Folijarna primjena uree nakon berbe kao mera kondicioniranja vocaka za narednu sezonu

Folijarna primena uree u periodu nakon berbe nije nepoznata stvar u domaćoj proizvodnoj praksi. Naši voćari Ureu nakon berbe koriste uglavnom u svrhu smanjenja inokuluma fuzikladijuma zahvaljujući činjenici da urea podstiče mikrobiološku razgradnju lista. O folijarnoj primjeni uree nakon berbe, koja ima za cilj povećanje sadržaja rezervnih materija u biljci, kod nas je do sada bilo malo riječi. Ovakav pristup temelji se na činjenici da 60-70% azota primjenjenog folijarno odmah nakon berbe (dok je list aktivan) može biti usvojen u biljku i skladišten kao rezerva za narednu sezonu. Naime, istraživanja su potvrdila da ovaj folijarni tretman može povećati zametanje plodova i visinu prinosa u narednoj godini. Jesenji folijarni tretman su se pokazali naročito važni za razvoj velikih, zdravih listova u lisnoj gronji, koji su opet odgovorni za razvoj jakih cvjetova i cvjetnih pupoljaka. Ovakav pristup koji podrazumeva kombinovanje fertigacije sa folijarnom aplikacijom azota povećava efikasnost usvajanja azota od strane biljke, dok smanjuje količinu azota primjenjenu uobičajenim putem preko zemljištaU pogledu korištenja azota od strane biljke, osnovne faze razvoja do kraja cvetanja odvijaju se na osnovu rezervnih formi N, akumuliranih u prethodnoj vegetaciji.Preporučena doza primjene iznosi 45-55 kg/ha Uree, što odgovara unosu od 20-25 kg/ha azota. Može se raditi u jednom navratu ili, kod viših doza, split metodom, primjenom 1 – 3 puta, sa prvim tretmanom neposredno nakon berbe, a ostalim u intervalu od 7-10 dana.

Slika 2. Efekat temperature zemljišta, vazduha i razvojne faze na usvajanje N

(Fuchigami i sar, 2002.).

Šta je važno znati?

Budući da je usvajanje azota putem korena u proleće zavisno od više faktora (temperatura zemljišta, temperatura vazduha, fenofaza biljke), njegovo značajnije usvajanje dešava se uglavnom tek posle cvetanja, odnosno sa početkom fenofaze intenzivnog porasta mladara. Obično se to dešava sedam do deset dana nakon punog cvetanja, sa izuzetkom nekih sorti kao što je na primjer Fudži, kod koga intenzivan rast mladara počinje već u cvetanju. Sve fenofaze pre toga, dakle bubrenje pupoljaka, prolistavanje, cvetanje i zametanje plodova odvijaju se uglavnom na osnovu rezervnih materija koje je biljka uskladištila u prethodnoj vegetaciji.

Akumulacija rezervnih materija u biljci počinje već sa prestankom intenzivnog porasta mladara i formiranjem terminalnog pupoljka, odnosno sa početkom descedentnog toka u biljci. Pri tome, nivo opterećenosti biljke sa plodovima kao velikim potrošačima asimilata direktno utiče na količinu rezervnih materija za narednu sezonu i predstavlja jedan od najbitnijih faktora opšte kondicije zasada i, između ostalog, potencijalne pojave alternativnosti. Zbog toga najintenzivnije stvaranje asimilata koje biljka skladišti u trajnim tkivima, uglavnom korenu i stablu, dešava se nakon berbe, kada se biljka

1

“oslobodi” plodova i produkte fotosinteze usmeri na pripremu za prezimljavanje kao i za stvaranje rezerve koja će biti iskorištena za prve faze razvoja u narednoj sezoni.Zbog toga, povećanje rezerve azotnih jedinjenja u biljci postao je jedan od ciljeva u vođenju proizvodnje voća i sadnog materijala, budući da se njome pozitivno utiče na visoku produktivnost zasada i bolji start i razvoj sadnica.

Fiziološka osnova–transformacija, distribucija i remobilizacija usvojenog azota

Spasavanje produkata degradacije u listovima

Senescencija kao završna faza u godišnjem ciklusu biljke je, kao i sve druge faze, genetički programirana. U pogledu listova, starenju prethodi translokacija mineralnih elemenata u druge delove biljke (stablo, koren). Ovaj proces može da bude indukovan sa više faktora. Od unutrašnjih faktora, najvažnii su starost i korelativni odnosi između vegetativnih i generativnih organa, u kojima su posrednici unutrašnji regulatori rastenja. Od spoljašnjih, najveći značaj imaju intenzitet svetlosti i dužina dana, temperatura, snabdevenost vodom i mineralnim solima, kao i infekcija određenim patogenim organizmima (Konjević i sar. 2010.).

Slika 3. Metabolički procesi u senescentnim listovima; povlačenje produkata degradacije

hlorofila, proteina i lipida. Važno je primjetiti da se amonijumov jon koristi za sintezu glutamina i asparagina. Saharoza, glutamin i asparagin su glavni proizvodi degradativnih procesa i oni se

putem floema transportuju u druge dijelove biljke prije nego što listovi opadnu (Konjević i sar,

2010.).

Pošto je razlaganje proteina jedna od najvažnijih posledica starenja, metabolički procesi su organizovani tako da se produkti razlaganja spasu i prenesu u druge dijelove biljke (Gan i Amasino, 1997). Hloroplasti sadrže 70-80% od celokupnog azota. Različite proteaze razažu peptidne veze, a aminokiseline su, zatim, podvrgnute daljoj degradaciji . Ugljenični skelet aminokiselina, koji ostaje nakon deaminacije, ulazi u mitohondrijama u ciklus trikarboksilnih kiselina i delomično

(20%) doprinosi povećanju disanja. Kroz proces glukoneogeneze, višak produkata ciklusa se koristi za sintezu saharoze. Amonijumov jon koji se oslobađa deaminacijom ugrađuje se u glutamin i asparagin. Tako se u listovima, u toku senescencije, događa remobilizacija makromolekula koja dovodi do eksporta saharoze, glutamina i asparagina, putem floemskog soka koji izlazi iz senescentnih listova, prije nego što će oni otpasti (Slika 3.). Razgradnja proteina, nukleinskih kiselina i lipida, pre nego što istovi otpadnu, kao i translokacija saharoze, glutamina i asparagina u druge delove biljke, je od ogromnog značaja za rastenje biljke u narednoj sezoni (Fiziologija biljaka, Konjević i sar, 2010.)

2

Efikasnost usvajanja Uree

U pogledu folijarne primene, urea predstavlja veoma pogodno azotno đubrivo zbog neutralnog polariteta, brze absorpcije, niske fitotoksičnosti i dobre rastvorljivosti. Najbolja efikasnost Uree na drvenastim kulturama može se postići kroz jesenju primjenu budući da se mogu koristiti veće koncentracije Uree bez bojazni od njene fitotoksičnosti (Johnson, 2001). S druge strane, ograničavajući faktor u jesenjoj primeni predstavlja stvaranje abscisnog sloja na lisnoj dršci i smanjenje protoka između lista i grane ili ograničavanje protoka materija u stablo od strane rodne grančice (Hill-Cottingham, 1968). Generalno, većina autora slaže se u tome da folijarna aplikacija Uree u jesen može povećati rezerve azota i pozitivno uticati na cvetanje, zametanje plodova i rast u narednoj sezoni (Oland, 1963, Shim i sar. 1972, Han i sar. 1989, Sanchez i sar. 1990, Khemira i sar 1998, Rosencrance i sar. 1998, Dong i sar. 2001, Cheng i sar. 2002, Nielsen 2001.).Na osnovu ovih izvještaja, folijarno usvajanje azota u jesen od strane lista kreće se od 35 – 47% na jabuci (Dong i sar. 2002, Hill – Cottingham i Lloyd – Jones 1975), i od 48 – 69% na nektarini (Rosecrance i sar 1998, Tagliavini 1998), a Lang (2004) utvrđuje da nakon tretmana rodne grančice trešnje imaju 30-40% više rezervnog azota koji zadržavaju i tokom zime.

Momenat i uslovi aplikacije

Slika 4. Efekat vremena primjene na sadržaj N15 u mirujućim pupoljcima jabuke

(Khemira i sar, 1999.).

Na smanjenje folijarnog usvajanja uree veoma utiču vremenski uslovi, naročito niske temperature i vetrovito vreme nakon tretiranja. Na primjer Orbović i sar. (2001) ustanovili su da se veći prolaz uree kroz kutikulu lista grožđa dešava na temperaturi od 28°C nego što je to bio slučaj na 19°C, u toku prvih 12 sati. Ovo se može objasniti time što niske temperature smanjuju termodinamičku aktivnost rastvora Uree, rezultirajući u smanjenju difuzije kroz pore

lista i kutikulu. Vetrovito vreme ubrzava sušenje kapljica rastvora, što opet pojačava negativan uticaj nižih temperatura na absorpciju.Sa starenjem listova (u Novembru) ono vjerovatno postaje manje efikasno u absorpciji i transportu Uree (ili njenih metabolita). S obzirom da Urea može oštetiti plodove, tretiranja sa ovakvim dozama prije berbe nisu preporučljiva. Folijarna aplikacija bi trebala biti izvršena odmah nakon berbe da bi se ostvarilo što bolje usvajanje i transport (Khemira i sar, 1999.).

3

Distibucija produkata degradacije

Slika 5. Količina markiranog azota (N15) u listovima, kori i korjenu nakon jesenje

aplikacije uree na sorti jabuke Fudži/M26.

Nakon što je urea absorbovana od strane lista, dolazi do njene hidrolize do amonijum jona (NH4

+) koji je zatim iskorišten za sintezu aminokiselina koje su potom transportovane u organe gdje je azot potreban (Dilley i Walker 1961, Swietlik i Faust 1984.) Koristeći N15 metodu, Dong i sar. (2002) ustanovili su da lišće mladog Fudžija/M26 brzo usvaja N iz uree tokom prvih 2 dana nakon folijarne aplikacije u jesen. Absorbovan N iz Uree primjenjene folijarno u jesen bio je pretvoren

u aminokiseline u lišću a potom transportovan u koru i koren. Aminokiseline u kori i korenu delomično su bile transformisane u druge oblike azota kao što su skladišni proteini. Kora i koren bili su glavni potrošači azota iz Uree primenjene preko lista u jesen. Za razliku od ovih rezultata, khemira i sar. su utvrdili da na je na starijim biljkama transport azota iz uree ograničen isključivo na okolna tkiva u odnosu na mesto aplikacije. Ovo upućuje na to da se starije biljke, sa većim skladišnim mestima za azot ponašaju drugačije u odnosu na mlade biljke (Khemira i sar, 1999).Usvajanje azota putem korena takođe je povećano folijarnom aplikacijom uree. Takođe, lišće tretirano Ureom bilo je zelenije u odnosu na kontrolu u vreme uzimanja uzorka za analizu. Ovo se može objasniti na sledeći način: Lišće tretirano Ureom može imati veću fotosintetsku aktivnost i može proizvoditi više ugljenih hidrata u odnosu na kontrolne listove, što može obezbediti više energije korenovom sistemu i držati korenov sistem duže aktivan kasnije u sezoni.Raspodela N menja se sa vremenom aplikacije. Azot iz Uree primenjene folijarno u junu uglavnom je ostao vezan u listu, dok je azot bio brzo transportovan u trajna tkiva biljke kada je urea bila primenjena u jesen (Khemira i sar, 1999.).

Remobilizacija rezervnih materija

Remobilizacija azota u narednoj sezoni dešava se obično sa kretanjem vegetacije, pre procesa značajnijeg usvajanja azota putem korena koje se dešava sa odmicanjem sezone. Procenat azota koji je u proleće bio remobilizovan i usmeren na cvetanje, zametanje plodova i početni rast mladara na osnovu dostupnih podataka iznosi 32 – 48% na jabuci (Millard i Thompson, 1989), 30% na breskvi (Rosencrance 1998), 38-46% na nektarini (Tagliavini i sar, 1998). U rodnim grančicama trešnje Lang (2004) registruje 20% više azota u odnosu na kontrolu.

Pitanja na koja se mora odgovoriti

Kao što je to slučaj i u drugim zemljama, tako je i kod naših voćara prisutna bojazan da bi tretman Ureom neposredno nakon berbe mogao prouzrokovati ozbiljne probleme. Jedna od njih je mišljenje da bi ovaj tretman mogao dovesti do ponovnog kretanja vegetacije, tzv. retrovegetacije. Pojava

4

retrovegetacije je najčešće posledica prolaska biljke kroz određeni stresni period, a problem je veoma naglašen kada je dugotrajan sušni period praćen obilnim kišama u kasno leto. Retrovegetacija je višestruko štetan proces jer utiče na produženje vegetacije i s tim u vezi, smanjenje otpornosti biljke na niske temperature, zatim, dolazi do izmrzavanja novih prirasta, propadanja generativnih pupoljaka i velike opasnosti od izmrzavanja cele biljke. Voćke u narednu sezonu ulaze oslabljene, daju niži prinos i osjetljive su na napade bolesti i štetočina.Osim kratkog perioda u junu, kada se zasad namerno zasušuje u cilju stimulacije diferencijacije pupoljaka, u ostalom delu sezone zasad mora da bude u uslovima optimalne vlažnosti i dobrog zdravstvenog stanja tj. u uslovima minimalnog stresa. Na taj način biljka na vreme završava sve svoje karakteristične faze: cvetanje, zametanje plodova, deljenje ćelija ploda, intenzivan porast mladara, diferencijaciju pupoljaka, rast ploda i nakupljanje asimilata i pripremu za zimu i narednu vegetaciju. Zbog toga se o folijarnoj primeni Uree može govoriti samo u zasadima u kojima je ovo pravilo ispoštovano, odnosno tamo gde je zasad uredno pripremljen za kraj vegetacije. Mladari koji ni nakon berbe nisu završili svoj rast, pupoljci koji nisu “zatvorili” kao i vremenske prilike koje podstiču retrovegetaciju su signali da bi jedan ovakav tretman najbolje bilo zaobići. Folijarnom aplikacijom uree stimuliše se prirodan proces nakupljanja asimilata, kao dela jesenjeg toka fizioloških procesa usmjerenih na pripremu biljke za zimu. Zaključak je, folijarni tretman Ureom nakon berbe ne može isprovocirati vegetaciju ali može stimulisati već započeti štetni proces retrovegetacije.U vlastitim ogledima obavljenim u jesen 2013. godine, korištene su doze od 30, 60 i 90 kg/ha, aplicirane split metodom u jedan do tri navrata. U svim slučajevima nije se uspjelo isprovocirati kretanje mirujućih pupoljaka koji su normalno završili proces vegetacije. Kod korištenja visokih doza evidentirana su oštećenja na listu u obliku rubne nekroze i posmeđenja lista ali nije primjećeno kretanje pupoljaka u odnosu na netretirana stabla.Šta je sa otpornošću biljke na niske temperature? U ogledima na sortama jabuke Marshall Mac i Empire (Cheng i sar, 2000), kao i na mladom Fudžiju u rasadniku korišten je rastvor 3% rastvora Uree koji je apliciran dva puta sedmično nakon berbe krajem Septembra i početkom Oktobra. Utvđeno je da Urea nije imala negativan uticaj na otpornost biljke. Autori zaključuju da ukoliko su tkiva biljke dobro sazrela, folijarna primjena Uree neće negativno uticati na otpornost biljke prema hladnoći.U izvještaju koji daje Lang (2009) na trešnji je ispitan uticaj ne samo jesenjeg, već i tretmana u kasno ljeto, kada visoke temperature mogu pruzrokovati jesenji val vegetacije. U svakom tretmanu korištena su dva tretmana Ureom u koncentraciji od 3,5% sa razmakom od 8 dana na sorti Ulster na Giseli 5. Ovakvi tretmani izvršeni su sa prvim tretmanom obavljnim 31 avgusta, 14 setembra, 28 septembra i 12 oktobra.

5

Rezultati su pokazali da tretmani ureom nisu imali negativan efekat na otpornost prema niskim temperaturama, već da su je povećali. Na uzorku grane uzete 12 decembra, sva tretirana stabla bila su za 5 do 6°F otporniji na niske temperature u odosu na kontrolu. Grane tretirane početkom i sredinom septembra bile su blago otpornije od onih tretiranih kasnije. Ovi raniji tretmani takođe su pokazali bolju aklimatizaciju u odnosu na kontrolu tokom jesenje pripreme biljke za zimu. Kasniji tretmani bili su za 2 do 3°F otporniji u odnosu na kontrolu, a testirani su od ranog Oktobra do sredine Novembra.Postoji bojazan i od opadanja listova nakon folijarne primjene Uree, čime bi se eventualno negativno uticalo i na diferencijaciju pupoljaka koja se odvija takođe tokom jeseni. Urea je, generalno, slab defolijator. U današnje vrijeme najbolji rezultati u defolijaciji postižu se primjenom CuEDTA (helatni bakar) i hormonskih preparata. Na osnovu gore pomenutih istraživanja, folijarna primjena uree neposredno nakon berbe u navedenim dozama nije uticala na opadanje lista. S obzirom na nedovoljno poznat uticaj kombinacija uree sa drugim jedinjenjima na defolijaciju, najbolje je tretman obaviti samo sa rastvorom Uree uz eventualan dodatak okvašivača.

Zaključak

Glavni korisni efekat Uree u jesen nakon berbe ogleda se u njenom uticaju na snagu cvetanja, zametanje plodova i veličinu ploda u narednoj sezoni. Dobro je ponoviti da jedan ovakav pristup zahteva stabilan i uravnotežen zasad, sa dobro dozrelim tkivima u vreme berbe, odnosno u uslovima kada ne postoji opasnost od retrovegetacije. Primjena uree svakako bi bila korisna mera u zasadima sa niskim sadržajem rezervnih materija i slabim kvalitetom pupoljaka, nastalim najčešće kao posledica preopterećenosti rodom u tekućoj sezoni ili lošeg upravljanja plodnošću zemljišta. U uslovima koji podstiču kretanje vegatacije nakon berbe primenu uree treba razmotriti samo ukoliko ona prati druge mere koje imaju za zadatak kvalitetno uvođenje biljaka u zimsko mirovanje. Poslednjih godina, dio

6

redovne prakse u intenzivnom uzgoju jabuke jeste sprečavanje pojave retrovegetacije primenom fitoregulatora sa retardantskim efektom neposredno nakon berbe i primjena bakarnih preparata u jesen koji, između ostalog, imaju stimulativan efekat na odrvenjavanje tkiva.Folijarna primena uree nakon berbe u cilju kondicioniranja već je deo standardnih preporuka i proizvodne prakse u nekim voćarski razvijenim regionima (Italija, SAD).Na kraju, ovaj tekst ne treba shvatiti kao isključivu preporuku niti ubjeđivanje naših proizvođača, već pre svega kao predstavljanje jednog metoda u ishrani zasada koji nije ništa “revolucionarno” već, na osnovu dosadašnjih rezultata, može da doprinese unapređenju kvaliteta i količine prinosa u narednoj sezoni. Kao što je to obično slučaj, tako i ovu meru treba prilagoditi stanju u zasadu i karakteristikama sezone, te na osnovu jednog zdravog sagledavanja situacije donijeti odluku o njenoj relizaciji.

7