HARDWAREA

1. SARRERA

Sarritan, informazioa hedabideek eskaintzen diguten berriekin erlazionatzen dugu. Denaden, informazioa hori baino askoz gehiago da: informazioa teknika, ekonomia eta beste zenbaitjakintzaren euskarria da. Azken urteotan, enpresetan zein etxeetan gero eta informazio gehiagoerabiltzen dugu, eta premiazkoa izan da informazio hori erraz eta arin erabiltzeko tresna bataurkitzea. Arazo horri aurre egiteko irtenbide bat da informatika.

Informatika ordenagailuen bidezko informazio‑‑prozesaketa automatikoaren zientziada.

Informatika hitzaren jatorria frantsesa da (Informatique); 1962an hasi zen erabiltzen etabi hitzez osatuta dago: informazioa eta automatika. Anglosaxoiek, berriz, Computer Science—Konputagailu Zientzia— izena erabiltzen dute.

1981.ean, ordenagailu pertsonala (PC) agertzean, informatika arlo guztietan zabaldu zen.Lehen, informatikaren erabiltzaileek oso aditu espezializatuak izan behar zuten, eta bakarrikenpresa handietan egon ohi ziren. Gaur egun, etekin handiko PCekin eta kostuak merkatzean,informatikaren kontzeptu berria agertu da, hau da: enpresa nahiz etxeetan ordenagailuaezinbesteko bihurtu da. Dagoneko askoz ere gailu txikiagoekin, telefono mugikorrak batik bat,ordenagailuarekin egin ditzakeen gauza asko ere egiten dute.

Honexegatik informazioaren prozesaketarako orokorrean sistema informatiko batezbaliatzen gara, hau da, ataza edo ataza multzo bat egiteko elkar antolatzen diren edozein gailudigitala.

2. DATUAK ETA INFORMAZIOA

Datuak kodifkatutako informazioa dira, hau da, ordenagailu batek prozesa ditzan, bertarasar daitezkeen datuak dira. Beraz, datuak informazioa adierazteko modu berezi bat direla esanliteke.

Gailu digitalek (ordengailuak, sakeleko telefonoak, PDAk, MP4-ak, bideokontsolak, GPSnabigatzaileak….) datuak prozesatzeko pultsu elektrikoak erabiltzen dituzte. Informazioapultsu elektriko bilakatzen dute beraz. Beraz, edozein motako informazioa (testua, ahotsa,bideoa…) bi balio posible bakarrik (pultsua bai/ez edo 0/1) dituen kode batean kodeatzen da.Kode honi kode bitarra deritzo.

itzalita edo piztuta

Zenbakikuntza sistema bitarra

Kodeaketa bitarra zenbakikuntza sistema bitarrean oinarritzen da. Zenbakikuntza sistemahonek edozein zenbaki adierazteko bi digitu bakarrik erabiltzen ditu (0 eta 1), zenbakikuntzasistema hamartarrak 10 erabiltzen dituen bezala (0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 eta 9).

Zenbakikuntza sistema hamatarrean zenbakiak adierazteko erabiltzen digitu bakoitzakberrekizuna 10 duen berretura batekin erlazionatuta dago. Adibide gisa, 6 243 zenbakia honelakalkula daiteke:

6 243 = 6·103 + 2·102 + 4·101 + 3·100

Zenbakia hamartarra izango balitz, orduan berretzaile negatiboak egongo lirateke, adibidez:

6 243,85 = 6·103 + 2·102 + 4·101 + 3·100+ 8·10-1+ 5·10-2

Zenbakikuntza sistema bitarrean antzera jokatzen da. Kasu honetan berrekizuna 2 da, etadigituak 0 edo 1 bakarrik izan daitezke, adibide hauetan ikusten den antzera:

10001 = 1·24 + 0·23 + 0·22 + 0·21 + 1·20 =17

Beraz 10001 zenbaki bitarra, 17 zenbaki hamartarra da.

1. Ezagutzen al duzu kodeatzeko beste sistemarik?

Zenbaki bitarra hamatarrera pasatzea eta alderantziz

Zenbakikuntza sistema hamartarrean adierazitako zenbaki bat bitarrera pasatzeko 2rekinzatiketak eginez lortzen da. Zenbaki bitarraren lehendabiziko digitua azkeneko zatiketaosoaren zatikizuna izango da eta gainontzekoak hondarretatik aterako ditugu.

77 zenbaki hamatarra zenbakikuntza sistema bitarrean adierazteko prozesua hau da:

Emaitza 1001101 zenbaki bitarra da. 7 digitu bitar erabili behar izan dira bihurtzeko.

Zenbakikuntza sistema bitarrean adierazitako zenbakia hamatarrera pasatzeko digitu bakoitzabiren berreketengatik biderkatzen eta emaitza batzen lortzen da, lehen ikusi den antzera.

10011 zenbaki bitarra zenbakikuntza sistema hamatarreran adierazteko prozesua hau da:

Emaitza 19 zenbaki hamartarra da.

Orokorrean n digitu bitarrekin 2n zenbaki adierazi daitezke, txikiena 0 eta handiena 2n-1direlarik. Beraz 8 digitu bitarrekin 28 = 256 zenbaki adierazi daitezke.

1. Ondorengo taula osatu, zenbakiak kode ezberdinetara bihurtuz.HAMARTARRA BITARRA

2312,4

243,45-12

0,323-13,5

23544,321000101010101010111111

1111,011

2. Zein da zenbaki bitar handiena, 01001000 ala 01000010? (zenbakiak hamartarrerapasa gabe erantzun ezazu)

3. Zenbat karaktere adierazi daitezke 3 digitu dituen kode bitar bat erabiliz? eta 8digitu dituenarekin?Bi kasuetan zein da adierazi daitekeen zenbakirik handiena?

ASCII kodea

American Standard Code for Information Interchange (Informazioaren Elkartrukerako KodeEstatubatuar Estandarra) alfabeto latinean oinarritutako karaktereen kodea da. 1963an sortuzuen Estatu Batuetako Estandarren Batzordeak (ASA) telegrafian erabilitako kodeen eboluzio

bezala. Beranduago, 1967an, letra xeheak gehitu eta kontrol kode batzuk berriz definitu ziren,US-ASCII deritzon kodea sortuz.

Gaur egungo sistema informatiko gehienek ASCII kodea edo beronen hedapen bateragarrirenbat darabilte testuak adierazi eta testua maneiatzen duten gailuen kontrolerako.

128 kode posible definitzen ditu, 32 karakteretako 4 azpitaldetan banatuta. 7 bit (digitu)definitzen dira kodeko, baina erdia baino gutxiago erabiltzen ditu kontrolerako karaktereak,alfabetukoak (minuskularik gabe), zenbakizkoak eta puntuaziozkoak definitzeko. Abantailanagusia, estandar bat izateaz gain, kodeen hurrenkera alfabetikoa da.

Normalean ASCII kodea 8 bit-etara zabaltzen da, kontrol bit bat gehituz, parekotasun-bitaderitzona (0 dena).

Kontroleko karaktereak:

Kode bitarra Laburdura CS Deskribapena

0000 0000 NUL ^@ Null character0000 0001 SOH ^A Start of Header0000 0010 STX ^B Start of Text0000 0011 ETX ^C End of Text

0000 0100 EOT ^D End-of-transmissioncharacter|End of Transmission

0000 0101 ENQ ^E Enquiry0000 0110 ACK ^F Acknowledge0000 0111 BEL ^G Bell0000 1000 BS ^H Backspace0000 1001 HT ^I Horizontal Tab0000 1010 LF ^J Line feed0000 1011 VT ^K Vertical Tab0000 1100 FF ^L Form feed0000 1101 CR ^M Carriage return

0000 1110 SO ^N Shift Out

0000 1111 SI ^O Shift In0001 0000 DLE ^P Data Link Escape0001 0001 DC1 ^Q Device Control 1 (oft. XON)0001 0010 DC2 ^R Device Control 20001 0011 DC3 ^S Device Control 3 (oft. XOFF)0001 0100 DC4 ^T Device Control 40001 0101 NAK ^U Negative Acknowledgement0001 0110 SYN ^V Synchronous Idle0001 0111 ETB ^W End of Trans. Block0001 1000 CAN ^X Cancel

0001 1001 EM ^Y End of Medium0001 1010 SUB ^Z Substitute0001 1011 ESC ^[ Escape0001 1100 FS ^\ File Separator0001 1101 GS ^] Group Separator0001 1110 RS ^^ Record Separator0001 1111 US ^_ Unit Separator0111 1111 DEL ^? Delete

Karaktere inprimagarriak:

2 10 Irudia 2 10 Irudia 2 10 Irudia

0010 0000 32 (tartea) 0100 0000 64 @ 0110 0000 96 `0010 0001 33 ! 0100 0001 65 A 0110 0001 97 a0010 0010 34 " 0100 0010 66 B 0110 0010 98 b0010 0011 35 # 0100 0011 67 C 0110 0011 99 c0010 0100 36 $ 0100 0100 68 D 0110 0100 100 d0010 0101 37 % 0100 0101 69 E 0110 0101 101 e0010 0110 38 & 0100 0110 70 F 0110 0110 102 f0010 0111 39 ' 0100 0111 71 G 0110 0111 103 g0010 1000 40 ( 0100 1000 72 H 0110 1000 104 h0010 1001 41 ) 0100 1001 73 I 0110 1001 105 i0010 1010 42 * 0100 1010 74 J 0110 1010 106 j0010 1011 43 + 0100 1011 75 K 0110 1011 107 k0010 1100 44 , 0100 1100 76 L 0110 1100 108 l0010 1101 45 - 0100 1101 77 M 0110 1101 109 m0010 1110 46 . 0100 1110 78 N 0110 1110 110 n0010 1111 47 / 0100 1111 79 O 0110 1111 111 o0011 0000 48 0 0101 0000 80 P 0111 0000 112 p0011 0001 49 1 0101 0001 81 Q 0111 0001 113 q0011 0010 50 2 0101 0010 82 R 0111 0010 114 r0011 0011 51 3 0101 0011 83 S 0111 0011 115 s0011 0100 52 4 0101 0100 84 T 0111 0100 116 t0011 0101 53 5 0101 0101 85 U 0111 0101 117 u0011 0110 54 6 0101 0110 86 V 0111 0110 118 v0011 0111 55 7 0101 0111 87 W 0111 0111 119 w0011 1000 56 8 0101 1000 88 X 0111 1000 120 x0011 1001 57 9 0101 1001 89 Y 0111 1001 121 y0011 1010 58 : 0101 1010 90 Z 0111 1010 122 z0011 1011 59 ; 0101 1011 91 [ 0111 1011 123 {0011 1100 60 < 0101 1100 92 \ 0111 1100 1240011 1101 61 = 0101 1101 93 ] 0111 1101 125 }0011 1110 62 > 0101 1110 94 ^ 0111 1110 126 ~0011 1111 63 ? 0101 1111 95 _

4. Ondorengo taula osatu, ASCII kataktereen kode bitar eta hamartarra bilatuz.

ASCII KARAKTEREA KODE BITARRA KODEHAMARTARRA

]£k 75‖ 186☺)

@&#

5. Zure izena kode bitarrean adierazi, karaktere bakoitza zortzikote (byte) baten bidezadieraziz.

Informazioaren neurketa

Esan bezala, ordenagailuek pultsu elektrikoen bidez funtzionatzen dute, pultsu bakoitza kodebitarrean kodeatutako informazioaren digitu bakoitza delarik. Beraz pultsu edo digitu bitarbatek ordenagailu batek gorde edo prozesatu dezakeen informazio unitate txikiena da.Informazio eta komunikazio teknologietaz ari garenean, digitu honi bit esaten zaio. Bit-aBinary digit-en akronimoa da (digitu bitarra).

8 biten multzoari byte (B) deitzen zaio. Honen arabera, ASCII kodean kodeatutako karakterebat byte baten bidez adierazita dago, hots, 8 bitetaz.

Egun ordenagailuek maneiatzen duten informazio kantitatearekin alderatuta byte batinformazio-unitate txikiegia da, eta beraz haren multiploak erabiltzen dira: Kilobyte,Megabyte, Gigabyte, eta abar.

Informazioaren neurri-unitateakIzena Ikurra SI estandarra informatikan balikidetasunaKilobyte KB 103 210 1 024 byteMegabyte MB 106 220 1 024 KilobyteGigabyte GB 109 230 1 024 MegabyteTerabyte TB 1012 240 1 024 GigabytePetabyte PB 1015 250 1 024 TerabyteExabyte EB 1018 260 1 024 Petabyte

Multiplo hauen hurrenkera SI estandarra jarraituz diseinatu da, baina proportzia ez da berez10-en berreketa zehatzak, 1 024-naka doaz. 1 024 = 210, eta hau aldi beran 1 000 multiploragehien hurbiltzen den 2ren berreketa da.

3. HARDWAREA ETA SOFTWAREA

Ordenagailuak bi atal nagusi ditu; hardware-a eta software-a. Hardwarea ordenagailua edogailu digital bat osatzen duten elementu fisiko, ukigarriak, dira, hau da, bere osagai elektriko,elektroniko, elektromekaniko eta mekanikoak. Honen barruan PUZ-a, memoria etaperiferikoak daude.

Softwarea sistema informatikoaren atal logiko edo funtzionala da, hau da, hardwareaabiarazteko balio duen programa eta agindu sorta. Softwarea sistema eragileak, aplikazio-programek, eta programazio-programek osatzen dute. Orokorrean programa bat lan jakin bategiteko ordenagailuari ematen zaion agindu‑multzoa da.

4. ORDENAGAILUEN EGITURA (ARKITEKTURA)

Ordenagailuen funtzionamenduan lau prozesu oinarrizko betetzen dira: datu‑sarrera,datu‑prozesaketa, informazio‑irteera eta informazio eta programak biltegiratzea.Ordenagailuan lau atal berezi daude prozesu horiek gauzatzeko, hala nola sarrerako gailuak,Prozesatzeko Unitate Zentrala (PUZ), irteerako gailuak eta informazio‑euskarriak.

• Sarrerako gailuak edo periferikoak: Kanpoko datuak eta aginduak ordenagailuansartzeko erabiltzen dira. Ezagunenak hauexek dira: teklatua, sagua eta eskanerra.

• Prozesatzeko Unitate Zentrala (PUZ): Sarrerako gailuen bidez jasotakoinformazioa (datuak eta aginduak) prozesatzen ditu, informazioa lortzeko.Ordenagailuaren atal nagusia dela esan genezake. Praktikan, PUZ-amikroprozesadorea izeneko gailu batek osatzen duela.

• Irteerako gailuak edo periferikoak: Tresna hauek prozesuaren emaitzakerabiltzaileei erakusten dizkiete; adibideak, pantaila, inprimagailua, ploterra…

• Informazio-euskarriak: Ordenagailuak gorde egin behar ditu datuak eta programak,beste memento batean erabili ahal izateko; funtzio hori memoriek betetzen dute.Hauen artean memoriak ditugu PUZ-ak erabiltzen ari dituen datuak eta datugarrantzitsuenak gordetzen dituztenak direlarik, eta biltegiratze-masiborakoeuskarriak, informazioa epe luzean gordetzeko, hala nola, disko gogorrak,CD—ROMak, DVDak dira eta flash memoriak.

Gailu hauek guztiak konektatuta egon behar dira informazioa batetik bestera joan dadin.Honetarako busak eta pistak erabiltzen dira. Hauek, informazioak ordenagailuan barnebidaiatzeko dituzten kanalak osatzen dituzte.

Esan beharra dago, egun erabiltzen ditugun gailu digital gehienek funtsean egitura berdinadutela. Esate baterako sakeleko telefono batek ere bere prozesatzeko unitate zentrala du, berememoria ere badu, kontaktuak eta bestelako informazioa gordetzeko, eta sarrera eta irteerakogailuak ere baditu, hala nola, pantaila, teklatua…eta abar.

5. OINARRI-PLAKA

Ordenagailuaren karkasametalikoa irekitzenbadugu, oinarri-plakaikus dezakegu.Oinarri-plakakordenagailuaren gailuguztiak konektatzekoeuskarri den plataformaosatzen du. Gailuakzuzenean, busen bidez,ataka berezien bidez edohedapen-erretenen (slot)bidez konektatzen dirabertara. Eta plakan bertankomunikazioak pisten bidez gertatzen dira.

PUZ-a eta memoria zuzenean konektatzen dira oinarri-plakara. Oinarri-plakan haiekkonektatzeko leku edo zokalo berezia dago.

Biltegiratze-masiborako gailuak (disko-gogorrak, CD-ROM eta DVD unitateak) datu-busenbidez konektatzen dira.

Datu-busak plastiko gris baten barnean dauden linea metalikoz osatuta daude.Linea hauen kopurua ordenagailuaren arkitekturaren araberakoa da. Lehenengoordenagailuek 8 linea erabiltzen dituzte eta gaur egun 32 edo 64-koak dira.Linea kopuruak (busaren zabalera) batera bidaiatu dezaketen bit kopurua

adierazten du.

Hedapen-erretenetan zabaltze-txartelak (soinu-txartelak, txartelgrafikoa,…) konektatzen dira. Zabaltze-txartelen zenbait periferikokonektatzen dira. Zabaltze-txartelek periferikoak PUZ-arekin azkarkomunikatu ahal izateko prozesaketa berezi bat egiten dute. Zenbaitetanere PUZari zenbait lan kentzen dizkio.

Esate baterako mikrofonoak eta bozgorailuak soinu-txartelaren bidez konektatze n dira.Soinu-txartelak soinuaren digitalizazioaz arduratzen da. Monitorea txartel grafikoaren bidezkonektatzen da. Txartel grafikoa, beste zenbaiten artean, grafikoen kalitatea hobetzeaz etapantailaren abiadura azkartzeaz arduratzen da. Ordenagailua beste ordenagilu batzuekinkonektatzeko eta ordenagailu-sare bat osatzeko, sare-txartela erabiltzen da.

Beste periferiko batzuek (prozesaketa berezirik behar ez dutenek)oinarri-plakan dauden ataka bereziak erabiltzen dituzte. Hauen artean,gaur egun gehien erabiltzen den ataka USB ataka da. Sagua,inprimagailuak, eskanerrak, kanpoko disko-gogorrak, flash-memoriaketa abar, USB ataketan konektatzen dira.

Oinarri-plakak, konexio guztiak egiteko atakak izateaz gain, chipaskoz osatuta daude. Chip-ak silizioz egindako ohol bateanintegratutako zirkuitu elektroniko konplexuak dira. Plastikozkokarkasa batez babestuta daude, agerian soilik burdin harizko hankak, pinak geratzen direlarik.

Chip hauek guztiek oinarri-plakaren chipset-a osatzen dute. Oso garrantzitsuak dira, gailuguztien komunikazioaren kontrolaz arduratzen baitira. Chipset-aren kalitateak oinarri-plakarenkalitatea mugatzen du.

6. Irakaslearekin batera, oinarri-plaka bat aztertu, erreten, zokalo, bus eta abarrenkonexioan non jartzen diren ikusteko. Ondoren goiko marrazkian, zenbakibakoitzari dagokion izena, eta bertan konekta daitekeen gailuaren izena eman:

1.2.3.4.5.6.

6. MIKROPROZESADOREA

Ordenagailu batek dituen chip guztien artean garrantzitsuena mikroprozesadorea edo PUZada. Ordenagailuaren “burmuina” da. Datuean prozesaketaz gain, gailu guztienfuntzionamenduaren kontrolaz arduratzen den gailua da. Ordenagailu bat aukeratzerakoandaukan mikroa (mikroprozesadorea) izango da bere errendimenduari buruz informazio gehienemango diguna.

Mikroprozesadoreak datu bat prozesatu ahal izateko, baiprogramak emandako prozesuaren instrukzioak, bai datuakberaiek ezagutu egin behar ditu. Informazio horiek memorianagusian egon behar du. Datua prozesatu ondoren, PUZakprozesuaren emaitza memoria nagusira bidaliko du, etahortik beste osagaietara banatuko da. Beraz prozesaketa

gertatu ahal izateko, lehendabizi, periferikoetatik eta biltegiratze-euskarrietatik datuak etainstrukzioak memorian eraman behar dira.

PUZak bi atal nagusi ditu: kontrol-unitatea eta unitate aritmetiko-logikoa. Kontrol unitateak(KU) ordenagailuaren osagai guztiak kontrolatzen eta bideratzen ditu. Programa batekoinstrukzio bat heltzen zaionean, interpretatzen du eta agindutako ekintza betetzeko osagaibeharrezkoak aktibatzen eta desaktibatzen ditu. Unitate aritmetiko‑‑logikoak (UAL) eragiketaaritmetikoak —batuketa, kenketa, biderketa…— eta logikoak —konparaketak— betetzenditu. Unitate aritmetiko‑logikoak kontrol‑unitatetik operatzeko datuak jasotzen ditu, eta,eragiketa egin ondoren, datuak memoriara bidaltzen ditu.

Honetaz gain, mikroprozesadoreak beste memoria bat dauka, lehenego mailako cachememoria izenekoa. Bertan zenbait datu gordetzen ditu eta memoria nagusia baino azkarragoada.

Mikroprozesadoreen ezaugarriak

Mikroprozesadorearen errendimenduarekin zuzenki erlazionatuta dauden bi ezaugarri nagusierlojua eta bus-zabalera dira.

Ordenagailuaren erlojuak mikroprozesadoreari denbora-pauta bat ezartzen dio denbora guztianzehar bidaltzen dizkion pultsuen bidez. Erlojua gero eta azkarragoa baldin bada, mikroa

arinago joango da. Erlojua, eta ondorioz mikroprozesadorearen abiadura, Hz-etan neurtzenda. (1Hz = 1/s). Normalean abiadura GHz-etako neurria dute. Honek ordenagailuak segundubatean mila milloi operazio egin ditzakeela adierazten du.

Bus-zabalerak mikroprozesadoreak aldi berean maneiatu ditzakeen bit kopurua dira. Egunfabrikatzen diren mikroak 64 bitetakoak izan ohi dira. Logikoa den bezala, abiadura bereko bimikroprozesadoreren artean bus-zabalera handienekoa azkarragoa izango da, erlojuaren pultsubakoitzeko informazio gehiago prozesatzen duelako.

Dena den, nahiz eta mikroprozesadorearen abiadurak ordenagailuaren abiadurari buruzkoinformazioa eman, busen abiadurak eta RAM memoriaren abiadurak ere mugatzen dute.

Mikroprozesadore ezagunenak

Ordenagailu pertsonalen munduan, mikroprozesadoreak egitennagusi da Intel. Enpresa 1968an sortu baldin bazen ere, 1971 arteez zuen kaleratu lehen mikroprozesadorea. Ordura arte memoriakfabrikatu zituen besteak beste. Azkeneko bi hamarkadetan,hardware arloan izan diren berriak asko Intel etxeari zor zaizkio.

Egun Intel-ek prozesadore hauek banatzen ditu:

Intel Celeron, la gama baxukoak dira. 32 bitekoak soilik. Memoria cache txikiegia dutenez,merkeak dira. Nahiz eta itxuran azkarrak izan (2,533tik 3,333GHz bitarteko abiadura),memoriarengatik errendimedu oso baxua dute.,

Intel Pentium IV, gama baxu-ertainekoak dira ere. Merkeak. 64bitekoak diren arren,mantxoak dira: 531MHz eta 3GHz bitarteko abiadurak.

Intel Pentium D, gama altukoak dira. Aurrekoen antzekoak dira baina doble core-koak, hauda, bi mikro izango balira bezala da. Batera programa batekin baino gehiago lan egiteko aukera ematendute. 64 bitetakoak dira eta abiadurak 3,2 eta 3,6GHz bitartean dituzte, baina bi core izateanabiadurak bikoitzak dira errealitatean.

Intel Core 2 Duo, gama altuenekoak dira. Hauek ere doble core eta 64bitekoak dira. Hauekegitura berri bat dute, core izenekoa. Arkitektura honi esker, nahiz eta abiadurak itxuranbaxuagoak izan, Pentium Drekin alderatuta, askoz ere errendimendu hobeagokoak dira. Motaezberdinetakoak daude, 1,866GHz – 2,6GHz bitarteko abiadurekin eta core bakoitzeko 1024edo 2048KBeko cache memoriekin.

Munduko bigarren mikroprozesadore fabrikatzaile handiena da AMD.1969an sortutako enpresa da, baina 1975 arte ez zuen lehenmikroprozesadorea fabrikatu. Urte batzuetan indar handia hartu zuen,baina, gaur egun, Intel berriro ere abantaila hartuta dabil.

7. Interneten informazioa bilduz erantzun (informazio-iturrien helbidea bildu ere):a. ¿Zein da Intel-en 2,5GHz-eko Dual-Core mikroprozesadorearen datu-busaren

ohiko abiadura? ¿Zein da mikro hauek Pentium-ekin duten ezberdintasunikhandiena?

b. ¿Zertan datza overclocking-a? ¿Zeintzuk dira izan daitezkeen arriskuak horiegitean?

c. ¿Zein mikroprozesadore eramaten dute MAC motako ordenagailuek?d. ¿Zein mikroprozesadore eramaten dute PC eramangarriek?e. ¿Zeintzuk dira gaur egun AMDren mikroprozesadore potenteenak? ¿Zein

ezaugarri dituzte?

8. Azal ezazu UAL eta KU gailuen funtzioa PUZan.

7. MEMORIA

Normalean memoria nagusia edo RAM memoria ordenagailuaren memoria dela esatenden arren, ordenagailu batek mota askotariko memoriak baditu: memoria nagusia (RAM),cache memoria, ROM memoriak, eta abar. Ordengailuari konektatzen zaizkion gailu gehienekere beren memoriak dituzte ere, hala nola, inprimagailuak, zabaltze-txartelek ere,mikroprozesadoreak berak ere...

RAM memoria

Memoria nagusia izena ere izan ohidu.Ordenagailuarentzat ezinbestekoa den osagaia da.Bere funtzioa mikroprozesadoreak erabiliko ditueninstrukzio eta datuak eta prozesaketaren ondorengoematen dituen emaitzak denbora batez gordetzean datza.

RAM memoria (Ramdom AccessMemory) ausazkosarbidea duen memoria da, hau da, informazioa ez damodu jarrai batean antolatzen. Honetaz gain hegazkorrada ere, eta beraz, ordenagailua itzaltzerakoan bere edukiagaltzen du.

RAM memoria memoria-posizioak izeneko gelaxka batzuezosatuta dago. Bertan datuak gordetzen dira. Memoria-posizioenidentifikazioa memoria-helbide izeneko zenbakien bidez egitenda. Memoria-helbideen bidez mikroprozesadoreak badaki datuaknon dauden . Memoria-posizio bakoitzak informazio-byte batgordetzen du. Egungo ordengailuek 1GB-4GB arteko memoriakdituzte.

RAM memoriaren moduluak

RAM memoriak, oinarri-plakan konektatzen diren modulutan erosten dira, bat bainogehiago konektatu daitekeelarik.

Erabiltzen duten konexioaren arabera sailkatzen dira:

• SIMM memoria: gaur egun ez dira erabiltzen (72 kontaktu zituzten eta 64MB artekokapazitatea)

• DIMM memoria: pentium IV prozesadoreak erabiltzen dituzten ordenagailuetanjartzen dira. (168 kontaktu dituzte eta 128MB eta 256MBeko kapazitatea)

• DDR memoria: egun erabiltzen diren moduluak dira (184 kontaktu dituzte eta256MB, 512MB, 1GB eta 2GB-eko kapazitateakizan ohi dituzte)

Cache memoria

RAM memoria bat da, bainan memoria nagusirako erabiltzen dena baino askoz ereazkarragoa da. Memoria mota hau RAM memoria eta mikrorpozesadorearen artean jartzenda, eta bere helburua bien arteko datu-transferentzia arintzea da.

Bi cache memoria mota daude: kanpokoa edo bigarren mailakoa (L2),mikroprozesadoretik kanpo beraeta memoria nagusiaren artean jartzen dena eta barrukoaedo lehenengo mailakoa (L1), mikroprozesadorearen barnean dagoena. L1 cache memoriaaskoz ere garestiagoa da, eta ondorioz ahalmen txikikoa izan ohi da. Aldi berean, L1 cachememoriaren kapazitateak mikroprozesadorearen errendimendua mugatzen du.

Memoria birtuala

Askotan RAM memoria ez da nahikoa erabiltzaileak nahi duten programa guztiak aldiberean irekitzeko, orduan disko gogorra erabiltzen du RAM memoria simulatzeko. Alegiazkomemoria honi memoria birtuala deritzo. Memoria birtualaren kudeaketa sistema eragileakegiten du. Disko gogorra RAM memoria baino askoz ere mantxoagoa da, beraz, sistemaeragileak memoria birtual asko hartzen baldin badu, ordenagailuaren errendimendua askomantxotzen da.

ROM-BIOS memoria

ROM (Read OnlyMemory) izeneko memoria, irakurtzeko bakarrik den memoria da, hauda, ezin da bertan daturik idatzi.

BIOSa (Basic Input Output System) ordenagailua abiatzeko ezinbestekoa da. Memoriahonetan ordenagailuaren hasierako azterketa egiteko instrukzioak gordetzen dira; baitasistemara konektatutako gailuen oinarrizko datu teknikoak ere.

Ordenagailua abiatzen denan, BIOSakondorengo ordena jarraituz zenbaitgailuen azterketa egiten du: PUZa,sistemaren busa (periferikoak ondokonektatuta daudela ikusteko),sistemaren erlojua, RAM memoria,teklatua eta disko-unitateak. Azterketahonen ondorioz lortutako informazioaCMOS memorian gordetako datuekinkonparatzen da, zenbait konfigurazioaldatu den ikusteko. Azterketarenemaitza egokia baldin bada, sistemaeragilea kargatuko da.

BIOS Setup begiratu

RAM CMOS memoria

RAM CMOS memoria (Complementary Metal Oxido Semiconductor Ramdom AccessMemory) oinarri-plakan dagoen chip batean dagoen memoria zati bat da. Bertan sistemarenzenbait informazio gordetzen da, hala nola, erlojuaren informazioa (data eta ordua) etaBIOSak aztertzen ez dituen zenbait periferikoren konfigurazio datuak.

RAM memoria bat denez, ordenagailua itzaltzerakoan bere edukia ezabatu liteke, etaberaz, hau sahiesteko, beti pila edo bateria baten bidez piztuta mantentzen da.

9.

8. KOMUNIKAZIO ATAKAK

Ordenagailuaren kanpoko periferiko guztiak ordenagailuaren atzeko aldean dauden konektoreberezi batzuen bidez konektatzen dira. Konektore horiek ataka dute izena. Ataka horiekzabaltze‑txarteletan eta oinarri-plakan kokatzen dira.

Zabaltze-txartelak eta barneko periferikoak (disko gogorrak eta DVD eta CD irakurgailuak)barneko erretenetan konektatzen dira.

PUZak edozein periferiko kontrolatu ahal izateko, beharrezkoa da fabrikatzaileak emandakosoftwarea. Software horrek kontrolatzaile edo driver du izena.

Barneko erretenak

Slot, eta barneko konektore izenekin deitzen zaie. Mota hauetakoak aurki ditzakegu:

• PCI: bertan txartel-grafikoa ezik, bestehedatze-txartelak konektatzen dira. Plug& Play teknologia ahalbidetzen du, hauda, erreten honetan txartel batkonektatzerakoan, sistema eragileakzuzenean detektatzen du eta erabilidezake.

• AGP: bertan txartel-grafikoakonektatzen da. PCI erretena bainoazkarragoa da.

• IDE edo ATA. Bertara biltegiratzemasiborako gailuak (disko gogorrak eta DVD eta CDirakurgailuak) konektatzen dira, datu-busen bidez.

• SATA: IDE baino azkarragoa den ataka da. Egunordenagailu askok mota honetako konektoreen bidezkudeatzen dituzte disko gogorrak.

Kanpoko atakak

Hiru ataka hauek dira ezagunenak: serieko ataka, ataka paraleloa eta USB ataka:

• Serieko atakek informazioa astiro transferitzen dute, etainformazio gutxi transmititu behar diren periferikoakkonektatzeko erabiltzen dira, hala nola sagua. Harrigarriiruditu arren, modemak ere serieko atakei konektatzenzaizkie, telefono‑lineak antzeko muga baitu informaziotransmititzeko orduan. Serieko atakak COM1, COM2 eta abar izendatzen dira.

• Ataka paraleloek seriekoek baino informazio gehiago transmiti dezakete aldi berean.Normalean, inprimagailuak konektatzeko erabiltzen dira. Ataka paraleloak LPT1,LPT2 eta abar izendatzen dira.

• USB atakak (Universal Serial Bus) serieko atakakdira, baina abiadura handikoak. USB ataka bati 127periferiko konekta diezazkiokegu, kate eran HUBakedo kontzentratzaileak erabiliz. Hori dela eta, USBatakak orain arte ohiko izan diren atakak baztertzenari dira.USB atakek bere bilakaera izan dute ere: hiasieranUSB 1.0 bertsioa atera zen, 1,5 Mbps-eko (Megabitsper second) transferentzai-abiadura zutenak, eta egunUSB 2.0 erabili ohi dugu, 480Mbps-eko

transferentzia-abiadurekin.USB ataken bidez konektatzen diren gailuak edo periferikoak ordenagailua itzali beharizan gabe deskonektatu daitezke.

Beste ataka batzuk

• Oinarrizko plakan bi PS/2 ataka ere badaude. Batateklatua konektatzeko eta bestea sagua. Saguarentzatkolore berdera erabili ohi da eta teklatuarentzat morea.

• VGA ataka: ataka hau pantaila konektatzeko erabiltzen da.Normalean ez dago oinarrizko plakan, zabaltze‑txarteletan baizik.

•• IEEE 1394 ataka (Firewire Applentzat eta i.LinkSonyrentzat): USB atakaren antzeko da. Zenbaitgailuek, bideokamarak adibidez, konexio hau izaten duteUSB konexioa izan beharrean.

•• Infragorrien ataka (IrDA): Hauekin , periferikoakinfragorrien bidez konektatzen dira, kablerik erabilibehar ez izanez. Abiadura txikiak dituenez (4Mbps)informazio kantitate txikiak transferitzen dituzten

gailuen konexiorako erabili ohi da, hala nola, teklatuak, saguak, sakelekotelefonoak...

9. SARRERAKO PERIFERIKOAK

Teklatua

Teklatua sarrera‑unitaterik garrantzitsuena da, nahiz eta ingurune grafikoetan saguak geroeta garrantzi gehiago izan. Teklatuak erabiltzailearen eta ordenagailuaren arteko harremanakbideratzen ditu. Tekla bat sakatzean, ordenagailuari hark ulertzen duen kode bat ematen zaio.

Gehien erabiltzen den teklatua QWERTY (teklatu alfabetikoaren lehen lerroko ezkerreko 5letrak) izenekoa da.

Teklatuen atalak: Teklatua honako bost ataletan banatzen da:

• Alfazenbakizko teklatua: idazmakinarena bezalakoa da.Tekla batek karaktere bat baino gehiago baldin badu, <Shift> eta <Alt Gr> teklakerabiliko ditugu.• Funtzio‑‑teklak: Programa bakoitzak tekla bakoitzari funtzio jakin batzuk esleitzen

dizkio. Hala ere, programa batzuek, erabiltzailearen gustuen arabera, aukera ematendute tekla horiei guk nahi ditugun funtzioak ezartzeko.

• Zenbakizko teklatua: Tekla hauek zenbakiak idazteko edo kurtsorea mugitzekoerabil daitezke .<Bloq Num> tekla gauza bata edo bestea egiteko erabiltzen da.

• Mugitzeko teklak: Tekla hauen bidez kurtsorea mugituko dugu.• Tekla Bereziak: Insert, Supr, Inicio, Fin, RePág., AvPág…

Teklatu motak:

• Mekanikoak: Arruntenak dira, eta erabiltzaile gehienek erabiltzen dituztenak.• Ergonomikoak: Eskuen anatomiari egokituak dira, erosotasun gehiago izateko eta

postura behartuak saihesteko. Normalean bi eremu ditu, bakoitza orientazio batekin.• Hari gabekoak: hari gabeko teklatuak dira.

Badaude beste teklatu berezi batzuk ere, Interneten bizkorrago ibiltzeko edomultimedia‑funtzioak dituztenak.

Sagua

Saguak plastikozko karkasa bat dauka, bi edo hiru botoi goiko aldean eta beheko aldeanbolatxo bat. Sagua zerbaiten gainetik pasatzen denean, beheko aldean duen bolatxoareneraginez, kurtsorea pantailan desplazatzen da. Aktibazio‑botoia sakatuz, guk aukeratutakofuntzioa betetzen du. Eskuineko botoiarekin, berriz, testuinguru‑menua ere atera dezakegu.

Hiru teknologia desberdineko saguak daude salgai: mekanikoak, optikoak etaoptomekanikoak.

• Mekanikoak: Hauek dira orain arte gehien erabilidirenak, atal honen hasieran deskribatu dira. Orainbaztertzen ari dira arazo ugari ematen zutelako,zikinkeriagatik, batez ere.

• Optikoak: Oso zehatzak dira, baina oso garestiak, eta askotanhuts egiten dute.

• Optomekanikoak: Teknologia optikoa eta mekanikoa erabiltzendute. Gero eta gehiago erabiltzen dira.

Orain badaude trackball izeneko sagu bereziak ere, eskukoordenagailuetan erabiltzen dira, batez ere. Sagu horiek badutebolatxo bat goiko aldean eta eskuarekin mugitzen da.

Eskanerra

Gailu honek dokumentu inprimatuetatik informazioa sartzen uzten digu: irudiak,marrazkiak, argazkiak eta baita karaktereak ere. Dena den, karaktereak eskaneatzeko, hau da,eskaneatutako dokumentu batean testua identifikatzeko eta testu prozesadore batekin ireki ahalizateko OCR programa bat behar da; bestela, irudiak bezala maneiatuko dira eta ezin izangodira aldatu.

Eskanerrarean sartzen diren informazioaren kalitatea puntuen araberakoada, zenbat eta puntu gehiago, hainbat eta kalitate hobea. Hazbetekopuntuetan ,dpi-tan (dot per inch) neurtzen da. Gaztelerazko bertsioetarakoppp (puntos por pulgada) bezala itzultzen da.

Beste batzuk:

Badaude beste sarrerako periferiko batzuk, hala nola, mikrofonoa, barra-kodeenirakurgailuak, joystick, taula-grafikoa, banda magnetikoen irakurgailuak, ukimenezkopantailak, tablet PC, argazki-kamara digitalak, bideokamara digitalak...

Hauei buruzko informazioa bilatu. Proiektutxoa?

10. IRTEERAKO PERIFERIKOAK

Monitorea

Monitorea PCaren irteera‑unitate nagusia da, eta PCak bidaltzenduen informazioa erakusten du. Lau monitore mota daude:

• CRTa: telebista bezala, katodo‑izpien hodia dauka.Pantailaren atzekaldetik hodi honek elektroien korrontebat bildatzen du. Korronte honek pantailaren gainazaleandagoen material fosforeszentearekin talka egitean,argitzen du irudiak azaltzen direlarik. Irudiak pixelizeneko puntuen bidez osatzen dira.

• LCDa kristal likidozko pantaila laua da. Likido honetan dagoenmateriala polarizatzeko gaitasuna daukaten gelaxketan antolatzenda, zenbait koloretako argia bakarrik pasatzen uzten dutena.Gelaxka bakoitzaren koloreak pixel bat osatzen du, eta hauenkoposiziotik irudia sortzen da.

• TFTa ere pantaila laua da. Kasu honetan pixel bakoitza kolore, diztira eta tonuberezia duen argia ematen duten transistorez osatzen da.

• Plasmazko pantailak. Pantaila lauak dira ere, normalean tamaina eta kalitatehandikoak. Kasu honetan erabilitako materiala plasma izeneko gas bat da.

Monitore baten kalitatea jakiteko hiru kontzeptu izan behar ditugu kontutan: maiztasuna,bereizmena eta kolore kopurua.

Maiztasuna Hz-etan neurtzen da eta monitoreak irudiak segunduko zenbat aldiz aurkeztendituen adierazten du. Monitore batek maiztasun baxua baldin badu, gure begiek somatuko duteirudian bibratzen duela antzemanez. Honek gure ikusmenan nekea eragingo du.

Monitore baten bereizmenak erabiltzen dituen pixel kopuruarenaraberakoa da. Zutabe batean dituen pixel kopuruaren etaerrenkada batean dituen pixelen biderkadura moduan ematen da. 1024x768 pixeleko monitore batek errenkadetan 1 024 pixel izangoditu eta zutabeetan 768. Guztira, beraz, 786 432 pixel izango ditu.

Monitoreen tamaina pantailaren diagonalaren hazbetetan ematen da: 15', 17', 21'...Tamainabereko bi monitoreen artean bereizmen handiagoa duenak emango du irudia garbiagoa, irudiberdinerako puntu edo pixel gehiago erabiliko dituelako.

Monitorearen kolore kopuruak ere bere ezaugarri garrantzitsu bat da. Bereizmenarekingertatzen den bezala, gero eta kolore gehiago erreproduzitzen baditu kalitate gehiagoko irudiakaurkeztuko dituelako.

Nahiz eta oso monitore ona izan, ordenagailuak duen txartel-grafikoa kalitate berekoa ezbada, ez dugu lortuko monitoreari etekin guztia ateratzea, txartel-grafikoak kalitatea mugatukoduelako. Monitore batek pixel bakoitzeko n bit erabiltzen baldin baditu, 2n kolore irudikatuahal izango ditu. Adibidez 8 bit erabiltzen baldin baditu, 28=256 kolore marraztu ahal izangoditu eta 32 bit erabiltze baldin baditu, berriz, 232, hau da, 4 295 milioi kolore marraztuahal izango ditu. Beraz kolore askotako monitorean ongi ikusteko txartel-grafikoak memoriahandia izan beharko du.

Inprimagailuak

Inprimagailuek hainbat euskarri fisikotan inprimatzen dute informazioa, hala nola paperean,gardenkietan eta abar. Inprimagailuak, orain arte, ataka paraleloaren bidez konektatu zaizkioordenagailuari, baina egungo inprimagailu gehienek USB ataka erabiltzen dute.

Erabiltzen duten teknologiaren arabera, honako inprimagailu motak bereiz ditzakegu:

• Laser inprimagailuak: Fotokopiagailuek erabiltzenduten bezalako teknologia erabiltzen dute. Azkarrenak etaemaitza onenak dituztenak dira. Bi motatakoak daude:Gas‑teknologia erabiltzen dutenak, kalitate handikoakbaina oso handiak eta garestiak, etaerdieroale‑teknologiakoak, besteak baino txikiagoak,baina kalitate gutxiagoak.

• Tintazko inprimagailua: Hauek dira erabiltzaileek gehienmaneiatzen dituztenak, kalitate‑prezioaren erlazioa dela eta.Inprimatzeko, tinta‑txorro txiki batek, prozesu kimikoen bidez,inprimatu behar den karakterea osatzen du.

• Inprimagailu termikoak: Inprimagailu hauek prozesu termikobaten bidez tindatzen dute papera. Laserrak baino merkeagoakdira, baina motelagoak ere bai.

• Orratzezko inprimagailua: Gailu hauek, inprimatzeko, buruan dituztenelektroimanen bidez, osatzen dute inprimatu behar den karakterea. Matrizetikateratzen diren zuloen arabera, karaktere ezberdinak osatuko dira. Gaur egun ez dirafabrikatzen.

Beste batzuk:

Aurrekoak dira gehien erabiltzen diren irteerako unitateak, baina badaude gehiago ere, halanola plotterra, mikrofilma, ahots‑sintetizadorea, bozgorailuak eta abar.

11. BARNEKO BILTEGIRATZE MASIBORAKO EUSKARRIAK.DISKO GOGORRA.

Informazio-euskarriak euskarri fisikoak dira, eta Euren lana informazioa bildu eta gordetzeada. Ikusia den bezala memoriak batbateko datuak gordetzen dituzte; biltegiratze masiborakoeuskarriak aldiz informazio-euskarri iraunkorrak osatzen dituzte.

Biltegiratze masiborako euskarriak bi taldetan bana daitezke: barneko biltegiratzemasiborako euskarriak; informazioa ordenagailuaren barnean eta gordetzen dutenak etabertan finkoak direnak eta kanpoko biltegiratze masiborako euskarriak eta gailuak;eramangarriak direnak.

Barneko biltegiratze masiborako euskarriak disko gogorrak dira. Disko gogorrean honakodatuak gordetzen dira: sistema eragilea (Windows, Linux, MacOS..), aplikazio‑programak(Testu prozesadoreak, kalkulu-orriak, aurkezpen programak...) eta erabiltzaileen datuak.

Ordenagailu guztiek gutxienez disko gogorbat behar dute. Hala ere, gero eta zabalduagodaude kanpoko disko gogorrak. Hauek USBaedo Firewire ataketan konekta daitezkeendisko gogor eramangarriak dira.

Disko gogorra platera izeneko disko metalikobatzuen multzoa da, ardatz bat eta bakarraduena; disko horiek materialmagnetizagarrizko geruza mehe batez estalitadaude. Diskoen artean irakurtzeko eta idaztekoburuak daude, eta horiek diskoetako bi

aurpegietan irakur eta idatz dezakete, ardatzera lotuta daukan motorrak platerak mugitzendituenean.

Informazioa diskoen gainazal magentikoaren polarizazioaren bidez gordetzen da. Diskogogrraren disko kopuruak eta material magnetizagarriaren osaketak diskoaren kapazitateazehazten dute. Egun 120GB eta 1TB arteko kapazitateak dituzten disko gogorrak muntatzendira.

Kapazitateaz gain, disko gogorraren abiadura ere kontuta izateko ezaugarri bat da. Abiaduradisko magnetikoen biraketa abiadurari egiten dio errefrentzia eta beraz, bira/min unitateetanematen da (bira/min=rpm). Honek disko gogorra informaziora zein azkartasunez iristen denestimatzen laguntzen du. Normalean 5 400bira/min eta 7 200 bira/min-koak dira jartzendirenak.

Disko gogorrak, euskarri magnetiko guztienantzera, ez dira sobera sendoak. Eremumagnetiko handietatik gertu baldin badudeedoeta tenperatura altuen aurrean errazhondatzen dira.

Disko magnetikoaen egitura

Edozein disko magnetikoan informazioagrabatu ahal izateko, aurretik prestatubeharra da. Prozesu honi formatua emateaedo formateatzea deitzen zaio. Diskomagetikoa formateatzean pista eta sektoreetan banatzenda, irudian azaltzen den bezala.Disko magnetikoak, disko gogrra osatzeko,bata bestearen gainean muntatzen direnean, guztietan batera posizio berdineko pistak hartuz, zilindroak osatzen dira.

Disko gogor motak

Datuen transferentziarako erabilitako teknologiaren arabera disko gogorren sailkapena hauxeda:

• IDE/AT-BUS: aintzindariak ziren. Orain ez dira erabiltzen. Honelako, gehienez512MBeko kapazitateko, bi disko gogor konekta zitezkeen ordenagailu batean.

• Enhanced IDE (EIDE): Egun gehien jartzen direnak dira. Aurreko teknologianoinarritzen dira. Gehienez honelako 4 disko gogor konekta daitezke beraienkapazitateak Gigabytekoak izanez.

• SCSI: Azkarragoak izan ohi dira eta 7 disko konekta daitezke. Honelako diskoakerrendimendu handiko ordenagailuetan instalatzen dira.

12. KANPOKO BILTEGIRATZE MASIBORAKO EUSKARRIAKETA GAILUAK

Informazioa goredetzeko kapazitate eta teknologia ezberdinetako euskarriak badaude.Erabilitako teknologiaren arabera ondorengo sailkapena egin liteke:

• Magnetikoak: disko malguak eta zinta magnetikoak• Optikoak: CD-ROM, WORM diskoak, CD birgrabagarriak, DVD-ROM, DVD

grabagarriak, DVD birgrabagarriak eta Blue Ray disk-ak.• FLASH memorian oinarritutakoak: USB memoriak eta memoria-txartelak.

Ondoren guztiak ikusiko dira.

Disko malguak

Disko malguak, disketteak edo floppy disk-ak, plastikozkoeuskarri magnetikoak dira eta plastikozko zorro batez estalitadaude. Gaur egungoak 3 1/2 hazbeteko disketeak dira, eta horienkapazitatea 1.44 MB da. Disketeek babes‑‑mihia, estalki gogorraeta plaka irekigarria dituzte. Programak eta datuak babes‑mihia“babesik gabe” kokapenean dagoenean gorde daitezke. Disketebatean idatzi eta grabatu ahal izateko, disko‑ edo diskete‑gailuabeharrezkoa da.

Disko malguan informazioa, disko gogorrean bezala, pistetan eta sektoreetan antolatzen da.

Disketeak informazioa ordenagailu batetik beste batera garraiatzeko eta tamaina txikikosegurtasun‑kopiak egiteko erabiltzen dira. FLASH memorien agerpenarekin batera diskomalguen erabilpena asko murriztu da.

CD-ROMa

CD‑ROMaren (Compact Disk-Read Only emrory)ezaugarriak hauek dira: oso biltegi‑edukiera handia (700 MBeta 800 MB) daukate, oso merkeak dira, gordetakoinformazioa irakurri baino ezin da egin eta hainbat motatakoedukierak gorde ditzake. Honexegatik musikarako,entziklopedietarako, jokuetarako eta softwareelkarreragilerako oso euskarri aproposa da.

CD‑ROMak teknologia optikoa (laser) dauka. Zeroak etabatak puntu opaku eta gardenen bidez markatzen diradiskoaren aurpegi bakarrean. Puntu opakuetan laserra ez dapasatzen eta gardenetean, ordea, bai. CDetan; informazioa0,5 mikroiko lodiera eta 5 kilometroko luzera duen pistaespiral zulatu batean gordetzen da., honela egituratzen dira,beraz, puntuak.

CD-ROMak irakurtzeko, disko‑unitate berezia behar daordenagailuan, CD‑‑ROMaren irakurgailua izenekoa. CD‑ROMaren irakurgailua kanpokoaedo barrukoa izan daiteke. Kanpokoak, normalean, USB edo firewire ataketan konektatzendira. CD-ROMaren irakurgailuaren ezaugarririk nagusiera bere abiadura da.

WORM diskoak eta CD birgrabagarriak

Nahi dugun informazioa erabili gabeko disko batean gordetzeko CD‑‑ROM unitategrabagailuak erabiltzen dira. Erabili gabeko disko horiei teknikoki WORM diskoak (WriteOnce, Read Many) deitzen zaie. Lagunarteko hizkuntzan erabili gabeko CD-ROMak edo CDgrabagarriak deitzen zaie eta CD-R siglen bidez identifikatzen dira.

WORM dikoetan gordetako informazioa iraunkorra izango da eta ezin izango dugu ez aldatuez ezabatu. Grabagailuen funtzionamendua CD‑ROM unitateenaren antzekoa da, baina baduteidazketa‑laser bat, CD‑ROMaren azala aldatu ahal izateko. CD-ROM unitateen irakurtzeko etagrabatzeko abiadurak x-en multiploen bidez adierazten dira: 10x, 18x, 40x. x honek 128Kb/sadierazten du.

Egun CD-ROM grabagailuek disko bera behin baino gehiagotan grabatzeko gaitasuna dute.CD birgrabagarri hauek CD-RW (Rewritable) siglen bidez identigikatzen dira.

DVD-ROMa

DVD diskoak (Digital Video Disc) CD‑ROMaren antzekoak dira; DVDek informazioaformatu digitalean gordetzen dute eta irakurtzeko laserra erabiltzen dute. Dena den, gailuhauek laserraren uhin‑luzera aldatu, dentsitatea handitu (zuloen tamaina murriztuz) eta ildoakestutu dituzte, espazio berean informazio gehiago sar dadin. Era berean, diskoen bi aldeetandauden geruzetan gorde daiteke informazioa. CD‑ROMak baino askoz biltegi‑edukierahandiagoa dute; teorian 17 GB arte, baina ohiko tamaina 4,7 GB da.

Oso fidagarriak dira, baina garestiak eta sarbide‑abiadura ez da beste tresna magnetikoetanbezain handia, eta estalki babesgarri batean edukitzea komeni da.

Teorian ere DVD irakurgailuek DVD diskoak soilik irakur ditzazkete, baina gero praktikanfabrikatzaileek CD-ROMak irakurri ahal izateko bigarren laser bat jartzen diote.

DVD grabagarriak eta birgrabagarriak

CD-ROMekin gertatu zen bezala, DVD diskoak eta unitateak grabatu eta birgrabatzeko aukeraeman arte bilakatu dira. DVD hauen formatu ezberdinak ezin izan dira bateratu. Ondoriozgrabatu edo birgrabatu ahal izateko disko eta unitate bateragarriak izan behar dira. Hauexekdira merkatuan dauden formatuak:

• DVD-R: behin bakarrik grabatu daitezke eta CD-ROMaren antzerako teknologiaerabiltzen dute. Bere kapazitatea aurpegi bakoitzeko 4,7 GBekoa da.

• DVD-RW: behin baino gehiagotan grabatu daitezke. Bere kapazitatea aurpegiko 4,7GBekoa da eta diskoak sipleak edo aurpegi bikoitzekoak izan daitezke.

• DVD+R: DVD-Rren antzera behin bakarrik grabatu daitezke. Ohiko DVD-ROM etaDVD-Videoekin bateragarriagoak dira.

• DVD+RW: DVD+Rren bertsio birgrabagarria da.

Zinta magnetikoak

Zinta magnetikoa bobina batean biribilka daiteken plastikozkoeuskarri magnetizagarria da. Gailu honen unitateaarmairu batekoitxura du. Honen barruan bobina bi daude, bat igorlea, irakurtzekoeta idazteko eta bestea hartzailea, irakurtzeko eta idazteko burutikigaro eta gero zinta bertan biltzen dena.

Bere ezaugarriak hauexek dira:• Zinta euskarri jarraitua edo sekuentziala, beraz ez-helbidegarria• Euskarria berrabilgarria da• Biltegiratze ahalmena bit-hazbetekotan neurtzen da (bpi bits per

inch).• Kapazitatea: 20 GB inguru gorde daitezke, honexegatik

seguratsun kopiak egiteko erabili ohi dira.

Kartutxoa aurrean aipatutako zinta magnetiko da baina agerian dagoen bobina baten agertubeharrean, zintaren bobinak kartutxo batez babestuta daude, normalki plastikozkoa. Askoztxikiagoak dira. Bideo-zintak bezala baina txikiagoak.

USB memoriak

Flash memoriak hastapenean BIOSaren datuak gordetzeko erabiltzen ziren. Oso tamainatxikikoak dira eta iraunkorrak, hau da, ez dute bateriaren beharrik informazioa gordetzeko.

Beste edozein memoriaren antzera, flash memoria informazioa gordetzen duten gelaxketazosatzen dira. Gelaxka bakoitza transistore baten antzekoa da, baina informazioa sartzeko besteate bat dauka. Informazioa sartzea, beraz, prozesu erraza da. Informazioa borratzeko, aldiz,energia kantitate handiak eman behar zaizkio. Honexegatik informazioa borratzea prozesumantxoa da.

Flash memorien bilakaera oso azkarra izan da, eta denbora gutxian kapazitate handikoakizatera pasa zirenean, 64 MBetatik aurrera, beste aplikazio batzuetarako erabili ziren: Egun bidira FLASH memorian oinarritzen diren euskarri erabilienak: USB memoriak eta memoria-txartelak.

USB memoriak edo Pendrive-ak, USB konexioa duten flashmemoriak dira. Egun informazioa leku batetik bestera eramatekoezinbesteko euskarriak dira, konekatu bezain laister informazioairakurri eta grabatzeko erabili daitezkeelako. Orain fabrikatzendiren USB memoriak 2 GB eta 32 GB artekoak dira. Gainera osomerkeak dira.

Memoria-txartelak

Memoria-txartelak flash memorian oinarritzen direntxarteltxoak dira. Gehienak argazki- eta bideo-kamaradigitaletan eta sakeleko telefonoetan erabiltzen dira.Ordenagailuan irakurri ahal izateko, honek memoria-txartelen irakurgailua izan behar du.

Kamera eta telefonoen fabrikatzaile bakoitzak beremodeloa egin zuen, eta denak irakurri ahal izatekobakoitzarentzat erreten berezia izan behar da.Egun modelo erabilienak hauexek dira: Memory Stick(MS) eta honen formatu txikiagoak; Memory Stick Duo

(MSD) eta Memory Stick Micro M2 (M2), Secure Digital Card (SD) eta honen formatutxikiagoak; miniSD Card (MiniSD) eta microSD Card (microSD) eta xD-Picture Card (XD).