1
ERGONOMİ
2
Konunun Genel Amacı
• Katılımcıların, ergonomi ve iş fizyolojisi
konusunda temel kavramları bilmelerini ve
işyerinde ergonomik düzenlemeler ve çalışma
ortamı tasarımları hakkında bilgi sahibi
olmalarını sağlamaktır
3
Öğrenme Hedefleri
• Bu dersin sonunda katılımcılar;
– Ergonomiyi ve temel kavramlarını tanımlar
– Ergonomik risklerin etkilerini belirler
– Ergonomik risklerin etkilerinin önlenmesi
konusunda yapılacak çalışmaları açıklar
4
7%
8%
3% 3%
40% 16%
14%
9%
Kaynak: Brigitte Froneberg, ILO 07/2005
Dünyada Meslek Hastalık Dağılımları
Kas – İskelet Hastalıkları
Kalp Hastalıkları
Kazalar
Solunum Hastalıkları
S. Sinir Sistemi Hastalıkları
Mental Hastalıklar
Tümörler
Cilt Hastalıkları
5
ERGONOMİ
Fizyoloji, psikoloji, antropoloji, diğer tıp ve mühendislik
alanlarının bir karışımı olan yeni bir bilimsel ünitedir
Yunancada ; Ergon: İş Nomos: Yasa
Ergonomi: İş (Çalışma) Yasası (Kuralları)
Yaşamın insana uygun hale getirilmesidir
6
Ergonomi;
Endüstriyel iş ortamındaki
Sistem verimliliği ve
İnsan-makine-çevre uyumunun
temel yasalarını ortaya koymaya çalışan
çok disiplinli bir bilim dalıdır
7
Çalışma ortamında;
Güvenliğini sağlamak,
Verimliliğini artırmak ve
İş koşullarını iyileştirmektir
Ergonominin Temel amacı;
8
İş – İnsan uyumu
Ortam – İnsan uyumu
Donanım – İnsan uyumu
Sistem – İnsan uyumu
İnsan – İnsan uyumu
İşyeri – Çevre uyumu
Ergonominin Temel Amaçları;
9
1- Fiziksel ergonomi 2- Organizasyonel ve yönetimsel ergonomi 3- Bilişsel ergonomi
Ergonominin sınıflandırılması
(1995 Prof. Dr. Ahmet F. Özok)
10
Fiziksel çevrenin tasarımı;
Gürültü
Aydınlatma
Titreşim
Isıtma ve havalandırma
Kimyasal zararlılar
Sağlık ve Güvenlik tasarımı;
Yaralanma riskleri ve kontrol
El ile taşıma
Koruyucu araç gereç
Performans modelleme
Vücut konumunun incelenmesi
Uzanma mesafesi
Mühendislik antropometrisi
Ekran önü çalışmalar
Robotlar ve insanlar
Fiziksel Ergonomi
11
Çalışanların katılımı
Teknoloji yönetimi ve organizasyonel değişim
İş programlama
Performans modelleme
Toplam kalite yönetimi
Sosyo-teknik organizasyon tasarımı
Proje yönetimi
Yönetim değişimi
Bilgisayar destekli yönetim
Bakımda insan öğesi
Yönerge ve standartlar
Katılımcı ergonomi
Makro ergonomi
Organizasyonel ve yönetimsel ergonomi
12
Bilişsel kavramı,
insanın çevresinden çeşitli yollarla aldığı bilgiyi
işlemesi ve bir tepki oluşturması süreci
olarak tanımlanır ve bilişsel eylemler
Düşünme
Sorun çözme
Karar verme fonksiyonlarını içerir
Bilişsel ergonomi:
İnsan-makine sistemlerinde;
Daha etkin
Daha verimli çalışma sağlanabilmesi için
Kullanıcı – Eylem – Sistem etkileşimini
inceler
Bilişsel Ergonomi
13
Ergonominin bileşenleri
Antropometri
Fizyoloji
Psikoloji
Mühendislik
Enformasyon
Organizasyon
İSG
14
• İnsanın vücut ölçüleri ve vücut hareketleri ile bu
hareketlerin frekans ve sınırları gibi vücut
özelliklerini inceler
• «Vücut ölçüleri bilimi» olarak antropometri, insan
vücut ölçü ve hareketleri ile üretim araçları ve
çalışma ortamının uyum içinde olmasını sağlamayı
amaçlar
Antropometri
15
Antropometrik ölçülerin kullanıldığı
temel tasarımlar
Çalışma yeri yüksekliği
Vücut duruşu
Görme açısı
Çalışma alanı genişliği
16
Antropometri
17
50-100 cm 5°
35° 60°
90°
7 2 c
m
( 6 6 - 7
5 )
c m
70 cm
4 2 - 5
3 c
m
1 8 - 2
5 c
m
18
Nötral pozisyon
Yer çekimi olmasaydı,
vücudumuzun alacağı
pozisyon
Tekrarlayıcı baskıların en az
olacağı vücut pozisyonu
Statik pozisyon
Kan dolaşımının
güçleşebildiği ve bir süre
sonra kas güçsüzlüğüne
neden olabilen pozisyonlar
Statik kas kasılması
Kas gerginliği
Kan akımının zayıflaması
Kas beslenmesinde azalma
Atık (laktik asit) seviyesinde
artma
Kas ağrısı/ Güçsüzlük
Yaralanma / Yetersizlik
Occupational Health & Safety Unit
19
Bedensel ve
Zihinsel enerji harcar
(Aslında Zihinsel+Bedensel)
İş kazaları daha çok;
Bedensel ağırlıklı çalışmalarda
ortaya çıkmaktadır
NEDEN?
ERGONOMİK AÇIDAN ÇALIŞAN İNSAN
20
Çalışma sırasında meydana gelen
değişiklikler
O2 gereksinimi artar
Kalp atım hızı artar
Dinlenme sırasında kanın %15-20 si kaslara
giderken, çalışma sırasında %75-80 i kaslara
gider
Beyin ve böbreklere giden kan azalır
Enerji gereksinimi artar
21
Çalışma yöntemi
Çalışma pozisyonu
Çalışma temposu
Alet tasarımları
Enerji tüketimine etki eden faktörler
22
Cinsiyet
Yaş
Antropometrik özellikler
Yetenekler
İşe alışma hareketleri
Çevresel faktörler
Algılama
Güdülenim (motivasyon)
Performansı etkileyen faktörler
23
Birikici travmaya bağlı
bozukluklar
Tekrarlayıcı hareketlere
bağlı bozukluklar
İş ile ilgili Kas – İskelet
hastalıkları
Ergonomik Bozukluklara Bağlı Sağlık
Sorunları
24
İnsan
ölçüleri
Yetenekleri
Kısıtlılıkları
Beklentileri
Mobilya
El araçları
Ekipmanlar
İşin gereklilikleri
İşyeri çevresi
UYUMLULUK
OFİS - İNSAN ARASINDAKİ İLİŞKİ
25
Çalışma alanı ve düzeni uygun olmadığında;
Göz yorulmasına neden olabilir
Kas ve eklem hastalıklarına zemin
hazırlayabilir
Çarpma ve kazalara yol açabilir
Düşme ve kayma nedeni olabilir
26
Ofislerde Çevre Koşulları
Temizlik ve bakım
20 – 22⁰ C civarında sıcaklık
Uygun havalandırma: min. 10 m³/kişi hava düşecek şekilde
düzenleme yapılmalı, uçuşan partiküller için portatif hava
temizleyiciler kullanılmalı
Ofis içi min. 2 m²/ kişi hareket olanağı sağlanacak alan
Personelin vücut ölçülerine göre ayarlanabilir eşyalar seçilmeli
Sürekli kullanılan eşya ve araçlar kol erişim mesafesinde
yerleştirilmeli
27
Ofislerde Çevre Koşulları
Tavan aydınlatmaları çalışma yüzeyi ile 45⁰ açı
yapmalı, direk çalışma noktasına vurmamalı
Genel aydınlatmada ışık kaynakları mümkün olduğu
kadar yükseğe yerleştirilmelidir
Alçak ışık kaynakları yansımayı ve kamaşmayı artırır
Hassas ve gözü yoran işlerde lokal aydınlatma
Açık renkli eşyalar, camlar ve parlak yüzeyler, ışığı yansıttığı
için kamaşmaya sebep olurlar
Böyle bir durumda, aydınlatma azaltılmalı ve mat eşyalar
tercih edilmeli
28
Çalışma Alanı
29
Ofislerde Çevre Koşulları
Ofislerde dikkati dağıtan, sürekli gürültü önlenmeli,
yüksek ses çıkaran cihazlar izole edilmeli
Statik hareketler daha az olmalı ve dinamik
hareketler hedeflenmeli
Dinlenme araları;
1 saatlik çalışma sonunda 5 – 10 dakika
2 saatlik çalışma sonunda 15 – 20 dakika
bu süre ekrandan uzakta, mümkünse dinamik
hareket içeren bir şekilde değerlendirilmelidir
Napo)
30
OFİSTE ÇALIŞMA DÜZENİ
Koltuk ve oturma
İyi bir duruş sağlayan,
ayarlanabilir koltuk
Okuma-yazma düzeyi
dirsekten 5 cm
yukarıda olmalı
İşe uygun kullanım,
depolama, okuma
alanları oluşturulmalı
31
Kalçalar dizden yukarı seviyede
Ayaklardan destek
Bel hizasından destek
Bel dik veya hafifçe eğik
Kollar gevşek ve destekli
Ergonomik oturma
32
33
Monitör
Monitör gözlerden 50-60 cm
uzakta bulunmalıdır
Genel olarak monitörü
mümkün oldukça uzağa
yerleştirmek ve yazı karakteri
boyutunu artırmak tavsiye
edilir
33
34
Klavye ve Fare
Klavye ve fare kullanırken; dirsek dik ve bilek düz olarak
uzanır durumda olmalı
Fare klavye ile aynı seviyede ve kolay ulaşılabilir bir
mesafede olmalı
Klavye ve fare için ayarlanabilir sürgülü yüzeyler
kullanılmalı, bu ek yüzeylerle bacak – masa mesafesi
uygun olmalı
35
Tasarlanacak sistemler;
Antropometrik ölçülere
Anatomik – Fizyolojik özelliklere
Yeteneklere – Becerilere
Kendisini geliştirmeye
Yanlışı telafi etmeye
uygun olmalıdır
Ergonomik tasarımlarda göz önüne alınacak hususlar;
36
İnsanın meslek hastalığı ve iş kazası riski en az olmalı
Zorlanma düzeyi mesai boyunca sürdürülebilir olmalı
Tehlike sinyallerinin özel bir ayırdedilebilirliği olmalı
Sinyaller; Kolay algılanabilir, anlaşılabilir ve yorumlanabilir olmalı
Birbirleri ile ilgili kumanda elemanları birbirlerine yakın olmalı
Sistem içindeki nesneleri tutma ve taşımak kolay olmalı
Tehlike anında hızla yer değiştirmek olanaklı olmalı
Çevre koşulları ergonomik sınırlar içinde olmalı
Yapılan iş tekdüze olmamalı
Sosyal ve kişisel gereksinimleri karşılamalı
Ergonomik tasarımlarda göz önüne alınacak hususlar;
37
%90
%5 %5
Ergonomik tasarımlarda göz önüne alınacak hususlar;
Tasarımlarda antropometrik ölçümlere göre oluşturulan çan
eğrisinde %90’lık dilim dikkate alınır
38
Doğrular ve Yanlışlar
39
Doğrular ve Yanlışlar
40
Doğrular ve Yanlışlar
41
Doğrular ve Yanlışlar
42
Baş yüksekliği
43
Omuz yüksekliği:
Kontrol panelleri insanın beli ile omuz arasında
olmalıdır
Sık kullanılan cisimler ve malzemeler omuz
seviyesinin üstünde olmamalıdır!
44
Kol uzanma mesafesi:
Malzemeler en kısa kolun yetişebileceği uzaklıkta
olmalı ve malzemelere uzanırken eğilme veya bükülme
yapılmamalıdır
Uzun boylular malzemelere ulaşırken aşağıya doğru
eğilmemelidir
Malzemeler vücudun ön kısmına yakın olmalıdır
Doğrular ve Yanlışlar
45
Ergonomik Tasarımlar
46
Doğrular ve Yanlışlar
47
Doğrular ve Yanlışlar
48
Doğrular ve Yanlışlar
49
Ergonomik tasarımlar
50
Ergonomik tasarımlar
Dirsek yüksekliği:
Çalışma yüzeyi yüksekliği yapılan işin niteliğine göre ayarlanarak
masanın altında veya üstünde olmalıdır
51
Doğrular ve Yanlışlar
52
Doğrular ve Yanlışlar
53
Ergonomik tasarımlar
Ayakta çalışma; Olanaklı ise uzun süreli ayakta
çalışma önlenmelidir
Uzun süre ayakta çalışma sırt ağrısına,
ayaklarda şişmelere, kan dolaşım sistemlerinde
problemlere ve kas yorgunluklarına neden olur
Yüz işe dönük olmalı,
Vücut işe yakın olmalı,
Eğer bir tarafa dönülecek ise bel ve omuz bükülerek
değil, ayaklar üzerinde dönülerek sağlanmalı
54
Doğrular ve Yanlışlar
55
Doğrular ve Yanlışlar
56
Doğrular ve Yanlışlar
57
Doğrular ve Yanlışlar
58
Doğrular ve Yanlışlar
59
Doğrular ve Yanlışlar
60
YANLIŞ DOĞRU
Doğrular ve Yanlışlar
61
Doğrular ve Yanlışlar
62
Doğrular ve Yanlışlar
63
ÖZET
64
Ergonomik tasarımlarda göz önüne alınacak noktalar;
Meslek hastalığı ve iş kazası riskini azaltmalı
Zorlanma düzeyi mesai boyunca sürdürülebilir
olmalı
Tehlike sinyalleri kolay algılanabilir, anlaşılabilir
ve yorumlanabilir olmalı
Birbirleri ile ilgili kumanda elemanları birbirlerine
yakın olmalı
65
Ergonomik tasarımlarda göz önüne alınacak noktalar;
Sistem içindeki nesneleri tutma ve taşımak kolay
olmalı
Tehlike anında hızla yer değiştirmek olanaklı
olmalı
Çevre koşulları ergonomik sınırlar içinde olmalı
Yapılan iş tekdüze olmamalı
Sosyal ve kişisel gereksinimleri karşılamalı
66
Üretim sistemleri tasarımlarında ve işletiminde
ergonomik faktörler dikkate alınmazsa;
Verim azalır
Kayıp zamanlar artar
Devamsızlıklar ve işten ayrılmalar artar
İşle ilgili hatalar artar
İş kalitesi düşer
Çalışanların fiziksel ve psikolojik sorunları artar
İş kazaları – Meslek Hastalıkları artar
67
SORULAR
68
Hangi seçenekte verilen bilgi Ergonomi tanımı için doğru değildir?
A) Ergonomi, sistemler ile onları işleten ve bakımlarını yapan
insanlar arasındaki etkileşimlerle ilgilenen bir uygulamalı
bilimsel/mühendislik disiplinidir
B) İşin insana göre tasarlanmasıdır
C) Ekipman tasarımıyla ilgili insanoğlunun yapabilirliklerini,
sınırlarını ve diğer özelliklerini içeren bilgi bütünüdür
D) İşçilerin uymaları gereken iş güvenliği ilkeleridir.
69
Hangi seçenekte verilen bilgi ergonomi tanımı için doğru değildir?
A) Ergonomi, sistemler ile onları işleten ve bakımlarını yapan
insanlar arasındaki etkileşimlerle ilgilenen bir uygulamalı
bilimsel/mühendislik disiplinidir
B) İşin insana göre tasarlanmasıdır
C) Ekipman tasarımıyla ilgili insanoğlunun yapabilirliklerini,
sınırlarını ve diğer özelliklerini içeren bilgi bütünüdür
D) İşçilerin uymaları gereken iş güvenliği ilkeleridir
70
Aşağıdakilerden hangisi Ergonomi’nin amaçlarından biri değildir?
A) Çalışanların moral ve motivasyonlarını artırmak
B) Verimliliği artırmak
C) Kas ve eklem yakınmalarını azaltmak
D) İşin gerekleri ile çalışanın kapasitesinin uyumunu sağlamak
E) İş akış planını değiştirmek
71
Aşağıdakilerden hangisi Ergonomi’nin amaçlarından biri değildir?
A) Çalışanların moral ve motivasyonlarını artırmak
B) Verimliliği artırmak
C) Kas ve eklem yakınmalarını azaltmak
D) İşin gerekleri ile çalışanın kapasitesinin uyumunu sağlamak
E) İş akış planını değiştirmek
72
Hangisi ergonomik risk faktörlerinden biri değildir?
A) Vücudumuzu dinç ve zinde tutmak için spor yapmak
B) Aşırı tekrarlı hareketler
C) Yüksekliği bele kadar olan yükleri taşımak
D) Belden eğilerek iş yapmak
E) Statik hareketin dinamik hareketten fazla olması
73
Hangisi ergonomik risk faktörlerinden biri değildir?
A) Vücudumuzu dinç ve zinde tutmak için spor yapmak
B) Aşırı tekrarlı hareketler
C) Yüksekliği bele kadar olan yükleri taşımak
D) Belden eğilerek iş yapmak
E) Statik hareketin dinamik hareketten fazla olması
74
Hangi ifade bel yaralanmalarından korunmak için doğrudur?
A) Belden eğilerek yük kaldırmak ve indirmek
B) Bel eğilmeden, dizler üzerinde eğilerek yük kaldırmak
C) Belden yükle birlikte dönüş yapmak
D) Kaldıramayacağınız kadar ağır yükleri taşımak
75
Hangi ifade bel yaralanmalarından korunmak için doğrudur?
A) Belden eğilerek yük kaldırmak ve indirmek
B) Bel eğilmeden, dizler üzerinde eğilerek yük kaldırmak
C) Belden yükle birlikte dönüş yapmak
D) Kaldıramayacağınız kadar ağır yükleri taşımak
E) Yükü taşıma yüksekliğinden daha yükseğe bırakmak
76
Üst beden zorlanmalarında hangi faktörün etkisi yoktur?
A)Duruş
B) Uygulanan güç
C) Biriken eylem
D)Gece çalışmak
E) Tekrar sayısı
77
Üst beden zorlanmalarında hangi faktörün etkisi yoktur?
A)Duruş
B) Uygulanan güç
C) Biriken eylem
D)Gece çalışmak
E) Tekrar sayısı
78
BAŞARILAR….