4  bijlage pijn  mednet 06I2011

 

Bro

n P

atri

ck

Ho

esly

/ F

lic

kr

teksttekst PatrIck Marx

Onderzoekers van de Amerikaanse universitei-ten van Michigan en Pittsburgh onderzochten of het injecteren van inactieve herpes simplex-virussen met daarin het gen voor het eiwit pre-pro-enkefaline, verlichting van pijn geeft. Een fase 1-trial laat zien dat deze gentherapie bij onbehandelbare chronische pijn veilig en werkzaam is.

Pre-pro-enkafaline is voorloper van de endor-fine enkafaline dat bindt aan de opioïd-recep-tor en zo pijnstillend werkt. Uit onderzoek met proefdieren was al bekend dat deze vorm van gentherapie functioneert. Bij de mens is de the-rapie mogelijk werkzaam bij chronische inflam-matoire, neuropatische of kankerpijn. De deel-nemers aan de eerste klinische trial waren patiënten met kanker bij wie de pijn, ondanks behandeling, chronisch boven de vier op een tienpunts visueel analoge schaal bleef.

Het pre-pro-enkafaline gen werd overgebracht met een verzwakt herpes simplex-virus, dat zelf niet langer kan delen. De injectie met het virus vond plaats in een dermatoom, huid bediend door de pijngeleidende ruggenmergszenuw. Het gen komt uiteindelijk tot expressie in het dorsale wortel ganglion. Joost Verhaagen, hoogleraar neuroregeneratie van het Nederlands Instituut voor Neuroweten-schappen in Amsterdam over de keuze voor het herpes simplex-virus: “De expressie van het gen daalt al na enkele weken. Voor kortetermijnex-pressie bij terminale patiënten is het herpes simplex-virus mogelijk een verantwoorde keuze. Maar wanneer pijn over een periode van maanden bestreden moet worden, is dit virus waarschijnlijk ongeschikt. Het voordeel van het herpesvirus is wel dat het efficiënt zijn weg van de huid via de zenuw naar het ganglion vindt.” Verhaagen doet zelf onderzoek naar genthera-

pie bij de genezing van beschadigde zenuwen.De primaire uitkomstmaat van de studie was veiligheid. De behandeling veroorzaakte geen ernstige bijwerkingen. De patiënten die de hoogste doses virus kregen, rapporteerden een substantiële daling van de pijnscore die aan-hield tot het einde van de studie, drie weken na de injectie. Inmiddels is een dubbelblind pla-cebo gecontroleerde fase 2-studie in uitvoering.Verhaagen over de kansen van gentherapie bij de bestrijding van pijn: “Het perifere zenuw-stelsel leent zich bij uitstek om lokaal met gen-therapie een gen met een therapeutisch effect tot expressie te brengen. Onbehandelbare chro-nische lokale pijn maakt een grote kans. Maar we kennen nog lang niet alle moleculaire mechanismen die pijn veroorzaken. Pijn zou mogelijk ook goed te bestrijden zijn met nieuwe medicijnen die aangrijpen op pijnre-ceptoren.”

Morfine veiliger en effectiever door weesgeneesmiddelPlerixafor voorkomt opioïd-geïnduceerde hyperalgesie en maakt daarmee het gebruik van morfine efficiënter en veiliger.

Naast de bekende bijwerkingen als suppressie van de ademhaling, obstipa-tie, jeuk en verslaving, kent morfine nog een minder bekende bijwerking. Het middel zorgt ervoor dat de gebruiker gevoeliger wordt voor pijnprikkels, meer pijn ervaart en daardoor meer morfine nodig heeft. Deze medicatie afhankelijke pijn werkt daarmee ook de andere bijwerkingen in de hand.De oorzaak van opioïd-geïnduceerde hyperalgesie ligt bij een toename van de communicatie tussen zenuwen en het omliggende weefsel. Het eiwit CXCR4 reguleert deze communicatie. De verhoogde productie van CXCR4-eiwit leidt tot een neuroinflammatoire reactie met verhoogde pijn-gevoeligheid en pijn tot gevolg. Het blokkeren van de werking van CXCR4 met plerixafor voorkomt het ontstaan van de opioïd-geïnduceerde hype-ralgesie in proefdieren volledig.Mocht plerixafor ooit geregistreerd worden voor de toepassing bij morfine dan begint het middel aan een tweede reïncarnatie. Ooit werd het ontwik-keld voor de behandeling van aids waarin het faalde. Nu is het geregi-streerd voor het oogsten van hematopoëtische stamcellen als voorberei-ding op een autologe transplantatie. Plerixafor mobiliseert de stamcellen vanuit het beenmerg naar de bloedbaan.

Gentherapie voor onbehandelbare chronische pijn

NiEuw ONtdEktE zENuw sPEElt rOl bij hOOfdPijNEen tot voor kort onbekende verbinding tussen het ganglion pterygopa-latinum en de vijfde hersenzenuw speelt een rol bij clusterhoofdpijn en sluderneuralgie. kNO-arts in opleiding karin Oomen ontdekte de zenuw en de relatie met beide hoofdpijnsyndromen tijdens haar promotieon-derzoek voor de universiteit utrecht. Oomen kwam de zenuw op het spoor omdat een blokkade van het ganglion pterygopalatinum bij gelaatspijn, de pijn in een groter dan verwacht gebied, verlicht. Een microscopische zoektocht naar de oorzaak hiervan, tijdens de obductie van een vijftal personen, leverde de nieuwe zenuw op. de zenuw heeft zowel een sensorische als een autonome functie.