636 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 636-642

Epidemiologia i profilaktyka raka jelita grubego w PolsceEpidemiology and prevention of colorectal cancer in Poland

Anna Kubiak 1/, Witold Kycler 2/, Maciej Trojanowski 3/

1/ Zakład Epidemiologii i Profilaktyki Nowotworów, Wielkopolskie Centrum Onkologii w Poznaniu2/ Oddział Chirurgii Onkologicznej II, Wielkopolskie Centrum Onkologii w Poznaniu3/ Wielkopolskie Biuro Rejestracji Nowotworów, Wielkopolskie Centrum Onkologii w Poznaniu

Introduction. Colorectal cancer (ICD-10: C18-C21) is the second most common cause of cancer deaths in Poland in both genders. Every year almost 16 000 new cases are registered. Since 1980 an increase of incidence has been observed (4 times in males and 3 times in females). Since 2000 a screening program for colorectal cancer has been implemented in Poland, since 2005 it has been one of the tasks of Polish National Cancer Combat Program.

Aim. The assessment of the epidemiological situation of colorectal cancer and the implementation of a screening program in Poland.

Material & Methods. The analysis was made on the basis of epidemiological data published by the Polish National Cancer Registry and the data concerning funding and the number of tests obtained from the Ministry of Health, the National Health Fund and the Colorectal Cancer Screening Managing Office.

Results. Among all new cancer cases colorectal cancer in Poland reaches approximately 12% in men and 10% in women. Taking into account changes in the population structure, an increase of the number of people over the age of 65 years and current trends in incidence it is projected that in 2025 the number of colorectal cancer cases will be a total of 24 600 of which 15 500 cases will be in men and 9 100 in women. A 5-year survival rate among patients with colorectal cancer is less than 50%. In Poland between 2000 and 2012 they have been almost 320 thousand. Colonoscopy was performed in the Colorectal Cancer Screening Program, covering 8-10% of people eligible for this examination.

Conclusions. The systematic lengthening of the average life expectancy in Poland, as in other European countries as well as the projected to the year 2035 significant increase in the number of people over 65 years of age will result in an increase of the malignant tumors incidence, including colorectal cancer. This situation requires action, not only to intensify primary prevention but also secondary, enabling an early diagnosis of the neoplastic process. Unfortunately, in the Polish Colorectal Cancer Screening Program the number of examinations is limited. It seems that governmental health policy should be directed towards increasing the number of preventive colonoscopies, which in turn will reduce morbidity and mortality from colorectal cancer.

Key words: colorectal cancer, epidemiology, cancer prevention

Wprowadzenie. Nowotwór złośliwy jelita grubego (C18-21) jest drugim pod względem umieralności nowotworem złośliwym w Polsce u obu płci. Każdego roku rozpoznaje się prawie 16 000 nowych przypadków. Od 1980 r. nastąpił prawie 4-krotny wzrost liczby zachorowań u mężczyzn i około 3-krotny u kobiet. Od 2000 r. w Polsce wdrożono Program Badań Przesiewowych wczesnego wykrywania raka jelita grubego, który od 2005 r. jest realizowany jako jedno z zadań Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych.

Cel badań. Ocena sytuacji epidemiologicznej raka jelita grubego oraz realizacji programu badań przesiewowych w Polsce.

Materiał i metody. Analizy dokonano w oparciu o dane epidemiologiczne publikowane przez Krajowy Rejestr Nowotworów oraz dane dotyczące finansowania i liczby badań uzyskane z Ministerstwa Zdrowia, Narodowego Funduszu Zdrowia oraz Biura Programu Badań Przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego.

Wyniki. Nowotwór jelita grubego w Polsce stanowi u mężczyzn około 12%, a u kobiet 10% zachorowań z powodu wszystkich chorób nowotworowych. Biorąc pod uwagę zmiany w strukturze ludności, polegające na zwiększeniu się liczby osób po 65 r.ż. oraz obecne trendy zachorowalności prognozuje się, że w 2025 r. liczba zachorowań na nowotwory raka jelita grubego wyniesie ogółem 24 600 z czego 15 500 u mężczyzn oraz 9 100 u kobiet. Przeżycia 5-letnie u chorych nie przekraczają 50%. W Polsce od 2000 r. do 2012 r. w Programie Badań Przesiewowych wykonano blisko 320 tys. kolonoskopii, obejmując 8-10% osób kwalifikujących się do tego badania.

Wnioski. Systematyczne wydłużanie się przeciętnej oczekiwanej długości życia w Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich, oraz prognozowany do roku 2035 r. znaczny wzrost liczby osób po 65 r.ż. będzie skutkował wzrostem zachorowań na nowotwory złośliwe, w tym nowotwory złośliwe jelita grubego. Ta sytuacja wymaga intensyfikacji działań nie tylko profilaktyki pierwotnej ale, także wtórnej, umożliwiających wczesne rozpoznanie tego procesu nowotworowego. Niestety w Programie Badań Przesiewowych w Polsce liczba badań jest ograniczona. Wydaje się, iż polityka zdrowotna Państwa powinna być nakierowane na zwiększenie liczby wykonywanych badań profilaktycznych, co w konsekwencji spowoduje spadek zachorowalności i umieralności na raka jelita grubego.

Słowa kluczowe: rak jelita grubego, epidemiologia, profilaktyka

Adres do korespondencji / Address for correspondence

mgr Anna KubiakZakład Epidemiologii i Profilaktyki Nowotworów, Wielkopolskie Centrum Onkologiiul. Garbary 15, 61-866 Poznańtel. 69 602 76 98, e-mail: anna_konczalik@o2.pl

© Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 636-642

www.phie.pl

Nadesłano: 20.07.2014Zakwalifikowano do druku: 27.07.2014

637Kubiak A i wsp. Epidemiologia i profilaktyka raka jelita grubego w Polsce

Zachorowalność na nowotwory złośliwe jelitagrubego w Polsce wykazuje zróżnicowanie w po-szczególnych województwach. W województwiełódzkimwlatach1999-2010zarejestrowanonajniż-szy standaryzowany współczynnik zachorowalnościtj. 24,1/100000, a w woj. dolnośląskim najwyższy32,9/100000(ryc.3)[1,2,6].

Umieralność

Wartości standaryzowanych współczynnikówumieralnościzpowodunowotworówzłośliwychjelitagrubegosąwPolsceowielewyższeniżwpółnocnychizachodnichkrajachUE.Nowotworyzłośliwejelitagrubego powodują 12% zgonów nowotworowych.Liczba zgonów z powodu nowotworów złośliwychjelitagrubegowynosiław2011roku10663,zczego5 876 u mężczyzn i 4787 u kobiet (ryc. 4). Liczbazgonów u mężczyzn w latach 1980-2010 wzrosłaponad 6-krotnie, u kobiet ponad 4-krotnie (ryc. 5)[1,2,6].

Wstęp

Nowotwórzłośliwyjelitagrubego(C18-21)jestdrugim pod względem umieralności nowotworemzłośliwymwPolsceuobupłcizpowoduwszystkichchoróbnowotworowychpodwzględemumieralności.Każdegorokurozpoznajesięprawie16000nowychprzypadków. Od 1980 r. nastąpił prawie 4-krotnywzrostliczbyzachorowańumężczyzniokoło3-krotnyukobiet.Od2000r.wPolscewdrożonoProgramBa-dańPrzesiewowychwczesnegowykrywaniarakajelitagrubego,któryod2005r.jestrealizowanyjakojednozzadańNarodowegoProgramuZwalczaniaChoróbNowotworowych.

Cel badań

Ocenasytuacjiepidemiologicznejrakajelitagru-begoorazrealizacjiprogramubadańprzesiewowychwPolsce.

Materiał i metody

Analizy dokonano w oparciu o dane epidemio-logicznepublikowaneprzezKrajowyRejestrNowo-tworów oraz dane dotyczące finansowania i liczbybadań uzyskane z Ministerstwa Zdrowia, Narodo-wegoFunduszuZdrowiaorazBiuraProgramuBadańPrzesiewowychdlawczesnegowykrywaniarakajelitagrubego.

Wyniki

Zachorowalność

Rakjelitagrubegojesttonowotwórwystępującyw obrębie okrężnicy, zgięcia esiczo-odbytniczego,odbytnicy i odbytu (C18-C21). Nowotwór ten sta-nowiumężczyznokoło12%,aukobiet10%zacho-rowań. Liczba zachorowań na nowotwory złośliwejelitagrubegowynosiław2011roku16126,zczegoumężczyznprawie8880iponad7246ukobiet.Od1980r.nastąpiłprawie4-krotnywzrostliczbyzacho-rowańumężczyzniokoło3-krotnyukobiet(ryc.1).Wzrostzachorowańnaraka jelitagrubegowPolscemacharakterdynamiczny.Liczbazachorowańumęż-czyzndopoczątkuXXIwiekucharakteryzowała sięszybkimwzrostem.Wpopulacjikobietszybkiwzrostzachorowalności utrzymywał się do połowy lat 90XXwiekuiodtegomomentutempowzrostuosłabło(ryc.2)[1-8]. Większość zachorowań na nowotwory złośliwejelita grubego występuje po 50 roku życia (94%),przyczymaż75%zachorowańuobupłciprzypadanapopulacjęosóbpo60r.ż.Trendyzachorowalnościnanowotworyzłośliwejelitagrubegowgrupachwie-kowychodzwierciedlająprawidłowościobserwowanewpopulacjigeneralnej.

Ryc. 1. Porównanie zachorowań na raka jelita grubego (C18-C21) w Polsce u kobiet i mężczyzn – liczby bezwzględne. Źródło: Krajowy Rejestr Nowotworów www.onkologia.org.pl

Fig. 1. Comparison of colorectal cancer cases (C18-C21) in Poland in females and males – absolute numbers. Source: National Cancer Register www.onkologia.org.pl

Ryc. 2. Porównanie zachorowań na raka jelita grubego (C18-C21) w Polsce u kobiet i mężczyzn – współczynniki surowe/100 000. Źródło: Ibidem

Fig. 2. Comparison of colorectal cancer cases (C18-C21) in Poland in females and males – crude rates/100 000. Source: Ibidem

0

1500

3000

4500

6000

7500

9000

1980 1990 1995 2000 2005 2010

mężczyźni

kobiety

50

40

30

20

101980 1990 1995 2000 2005 2010

mężczyźni

kobiety

638 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 636-642

Większośćzgonówzpowodunowotworówzłośli-wychjelitagrubegowystępujepo60rokużycia(ponad80%).Najwięcejzgonówumężczyznnotujesięw8.dekadzieżycia,ukobietwdziewiątejdekadzieżycia.Ryzyko zgonu z powodu tego nowotworu wzrastawraz z wiekiem począwszy od szóstej dekady życiainajwyższewartościosiągapo80r.ż. Taksamo,jakwprzypadkuzapadalności,umieral-nośćzpowodunowotworówzłośliwychjelitagrubegowykazuje w Polsce zróżnicowanie międzywojewódz-kie. Wlatach 1999-2010 najniższy standaryzowanywspółczynnikzgonów,wynoszący14,5/100000za-rejestrowanowwojewództwiełódzkim,anajwyższy–19,5/100000wwoj.wielkopolskim(ryc.6)[1,2,6].

Zależność między zapadalnością a umieralnością

Liczbazgonówzpowodudanegoschorzeniazale-żyodliczbyzachorowańorazskutecznościleczenia.Wprzypadkunowotworówzłośliwychjelitagrubego

o skuteczności leczenia decyduje stadium rozwojuchoroby,wjakimwykrytonowotwórorazefektywnośćzastosowanychmetod.Wprzypadkurakajelitagrube-goumężczyznmiędzyzapadalnościąaumieralnościąobserwujesięistotnąkorelacjęowysokimwspółczynni-ku(0,81).Wpopulacjikobietwartośćwspółczynnikakorelacji wynosi 0,54, ale nie wykazano istotności(p=0,054,istotnośćnapoziomiebrzegowym)[9].

Przeżycia

Wśródpacjentów,uktórychzdiagnozowanorakajelitagrubegowlatach2000-20021-rocznewskaźnikiprzeżyćwynosiły70,1%umężczyzni68,6%ukobiet.W latach 2003-2005 wskaźnik przeżyć 1-rocznychuległ nieznacznej poprawie: wśród mężczyzn do72,4%, wśród kobiet do 70,8%. Przeżycia 5-letniewśród pacjentów z nowotworami złośliwymi jelitagrubego w ciągu pierwszej dekady XXI nieznaczniewzrosły:umężczyznz43,3%do47,6%,natomiastukobietz44,1%do49,1%(ryc.7)[3].

Ryc. 3. Porównanie zachorowań na raka jelita grubego (C18-C21) w województwach – współczynniki standaryzowane. Źródło: Ibidem

Fig. 3. Comparison of colorectal can-cer cases (C18-C21) in voivodeships – standardized rates. Source: Ibidem

Ryc. 4. Porównanie umieralności na raka jelita grubego (C18-C21) w Polsce u kobiet i mężczyzn – liczby bezwzględne. Źródło: Ibidem

Fig. 4. Comparison of colorectal cancer mortality (C18-C21) in Poland in females and males – absolute numbers. Source: Ibidem

7000

6000

5000

4000

3000

2000

1000

01980 1990 2000 2010

mężczyźni

kobiety

Ryc. 5. Porównanie umieralności na raka jelita grubego (C18-C21) w Polsce u kobiet i mężczyzn – współczynniki surowe. Źródło: Ibidem

Fig. 5. Comparison of colorectal cancer mortality (C18-C21) in Poland in females and males – crude rates. Source: Ibidem

35

30

25

20

15

10

5

01980 1990 2000 2010

mężczyźni

kobiety

639Kubiak A i wsp. Epidemiologia i profilaktyka raka jelita grubego w Polsce

Prognozy

Zewzględunastarzeniesiępolskiejpopulacjiorazwzrostliczbyosóbpo65r.ż.z6467wroku2010do10932 w 2035 r. oraz obecne trendy zachorowalnościprognozuje się, że w 2025 r. liczba zachorowań nanowotwory złośliwe jelita grubego wyniesie ogółem24600, 15 500 u mężczyzn oraz 9 100 u kobiet(ryc.8)(ryc.9). Wśródosóbwśrednimwiekuwciągunajbliższych15 lat należy spodziewać się wzrostu zachorowańumężczyznook.40%,aukobietook.20%.Najwięk-szy wzrost liczby zachorowań będzie obserwowanywśródnajstarszychmężczyzn(po65r.ż.)–liczbaza-chorowańzwiększysiędo11000.Wpopulacjikobietnajwiększyprzyrostzachorowańbędziemiałmiejscewgrupiepowyżej65r.ż.[10].Różnicewwartościachstandaryzowanych współczynnikach zapadalnościludnościPolskiorazkrajówUE-27uobupłciw2012r.ilustruje ryc. 10 [11]. Wartości współczynnikówzapadalnościnarakajelitagrubegowpopulacjipol-skiejw2012r.okazałysięniższeniżśredniewartościwspółczynnikówdla27krajachUE,zwłaszczawśródkobiet.

Profilaktyka

Rak jelita grubego rozwija się powoli, zwyklekilkanaście lat, głównie z polipów. Początkowo nie-wielkie polipy powstają z komórek nabłonka jelitagrubego. Niektóre znich rozrastają się nadmiernie,powstają w nich dysplazje, aż w końcu rozwija sięnowotwór. Powstające zmiany przednowotworoweprzyjmują formę łagodnych gruczolaków. Obecnośćłatwych do wykrycia zmian przednowotworowych

Ryc. 6. Porównanie umieralności na raka jelita grubego (C18-C21) w województwach – współczynniki standaryzowane. Źródło: Ibidem

Fig. 6. Comparison of colorectal can-cer mortality (C18-C21) in voivode-ships – standardized rates. Source: Ibidem

Ryc. 7. Porównanie przeżyć 5-letnich na raka jelita grubego (C18-C21) – współczynniki standaryzowane. Źródło: [3]

Fig. 7. Comparison of 5-year survival rate of colorectal cancer (C18-C21) – standardized rates. Source: [3]

50

45

40

2000-2005

mężczyźnikobiety

2003-2005

Ryc. 8. Prognoza ludności według biologicznych grup wieku (w tysiącach). Źródło: Główny Urząd Statystyczny Prognoza ludności na lata 2008-2035

Fig. 8. Population prognosis by biological age groups (in thousands). Source: Main Statistical Office – Population prognosis for 2008-2035

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

2010 2015 2020 2025 2030 2035

65+

80+

640 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 636-642

wpostacipolipówgruczolakowatychlubnowotworówwewczesnymstadiumzaawansowaniaorazmożliwośćichskutecznegoleczeniasprawia,żerakjelitagrubegostanowiznakomityceldobadańprzesiewowych.Usu-nięciepodczaskolonoskopiipolipówjestdziałaniemprofilaktycznym, które zapobiega przekształceniusiępolipawnowotwórzłośliwyorazdiagnostycznympozwalającymwykryćbardzowczesnezmianynowo-tworowe w polipie. W przypadku usunięcia dobrzezróżnicowanego raka zlokalizowanego w polipiezniewielkimmarginesemzdrowejtkanki,zabiegpro-filaktycznejpolipektomiijestrównocześniezabiegiemterapeutycznym. Stosowanie profilaktyki powodujewykrycie raka jelita grubego we wczesnym stadiumzaawansowaniaklinicznegoigwarantujemiędzyinny-mikrótszeimniejagresywneleczenie,wysokiodsetekcałkowitychwyleczeń,spadekumieralności[12-14].Znanesądwiegłównemetodybadańprzesiewowychwkierunkurakajelitagrubego:testnaobecnośćkrwiutajonej w stolcu powtarzany co roku, a następniekolonoskopiauwszystkichosóbzwynikiemdodatnimbadaniaorazkolonoskopiawykonywanarazna10lat.Dużyodsetekfałszywiedodatnichtestównaobecność

krwiutajonejorazniskaczułośćwwykrywaniustanówprzedrakowychjakimsągruczolakizmniejszawartośćtegobadania. Badanie porównujące dwie dostępne strategiedziałańprofilaktycznychwkierunkurakajelitagru-begoprzeprowadzoneprzezSonnennbergaw2000r.wpopulacji liczącej100000osóbwwiekupowyżej50latioceniająceryzykorakawkolejnych28latach(średniczasżyciapo50r.ż.),wykazało,żekosztura-towania jednego roku życia w badanej populacji zapomocątestówwykrywającychwkalekrewutajonąwynosi81678dolarów,aprzyużyciukolonoskopiiwykonywanejjedenrazna10lattylko28143dola-rów[14]. Wynikatomiędzyinnymizfaktu,żewokresieobserwacjiuponad60%osóbnadzorowanychtestemnakrewutajonątrzebawykonaćzróżnychprzyczynkolonoskopię. Powyższa analiza dotyczy badań wy-konywanychwStanachZjednoczonych,gdziekosztkolonoskopii wynosi około 700 dolarów. Mimo tobadaniazużyciemkolonoskopiibyływtymkrajutań-szeniżbadaniekałunakrewutajoną[13].WchwiliobecnejPolskajestjednymztrzechkrajówwEuropie,oprócz Niemiec i Włoch, w których powszechnyprogramwczesnegowykrywaniarakajelitagrubegoprowadzony jest za pomocą kolonoskopii [13,15].Badania wskazują, że kolonoskopia z ewentualnąpolipektomią, wykonywana raz na 10lat, stanowinajbardziejskutecznąmetodąbadaniaprzesiewowegow raku jelita grubego, pozwalającą do zmniejszeniazapadalności na raka jelita grubego o 76-90% orazzmniejszenieśmiertelnościo69%[7].Wuzyskaniunajlepszych wyników w kolonoskopii przesiewowejniezmiernieistotnesąumiejętnościorazdoświadcze-nieendoskopisty[12]. WPolsceod2000roku (aod2005r.namocyustawy)rozpoczętorealizacjęNarodowegoProgramuZwalczaniaChoróbNowotworowych,któregojednymzzadańjestProgramBadańPrzesiewowychdlawczes-nego wykrywania raka jelita grubego [4]. SkriningrakajelitagrubegowPolscefunkcjonujepodpostaciąprogramufinansowanegowyłącznieprzezMinister-stwoZdrowia.Opróczprzesiewuoportunistycznego,w którym osoba zgłasza się do wybranego ośrodkanabadanieod2012r.prowadzonyjesttzw.przesiewaktywny,polegającynazaproszeniuosóbnabadaniezewskazaniemośrodka,doktóregomająsięzgłosić.Wtrybieoportunistycznymbadaniukolonoskopowe-mumożepoddaćsiękażdaosobawwieku50-65latuktórejniewystępująobjawytakiejak:krwawieniezprzewodu pokarmowego, biegunka lub zaparcia,które pojawiły się w ciągu ostatnich kilku miesięcy,aktórychprzyczynaniejestznana,atakżezpowoduniepokojącego spadku wagi lub anemii bez znanejprzyczyny.Możliwośćtegobadaniaprzysługujetakże

Ryc. 9. Prognoza liczba zachorowań na nowotwory raka jelita (C-18-C21). Źródło: [10]

Fig. 9. Prognosis of colorectal cancer cases (C-18-C21). Source: [10]

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

ogółem mężczyźni kobiety

2010

15800

8700

7100

9100

15500

24600 2025

Ryc. 10. Porównanie współczynników zachorowalności na nowotwory raka jelita (C-18-C21) w Polsce oraz krajach UE. Źródło: [11]

Fig. 10. Comparison of colorectal cancer cases coefficients (C-18-C21) in Poland and other EU countries. Source: [11]

28,9

55,5

36,1

59

0

10

20

30

40

50

60

70

kobiety mężczyźni

PolskaEU-27

641Kubiak A i wsp. Epidemiologia i profilaktyka raka jelita grubego w Polsce

osobom w wieku 40-49 lat bez objawów raka jelitagrubego,któremiaływrodzinieprzynajmniejjednegokrewnegopierwszegostopnia(rodzice, rodzeństwo,dzieci)zrakiemjelitagrubego[4,16,17]. WPolscebadaniaprzesiewoweobejmująniewielkączęśćosóbkwalifikującychsię.Dostępdobadańkolo-noskopowychjestwciążograniczonyiniewystarcza-jący(tab.I)Wjednej10-letniejrundziebadań(okreslat 2000-2010) wykonano niecałe 300 tys. badań,obejmującnimizaledwieok.8-10%populacjidoce-lowej,czyliwszystkieosoby,którekwalifikująsiędowykonaniabadaniawdanymroku[16].Dodatkowopodobnaliczbabadańkolonoskopowychzewskazańskriningowych jest wykonywana poza programemMinisterstwa Zdrowia, głównie w AmbulatoryjnejOpiece Specjalistycznej (AOS), lecznictwie szpital-nym oraz prywatnych gabinetach lekarskich. Możetouprawniaćdostwierdzenia,żejakdotądpoddanoskriningowiwjednej10-letniejrundzieconajmniej8%iniewięcejniż20%populacjidocelowej[9].

Tabela I. Liczba wykonanych badań w Programie Badań Przesiewowych wczesnego wykrywania raka jelita grubegoTable I. Number of screenings in Screening Program for early detection of colorectal cancer

Rok Liczba wykonanych badań

2000 9 012

2001 4 615

2002 3 434

2003 13 261

2004 19 826

2005 25 667

2006 32 475

2007 42 260

2008 41 707

2009 37 793

2010-11 57 599

2012 30 640

Ogółem 318 289

Prowadzoneróżnegorodzajukampanieedukacyj-no-oświatowedoprowadziłydozwiększenieświado-mościpotrzebywykonywaniabadańprofilaktycznych.Nierzadkoosobaktóra,podejmiedecyzjęopoddaniusię kolonoskopii oczekuje przeprowadzenia go bezzbędnej zwłoki i w dogodnym dla niej miejscu czyczasie. Brak możliwości uczestnictwa w badaniu zewzględunanp.zbytniskielimitypowodujenarastającepoczuciefrustracjiilękowłasnezdrowieiżycie. Możliwościsprzętoweorazliczbaprzeszkolonegopersoneluwskazują,żemożnabywykonywaćnawetok.120-160tys.kolonoskopiirocznie[9].Niestety,obecna liczba badań warunkowana jest poziomemfinansowania ze strony Ministerstwa Zdrowia. DlaprzykładuwplaniefinansowymNarodowegoFundu-

szuZdrowianarok2013r.kosztyprofilaktycznychprogramówzdrowotnychfinansowanychześrodkówwłasnychFunduszutozaledwie0,28%całegobudżetu[18].Skriningraka jelitagrubegofinansowany jestwcałościzbudżetuMinisterstwaZdrowia,gdzienarealizacjęNarodowegoProgramuZwalczaniaChoróbNowotworowych(NPZCHN)rocznieprzewidzianychjestniemniejniż250mlnPLN,zczegonaomawianyprogramw2013rokzaplanowanoniecoponad9mlnPLN (3,6%) [17]. Problemem jest także logistykaprocesu zawierania umów na realizację programu.Umowynadanyrokkalendarzowysązwyklepodpisy-wanepomiędzyczerwcemasierpniem,copozostawiapraktycznietylkook.4miesięcynarealizacjęrocznegoprogramu.

Podsumowanie i wnioski

ZewzględunazachodzącewPolscezmianydemo-graficznetj.przyrostodsetkaosóbwwiekustarszym,systematycznywzrostprzeciętnejdługościżyciaorazwieloletnierosnącetrendyzapadalnościnarakajelitagrubegoprognozujesiędalszywzrostzachorowańnatęchorobęnowotworową[6,10].Sytuacjatawymu-szakoniecznośćobjęciaprofilaktycznymibadaniamikolonoskopowymijaknajwiększegoodsetkaosóbkwa-lifikującychsiędoProgramuBadańPrzesiewowych.Wykonanieprofilaktycznejkolonoskopiimożezapo-biecw70-90%rozwojowinowotworulubspowodujewykryciegowewczesnymstadiumklinicznym[7].Wchwiliobecnejistniejekilkabarier,którepowodują,żetylkood8%do20%populacjizostałaobjętatymbadaniem. Najważniejszą z nich jest, niewątpliwie,niewystarczającefinansowanieProgramuzbudżetuMinisterstwa Zdrowia oraz logistyka zawieraniaumów.Szacujesię,żegdybybadaniabyłylepiejzapla-nowane,tomożliwebyłobyosiągnięciepotencjalnejliczbybadańrocznieczyliok.120-160tys.[9].Innymproblemem może być bariera psychologiczna przedwykonaniem kolonoskopii, gdyż w społeczeństwiefunkcjonujewielenieprawdziwychprzekonańnajejtemat.Niebezznaczeniajestrównieżproblembrakumotywacjiwskalipopulacjiiuosóbstarszychdozmia-nystylużycianabardziejprozdrowotnyorazniskaświadomość społeczeństwa dotycząca koniecznościwykonywaniabadańprofilaktycznych[8]. Ograniczeniespadkuzachorowańiumieralnościnanowotworyzłośliwejelitagrubegostanowidużewy-zwaniedlaobecnegosystemuochronyzdrowia.Mającjednaknauwadze,żeistniejeniemalidealnenarzędziewwalceztymnowotworem,jakimjestkolonoskopiaprofilaktyczna,należyzrobićwszystko,abyprzekonaćdecydentówokoniecznościzwiększeniafinansowaniai lepszejorganizacjiProgramBadańPrzesiewowychwczesnegowykrywaniarakajelitagrubego.

642 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 636-642

1. Wojciechowska U, Didkowska J, Zatoński W. NowotworyzłośliwewPolscew2010r.CentrumOnkologii–Instytut,Warszawa2012.

2. Zatoński W, Tyczyński J. Nowotwory złośliwe w Polscew1990r.CentrumOnkologii–Instytut,Warszawa1992.

3. Wojciechowska U, Didkowska J, Zatoński W. Nowotworyzłośliwe w Polsce – wskaźnik 5-letnich przeżyć wedługwojewództw.CentrumOnkologii–Instytut,Warszawa2010:16-18.

4. Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych2006-2015. Warszawa 2008. http://www.mz.gov.pl/wwwmz/index?mr=m16&ms=0&ml=pl&mi=0&mx=0&ma=14856

5. KrajowyRejestrNowotworów.www.onkologia.org.pl 6. Prognoza ludności na lata 2008-2035. GUS, Warszawa

2009. 7. Zauber AG, Winawer SJ, O’Brien MJ, et al. Significant

long term reduction in colorectal cancer mortality withcolonoscopicpolypectomy:findingsof theNationalPolypStudy.GastrointestEndosc2007,65:AB268.

8. Tuchowska P, Worach-Kardas H, Marcinkowski JT.NajczęstszenowotworyzłośliwewPolsce–główneczynnikiryzykaimożliwościoptymalizacjidziałańprofilaktycznych.ProbHigEpidemiol2013,94(2):166-171.

9. KozierkiewiczA,BochenekT,GilewskiDiwsp.Białaksięgazwalczaniarakajelitagrubegoirakapiersinatlewybranychkrajów europejskich. Ośrodek Analiz Uniwersyteckich,Warszawa-Kraków2011.

Piśmiennictwo / References

10. Didkowska J, Wojciechowska U, Zatoński W. Prognozyzachorowalności i umieralności na nowotwory złośliwewPolsce. Centrum Onkologii – Instytut, Warszawa 2009:23-27.

11. Ferlay J, Steliarova-Foucher E, Lortet-Tieulent J, RossoS,Coeberah JWW, Comber H, Forman F, Bray F. CancerincidenceandmortalitypatternsEurope:Estimatesfor40countriesin2012.EurJCancer2013,49:1374-1403.

12. Kamiński MF, Reguła J. Znaczenie jakości kolonoskopiiprzesiewowej.PrzGastroenterol2007,2:311-314.

13. Regula J, Rupinski M, Kraszewska E, et al. Colonoscopyin colorectal-cancer screening for detection of advancedneoplasia.NEnglJMed2006,355:1863-1872.

14. Sonnenberg A, et al. Cost-effectiveness of colonoscopy inscreening for colorectal cancer. Ann Int Med 2000, 133:573-584.

15. Regula J, Zagorowicz E, Butruk E. Implementation ofa national colorectal cancer screening program. CurrColorectalCancerRep2006,2:25-29.

16. ProgramBadańPrzesiewowychwczesnegowykrywaniarakajelitagrubego.http://www.pbp.org.pl

17. Ogłoszenieorozstrzygnięciukonkursunawybórrealizatorazadania Narodowego Programu Zwalczania ChoróbNowotworowych,załącznik1b.2012.http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/zal2_jelgrub_260420122.pdf

18. PlanfinansowyNFZna2013r.ZałącznikdozarządzeniaPrezesaNFZNr64/2012/DEF.