Mehane Wêjeyî Çandî

Rewşenbîrî û Serbixwe …

Damezrandin di 22 Nîsanê 2012

E. Mail: kurdi.penusanu@gmail.com

malpera rojnamê: www.penusanu.com

Sernivîser: Ebdulbaqî Huseynî

Derhêner: Xorşîd Şûzî

Nivîsara hejmarê

Heta berî salên pênciyê yên sedsala borî, hemî

xebat û têkoşînên ko li Rojhilata-navîn diqewimîn

bi rengekî olî (dînî) bûn. Prosêsa cidabûna dîn û

siyasetê di salên pênciyê de, dema ko ramanên

sosyalîzm û l îberalîzmê di nêv miletên rojhilatê de

belav bû, û partiyên siyas î li ser bingeha

îdeolojîyên cida ava bû, destpêkir.

Hingê ramyarên ewropî di berhem û anal îzên xwe

de digot; serdemên pîroz (muqedes) li Rojhilata-

navîn borî, dîroka Ewropayê xwe li Rojhilatê

dubare dike. Jacques Berque, Îslamolog, sosyolog

û lêkolînerekî frans î ye, dibêje:

— Miletên Rojhilata-navîn pişta xwe da serdemên

muqedes û hêdî hêdî derbasî dîrokê dibin.

Lê belê rewş wekî analîzan nebû, tayê di navbera

ol û siyasetê de nehat bi rîn, berevajî wê

grêdaneka kûr di navbera desthilatên dîktator û

opozîsyonên dînî yên fanatîk de ava bû,

desthilatên dîktator carinan eşkere û carinan bi

nehênî grupên fanatîk li dijî guhertin û avakirina

sîs temeka demokratîk bi kar anî.

Kontrasta balkêş ew bû ko ewropiyan bixwe ew

desthilatên dîktator li Rojhilatê bi cih ki r, bixwe jî

piştgi rî dan avaki rina opozîsyonên dînî.

Dewletên rojavayî bi piştgi riya hêzên dînî

Împaratoriya Osmanî têkbir, wan dizanî ko ne bi

rêya hêza olî be dê nekarin xelkên Rojhilatê qane

bikin, da li dijî osmaniyan şer bikin.

Hejimar '59' / Avdar 2017

Ewropiyan digel Şerîfê Mekeyê li ser hêz û

desthilata piştî ketina osmaniyan li hev ki r. Tîtela

Şerîfê Mekeyê ava hêdî livand, reaksiyonên li di jî

osmaniyan gur ki r û şoreşeka dijwar li dar ket.

Desthilatên dema îro yên li Rojhilata-navîn,

mîrateya ewropiyan û cîhana rojavayî ne. Li bin

destê wan desthilatên bi nav sekuler (îlmanî) de

mafê mirovî, mafê kêmîneyên etnîkî û mezhebî

nîne û azadiya ragihandinê, xweîfadekirin û

xweorganîzeki rinê lê peyda nabe.

Bi kurtî ti têkiliya wan desthilatan bi sekularîzmê

nîne. Partî û tevgerên opozîsyonê jî di bin

kontroleka dijwar de ne.

Di dema şerê sar de, Emerîkayê û dewletên

rojavayî li di jî belavbûna komunîzmê, dîndarî û

ni jad perestiya mezhebî li Rojhilata-navîn xurt ki r,

medyaya desteka wan, opozîsyonên li Rojhilata-

navîn wekî dîndar û kafi r anjî terorîs t bi nav ki r. Di

şoreşên li di jî dîktatoran de, fi tîla agi rî di nêv

herdû milên opozîsyonê de vêxist û wan bixwe

şerê hev ki r.

Sovyeta berê bi slogana "ri zgarki rina miletên

bindest" hest û daxwazên serwxebûnê li nik milet

û kêmîneyên Îranê hişyar ki r. Partiya Tudehê li

Azerbêcana Îranê, kurdan jî li Mehabadê Komara

Kurdistanê ya serbixwe îlan kir. Xewna Stalîn ew

bû, ko di paşerojê de, ew komar tevl î Sovyêta berê

bibin û s înorê desthilata xwe berfi rehti r bike.

……………… Rûp (2) ………………

Rindê Çaçan

Di bîranîna 38 salan li ser koça dawîa

a Melle Mustefa Barzanî ve Xuşk û bi rayên ezîz

Nûnerên partiyên Kurdistanê

Endam û serperştên Partîya Dîmoqratî Kurdis tan

”Zilma ku li milletê me hatiye, em lê agahdarin, ta bi nefsa dawî, emê li di jî setemkar şer bikin”.

Bi van gotinan herdem Barzaniyê nemir civata xwe dixemiland.

Dîrok û xebata Melle Mustefa ji biçûk û meznan ve xuyaye, em çendî di derheqê vî mirovê payebilind

bêjin kême, çimkî navê wî bi navê Tevgera rizgarki rina niştiman dîmoqratî Kurdis tan ve hateiye gi rêdan.

.......... Rûp (6) ..........

Hêza olî di Rojhilata-navîn de

Boniya Cegerxwîn

“Hêlîna Kurdî” Di dawiya sala 1982 an de ez hatim welatê Swêdê,li

Stockholmê ez û malbata xwe bi cî bûn.

Di sala 1984 an de, Meha Avdarê,min li Swêdê dest bi

kar ki r,piştî ku min xwendina zimanê Swêdî salekê

qedand.

Min li “Hêlîna Kurdî”dest bi kar ki r û li wir min

berdewamkir ta ku min bi sedema nexweşiyê karê xwe

bi dawî ki r.

Îro ez dixwazim li ser Hêlîna Kurdî hinekî we agadar

bikim,ji ber ku hebûna hêl îneke bi vî awî,bûyereke pi r

gi ring û belû bû di dîroka jiyana Kurdên li Swêdê de her

û ha di dîroka Kurdis tanê bi tevahî de.

Ez bawerdikim ku gelek li ser vê Hêlînê ne agadarin,ji

ber ku gi ringî li ser karê bi vî awî jêre rêklam çênebûne

tevî ku min gelek cara dost û heval û rêxistin li Qamişloli

ser agaki r.

Sala 1984 an Hêlîna kurdî ya yekemîn li Swêdê û li

rojavayê Ewrûpa dest bi karê xwe ki r.

Li taxa Tênista yê û li ser daxwaza dê û bavên kurd hate

veki rin û di avahiyeke serbixwe de kar û xebata xwe

dikir...........Rûp (2)

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

2

Sovyeta berê soz dabû ko dê wan biparêze, lê wê û Emerîkayê li

hev ki r û leşkerên xwe ji Îranê kişand. Temenê herdû komaran ji

salekê zêdeti r di rêj neki r. Îranê bi sedan endamên Tudehê û

şoreşgerên kurd, Qazî Mihemed û hevalên wî bi dar ve ki r.

Xewna guhertinê li Îranê dewam ki r, partiya Tudehê û hêzên

çepgir bingeha şoreşekê li di jî şahê Îranê Muhemmed Reza

Pehlewî amade ki r. Emerîkayê zanî ko Pehlewî dê têkbiçe. Ji bo

ko Tudeh û hêzên çepgir bi ser nekevin, rê da Xomeynî û hêza

dînî da xurt bibe û serkêşiya şoreşê bike. Piştî têkçûna

osmaniyan ew cara yekemîn bû ko îslama siyas î wisa bi xurtî bi

ser diket. Sedemeka dî ya xurtki rina hêza dînî li Îranê,

di jwarki rina dubendiyên mezhebî di nêvbera Sunî û Şîiyan de bû.

Farisan berê jî ji bo xurtki rina hêza nijada xwe hestên mezhebî bi

kar aniye. Di dewleta Emewiyan de, bi sloganên ol î piştgi riya

muxalefeta li di jî desthilata Qureyşiyan ki r. Emewiyan zora

dilxwazên Îmam Elî bin Ebî Talib "Ehl el-Beyt" bi r, piştî hingê

farisan ew muxalefet ji nû ve gur ki r, emewî têkçûn û dewleta

Ebasîyan ava bû. Hêza nijada farisî di dewleta Ebasîyan de, her

weha li Misrê di dewleta Fatimîyan de jî xurt bû. Heta niho

dîroka kîn û nefretê di nêvbera sunî û şîiyan de dewam dike.

Ma ne bi rêya hêza dînî bûya dê Emerîkayê çawa bikariya berê

cîhadiyên dinyayê bide Efxanistanê da şerê Sovyeta berê bikin. Bi

qeweta hêza ol î Sovyeta berê di demeke kurt de şikest û da

Sovyet ti caran li Efxanis tanê venegere. Desthilat dan destê

Talîbanan ko yek ji di jwarti rîn tevgerên fanatîk e.

Agi rê ni jadaperestiya dînî li rojhilatê zêde dibe, ji kontrola

rojavayiyan derdikeve, ji bo ewlehiya dewletên rojavayî jî

meti rsiyeka mezin e. Barê paqijki rina herêmê ji fanatîkan dane

ser milê kurdan, ev qurbanîdana gi ran bihayê azadî û

serxwebûna wan e.

Renaud Girard rojnemavanekî pisporê Rojhilata-navîn ye, nêrîn û

analîzên xwe di rojnameya "Le Figaro" de belav dike. Ne ji mêj ve

pi rtûkeka wî belav bû, navê pi rtûkê "Le monde en marche” ango

”dinya bi rê ve diçe” an jî ”dinya dilive” ye.

Renaud Girard dûrûdirêj behsê dike û dibêje, ko pîvana guhertin

û pêşketinê li Rojhilata-navîn cuda ye, û îradeya wan ne di destê

wan de ye, lê belê di destê hêzên mezin de ye. Nexşeya Rojhilata

nû, dewletên biçûk yên dînî û mezhebî ne. Kurd jî dê ji vê

parçebûna nû ne bêpar bin. Berê krîstiyanên kurdan di nêv

Ermeniyan de asîmîle bûn û xwe wekî ermenî pênase ki rin,

herçend zimanê wan yê dayikê kurdî bû û ermenikî nedizanîn jî.

Niho jî beşek ji Êzîdî û Elewiyên kurdan dibêjin ew êdî ne kurd

in.

Li Rojhilatê, siyaset ti caran ji ki rasê dînî derneketiye: ti rk, ereb û

farisan ji bo xurtkirina hêza ni jada xwe dîn bi kar anîne, kurd jî di

bin siya sloganên dînî de hertim bûne qurban. Di şerê Osmanî û

Sefewiyan de, li herdû milan kurd dihatin kuştin.

Vê gavê nijadperestiya dînî di nêv miletê kurd de kêm e, lê belê

kurd di bin siya îdeolojiyên cida de parçe dibin. Rûsya û

Emerîkayê herçend belgeyên xwe zelal nekin jî plan û projeyên

xwe, li gorî berjewendiyên xwe amade ki rine.

Îro mafê her kurdekî heye ko lê bihizi re û bipi rse: Gelo piştî

ewqas qurbanîdanê ka projeya me kurdan çi ye. Em dê xudanê

îrade û projeyên serbixwe bin, yan jî dê careka dî ji

berjewendiyên xelkê re bibin qurban. Em dê hespê xelkê bin an jî

dê lehengê azadî û serxwebûna xwe bin?!.

NNNNeeeerrrrînnnn

ÛÛÛÛ

Gotar

Berdewama Nivîsara hejmarê

re jî zimanê Swêdî bi kar tannin.

Di Hêl înê de, rojên netewî dihatin pîrozki rin

û kar û xebat jêre bi meha dibû her û ha

dîlan,folklor, teati r,çîrok,lîs tik û stran û

helbestên Kurdî jî me ji wan re amade diki r û

pêk tanî û me xwarina kurdî ji wan re

çêdikir.

Gelek ni fşên zaroka di wê Hêlînê de derbas

bûne û tev jî anha di xwendina xwe de

biserketine û bêhtirê wan cihekî bilind di

civatê de ji xwere çêki rine.

Gelek Mamostên Kurd têde karki rine, yek ji

wan ez bûm.

Mamoste û karki rên kurd ku têde karki rin

gelek bûn,tevde jî zane, xwendevan û xwedî

taybetmendiyekê bûn wek (Mehmûd

Lewendî, Hesamettîn Erselan, Fîdan

Arusuglu, Cîhan Barzanî, Siyamend Kaya,

Hîwe Zindî, Mencê Aldurû gelek din nayên

bîra min. Hêlîna Kurdî baxçê gula bû ji herçar

beşê Kurdistanê Mamoste û zarok têdebûn.

Hin ji wan cîgi r yan jî demên kurt li Hêl înê

kardiki rin. Min karê xwe yê li Swêdî bi tevahî

li Hêlîna Kurdî qedand.

Ev yek ji hêviyên min bû ku ez zarokê kurda

bi ziman û çanda kurdî perwerde bikim,guh

bidim wan û bi wan û malbatê wan re

gi rêdayî bim.

Ji bo min û mamosteyên din ev karekî gelek

gi ring û gi ranbuha bû,îro roj ez xwe

bextewer dibînim weke ku min di

Kurdistaneke azad de karki riye.

Bi hest û helwestên bi coşekî kurdî me

kardiki r di wê asta ku, dema karê me

diqediya û dem jî derbasdibû em bi xwe ne

aga bûn,bê guman ji kêfxweşiya kar.

Me bi hevre Kurdis taneke biçûk avadiki r, bi

dil û can bi zarok û malbatên wan re me

pêwendî datanîn û me karê xwe diki r.

Ji bo min karê li Hêl îna Kurdî,sebilindiyeke

mezin bû û kêfxweşiyeke bê sînor bû, ji ber

ku ez xwe yek ji damezirên Hêlîna kurdî

dibînim û pê serfi razim.

Bawer dikim nêzîkî 20 sala ev Hêlîn karê

xwediki r, lê piştî ku zarok kêm bûn û ji aliyê

êkonomî jî kar hindik ki rin, Hêl îna kurdî tevl î

yên din ki rin, lê tu carî jî Hêl îna Kurdî ji bîra

min naçe, zarokên ku bûne xort û xwedî

zarok mînakin li ber çav.

Hêvîdarim ku min karibû hinekî

Di destpêka veki rina wê de, desthilata

Turkya protêstoki r û ji Swêdê daxwazki r ku

ev Hêl în bête rûxandin lê welatê Swêdê

bi ryar û yasayên taybet pê hene, kesek ji

derve nikare têkeliyê di karê wan de bike,bi

vî awayî Hêl îna Kurdî berdewamkir.

Grûpa xebatê ji 5 kesan bû;

Mamosteyeke Swêdî û berpirsiyara hêlînê jî

Swêdî bû û sê kesên Kurd ji bo zimanê Kurdî

û perwerdekirina zarokan.

15 zarokên Kurd,ji her çar beşên Kurdistanê,

di temenê 2-6 salan degirûpa Hêlînê

avadiki rin.

Bêhti rê zarokan zaravê kurmancî diaxivîn,

yên mayî jî bêhti rê wan Soranî diaxivîn.

Hêl îna Kurdî di bingeh û karê xwe yê rojane

de wek hemû hêl înênSwêdî yên din bû,êdî

çima navê wê (Hêl îna Kurdî) bû!

Ne her kes hestê biyaniyê nasdike ji bil î me

biyaniya pêve.

Em tenê zanin çiqas di jwarî pêrgî zarokên

biyanî û malbatên wan dibe,ji lewma ez

dixwazim hin xalan bînim berçav.

Derketina ji welat û bicîbûna li welatekî

biyanî,destvalabûyereke pi r di jware,bi

taybetî ji zarokên kurda re ku ti carî weke

Kurd nehatine pejrandin êdî,

- Çawa îro wê xwe pêşkêş bikin?

- Çawa wê xwe perwerde bikin?

- Kîjan ziman bingeha kesayetiya wan ava

dike?

- Çawa wê ki rîsa nasnameya xwe çareser

bikin?

Ev xalên gi ring bersivê tine berçav, Ji lewma

pêwîstiya zarokên Kurda bi Hêl îneke cuda

hebû da karibin herdû jiyana di ber hevre

bikin û nasnama xwe ya rastî wek kurd belû

bikin, her û ha ji ki rîsa windabûna kesayetiyê

xwe biparêzin û rêzgar bikin.

Mamosteyên kurd bi zimanê Kurdî bi zaroka

re diaxivîn, her û ha çand û normên kudî di

hêl înê de pêk tannin,weke ku mirov li welatê

xwe Kurdistan be,ev jî dilxweşiyek taybet

dida me teva,êdî bi coş û daxwazeke bilind

me kardiki r û carna jî dem bi ser dema karê

mediket û me berdewam diki r.

Mamosteyên Swêdî jî ziman û çanda

xwe,zarok hîn dikirin. Bi vî awî herdû kul tur

bi hevre pêkdihatin, zarok jî bi Mamosteyên

kurd re, zimanê kurdî diaxivîn, bi yên Swêdî

re

Berdewama “Hêlîna Kurdî”

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

NNNNeeeerrrrînnnn

ÛÛÛÛ

Gotar

3

Di nav gelên Rojhilata nêzînk û navîn de gelê kurd

yê herî kevnareye. Kurda di dîroka van herêman

da dewseke (şopeke) barbicav hiştine. Ev gelê

kevnar, mêrxas û dîrokî xemleke mezin daye çand

û dîroka gelên cuda û pêşdaçûyî, dewlemendbûna

kul tur û menewîyata wanda roleke gi rîng

leyîs tîye. Dibêjin gelê bê çand bê kesayete. Her

cejin, merasîm, urf-edet ni rxeke çanda gele, him jî

pareke bingeha çanda netewî ya dîrokîye.

Her gel jîyanêda anegorî menewîyata xwe çanda

xwe diafrîne. Eyd-cejin, merasîm û li wanva

gi rêdayî erf-edetên cuda-cuda di pêş ketina çanda

netewî û cîvakî de roleke gellekî mezin diliyizin.

Di van cejn û merasîman de helwesta mirovan li

derbarê jîyanê de tê xuyaki rinê. Dem tên

dubuhurin hinek cejin, eydên kevn an wêneyên

xwe duguherin, an jî ji hiş û bîra gel û cîvakan

dertên, lê hinek cejin, eyd jî hene ku çiqasî jî dem

bên derbazbin jî di her demî da terî û jîr dimînin û

bi coşîya gur, bi heytehol tên pîroz ki rin. Ji van

cejnan yek yê herî kevnar cejna Newrozêye. EV

CEJIN ev çend hezar salin bandorî li ser

menewîyat û zêhnîyata mirovan û gelan dike.

Newroz di dîroka gelê kurda da û jîyana wanda

cîyekî hêja û maqûl gi rtîye û digi re. Cejnên ku bi

qedera gelan va , bi ri zgarî û şoreşêva têkîlîyên

wan hene, an jî bi wan va gi rêdayîne (di al îyê

gelan va) di bîranîna wana da hertim di jî, an jî

derbazî jîyana wan, derbazî dîroka wan dibe her

dem bi hub û hizki rin, bi şadîmanî, bi coşîyek alavî

tê ni rixandin, ni ti randin û parastin.

Newroz di efrandarîya gelê kurdan da cîyekî pi r bi

rûmet û sîyanet digi re. Newroz jîyana meda

sembola serhildanê û rojbûyîna azadîyêye, nîşana

ri zgarîyêye. Newroz destpêka buharê, vejîna

tebîetê (siruşt), silava jîyana nû û vemirandina

zulm-zorê û sîtemêye.

Newroz destpêka emrekî bi rûmete, wekhevîye,

nêt û meramên qencin.

Newroz altindarî û parastina mafên mirovan ê

xweza î û gerdûnîye.

Newroz cejna xastekên pîroz ê mirovahîyêye.

Newroz ji bo kurda cejnek dîrokîye, cejna şeîdane.

Newroz ji bo kurda SERKEFTIN û serbilindayîye.

Newroz salname kurd û Kurdistanêye.

NEWROZ RONAHÎYA PÊŞEROJEYE.

NEWROZ JÎYANE A BI ŞEREF.

NEWROZ ALTINDARÎYA JÎYANÊYE.

Dîrok dide kifşê di berî zayînê, li berî heyamê me

hukumdarên Assûrîyayê li ser axa Kurdis tanê û li

rojhilatêda hetanî 400 salî desthilatdarî ki rine. Berî

zayînê 612-salê 2610 sal berîya me 21-ê adarê bi

serwêrtîya mêrxasê efsanewî (lêgendar) Kawa xaka

Kurdistanê û gelên rojhilatê ji bin bandor û

dagirkerîya Assûrîyayê tên azad ki rinê. Dû vê

al tindarîya dîrokî ve dewleta kurd a yekemîn

Mîdîya tê ava ki rinê. Jî vê bûyerê şûnda her sal 21-ê

adarê tê hesibandin çawa destpêka edlayê,

bi ratîyê, wekhevîyê, emrê şa û aza , roja nû. Bi kurdî

nohroj - Newroze.

Bi navê Newrozêve gi rêdayî gellek lêgend û cîrok

hatine gotinê. Ji van lêgêndan yek jî bi nave hedad

ê engal Kawayêva gi rêdayîye. Navê Kawa li

Kurdistanê sembola azadîyêye. Li Kurdis tanêda

lêgend weha destpêdibe: wextekî li Kurdis tanêda bi

nave Dehoq hukumdarekî zalimî, bê bext, bê

wîcdan hebûye. Ew gellekî qeddar bûye, hertim

bobelat anîye li serê gelê Kurdistanê.

Rojekî li ser mile vî kujerî du damarê wek mer şîn

dibin. Çiqas hekîm û loxman derman çê dikin ku evî

hukumdarî devxwîn ji vê xezebê xilazkin. Lê car lê

nedibû. Dawîyêda hekîm û loxman dicivin biryar

dikin ku hero mêjûyên du xortên kurd bidine wan

meran ku zi rarê nedin hukumdar û wî xeza nekin.

Wê rojê şûnda hero du xorta dukujin mejûyê wan

didin van mera. Binel î, gundî di dest wî zalimî

tengezar dibin.

meran ku zi rarê nedin hukumdar û wî xeza nekin.

Wê rojê şûnda hero du xorta dukujin mejûyê wan

didin van mera. Binel î, gundî di dest wî zalimî

tengezar dibin.

Rojekê dîsa mirovên wî kujerî tên ber derê Kawa

ewladê wî dawîyê dixwazin. Kava mirovekî hesinkar

bû, ewî bi hesina mirov çêdiki r. Kawa heyşt zarê

xwe qurbana Dehoq dabû. Lê vêcarê yê dawîyê ê

neha nade. Miqabilî Dehoq ê zalim û bê xweda bê

wîcdan cînar û gundîyan beşdar dike sozê xwe dikin

yek êrîşî li ser qesira wî dikin.

Kawa bi çakûçê xweva sere Dehoq ê xwînmêj

diperçqîne û wî dikuje,leşkerê wî tar-mar dikin.

Kawa qesi ra wî zulumkarî de rûdinê dibe

hukumdar. Gundî hevdu dicivin Kawa dibêje- îro

şûnda li welatê me wê xwîn neri je, kesek ê s îtem û

zorê nebîne, emê dewletek, jîyanek nû serrastkin,

agi ran vêxin, govendan bikşînin, bila roja îro-bîs t û

yekê adarê roja cejnêbe, roja undabûna

zordestîyêbe, destpê bûna emrê şa û aza be, bila

rênîşa azadîyêbe NEWROZ…

Ev lêgend ji kûraya dîrokê tê. Lêgêndêda rastî heye.

Qewimandin li ser rastîyê, heqîyê hatîye efi randin.

EW rastî, buyer îro jî li ser axa Kurdistanê didome.

Gel di jî merê çar ser şer dike. Geç û xortên

niştimanê bi laşên xwe agi rê Newrozê gur dikin û

ronayê,azayê di gelê bindest û berdest ra tînin.

Îro agi rê Newrozê dilê hemû kurdê welatparêz de

vêdikeve û zûti rê li welatekî serbixwe û azadda

agi rê Newrozê yê ronîbe, ev agir ji bo kurda

sembola jîyanek serbest û serbilinde.

Belê Kurdis tan bi xwîna şeîdanva ava dibe û em her

kurdên bi namûs şerefeke mezin dikşînin, serkeftin

dixwazin û dibêjin – «Heta dibî çêleka çil (40) salî

bibe boxê rojekê» an jî «Mirina bi şeref ji emrê

bindest çêti re».

Îro em bi ruhê xwe, bi ramanên xwe, bi nefesa

xwe, bi xwîna xwe êrîşî li ser merê çar ser dikin, em

rêça KAWA didomînin. Heqê kurdan tune vî şerî

bidin der. Hesreta me, daxwaza me, ola me,

bawerîya me Kurdistane. Kurdis tan gazî dike, hîvî

dike, gelê kurd xwe hertim pêş dixe, jîyanêra

dimeşe û dîroka xwe bi xwîna xwe dinîvs îne.

Bi bawerîke mezin jîyanek bi şeref,bi s îyanet

didomîne, çandek nûjen diafrîne, li dîroka mirova

hîyê de belgeke nû vedike, belga wekhevîyê,

qehremanîyê û vê belgeyê bi xwîna xwe a sorva

dixemlîne, belê kurd îro cejna azadîyê li qadada

pîroz dikin, nêzînkî armanc û daxwazên xwe ên

tewrebilind dibin. Agrê Nevrozê heya kurd hene

venamire yê bişuxule. Ev agi r bê şik ê bibe helebêtî

(meşel) li welatê şeîdan de. Em kurd bi bawerî

hîvîdarê wê roja aza a bi rêzin…

Newroz pêşeroja kurdane

Newroz ji bo gelê kurd cejnek di rokîye û mecala

çaresarki rina pi rsgi rêkane. Newroz ji bo mirovên

kurd jîyanek bi wete û bi rûmete. Newroz dîroka

çarenûsa kurdaye.

Newroz ji bo kurdan vejîna safîyê, bi ratîyê,

wekhevîyê, azadîyê, yekbûna gelan, lihevhatinê,

aşîtîyê, lêborînê, çewsandina zulm, zorê, koletîyê û

dîdema pêşerojek ronîye.

Newroz salnama azadîya gelê Kurdis tanêye,

zindîbûna suruştê û gelên mezlûme. NEWROZ

sembola berxwedana jîyanêye… NEWROZ

sembolaa edaletê û rastîyêye, daxwaz, armanc,

xastek û nêt meramên qencin ji bo mirovan.

Newroz dîroka yekbûn, berxwedan û al tindarîya

kurdane…

BÊWAR BARÎ TEYFÛRÎ

Newroz cejnek me’newî û dîrokîye

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar " 56" Çilê Pêşî 2016

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

4

Rewişta gelemper ya dîroka neteweya Kurd ew bû ku ew ne neteweyeka

talanker û dagîrker bûye. Di lêkol înên berê da jî, bi me ra derbas bû ku ew bi

gelemperî di serdema pêş Îslametiyê da neteweyeka xizmetkar ji dewletên

faris î ra bûye û piştî wê jî neteweyeka xizmetkar bûye ji bo dewletên ku bi navê

Îslametiyê serdarî ki rine. Kurdan Îslameka Siyasî kurdî bi kar neanîne ku

xizmeta pi rojeyeka neteweyî kurdî bike; wek ku cîranên wan Ereb, Faris û

Turkan ki rine.

Niha pi rs eve: Gelo çima Kurd nebûne neteweyeka talanker û dagîrker?

Ji bo dayîna bersiva vê pi rsê divêt em du hêmanên sereke bînin ber çavan, yên

ku pi rojeyên talankerî û dagîrkeriyê di dîroka kevin ya Rojhilata Navîn da

pêkanîne (em niha behsa talana koloniyalîs tî ewropayî di dema niha da nakin;

hêmanên wê cuda ne). Ew herdu hêman evin:

1 – Erdnîgariya pêkhatinê û pêwîstiyên geo-siyasî û geo-aborî ku ji wê peyda

dibin.

2 – Çanda pêkhatinê û taybetmendiyên îdeologî û derûnî ku ji wê peyda dibin.

Gelo rewşa neteweya Kurd û van herdu hêmanan çawa ye?

Erdnîgariya pêkhatinê:

Dîrokzan Arnold Toynbee gotiye ku ji bo her bizaveka ji bo “şîrovekirina

suriştiya pêşveçûn yan jî afirandinê divêt peywendiya gênan (gen) li gel

hawîrdorê li ber çav bê girtin”. Helbet wê rast be ku em çarçewa teoriya

Toynbee hinekê fi reh bikin û li rola erdnîgariyê (hawîrdorê) di pêkhatina

kesayetiya gelan da di aliyê biyologî, derûnî, çandî û di ramana siyasî da jî

bikolin.

Hêjayî gotinê ye ku em bêjin: Pi rojeyên talankeriyê yên here gewre di dîroka

Rojhilat ya kevin da gelên biyabanê pê rabûne. Wek ku xuyadike, sedem jî ewe

ku biyaban hawîrdoreka bi berheman pi r belengaze, li di jî ji yanê ye, bera

mirovan dide û wan neçar dike ku herin talana erdnîgariyên têr, yên bi

berheman dewlemend, bikin û têxin bin destê xwe. Helbet, ev jî ji bo wan ne

pêkane heger ew, heya radeyên here tund ji zor û perçiqandinê, ne bi çek bin.

Sê hawîrdorên biyabanî talanên here navdar di dîroka Rojhilata Navîn da

peyda ki rin:

1 – Beşê bakur ji biyabana Cezîra Erebî hên pêş mîladê talanên Kenaanî َكْنعاني,

Akkadî, Babîl î û Aşûriyan peyda ki rin û wisa talanên îslamî jî di sedsala

heftan ya mîladî da.

2 – Biyabanên welatê Faris, warê bingehîn yê Farisan (li başûr û nawenda Îrana

niha) talanên farisî di sedsala şeşan pêş mîladê da peyda ki rin.

3 – Biyabanên nawenda Asiya talanên Megolî, Xewarizmî, Selcoqî, Osmanî û

Tatarî ji destpêka sedsala diwanzdan ya mîladî da peyda ki rin.

Lê belê erdnîgariya pêkhatinê, ya ku di wê da kesayetiya kurdistanî di warê

biyologî, derûnî û çandî da peyda bû, herêma çiyayên Zagros , Agi rî û Torosan û

tixûbên wan li rojhilat, rojava, başûr û bakur bû. Di vê erdnîgariyê da baran û

berf pi re, çem û kanî û mêrgên têreti jî ji bo xwedîki rina lawiran dewlemendin;

di wan da deşt û germiyan tijî şînkahî, dar û berin. Ev erdnîgarî erdnîgariyeka

têreti jî ye; ew mîna supermarkêtekê ye ku têda hemû pêwîstiyên jiyan û lê

mayînê hene, çiqas bi sînor be jî, pêwîstiya gelê wê herêmê bi talan û

dagîrkeriyê nîne.

Çanda pêkhatinê:

Biyaban wek erdnîgariya bi rçîbûnê çanda talankeriyê peyda ki riye; mebesta

me çand bi hemû mane û şopên xwe yên giştî va ye. Zaniyar Edward Burnett

Tylor gotiye ku çand „ew tişte ya ku ji zanîn, ayîn, huner, rewişt, urf û adetên

civakî û her şiyanên ku mirov wek endamekî civakê distîne hevedudanî ye“2.

Di tar û çarçewa (çanda talankeriyê) da (îdeologiya talankeriyê) wek bingeheka

giyanî û derûnî ji bo pi rojeyê talanki rinê peyda bûye. Herwisa (ramana siyas î) jî

peyda bûye, ya ku pi rojeya talankeriyê dike rastî û pêktîne.

Li hember wê (erdnîgariya têrbûnê) çanda aştî û mêşiniyê peyda ki riye. Wek

nimûne ji bo vê babetê, Hindî û Çînî – tevî ku hejmara wan zore jî – dîrokeka

wan ya xwedî rewişteka talankerî nîne û ti pi rojeyên talankeriyê pêk neanîne.

NNNNeeeerrrrînnnn

ÛÛÛÛ

Gotar

Dr. Sozdar Mîdî (E. Xelîl) werger ji erebî: Mustefa Reşîd

Xelekên Gotaran

Kurd û Dagîrker Xelek 29

Çima neteweya Kurd Çima neteweya Kurd Çima neteweya Kurd Çima neteweya Kurd nebû neteweyeka talanker û dagîrker?nebû neteweyeka talanker û dagîrker?nebû neteweyeka talanker û dagîrker?nebû neteweyeka talanker û dagîrker?

(Beşê yekem)

Dîmenek ji biyabanê

Dîmenek ji rojhilatê Kurdistanê

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

5 NNNNeeeerrrrînnnn

ÛÛÛÛ

Gotar

Xelek 28

Çima neteweya Kurd Çima neteweya Kurd Çima neteweya Kurd Çima neteweya Kurd nebû neteweyeka talanker û dagîrker?nebû neteweyeka talanker û dagîrker?nebû neteweyeka talanker û dagîrker?nebû neteweyeka talanker û dagîrker?

(Beşê duwem)

wan ya xwedî rewişteka talankerî nîne û ti pi rojeyên talankeriyê pêk neanîne.

Bi va jayî wê, Çîniyan (Dîwarê Çînê yî Gewre) avaki rine ku xwe ji talanên

Megolan ku ji biyabanên bakur dihatin biparêzin. Di demeka pi r dereng da û

piştî talanên Megol î li ser bakurê Çînê di navbera sedsala diwanzdan ya mîladî

da , û wek gaveka berevaniyê, Çînê beşek ji Mengoliya û Turkmani stanê dagîr

ki r. Ayînên hindûsî û bozî nimûneyên aşkera ne ji bo çanda aştîxwaziyê3.

Wisa jî sebaret bi Kurdis tanê. Ew (erdnîgariya besbûn û têrbûnê ye), wê çanda

(besbûn û aştîxwaziyê) peyda ki riye. Di hembêza vê çanda (besbûn û

aştîxwaziyê) da di kesayetiya kurdistanî da bizava (xwe paşva kişandinê) û

(ti ştê ku dest da heye bese) peyda bûye û têda rûniştiye. Vê bizavê di

kesayetiya wî da ramana (xwe parastinê) û ne ramana talankeriyê peyda

ki riye. Tiştê ku vê yekê piştrast dike ewe ku beşê mezin ji dîroka neteweya

Kurd li dor vegerandina êrişên talankeran, berevaniya di ber welat da û

şoreşên li di jî dagîrkeran dizîvi re.

Di rewşên pi r kêm da Kurd ji berevaniyê derbas êrişê bûne; ew jî wek bersiv li

ser êri şên dervayî yên li pey hev û pi r dirinde. Êrişên Akkadî, Babilî û Aşûriyan

hêşt ku Gotî herin û padîşahiya Akkad dagîr bikin, wisa jî ki r ku Kaşşî herin

padîşahiya Babil dagîr bikin û dîsa ku Mîdî êrişê bibin ser padîşahiya Aşûr û wê

bi roxînin.

Tevî ku beşê Ammûrî yê Babiliyan, yê ku paşê bi navê (Aşûrî) hate naski rin,

pêş wê, erdnîgariya Sûbarto ya Hûrî dagîr ki ribû, têda padîşahiya xwe

avaki ribû, navê xwedayê Sûbarî (Asûr = ê Sor = Roj) ji xwe ra bi ribû, û ev nav

li xwedayê xwe bi şêwazê (Aşûr) yê Babil î ki ribû; û wisa bi navê (Aşûrî) hate

naski rin.

Heya di van rewşên êrişkarî pi r kêm da ku pêşiyên Kurdan herêmên hevsêyên

(cîranên) xwe talanki rin, ew di talankeriyê da pi r dûr nediçûne. Wan bi

desthilata li ser herêmên ku ji wan da êriş dihatin welatê wan, bes diki r, daku

war û kanên êrişkariyê vemirînin; bi va jayî Akkadî, Babilî, Aşûrî, Faris, Ereb û

Turkan ku welatên gelên gelek ji wan dûr talanki rine.

Jêder:

Arnold Toynbee û Daysko Ikida: Dozxwastinên mezin, rûpel 24.

2 Kamil Al Ĥac: Al Mawsuaa Al Muyasara fi Al Fiki r Al Felsefî we Al I jtimaai,

rûpel 168.

3 A. W. F. Tumlin: Fîlozofiya rojhilat, rûpel 241. W. Durant: Çîroka Şaristaniyê,

3/77. Dr. Ali Rayoor: Fîlozofiya Hindî, rûpel 86, 286.

Daku her pi rojeyeka talankerî împeratorî pêkwere, divêt çar hêmanên

bingehîn li meydanê hebin: Îdeologiya talankeriyê, rêveberekî tund û zordar,

dewleteka nawendî hêzdar û hêzeka şervan û perçiqandêr. Gelo heya çi

radeyê ev çar hêman bi hev ra di dîroka neteweya Kurd da hebûn?

Îdeologiya talankeriyê:

Pêwîstiya pi rojeya talankeriyê bi îdeologiya (baweriya) talankeriyê heye.

Erka wê ewe ku gel yeko yek û çîn bi çîn bicivîne, wan di bin yek alayê da û ji

bo yek armancê bike yek, û wan ber bi wê rewşê da tûj bike ku ew bê sînor

xwe bi hebûn û giyanê xwe gorî bikin.

Ev îdeologiya talankeriyê dikare ayînî be (wek Aşûriyan di bin alaya xweda

Aşûr da, wek Îbraniyan di bin alaya xweda Yehwa da, wek Bîzantiyan di bin

alaya Ki rîstiyaniyê da, wek Ereb û Turkan di bin alaya Îslametiyê da û wek

Megolan di bin alaya xwedayê esîmanê Şamanî da).

Ev îdeologiya talankeriyê dikare neteweyî be jî ku bi awayekî şaristanî hatiye

boyaxki rin (wek Yûnan, Roman û koloniyal îzma ewropayî ya nû). Yan jî dikare

neteweyî ni jadî be (wek Almaniya nazî û Îtaliya faşî).

Mi jara Kurdan ew bûye ku „çanda pêkhatinê“ ya kurdis tanî wek encama

„erdnîgariya têrbûnê“ peyda bûye. Ji lew ra ew bi kêrî îdeologiya talankeriyê

nehatiye. Wê „ayîna Yezdanî“ pêkaniye.

Ev ayîn ayîneka aştîxwaz û mêşin bûye; ew ne talankere, ne jî arezûya zor û

perçiqandinê li ba wê heye. Heya niha jî bingehên wê yên fîlozofî bi şêwazên

cuda di ayînên Bozî, Zerdeştî, Êzîdî, Yarsanî (Kakayî), Alewî (Halawî), Dirûzî,

Babî û Behayî da mane.

Bi bandora „çanda pêkhatinê“ ya kurdistanî, Kurdan ji bo xwe Îslametî

neki rin destek ji bo pi rojeyeka talankerî împeratorî; wek ku hevsêyên wan

Ereb, Turk û Farisan ki rin. Tevî ku Dewleta Eyyûbî di serdema îslamî da ji

dewletên Kurdan ya here mezin bû jî, lê sul tanên Eyyûbiyan ew welatên ku

serdarî lê ki rin neki rin milk û samanê Kurdan.

Ne jî zimanê kurdî li ser wan gelan ferz ki rin û ne jî xêr û bêrên wan welatan

talanki rin ku pê bajar û gundên Kurdis tanê ava û geş bikin. Bi va jayî wê,

Dewleta Eyyûbî hêz û şiyana şervanên Kurd xis te xizmeta berevaniya gelên

Rojhilata Navîn li dijî talana Fi rengan û ji bo xizmeta „Dewleta Xîlafeta

Ebbasî“; hem di warê siyasî, hem jî di warê çandî da . Sul tan Selaheddînê

Eyyûbî xwe di nameyên xwe da ji bo xelîfeyê Ebbasî li Bexdadê wek

„xizmetkar“ bi nav dike.

Rêveber, dewlet û hêzdarî:

Çanda pêkhatinê ya kurdistanî di hişyariya kurdî tevayî da ramana

„rêveberiya bijarte“ çespandiye. Mebesta me rêveberiya olîgarşiya êlîtiyê ye

(serekên hoz û êlan). Li gor vê ramana siyasî rêveberî her di destê “civata

hilbjêr” (Kon Gir) da bû, û ne di destê (rêveberekî/serwerekî) yekane da bû.

Divêt em bêjin ku şêwazê rêveberiyê (Kon Gir) di navbera piraniya gelên

ariyanî da mîraseka hevbeş bû.

Ew tê wateya têgîna „Congress“ ya siyasî ku ji (Kon Gir) peyda bûye. Ev

ramana siyasî di kesayetiya kurdî da wisa rûniştiye ku ew herdem li dijî

sernermiya beramber „rêveberê yekane“ ye, û herdem ji desthilata nawendî

di reve.

Ev diyarde bixwe di dîroka Sûmeran da jî xuyaye ku ew ji erdnîgariya çanda

Guzana ya kurdistanî derhatine (ji wir koçbûne û çûne başûrê

Mêzopotamiya). Ev diyarde di ramana siyasî da li ba Gutiyan, Hûriyan û

Mîdiyan (pêşiyên Kurdan pêş serdema Îslametiyê) jî aşkera ye.

Em wek nimûne dibêjin ku endamên komîteya (Kon Gir) ya Gutî ji nav xwe

kesê herî hêja û jîr wek padîşah tenha ji bo şeş salan hildibijartin. Hilbijartina

wî nedihate nûhkirin, tenha di hin rewşên awarte da. Hilbijartina „Deyako“

(Dehyako) wek yekem padîşahê Padîşahiya Madan bi lihevkirina endamên

(Kon Gir) ya êlên Madan bû2.

Di dîroka kurdî da gelek nimûne hene ku endamên (Kon Gir) ya kurdî

rewiştên pîroziyê nedidan ew rêveberê bilind ku dihate hilbijartin; wek ku

Farisan pêş serdema Îslametiyê diki r û wek ku Ereb û Turkan jî di serdema

Îslametiyê da diki rin. Dema ku padîşah dibû dîktator û guh nedida endamên

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

NNNNeeeerrrrînnnn

ÛÛÛÛ

Gotar

6

(Kon Gir), ew li dij wî radiwestiyan, û ev yek dibû sedema berberî û pevçûnê

ku bi encama wê padîşahî lawaz dibû û diket destê di jminan. Nimûneyê herî

diyar padîşahiya Mîdiya ye ku di sala 550-î p.z. da kete destê Farisan; bi

sedema hêrsbûna hin serekên Madan beramber zordestiya padîşahê Madan

yê dawîn Ezdehak3.

Nimûneyê din ji Dewleta Eyyûbî ye. Tevî ku Selaheddîn sul tanekî bi saw bû,

dîsa jî hin serekên êlên Kurdan hin caran bi hişkî li di jî fermanên wî

derdiketin. Lê wî hêrsa xwe digi rt û bi awayekî nazik bi wan ra dida û dis tand.

Heyanî kesên ne Kurd yên li gel wan ji vê yekê mat diman. Rastî ewe ku

Selaheddîn ras tiya ramana kurdî di warê desthilatdariyê da baş nasdiki r.

Ev jî bû yek ji sedeman ku wî êdî koleyên Turkan bi hejmareka mezin xis tin

nav leşkerê xwe, ji ber ku wan fermanên wî bê „erê-na“ pêkdihanîn.

Sul tanên din yên Eyyûbiyan jî l i ser şopa wî çûn, û di encamê da Dewleta

Eyyûbî di sala 1250-î b. da kete destê Memalîkan4.

Ji ber hawîrdora çandî ya guncaw ji bo pêkhatina îdeologiya talankeriyê

peyda nebû, û ramana siyasî ya ji bo peydabûna rêveberê yekane, û ji bo

avaki rina dewleta nawendî tund pêknehat, helbet, ti ştekî suriştî bû ku hêza

şervanî ya talanker û perçiqandêr jî peyda nebe, ya ku tûjbûna xwe ji ramana

talankeriyê dis tîne û fermanên rêveberê yekane bê „erê-na“ pêktîne û bê

sînor amade ye ku xwe gorî bike; û di warê rewiştî û derûnî da amade be ku

zora bê sînor pêkbîne.

Gel û çarenûs:

Ji aliyê mirovayetî û rewiştî da neteweya Kurd bexteware ku nebû

neteweyeka talanker, û serbilindiya xwe li ser dagîrki rina welatan, ri jandina

xwînê, kolonîzeki rina gelan, standina samanên xelkê û a jotina cemawerê dîl

û koleyan ber bi bazarên fi rotina mirovan avanekir. Ji lew ra ti ştekî suriştî ye

ku ramana neteweya Kurd ramaneka berevanî be, li ser aştîxwaziyê hatibe

avaki rin, û ne ramaneka êrişkar be ku armanca wê koleki rina gelan be.

Lê belê, gotineka pêşiyan heye dibêje: Her tiştê ku ji sînorê xwe derbas bû,

vedigere û dibe dij“; û ev rewş bixwe bi serê neweteya Kurd hatiye. Çanda

wê ya berevaniyê û aştîxwaziyê ki r ku nikaribe li hember xwediyên ramanên

talankeriyê li ber xwe bide.

Xwediyên wan ramanan tenha zimanê hêza tund fêhmdikin. Encam ew bû ku

Kurdistan bi di rêjahiya 25 sedsalan bûye pi rêzeya dagîrkeran. Van dagîrkeran

bi wê jî neki rin ku Kurd kolonîze ki rin, şiyana wan û xêr û bêrên Kurdan

wan jî xis tin xizmeta pi rojeyên xwe yên koloniyalîs t, hên hatin û dîroka Kurdan

jî wendayî dikin, çanda wan a niştîmanî kavil dikin û kesayetiya wan a neteweyî

jî çepel dikin.

Belê, çanda pêkhatinê ya kurdis tanî aştîxwazî di serdemên dagîrkeriyê da hate

çepelkirin û bû çanda „destjixweberdanê“, belkî li ba hin Kurdan jî bû çanda

„koletiyê“ û bi xwe ra çanda siyasî ya ti rsonek û revok peyda ki r.

Encama şoreş û cangoriyên sedsala 19-an ew bû ku Kurdis tan êdî ji aliyê çar

dewletan da hate dagîrki rin ku pêş wê tenha ji aliyê du dewletan da dagîrki rî

bû. Û piştî ewqas şoreş û cangorî bi di rêjahiya sedsala 20-an va ye Kurdistan

hên jî dagîrki rî ye, û va ye pi rojeyên „hemwelatiyê“ di çarçewa dewletên

dagîrker da pi rojeya ri zgarki rina Kurdis tanê dide aliyekî.

Pi rs niha eve:

Gelo aliyê neyînî yê çanda pêkhatina kurdis tanî li ser me çarenûseka ebedî ye?

Gelo çarenûsa Kurdan ewe ku ew ta ebed di vê rewşa kambax da bimînin?

Helbet, na. Rola gelan di çêki rina çarenûsa wan da pi r gi rînge, û gelê Kurd jî ne

awarteya vê qeydê ye. Tiştê ku ji Kurdan ra pêwîst, ji bo çêkirina çarenûsa xwe,

ewe ku ew xwe ji vê rewşa kambax derbixin, ku ew çanda xwe ya kurdis tanî

resen ji gil û gemara serdemên dagîrkeriyê paqij bikin, wê ji çanda ti rsonek û

revok azad bikin, û kesayetiya kurdî ji rewiştên koletiyê ri zgar bikin.

Bi gotineka hên zelal: Tiştê ji Kurdan ra pêwîst ewe ku ew bîreweriya kurdistanî

avabikin, hişyariya kurdistanî pêkbînin, hevgirêdana xwe ya kurdi stanî

biçespînin û ni rxên kurdis tanî xurt bikin. Bi saya van çar pêkanînan ewê

bikaribin dawiyê li vê rewşa neteweyî û mirovayetî awarte û bi şerm bînin.

Rewşenbîr û siyasetmedarên Kurd di radeya yekem da berpirsiyarên pêkanîna

vê yekê ne.

Jêder: 1 Abo Shame: Oyon Al Rawdateyn, 3/67, 86, 88.

2 Samuel Kramer: Ji ta bloyên Sûmer, rûpel 79. Dyakonov: Midia, rûpel 111, 112, 115-116.

Abdulhamid Zayed: Rojhilatê hemdem, rûpel 574-575.

3 Herodotos: Dîroka Herodot, rûpel 93.

4 Ibin Shedad: Al Newader Al Sultaniye, rûpel 64-65. Ibin Shahin al Meleti: Seyrana efsaneyan,

rûpel 63-64.

Ewî zêdî 50 salî xebat di ber milletê xwe de ki riye, û hîn jî xebata wî li ser

destê Kak Mesûd û hogirên wî berdewame.

Gelên cîhanê tev bi navê kurd û kurdis tanê di riya xebata nemir Melle M.

Barzanî de naski rine, û bawerî pê anîne..

Barzaniyê mezin dîroka Kurdis tanê bi tîpên zêrîn da nivîsandin, û eve diyare

ne bes ji alî kurdan ve, lê ji alî dujminan jî ve. Çi kesê ku li ser nemir Barzanî

nivîsandiye, hemiyan bi rengekî posîtîv nivîsand, base xebata wî ya netewî

ki rine, basa exlaqên wî yê bilind ki rine, basa mirovatiya wî ya bê s înor ki rine.

Li vi r ez hez dikim çend gotinên helbestvanê ereb (AlCewahirî) di derbarî

Barzaniyê nemir de bixwînim; بحیاتھ عند التخاصم تقسم... باسم األمین المصطفى من أمة

Ango, li cem milletê kurd dema nakokiyek çêdibêt, da ku li hev bên, bi heyata

Barzanî sûnd dixwin.

Navê Barzanîyê nemir bi navê Kurdayetîyê hatiye gridan, û ana navê kurdan bi

Barzaniyan tê xuyaki rin. Û riya Barzanîzim tê şopandin.

Tê bîra min dema şoreşa Êlûnê lidarbû, di dema 1970î de, em kurdên rojava bi

dil û can ligel vê şoreşê bûn, me piştevaniya wê diki r, nûçeyên wê dişopandin,

ji ber hezki rinek û baweriyek me bi Melle Mustefa Barazî ve hebû. Digel ku

hikûmeta Sûriyê wê demê gelekî şofînî bû, û her ti şt bo Kurdan qedexebû, lê

meletê me di Rojavayî Kurdistanê de nemerdî neki rin, dest ji netewa xwe

bernedan, çimkî hêvîyeke wanî mezin bi seydayê Barzanî ve dihat, û

dihat, û pêşerojeke bi ronî datanîn ber çavan.Û îro em dibînin bê çawa xebata

Barzanîyê mezin bi xebata serok Mesûd berdewame, çawa s înorê Kurdistanê

roj bi roj zelal dibe.

Bi rano; di vê munasebeta pîroz de, hez dikim bêjim, ku pi raniya miletê kurd li

ser rêça Barzaniyê nemir e, û xebata wî berdawem dikin, û li kêleka serok

Masûd in, li di jî dujminên gelê kurd û peyên wan ji kesbazan.

Şerê ku duh li Sinonê (li Şingalê) di navbera pêşmergeyan û hin şervanên PKK

çêbû, em tev dizanin, ku çendî destên qi rêj li dû vî şerî de hene. Lê di eynî

demê em dizanin ku mirovekî mîna serok Mesûd di nav kurdan de heye,

zaneye, ku ew tucarî nahêle şerê bi rakujî di nav kurdan de hebe.

Em tev ligel siyaseta hikûmeta herêmêne, ku xebata xwe bo avakirina

dewletek serbixwe pilandike, çimkî çendî dujminên gelê kurd xurt bin, lê

îradeya û vîna gelê me xurtti re.

Dilovaniya Xwedê li canê nemir Melle Mustefa Barzanî be.

Sermedî bo şehîdên Kurdis tanê

Bi jî kurd, bi jî Kurdistan

Oslo - 04.03.17

Ebdulbaqî Huseynî

Serokê Yekîtîya giştî a Nivîskar û Rojnamevaên Kurd li Sûriya

Berdewama: Di bîranîna 38 salan li ser koça dawîa

a Melle Mustefa Barzanî ve

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

7 ççççîrrrrooookkkk

Çi hebû, çi tune bû…

Li gundekî hejaran, ku di ber daris taneke mezin de

bû, keçeke piçûk a sêwî li nav malan di jiya , parsa

nanê xwe ji gundiyan diki r û di rewșeke pi r wêran

de rojên xwe yên tehl û ti rș derbas diki rin.

Zivistanên sar jî ew bê cilin, ku wê ji serma û

seqemê biparizin, dima. Solên wê jî tune bûn.

Kesekî ji xwe re xwedîki rin an paristina wê sêwiyê

nekiribû bar.

Karbidestên deselatî jî tew haj rewșa mirovên hejar

nediki rin. Hîn di dehsaliya xwe de, wê sêwiyê zanî

bû, ku kar û barên jiyana wê tenê histobariya wê

ne. Lew re ew di dilê xwe de dihizi rî, çewa ew ji

xwe re solin germik pêda bike, û ji ber wê yekê, di

ber dikana koșkarekî solan re çû û hat û bi dizîka li

wî temașa ki r, çewa ew çerman dibi rre û solan

didi rû. Ji wê re çerm, șûjin û nexekî șimakirî pêwîst

bûn.

Keçika sêwî jîr û jêhatî bû. Di demeke kin û kurt de,

dest bi di rûtina solekê ki r. Soleke ku rengê wê yê

sor dîna keçikê bi ser xwe ve kișandibû. Ew bi karê

xwe serbilind bû, sîngê wê yê piçûk nema têra dilê

wê diki r. Pêyêd xwe yên xas xis tin cotê solên sor,

piș t re hate bîra wê, ku divê ew ji bo rêzgirtina wan

solên sor, lingêd xwe yên qerêj paqi j bișû.

Solêd xwe xis tin bin çengêd xwe û çû di coyekî ava

sar de lingêd xwe șuștin. Ji serma bêçiyên pêyêd

wê șîn bûn, lê ji ber xati rê wan solên sor ên hezki rî,

ji xwe re digot: Xem nake. Herçend gavan gavdiki r

carekê dawa kincê xwe yê kevnar, di destekî xwe

de, kom ser hev diki r, û bi bin kabêd xwe de

dinêriya , da ew solên xwe bibîne. Ew hem dilșad û

hem jî serbilind bû bi karê destên xwe, lê gava

dihate bîra wê, ku dibe ew dîsa wê rojê bi rçî di

axurekê de rakeve, ji dilê wê kesereke kûr û di rêj

hildikiș î.

Rojekê ew jî di nav hinek zarokên dî de rawestiya

bû, ewên wekî wê hejar û sêwî bûn. Wan li aliyekî

rê destên xwe bo parsê vegi rtibûn, û çavrêya hinek

kesan diki rin, da pariyeke nan an penesekî bidin

wan. Ji aliyekî ve çar koleyên qanat û bi hêz hatin,

ku di nav xwe de mehfeke hevrîșmî ya zer û sipî, li

ser du dîrakin di rêj hilgi rtibûn.

Ewana hatin li ber zarokan rawestiyan û mehf ji

milên xwe daxis tin tenga kabêd xwe. Ji hindirê

mehfê jineke navsalî his to û destekî xwe bi derve

de di rêj ki rin, rûyê xwe yê nîvpêçayî ber bi wan ki r,

bi destê xwe hinde quruș avêtin ser wan, ku zarok

giș li hev xurcilîn û her kesekî xwest ew bêti r

qurușan ji erdê rake, û bi ser hev de ki rine ci reci r.

Tenha xudana solên sor, di cîh de, bêliv rawestiya ,

CanKurd

Solên sorSolên sorSolên sorSolên sor (Kurdîkirina efsaneyeke Almanî-Hungarî)*

wekî ji wê pare tew ne pêwîst bûn. Diyar bû mehf û

xudana mehfê teviya hișê wê revandin û nema

dizanî çi bike. Jina xanedan carekê bi du çavin

kesek, ên wekî yên pis îkekê, ji jor ve ta bi solên wê

nêriya û bi tliya xwe nîșanek dayê, ku biçe ba wê.

Keçika solsor ber bi mehfê ve çû, jina xanedan bi

çeplê wê gi rt û kaș ki r, keçik hilkișiya nav mehfê.

Jina ku di ber ki rasekî rengîn, tenik û di rêj de bû, bi

destê xwe yê dî zengilekî piçûk hejand, her çar

koleyan bi hev re mehf hildan ser milên xwe û

yekser ji wir bi rêketin û zarok bi pey wan ketin. Di

teviya rê de, keçika solsor bi mehfa wekî hezêlekê

dihejiya dilșad bû, ji ber ku wê tiștekî wilo berê

nedîtibû û nebihîs tibû. Jina xanedan jî herdem

bêdeng li cilên wê û li solên wê yên erzan û sor

dinêriya .

Mehf giha ber dergahê koçkeke mezin û kevnare,

ku tenha baron û axayên maldar dikanîn di maleke

wilo de bijîn. Paș ku ew li pey xanimê di

nerdewanekê re derbas nav koçkê bûn, tiș tê

xanimê di serî de bo wê gotiye ev bû:

„- Va cil û solên xwe yên erzan û gemar ji xwe

deyne, bila jinên berdest seriyê te pak bișûn û cil û

solên te bavêjin nav agi rê.“

Dilê keçikê hate gi rtin, hema nedizanî çi bersîvê

bide wa xanima ku ew ji nav hemî zarokên hejar û

sêwî hilbi jartiye û bi xwe re aniye mala xwe. Du

jinên qelew ku cilên wan wekî yên așkaran bûn

hatin, xwe ji navê de bo xanima xwe piștxûz ki rin,

heryekê ji wan bi çeplekî keçikê gi rt, ew dane nav

xwe û bi xwe re bi rin. Bihna goștê xav û gelek

xwarinan bi hev re ji wan hate di fna keçikê.

Paș ku cil û solên sor ên keçikê avêtin nav agi rê,

dilê wê pi r xemgîn bû, ji ber ku wê ew sol bi xwe

çêkiribû û ji rengê wê sor pi r hezdiki r. Kesereka kûr

kișand û bê xwarin çû razanga ku ji wê re hatibû

amadekirin, cara yekemîn bû ku wê seriyê xwe danî

ser balifekî nerm, çavên xwe dan hev û bizava xwe

ki r ku solên xwe yên sor ji bîr bike…

Roja yekșembê, ku gundî tev diçûne dêrê bo

nimêja xwe bikin, xanimê çavrêya keçika sêwî ki r

ku ew cilin paqi j û hêja di ber xwe ke û bi wê re

biçe dêrê. Keçik li soleke hêja û paqi j geriya , dît ku

di sandiqeke darî de gelek solên cihê-cihê û ji gelek

rengan hene, hinek zi rav wekî nikilê qazan dixuyan,

hinek pehnîbilind ku wekî du s tûnên zi rav ên di

binê solê de dixuyan û hinek jî wekî fîlurên bê

pehnî, sivik û nermik, lê yeke bi rengê sor tune bû.

Dawî dît ku tiș tekî di taqeke malê de dixuye, wekî

çi raxekê șewq dide. Sandiqa solan kaș ki r ber

dîwarî, hilkișiya û destê xwe avête hindirê taqê, dît

ku coteke solên sor e, lê pi r ji yên wê çelengti r,

nûti r û baști r di rûtî ye.

Ew pi r dilșad bû. Bi zûkî pêyêd xwe xis tinê û bi

derve de beziya , lê gava çavêd xanimê li solên wê

ketin, rûyê wê tehl û ti rș bû, hema tiștek negot.

Di dêrê de, gelekan bi dîtina keçika sêwî, ku bi wê

xanimê re hatibû, dilxweș bûn, hema gișan bi

nevînî ‚kurh‘ li solên wê yên sor nêriyan û rûyêd

xwe ji wê guhartin. Keçikê nizanî bû ji çi ra ewana ji

wan solan hez nakin, û di dêrê de nebaș bû, ku ew

bi xanima xwe re, ku wekî mezineka gundiyan tê

nas în, li ser sola xwe ya nû bipeyive.

Ji nișka ve, keçikê dît ku ji șabûna wê bi wan solên

sor, dilê wê hilperkê ‚reqsê‘ dixwaze. Pi r bizava

xwegirtinê ki r, lê viyana dilan gelek hêzdar e. Ew ji

nav gundiyan derket û li pêș wan hilperikî, wekî

ordeka ku bi vegera hevalê xwe dilșad bûye, vi r de

û wê de, difi rre û basikan di ser ava golekê re li ba

dike. Hinek ji nimêjvanan keniyan û hinek jî xeyidîn,

hema xanima ku ew keçik bi xwe re anî bû dêrê, bi

nêrîna wan re rûzer bû, lê bêdeng û bêlivîn li wê û

li wan temașa ki r.

Di rêya vegerê de, ku keçik di teniș ta xanimê de, di

nav mehfê de, li ser doșekeke gi ran û rengîn

rûniștibû, cotê solên xwe jî xistibû dawa xwe, wekî

bûkel îstokekê, xanimê gotê:

„-Keça min a kubar, qey te ev cotê solan

hilbi jartiye?“

„-Min ji solên sor hezdikim.“

„-Ma te nedît, çewa hemî gundî ji te sîv hatin?“

„-Min dizanî ku ewana hejarî û sêwîtiya min

nepeji rînin.“

„-Dibe jî, hema haj xwe bike, bila em di nav

gundiyên xwe de nebine leng û pêkenok.“

Roja dî, dewateke mezin a lawekî xanedan li

gundekî dî hebû. Xanim jî hatibû vexwendin. Ew çû

dewatê û keçika sêwî jî bi xwe re bi r. Di dîlanê de

çavêd dîlangeran gișan li solên sor ên wê keçikê

bûn, hema kesekî bo wê tiș tekî nebaș negot. Wê

rojê ew pi r hilperikî, sema bi dilê wê bû, û carina jî

di orta dîlanê de, bi tenê xwe, hildiperikî. Diyar bû

ku solên wê yên sor viyaneke bi hêz xis tibû dilê wê.

Li dawiya wê rojê, berî ku ro biçe ava, xanim bê

keçika sêwî vegeriya mal , ji ber ku keçik ji dîlanê

derneket, û tew guh neda bangên wê. Keçik bi

solên xwe yên sor, bi hilperkîna xwe ve gêro bûbû.

Di navbera gundê ku dewat lê hebû û koçka xanimê

de, rêyeke di rêj û berwar hebû, bi kaș û gelî bû, û

carina rê dikete nav daristana mezin a ku

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

ççççîrrrrooookkkk

8

li paș wê koçkê bû. Keçikê dît ku asîman sor û mor

dibe û lew re bizava xwe ki r bo vegerê, hema nikanî

bû ji hilperikînê raweste, solên wê teng bûbûn, an

jî pêyêd wê werimî bûn û wilo diyar bûbû ku

bîçiyêd pêyêd wê s tûr û qelewti r bûne, tew nema

dikanî cotê solan ji lingêd xwe bike.

Dawî têgiha ku solên wê yên sor wê binzor dikin, ku

hilperikîna wê bigude û neyê rawestandin. Wê

piș ta xwe da dewatê û berê xwe da rêya ku tê re

dema taștiya hatibû. Kesekî ji gund negotê:

„-li vir bimîne“, ji ber ku dewat bû û her yek bi karê

xwe ve, an bi mêvanê xwe ve gêro bûbû. Keçik di rê

da hilperikî û di wan si rt û newalan re ber daris tanê

ve çû.

Dema ew gihaye nav daristanê, êdî ro çû bû ava û

tariyê perdeya xwe bi ser daran de daxistibû. Siya

keçikê ku li binê si rtekê dixuya, ji ber hilperkînê

dihilat û dadihat, êdî winda bûbû. Hêza wê nema

bû, hema solên wê yên sor li wê zor diki rin ku ew

hilperikîna xwe bigudîne… Ji dûr ve dengên rovî û

çeqelan, beraz û guran hatin guhên wê û ti rs xis tine

dilê wê, hema ew bê rawestan hildiperikî.

Paș kurtdemekê, rê giha nav darin qelew ên ku

wekî komeke mêrên serxweș, xwe bi hevdu pesarti

bûn da nekevin, û giș ji navê de dihejiyan.

Li wir rê bû du șax, șaxek bi aliyê rastê de û yek jî bi aliyê çepê de. Keçik di cîhê xwe de ziq rawesta , êdî

nema dizanî ku ve biçe.

Dema bi xanimê re hatiye, ewana di nav wê mehfê

de bûn, ku li ser milên çar koleyan bû, wê tew dîna

xwe neda bû rê. Ew hizi rî, ka bi kijan alî ve biçe,

hema ji ber hilperikîna xwe hișê wê baș kar nediki r.

Li dawî bi aliyê çepê de çû, lê wê nedizanî ku ew rê

diçe kûraniya daristanê, û di tariyê de winda dibe.

Demekeê di rêj ew hilperikî, ta giha ber malekê, ku

çi rûskeke ronahî di taqeke malê re xuya bû. Bi

hilperikînî giha ber deriyê ku ji daran çêki rî bû, û

carekê bi gurmista xwe lêda, derî bi zûkî vebû,

Pîremêrekî gi rs û qanat derî veki r û bi çavin hûrik ji

jor ve li wê nêriya , dît ku ew di cîh de hildiperike, lê

pi r westayî dixuye. Pîremêr carekê desetekî xwe

avêt riha xwe ya di rêj û sipî, piș t re bi hindir ve çû û

keçik jî li pey.

Keçikê di ber hilperkîna xwe re gotê:

“-Mamo, ji nîvro de ez di vê rewșê de me, ez

nikanim rawestim, ji bo Xwedê harîkariya min bike.

Derdê min ji cotê solên sor e.”

Pîremêr ta nîva șevê gelek bizav ki rin, da cotê solan

ji pêyên keçikê bike, hema ew bi ser neket. Ta sibê

ew bi kutekê orta xaniyê xwe ve girêda, lê gava ew

ji nav ben û kêndirê azad ki r, dîsa ew hilperikî, hilat

û dahat, ku tiș tek ji xwarinê di zikê wê de nama.

Li dawî, gava çare neman, keçikê ji wî xwest ku ew

palte bîne û lingêd wê di gûskan re bibi rre. Pîremêr

bi ya wê ki r, lê wilo bi zûkî û zanayî, ku keçikê ji

nișka ve xwe bê pê û bê sol dît. Ji ber êșê hiș ji

seriyê wê çû û pîremêrê ku di jîna xwe de gelek

caran ji ber karê darbaziyê bi rîndar bûbû, dizanî

çewa lingêd wê yên birrandî derman bike.

Paș du rojan keçik li xwe hișyar bû, dît ku ew nema

hildiperike, û ew bê pê ye, solên wê yên sor tew ne

li wir in. Pîremêr gotê ku pêyêd wê yên jêki rî di

wan solan de hilperikîn û bi pașiya daristanê de çûn

winda bûn.

Bi ser wê yekê de, keçikê kotikek ji pîremêr stand.

Du aliyên wê qulki rin, benek têre derbas ki r, ew

kotik bi milê xist, û ji wir derket, li nav gundan bi

parski rinê jiya , xwarina ku jê re dixis tin kotikê, li bin

darekê, bi tenê xwe, berî razanê, dixwar. Ne ew

careke dî li xanima maldar pi rsiya û ne jî kesek li wê

pi rsiya . Paș mirina pîremêrê darbirr, ew hate mala

wî, ya ku di nav daristanê de bêxudan mabû, û

jiyana xwe ya mayî di wê malê de bi r serî.

---------------------------------

(*) Kurdîki rina efsaneyê li ser kurtiya wê, ku xanim

a navdar Clarissa Pinkola Estés di pi rtûka xwe ya

gi ranbiha „Gurejin“ de nivîsandiye, û ji Ingilîzî

hatiye wergerandin bo Almanî, hema ev Kurdîki rin

ne wergerandine. Cankurd

R R R R EEEE N N N N GGGG ÊÊÊÊ XXXX UUUU NNNN AAAA VVVV

Xunav Xunav Xunav Xunav SalihSalihSalihSalih

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

Merwa Birîm

LENGERGEH

Wê sibehê roj dereng ji nivîna xwe rabû, desmalên

esîmên ên şîn zuha ki rin, piştî bê penageha ewran

bi kevanên zêrîn ri zand, teşiya xewnan li milên

bajarê têrevîn banî.

Hîn baranê nikilê xwe ji ser cama rodankê nedabû

yan NERVÎNê bi porê xwe cama nazik peşi rand û

liplipa qebaqên çavan dilê wê lerizand.

Hîn çiqina navbera ebriwan gi rêdayî ye, di ber xwe

de digot:

- Ma gelo ew çi dijmêre..?

Perikên kulîlka mêst ên di deşt û pesarên temenê

wî de weşîne..?

Lê kêl îkên pişt xûz dûz dike da ku çînçîna guharên

dayikê bi s îwarê xewnan be û hinekî di hungulka

biçûkiyê de raweste..?

NERVÎNê neçar bi dilekî sar vekişî kolana guf wê

hîngê royê pişta xwe bi dîwarê mala wî dixwirand.

Govenda pi rsan fi reh digere di mejûyê bêguneh de.

Ji nişke ve bû zîrke-zîrka derî mîna gi riyê zarokekî

şîrmi j, bi lez çavên keçê di ser bedena wî re bezîn.

Dest danî eniyê wek mirovekî rê winda û zincîra

seqo ta ber qi rtikê kişand, dest avêt qutiya

çixareyan yek da nav lêvan û çizinî bi hinavên ti tûn

xis t.

Tenê pis îkeke gewir gilover di ber lingên wê re

digerî dûv di ser solan re dixwişand.

-Roj baş.

Dengê NERVÎNê ew di cî de tevizand û di ser

gurmikê çepê re di tengavên çavên wî de bû

xumxuma deryayê kavilki rî.

berisva silavê li ser zimên li baskên hilma ku ji dêv

di fi rî nîşt û dêmê wê bi herdû lepan dorpêç ki r :

-Tu çawa gihaye vi r,,?

Fi rmêskan gul di herdû rûçikan de av didan û bi

coş seriyê NERVÎNê danî ser s îngê xwe careke din li

çavan temaşe ki r:

- Tu çawa gihaye vi r....?

Pilatforma lengergehê bi çend gavan ji wan dûr bû.

Li ser keviya qeyêkeke kevnar rûniştin, pêdiviya

wan bi axaftinê nîne, ji ber ku hevdîtinê tûrikê

peyvan dûr avêt, di nav gerdenê teyrikên avî re

bala xwe dida masyeke textî û vale, bi dehan reng

lê ri jîn bûn, tiliya hilavêjkê danî ser dêv û got:

-Hissss dengê xwe hil mede, bila ba jar ji xew şiyar

nebe, ez keriyek qeyêk tîmar dikim, mîna çavên te

yên behîvkî, ku tenê di PAYÎZÊ de li ser şaxên min

dipeqin delala min, û gava pêl qeyêkan kal dikin,

em li ser wê maseyê dest bi şerê rengan dikin û

careke din bi ciwaniyê şa dibin qeyêkên min.

Çavên NERVÎNê bi xalên dor çavên wî dilîstin.

Carek din deng vêket:

-Sibeh bi sibeh, gava roj giloka deziyên zêrîn bi ser

ba jarê min de vedirşîne, ez qehweya xwe li ber wê

maseyê vedixwim.

Wê hîngê qelfê xecxecokan di dêmê wê de bezîn û

nêhrîn barandin:

-Tê bîra te..? Ji mêj te soza peyala qehweyê da bû

min li qehwexaneya rodank şîn.

-Ez hîn xwediyê soza xwe me, rabe!.

Tava bîrêki rinê tamarên wî germ ki r bû, guvguva bê

û es îman bi cawekî reş pine ki r û dest bi verşandina

kêliyên baranê ki r, dest di rêj ki r ku dilopan ji nav

porê reş dawşîne, lê ew bi vêketina bi rûskan re bûn

dilopek baran di nav pêlan de winda bûn.

Hîskiniyeke kûr NERVÎN vecinqand, destê dayîka

wê bi dilovanî enî dipeland û peyala qehweyê danî

tanişta nivînê.

-Roj baş, rabe keça min.

-Lengergeha kevnar dayê..

-Te çi got..?

-Ne ti şt, ma xewn jî derewan dikin...?

Di ber hilma qehweyê re xewna xwe di s îngê

lengergehê de çarmîx kir, ji ber ku xewn nameyên

pêximberan in, belkî li sibehekê di ber peyala

qehweyê re teyrikên avî xewnê di guhên wî de

bixwînin.

ççççîrrrrooookkkk

9

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

ççççîrrrrooookkkk

10

Nizar Mohemed Seîd

Mêhvanê koçkê

Têbînî

Li vî welatî, her kesê li mafê xwe xwedî derkeve, li

dadperwerîyê bi gere, yan ki rêgi rtîyê Amêrîka ,

Is raîl î, Suvyêtî ye, yan muxeribe, yan tabûrê pêncê

ye, yan pla (qadiş)î di rêkxi raweka Masunî de heye,

yan çi di serî de nîne, yan jî yê dîne. Em yên din

nabîjîn, hûn dizanin dê çi bêjim hewce nîne.

***

Pênasa jiyana wî ya nexweş, hem bi rudêmê wî

vebî, hem jî bi cil ûbergên wîve. Welê şep û şûr bî,

dema di ber mirovî re di bûrî, da bêjî qey dê herfe,

bi ser te de were. Hindî heye, barana hîviyekêji

hîvîyên wî nebariye.

Hizran berê bêhna wî bernedidan, her tim da bînî,

serê xwe nevî ki riye malxuliyanê dike, digel xwe

diaxve, di ber re distekê xwe dilivlivîne. Tevî ku

areq-mareq venedxwarin, da hizirkî qey serxweşe,

ew bi xwe neserxweşe. Bi dîtinekê, erê bidîtinekê,

çavên mirovî dê tama xuna wî jî sehkin, ku neya

tehle.

Zîndanê Wil û qîq û qarît ki riye, bayekê bi hêz

were, bawere xwe li ber nagi re. Pi r zîndanan ji nêz

nas dike, zîndana dînan tênebe, hê neçuyê, lê gelek

çîrok û çîvanuk ji kesên siyasî bihîs tîne, evên ku

demekî li van zîndanan bîne mêhvan.

Pi ti riya xelkê bajarî dinasin, hejê dikin, ji ber ku

kesanekê zanaye, xwe bi xweve mandî ki riye,

eziman xweşe, axftinên wî di tev biwarên jiyanê de,

di çêki rî û di cihê xwe dene, bi cîne. Ku dîsan ji cixza

xewn û xemên milletê xwe jî, qet derneketiye û

dernakeve.

Kesekê aram û balfi re, bêkare, lê ney hejare, luma

jî li ba ki teka xelkî, cihê sawîr û gomanê ye. ji alîyê

bêrûmetiyan ve; vi ran, gezavê, pesn ûzi rtan,

mirovekê rûte, çiplaq. Ku mirov li xîmê wî diçe,

avek zelale, qi rşekî jî têde nabîne.

Gelek gotgotk jî derbarî wî hene; hin dibêjn polîsan

alav û amîrên di rav çêki rnê li mala wî dîtîne, hin

dibêjin ki rîn û frutina meya qaçax dike, ji gondên

êzdiyan û xi rs tiyanan li derdorî ba jarî, hin dibêjin

sîxurê hukmetêye, hin jî dibêjin karê siyaset-

miyaseta dike û...heta dawîyê.

Geh geh, behanekê lê derdixin, ti ştekî bi du

vedinin, gonehekê jêre çêdkin. Hin cara digel

hawtemnên xwe damanê diki r, lê ev demeke toza

berdîwarkan, namîne bi şelê wî ve.

Sola wî jî, êdî kulanên bazarê bajarî venaqute, ew

kulanên

kulanên sê çar caran di rojê de dipîvan, digel xwe

diaxftû di ber re destekê xwe di livlivand. hewl

Derazînka mala xwe jî, çîdî newêre tarî bike.

Caniyeke, hindî hewl didin, bi tu rêkan pê

nawestin, wî ram bikin. Lê li dawîyê, piştî çendîn

dekû dulaban, ket lepên wan.

***

Şanşîna Îraqê

Babet: erzu halû daxwaziyek

Binavê xudayê meznû mîhreban

Bo destê şahê xoşevî, hêjaû bihagiran, xudê

biparêze.

Ez, beniyekê hejar, welatiyekê cenabê we yê

dilovan, dixwazm ji kerema xwe, behra min ji

dahatê welatî destinîşan bikî, ka çi vi ber min

dikeve, bi kiye destê minû ez bixêrû hûn selamet.

Bo cara yekêû dawîyê ye ez daxwaza mafê xwe

dikim.

Behr û pişkên min, yên salên dahatî ji dahatê

welatî, hindî ezê sax bim, ez ji te re dikim diyarî,û

gerdena te aza heta roja qiyametê.

Wesselam xitam

Îmza: welatî

Osoyê Xidir temera

Duhok- nêzî gorstana Şimik zera

Wênek bo:

- Wezareta dînan- pişka werzişê.

- Rêveberiya binbirki rna germê, pêşiyanû kêçan.

- Berpirsê rêveberiya nehêlana curdên serberday-

pişka nîskêû nanê şewitî.

- Rêveberîya karubarên gorstanê.

***

Çawa çavên berpirsê kuçka şahî, bi vê namêlkê

ketin, hiş di serî nema, gazî ski rtêrê xwe ki r, dengê

hêrsa xwe berda:

- Têlekê lêdin, ev kese gere di demê bîs tû çwar

demjmêran de, bigehe Bexda.

***

Hîna kulanê ki rasê tarîyê ji ber xwe nekir bî,

dinduka serê şêrî li ser, ji nişkekêve Oso hilpekand

ji gildê deranî, ew êkemîn şev bî, piştî demekî, ew li

mala xwe dinive.

'Musteşfa elmecanîn’mandîbuna wî tev bi r,û hişên

wî anîne serî. dikîn

hevdem mejîyê wî jî xis te karî. Car bi xwe dikenî,

car jî hest pêdikir xuna wî ya dikele.

'Nedişdaşê xîç xîç dan min, neqawişa min nîşa min

dan û necihê min. Hema gotin; here, ji xwe re

bigere, lê miqatebe ji evên li nav hewşê, lingên wan

digi rêday, nêzî wan nebe, heta em gazî te dikîn.

‘Hindî ser bimîne, qun dê çi rîseta bîne’! Ya min

nebihîs tî, nexwandî, nebînay, îro min dît, dilê min ji

min reş bî, dilê min ji ji yanê reş bî. ez hin tiştan jî

hînbum. ku yekî serpêhatiya van kesan carekê ji

min re gêraba, min jê bawer nedkir, da bêjm qey

eve yê gezavê dike, çîvanukên aşûpî di vehîne'.

***

Hin ji wan ji mala xudanî di heşftîne, hin jî li vi r

hatîne heşaftin.Yekê rus , çiplaq, liser textekî li

hember nêzî bîst kesekan rawesta, gotarek xwand:

"çi tiştê ez bêjim gere hûn bawerbikin, ji berku min

diktura ya bibnbir ki rina dînatîyê hey, jiûnivêrsi tîya

Kambiric". çawa ji textî vi xwar ket, yekê din xwe li

cihî da , ew jîyê rus bî.

Ji nişkekê ve pol îsek hat li kêleka min rawestiya ,

darê xwe li pehinka destê xwe dida, wî jî xwe re

zewq çêdiki r, li filmî mêze diki r, min bi derfet zanî,

ez jê pi rs îm:

- evne çima di rusn? bişkorî got:

- dê spêdê dişdaşey kîne ber, heta danê nîvro

tîvarêskekê jê nahêlin!

- çi lê dikin?

- çi rçi r dikinû di xun!

- ma hun çi nadinê?

- belê, çawan em çi nadînê, bawer bike me bi

nîskêû nanê şewitî di randin!

- çi rçi r dikinû di xun!

- ma hun çi nadinê?

- belê, çawan em çi nadînê, bawer bike me bi

nîskêû nanê şewitî di randin!

luma jî tevaya wan - tu hêvderê- dê bêjî qey

bersoja lê. Hîn kincên taybet nedayne min -ya ji

minve- pol îsî hizi r ki r, ku ez karmendekê nu me,

luma bersiva min da.

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

ççççîrrrrooookkkk

11

Me gohê xwe da gotara yê din jî, basê aliyekê

jiyana xwe ki r got: "Di demê leşki rîyê de, min xwe

şaş di peraşutê de havêt, ez ketim serbanê kuçka

şahî, herdu destên min çûne alekî, herdu lingên

min çûne alê din, qerqudê serê min jî di banî de

gi rêl bî, ket nav baxçê golan.Di gavê de, her ti şt

xis tine cihê wîû ez anîm vi r, ma nebaşbî?!".

Gotû ji textî hat xwar. Me tevan çepk jêre lêdan.

Sê çwarek rabîn da bi serkevin, yekê 'ur meşk

destên xwe dane her sê çwaran, dane alekîû ew bi

ser ket, dengek qelew berda: "xwe bidine paş geha

mine". Pêveçû got: erdekî di da .

"Evro pêşî ez werim vi r, telefunek ji merîxê ji min re

hat, got şi'rên te bizimanê merîxê derketin, xelkê

merîxs tanê şere liser"! çepk. çend şi 'rek xwandin,

her tefşek li erdekî di da .

Di du re serê xwe hejand, bidengekê melul û

damay got: "qeda vi hukmetê bikevin, xelk vê di

înte serê şa 'i rên xwe?! Piştî îşkencê, ez ki rme

pakîta cehdê, rojane hizarû yek sol di ser min re

dihatinû diçûn". ‘’Cigare têde neman dê pakîtê

havêjin, tu çi hizi r dikî?!’’.

Yekê keys maquîl bi çavê xezebê lê nêrîû got.

Dengek bilnd bî jê re got: "min ji nu zanî tu şa'i rî, ka

carê tu hêve nahêyî, ez te baş nas bikim?". Bersva

wî bibişkorînek sar da got: "Na, zemanê puçaye,

bawerî ne maye, ez di ti rsim ş'i rên min bi dizî!".

Yekê xwehir, bi tiyekî di çû, hedara wî li erdekî

nedihat, di gi rî,û gazî dayka xwe d ki r: "Daykê tu li

kuvey were bi gehe min, were tana min, tu li kuvey

daykê".

Yekê porgi j, dişdaşê wî di berde, bibî divêl divêl

vêda şûr bibî. car serê xwe yê mezin, car jî lingê

xwe yê tazî, li dîwarî didan, bi herdû destan bi

dîwarî dadidaû di gi rî. Yekî li kêleka wî s ti ran

digotin: "Rebêtek sxeyrun hesen, lêş enkertinî î î î".

Yek dinêv wan de li ser serê xwe di zivi rî, yek di

leyzî, yekî biherdû destan xwe di xurand, yekî bang

dida.

Di wan kêl îkan de tep hate yekî, li ser piştê destû

lingên xwe di bay diwerandin, kef bi ser devî ketbî.

Yekê herî qi rêjî bê hêveû huve, ço ser xwasteka

xwe got: "Ez serok wezîrê we me, hun dibînin, ma

qusurek li min heye?". çend dengek bi hevre têk

werbîn: "wn'im". tliya navêû ya şehdê, tl îyên reşên

mîna didanên milhêbê, li hindavî purê xwe yê spî

bilnd ki rin, anînû bi rinûberdewamî da axftina xwe:

"Hun min hosan nebînin, du rojên din, erê, du

rojên din, sehkene min, çawan dê felstînê rizgar

kim"!

Jinşkekêve dengek bilnd bî:

- min pi rsiyareka hey?

- fermu bêje. gi rnjî gotê.

- heke me felstîn ri zgar ki r, çêdibe jinên cihuiyan

îxtîsab bikîn?!

- heke te felstîn ri zgarki r, paşî were min îxtîsab ke

lawo! tevayan li ti rîqîniyan dan, heyameka xweş

betal neki rin.

***

kevi r vi bi tunê re anîû bir, heta baş xîçka wî xoya

ki rî. yekî ji evên li derdurên wî jêre got:

Yekê çav zîqê bi goştû gewde, kevrek di destî de bî,

xîçek liserbituna li nêv hewşê dikêşa, çend carekan

- tu nabêjî ew tu çi dikî?

Serê xwe serevraz bilnd ki r, destê xwe ki re di qula

dişdaşê xwe de, pakîteka cigarên Xazî jê deranî

gi rnjîû got:

- her kesê ji we dibin vê xîçê re biçe, ezê cigarekê

dimê, ma ne başhe?

***

Oso maqûl li ser kurs îkê, li hember dixturî rûnşt.

Piştî hin pi rsiyar derbarey malbat, xêzan, jinû

zarowyên wî jê ki rîn, çend pi rsiyarekên din jî jê

ki rin. Di xwast her tiştî ji ji yana wî bizane;şêwe û

rêja xemukîyê, guhorînû têkçunên hewes î,

waswasû corên wê, nexweşîyên dûserk,

nexweşîyên dilerawkîya dirêjxayen, ti rsiyan ji

mirovan, ti rs îyana tuja jinişkave, têkçûnên ji

sedema rûdaneka cerg bi r peyda dibin, yan ji egera

ki riyareka ne ji hejîû bê rûmet di derheqa mirovî da

di hête ki rin. Dixturî furmeka çwar pênc ropel î

dagi rt, bi dawî anîû dengê dergey hat:

- ezê li benda Oso î, erdek min nehişt ezê lêdgerim.

Karmendekî got.

- nexweşekê bê raporte, luma ez dixwazim ji nêz

liêşa wî vekolim.

- serê xwe pêve kêj neke dixtur, eve mêvanê kuçkê

ye!

- nebabo ne! da li destpêkê we bêjî, xudê ji te razî,

ma xwene ez xêvzankim.

***

Li gorepana zîndanê ya çîmentukirî, hjimareka

s tunên asnî li vi rû liwir hebîn. her yekê ji van,

dînekê pêve bizincîrê gi rêdayn, tevaya wan, civîn

didan, hewil didan xwe vekin, lê toza hewlên wan

erd nedigi rt.

Li hember kesê ku bi kevrî, xîçkek li liser btuna

hewşê dikêşa, hjimareka mirovan qeresukanê

dikirin, pêşbazin yê xwe berhev dikin, dibin xîçkê re

biçin, her yekî dixwast li pêşiya yê din re bike.

Yeko yeko danka dişdaşê xwe yê pertî, bi herdû

destan gi rtibî, sê çar gaveka xwe ji xîçê didan paş,

dibezînû xwe lê didan, dixwastin di bin re biçin.

***

Mehek biserve neçû, şîşekê dû kîluîy, ji şîşeyên

berê yên duşava tematê, miştî hingvînê çiya î ki rû

yella Bexda tu li kuvey.

Roja paşti r hîna rêveberê 'musteşfa lmecanîn’

qehwa xwe ya siharê venexwarî, berdestkê wî li

derî da:

- Seyda, Oso yê li ber derî dixwaze cenabê te

bibîne?

- bila bêt. bi dû çavên hêbetgi rtî ve got. Bi jûr ket,

destê seyday hejand, rûnşt, telîsê şêşê hingvînî

deyna ber lingên xwe.

çawa fi ra yekê li qehwa xwe da, bişkurî, fincana

xwe deynaû got:

- seyda min diyarîya te ji bîr neki r baş bî.

- diyarîa çi?

- hingvînê çiyayî.

- tu ji ber hingvînî hatiye Bexda?

- na, ezê bikarekê din jî hatîm.

- da ji te re bêjm Oso, gohê xwe hêve bîne.

çavên xwe li jurê gêrandin, çavên xwe bilez xis tine

derû penceran, destê xwe yê rastê rast veki r, tilya

beranî xis te berçêlka xwe ya bi goşt, tilya şehdê

xis te serê di fna xweya mezin, stuwê xwe bi alê

Osoy ve jêk kêşa, bi dengekê nizim got:

- demax siz, min mebestek pê hebî, dema min ji te

re gotiy, hingvînê çiyayî ji min re bîne, min çima

çiya pêvekir?! Tu li ba vê hukmetê, xwe bimrî jî, tu

her gonehbarî.

- bi revim?

- tu dizanî.

- dînû revîn! yên gere bi revin xwe nas dikin. Gotû

xwatir xwast.

***

çi çayxana Oso diçuyê, xelk,Bigi re ji nasan heyaku

hevalûhogiran, dema li ba wan di runşt, bihane ji

xwe re vedidîtinû jiwir radibîn.

Her kesê rastî dihat, xwe berhev diki r, slav kitê, lê

sertîra wî vikevi rî diket, patka xwe didanê.

Goropê damanê jî, eve heyameka ji ber wî, dev

jikarê xwe berdayn. Kesû karên wî jî, weku caran

derazînka wî tarî nakin.

Ji roja navê ‘’mosteşfa lmecanîn’’ çuye ser, pi ranîya

xelkê ba jarî, mejîyê xwe ki ryne di qula hukmetê de.

Li dîmenê dawîyê ji , yê vê şanogerîyê, şihîna vî

dindlê yaxî jî diqi rkê de hiştin, piştî saleha salan,

hefsarê wî jî di destê xwe de gi rtin.

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

12

FFFFoooollllkkkklllloooorrrr

Luqman Silêman

CenbelîCenbelîCenbelîCenbelî

Xeleka ( 13 – 14)

Pîrekê gund sewal-mewalê xwe ji malê derdixin,

qerebalix bi nava gund ketiye, wek ku ji nû ve jiyan

hatibê gund, mirov li kolana xuyadikin, zarok

ji xwere dilîzin, mirîşk li serê tinga bi hev di Kevin,

dengê Evdile ji rojhilatî gund tê, badikê pîreka

çêlekê xwe bînin. Lê ezê herim, bû dereng, ma ezê

ji nûve bi kuve herim, we hûnê li min bikin nîro!

Pîrek li pey çêlekê xwe bazdidin, ber bi gavên

diçin, hin çêlekê nû zayîn, li malê vedigerin, Evdile

li pey wan dikevê bi zorê berê wan cardî didê nav

dewêr, dengê xwe li garanê dikê, badikê pîreka,

dibêjê; va ez çûm ya ku çêleka xwe gihande min

ji xwe giha, lê ya ku negiha êvarî doza çêleka xwe li

min nekê. Û vi rde-wired di ber garanê de bazdide,

wa didê ser hev, berê garana xwe didê quntara

çiyê Qereçox..

Zilamê gundî jî weka berê her kes ji malê xwe

derketiye çûye karê xwe. Tevger li nava gund

çêbûye xwîn bi wan de hatiye, dema ku tîrêjê rojê

dane ser pişta tariyê ji nava kolanê gund

qewirand, xortên ku li derdora xaniyê Cenbelî

cîgi rtibûn dawî li şevê anîbûn, bê ku ti incamê bi

dest bixin, lê ji xwere digotin; em vê carê bi ser

ketin Cenbelî, ji ber hebûna me li dora mala wî

newêrî were mala xwe, lê xwezî me bizaniya ka

ew li ku maye?

Cemîl berê xwe da Cehfer devê xwe bi re ber guhê

wî, bi dengekî nimiz jêre got, dibê ku hayê wî ji me

hebû, ji lewma xuyanekir!

Xort li kosera başûr ya xaniyê Cenbel î kombûne

ketine axaftinê, her yek ji wan tiştê ku şevê dî

hatiye pêşiya wî yan li ber çavê wî çêbûye ji hevalê

xwe re dibêjê, ew nehatina Cenbel î weka

serkeftinekî ji xwere dibînin, ji lewma jî ew jixwere

dibêjin emê çawe li pêşiya wan ti rsonekê ku şevê

dî ji civatê vekişîn ji ti rsa Cenbel î nediwêrîn bi

mere derkevin zêrevaniyê, li vî zilamê ku jiyana me

ki riye dûjih bikin...

wek leşkerê ku di eniya şer de bi ser biketibin,

wisa li xorta hatiye, şûr simbêlê wan nabire, tîqe

tîqa kenê waye, destê xwe li destê hev didin, ta

hinek ji wan gotinê ne di rê dejî li ser gundiyê ku

şevê dî ji civatê vekişîn dikin, lê hîn kesî newêriye

gotinê ne di rêde li ser Cenbel î bêjê, heger ku

şahiya wan di rêj biki ra dibê ku ew gotinê ku li ser

gundiyên xwe di gotin li ser Cenbel î jî bi gotan! Lê

xuyakirina Cenbel î ji nişkîve ew gêjo-mêjo ki rin,

zimanê wan di devê wan de hate gi rêdan, nema

gotin ji wan çêbû, tev mane behitî devê wan ma ji

hev zîq, li hev meyzandin, ziman nebû ku ji hev bi

pi rsin, hemî di cihê xwe de mane cemidî, teyê bi

gota ew potin!.

Cenbelî di oda xwe de li gundiya guhdar diki r,

ramanek di şeva bê di rande hate hişê wî, ji xwere

got: ji min re lê ket, de bila hûn di kefa destê minin,

hûnê qelewîzê li min bigrin, Xwedê ji min û were

mezine, madem hûn evin dermanê wê li cem min

e!.. Cenbel î gi raniya xwe danî ser xap û fena pîlan,

didû pîlanê bi serê gundiyê bê çar de anîn.

Gundiyên qelewîz gi r qune-qune ji odê dûr dikevin,

xwe tavêjin ber anîşk û qurçikê xaniya , da ku

Cenbelî wan nasneke dema ku ji mal derkevê.

Gundiyê ku çûbûn malê xwe di ber jinê xwede

xewnê sero-bino didîtin, ew jî yeka yeka ji malê

xwe der dikevin, serê xwe di ber qurzîkê xaniyare

derdixin, dixwazin nasbikin ka şevê dî çi bi gundiya

re çê bûye..? Li oda Cenbelî meyzandin, lê kes ji

gundiya li dora odê xuyanakê gund kerre, bêna

xiyanetê ji sefernê xaniya derdikevê. Ti rs dikevê

dilê wan cardî, yeka yeka xwe ji hev didizin bi

şûnde li malê xwe vedigerin.

Gundiyê ku ji şevê dî ve li dora odê ne dibêjin wele

vê carê me ew gi rt, wê ev kul ji dilê me derkevê,

emê dawiya vê tirsê bînin, wê dawiya vî zilamê

winda werê xuyakirin, emê wî ji gundê xwe bi

qewtînin?

Nîvek ji gundiya bûne zilamê Cenbel î bê ku ew bi

hev zanibin, tevlî ku di civatên xwe de li ser wî

dişdînin, lê piştî ku civat bi dawî dibê her yek bi

rêyên xwe yê taybet xwe dighînê wî û ti ştê ku di

civatê de li ser wî hatî gotin, û helwesta her mirov

gundî jêre bi ferehî dibêjin!.

Ji her yekî weye ku ew bi tenê bûye zilamê

Cenbelî? Lê carna dema ku hin diçin agahiya dibin ji

Cenbelî re û ti ştina jê di veşêrin yan ji bîrdikin,

Cenbelî tînê bîra wî jêre dibêjê mane ev ti şt jî di

civatê de çêbûye: yê gundî vê yekê bi gi rêdana

Cenbeliya bi xwedê ve gi rê didê...

Di vê xi re-ci rê de ne hew dîtin ku Cenbel î di

kolanekî ji kolanê gundre derket, şaşikeka kesik li

ser serê wiye, ji wan re dibêjê; Gel î camêra Xwedê

xêrkê serê vê sibihê hûn çidkin, li çiyê xwe

digerin..!? çaxê ku Cenbelî vê gotinê ji wan re

dibêjê û bi rêya xwe de diçê û namînê li benda

bersiva wan?

Gundî ji hev dikevin, lê ta ku gundî li xwe zîvi rîn ew

ji ber çavê wan winda bû, te di got qey bû peşkek

av û wê zimînatî ew vexwar, yan bû teyrek hilkişa

ezmanê kur û vala…

gundî matmayî man, behitîn, dest bi xwendina

Yasîna ki rin, ji hev re gotin te dît keska li ser serê

wî? Hinê dî gotin ma we nûriha ji rûyê wî diçû dît?

Zilamê li hev civayî ketine gotûbêjê her yek bi

rengekî pesin û nislekî ji wî re çêdike?

Hecî Ehmed qi rika xwe paqijki r, got; Gelî camêra

binêrin ji dema hizretê Pêxember û bi şûnde pi r

mirovê weka Cenbel î xwedê jê razî be bereketa wî

hazi r be, Xwedê ew şandine nav evdê xwe da, ku ji

wan re bibe ibret? Gelî misilmana Xwedê ji me û

karê me ne xafile ew her ti ştî li ser evdê xwe

dizanê, bawer bikin dizanê em êvara di nav livînê

xwe de çidikin? civet bi baldarî li Hecî Ehmed

guhdar dikin, wisa li hev mi jûl bûne hayê wan ji

tiştekî nema ye, ji nişkêve Cenbelî baki re wa, ha j

xwe hebe, diz hene, ezê we çîk bikim ha, û bi vê

gotinê re ji ber çavê wan cardî winda bû!

*** *** ***

Mela dixwazê Wanêsê Ermenî nasbikê, lê nizanê

wê çawe xwe bighêniyê li Xelîlo jî zû bi zû

ewlenabê. Carna dilê wî li Cenbel î xi radibê ku ew

yek ji hevalê Wanêse, ji lewma xwe ki riye di ve

temtêlê de da ku gundî gomana jênebin û hatiye da

ku bihti r zaniyariya li ser gund ji Wanês re bibe, ma

em ji ku dizanin? dibê ku ew hevdû dibînin û çi

agahiyê ku di Kevin destê wî didê Wanêso. Mane

xwe ev çon û hatina wiya weka diza li gund ji bo

çiye? Ma raste ku ew li va kerton-mertona û kîsik û

qutîkê bêhacêt digerê, bi Êlim ev na kevê serê

min..? na divê ez bi lez ti ştekî ji vî Wanêsko

fêmbikim?. Dema ku melê Wanêsê Ermenî dît û

pêre kete bazarê gi ran. Melê xwest Wanês bi

şemitînê ji lewma ber lingê wî sabûn ki r, lê Wanês ji

melê jêhatîti r bû wî lingê xwe bi zanebûn avête ber

lingê melê!.

Mela mecbûr ma ku rû bi rû û bi zelalî ji Wanês re

bêjê. Bi rê Wanês ti dizanê ez mela me û çi bandore

min li şêniyê gund heye? ji Kevin de em mela xwedî

rolin di jiyana miletê xwe de, ji lewma ji te re

dibêjim heger ez û te destê xwe bixin destê hev em

dikarin pi r tiştê baş bi hevre bikin? Wanês heger ku

em baweriyê bi hev bînin emê ti ştê nebûyî bikin,

ew ti ştê ku ti lê digerê ezê hemî deriya li ber te

vekim, malê ku em ji bin vê axa kevnar derxin wê

têra kurê kurê me bike? Wanês ev ax bê xwediye ti

bi ilmê xweyê şeytanê û ez bi ilmê xweyê xwedayî

emê destê xwe deynin ser vê deverê? Wanês ez

baş dizanim çi gi ringiya gundê me heye, ez dizanim

çiqas gundê me zengîne, çi dibin zikê erda me de

heye?

ye

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

13

Ji pîreka xwe pi rsî ez çawe hatime mal , kî ez anîme

nav ciyê min...?

Xeca Pîreka wî got; Wa wey lê kuro Mihemedo qey

ti dîn bûyî, mane ti li mala xweyî, wele ev ji me

kêmbûn.. Mihemedo got keçê Xeco; ez ji te

dipi rsim, kî ez anîme ser nivînê min, mane ez li

mala lê, gotina xwe bi rî, ne xwest timam bikê.. da

ku jina wî zanibe, ku ew li mala melê bû..? kaçê

Xeco ez şevê dî çi çaxî ji civatê vegeram..? Xecê og;

wele bi wî Êlimî şevêdî tiştin nebûyî hatine serê te,

ka ji min re bijê beriya ku ez derkevim hewşê û li

gundiya bikim hewar..? Mihemd dihna xwe da yê,

ku nebêjê wê Xeco li gundiya bike hewar berê

aqilê Xeco ne li rêye.

Mihemed cihê xwe li ser nivîna xweşkir, da ku

çîrokê ji pîreka xwe re bêjê, lê Xeco beriya wî devê

tûrikê xwe veki r jêre got, ka ji min re bêje, ma ti

şevê dî bi ku de çûbû, ta derangê şevê carekî ez ji

xew hilçenîm min destê xwe li te peland lê ti ne li

ser nivînê xwe bû, ma cardî hûn civiyabûn ji bo wî

camêrî, ka we çiki r, we naski r, we dît, we çi jêre

got, wî çi ji were got? jinkê da ser hev rê neda

mêrê

mêrê xwe da ku jêre bêjê, ka şevê dî çi bi wî re

çêbûye.. lê zilam newêrî yan nikarî ew tiştê şevê dî li

oda apê Cenbelî hatî serê wî jêre bêjê? Ew nizanê

wek ku têkiliyê wî bi apê Cenbelî re hene, yê wê jî

hene, û têkiliyê wê kurti rin ji yê wî?!

Çiqas ku zilam li ber xwe de da ku vê mijarê ji pîreka

xwe veşêrê lê nikarî, rabû her ti şt jêre zelal ki r, ta bi

derziya wê ve ki r, li gor gotina wî nema dikarê xwe li

bayê va gundiyê ku roj bi roj ji rêya xwedê

derdikevin û berê xwe didin rêya kufrê û bê emriya

xwedê dikin..?.

Li gor gotin û baweriya wî heger ku ew pîrek û

zarokê xwe agedar neke li ser van tiştê ku wî bi çavê

xwe dîtine ewê gunehkar bibe, Xweda di roja heşrê

de wê hesabê vê yekê pêre bibîne, û ev gunehkî ji

hemî guneha giranti re?! Dema ku mirov weliyekî ji

weliyê xwedê veşêrê û xwe li ser kerametê wî

kerbikê?! Ji lewma li gor baweriyên Mihemedo

gerek ew ji her kes î re bêjê, dibê ku Xweda gunihê

wî bide xati rê vî weliyê xwe, yê ku nave wî

Cenbeliye..?!

........... Dûmahî heye ...........

FFFFoooollllkkkklllloooorrrr

Wanês xwest gotinê ji devê melê bigre, lê melê rê

nedayê gotina xwe berdewam ki r, og; heger zilamê

we di gunde hebin hûn dikarin wan bi min bidin

naski rin, emê bihevre bi xebi tin, lê divê tiştê ez

bêjim hûn biya min bikin?

Dema ku mela bi zelalî bi Wanês re axivî, Wanês ji

gotinê melê naski r ku mela wê her tiştî ji wan re

bike û ne di rêya wî re be, wê mela karibe kêşeya ji

wan re çêbike, û dikarê destê xwe bidê wan kesê

ku ew û Wanês li dijî hev dixebi tin. Wanês peyama

melê baş xwend...!

Mihemed ewê ku şevê dî li oda Cenbelî ketibû û

Cenbelî ew bi r xis te nav nivîna wî, bê ku kes wî

bibînê, çaxê ku sibî ji xew rabû li dora xwe

meyzand dît va wê di nav nivînê xwe de ye, lê

giyanê wî ji hev ketiye, wek ku di conî de hatibe

kutan!, xwe di nav nivîdê xwe de hinekî bi rin û anî

xwe vekişand li xwe ramiya, da hişê xwe ka çime

giyanê wî gi ranbûye, hate bîra wî ku şevê dî ew li

oda Apê Cenbel î ji ser hişê xwe çûbû, li wê odê

wek berxekî ku qotikê lê dabe ji linga ketibû kef û

kincê di dev û bêvila wî re avêtibû.

kertonê ji çaxê

1

Hey ji roja eyyînê

Mihemmed deng hiltînê

Heç kesî hespî bînê

Bicildu ji min bistînê

5

Go ji dîwanê Eshaba

Ji qencan û xeraba

Kes neda cuwabe

Ji xeynî Emer ê Ibin Xetab e

Kuştin li day û baba

Ne xêr e û sewabe

10

Emerê gulgeş e

Rabû ji seharê

Çû bû gelyeg (geliyek) teng e

Wî kir zikrê bi deng e

Ji bo wî ê Fireng e

15

Emer da bi deştê da

Çol û çolistana

Li berî û beristana

Çû bû gelyek ê kûr e

20

Wî ki zikrê hûr e

Ji bo wî ê xefûr e

Emerê gulgeş e

Rabû ji seharê

Hespê da tîmarê

Des (dest) avêt Zilfîqarê (*)

25

Emer suwar bûye

Çû bî (Çû bû) gelyek pehn e (Pan e)

Wî kir zikrê giran e

Ji bo wî ê mewlan e

30

Emerê gulgeş e

Rabû ji seharê

Emer da bi deştê da

Li çolê û çolistana

Li berî û berîstana

Li Qeşe (Keşe) bû mêvan e

35

Go: Mêvano, xwe reş e (Ser seran)

De kerem ke li pêş e

Ji te dikin feteş e

Wez hatim (bi) har û mar kim

40

Şoleke bi sitar kim

Hespê reş kirya kim

Diravê sipî bazar kim

Li Medînê diyar kim

Qeşe ko wezîr e

Lindeho birayê mîr e

Vîrsiyoneke dirist ji

“Hespê Reş” - Xelek (1) [Li Zaxo hatiye bihîstin û nivîsandin-Socin û Prym-1889]

Tîpguhastin: Cankurd

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

FFFFoooollllkkkklllloooorrrr 14

45

O Qeşewo lindehone

Sivik in rabûn weku Gon e (1)

Aliyê mîr da çûne

God (Got) mîro, êg hed bi har û mar kit

50

Da şoleka pistar (Bi sitar) kit

Hespê reş kiryar kit

Diravê sipî bazar kit

Li Medînê diyar kit

Mihemmed lê suwar kit.

55

Mîr god (got): We ew kî ji min mestir e

De’wa li hespê min e

Go: Bi lezkin bilezînin

Gûzana biçerxînin

Zola jê biqetînin

60

Qeşe got: Mîro, we nîne û nabit

Go: Qeşe te çewa divête?

Go: Qesûd û tirxanin

Hindê me ne hinde ji wan in

Qeşe û lindehon e

Sîfkin (Sivikin) weku Gone (wekî Cinn)

65

Gotê: Mîro, hespê tey batir e (Betran e)

Bi rojê dikujît çil mehter e

Nexasme biyanî bibînit

Serî lê dihejînit

Ganî (Gana) jê diqusînit

70

Go: Mîro, bila hespê te bibit qesîlê

Jê veket tewîle (Tewlê)

Lê bikit zînê zêr e

Du cara bihejînit

Du cara pitezînit (Bitezînit)

75

Bila biculdî ji te bistînin

Qeşe di lendehone

Sîfkin (sivik in) weku Gon e

Bi aliyê Emer (ve) çûne.

80

Go: Qeşe, mîr ku got e?

Go: Hespê reş wê firote

Biha pê negote.

Go: Bila hespê reş bibit qesîlê

Jê veket tewîlê (tewlê)

85

Lê bikit zînê zêre

Du cara (bi)bezînit

Bila sê car bitezînit

Bila paşê harve ji min bistînit.

Ew Emerê Gulgeşe

90

Rabû ji seharê

Emer çû kolanê

Go: ya hespê li e’qdexanê

Go: Hespê li kelhêwo

Mi divêt çi bo min nebêyo

Ez te dbim (dibim) bo hebîbê Xwedêyo

95

Go: ew hespê betare (betran e)

Bi rojê dikuştin çil mehtere

Il (Li) ber Emer bû kere

Emerê Gulgeş e

Hespê reş kêşa ji e’qdaexanê

100

Bir serê meydanê

Emer bir qesîlê

Jê vekir tewîlê

Lê kir zînê zêr e

Xwe avêt li sere.

105

Careg (carek) wê (wî) bezande

Ducar wê (wî) tewzande

Harve ji xudanî stande.

Go: Gawira heyfek xwaste

Ecêb sto neşikande

110

Emer da bi deştê da

Qeşe da bi şûnê da.

Li gawira bû hewar e

Ji burca hatin xware

Heç- weku seyê di har e.

115

Emer şer bi şîr (şûr) kir

Qeşe şer bêtir kir

Emer şer bi şar kir

Qeşe şer bi tebar kir

Meydanê ji xwînê t‘er kir

120

Emer da bi deştê da

Qeşe da bi şûnê da

Gawira qeşe girt û şîreg (şûrek) lêda

Kuşt û avêt çalê da

125

Emer da bi deştê da

Il (Li) çol û çolistana

Her berî û beristana

God (got) dêreg (dêrek) kete di rê da

Ew dêra Şileymon e

Sitare li dêrê nîne.

130

Emer li ber qublê helwesta

Dua‘ ji Xwedê xwaste

Qulqule neşikeste (2)

Dergehê li dêrê vebûne

135

Emer da bi dêrê da

Hesp girêda ji dêrê wê da

Çil ruban (ruhban) wê tê da

Serê her çila jêkir

(*) Zulfîqar navê şûrê Îmam Elî ye, ne yê

Umer Bin Xettab e

(1) wekî ên Gonê: Cinn

(2) Qulqule: Qul huwellaho Ehed

………. Dûmahiye heye ……….

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

Wextê Hemdîno dikeve odê, dikê û nakê Hemdîno li kêleka apê xwe rûnanê, wî û diya xwe çokê xwe bera erdê dan û li nav şekala rûniştin,.. Ehmed begê dibêje; hema tu ji min bêtir li ser bavê xwe ne qeheriye, heger tu lawê wîyî, ez birayê wî me, sebrê bikşî, (Elah xefûr û rehîme), Xwedê (teala) rihê min nestîne, ezê heyfa bavê te hilînim, lawê min tim mêra mêr ji hev kuştine, xwîna wa di zikê hevdû de dimîne, û ezê pêş çavê te heyfa bavê te hilînim, berxê bavê mino,….

♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪

Wextê vê galgalê dibêje, dilivîne. Hemdîno çav li serê wî sorbûne, weke du (fincanê) xwînê, di bin çava re lê dinere, qurçînê ji diya xwe tînê, dibê; deriyê bavê te li mîratê bigere. Bandike apo; te Hisên axayê dilo dîn dîtibû, ez bi xwe lawê wî me, soz û qerara dixum, çiqa didim aqilê xwe, nebê Hemdîno zaroye, kere, fêmnake, (qesasê) bavê min tune ji xeynî te pêve, min (fincanek) ji xwîna te vexwara, ku tihna nava min bişkîne,… hey xayîno apo, … hey lo,…

♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪

Apê bandike; (Emir quto) tu van galgala dike, bi qesema navê Xwedê ku ti ne di oda min de bana, û li nav vê (elemê), minê anka serê te jêkira wekî kûçikî bavêta, te di şûna bavê te de bişînim..... Hemdîno lê vegerand, apo: ez kurê Hisên axayê dilo dînim, ezê bi Zozanê jorî diketim bi çîmen û bi simaqê, roja Ismayîl begê û her bîst û pênc mîreka bitifaq hatin oda te gotin; em axatiya (bavê Hemdîno) li ser serê xwe qebûl nakin. Apo berî ku ji te re bêjin, ji bavê min re gotin, bavê min berda wan ji dîwanê. Te xistiye serê xwe, ev derba bê îman, te li bavê min xistiye, çir û mûmê bavê min tefandin. Apo, ez dexîlê Xwedê, çi heqê te li me bû, diya min hîn ciwane, û ez jî hîn zaro me. Ma destê ku li ber destê amojnê be,.. tê çima çira me ji dinyayê bitefîne, xayîno apo,…

♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪

Hemdîno radibe, bandike diya xwe; de rabe Menîce xatûnê diya min rabe, ez çawa li himberî qesasê bavê xwe rûniştîme, dijmin (miqabilî) dijmin, xwîna bavê min rijandiye, çavê min pê barnabê, heger tu rabe, rabe, û heger tu ranebe tu ji min re ne dê û ez ji te re ne law, ji îro pêve galgal û şîrê te li min heram be, lê….

♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪

Menîce xatûn radije destê Hemdîno berê xwe didin koza mezin (konê mezin), Menîce hinkî bi aqile, didê bala xwe, dibê (Ya rebî, ya îlahî) qeweta lawê min û vî zordarî (zalimî) li hev nîne, digo; Lawê mino heger tu bi ya min bikî, sebrê bikşîne, (Elah xefûr û rehîme) dûlabê dinê du sala weke hev nayê, emê herin welatê xerîbiyê, heta temenê (emrê) te bibe sêzdeh- çardeh salî,

şîrê min li te jehr û zehferan be, ku tu neyê li şûna konê bavê xwe deynê, wê çaxê mêranî ji te re, û heyfa bavê xwe hilîne, berxê mino…, hey lo… Hê lo paşayê mino dilo dîne….

♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪

Lawik biya diya xwe dikê, konê reş avêtin erdê, barkirin, ketin (neqiliya) xwînê. Sê şev û sê roja ji welatê Zozanê Şerefdînê, bala xwe danê, ne kon û ne ne (ins û ne cin), konê xwe danîn, du roja dimînin, çend kona li dora wan danîn, ji wan pirs dikin, hûn kîne, lawê kêne, (Eslê) we çiye?! Dibê; Axayo xwîna te bi me gelekî şêrîne. Me xwe li nan û dengê te girtiye, em jî xwînîne, ji îro pêve tu axayê meyî, emê di ber te de bêne kuştin û em ji te re (fidawîne). Hê lo paşayê mino dilo dîne….

♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪

Çar salê wan çêbûn, heştê konî li dor wan danîye, bûye dora sed konî, Menîce xatûnê bandikê, mitrba wan jî kemençe û tembûre û bilûrê xwe, li ser çoka xwe danîne, ji wan dipirsê; Hûn ji kûne? Dibêjin; em ji Zozanê jorîne.

- De ka ji me re çend strana (kilama) li ser Zozanê Şerefdînê bêjin, min gelekî bêriyê kiriye. Hebekî ez acizim. Mitrba kemançê xwe û tembûrê xwe li ser xwe danîn û gotin; Erê Willeh, me bihîstiye ku Ehmed axa, Xwedê (teala) mala wî xirabike, birayê xwe kuştiye û birazîkê wî û jinbira wî bi welatê xerîbîyê ketinin, û em nizanin bê li kîjan welatî danîne, mala wa li mîratê gerandiye.

Gava ku mitirb vê galgalê dibêjin, dîsa Menîce xatûnê hêsir weke dilopê baranê dirjînê. Êvarî Hemdîno ji nêçîrê tê malê, dibîne ku diya wî bê meade, dibêje: Yadê te xêre, te bêriya welatê Zozanê Şerefdînê kiriye, bi Xwedê em nema agir li vir vêdixin, (lazime) sê rojê me biqedin, roja çara ez li şûna konê bavê xwe deynim, bibê gumguma (misînê qehwê), yadê em ketine welatê xerîbîyê, kes qîmetê me nagirê….

♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪

Êvarî dîsa zilam li hev rûniştine, dinerin Hemdîno bêmeade, dibêjin; Axa te xêre, bi qesema navê Xwedê em sed kon li dora te ne, em bi law û zarokên xwe ve, ji te re (fîdawîne).

Hemdîno bandikê; gelî bira dilê min dilekî dilo dîne,.. ez ne zilamekî bê xwedî me, ez xulamokê hazirabim, ez lawê Hisên axayê dilo dînim, di nava min û apê min kuştin çêbû, ezê vegerim.

Gotin: berê me ji te re gotiye, em ji te re (fîda wîne), tu xwe bavêje (Behrê) em li pêşiya tene. Roja dî berê xwe dane welatê Zozanê Şerefdînê.. de bajo.. hey paşayê mino.. bajo…

Her sed kon pê re karbûn berê xwe dane welatê Zozanê Şerefdînê, sê şeva a çara dîsa li şûna konê

xwe danîne, gumguma misînê qehwê hat.

Sibhê dîsa bala xwe didimê, ku mij û moran ewir girtine.. dibê Ismaîl begê sibehê misînê dest li mêjê pêre ye, bi çavê xwe dît ku kona li şûna konê Hisên axa danînin, bala xwe dayê ku konê wî bi xwe ye, Hemdîn axa kurê wî bi xwe li vire.

♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪

Ismaîl begê got: Bi qesema navê Xwedê ezê xwe bavêjim tore û bextê Hemdîno, belkî (rehim) têkeve dilê wî, min (efû) bikê, îşê me ji wan nîne, ku ev zilam ji bavê xwe ne zalimtir bana, konê xwe li şûna wî ne datanî.

Bi berbanga sibê re xwe avête koza Menîce xatûnê, go: Ez ketime bextê te û Xwedê de, dîsa guneh ji biçûka ye û (efû) ji meznaye, ji bo xatirê Xwedê hûn birayê hevdûne, derîyê xwe li mîratê digerînin, tê min bibê cem Hemdîno bera min (efû) bike, îşê me ji we nîne. Ew û apê xwene, yek li şûna yekî rûdinê, îşê me ji wan tunîne.

♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪

Ismaîl begê xwe davêje kozê, û sola wî li ser serê xwe datînê. Dilê Menîce xatûnê pêdişewite, radibê berê xwe didê dîwana Hemdîno, dibêje; Ez ketime bextê te û Xwedê de, tucara hîn min tiştek ji te nexwestiye.

Got: Yadê, hema ne (efwa) gunehê Ismaîl begê û apê min be, tu çi bêje li ser sera û çava.

Got: lawê mino! Tê efwa Ismaîl begê bide, îşê wan ji van tişta tunîne.

Hê.. hê lo begê mino dilekî dilo dîne…

♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪ ♪

Wexta vê galgalê dibhîze, destê wî li diya wî nagere, efwa Ismaîl begê dide. Dibêje; lawo Isamîl begê tê here silava li apê min bike, bera xwe berde meydanê, ez li şûna xwîna bavê xwe rûnanim, ya ewê li şûna min rûnê, ya ezê li şûna wî rûnim, yan ew here welatê (neqliya xwînê) çend salekî, belkî rehm têkeve dilê min, ez herim wî ji welatê xerîbîyê bînim.

Ho… lê paşayê mino dilekî dilo dîne…

Ismaîl begê bi lez bandikê; Ehmed axa, hayê te ji bayê felekê nîne, rabe binêre li konê Hemdîn axa, bê çi axakî dilo dîne, bi qesema navê Xwedê wê çira te ji dunyayê (bitefîne).

Gotiye bela apê min xwe berde meydanê karê şerê min û xwe bike, yan konê xwe barke here welatê xerîbîyê, neqliya xwînê. Mehkûmo lo….

Ehmed axa da bala xwe got; Hema bi qesema navê Xwedê, dîsa (qiweta) min lê nîne, min bavê wî kuştiye, çênabe ez wî jî bikujim, ji min re nabe. ......... (Dûmahiye heye)

FFFFoooollllkkkklllloooorrrr 15

Ebdulbaqî Huseynî

Destana Hemdîn û Şemdîn (Xeleka 3)

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

16

ZZZZiiiimmmmaaaannnn

Pirtûka mamoste: Beyar Robarî

Seyên zimanê kurdîSeyên zimanê kurdîSeyên zimanê kurdîSeyên zimanê kurdî

(xelek 15)

Xwendevanên hêja; Hûnê di vê xelekê de heft beşan bixwînin, ku ew jî evin;

1. Elfbeya kurdî 2. Tîp 3. cûreyên tîpan

4. tîpa dubare 5. taybetmendiya tîpa (U).

6. taybetmendiya tîpên (E û Î) 7. xîmên zimanê kurdî.

Elfbeya kurdî: Kurdish alphabet.

97 8. ………………, em hevdû nas dikin.

9. ………………, ez jê hez nakim.

10- Jê re bibê, ……………… haje xwe hebe.

11- ………………, min xwastî ev bû.

12- ………………, berê wî dil tune here.

13- ………………., ezê werim.

14- ………………., nere ta ez têm.

4-Daçekên neyênî: negatively prepositions.

Ev daçeka nerazîbûna mirov ji rewş an çalekiyekê diyar dike. Daçek jî ev in: (na, bê, naxêr)

na

Na, ez naxwazim. Na, me hajê tune.

Na, ew hîro neyên. Na, jêre mebê. (fermanî)

bê

Bê av jiyan nabe. Bê evîn jiyan dijwar e.

Bê kar rewşa mirov xerab e. Bê te ez narim.

naxêr

Naxêr, ez ne ji virim. Naxêr, em hevdû nas nakin.

Naxêr, min Çîn ne dîtî. Naxêr, ez naxwazim.

Hîndarî -56

Valahiyên jêrîn bi daçekên neyênî dirust, dagire.

1. ………… ez wî nas nakim .

2. ………… min Qers ticar nedîtî.

3. ………… xew, mirov gêj e.

4. ………… ew nehatin.

5. Hîro jiyan ………… telîfon zehmet e.

6. Em ………… te, narin.

7. ………… me jibîr nekir.

98

5-Daçekên pirsyarî: asking prepositions.

Bi riya van daçekan mirov pirsa sedemên, çima çalekiyek pêkhat an pêknehat û çima kesek bi karekî ranebû dizane. Daçekên pirsyarî ev in: (ka, zar, qey).

Ka: where.

Ka, te fereng ji min re nanî? Ka, we sozê xwe bi cî nanî!

Ka, hûn neçûn? Ka, tu nehatî?

Zar: maybe.

Zar, ew ne li malin. Zar, wî dengê te nebihîst.

Zar, baran ke bibare. Zar, ew nexweş e.

qey: maybe, as if.

Hîn zû ye, qey em derin. Bêna xwe ferh ke, qey tên.

Qey ez dîn bûmî!! Ma qey ke te bixwe!

Hîndarî -57

Valahiyên jêrîn bi daçeka pirsyariya dirust, dagire. (ka, zar, qey)

1- ………… we çi kirî?

2- ………… wan ji vir bar kirî.

3- ………… te ji min re negot!

4- ………… em ji we re tînin.

5. ………… xwarin li xweşiya te neçû!

6. Lo de ………… hêdî hêdî şîv dikele.

7- Jê bigere, ………… ji xew radibe.

8- ………… tiştek vêre çêbûyî, ku ta niha nehatî.

9- ………… bêje hûn ta niha li ku bûn?

10- Bisekne, ………… bi xew ve dere.

11- ………… bêkêfe, loma deng nake.

12- ………… em rojekê rastehev tên.

13- ………… Dildar li ku ye?

14- ………… wan nebihîstî.

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

17

ZZZZiiiimmmmaaaannnn

Ariyên

1- Ji dest dana para jêrîn ji Kurdis tana Iranê (Iqlîmê Loristanê) bi qesdî û

hêştina wî li şûnmayî ji her aliyekî ve, û bi taybetî ji aliyên çandeyî, fêrki rinî,

aborî û ji aliyên rêavaki rinê ve ().

2- Cihêbûna wê ya ceografî û tunebûna rêyên nûjen ta sala 1930, (2) û

dûrbûna wê ji navendên tîrêja çandeyî û ramyarî ya kurdî yên din ve.

3- Tunebûna pêmi jûliya herêmî û neteweyî bi vê zaravê û tengkirina

fêrki rinê di wir de bi zimanê Fars î, û ji qelsbûna belavki rinê bi vê zaravê, ku

derî veki rî hêştin bo têraçûna çandeya fars î û hikariyên wê yên zimanî li

hember qelsbûna çandeya neteweyî ya kurdî û pêşveçûna vê zaravê di

herêmê de.

4- Serdestiya desteya Şîî’ ya , ku deselatdarên Iranê mîna ki ryarekî

serekîn bi kar anîn bo kaşki rina rûniştvanên vî parçeyî ji Kurdis tanê bo bi ser

xwe ve anîna xişûşên wan ji ber egerin ramyarî û ol î bi mebesta herimandina

jêhata wan a neteweyî û beravêtina xişûşên wan ên neteweyî yên kurdî.

5- Kurtki rina bandora tevgerên neteweyî yên kurdî di wê parçeyê

Kurdistanê de, û vê kiryarê hêşt, ku bo deraxeke bilind, qelîştek mezin di

navbera pevgirêdana neteweyî ya rastîn a rûniştvanên wê de, û pêwendiya ,

ku deselatên Iranê pêda kirine û nan dane, bi alîkariya ki ryarê çaremîn ê, ku

me li jor aniye zimên.

6- Bi ser vê yekê gişî ve, jê venebûna bi karanîna çareyên hişkî, zorê,

qi rki rina giştî, koçki rin û damedorki rina aborî û ji cî hilkirina êlî di her gavekê

de û di giş serdeman de (3) di j bi rûniştvanên Kurdistanê, herku del îve ketin

destên wan, tevî ku hindik bûn, ku ewana dilxwaziyên xwe yên neteweyî yên

kurdî bînin zimên. Bi wê şêweyê, ku bikaribin armancên xwe bi cih bînin. Bo

pişaftina gelê Kurd û tunekirina wî.

Van hemî ki ryaran, û ki ryarin din ên, ku bo pêzanan ne veşartîne, ji

deselatdarên Iranê re hat xuyaki rin, ku pişaftina va para mezin ji gelê Kurd,

berî gel û neteweyên din ên Iranê, dê asanti r be, û bo vê yekê jî hinek

pênûsên kirêki rî amade ki rin bo çewtki rina rastiyên dûrokî, lê belê ramyariya

pişaftina neteweyî û dest li ser danîna şaristanî û çi rkînki rina zimanî nabe, ku

bi di rêjî s îngberiya li hember rastiyên mi jareyî bikin.

Kurdbûna zarava Kurmancî ya başûrî (Lorî) berî her tiştekî (Şerefnamê) sala

1596ê (4) bi cih ki riye, ango berî, ku hîsa neteweyî an ramana neteweyî ya

kurdî biwerixe, û eve jî tê wê yekê, ku Şeref Xanê Bedlîsî zaravên kurdî bi

hûrlênêrînîneke dûrî hikariyên neteweyî an ramana siyas î bi cih ki riye û Basil

Nikitine jî piştgi riya vê jêhatê ki riye (5).

Hema Kurdbûna zarava Goranî ji aliyê Şerefnamê ve hatiye bi cih ki rin û hem

jî Edmonds û Taufiq Wehbî (6) piştgîrî jê re ki rine û vê yekê bi aşkerebûna

kesên, ku bi vê zaravê dipeyivin, tînin zimên.

Cihêbûna zaravên zimanê Kurdî nabe ku bibe egereka lêdanê li ser rastemaka

zimanê Kurdî û serxwebûna wî, wek zimanekî cihê ji zimanên derdora wî, çiku

nivîseran û zimaneran gava li ser zimanê Kurdî dipeyivin, ewan her parve dikin

çende zaravan, lê pi raniya wan li ser belîki rina hejmara zaravêd wê yên rastîn

ne li hev in (7) û me hinek egerên wê yên, ku têkiliya wan bi herdu zaravên

Kurmanciya baçûrî û bi Goranî re hene, lêv ki rine.

Ji ber gelekiya zaravan di zimanê Kurdî de, hinekan bawer ki rine, ku ev ziman

tenê zaraveke herêmî ye, ji newalekê ta bi yeka din, ji hev cihê ye, û Major

Noel ev bi gotina xwe bi paş ve da, gava gotiye:” Pir caran tê gotin, ku zimanê

Kurdî tenê zaraveke ji newalekê ta bi yeka din ji hev cihê dibe. Raste ku ziman

di başûrê rojhilatê Kurdistanê de (Babanî) piçekî cihê ye ji Kurmancî, lê ew

gotin ne rast e, ku van ciyawazî, di navbera herdukan de cihêbûnên hinavî ne.

Bi min re mêrin ji Botan û Diyarbekir û Hekarî hebûn, wan tev ji hev û din

têdigihîştin û zarava serdest li dûrtirê rojavayê Kurdistanê, û tenê diviya bû, ku

çend hefteyan li wir bimînin, da ewan weku çawa bi zimanê mala xwe

dipeyivin, bixuyin. Van ciyawazî hene û egera hebûna wan a yên serekîn di

guhartina dengên tîpên nerm de ne, û bo nimûne min gotina Dayik bi van

şêweyên lêvkirinê bihîstine: Day, Da, Dê, Dayk û ev cihêbûn bêguman carinan

kesê biyanî ditewişîne, ewê ku hîn nebûye bihîstina cihêbûna dengên mîna van

dengan.

Weku vê jî cihêbûna zaravan li pêş wî pirtir dibe, gava kar û kiryarên bêjeyên

guhartî pir bi kar tên derdikevin hembera wî, nimûne: Bêjeya (Niha) li

Suleymaniyê (êsta), li Hekariyê (niha), li rojavayê Kurdistanê (anka) tê

lêvkirinê, û bi şêweyên din jî tê lêvkirinê, wek: (anîka), (nike), (henûske), lew

re her kesekî, ku li ba wî paşdîwarekî baş bi zaravekê ji zaravên serdest ên, ku

li Iqlîmekî ji Iqlîmên Kurdistanê hebe, ew dikare bi asanî û bi zûkî zarava din

bigire, û tenê bo wî amadekirina lîsteyeke, ku tê de hinek bêjeyên cihê hebin,

giring e. (8)”

Lê belê dîsa jî, tevî hebûna hinek cihêbûnan di navbera zaravên kurdî yên

herêmî de, taybetiyên hinavî yên zimanê Kurdî bala û aşkere ne di wan hemî

zarvan de (9) û di warê hejmara zaravên serekîn ên zimanê Kurdî de, parki rina

tev rastîn û bi rastiyên zimanî û ceografî re hevtêl e, ev e:

1- Kurmanciya bakurî

2- Kurmanciya Navîn

3- Kurmanciya başûrî

4- Goranî

Bo her zaraveke serekîn ji van zaravan komeke zaravên herêmî (liqî) yên, ku

wek hevin, bi şêweyekî giştî hene, di taybetiyên xwe yên zimanî û dengên wan

de ji bilî hinek cihêbûnên sivik, çi di hinek bêjeyan de, an jî di tîpan de an jî di

Pirtûka: Fuad Heme Xorşîd Wergerandin ji erebî: CanKurd

Pirtûka Zimanê Kurdî û dabeşkirina

ciyografî ya zaravên wî (Birr 3)

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017 ZZZZiiiimmmmaaaannnn 18

hikarbûna hinek bêjeyên zaraveke herêmî de ji wan bêjeyên zaraveke

hevsera wê ye. Dibe jî ku zaravên herêmî yên zaravên kurdî yên serekîn ji vê

l îsteyê bên berçavki rin:

Zimanê Kurdî û zaravên wî

Zarav Serekîn Zaravên wê yên herêmî (navçeyî)

Kurmanciya bakurî Bayezîdî, Hekarî, Botanî, Shemdînanî, Behdînî, Zrava

rojavayî

Kurmanciya navîn Mokrî, Soranî, Erdelanî, Suleymanî, Germiyanî

Kurmanciya bashûrî Lorî ya mak, Bextiyarî, Mamasanî, Kohkiwoyî, Lekî û

Kilhorî

Goranî Goranî ya mak, Hewrmanî, Bacilanî, Zazayî

Egerên pirbûna zaravên kurdî

Egera pi rbûna zaravên kurdî gelek kiryarin, lê bo van herdu ki ryarên xarê

si reyeke serekîn heye di cihêbûna zaravên vî zimanî de, ji pêdabûna wî ya

yekemîn ve, û ewan ev in:

1- Kiryarê Ceografî:

Bo nîrên si rûştî yên Kurdistanê, ku çiyayên wê asê ne, û rêyên wê ne asan in

û kêm in, û nîrên hewaya wê zor in, û bi taybetî di salkêlka zivis tanê de,

hikariyeke diyar di cudabûna êlên kurdî de ji hev û din heye, çi di serdemên

kevnare û yên navîn de, ku hîngê bi şêweyekî berbiçav çareyên pêgihanê yên

ramanî, çandeyî û tev li hevbûna mirovî pi r kêm bûn, û ji ber wê jî, ji hevdûrî

û ji hevcudayî û tev li hevnebûnê şêweyên zimanî yên ku li herêmekê bi

derbasbûna demê re ne wek hev û din bûn, û bi gotineke nêztir, bo ki ryarê bi

tenê mayîna ceografî hikariyeke diyar di pêdakirina pi rbûna zaravên vî zimanî

de heye.

2- Kiryarê ramyarî:

Ji ber ku bo Kurdis tanê yekîtiyeke ramyarî (siyasî), ku teviya herêm û Iql îm ên

wê bigi re, bi dest ne ket, lew re bo wê keleporekî wêjevanî yê giştî pêda ne

bû. Û tevî ku hinek dewlet û mîraniyên kurdî yên serbixwe an wek serbixwe

derketin holê, û bi taybetî di serdemên îslamî de, lê wê yekê delîve li ber

pêşketinêa zimanê Kurdî yê yek bûyî venekir, ters î vê hîn ji hevdûrketin û

rakêşana wan zaravan ji hev û din çêkir, û ew jî bi egera cîlawa herêmî ya , ku

wan mîranî (mîrnişîn) pê hatibûn taybetki rin û ewên, ku bi pi ranî palpiştiya

zarava herêmî ya di herêma wan de serdest e, ki rin.

Lê divê em li vi r lêv bikin, ku çi serhedên (sînorên) zimanî yên hûr û bi

pênasên aşkere, navbera zaraveke serekîn û yek dî ve ne bi rrîne, û ta di

navbera zaravên wê yên herêmî de jî tune bûne. Tersî wê yekê, em dibînin,

ku hemî van zarav tev li hev bûne, derbas nav hev û din bûne û bi nav hev

ketine, ji ber ku guhartin ji zaravekê bo yeke din bi şêweyekî pileyî û hevgirt

pêda dibe û hîç guhartineke ji nişka ve û lezok çê nebûne, ku mera bi îva

zimanî ya zarava dî bihese.

ku hemî van zarav tev li hev bûne, derbas nav hev û din bûne û bi nav hev

ketine, ji ber ku guhartin ji zaravekê bo yeke din bi şêweyekî pileyî û hevgirt

pêda dibe û hîç guhartineke ji nişka ve û lezok çê nebûne, ku mera bi îva

zimanî ya zarava dî bihese. Bo nimûne, gava yek di navbera xelkê herêma

Erbîl-Şeqlawe, Rewandoz, Hac Imran, Xane, Nexede, Miyandiwab û

Mihabad de digere, hîç bi sînorekî zimanê yê, ku di navbera herdu zaravên

Soranî û Mokrî de nahese, ewên ku navxêza (qutbê) wan di ba jarên Erbîl û

Mahabadê de ne.

Mera dikare vê diyarkê dîsa berçav bike, gava mera ji zarava Kurmancî ya

bakurî ber bi ya navîn hildibe, çiku Basêl Nîkîtîn ber bi çav ki r, ku hinek

taybetî hene, dihêlin mirov bawer bike, ku zarava Şemdînan ne zaraveke

Kurmanciya bakurî ya paqi j e, lê ew koçberê hilbûna ber bi zarava Kurmancî

ya navîn numa dike, ji ber tunebûna bikaranîna herdu tîpên (ji ) û (le) (10), û ev

diyarke bo kesê, ku ji Suleymaniyê - Penciwîn, ber bi Merêwan - Sineyê diçe,

diyar dibe ew hîç bi serhedeke zimanî ya di navbera herdu zaravên Suleymanî

û erdilanî de nahese, ewên ku navxêzên (qutbên) wan di ba jarên Suleymanî û

Sine de ne.

Ev rewş bo kesê, ku di navbera şarên Kermanşah-Ilam-Xurem Abad û

Şarîkurd de digere, xuya dibe, ew ji aliyê zimanî ve di navbera zaravên

Kurmanciya başûrî ya herêmî de nahese.

******************************

) Mebest ji bêjoka (Iqlîmê Loristan) di vê pirtûkê de, aliyê başûr e ji Kurdistana Iranê

ya, ku ji rêya Qesrî Şîrîn-Kermanşah li bakur û ta Bender Deylem û Hesarê li başûr, di

nav de jî herêmên Pêşkoh, Piştkoh û Balagirêwe, Bextiyarî, Kohgilo û Almasanî.

2) Hikûmeta îranî çêkirina rêka yekemîn a bo tirumbêlan di nav Loristanê re bo

asankirina bi cih anîna amancên xwe yên leşkerî dij bi Kurdan, di sala 1936ê de biryar

kir, û gelê kurd dij bi wan kiryaran derket û lew re teşxele li hemî bajêrên Iqlîm pêda

bûn û berztirê wan serhildana şêniyê bajêrê Xuremabad û herêma derdora wê bû di

wê salê de. Doglas yek ji wan qirkirinên xwînî, ku Riza Pehlewî dij bi şêniyê Iqlîm di

wê salê de kiriye, aniye zimên, bo hûrikên wê vegere: Doglas, William O.,(Strange

and Friendly people) Niviskar ev birr wergerandiye bo Erebî û di rojnameya El-Iraq

de belav kirine (hejmar 1473-16-12’1980) di pêkeva rojnameya El-Iraq de hejmar

(40) Çileyê pêşîn-Çileyê paşîn 1980.

3) Dûroka deselatdarên Iranê dagirtiye bi ramyariyên nijadî yên wek van karan, çiku

berê jî Şah Abbas (1571-1629 z.) çareya koçkirina tevayî dij bi êlên kurdî bi kar anî

bû, û wilo jî Nadir Şah (1688-1747 z.) û Şah Riza Pehlewî,û Mihemmed Riza Pehlewî

ramyariya zordarî û metirsînê dij bi gelê Kurd bi kar anî bû, û li ser koçkirina Kurdan

di dema Şah Abbas û Nadir şah de vegere:[ Van Bruinessen, Op. Cit., P. 215-220]

4) Bedlîsî, Sherfxan, Sherefname, wergerandina Hezar çapxanehê Nu'man, Bexdad,

1972, r. 29 û Bedlîsî, Sherfxan, Sherefname, Wergerandina Mihemmed Elî ewnî,

birr 1, Qahîre 1958, r. 12, wergerandina Mela Cemîl Bendî Rojbeyanî, Bexdad,

çapxaneya Elnecah', 1953, r. 20

5) Nikitine, Basile, (Kurdish stories...), op. Cit., p. 121

6) Wahby, tawfiq and C.J. Edmonds, op. Cit., p.V.

7) Nikitine, Basile (Kurdish Stories…), Op.cit., P 121

8) Noel, E.M., (Dairy of Major E.M. Noel on special duty in Kurdistan from June. 14th

to September 21st 1919, Basrah, 1919, p.9 û di v pirtk da rojnivîs û bîranînên Major

Noel li ser gera w ya di rojavayê Kurdistanê da sala 119 ê hene, ji ber giringiya

pirtûkê, niviskar di rojnameya Eliraq Elcedîd da (hejmar 387) di 02.06.1977 da belav

kiriye

9) Wahby, Taufiq and C.J.Edmonds, Op.Cit., P.V.

Bo nimûne li van pirtûkan binêre:

1- Zekî, Muhemmed Emîn, jêdera berê, r. 297-327

2- Fuad, Kemal, jêdera berê, r. 24

3- Enwer, Elmaî, Kurd li Behdînan, Mûsil 1960, r. 60

4- Xal Muhemmed, Ferhengî Xal, Suleymaniye 1960, r. 60

5- Resûl, Izziddîn Mustefa, Zimanî edebî Yekgirtûwî Kurdî, Bexdad 1971, r. 19-

25 û ên din..

Noel, E.M., (Diary of Major E.M. Noel on spezial duty in Kurdistan frome June. 14th to

September 21st 1919, Basrah, 1919, P.9 û div ê pirtûkê de bîranînên Major Noel li ser

gera xwe di rojavayê Kurdistanê de sala 1919ê hene

Ji ber giringiya pirtûkê, niviskar (Fuad Heme Reşîd) ew di rojnameya El-Iraq de ,

hejmar 387, 2-6.1977 de rêxistiye..

) Edmunds, C.J. (Kurds Turks…), op. cit., P.7.

) Ew sînorkirina piçekî mîna ya Edmonds e, binêr: Edmonds, C. J., op. cit., P. 10

10) Nikitine, Basele, op. Cit., p. 121

........... Dûmahî heye ...........

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

19

Xorşîd Şûzî

ŞÊX SEYÎD Ê PÎRAN ÊX SEYÎD Ê PÎRAN ÊX SEYÎD Ê PÎRAN ÊX SEYÎD Ê PÎRAN

Şêx Seyîd kurê Şêx Mehmûdê Neqişbendî ye, di

sala 1865an de li gundê Keledarê Xwedê daye,

bavê wî mala xwe bi re gundê Palo, Palo jî gundeke

di wîlayeta Gêncê de ye.

Şêx Seyîd Li ser destê bavê xwe Qur’an ezberki riye,

bi dûv re zanistiya fiqih û şerî’eta îslamî xwendiye,

û piştî xwendina xwe bi dawî ki r bû zanis tvanek û

rêberek mezin li herêma xwe de, û bi dû mirina

bavê wî re, serdariya dînî kete destan.

Şêx Seyîd peyakî pi r zane bû, behweriyên wî bi

gotinên mirovan li ser şêxan nedihatin, û maçkirina

destan rakir, ji vê yekê gelek Şêxên nebaş bi ti rka

re li dijê wî doz gi rtin, da ku zanîngehekê wekû

“zanista Ezher” li bajarê Wanê venekê... Şêx Seyîd

di politîk dekarki r, ji dema komelên kurdî hatin

avaki rin, di navbera 1908 û 1923an de, û gelek

dostanî bi malbatin welatparêz re girêda, wekû

Malbatên “Bedirxan beg û Şêx Ûbêdullahê Nehrî” û

gelek ji serdarên kurd.

Di peyîza sala 1924an de, dewleta ti rkî hinek ji

serdarên “komela Azadî” gi rtin, ji wan dû mêrxas

bûn, “Xalidê Cibran û Yûsivê Zeya” ku di bajarê

Bedlîsê de wan dane ber guleyan, bi dûv re Şêx

Seyîd seroketiya komelê ki r, û kongerek li bajarê

“Helebê” di çi rîya paşî de sala 1924an çêbû. Şêx El î

Riza kurê Şêx Seyîd ji dêvla bavê xwe hate kongirê,

û gelek ji serdarên kurd ji kurdistana bakur û rojava

di kongirê de amade bibûn...

Di kongirê de bi riyara şoreşeke mezin hate standin,

û roja Nûroja kurdan di 21 Avdarê de, bibe destpêka

şoreşa vegerandina mafên netewî ê kurda.

Ji bo piştgi rtina kurda ji şoreşê re başbe, Şêx Seyîd li

kurdis tanê geriya , û roja 5an ji sibatê bi hevaletiya

100 çekdar re gîşte gundê Pîran, bi gîştina wî re

komek leşkerê ti rk bi serdariya mûlazim Husnî

Efendî hatibûn ji bo çend peya yê kurd bigrin, Şêx ji

wan xwest kû di amadebûna wî de tu kesî negi rin, lê

serdarê leşkeran erêkirin neki r, û şer di navbera

wan de pêket, çend leşker hatin kuştin û yên dî

hatin gi rtin ji aliyê kurda ve....

Ev bûyer di roja 8ê sibatê de çêbû, lê dema nûçeya

vê bûyerê belav bû, serdarên kurda guman ki rin kû

şoreş destpêkir, û êrîş berdan ser leşkerên ti rka li

hemî cîgehan... Şêx Ebdil rehîm birayê Şêx Seyîd,

ba jarê “Gênc” ê ji leşkerê ti rkan paqi j ki r, û ki re

paytexta kurdis tanê ta ku Amed (Diyar Beki r) bê

azadkirin.

Şoreş bi lezî li 14 wîlayetan ji kurdis tanê belav bû, û

bîti rê 600 hezar kurd û 100 hezar “Ermenî, Çerkes ,

Ereb û Aşûrî” têde şoreşvan bûn... şoreşvanan

Amed dorpêç ki rin, lê mixabin nikarîbûn ji destê

ti rkan derxînin, dema hêzên turk bi çekên gi ran ji

Amedê ve nîzîkbûn, şoreşvan bi paşde vegeriyan, lê

ti rka rê liber wan gi rt bi arîki rina Ingil îz û Ferensiyan

ji bo şoreşvan derbasî Sûrî, Îraq û Îranê nebin, û bi

Ti rêna di bin destê Frensa de bû leşkerên Ti rk s înor

tev dorpêç ki rin ta nîzîkî ba jarê Mûsilê...

Di vê şoreşê de Hezarê xaniyan hatin şewitandin,

400 gund di herêmê Agrîdax û Tenderîk de , û 300

gund di herêmê Çolemêrg û Hekarî de hatin talan û

berebatki rin, û 15 hezar mirov hatin kuştin, û gelek

Zarok, Jin û kal bi saxîtî di behra Wanê de bi destê

ti rkan ve hatin noqkirin, ev ti ştên ber çav bûn

hovîtiya ti rka da xwiyaki rin, bil î ti ştên ne ber çav.

Di meha Nîsanê de Şêx Seyîd û 47 ji serdarê şoreşê

hatin gi rtin, û piştî mehkemekî bi derew ji wan re

çêkirin, ew dad ki rin bi şeniqki rin... Di 30ê gulanê

de sala 1925an li ber kini rê, Şêx seyîd got:

“Her jiyanek dawî jê re heye, û ez ne poşmanim

dema ez bibim qurban di ber milletê xwe de“, û bi

dengekî bilind bankir “bijî Kurdistan“ .

Dema gotina Kurdistanê kete guhê ti rkan, bê

rûmetekî ji wan singiwê tifeka xwe li zikê wî xis t, û

qamçîbaz werîs li qi rika wî pêça, û tevî êşa xwe

wekû Şêr qîrînek da, û dîsa got: “bijî Kurdistana

pêşeroj“.......

Lê mixabin nehiştin careke dî bêje, ji ber deyûzê

qamçîbaz rûniştek ji bin kişand.

DDDDîrrrrooookkkk

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

19

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

LLLLêêêêkkkkoooollllîîîînnnn

Dîmenek ji Xûrz-Abad

Dr.Ezîzê Cewo

Awirek berbi cîhana kevnar va

ZERDEŞT PÊXEMBER

GELO EM HER TIŞTÎ DI DERBARÊ WÎ DA DIZANIN?* Xelek 5

“Wisa tevlîhev e, wisa di nav nehênîyan da veşartî ye, wek dîroka medên

kevnar”. (Gotina kevnar a rûsan)

7. Di dîrokê da hîç tiştek jî bê şop winda nabe.

Û ew jî ras tîyeke dêrokê ye!

…Êdî ew dem bihurîne, demên nû hatine, merc û

rewşên nû û mirovên nû derketine holê, lê li ser

bingeha wan mîfên (efsane) bêkêr û bêwate, yên di

derbarê tiştên bûyî-nebûyî da (wek ku bi rastî

Movsês Xorênats î ew navki rine!), di tevahîya

dîrokê da di derbarê netewekê da dîtinên wisa yên

lêpovajî û tewş belavkirine...

Û hê dereng, heya piştî hezar salî jî, wek ku li jorê

hate gotin, Movsês Xorênatsî dengvegerên wan

mîfan, wek rastî bi bîr tîne û hewl dide wana bi

peyvekê şi rove bike, ya ku tu pêwendîya xwe bi wê

wateyê ra nîne: “...Evan tiştana, wisa jî di

destaneyên s trankî da tên gotin. Ev jî, wek ku min

bihîs tye, di nav niştecîyên herêma Goxtin a bi

şeravê dewlemend da bi dilgermî hatine parastin.

Di nav wan da s tran hene, yên ku di derbarê

Artaşês û lawên wî da dibêjin û wisa jî di derbarê

peyhatîyên Ajdahak da (Astîag/Îştûvêgû.

– E. C.) bi bîr tînin û ji wan ra bi awayekî lomeyî

dibêjin yên ji tûra zîyê (di orîjînala ermenî da –

վիշապազուն/všapazun – E.C.), ji ber ku peyva

Ajdahak di zimanê me da tê wateya zîya”. –

Xorênatsî gotina xwe bi dawî tîne. [30, rû. 84].

Li ber çavan e, di vê nivîsarê da hinek ti şt tevlihev

ki rine. Di wî parçeyê ji pi rtûka Xorênats î ya navborî

da mabest ne ku peyva a jdahak/աժդահակ/

aždahak e, lê peyva a jdaha/աժդահա /aždaha ye,

her çiqas , ji van herdu peyvan hîç yek jî di zimanê

ermenî da wateya zîya (վիշապ) nade zanîn

[raveki rina van peyvan a giştî – 13]… Wek ku tê

xuyan, an ev şaşîyeke teknîkî ya nivîsyarên paşê

bûye, yan jî, hinekên ji wana zêde bi wan mîfên

bêkêr û bêwate yên farsan ra gîro bûne...

Li vi ra , helbet, wisa jî heya radeyekê wê rewşê rola

xwe l îs tye, ya ku piştî ji ser text avîtina Îştûvêgûyê

padişahê Medyayê yê dawîn û, di encamê da,

rûxandina Împêratorîya Medyayê li hole bûye. Û

piştî van bûyerên dramatîk êdî bûye mode, li ber

Qurûşê vasalê duh ê xayîn û delkbaz û peyhatîyên

wî xwe xweş bikin. Û ji wê û pêva bi hevguhartina

danayan û lêpovajîki rina agahîyên dîrok ji hemû

serdarên farsan ra bûne kevneşopîyekê…

Bi kurtebînî di derbarê wê da, ka çawa Qurûş dibe padişah.

Wek ku tê gotin, Qurûşê (Qurûşê II ê dihatûyê)

satrapê bindest ê fars derdorê sala 550î ya berî

serdema me, bi alîkarîya çalak a giregi r û maldarên

medî, yên ku ji Îştûvêgûyê (Astîag) padişahê

Medyayê dilxweş nînbûn, bi rêya delkûdolaba

leşkerî di Medyayê da des thilat darîyê hil tînin

destê xwe. Û wek kû tê xuyan, di destpêkê da

gi regi ran ji Qurûş bawer ki ribûne, ku ew tenê

Îştûvêgûyê kalkê xwe ji ser text davêje…

Û, wek ku tê xuyan, piştî wê, ji bo ku ew li ber

gi regi rên medî, siyasetmeder û serfermandaran

xapînok neyê xuyan, ew di destpêkê da tenê navê

Împêratorîya Medyayê bi Împêratorîya Med û

farsan diguhêre… Û, wek ku ji bûyeran tê xuyan,

gi regi rên medî yên serhildêr di destpêkê da li

hatina Qurûş a li ser text wek derbeya qesrê ya

hindurîn nihêrîne.

Lêbelê hêvîyên wana nehatine sêrî, her çiqas , piştî

wê xiyaneta wan împêratorî bi xwe wek a Med û

farsan hatye navki rin. [5, pi rtûka I, beşê. 107 û 125

– 130; 8, rû. 413 – 424; 18, rû. 52 – 58; wisa jî li

xerîta 2em binihêrin – di pêvekê da ye], lê piştî

çend nivşan yên medî bi berekê va ji hemû

peywirên gi rîng tên dûrxis tin û tenê dikaribûne

erkên radeya duyem di wê împêratorîya cîhanî da

pêk bînin, ya ku di dîrokê da wek dewleta

hexamanîyan tê nas în, lê Medîya bi xwe jî dibe yek

ji satrapîyên (herêm) wê. …

8. Her çi jî hebe!

Ji bo ku mirov tê bigihîje, ka, gelo ev mîf û çîrok

destpêka xwe ji ku digi rin, em careke dinê vegerin

ser agahîyên dîrokî yên di derbarê Kavî Vîştaspê

nebînayî û comerd da.

Wek ku li jorê jî hatibû gotin, di çavkanîyên dîrokî

da navê Vîştaspa wek padşahekî qenc (îdêalî),

têkoşerê ji bo bawerîya rastîn û dadwerîyê tê

bîranîn, bi taybet di derbarê lehengîya wî ya

serbazîyê

serbazîyê da tê gotin (van agahîyan anegorî

agahîyên Movsês Xorênats î bikin, ên ku wî “...di

pi rtûka keldanîyan da dîtibûye”, û li jorê behsa wan

hatibû ki rin)…

Lê, ti ştê balkêş ew e, ku dîsa jî, di dîroknûsîya

ermenîyan da med-kurdan hê jî vîşapazûn

(վիշապազուն/všapazun), û ne vîştaspazûn

(վիշտասպազուն/ vš taspazun) nav dikin.

Çima?

Li jorê hate gotin, çawa di Medyayê da Qurûşê

satrapê fars (ê ku paşê dibe Qurûşê II) ê torinê

Îştûvêgûyê padişahê dawîn ê Medîyayê tê ser text…

Wek ku tê xuyan, ku berî ji ser text avîtina kalkê

xwe, Qurûş kampanîyeke çalak a reşki rinê li di jî

padişê hem di nava gi regi ran, hem jî di nava gel da

meşandye, ji bo ku di nava wan da tavîyên (mewzî)

wî lewaz bike, wana li di jî wî helwestdar bike. Ew bi

rêya mirovên xwe di nav gel da gotegotên vala û

bêkêr ên di derbarê ti ştên bûyî-nebûyê da di

derbarê kalkê xwe da dide belavki rin.

Û, wek ku tê xuyan, ew çîrokana wek rastîyekê

hatine peji randin, ji ber ku ew ji hêla nevêyê padişê

bi xwe va hatibûne belavki rin, ji hêla wî mirovî va ,

yê ku, hem di qesrê da, hem jî di malbata padişê da

wek ku dibêjin, “mirovê malê” bûye...

Hema evê di jpropagandayê jî di pi rsa ji ser text

avîtina Îştûvêgû da, wek ku tê xuyan, rola xwe ya

dîyar lîs tye... Û piştî ji ser text avîtina padişê jî ev

şer û buxdanbêjî didomin û di nava gelê cînar da jî

belav dibin, bi taybet jî di nava ên vasal (bindest)

da . Lewra ku, wek ku tê zanin, afrandinên gelêrî

yên zarkî carna welatê xwe nînin.

Va, dîroknûs îya fermî ya farsan li ser bingeha mîfên

weha jî dest bi gavên xwe yên yekem dike.

Û, wek ku tê xuyan, paşê mîfên weha wisa jî ji bo

hinek beşên berhemên dîroknûsên kevnar, di nav

wan da wisa jî ji bo “Dîroka” Hêrodotos , dibin

bingeh, . [5, pirtûka I, beşê 107, 125 – 130].

A, hema, kilîta raveki rina mîfa farsan a di derbarê

Îştûvêgûyê Pi rhespî yê padişahê Medyayê da [30,

rû. 89 – 92], û ya ronîki rina serpêhatîyên di derbarê

pêwendîyên Kavî Vîştaspîyê nebînayî û Zerdeşt

20

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

21 LLLLêêêêkkkkoooollllîîîînnnn

Pêxember da hema di vi r da ye.

Çîrokbêj-“dîroknûsên” qesrî yên farsan bi vî awayî

di hindûrê qesrê da li dû hev danayên dîrokî bi hev

biguhêrin, bûyeran lêpovajî bikin, navê kesayetîyên

dîrokî wisa diguhêrin û her ti ştî wisa dikin, qey

bibêjî ewana hîç tunebûne jî...

Lewra jî, tiştê matmayînê nine, ku di hewayeke wisa

da divê şêwazdayêneke wisa ya dûrî heş û sewdayê

mirov a dîroka “windabûyî” ya Kavî Vîştaspayê

padişahê nebînayî û welatê wî derketa holê: “...ne

di derbarê wî welatî da , yê ku wî padşahtî lê ki rye,

ne jî di derbarê dema jîyana wî ya rêal da hîç

daneyeke rastîn nîne, her çiqas hîç şik û gumanek

nîne, ku padişahekî wisa bi rêalî hebûye”...

Û, hema ji vê jî, mirov dikare bi dibetîyyeke

(îhtîmal) mezin bibêje, ku sedema wê, ku dîroknas

bi tu awayê “nikarin” ne welat, û ne jî dema

padişahtîya Kavî Vîştaspa, û ya pêxembertîya

Zerdeşt bi awayekî bibînin, hema di vi ra da ye…

Lêbelê eva her tenê terefekî pi rsê ye!

9. Û aspêkteke wê dîroka tevlihev a dinê jî…

Lêgerîn didin xuyan, ji bilî van hemûyan, wisa jî

terefekî dinê yê tevl îhevîtîya vê dîrokê ya dinê jî

heye. Ew pi rsa radeya rast bi kod (veşartî)

nivîsandin û paşê jî deşîfreki rina nivîsarên

“Avêstayê” ye.

… Eger hildin ber hesêv, ku dema hilweşandina

“dewleta hexamanîyan” ji hêla Îskenderê Makêdonî

va (s. 331ê ya berî s . m.) “Avêsta” hatye tunekirin:

hemû pirtûk avîtine deryayê, an dane ber devê êgi r,

û, eger heya hinek beşên nivîskî yên wê hatibin

parastin, lêbelê, dîsa ji wê û pêva ew bi zarkî hatibe

belavki rin jî, diyar dibe, ka nivîsara “Avêstayê”

çiqasî hatye guhartin. Ji ber wê, hîç lêgerînêrekî jî

orîjînala wê nedîtye, her paşê li ser bingeha

kevneşopîya zarkî ya dewr û zemanan “Avêsta”

jinûva nivîs îne (bi awayê nivîsa veşartî, ya kodkirî) ...

Bi dîtina Î. M. Dyakonovê rojhilatzanê sovêtî-rûsî

pi rsa dema nivîs îna kevnti rîn beşên “Avêstayê” ne

diyar e... Ew dibêje, ku yên Gat demekê ji hêla

mogan (rahîban) û terefadarên wê bîrûbawerîyê va

bi zarkî hatien belavki rin, lê her piştî Darîûsê I ew û

kevnarti rîn beşên “Avêstayê” bi hev ra hatine

nivîs în, dema nivîsa îranî ya li ser bingeha alfabêya

aramî hatye bikaranîn. [8, rû. 45 – 46].

Lê akadêmîsîan Î. M. Stêblîn-Kamênskî dinivîse, ku

“Avêsta” jî, mîna “Êncîlê”, ji nivîsarên demên cuda

hatye berevki rin, yên ku carana bi zimanê mirî, bi

şaşîyên rêzimanî hatibûne nivîs în, û parçeyên dinê

ki rne navê (interpolation)...

Ku ew wate, yên ku nivîsyaran ki rine nivîsara Gatan,

carna dikarin ewana ji ber xwe derxistibin

(hinartibin)... [4, rû. 27 – 30].

Û dema nedîyarîyeke weha li hole ye, di jwar mirov

bikaribe

bikaribe bibêje, ku di “Avêstayê da” dikaribûn

hemû şêwazên zimanî û agahîyên destpêkî hatine

parastin... Wisa jî, dibe ku, mirov dijwar bikaribe

bibêje, ku deşîfrki rina nivîsarên “Avêstayê”, wisa jî

ya peykerên kevnar ên nivîskî yên dinê rast pêk

anîbin...

Û, eger ew hemû, çi ku îro berev bûye, mirov di

nava goveka rastîyên dîrokî da wana li wana

binihêre, û ne di goveka tiştên bi sunî hinartî yên

çîrokî da , wê demê dê hemû cudahîya di navber

dîroka rastîn û ya hinartî da dê derê ber çavan...

Û, lewra jî, anegorî merc û rewşên nû, yên ku bi

dîyarbûna del îlên nivîskî yên nû ra derketine holê,

pi rsa dane û bûyerên dîrokî yên lêpovajîki rî îro

dibin xwedî gi rnigîyeke taybet... Lê, eger

serpêhatîya di derbarê Îştûvêgûyê Pi rhespî (erm.

Բյուրասպի Աժդահակ/Byuraspi Aždahak) yê

padişahê Medyayê da, ya ku di dema xwe da

(dewra V a berî s .m.) Movsês Xorênatsî di pi rtûkek

a keldanî da dîtibûye û di pi rtûka xwe ya “Dîroka

Ermenîstanê” da nivîs îbû, bi mîfa navborî ya di

derbarê heman Îştûvêgûyî da di nav kontêkstekê

da bini rxînin, derfetên nû peyda dibin, ji bo ku

mirov bikaribe gelek rûpelên tevlihev ên dîroka

kevnar a cîhanê ronî bike, di nav wê da wisa jî,

serpêhatîya Kavî Vîştaspayê padişahê nebînayî, yê

ku di derbarê wî da di Gatan da agahî hene.

Lêbelê, yek e, di cîhana zanistî da hatye peji randin,

xwedêgiravî, “...ne di derbarê wî welatî da, yê ku

wî padşahtî lê ki rye, ne jî di derbarê dema jîyana wî

ya rêal da hîç daneyeke rastîn nîne, her çiqas hîç

şik û gumanek nîne, ku padişahekî wisa bi rêalî

hebûye”... Û bi evê formûlatsîonê jî ezê lêgerînên

xwe didomînim.

Ji ber ku jîyana Kavî Vîştaspa û ya Zerdeşt

Pêxember bi hev va gi rêdayî ne, û “ hîç şik û

gumanek jî nîne, ku padişahekî wisa (Vîştaspa) bi

rêalî hebûye”, em binihêrin, ka di zanis ta dîrokî da

di derbarê wî padişahê nebînayî û bêhempa da çi

dîyar e, bi taybet jî, bi gi ştî, di derbarê dem û

welatê padişahtîya wî da.

Weha, di derbarê wê serdemê da zanyarê navdar ê

amêrîkî Rîçard Fray çi dinivîse:

“Li ber destê me dane nînin, ên ku bikaribûna

dema rastîn ya jîyana Zerdeşt dîyar biki rana; mirov

her dikare bibêje, wek ku tê xuyanê, ew di serdema

berî damezirandina dewleta hexa menîyan da

jîyaye...” [19, rû. 50].

Û ji vi r jî nêrîneke heşmendî dertê holê: eger

Pêxeber berî damezirandina Împêratorîya hexa

menîyan jîyaye û erka xwe ya pêxembertîyê pêk

anye, wisan e, ew wê demê bûye, dema hê

Împêratorîya Medyayê hebûye…

Û li vi ra heya hîç pêwîst jî nake, ku mirov zêde lê

bigere, ji xwe derdorê sed û bîs t salî berê di cîhana

zanistê da dizanibûne, ku bîrûbawerîya Zerdeşt ola

binecîyên

binecîyên Îrana kevnar bûye, di sêrî da ya medan û

baktrîyan (Bactrians), paşê ya farsên dema

Hexamanîyan û Sasnîyan. [27, berga 22 А , rû. 881 -

884].

Û Rîçard Fray, ji bo dîyarki rina temenê Pêxember û

dema ku ewî padişah Vîştaspa anye ser ola

zerdeştîyê, hejmartinên balkêş pêk tine û li ser wê

bingehê van encaman derdixe hole: “... Divê mirov

ji bîr neke, – ew dinivîse, – ku sala 588ê berî

serdema me, ya ku dikaribû anegorî wê demê

bûya, gava Vîştspa bîrûbawerîya Zerdeşt

peji randye (wek ku gihîştye me, ew wê demê 42

salî bûye)... Anegorî heman kevneşopîyê, – ew

didomîne, – Pêxember di 77salîya xwe da mirye,

wisa , eger mirov ji xwe ra bike armanc û li ser

bingeha pêşbînînîyên nêzîkî heş û aqilan û

kevneşopîyên zerdeştîya hê derng li danayên dîrokî

yên di derbarê Zerdeût da bigere, wê demê ew

salên 628 – 551ê berî s.m. ne...” [19, rû. 52 – 53].

Û peyra jî, li ser bingeha lêgerînên agahîyên dîrokî,

yên di derbrê rehên medîyayî yên çanda hexamenî

(û ne tenê ya wê), Rîçard Fray veresandina pirsa

navborî nêzîktir dike: “...di nivîsên kevnar ên farsî

yên li ser zinaran da – ew dinivîse, – têrmînên ji

hêla wateya xwe va gi rîng hene, yên ku, wek ku tê

xuyan, şwazên wana yên medî ne, ne ku yên farsî,

û ev jî dide xuyan, ku Hexamenîyan ew ji bakûr

deyn wergirtine (ango, ji Medyayê. – E. C.). – Û ji

wê pêva, ji bo ku nêrîna xwe piştrast bike, ew

gotinên Strabon tine: “Yên med, lêbelê, wek ku tê

gotin, pêşîyên kevneşopîyên ermenîyan û berî

wana pêşîyên kevneşopîyên farsan bûne, pêşîyên

qi ral û peyhatîyên desthilatdarîya wan a di As îyayê

da ne. Mînak, peyva “sto ' la”, ya ku

xwedêgiravî ya farizan e, hezkirina wan a berbi

agi rki rina tîr û kevanan û ci rîdê, xi zmeta padişahan

cil û wergi rtina padişahan û rêzgirtina asta xwedayî

li hember padişahan ji hêla gelê sade va ji medan

derbazî nava farsan bûye” [19, rû. 135].

Ango, her çiqas, gelek daneyên dîrokî, bi “saya”

hewlên çîrokbêjên farss ên qesrê, hatine

lêpovajîki rin an windakirin, dîsa jî, bi alîkarîya

analîza êtîmolojî û lêgerînên dîrokî-hember

hevki rinî mirov dikare, têrmîn û navên “windabûyî”

ji nûva vejinîne, û, bi wana ra , wisa jî, pêvejoya

dîrokî ya xwezayî.

Di vê derbarê da dîtineke bi fesal (endaze) li bal Î .

M. Dyakonov heye. Ew bi bawerîyeke tam nabêje,

ku zerdeştî di Medyayê da pêşketye, heya, eger ew

hinek pêşdîtina tîne zimên jî, ew pi r bi mercî ne:

“...Di nav rêza çavkanîyên di derbarê dîroka

Medyayê da “Avêsta” – pi rtûka pîroz a ola

dogmatîk, cîyekî xwe yê taybet heye... Tu guman

nîne, ku pi ranîya wan bawerîyan û di rozgeyên ayînî

zerdeştîyê jinûva ji ber xwe dernexistine, ewê ew ji

nava bawerîyên gelêrî yên berî xwe hildane, yên ku

wê demê kêm- zêde êdî amade bûne.

……… Dumahî heye ………

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

HHHHeeeellllbbbbeeeesssstttt 22

Nizar Yosif

Dil dikeve şahiyan

Bextewerî xwe radide

Bi şevçire yên te

Bi rewşen ê rê nas dikim

Çirîskên perdeya şev ê

Hesdikim ji hingaftin ên awir ên te

Tîr dikewînin keder ê

Têr dikin birçî yên dil

Paytexte

Di hundir de ava dibe keleha te

Şahzade ya hestên wî yî

Sirûşt geşe li dora sûr ê

Ji dêmên te

Ji pêjina te

Çêreya Perperiya ne

Rengsîmên xwe

Li me dihonin

Heskirinê kêlî kirin

Şihîn ê li hevdu par kir

Parên rometa heyînê

Dane dest hev

Hertişt ji bû te hêmin in

Kon ê esmanan bi tebate

Çavên tê de di çirisin

Stûn ê navendê de emin

Wêne û ziman

Guhêz û aferîn dibim

DÎLBERÊ

Dîlberê nade mi awirkî

Nade min sozê lew bi virkî

Rojê deh katî çave rême

Na bihîzim jê lew xeberkî

Bi dîkê sibêre şiyarim

Belkî bibînim jê egerkî

Şev tim şiyarim ta beyanî

Bendewarim jê ez cereskî

Sota li min dil cerg û hinav

Dema diço ew bi oxirkî

Kirme reben yek guneh û jar

Kîrgo kemax nake xatirkî

Bom yek nesax mam bin livînê

Can nadime ger nê qederkî

Jîn û jiyan derman tuyî ger

Carek li min tu bes nezerkî

Kalbûm ji êş û derd û jana

Hêj libendê naçim deverkî

Bûme kelemper ji çefayê

Keftîme tora gezî zerkî

Di cîhana bêlomeyê de

Di nava xweşiyan de diçî

Dema ku tu bi wê behiştê

Hestyar dibî

Şermî ji çavan di bare

Tav di eniyê re tête der

Meywe ji dêman dilop dikin

Rewşa rojê diçe ava

Çaxê ku tu xewve diçî

Di razan ê re

Kon di xemile

Heyîv çav ê xwe vedike

Stêr zêrevanin raserî te

Hêlm a hestên min

Te dinuxumîn ên

Pêjinên kevin

Yên ku ji zuhayê reviyayên

Li yên nuh vedigerin

Bi çireya te re dilivin

Çav ji rewşa te vedibin

Hêrsên min

Dibin ardûyê

Çire ya te

Çire ya jînê.

19.08.2010

Çireya min

bi te roniye

Dîlber bivê rewşê nikarim

Bersiv nedî guha tu kerrkî

Dê canî bidim şehde bidim

Axê liser min dê ti werkî

Lê ger bibînim ez te yarê

Di xewnêde lew bi sêwirkî

Yan jî bibînim te birastî

Îşaretkî bid bi reftarkî

Xem û mitala dê cidakim

Kanya evînê da bi herkî

Helbestekî nû dê bi hûnim

Bo te bixwînim di sê carkî

Lêva bikim cîranê lêva

Pêre bikêşim ez keserkî

Desta li dor newqê bi alim

Domkî bikin em xire cirkî

Heyfa hemî rojên di borî

Derxin ji dil bi şev buhêrkî

Xwenek dirêj û pir biyan bû

Yareb tu vê xwena mi xêrkî.

Ebdal Xan

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

23 HHHHeeeellllbbbbeeeesssstttt

Min bihîstî tu nexweşî

Xerîbiyê tu pir dêşî

Te dilê min kirî ker ker

Çima nema di beşişî ?

Giyanê teyî nazik

Ew hestê teyê tenik

Niha ketine çi rewşê ?

Li me veger li me sivik

Selah Mihemed

Nexweşî

Xerîbiyê nexweş kirî

Girnijînên lêva birî

Xerîbiyê mal wêranê

Wilo li kezeba min kirî

Xweda tu dengê min sekî

Du'ayê min qebûl bikî

Keça min li min vegere

Vê qenciyê bi min bikî .

Buhar tê pêre tê Avdar

semadarin kulîlk û dar

Gelê kurdan bi şêranî

dixemlînin dilê mestyar

Li benda wê mirad xwş tên

mirada em kirîn navdar

Bi karê wî lehingê pak

Xetîrên agirî wek ar

Hesinkarê xwedî halan

bi halanî dikir hawar

Gava keça min li Bulgarya nexweşbû di nexweşxanê de bû .

31 – 10 – 2014 Batman

Hingî min bankir

Zinarê bilind

Zemîn ji avê

Bingeha gerdûn

Av bi çiyave

Nîvê kîwanê

Li ser siperê

Lehingê lehing

Ew cenga giran

Dijminê dijmin

Da ku nekevê

Berwar û berwar

Riyeka dirêj

Çav nedfitirand

Dengê minî xweş

Nebêjin dîne

Gerdûn ser ( vira )

Batman 13 - 12 – 2014

DeDeDeDerorororo qirkam ziwa bû

ji hev bela bû

bi carek cuda bû

tevde xira bû

hilkişya bû

bi çav xuya bû

insan peya bû

li hesp siwar bû

berê xwe dabê

davik vedabû

ser dagera bû

ew meşiya bû

nala ziya bû

dawî nexuya bû

ket û winda bû

şêtê çola bû

îro ava bû .

Narîn Omer

NewNewNewNewrozrozrozroz

Buhar tê pêre tê Avdar

semadarin kulîlk û dar

Gelê kurdan bi şêranî

dixemlînin dilê mestyar

Li benda wê mirad xwş tên

mirada em kirîn navdar

Bi karê wî lehingê pak

Xetîrên agirî wek ar

Hesinkarê xwedî halan

bi halanî dikir hawar

Elî Ebdullah kolo

Çavên te

Çavên te

Zindaneke tarî ye

Bê dîwarû derî ye

Dîl dike giyanê min

***

Çavên te

Welateke paqije

serkêŞe bê dawî ye

dorpêÇ dike canê min

***

Çavên te

Zarokeketaziye

Kêf dike dileyze

Ger dibîne kenê min

***

Çavên te

Gulekepirtiye

Vejîn dibe geŞ dibe

Bi dildana Çavên min

***

25/5/2009

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

24 HHHHeeeellllbbbbeeeesssstttt

BÊWAR BARÎ TEYFÛRÎ

(1) EW ROJÊ BÊ Ez bawerim ew rojê bê

Ew qezenca şeîdane

Hêsrên çavên dayikane

Ew hesret û armanca milyonane.

Ew roj bawerîya Mezlûm Doxan

Daxwaza Rewşen, Alkan

Rênîşa şeîdan

Ez bawerim ew rojê bê

Ew hesreta gelê meye

Ew xelata şerê meye

Mizgîna şeîdane

Ew rojeke aza nuhe

Ew rojeke pir bi rêze

Ew rojê bê……..

Zindîne meydan bona niştiman,

Rabûn serhildan torinê Medan.

Ji bo azayê gelê Kurdistan,

Dimeşe temam bûye şoreşvan.

Bo bijî Newroz agir li xwe dan,

Keç û lawên me bûne pêkrewan.

*** *** ***

Bi berxwedana zindîye Newroz,

Bi şeîda gel wê dike pîroz.

Newroz jîna nû ji mera xelat,

Ji Kewa dema ev roja felat.

(2) Zindîye Newroz Agrê Newrozê hingavt Rojhelat,

Bû cejn û vejîn hebûna welat.

Remza azayê ev roja evra,

Mizgînê didin bi agir hevra.

Suruşt jî şa dibe

Ku tê ev dem, kat,

Kirasê jînê

Xudike heyat..

*** *** ***

Bahar hat bahar,

Fesla altindar,

Zindî bûn kubar,

Vejîyan rizgar,

Têk çû koledar,

Aza bûn hejar,

Newroze, newroz,

Cejna we pîroz.

Tune qetilkar,

Didome rozgar,

Ey gelê aldar,

Dîrokî navdar,

Li qada hercar,

Roja nû dîyar,

Newroze, newroz,

Cejna we pîroz.

Ji Kewa xelat,

Roja nû felat,

Jîndarê welat,

Gelê rojhilat,

Kurdin avangard,

Cîhan bû abad,

Newroze, newroz,

Cejna we pîroz.

Cejna azaye,

Bo me evraye,

Ji dema maye,

Îro gel şaye,

Yekbûn rewaye,

Eyda hêjaye,

Newroze,newroz,

Cejna we pîroz.

Mizgînya jînê,

Da niştimanê,

Geç û xortên,

Ê Kurdistanê,

Ketin lîlanê,

Gotin cîhanê

Newroze, newroz

Cejna we pîroz.

Girtine dîlan,

Hatin mêhrîcan,

Ewledên kurdan,

Temam şoreşvan,

Bi dil şadîman,

Gotin pir gelan,

Newroze, newroz,

Cejna we pîroz.

Bi serhildana,

Bi qehremana,

Zekîye Alkana,

Mezlûm Doxana,

Bi pakrewana

Didome Newroz,

Newroze, newroz,

Cejna we pîroz.

Bi van şeîda,

Azayê deng da,

Gel pêda-pêda,

Kişîya qada,

Koledar veda,

Jînê silav da,

Newroze, newroz,

Cejna we pîroz.

Kedxar maf neda,

Kurd bûne hêzda,

Roja pîrozda,

Neyar ra doz da,

Jêra gor veda,

Miletê kurda,

Jînê seda da,

Newroze,newroz,

Cejna we pîroz.

Gellek qehreman,

Bona Kurdistan,

Bûne berxwedan,

Bûne serhildan,

Agir li xwe dan,

Ku bijî Newroz,

Newroze, newroz,

Cejna we pîroz.

Bi serbilindî,

Bi navek cindî,

Hemberî dew,doz,

Bûn agrê zindî,

Ku bijî newroz,

Newroze, newroz,

Cejna we pîroz.

Bimire dewdoz,

Tunebe aloz,

Ronahîye tim,

Agirê newroz,

Newroze, newroz,

Cejna we pîroz.

Kurd dibe rizgar,

Dibe altindar,

Çawa Hesinkar,

Alt kir sîtemkar,

Newroze, newroz,

Cejna we pîroz.

Zindîne meydan,

Ji bo Kurdistan,

Rabûn serhildan,

Torinê Medan,

Torinê Medan,

Ku bike jîyan,

Netewa kurdan,

Gotin bi dil, can,

Newroze, newroz,

Cejna we pîroz.

Bi berxwedana,

Her dijî newroz,

Kedxar bû aloz,

Roja nû pîroz,

Ey gel ê bi doz,

Newroze,newroz,

Cejna te pîroz.

3.03.2012

Gelê ku bindeste

Dijî bê sînor,

Jîyan jêra dibe

Çawa dojeh, gor.

Bedela azayê

Hertim xwîna sor,

Ew nay pêşkêş kirin

Dest tînin bi zor.

4.03.2012

(3) NEWROZE, NEWROZ

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

25 HHHHeeeellllbbbbeeeesssstttt

Beyar Robarî

Ҫima vemirîn ҫira!

Lo lo bira .. lo lo bira

Ҫima li me vemirîn ҫira?

Û ji nû de destpêkir birakûjî wekî gura

Lo lo bira .. lo lo bira

Ax ji dest van bêheş û zikdira

Hevdû dikojin jiber xatirê neyar û dijmina

Lo lo bira .. lo lo bira

Berpirsyarên me dîsan weke cara

dirjînin xwûna kurdan jibo zêr û pera

Û bi jiyana wan dilîzin wek mele û axa

Lo lo bira .. lo lo bira

Li me vemirîn carek mûm û ҫira

Vê carê jî çira Şengal Laleşa dila

Û jê hat birîn dengê şelûl û bilbila

Lo lo bira .. lo lo bira

Kê dada va şer û agira

Û bir giyanê xort û keçên weke gula?

Ma xwûna wan haqas erzane, erzaniya pela

Bawerke, berpirsyarên Kurd xerabtirin ji bela

Û pirsa min:

Kiyê rawestîne vî agirî û dermanke birîn û êşa dila?

05 - 03 - 2017

Wisa nabê

Na .. na wisa nabê

Ey kurê dê û babê

Gerîla û pêşmergan li çol û çiyan bê

Li her çar aliyên welat di şerda bê

Tu jî li mala xwe di xew da bê

Na .. na wisa nabê

Ey kurê dê û babê

Şêr û pilingê kurdan di şeran da bê

Û giyanê wan di kefa destan da bê

Tu tenê xwediyê gotin û rexne bê!!

Na .. na wisa nabê

Ey kurê dê û babê

Keç û xortê kurdan di şer de bê

Û tu li serê wan bi axe bê

Û bi dijminan re dost û birabê

Xwedê jî bi vê yekê razî nabê

Na .. na wisa nabê

Ey kurê dê û babê

Gerîla û pêşmergan li çol û çiyan bê

Û bi şev û roj di şer da bê

Û tu jî li mala xwe di xew da bê

Ger tu dixwazî Kurdistan para tebê

Divê tu jî teve gerîla û pêşmergan bê.

24 - 04 - 2016

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

HHHHeeeellllbbbbeeeesssstttt

26

Îro, dîrok bi xûna qumriyan mor kirin

12ê Adare .. dîsa dest bi Enfala Kurdan kirin

Kolana aştiyê dawiyê agir kirin

Kenê zarokan bi reşkînê dagîr kirin

Lewenda ciwaniyê di neksa azadiyê baran kirin

Xewnên li pişt me mane bi kilapçekan

Peşax kirin

Îro, gulîstanên rojava bi lîliya

Darbestên xunavan li ba kirin

*** *** ***

Ji Qamişlo heya Efrînê Ehrîman keniya

Û Xweda da girî

Jiyan ji êşa jiyanê reviya û bar kir

Xem ji sipartina xema ala sipî rakir

Kobanê bi ala bi xwîn zarok hembêz kir

Qêrîna dêrik guregura esmanê ji ewran kir

Îro, wek herdem buhara Kurdan

Cilikê payîzê lixwe kir ..

12 adare û helbesta min 12 caran

Tif li qedera xwe kir ..

*** *** ***

Serhildane oooff...serhildan e

Û 12 partî wek serxweşan e

Û hatina dev bi xwînan wek hatina dizane

Serhildan e..û sê parçeyên gundê me

Bi çavekî razane..!

Û rêberên dunyayê li pey refê kurane

12 adar e û dunya hêlîna kes nezane

Û Ez û erxewana di nav komê maran mane

Îro..cejna kuştina erxewan e

*** *** ***

Gelo.. Em kurdê rojava ne

Ji çar hezar salan de li ber çavê Xweda

wenda ne

Kuştara nivêja aştiyane

Pûşa agirxaneya şoreşane

Leylana mêjû û destanane

Em perçeyê biçûk in û tim di quncikane

Em birîndarê deştê birîndarane..

Di bin siya welatê xwe penaberê

penaberane..

Em lalezarê di nav destarane..

Hêvî û evîn û awat sotane

Bexçeyên me bê çûk mane.. û em hîn di

xew de ne

*** *** ***

Gelo.. bese.. pêxemberino.. bese

Kengî emê mizgîn bikin serkeftina

Kenê li ser qehrê?

Evînê rizgar bikin ji lemlema jehrê!?

Heya kengî emê bên kuştin

Li ber kitika Xwedê û sebrê

Û gamî yên me tîwer bin vê avgerê tev

lengerê

Heya kengî emê bimînin genima li bin

cercerê?!

Azadi ya Kurdan kengî

Tê ji zindana Xwedê derê!

*** *** ***

Hesen Şindî

SerhildanSerhildanSerhildanSerhildan

Pêxemberino.. bese.. partîno bese

De rabin.. Pelkek ji dara zeytunê bînin

Soza yekbûnê li ser binivîsînin

Çiyayên berfê bi xuyê yekbûnê li pêş

Qedera xwe bihelînin

Yekbûnê bikin sîber

Bila sêberên Xwedê ji me birevînin

De rabin.. bi kirasê nêrgiza hember qirşîna

rûnin

Buharê bikin bûk û bi yekbûnê re bicivînin

Bi serhildaneke nû ra bixemilînin û

Bi azadiyê re bibezînin

Bi azadiyê re bibezînin

*** *** ***

De rabin.. bes e.. Pêxemberino.. Bes e

Qederê bes e.. Ez û xweve ji hev wenda bûne

Em ji sitûnên derewan bêzar bûne

Em ji çîrokên xwînê şerpeze bûne

Qederê... em ji şevpestên vê qehpexanê

Perîşan bûne

12.. Adarê.. Serhildan e

Û em di hembêza Xwedê de bê xwedî mane

Em di baweşa Xwedê de bê xwdan mane.

Karwana gangilokan di şîlava pelçîma darve kirin

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

hejimar "59" Avdar 2017

27

ji nav kîna ara tîrêjên rojê

ji reva xezeba şûrên demê

nalêneka brîndar tê

bi kurdî dikê qîrîn, hawar, ahîn û gazî

pêşmerga habûn û omîda meya

pêşmerga azadî û rûmeta meya

pêşmerga stûna welate meya

pêşmerga ronîya çavên meya

ji nav kelkela germîya xwînê

ji şaxên rewana vê xak û avê

nalêneka birîndar tê

bi kurdî dikê qîrîn, hawar, ahîn û gazî

pêşmerga habûn û omîda meya

pêşmerga azadî û rûmeta meya

pêşmerga stûna welate meya

HHHHeeeellllbbbbeeeesssstttt

Omîdê Aşîtî (Dr. Nîdal Husên)

Ji nav kînê..

pêşmerga ronîya çavên meya

ji Laleş, çîyayê Şingal û Kobanê

ji kevna kunêrên Kurdistanê

nalêneka brîndar tê

bi kurdî dikê qîrîn, hawar, ahîn û gazî

pêşmerga habûn û omîda meya

pêşmerga azadî û rûmeta meya

pêşmerga stûna welate meya

pêşmerga ronîya çavên meya

ji deşt û newal û kêferata çîyê

ji Dicla û Ferat û ferehîya Wanê

nalêneka brîndar tê

bi kurdî dikê qîrîn, hawar, ahîn û gazî

pêşmerga habûn û omîda meya

pêşmerga azadî û rûmeta meya

pêşmerga stûna welate meya

pêşmerga ronîya çavên meya

ji ba Cegerxwîn û Xanî û Cezîrî

ba Tîrej û Feqye teyra û Herîrî

nalêneka birîndar tê

bi kurdî dikê qîrîn, hawar, ahîn û gazî

pêşmerga habûn û omîda meya

pêşmerga azadî û rûmeta meya

pêşmerga stûna welate meya

pêşmerga ronîya çavên meya

îro bi aştî û rûmet û mêranî

her bi kesk û sor û zer û sipî

ew bi hemî xemla ala rengî

navê pêşmerga zêrîn tê danî.

TirbespîTirbespîTirbespîTirbespî

Ey kesere neqiş hûnayî

bi hêsir û kedê avdayî

rûnahî biser de berdayî

ey bûka Cirihê Tirbespî

Çiqas pirin dijmênê te

windaya xwîn û ked te

pir bênav çûna lawê te

dûr belabûna şaxên te

kanî haval û havcaxê me

kanî dîlan û stranên me

kanî Newroz û aşqa me

bûn lêlan û ramanên me

îro ji sedê heya bi aşê avê

ji bexçe mezin heya

bi qijlê ji rezan heya

bi kaşê odê Cirih

pêlên ji xwînê diraxê

te dixwzin

ew tirbên merî wêran,

bindest, bask şikestî

her diminê vejîna geşî

sipî şewq û fend,

fener û runahî

wa qîz û lawên te hatin

xwenda,

daxwazin xabatin peşmergene,

şêrê felatin canfîdayê

xaka welatin bi gul û nêrgiz û corî

bi tevtirêjên ala rengî

wê li te pîroz be azadî

kanîya awazan Tirbespî.

Sernivîser Derhêner

Ebdulbaqî Huseynî Xorşîd Şûzî

Desteya birêvebir

- Boniye Cegerxwîn

- Hemîd Yûsif (Kasî)

- Mizgîn Hesko

- Oflaz Toutî

- Ji bo hinartina berhemên kurdî :

-

- kurdi.penusanu@gmail.com -

- Jimarên ‘’Pênûsa Nû’’ Tev ji vî Emêlî derxînin : -

- www.penusanu.com

28