Hrišćanstvo u srednjem veku

Pojava monaštva

• Hrišćanstvo je bitno doprinelo očuvanju kulturnih vrednosti antičkog sveta

• Propadanje sistema vrednosti antičkog doba dovelo je do toga da mnogi hrišćani odgovor na novo vreme nalaze u monaškom pokretu

• Monaški pokret je začet u pustinjama Egipta i Palestine, u 3.veku

• Ocem istočnog monaštva smatra se Sveti Vasilije Veliki

• Tvorac zapadnog monaštva bio je Sveti Benedikt iz Nursije

• On je 529.god. osnovao manastir Monte Kasino i osnovao prvi monaški red-benediktinski

• On je napisao i prvo pravilo, po kojem se ustrojava život u manastiru

• Manastirsko pravilo se na istoku naziva tipik a na zapadu regula

• Monte Kasino • Model za budući

razvoj monaštva• Na važnom

strateškom mestu, pa je uništavan nekoliko puta, poslednji put u II svetskom ratu 1944.god.

Delatnost misionara

• Krajem 6. i početkom 7.veka na čelu rimske crkve nalazio se papa Grgur I, zaslužan za širenje hrišćanstva

• Svojim osnovnim zadatkom smatrao je širenje hrišćanstva izvan granica Rimskog carstva

• Najpoznatija misija bila je misija 40 benediktinskih kaludjera u Britaniju, krajem 6.veka

• Još u 5.veku su sa istoka krenule prema zapadu monaške misije

• Jedna od takvih misija bila je misija Sv.Patrika, koji je u Irskoj organizovao prve monaške naseobine i proglašen je nacionalnim svetiteljem

• Irski monasi su širili hrišćanstvo, najpre u Škotskoj i Engleskoj, a zatim i na čitavom kontinentu

• Najpoznatiji učeni irski monah bio je Sv. Kolumban, koji je osnovao nekoliko važnih centara pismenosti, sa monaškim školama

• U manastirima su osnivani skriptorijumi, u kojima su prepisivana dela crkvenih otaca i antičkih pisaca

• Manastiri su bili jedini centri pismenosti, sve do Karolinške obnove

• Zato se čitava kultura ranog srednjeg veka može nazvati “monaškom kulturom

Odnos duhovne i svetovne vlasti

• Slom carstva Karla Velikog doveo je do političke i ekonomske nestabilnosti u Evropi

• Najezde Normana, Madjara i Saracena dovele su do slabljenja centralne vlasti kraljeva i jačanja vlasti lokalnih gospodara, grofova i vojvoda

• Lokalni gospodari počinju da prisvajaju crkvene posede i položaje u crkvenoj hijerarhiji, ne poštujući pravila crkve

Klinijevska reforma

• Početkom 10.veka dolazi do svesti da je neophodna obnova manastira, monaške discipline i vraćanja izvornom hrišćanstvu

• Reforma crkve počela je u manastiru Klini, u kojem je osnovan klinijevski monaški red, koji se odlikovao čvrstom disciplinom

• Zalagao se za: poštovanje celibata, borba protiv prodaje crkvenih položaja, zalaganjem za ukidanje uticaja svetovnih vlasti na crkvu

Manastir Klini

• Osnovan 910. u Burgundiji • Bio je benediktinski manastir• Papa Urban II, inicijator I

krstaškog rata bio je iz Klinija• Kasnije je bio pod jakom

uticajem francuskih kraljeva• Iz njega su poticali kardinali

Rišelje i Mazaren• Definitivna propast manastira

usledila je u vreme francuske revolucije,

• Opati manastira Klini bili su uticajni, kada su u 11.veku za pape birani prvi klinijevci to je dovelo do zaoštravanja sukoba:

• Sa nemačkim carevima

• Sa Carigradom, kao crkvenim centrom

Borba za investituru

• Nemački carevi su koristili slabost crkve, oni su presudno uticali na izbor vodećih crkvenih velikodostojnika, uključujući i papu

• Osim toga raširena je bila simonija-kupoprodaja crkvenih položaja

• Ovi problemi su pretili da dovedu do raspada zapadnog hrišćanstva

• Pokret za reformu crkve krenuo je iz manastira Klini• Taj pokret se naročito proširio sredinom 11.veka • To je dovelo do velikog sukoba izmedju duhovne vlasti

(papa) i svetovne vlasti (nemački car) oko toga ko postavlja visoke crkvene velikodostojnike

• Taj sukob je poznat kao “borba za investituru” • Vrhunac sukoba je usledio kada je za papu izabran papa

Grgur VII• On je zahtevao da papu mogu birati samo kardinali, da

papa isključivo postavlja biskupe i da crkveni prihodi pripadaju samo papi

• On se tada sukobio sa nemačkih carom Henrihom IV

• Na državnom saboru 1076.god. car je pokušao da svrgne papu, na šta ga je papa isključio iz crkve i njegove podanike oslobodio zakletve vernosti

• Nemačko plemstvo se odmetnulo od cara i on je morao da traži oproštaj od pape (“pokajanje u Kanosi”

Pokajanje u Kanosi

• Borba za investituru je nastavljena i za vreme njihovih naslednika

• Spor je rešen kompromisom, tzv. Vormskim konkordatom 1122.god.

• Tim sporazumom uvedena je dvostruka investitura: crkva je postavljala biskupe i sveštenike (duhovna investitura) a nemački car ih je uvodio u posed (svetovna investitura)

Raskol crkava

• Ideja o univerzalnom carstvu Romeja na čelu sa vizantijskim carem i carigradskim patrijarhom postala je neodrživa usled sve veće moći zapadnih sila

• Sa druge strane širenje uticaja vizantijske crkve na istočne slovenske narode dovelo je u pitanje načelo o prevlasti rimskog pape u jedinstvenom hrišćanskom svetu

• Raskol u hrišćanstvu bio je olakšan jačanjem uticaja klinijevaca na zapadu i slabljenjem carske vlasti u odnosu na carigradskog patrijarha

• Do podele hrišćanstva došlo je 1054.god., crkva je podeljena na istočnu (pravoslavnu) i zapadnu (katoličku)

Pojava jeretika

• Moralnom slabljenju crkve papa Grgur VII suprotstavljao se jačanjem crkvenih dogmi

• Sukob oko investiture doveo je do pojačanog interesa za pravnu nauku, bio je u središtu interesovanja pravnika

• Isto tako doveo je i do formiranja teologije kao naučne discipline

• Direktno povezana sa jačanjem uticaja crkve je i pojava jeretičkih pokreta

• Jeretička učenja su sva učenja koja su bila suprotna zvaničnom tumačenju crkve

• Jeretička učenja su imala dosta zajedničkog sa reformatorima crkve, bili su odani moralnim načelima crkve i insistirali su na vraćanju izvornom hrišćanstvu

• Prva jeretička učenja imala su dualistički karakter, po kojem postoji stalna borba dveju suprotstavljenih sila: dobra i zla

• Najrasprostranjenije jeretičko učenje u zapadnoj Evropi bili su katari (čisti), insistiraju na čistoti pred Bogom

• U severnoj Italiji se zovu patareni, a na jugu Francuske albižani

• Posebno mnogo pristalica stekli su na jugu Francuske, koja je u to vreme bila poznata po razvijenoj kulturi, književnosti, toleranciji

• Papa Inoćentije III je protiv njih 1209.god. proglasio krstaški rat, nakon čega je sproveden pokolj albižana

Inkvizicija

• Inkvizicija je posebna ustanova za borbu protiv jeretika, neka vrsta crkvenog suda

• Osnovana je još 1184.god. kao biskupska inkvizicija, pošto je svaki biskup na svom području imenovao sveštenika za borbu protiv jeretika, otkrivene jeretike crkva je prepuštala svetovnim vlastima

• Rimsku ili papsku inkviziciju osnovao je papa Grgur IX, u prvoj polovini 13.veka

• Najpouzdaniji papin oslonac u borbi protiv jeretika bio je crkveni red dominikanaca, koji je imao status službenih inkvizitora od 1235.god.

• Osnivač tog reda bio je Dominik Guzman• Dominikanci su spadali u red tzv.”prosjačkih”

monaških redova• Osim dominikanaca u prosjačke redove spadali

su i franjevci, čiji je osnivač bio Sv.Franjo Asiški • Inkvizicija je otkrivala jeretika, vršila isledjivanje i

iznudjivala priznanje, nakon čega su jeretici predavani svetovnim vlastima

• Pošto crkva nije dozvoljavala prolivanje krvi, jeretici su kažnjavani spaljivanjem na lomači