FBÖ 654 Veri Toplama
Yöntemleri II
FBÖ 654
2
Veri Toplama Yöntemleri
•Gözlem
•Doküman analizi
FBÖ 654
3
Niye Görüşme Değil?Sorulan
sorulara doğru yanıt veriyor mu acaba?
Cevapları samimi mi?
Yaptıkları ile söyledikleri arasında bir
farklılık var mı?
FBÖ 654
4
Gözlem Nedir?
• Herhangi bir ortamda ya da kurumda oluşan davranışı ayrıntılı olarak tanımlamak amacıyla kullanılan bir yöntemdir.
• Eğer bir araştırmacı, herhangi bir ortamda oluşan bir davranışı ilişkin ayrıntılı, kapsamlı ve zamana yayılmış bir resim elde etmek istiyorsa, gözlem yöntemini kullanabilir.
FBÖ 654
5
Nitel Araştırmada Gözlem
FBÖ 654
6
Nitel Araştırmalarda Gözlem
FBÖ 654
7
Nitel Araştırmalarda Gözlem
% 100 nesnel araştırma
FBÖ 654
8
Gözlem TürleriGözlem Türleri
Gözlemin gerçekleştiği
ortamın yapısı
Doğal ortam (alan çalışması)
Yapay ortam (laboratuvar
çalışması)
Araştırmacı tarafından ortama
ilişkili yapı
Yapılandırılmış
Yapılandırılmamış
FBÖ 654
9
Gözlem TürleriAraştırmacı tarafından ortama ilişkin geliştirilen yapı
Ortamın kendisiyle ilgili yapı
Doğal ortam(Alan Çalışması)
Yapay ortam(Laboratuvar Çalışması)
Yapılandırılmamış Tür 1: Yapılandırılmamış alan çalışması (araştırmacı katılımcıdır)
Tür 3: Yapılandırılmamış laboratuvar çalışması (araştırmacı dışarıdan gözlemci)
Yapılandırılmış Tür 2: Yapılandırılmış alan çalışması (araştırmacı dışarıdan gözlemcidir)
Tür 4: Yapılandırılmış laboratuvar çalışması (araştırmacı dışarıdan gözlemci)
FBÖ 654
10
Gözlem Türleri
FBÖ 654
11
Gözlem Türleri
FBÖ 654
12
Gözlemin Güçlü ve Zayıf Yönleri
Güçlü Yönleri• Sözel olmayan davranış• Doğal çevre• Zamana yayılmış (uzun
süreli) analiz
Zayıf Yönleri• Kontrolün olmaması• Sayısallaştırma güçlüğü• Örneklem küçüklüğü• Alana giriş güçlüğü• Gizliliğin ortadan kalkması• Araştırmacının gözlem
becerilerinin iyi olmasını gerektirmesi
FBÖ 654
13
Gözlem Formunun HazırlanmasıGözlenen olgunun çok yönlü olarak gözlemlenmesine olanak verecek biçimde gözlem boyutlarını belirleme
Fiziksel ortamın tanımlanması
Ortamın sosyal boyutunun gözlenmesi
Ortamda oluşan etkinliklerin gözlenmesi
Ortamda oluşan dilin gözlenmesi
FBÖ 654
14
Örnek Gözlem Formu1. Gözlemin Amacı
2. Araştırma Soruları
3. Veri ToplamaNerede, nasıl ve neler gözleneceğine ilişkin bilgilerHangi boyutların gözleneceği ve bu boyutların tanımlamaları yazılır.
4. Gözlem Notlarının Analizinde Kullanılacak Kodlama ListesiGözlem esnasında öncelikle dikkat edilmesi gereken boyutların daha belirgin bir biçimde ortaya koyulabilmesi için kodlar yazılabilir.
FBÖ 654
15
Gözlemin Yapılması
Fiziksel çevreyi ne kadar ayrıntılı
tanımlamalıyım?
Konuşmaları olduğu gibi mi
kaydetmeliyim?
Gözlem ile not alma arasında nasıl bir denge
oluşturmalıyım?
FBÖ 654
16
Gözlemin Yapılması• Temel kural, araştırmanın amacına göre araştırmanın
önemli bulduğu her şeyin kaydedilmesi gerektiğidir.
• Herhangi bir olay ya da davranış gözlendiği anda hemen not edilmelidir.
• Gözlemin yapıldığı ortam ve bu ortam içinde oluşan temel davranış ve süreçlere ilişkin ayrıntılı notlar alınmalıdır.
FBÖ 654
17
Gözlemin Yapılması• İnsanların sözel davranışlarını yansıtmak amacıyla
iletişimden örnekler verilebilir ve söylediklerinden doğrudan alıntılar yapılabilir.
• Gözlemcinin gözlediği olgulardan yola çıkarak yaptığı birtakım çıkarımlar yorumlar olabilir. Fakat, bu yorumları rapor ederken onları diğer tanımlayıcı notlardan ayırt etmeli ve hangi bulguların bu yorumlara dayandığını belirtmelidir.
FBÖ 654
18
Gözlem Protokolü Tarih, saat, öğretmen, sınıf, ders, konu, gözlem konusuOrtamın Tanıtımı:Tanımlayıcı Notlar Yansıtıcı Notlar
Saat
Saat
Saat
Saat Sınıfın kroki görünümü
FBÖ 654
19
Gözlem Bulgularının Görüşme ile Desteklenmesi
• Gözlem sonrasından yapılan görüşmelerle gözlenen olgulara ilişkin yanlış algılar düzeltilebilir ya da bazı yargıların doğruluğu teyit ettirilebilir.
• Gözlemle elde edilen verilere bakış açısı ve derinlik kazandırmak amacıyla görüşmeler yapılabilir.
• Böylece ulaşılan sonuçlarının geçerliği ve güvenirliği çeşitleme (triangulation) yöntemi ile desteklenir.
FBÖ 654
20
Gözlem Verilerin Kaydedilmesi• Not alma
• Görüntü ve ses kayıt cihazlar
• Fotoğraflar
FBÖ 654
21
Veri Toplama Yöntemleri
• Gözlem
• Doküman analizi
FBÖ 654
22
Doküman Analizi• Araştırılması hedeflenen olgu ve olayla
hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar.
• Kültürler, gelenekler, yaşantılar ve devlet politikaları yazılı araçlar yoluyla gelecek nesillere aktarılmış ve geçmiş hakkında bildiğimiz şeylerin pek çoğunu bu yazılı kaynakların analizi yoluyla bize ulaşmıştır.
FBÖ 654
23
Doküman Analizi• Doküman incelemesi tek başına bir araştırma
yöntemi olabildiği gibi, diğer nitel yöntemlerin kullanıldığı durumlarda çeşitleme için de kullanılır.
• Hangi dokümanların önemli olduğu araştırma problemi ile yakından ilgilidir.
FBÖ 654
24
Doküman Analizi• Eğitim alanında
oDers kitapları, oProgram, oOkul içi ve dışı yazışmalar, oÖğrenci kayıtları,o Toplantı tutanakları, oÖğrenci rehberlik kayıt ve dosyaları, oÖğrenci ve öğretmen el kitapları, oÖğrenci ders ödevleri ve sınavları, oDers ve ünite planları, oÖğretmen dosyaları, oEğitimle ilgili resmi bilgileroFilm, video ve fotoğraf
FBÖ 654
25
Doküman İncelenmesinin Güçlü ve Zayıf Yönleri
Güçlü Yönleri• Kolay ulaşılamayacak
özneler• Tepkiselliğin olmaması• Uzun süreli analiz• Örneklem büyüklüğü• Bireysellik ve özgünlük• Göreli düşük maliyet• Nitelik
Zayıf Yönleri• Olası yanlılık• Seçilmişlik• Eksiklik• Ulaşılabilirlik• Örneklem yanlılığı• Sınırlı sözel olmayan
davranış• Standart bir formatın
olmaması• Kodlama zorluğu
FBÖ 654
26
Doküman İncelemesinin Aşamaları1. Dokümanlara ulaşma
2. Özgünlüğü (orijinallik) kontrol etme
3. Dokümanları anlama
4. Veriyi analiz etme
FBÖ 654
27
Dokümanlara ulaşmaNe tür dokümanlara
ihtiyaç vardır? Bu dokümanları nereden elde
edilebilir?Dokümanların kullanılmasına
gerçekten ihtiyaç var mı? Varsa,
neden?Dokümanların elde
edilmesinde devreye sokulması gereken kişiler var
mıdır?
Doküman İncelemesinin Aşamaları >
FBÖ 654
28
Özgünlüğü (orijinallik) kontrol etme
Dokümanlarda kapsanan veri,
araştırmada konu edilen kişi, kuruluş
veya gruplara ilişkin mi?
Elde edilen dokümanlar
asıllarının aynı mıdır? Kim veya kimler
tarafından, ne zaman, nerede
geliştirildiği belirli mi?
Dokümanı geliştirenler veya
kaleme alanlar inanılır mı?
Doküman İncelemesinin Aşamaları >
FBÖ 654
29
Dokümanları anlama• Sadece dokümanlara dayalı araştırma
o Belirli bir sistem içinde ve birbirleriyle karşılaştırmalı olarak dokümanlar incelenir.
o Farklı bakış açıları ve yorumlar fark edilirse; değişik kültür, bakış açısı ve dünya görüşleri keşfedilmeye başlanır.
• Çeşitleme yapılıyorsao Elde edilen verilir karşılaştırılır (daha geçerli ve güvenilir
araştırma).oDokümanlardan elde edilen verilerle görüşme veya gözlem
soruları yapılandırılabilir.
Doküman İncelemesinin Aşamaları >
FBÖ 654
30
Veriyi analiz etme• Çeşitleme yapılıyorsa
o Karmaşık bir veri analizine ihtiyaç olmayabilir. Çünkü dokümanlardan elde edilen veriler gözlem ve görüşmelerden elde edilen verileri desteklemek, çürütmek veya alternatif sonuçlar getirmek için kullanılır.
• Sadece dokümanlara dayalı araştırma1) Analizi konu olan veriden örneklem seçme2) Kategorilerin geliştirilmesi3) Analiz bitiminin saptanması ve sayısallaştırma
Doküman İncelemesinin Aşamaları >
FBÖ 654
31
Analize konu olan veriden örneklem seçme Tüm doküman verisinin bir bütün olarak analize konu olması mümkün olmayabilir. Örnekleme teknikleri kullanılabilir.
oSeçkisiz örnekleme oSistematik örnekleme oTabaka örnekleme oKüme örnekleme
Doküman İncelemesinin Aşamaları > Veriyi analiz etme >
FBÖ 654
32
Kategorileri geliştirme• Kuramlardan yola çıkarak kategoriler geliştirme• Analizin ilerleyen araştırmalarında araştırmacı tarafından
oluşturulan kategoriler
! Kategoriler bir diğerini kapsamayacak şekilde ve birbirinden bağımsız olmalıdır.
Örneğin, tarih kitaplarının yanlılık açısından karşılaştırılan bir araştırmada kategoriler; atıflardaki, kullanılan sıfatlardaki, zarflardaki, sunumun içeriğine ilişkin kategoriler olabilir.
Doküman İncelemesinin Aşamaları > Veriyi analiz etme >
FBÖ 654
33
Analiz birimini saptama• Sözcük• Tema
Dokümanların yazılış amacıyla ilgilidir. Temaları belirleme konusunda tercihler öznel olabilir ve bu yüzden kodlayıcı kişiler arasında temalar üzerinde uzlaşma zordur.
• Karakter veya kişi• Cümle veya paragraf• İçerik
Sözcükler farklı içeriklerde ve farklı anlamlarda kullanırlar ve bu yüzden analizde araştırma dahilindeki sözcüklerin içeriğine de dikkat etmesi gerekir.
Doküman İncelemesinin Aşamaları > Veriyi analiz etme >
FBÖ 654
34
SayısallaştırmaElde edilen veriler sayısallaştırılmak isteniyorsa, 3 yoldan biri izlenebilir.
• Var veya yok (ilgili kategori dokümanda varsa 1, yoksa 0)• Yüzde dağılımı• Kapsanan alan (kategorinin ilgili dokümanda kapsadığı
alan)
Doküman İncelemesinin Aşamaları > Veriyi analiz etme >
FBÖ 654
35
Veriyi kullanmaDoküman İncelemesinin Aşamaları >
Belirli kurum veya kuruluşlar zarar
görebilir veya çıkar sağlayabilir mi?
Adı geçenlere zarar gelmeyecek şekilde gizlilikleri nasıl korunabilir?
FBÖ 654
36
Veriyi kullanmaDoküman İncelemesinin Aşamaları >
• İlgililerden onay alınmalıdır.
• Adı geçen kişi, grup veya kurumların isimleri mutlaka gizli tutulmalı , raporda kullanılacaksa takma isimler kullanılmalıdır.
• Araştırma raporunun ön kopyası ilgili kişilerin görüşlerine sunulabilir. Böylece ne derece doğru yorumlandığı tespit edilip eksik ve yanlı yorumlar düzeltilebilir.
FBÖ 654
37
KaynaklarCreswell, J. W. (2009). Research design: qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (3rd edition). Sage Publications: California.Creswell, J. W. (2007). Qualitative inquiry and research design: choosing among five approaches. Sage Publications: California.Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (9. baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
FBÖ 654
38
Veri Toplama Yöntemleri