Hrólfur SigurðssonÖryggi og gæði
neysluvatns
© Matís 2014 2 af 16Hrólfur Sigurðsson
Vatnsveita Akureyrar 100 ára
Rannsóknir á neysluvatni á Íslandi frá 1918 (96 ár)
© Matís 2014 3 af 16Hrólfur Sigurðsson
Hvað ákvarðar gæði neysluvatns
• Magn og stöðugleiki.
• Bragð, lykt, útlit, gerð, hitastig.
• Náttúrulegt innihald örvera og efna.
• Mengandi örverur og efni.
• Fjölgun örvera og efnabreytingar.
• Neytendaviðhorf og notkun.
© Matís 2014 4 af 16Hrólfur Sigurðsson
Örverur í neysluvatni
• Náttúruleg örveruflóra
• Mengandi örverur
─ jarðvegsörverur og aðrar skaðlitlar umhverfisörverur
─ sjúkdómsvaldandi örverur
Bakteríur: Salmonella, Campylobacter, E.coli o. fl.
Veirur: Iðraveirur, lifrabólga
Sníkjudýr: Ýmsar iðrasýkingar
Myglusveppir: Ofnæmisviðbrögð
© Matís 2014 5 af 16Hrólfur Sigurðsson
Uppruni örverumengunar
Yfirborðsvatn - oftast gerlaríkt
Vötn, ár, lækir Örverumengun frá:
jarðvegi, lofti-ryki, fuglum og dýrum,
bithögum, áningarstöðum, frárennsli
Grunnvatn - oftast gerlasnautt
Uppsprettur Gerlar síast að miklum hluta úr
Brunnar vatninu
Borholur
© Matís 2014 6 af 16Hrólfur Sigurðsson
Örverumengun við dreifingu
Fjölgun örvera í dreifikerfum er m.a. háð eftirtöldum þáttum:
• Hitastigi og vatnsrennsli
• Efnasamsetningu vatnsins
• Efnisútfellingum í lögnum
• Gerð og efni lagna
• Upphaflegri örverumengun í vatnsbóli
• Mengun frá jarðvegi um lekar leiðslur
© Matís 2014 7 af 16Hrólfur Sigurðsson
Áhrif örvera í neysluvatni
• Útlitsbreytingar (grugg, útfellingar, litur)
• Lykt- og bragðbreytingar
• Sýkingar og eitranir hjá neytendum
• Ofnæmis- og óþolsviðbrögð hjá neytendum
• Útfellingar, tæring og stíflur í leiðslum
© Matís 2014 8 af 16Hrólfur Sigurðsson
Helstu sýkingavaldar sem berast með neysluvatni
Bakteríur: Campylobacter jejuni/coli, Salmonella teg.,
Sjúkdómsvaldandi Escherichia coli afbrigði
Shigella teg., Vibrio cholerae,
Yersinia enterocolitica
Veirur: Hepatitis A og E, Noroveirur (small round
viruses), Adenovruses, Enteroviruses,
Rotavirus
Sníkjudýr: Giardia intestinalis, Cryptosporidium parvum
© Matís 2014 9 af 16Hrólfur Sigurðsson
• Legionella pneumophila
• Aeromonas teg.
• Pseudomonas aeruginosa
• Mycobacterium teg.
Geta fjölgað sér í neysluvatni
Tækifærissýklar í neysluvatni
© Matís 2014 10 af 16Hrólfur Sigurðsson
Mælingar á Neysluvatni
NeysluvatnFyrirkomulag rannsókna samkv. reglugerð
Reglubundið eftirlit – Reglubundið eftirlit –
Örverurannsóknir Efna- og eðlisfræðilegar rannsóknir
Heildarörverufjöldi við 22°C Ammoníum
Kólíbakteríur Sýrustig (pH)
Escherichia coli (E. coli) Leiðni
Clostridium perfringens Grugg
Heildarúttekt felst í mjög umfangsmikilli rannsókn á mörgum efna- og
eðlisfræðilegum þáttum í neysluvatni (> 40 þættir), sem gera þarf hjá stærri
vatnsveitum
© Matís 2014 11 af 16Hrólfur Sigurðsson
Efna- og eðlisfræðilegir þættir í neysluvatni
Eðlisfræðilegir þættir: Litur, Bragð/lykt, Hitastig, Grugg,
Leiðni
Ólífræn efni: Steinefni, Þungmálmar, Nítrat, Nítrít,
Ammoníak, Súlfat, Uppleyst steinefni
Lífræn efni: Klórefnasambönd,
Rokgjörn kolvetnissambönd
Varnarefni: Aldrin, Atrazine, DDT, Lindane og
mörg fl.
Sótthreinsiefni: Klór, Klóramín, Klórtvíoxíð
Afleiður sótthreinsiefna: Brómöt, Klórfenól, Formadehýð,
Trihalometans, Margar teg. lífrænna
klórefnasambanda
© Matís 2014 12 af 16Hrólfur Sigurðsson
86 87 87 86
14 13 13 14
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
2010 2011 2012 2013
% M
ETIN
NA S
ÝN
A
MAT Á ÖRVERUÁSTANDI NEYSLUVATNS 2010-2013
Stenst gæðakröfur skv. reglugerð 536/2001 Stenst ekki gæðakröfur skv. reglugerð 536/2001
© Matís 2014 13 af 16Hrólfur Sigurðsson
91,6
91,9
93,5
90,5 91,0 91,5 92,0 92,5 93,0 93,5 94,0
Heildargerlafjöldi við 22°C
Kólígerlar
E.coli
STENST KRÖFUR (%)
MAT Á ÖRVERUÁSTANDI NEYSLUVATNS 2010-2013 FLOKKAÐ EFTIR
RANNSÓKNAÞÁTTUM
© Matís 2014 14 af 16Hrólfur Sigurðsson
0,63
7,59
7,87
8,14
11,11
66,67
0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00
Borholuvatn (1108)
Uppsprettu-lindarvatn (922)
Brunnvatn (216)
ótilgreint (172)
Geislað (u.v. Ljós) vatn (198)
Yfirborðsvatn (12)
HLUTFALL SÝNA SEM INNIHALDA E.COLIEFTIR UPPRUNNA ÁRIN 2010-2013
© Matís 2014 15 af 16Hrólfur Sigurðsson
93
84
78
83
33
7
16
22
17
67
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Borholuvatn
Uppsprettu-lindarvatn
Brunnvatn
Geislað (u.v. Ljós) vatn
Yfirborðsvatn
% METINNA SÝNA
TEG
UN
D V
ATN
SBÓ
LA
MAT Á ÖRVERUÁSTANDI NEYSLUVATNS 2010-2013 SKIPTING EFTIR MISSMUNANDI
UPPRUNA.
Stenst ekki gæðakröfur skv. reglugerð 536/2001 Stenst gæðakröfur skv. reglugerð 536/2001
© Matís 2014 16 af 16Hrólfur Sigurðsson
Takk fyrir