LGG Czy jest to najlepiej przebadany szczep probiotyczny?
Z TEGO ARTYKUŁU DOWIESZ SIĘ:
Który ze szczepów bakteryjnych jest najlepiej przebadanym probiotykiem na świecie.
Jakie wymagania stawiane są szczepom probiotycznym.
W jakich jednostkach chorobowych udokumentowano działanie szczepu Lactobacillus rhamnosus GG.
FOOD FORUM 1(23)/2018
60 CIĄŻA I ZDROWY ROZWÓJ DZIECKA
Prozdrowotne bakterie nie są „wynalazkiem” współ-
czesnego przemysłu farmaceutycznego i stosowane
były z powodzeniem już w czasach starożytnych.
W źródłach podaje się, że już w 96 r. p.n.e. zalecano spo-
żywanie fermentowanych napojów mlecznych w dolegli-
wościach trawiennych czy u osób wracających do zdrowia,
w trakcie rekonwalescencji. Na przełomie kolejnych lat
koncepcje dotyczące stosowania żywych kultur bakteryj-
nych ewoluowały i zmieniały się. Odkrycie i powszechne
wdrożenie antybiotyków doprowadziło do przejściowego
spadku zainteresowania teorią probiotykoterapii. Aktual-
nie obserwujemy intensywny powrót do idei probiotyko-
terapii, zarówno w aspekcie profilaktyki, jak i wspoma-
gania leczenia. Coraz większa liczba badań naukowych
wskazuje na celowość ich stosowania w szeregu jednostek
chorobowych.
Probiotyki to żywe szczepy bakterii, które podane
w odpowiedniej ilości wywierają korzystny efekt zdrowotny
na organizm gospodarza. Na uwagę zasługuje jednak fakt,
iż immunostymulujące właściwości mają również powsta-
jące w toku przemian bakteryjnych metabolity mikroor-
ganizmów probiotycznych czy też martwe szczepy bądź
wyizolowane DNA bakteryjne.
W celu osiągnięcia określonego efektu klinicznego,
czyli poprawy stanu zdrowia, w konkretnych jednostkach
chorobowych zastosować należy ściśle określony szczep/
/szczepy bakterii probiotycznych. Należy bowiem zazna-
czyć, iż właściwości danego probiotyku są szczepozależne
i pozytywnych cech jednego drobnoustroju nie można przy-
pisywać innemu, nawet blisko spokrewnionemu. Precyzyjne
zdefiniowanie właściwości szczepu jest zatem najistotniejszą
cechą probiotyku, a wymagania stawiane szczepom probio-
tycznym są bardzo wysokie. Spośród funkcjonalnych cech,
jakimi powinien się on charakteryzować, należy wymienić:
ludzkie pochodzenie (szczepy bakterii pochodzące z ludz-
kiego przewodu pokarmowego),
ściśle określona przynależność taksonomiczna (dokładne
określenie gatunku i rodzaju bakterii),
brak patogennego, negatywnego wpływu na organizm,
odporność na działanie soku żołądkowego i enzymów
trawiennych,
zdolność adhezji do nabłonka jelitowego i konkurencja
o miejsca receptorowe z drobnoustrojami patogennymi,
zdolność do produkcji substancji o charakterze prze-
ciwdrobnoustrojowym (np. bakteriocyny), a tym samym
antagonizm względem patogenów,
potwierdzony odpowiednimi badaniami klinicznymi
korzystny efekt zdrowotny [1–6].
Należy zaznaczyć, iż nie tylko właściwości szczepu czy
określenie wspomnianej przynależności taksonomicznej mają
znaczenie dla efektu probiotykoterapii. Istotna jest również
odpowiednio wysoka liczebność bakterii w stosowanym pre-
paracie. O jakości danego probiotyku świadczy w znacznej
mierze liczba badań klinicznych przeprowadzonych z jego
udziałem, w aspekcie różnych jednostek chorobowych.
Bez wątpienia jednym z najlepiej przebadanych szczepów
probiotycznych na świecie jest Lactobacillus rhamnosus GG
ATCC 53103 (GG), zwany także „probiotycznym mercedesem”.
Ta Gram-dodatnia bakteria wyizolowana została w 1983 r.,
a swoją nazwę zawdzięcza dwóm odkrywcom – Gorbachowi
i Goldinowi. Opisywany szczep bakteryjny spełnia wszystkie
wymagania stawiane probiotykom, a ponadto jest mikroor-
ganizmem najlepiej jak dotąd sprawdzonym. Szczep LGG
ma niemal 800 badań, w tym cechujące się najwyższą wia-
rygodnością badania kliniczne z randomizacją i kontrolą
placebo. Udokumentowano działanie opisywanego szczepu
w licznych jednostkach chorobowych, zarówno profilaktycz-
ne, jak i wspomagające leczenie, takie jak: skracanie czasu
trwania biegunki (infekcyjne, poantybiotykowe, szpitalne,
podróżne), profilaktyka występowania i redukcja nasilenia
atopowego zapalenia skóry (AZS), zmniejszenie częstości
nawracających infekcji czy profilaktyka próchnicy i wielu
innych. Co więcej, obiecujące wyniki otrzymano również
u niemowląt z krwawieniami z przewodu pokarmowego,
w redukcji powikłań żywienia enteralnego, nieswoistych
zapaleniach jelit i chorobie wrzodowej czy enteropatii tro-
pikalnej [7–14].
dr n. biol. Patrycja Szachta stopień doktora nauk biologicznych uzyskała w Klinice Gastroenetrologii Dziecięcej i Chorób Metabolicznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. Ekspertka w zakresie probiotyków, mikroflory jelitowej oraz alergii i nietolerancji pokarmowych. Wykładowca na konferencjach medycznych oraz warsztatach dla lekarzy i dietetyków. Autorka licznych publikacji medycznych w czasopismach polskich i zagranicznych oraz rozdziałów w monografiach naukowych. Dyrektor do spraw naukowych Centrum Medycznego VitaImmun w Poznaniu
mgr inż. Dominika Jankowskaabsolwentka Technologii Żywności i Żywienia Człowieka, ze specjalizacją z zakresu diagnostyki mikrobiologicznej i biotechnologii. Autorka licznych artykułów naukowych posiadająca praktyczne doświadczenie z zakresu analizy ekosystemu jelitowego. Szkoleniowiec i zastępca dyrektora ds. naukowych Centrum Medycznego VitaImmun w Poznaniu
Ciekawą i mniej dotychczas poznaną właściwością probiotyku jest potencjalna zdolność do wspomagania redukcji masy ciała.
FOOD FORUM 1(23)/2018
CIĄŻA I ZDROWY ROZWÓJ DZIECKA 62
Biegunki infekcyjne i towarzyszące antybiotykoterapii
Bez wątpienia najlepiej udokumentowaną właściwością
LGG jest skuteczność szczepu w zapobieganiu i skracaniu czasu
trwania biegunek. Występowanie biegunki jest najczęściej
wynikiem zakażenia i kolonizacji przewodu pokarmowego
przez patogenne drobnoustroje pochodzenia zewnętrznego,
choć niekiedy zdarza się, iż główną przyczyną biegunki stają
się bakterie naturalnie zasiedlające przewód pokarmowy. Bie-
gunka infekcyjna należy do jednych z najczęstszych dolegliwo-
ści wieku dziecięcego. Postępowanie terapeutyczne w biegunce
dziecięcej nadal jest udoskonalane, w związku z czym od wielu
lat powszechnie stosowane są również probiotyki (m.in. LGG).
Jak wykazały badania, profilaktyczna podaż szczepu LGG
redukuje ryzyko wystąpienia biegunki infekcyjnej u dzieci,
a w razie wystąpienia biegunki skraca średni czas jej trwania.
Korzystnych efektów można spodziewać się również u pacjentów
w trakcie trwania biegunki, gdzie suplementacja opisywanym
szczepem przyczynia się do istotnej redukcji liczby wypróżnień
na dobę. Odmianą biegunki infekcyjnej jest również biegunka
podróżnych, spowodowana zazwyczaj narażeniem na kontakt
z drobnoustrojami występującymi w krajach o niższym stopniu
higieny, które kolonizując przewód pokarmowy, przyczyniają się do
wystąpienia biegunki. Jak dowiodły przeprowadzone metaanalizy,
zastosowanie szczepu Lactobacillus rhamnosus GG zmniejszało
ryzyko wystąpienia biegunki u 8% podróżujących pacjentów.
Warto jednak zaznaczyć, iż najszerzej zastosowanie LGG udo-
kumentowano w profilaktyce i leczeniu biegunki poantybio-
tykowej. Ten rodzaj biegunki dotyczy nawet 40% pacjentów
przyjmujących antybiotyki i manifestuje się zarówno poprzez
krótkie epizody biegunkowe, jak i wyniszczające odwodnienia
wynikające z zakażenia toksynotwórczego Clostridium difficile.
Jedna z przeprowadzonych metaanaliz, gdzie pod uwagę brano
wyniki aż 34 randomizowanych, kontrolowanych placebo badań
klinicznych z podwójnie ślepą próbą, wykazała, iż zastosowanie
probiotyków w istotny statystycznie sposób zmniejsza ryzyko
wystąpienia biegunki poantybiotykowej (nawet o 52%). Jak
dodatkowo zaobserwowano, zastosowanie LGG zmniejszyło
również częstość występowania nudności, wymiotów i bólów
brzucha u pacjentów w trakcie prowadzenia terapii eradyka-
cyjnej Helicobacter pylorii [15–27].
Szczep LGG ma niemal 800 badań, w tym cechujące się najwyższą wiarygodnością badania kliniczne z randomizacją i kontrolą placebo.
FOOD FORUM 1(23)/2018
CIĄŻA I ZDROWY ROZWÓJ DZIECKA 64
Choroby alergiczne i atopowe
Atopowe zapalenie skóry to jeden z najczęstszych pro-
blemów dermatologicznych i alergicznych wieku dziecięcego.
Szacuje się, iż w Polsce problem ten dotyczyć może nawet co
piątego dziecka, nierzadko występując również u pacjentów
w wieku dorosłym. Badania naukowe wskazują na celowość
zastosowania szczepu LGG w leczeniu i profilaktyce opisy-
wanej choroby. Isolauri i wsp. w dwóch randomizowanych
badaniach klinicznych z podwójnie ślepą próbą wykazali,
że podawanie niemowlętom z atopowym zapaleniem skóry
szczepów Lactobacillus rhamnosus GG (LGG) oraz Bifidobac-
terium lactis Bb-12 zmniejsza nasilenie i rozległość objawów
atopii. W innej z kolei analizie kobietom ciężarnym z obcią-
żonym rodzinnie wywiadem atopowym na 2–4 tygodnie
przed terminem porodu oraz ich potomstwu do szóstego
miesiąca życia podawano LGG, uzyskując istotnie niższe
występowanie wyprysku atopowego w drugim, czwartym
i siódmym roku życia dziecka, w porównaniu z grupą otrzy-
mującą placebo [28–30].
Nawracające infekcje
Celowe jest również stosowanie Lactobacillus rham-
nosus GG u pacjentów z nawracającymi infekcjami układu
oddechowego. Ocena skuteczności działania szczepu LGG
w redukcji częstości nawracających infekcji przeprowadzona
zastała na 280 dzieciach uczęszczających do żłobka i przed-
szkola. Wykazano, że ryzyko zachorowania na infekcje gór-
nych dróg oddechowych u dzieci otrzymujących probiotyk
było niższe aż o 34% w porównaniu do grupy maluchów,
u których nie wprowadzono suplementacji probiotycznej.
Ponadto udokumentowano zmniejszenie liczby występowa-
nia infekcji górnych dróg oddechowych trwających dłużej
niż trzy dni aż o 43% [31].
Czynnościowe zaburzenia przewodu pokarmowego
Pozytywny efekt suplementacji szczepem LGG zaobser-
wowano również u pacjentów z czynnościowymi zaburzenia-
mi przewodu pokarmowego (zespół jelita nadwrażliwego –
IBS). W randomizowanych badaniach z placebo, w których
porównywano nasilenie bólu brzucha u 141 dzieci, przyj-
mowanie szczepu LGG spowodowało statystycznie istotne
zmniejszenie częstości i natężenia odczuwanych dolegliwo-
ści. Przeprowadzona metaanaliza potwierdziła również,
iż stosowanie powyższego szczepu u dzieci cierpiących na
czynnościowe bóle brzucha rokuje większe szanse na zni-
welowanie dolegliwości lub zmniejszenie ich odczuwania
niż w przypadku osób przyjmujących placebo. Badacze
polscy (Gawrońska i wsp.) również oceniali skuteczność
szczepu LGG w leczeniu czynnościowych bólów brzucha
u dzieci. Do badania włączono 104 dzieci z dyspepsją czyn-
nościową lub zespołem jelita drażliwego. W całej grupie
badanej odnotowano korzystny efekt działania probiotyku,
w porównaniu z grupą kontrolną [32–37].
Ze względu na wielokierunkowość działania probioty-
ków, a także doniesienia dotyczące szerokiego zakresu dzia-
łania przeciwbakteryjnego omawianego szczepu, przeprowa-
dzono badanie oceniające wpływ długotrwałego stosowania
LGG jako dodatku do mleka na ryzyko rozwoju próchnicy
u dzieci. W badaniu brało udział blisko 600 uczestników
w wieku 1–6 lat. Dzieci przez pięć dni w tygodniu otrzymy-
wali preparaty zawierające Latobacillus rhamnosus GG lub
placebo przez siedem miesięcy. Wykazano istotnie mniejszą
częstość występowania próchnicy oraz niższą liczbę bakte-
rii Streptococcus w jamie ustnej dzieci otrzymujących LGG,
w porównaniu z placebo.
Bez wątpienia najlepiej udokumentowaną właściwością LGG jest skuteczność szczepu w zapobieganiu i skracaniu czasu trwania biegunek.
FOOD FORUM 1(23)/2018
CIĄŻA I ZDROWY ROZWÓJ DZIECKA 66
Pyszne czekoladki
zawierające szczep
Bacillus Coagulans
GBI-30
NIE TYLKO DLA DZIECI!
Od 3. roku życia!
Di# osIdealny probiotyk
w trakcie i po antybiotykoterapii
w biegunkach o róż nej etiologii
w stanach obniżonej odporności organizmu
w zapobieganiu kolkom niemowlęcym
15z³*
sugerowana cena dla pacjenta w aptece
Korzystne efekty odnotowano również w zakresie
wpływu LGG na rozwój niemowląt. W jednym z badań
analizowano, jak mieszanki dla niemowląt z dodatkiem
probiotyku wpływają na rozwój dzieci w ciągu pierwszego
półrocza życia. Wykazano lepszy wzrost i rozwój dzieci kar-
mionych mieszankami z dodatkiem probiotyku oraz więk-
szą częstość wypróżnień w tej grupie pacjentów. Ciekawą
i mniej dotychczas poznaną właściwością probiotyku jest
potencjalna zdolność do wspomagania redukcji masy ciała.
Efekt ten oparty jest najprawdopodobniej na zmniejszaniu
akumulacji tłuszczu w organizmie i poprawie wrażliwości
tkanek na insulinę [38–40].
Probiotykoterapia ze względu na coraz większą liczbą
badań potwierdzających jej korzystne działanie staje się coraz
popularniejszym i z pewnością zdrowym nurtem współczesnej
medycyny. Warto jednak w sposób szczególny zwrócić uwagę
na właściwości poszczególnych szczepów probiotycznych. Jak
potwierdzają badania, Lactobacillus rhamnosus GG jest szcze-
pem o najbogatszej dokumentacji w postaci badań klinicznych,
o doskonałej skuteczności w wielu jednostkach chorobowych
i wysokim profilu bezpieczeństwa.
Należy pamiętać, iż każdorazowy wybór probiotyku powi-
nien być poprzedzony wnikliwą analizą badań na nim prze-
prowadzonych tak, aby uzyskać pożądane efekty zdrowotne.
Bibliografia:
1. Szajewska H. Probiotyki w gastroenterologii — aktualny stan wiedzy (2015). Gastroenterologia Kliniczna 2015, tom 7, nr 1, 20–26.
2. Szajewska H. Praktyczne zastosowanie probiotyków. Gastroenterologia Kliniczna 2014; 6: 16−23.
3. Nowak A. , Śliżewska K., Libudzisz Z., Socha J. Probiotyki – efekty zdrowotne. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2010; 4 (71), 20–36.
4. Radwan P., Skrzydło Radomańska B. Rola mikroflory jelitowej w zdrowiu i chorobie. Gastroenterologia Praktyczna 2013; 2.
5. Metchnikoff E. The prolongation of life. Optimistic studies, Wiliam Heine-mann, London 1907.
6. Brudziński J. O występowaniu Bac. proteus vulgaris w stolcach niemowląt; próba leczenia przez podawanie hodowli bakteryjnych, Przegl Lek 1889; 48, 651–3.
7. Cukrowska B. Mikrobiotyczna teoria rozwoju alergii – rola mikroflory jelitowej w aktywacji procesów przeciwalergicznych. Postępy neonatologii 2008; 1(12).
8. Mazmanian S.K., Liu C.H., Tzianabos A.O., Kasper D.L. An imunomodulatory molecule of symbiotic bacteria directs maturation of the host immune system. Cell 2005; 122(1): 107–118.
9. Cukrowska B. The role of the intestinal microflora in the development of allergies: the modulation of the immune system by probiotics. Ann Diag Paediatr Pathol 2002; 6: 89-96.
10. Tlaskalova-Hogenova H., Stepankova R., Hudcovic T. i wsp. Commensal bac-teria (normal microflora), mucosal immunity and chronic inflammatory and autoimmune diseases. Immunol Lett 2004; 93: 97–108
11. Cukrowska B., Czarnowska E. Wpływ probiotyków na układ immunologiczny. Zakażenia 2006, 6: 2–6.
12. Dunne C., O’Mahony L., Murphy E. In vitro selection criteria for probiotic bacteria of human origin: correlation with in vivo findings. Am. J. Clin. Nutr. 2001; 73(suppl), 386–92S.
13. Fric P. Probiotics and prebiotics – renaissance of a therapeutic principle. CEJ Med. 2007; 2, 237–270.
14. Kelly D., Conway S., Aminov R. Commensal gut bacteria: mechanisms of immune modulation.Trends Immunol. 2005; 26(6): 326–333.
15. Szajewska H., Skórka A., Ruszczyński M., Gieruszczak-Białek D. Meta-analysis: Lactobacillus GG for treating acute diarrhoea in children. Aliment Pharmacol Ther 2007; 25: 871–881.
16. Szajewska H. Lactobacillus rhamnosus GG w chorobach biegunkowych: przegląd badań z randomizacją. Zakażenia 2007; 7: 53–54, 56–58.
17. Rautanen T., Isolauri E., Salo E., Vesikari T. Management of acute diarrhoea with low osmolarity oral rehydration solutions and Lactobacillus strain GG. Arch Dis Child 1998; 79: 157–160.
18. Pant A.R., Graham S.M., Allen S.J., Harikul S., Sabchareon A., Cuevas L. i wsp. Lactobacillus GG and acute diarrhoea in young children in the tropics. J Trop Pediatr 1996; 42: 162–165.
19. Basu S., Chatterjee M., Ganguly S., Chandra P.K. Effect of Lactobacillus rham-nosus GG in persistent diarrhea in Indian children: a randomized controlled trial. J Clin Gastroenterol 2007; 41: 756–760.
20. Vesterlund S., Karp M., Salminen S., Ouwehand A.C. Staphylococcus aureus adheres to human intestinal mucus but can be di- splaced by certain lactic acid bacteria. Microbiology 2006; 152: 1819–1826.
21. Pultz N.J., Vesterlund S., Ouwehand A.C., Donskey C.J. Adhesion of vanco-mycin-resistant enterococcus to human intestinal mucus. Curr Microbiol 2006; 52: 221–224.
22. Fayol-Messaoudi D., Berger C.N., Coconnier-Polter M.H., Liévin Le Moal V., Servin A.L. pH-, Lactic acid-, and non-lactic acid-dependent activities of probiotic Lactobacilli against Salmonella enterica Serovar Typhimurium. Appl Environ Microbiol 2005; 71: 6008–6013.
23. Sazawal S., Hiremath G., Dhingra U., Malik P., Deb S., Black R.E. Efficacy of probiotics in prevention of acute diarrhoea: a meta-analysis of masked, randomised, placebo-controlled trials. Lancet Infect Dis 2006; 6: 374–382.
24. Oksanen P.J., Salminen S., Saxelin M., Hämäläinen P., Ihantola-Vormisto A., Muurasniemi-Isoviita L. i wsp. Prevention of travellers’ diarrhoea by Lacto-bacillus GG. Ann Med 1990; 22: 53–56.
25. Hawrelak J.A., Whitten D.L., Myers S.P. Is Lactobacillus rhamnosus GG effec-tive in preventing the onset of antibiotic-associated diarrhoea: a systematic review. Digestion 2005; 72: 51–56.
26. McFarland L.V. Meta-analysis of probiotics for the prevention of antibiotic associated diarrhea and the treatment of Clostridium difficile disease. Am J Gastroenterol 2006; 101: 812–822.
27. Armuzzi A., Cremonini F., Bartolozzi F., Canducci F., Candelli M., Ojetti V. i wsp. The effect of oral administration of Lactobacillus GG on antibiotic-associated gastrointestinal side-effects during Helicobacter pylori eradication therapy. Aliment Pharmacol Ther 2001; 15: 163–169.
28. Kotowska M., Albrecht P., Lactobacillus rhamnosus GG w świetle badań kli-nicznych, Forum Zakażeń 2014; 5(2), 111−119.
29. Isolauri E., Arvola T., Sutas Y., Moilanen E. i wsp. Probiotics in the management of atopic eczema. Clin. Exp. Allergy, 2000; 30, 1604–1610.
30. Kalliomäki M., Salminen S., Poussa T., Isolauri E. Probiotics during the first 7 years of life: a cumulative risk reduction of eczema in a randomized, pla-cebo-controlled trial. J. Allergy Clin. Immunol., 2007; 119, 1019–1021.
31. Hojsak I., Snovak N. et al. Lactobacillus GG in the prevention of gastrointestinal and respiratory tract infetions In children who attend Day care center: a ran-domized, double blind, placebo-controlled trial, Clin Nutr. 2010; 29(3), 3126.
32. Gawrońska A., Dziechciarz P., Horvath A., Szajewska H. A randomized do-uble-blind placebo-controlled trial of Lactobacillus GG for abdominal pain disorders in children. Aliment Pharmacol Ther 2007; 25: 177–184.
33. Bausserman M., Michail S. The use of Lactobacillus GG in irritable bowel syndrome in children: a double-blind randomized control trial. J Pediatr 2005; 147: 197–201.
34. Kajander K., Hatakka K., Poussa T., Färkkilä M., Korpela R. A probiotic mixture alleviates symptoms in irritable bowel syndrome patients: a controlled 6-month intervention. Aliment Pharmacol Ther 2005; 22: 387–394.
35. O’Sullivan M.A., O’Morain C.A. Bacterial supplementation in the irritable bowel syndrome. A randomised double-blind placebo-controlled cros-sover study. Dig Liver Dis 2000; 32: 294–301.
36. Hongisto S.M., Paajanen L., Saxelin M., Korpela R. A combination of fibre--rich rye bread and yoghurt containing Lactobacillus GG improves bo-wel function in women with self-reported constipation. Eur J Clin Nutr 2006; 60: 319–324.
37. Banaszkiewicz A., Szajewska H. Infectiveness of Lactobacillus GG as an ad-junct to lactulose for the treatment of constipation in children: a double--blind, placebo-controlled randomized trial. J Pediatr 2005; 146: 364–369.
38. Näse L., Hatakka K., Savilahti E., Saxelin M., Pönkä A., Poussa T. i wsp. Ef-fect of long-term consumption of a probiotic bacterium, Lactobacillus rhamnosus GG, in milk on dental caries and caries risk in children. Caries Res 2001; 35: 412–420.
39. Galpin L., Manary M.J., Fleming K., Ou C.N., Ashorn P., Shulman R.J. Effect of Lactobacillus GG on intestinal integrity in Malawian children at risk of tropical enteropathy. Am J Clin Nutr 2005; 82: 1040–1045.
40. Vendt N., Grünberg H., Tuure T., Malminiemi O., Wuolijoki E., Tillmann V. i wsp. Growth during the first 6 months of life in infants using formula enriched with Lactobacillus rhamnosus GG: double-blind, randomized trial. J Hum Nutr Diet 2006; 19: 51–58.
FOOD FORUM 1(23)/2018
CIĄŻA I ZDROWY ROZWÓJ DZIECKA 68