STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS
TRK - HIRVAT KARAYOLLARI TEKNK ARTNAMELERNN TOPRAK
LER AISINDAN KARILATIRILMASI
YKSEK LSANS TEZ
Onur AHNKAYA
naat Mhendislii Anabilim Dal
Ulatrma Mhendislii Program
Anabilim Dal : Herhangi Mhendislik, Bilim
Program : Herhangi Program
HAZRAN 2013
STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS
TRK - HIRVAT KARAYOLLARI TEKNK ARTNAMELERNN TOPRAK
LER AISINDAN KARILATIRILMASI
YKSEK LSANS TEZ
Onur AHNKAYA
501101415
naat Mhendislii Anabilim Dal
Ulatrma Mhendislii Program
Anabilim Dal : Herhangi Mhendislik, Bilim
Program : Herhangi Program
Tez Danman: Prof. Dr. Zbeyde ztrk
HAZRAN 2013
iii
T, Fen Bilimleri Enstitsnn 501101415. numaral Yksek Lisans rencisi
Onur AHNKAYA, ilgili ynetmeliklerin belirledii gerekli tm artlar yerine
getirdikten sonra hazrlad TRK - HIRVAT KARAYOLLARI TEKNK
ARTNAMELERNN TOPRAK LER AISINDAN
KARILATIRILMASI balkl tezini aada imzalar olan jri nnde baar
ile sunmutur.
Tez Danman : Prof. Dr. Zbeyde ZTRK ..............................
stanbul Teknik niversitesi
Jri yeleri : Do. Dr. Murat ERGN .............................
stanbul Teknik niversitesi
Do. Dr. smail AHN ..............................
Yldz Teknik niversitesi
Teslim Tarihi : 19 Nisan 2013
Savunma Tarihi : 5 Haziran 2013
iv
v
Aileme ve arkadalarma,
vi
vii
NSZ
Yksek lisans eitimim ve tez almalarm boyunca ok deerli katklaryla beni
ynlendiren ve bana her trl yardm salayan, almann tamamlanmasnda byk
katklar olan deerli hocam Prof. Dr. Zbeyde ZTRKe en iten teekkrlerimi
sunarm.
almalarm srasnda yardmlarn esirgemeyen Enka naat Kosova Otoyol Projesi
mhendislik departmanndaki mdrlerim Bar Avc ve Mehmet Emin Mutlu bata
olmak zere tm mhendislik departman alanlarna teekkr ederim. Ayrca
almalarm ynlendiren Serkan lker ve Erturul Bostancya, almam
tamamlamam iin bana imkan salayan zger nala teekkr bir bor bilirim.
Bu almann tamamlanmasna byk katk salayan, her zaman yanmda olan
sevgili arkadalarm Hseyin Kele, Hazal Ylmaz, Yaln Ouz Hetemolu ve
Sinem Akite desteklerinden tr ok teekkr ederim.
Beni yetitirip bu gnlere getiren, almalarmda desteklerini hayatm boyunca
hissettiren sevgili anneme, babama ve kardeime kranlarm sunarm.
Haziran 2013 Onur AHNKAYA
viii
ix
NDEKLER
Sayfa
NSZ ...................................................................................................................... V
NDEKLER ......................................................................................................... X
KISALTMALAR ...................................................................................................... X
ZELGE LSTES ................................................................................................ X
EKL LSTES ....................................................................................................... XV
ZET ....................................................................................................................... XV
SUMMARY ............................................................................................................. XX
1. GR ...................................................................................................................... 1
2. KARAYOLU MHENDSL KALEMLER ............................................ 5 2.1 Yol Altyaps ..................................................................................................... 5
2.1.1 Toprak ileri ............................................................................................... 5
2.1.1.1 Toprak ilerinde zeminlerin geoteknik tanm ve deerlendirilmesi . 8
2.2 Sanat Yaplar .................................................................................................. 14
2.2.1 Kprler ................................................................................................... 14
2.2.1.1 Kemer kprler ................................................................................ 15
2.2.1.2 Kirili kprler ................................................................................. 16
2.2.1.3 Asma kprler .................................................................................. 17
2.2.2 Menfezler ................................................................................................. 17
2.2.3 stinat duvarlar ........................................................................................ 18
2.3 Yol styaps ................................................................................................... 19
2.3.1 Alttemel tabakas ..................................................................................... 20
2.3.2 Temel tabakas ......................................................................................... 20
2.3.3 Kaplama tabakas ..................................................................................... 20
2.3.3.1 Anma tabakas ............................................................................... 21
2.3.3.2 Binder tabakas................................................................................. 21
2.3.3.3 Bitml temel tabakas .................................................................... 21
2.4 Dier ler ........................................................................................................ 22
3. NAAT TEKNK ARTNAMELER .............................................................. 25 3.1 Teknik artnamelerin zellikleri .................................................................... 25
3.2 Teknik artnamelerin Ama ve Kapsam ........................................................ 26
3.3 Trkiyede naat Teknik artnameleri ........................................................... 26
3.3.1 Genel Teknik artname ........................................................................... 27
3.3.2 Karayollar Teknik artnamesi ................................................................ 27
3.3.3 Trkiyede teknik artname zellikleri .................................................... 28
3.4 Hrvat Teknik artnamesi ................................................................................ 28
4. TRK - HIRVAT KARAYOLLARI TEKNK ARTNAMELERNN
KARILATIRILMASI ..................................................................................... 31 4.1 Kaz leri ........................................................................................................ 31
4.1.1 Karayollar Teknik artnamesinde kaz ileri ........................................ 31
4.1.2 Hrvat Teknik artnamesinde kaz ileri ................................................ 34
4.1.2.1 Tama maliyetleri karlatrmas ................................................... 41
4.2 Dolgu leri ...................................................................................................... 43
x
4.2.1 Karayollar Teknik artnamesinde dolgu ileri ...................................... 43
4.2.1.1 Zayf zeminler .................................................................................. 45
4.2.2 Hrvat Teknik artnamesinde dolgu ileri .............................................. 55
5. DEERLENDRME ............................................................................................ 63
6. SONULAR ......................................................................................................... 69
KAYNAKLAR .......................................................................................................... 73
ZGEM .............................................................................................................. 75
xi
KISALTMALAR
AASHTO : Amerikan Association of State Highway and Transportation
Officials
EN : European Standards
GTR : General Technical Requirements
GT : Genel Teknik artname
HT : Hrvat Teknik artnamesi
IGH : Institut graevinarstva Hrvatske
ISO : International Organization for Standardization
KHK : Kanun Hkmnde Kararname
KK : Kamu hale Kanunu
KT : Karayollar Teknik artnamesi
TMA : Ta Mastik Asfalt
TS : Trk Standartlar
TSE : Trk Standartlar Enstits
xii
xiii
ZELGE LSTES
Sayfa
izelge 2.1 : AASHTO zemin snflandrma izelgesi [12] ...................................... 11
izelge 3.1 : Karayollar teknik artname blmleri [13] ......................................... 28
izelge 4.1 : KT rnek kaz, dolgu, tama maliyeti. .............................................. 42
izelge 4.2 : HT rnek kaz, dolgu, tama maliyeti. .............................................. 42
izelge 4.3 : Dolgu malzemesi zellikleri [13] ......................................................... 44
izelge 4.4 : Dona hassas olmayan taban malzemesinin zellikleri [13] ................ 44
izelge 4.5 : Koruyucu tabaka seme malzeme zellikleri [13] ............................... 45
izelge 4.6 : Uygun nitelikli kaz malzemesi [13] .................................................... 46
izelge 4.7 : nce filtre malzemenin zellikleri [13] ................................................. 47
izelge 4.8 : Kaba filtre malzemenin zellikleri [13] ............................................... 47
izelge 4.9 : Tip-I malzeme zellikleri [13] ............................................................. 48
izelge 4.10 : Tip-II malzeme zellikleri [13] .......................................................... 48
izelge 4.11 : Drenaj amal rgsz, polipropilen geotekstil zellikleri [13] ......... 49
izelge 4.12 : Sanat yaplar yaklam ve yan dolgularnda
kullanlacak malzeme [13] .................................................................. 51
izelge 4.13 : Dolgularda skma kriterleri [13] ...................................................... 52
izelge 4.14 : Arazide kuru birim arlk tayin metotlar [13] .................................. 54
izelge 4.15 : KT kalite kontrol deneyleri [13] ...................................................... 55
izelge 4.16 : HT temel zemini deerlendirme kriterleri [22] ................................ 56
izelge 4.17 : HT toprak dolgular kalite kriterleri [22] .......................................... 58
izelge 4.18 : HT miks dolgular kalite kriterleri[22] .............................................. 60
izelge 4.19: HT kaya dolgular kalite kriterleri[22] ............................................... 61
izelge 4.20 : KT ve HT kaz snflar karlatrmas .......................................... 63
izelge 4.21 : KT ve HT tama snflar karlatrmas ...................................... 63
izelge 4.22 : KT ve HT dolgu malzemesi karlatrmas .................................. 65
izelge 4.23 : KT ve HT dolgu taban malzemesi karlatrmas ........................ 65
izelge 4.24 : KT ve HT kalite kontrol deney sklklar karlatrmas............... 67
xiv
xv
EKL LSTES
Sayfa
ekil 2.1: Kaz yaplmas. ............................................................................................ 6
ekil 2.2: Ykleme yaplmas. ..................................................................................... 6 ekil 2.3: Tama yaplmas. ........................................................................................ 7 ekil 2.4: Boaltma ilemi. .......................................................................................... 7 ekil 2.5: Svlk indisleri su muhtevas ilikisi [10]. ................................................ 10
ekil 2.6: Zeminlerde su muhtevas hacim deiimi davran [10]. ......................... 10 ekil 2.7: Kosova Otoyol Projesi. .............................................................................. 15 ekil 2.8: Kemer kpr rnei. .................................................................................. 16
ekil 2.9: Kirili kpr. .............................................................................................. 16 ekil 2.10: Kutu menfez. ............................................................................................ 17 ekil 2.11: Bz menfez. ............................................................................................. 18 ekil 2.12: Tipik istinat duvar ve detaylar [17]. ...................................................... 19
ekil 2.13: Yol styaps tip enkesiti [13]. ................................................................. 20 ekil 2.14: Kaplama tabakas. .................................................................................... 21
ekil 2.15: Sktrma ilemi. ..................................................................................... 22 ekil 2.16: Kosova Otoyol Projesi Morine Kava. ................................................. 23 ekil 4.1: Palyeli yarma enkesit tipi [13]. .................................................................. 37
ekil 4.2: Palyeli dolgu enkesit tipi [13]. ................................................................... 38 ekil 4.3: Ariyet ocandan kaz yaplmas................................................................ 41
ekil 4.4: Tama yaplmas. ...................................................................................... 41 ekil 4.5: Ayrma amal geotekstil kullanm. .......................................................... 50
ekil 4.6: Plaka ykleme deneyi [25]. ....................................................................... 59
xvi
xvii
TRK - HIRVAT KARAYOLLARI TEKNK ARTNAMELERNN
TOPRAK LER AISINDAN KARILATIRILMASI
ZET
Teknik artnameler, projede tamamlananacak imalatlarn yapmna ilikin
aklamalardr. Bir iin yaplabilmesi iin gerekli btn bilgilerin teknik
artnamelerde olmas gerektiinden, artnamelerin eksiksiz olmas nemlidir. malata
ait iilik, malzeme, ekipman ve kalite kontrol koullar artnamelerde bir btn
olarak aklanmaldr.
Tez almasnda, karayollar inaatlarndaki i kalemleri yol altyaps, sanat yaplar,
yol styaps ve dier iler olmak zere drt ana balkta incelenmitir. Yol altyaps
iinde toprak ileri; kaz,dolgu ve tamalar ve zeminlerin genel zellikleri
belirtilmitir. Karayolu inaatlarndaki betonarme ileri kapsayan sanat yaplar,
tekerlek yklerini karlayarak tabana yayan styap tabakas ve tipleri, bunlarn
yannda karayollar inaatlarndaki dier iler rneklenmitir.
almada teknik artnamelerin inaat projeleri iin amac, nemi, kullanclar
artnamelerin genel zellikleri vurgulanmtr. Karayollar Teknik artnamesi ve
Hrvat Teknik artnamesinin kapsam hakknda bilgiler verilmitir.
Trkiyede karayollar yapmnda kullanlan Karayollar Teknik artnamesi ile, son
dnemde Balkanlarda yaplan karayollarnda kullanlan Hrvat Teknik artnamesi
yol altyaps asndan, kaz ve dolgu ileri temel olarak bu tez almasnda
incelenmitir. Tezde her iki artnamede geen malzeme tanmlar, i yapm
yntemlerini ve kalite kontrol limitleri ele alnm, kaz ve dolgu ileri hakknda
genel bilgiler, yapm srasnda dikkat edilmesi gereken noktalar, yapm sonrasnda
imalatn kalitesinin korunmas iin yaplmas gereken testler aklanm ve
deerlendirilmitir.
almann karlatrma blmnde, kaz ileri, dolgu ileri, tamalar ve kalite
kontrol deneyleri her iki artnamede blm blm incelenmi, karlatrlm,
aradaki farklarn sebepleri ve sonular irdelenmitir. Her iki artnamedeki kaz
snflar tanmlanm ve birbiriyle eletirilmitir. Dolgu malzemesi gereksinimleri,
malzeme kullanlabilirlikleri incelenmitir. Tamalarda rnek bir senaryo
hazrlanm, ayn miktardaki kaz, tama ve dolgu ilemi her iki artnamenin birim
fiyat tanmlarna ve formllerine gre maliyet asndan karlatrlmtr. Her iki
artnamedeki kalite kontrol deneyleri eletirilmi, imalatlarn yapmna ait kalite
koullar deerlendirilmitir.
artnamelerin incelenmesi, bir projenin teklif aamasndan tamamlanma aamasna
kadar byk nem tamaktadr. artnamelerin ierdii limitlere ve gereksinimlere
gre, proje iin temin edilecek her trl malzeme ve ekipman ihtiyac
deiebilmektedir. naat malzemelerinin yakn yerlerden temini ve artname
esaslarna gre tasarmda yaplabilecek deiikliklerin ngrm projelerin
maliyetleriyle dorudan ilikilidir.
xviii
Bu ve benzeri sebeplerden, iin ihale srecinden balayarak teknik artnamelerin
gereksinimleri aratrlmal, eksik grlen noktalar iin nceden risk planlamas
yaplmaldr
xix
A COMPARISION BETWEEN TURKISH AND CROATIAN HIGHWAY
TECHNICAL SPECIFICATIONS IN EARTHWORKS
SUMMARY
Transportation systems research planning, designing and operating of the
transportation of people and freight safely and economically. Land, air and sea
transportation are supposed to work as an interconnected system.
In developing countries, the ongoing energy crunch has caused high costs in the
construction industry with increased vehicle loads. Demand for the construction of
new roads and existing ways of forcing countries to take measures aimed at
protecting and reinforcing of the existing road structures.
The development of transport infrastructure is a prerequisite for economic
development. Increasing industrial raw material for the production of a developing
country access to a well-functioning transport system is required to be utilized.
The strategic role of transport in the face of large investment costs of these
investments should be subject to a detailed economic evaluation. In general, any type
of project, in particular investment decision whether to grant an assessment of
highway projects to shed light on the economic importance to draw conclusions.
Road construction is a building of several variables in a project. Construction time is
long, voluminous and economically costly. The ground conditions and its properties
varies from one point to the other point where the allignment passes. Therefore, it is
essential and difficult to estimate how much the construction would cost and estimate
the duration of the work is extremely important to predict accurately.
Technical specifications are descriptions that provides actualization of the
construction complementation at the projects. All information required for the
technical specifications of a work should be written in a pure language and
specifications must be complete and clear. Labor, material, equipment and quality
control requirements that are belong to construction should be described fully in
specifications. Examination of specifications is very important from the proposal
stage up to the stage of completion project. According to the limits contained in
specifications, the project will be provided for all types of materials and equipment
requirements vary. For these reasons abovementioned, technical specifications
affecting the cost of the project in terms of material, equipment and labor
requirements.
Croatia is located in intersection of the Central and Southeast Europe, bordering
Hungary to the northeast, Serbia to the east, Bosnia and Herzegovina to the south-
east, Montenegro to the south-east, the Adriatic Sea to the south-west and Slovenia to
the northwest. States after the disintegration of Yugoslavia in the process established
in the region. Among them, the more road construction was planned and constructed
in Crotia. Therefore, it became necessary to update the Yugoslav standards. The
update of the ex Yugoslavia standards named Croatian Technical Specification was
released in 2001.
xx
Comparative studies of the previous specifications mainly research AASHTO
publications, Flexible Pavement Design Methods Comparison, Design of Flexible
Pavements Comparison of AASHTO 1972, AASHTO 1986, AASHTO 2002 and
AASHTO 1993 Flexible Pavement Design Methods. The main difference of this
study, to compare excavation, backfilling, hauling, compaction, material properties
and requirements, application methods in terms of quality requirements. For the
comparison basis earthworks is choose as earthworks form the basis of the road
construction. Both highway technical regulations can be considered as new technical
specifications as of the date of publications. There has not been a comparison before
between the two specifications.
In this thesis, comparision study is applied to highway specification used in the
recent highway constructions in Turkey. Highways Technical Specification in
Turkey realased in 2006. Croation Technical Specification is used in the recent
motorway construction projects in the Balkans such as Albania Motorway Project
and Kosovo Motorway Project.
In the thesis, material requirements and descriptions, construction methods and
quality control limits of both technical specifications are covered in detail. Also,
general information of excavation and filling works, considerations during
construction, and required tests to protect the quality of production for post
construction stated and compared.
Highway construction consist of various kind of activities below the main disciplines
such as earthworks, structures, paving and finishing works. Earthworks includes
excavation, loading, transportation of the materials and filling works. Structures are
concrete works in highways such as viaducts, overpasses, underpasses, box and pipe
culverts and drainage channels. Subgrade, subbase, treated base and wearing courses
are components of paving layer that intended to sustain vehicular traffic. Asphalt
layers are also sustain plastic deformation under the vehicle loads and reflects the
loads spreading and decreasingly to the earth surface. Finishing works in highways
covers guardrails, fences, lighting and communication works, horizontal markings,
traffic signs and hydroseeding works.
In this study, firstly highway construction and its components are explained. The
construction activities are described in detail into several subchapters. Earthworks
discipline mainly studied with geotechnical properties of soil. Soil classifications
according to AASHTO are defined. Geotechnical considerations and important
features of soil stability and characteristics are pointed.
Third chapter of the study, includes general information about the technical
specifications. General properties of technical specifications, the aim and the users of
the technical specifications are defined. Technical specifications in Turkey and their
speciality are also studied. Ministries have their own specifications and there is no
private company in Turkey capable of writing technical specifications. General
Technical Specification, Highways Technical Specification which is written by
General Directorate of Highways. The content of the Turkish Highways
Specification are given. Furthermore, Crotian Technical Specification, its history,
structure and content are described in the third chapter of the thesis.
Fourth chapter of the study, are the comparision part of the thesis. Requirements in
both specifications are explained and compared in detail with the various aspects of
engineering and cost.
xxi
The comparision between Turkish and Croatian Highway Technical Specifications
in earthworks are studied into four sections. The sections are excavation works,
embankment works, hauling and quality control tests. Excavation classes are
described and matched with each other for both specifications for their properties and
definitons. Presplitting activities and its requirements are covered in both
specifications.
Construction of embankments, embankment classes and definitions are pointed
Suitable fill material properties for the construction of the embankments are defined
and compared for Turkish and Croatian Highway Technical Specifications. The
compaction procedures, the pressure loads, minimum overlay percentage, the type of
the compactors are pointed. Using of geotextiles in different conditions, material
selection and method of statements for using them are covered and compared.
Transportation definitions are also studied in this thesis. Turkish Highway Technical
Specification requires formulas for calculating the cost of the material hauling. The
pricing formulas are used from General Directorate of Highways unit prices 2012
book. The pricing formulas for hauling was introduced. Hauling formula components
are defined. An example cost scenario, excavation of 1000 m3 in a rock quarry and
transportation it from 10 kilometre distance to the construction of embankment
scenario is created. General Directorate of Highways 2012 unit prices book was used
for Turkish Highways Technical Specifications cost data side. Kosovo Motorway
Project aprroximate unit prices is used for the cost calculation scenario for the
Crotian Technical Specification cost data. The fundemental differences between
specifications in hauling disciplines are also mentioned.
Quality control tests, test references and quality control test frequencies are described
and compared for earthwork operations. Similar tests are pointed, different test
procedures are explained. Comparators and advantegeous points about both
specifications are emphasized.
Technical specifications should provide all the information about the construction
stages during implementing a project. All information required for the technical
specifications of a work should be written in a clear language. Specifications must be
complete and applictable. Labor, material, equipment and quality control
requirements that are belong to construction should be described fully in
specifications.
Examination of specifications is very important from the proposal stage to
completion stage of a project. According to the limits contained in specifications, the
provided types of materials and equipment requirements vary. Forecasting material
supply from short distances and potential variations in design could be main factors
reducing the cost. For these reasons, technical specifications affect the cost of the
project in terms of material, equipment and labor requirements and a complete risk
assesment and evaluation should be made for them.
xxii
1
1. GR
Ulatrma gnmz toplum yaantsnda insanlar dorudan ya da dolayl olarak
etkileyen ok nemli hizmetlerden birisidir. Ulatrma hizmetlerinin gvenli, hzl,
ekonomik ve konforlu olmas gerekmektedir [1].
Gelimekte olan lkelerde sregelen enerji darboaz, ekonomik krizler sonucu
inaat sektrnde oluan yksek maliyetler, artan ara ykleri, lkeleri yeni karayolu
yapmna ve mevcut yollar korumay amalayan takviye ve nlemleri almaya
zorlamaktadr [2].
Ulatrma altyapsnn geliimi ekonomide kalknmann n artdr. Gelimekte olan
bir lkenin artan endstriyel retimi iin hammaddenin tanmasnda yararlanlacak
iyi alan bir ulam sistemine ihtiya duyulmaktadr.
Ulatrmann stratejik rol ve byk yatrm maliyetleri karsnda bu yatrmlarn
detayl bir ekonomik deerlendirmeye tabi tutulmas gerekmektedir. Genel olarak her
tr projede, zel olarak da karayolu projelerinde ekonomik bir deerlendirme yaplp
yatrm karar verilmesine k tutacak sonular karmak nem tamaktadr.
zelletirme daresi Bakanlnn 2011 yl raporuna gre 1 km yol yapm maliyeti
8,59 milyon $ olmaktadr [3].
Karayolu inaat ok deikenli bir yapdr. naat sresi uzun, hacimli ve ekonomik
olarak masrafldr. Yapnn oturduu taban zemini bir noktadan dierine farkllklar
gstermektedir. Tasarm aamasnda iin ne kadara mal olacan ve sresini doru
tahmin etmek son derece nemlidir.
Teknik artnameler, projelerde tamamlananacak imalatlarn gerekletirilebilmesini
salayan yazl dkmanlardr. Bir iin yaplabilmesi iin gerekli btn bilgiler
teknik artnamelerde olmas gerektiinden artnamelerin eksiksiz ve ak bir dilde
yazlm olmas gerekir. artnamelerde imalata ait iilik, malzeme, ekipman ve
kalite kontrol koullar tam olarak aklanmaldr. artnamelerin incelenmesi, bir
projenin teklif aamasndan tamamlanma aamasna kadar byk nem tamaktadr.
artnamelerin ierdii limitlere gre, proje iin temin edilecek her trl malzeme ve
2
ekipman gereksinimleri deiebilmektedir. Bu sebeplerden teknik artnameler
maliyet asndan proje srecini etkileyen nemli kalemlerdendir.
Hrvatistan, dousunda Srbistan, gneydouda Bosna-Hersek, kuzeybatda
Slovenya, kuzeydouda Macaristan ve gneyde Karada ve Adriyatik Denizi ile
evrili olup Orta ve Gneydou Avrupa'nn kesiim blgesinde yer almaktadr.
Yugoslavyadan 1991de ayrlp bamszln ilan etmitir. lkenin altyap
yatrmlar incelendiinde zellikle 2000li yllarn bandan itibaren byk bir
gelime gzlenmektedir. 2011 yl itibariyle Hrvatistanda, 1254 km otoyol, 6843
km devlet yolu bulunmaktadr [4]. Yugoslavyann dalmas sonrasndaki srete
blgede kurulan devletler ierisinde en fazla yol yapm bu lkede planlanm ve
gereklemitir. Bu nedenle, Yugoslav standardlarnn gncellenmesi ihtiyac
domu, 2001 ylnda Hrvat Teknik artnamesi yaymlanmtr.
Hrvat Teknik artnamesi Hrvatistanda tamamlanan otoyollardan sonra 2010
ylnda yapm tamamlanan Arnavutluk Otoyolunda teknik artname olarak
kullanlm, son olarak da yapm devam eden ve Ekim 2013de tamamlanacak olan
Kosova Otoyol Projesinde teknik artname olarak kullanlmaktadr.
Daha nceki artname karlatrma almalar; Esnek styap Tasarm
Yntemlerinin Karlatrmas, Esnek styaplarn Projelendirilmesinde AASHTO
1972 ve AASHTO 1986 Yntemlerinin Karlatrlmas, Esnek styap Tasarm
Yntemlerinden AASHTO 2002 ile AASHTO 1993 Ynteminin Karlatrmas
zerine yaplmtr [5-7]. Bu almann temel fark, karayolu altyapsn oluturan
kaz, dolgu ve sktrma ilemlerini malzeme zellikleri, yapm metodlar ve kalite
gereksinimleri asndan karlatrmaktr. Her iki artname de yaynland tarih
itibariyle yeni kabul edilebilecek artnameler olduundan, iki artname arasnda daha
nce bir karlatrma yaplmamtr.
Bu tez almasnda; Trkiyede karayollar yapmnda kullanlan Karayollar Teknik
artnamesi (2006) ile son dnemde Balkanlarda yaplan otoyollarda kullanlan
Hrvat Teknik artnamesi (2001) yol altyaps asndan, kaz ve dolgu ileri temel
olarak karlatrlmtr.
Karayollar Teknik artnamesinin Hrvat Teknik artnamesine kyasla
malzemelerin salamas gereken zellikler konusunda daha esnek olduu
3
grlmtr. Kaz yaplmas, dolgu yaplmas, sktrma gibi genel i yapm
metodlarnda Karayollar Teknik artnamesinde daha detayl aklamalar
bulunmaktadr. Karayollar Teknik artnamesi AASHTO ve TSE deney
standardlarna referans verirken, Hrvat Teknik artnamesinde Hrvat Standardlar
referans olarak gsterilmitir.
Tezde her iki artnamedeki malzeme tanmlar, i yapm metodlar, kalite kontrol
testleri ve sklklar karlatrlmtr. Karayolu inaat hakknda genel bilgiler,
yapm srasnda dikkat edilmesi gereken noktalar, imalat kalitesinin korunmas iin
yaplmas gereken testler belirtilmitir.
Teknik artnameler, projede tamamlananacak imalatlarn gerekletirilebilmesini
salayan btn bilgileri iermektedir. malata ait; iilik, malzeme, ekipman ve kalite
kontrol koullar artnamelerde tam olarak aklanmaldr. in ihale srecinden
balayarak teknik artnamelenin gereksinimleri aratrlmal, eksik grlen noktalar
iin nceden risk planlamas yaplmaldr.
Tezin ilk blmnde, almann amac ve kapsam aklanmtr.
Tezin ikinci blmnde, karayolu yapmndaki genel imalatlar ve zemin snflar
belirtilmi, karlatrlan artnamelerin hangi ilerde kullanld aklanmaya
allmtr.
Tezin nc blmnde, artnamelerin genel zellikleri, kullanclar, ama ve
kapsam aklanmtr. Tezin konusu olan Karayollar Teknik artnamesi ve Hrvat
Teknik artnamesi hakknda ksa bilgiler verilmitir.
Tezin drdnc blmnde her iki artnamede yol altyapsna ilikin yapm, kontrol
ve kalite kontrol yntemleri aklanm, iki artnamenin farkllklar ve benzer
noktalar vurgulanmtr.
Tezin beinci blmnde her iki artname nceki blmlerde anlatlan zelliklerine
gre karlatrlmtr ve birbirine olan stnlk ve benzerlikleri deerlendirilmitir.
Sonu blmnde, her iki artnamenin birbiriyle olan benzerlikleri ve farkllklar
ynleriyle yorumlanm, baz neriler sunulmutur. artname seiminin nemi
vurgulanmtr.
4
5
2. KARAYOLU MHENDSL KALEMLER
Karayolu inaatlarnda ana i kalemleri unlardr:
1. Yol altyaps : Toprak ileri; her trl kaz, dolgu, ev stabilitesi vb iler.
2. Sanat yaplar : Kpr, viyadk, istinat duvar, menfez vb betonarme ileri.
3. Yol styaps : Alttemel, temel ve asfalt kaplama ileri.
4. Dier iler : Yol izgileri, trafik iaretleri, bariyerler, korkuluklar vb iler.
2.1 Yol Altyaps
Karayolu inaatnda yol altyapsna ait i kalemleri bu blmde gruplanm ve
incelenmitir.
2.1.1 Toprak ileri
Toprak ileri, bir mhendislik projesinin gereklemesi amacyla doal arazi
yzeyinde yaplan ilemlerin tmn ieren inaat mhendislii terimidir [8].
Toprak ilerinin gerekli olduu durumlar unlardr:
1. Zeminde kaz yaplmas, kaz ile kartlan zeminin tekrar kullanlmas
ihtiyacna karlk, kazlm zeminlerin geici olarak uygun alanlara
ylmas.
2. Bir arazi kesimine istenilen biimi vermek iin gerekletirilecek toprak ileri
hareketlerinde, kazlmas gereken yerler ile doldurulmas gereken yerlerin
dengelenmesine gayret edilir. Ancak her yarmadan kan zemin dolgu iin
uygun nitelikte olmayabilir. Bu nedenle dengelenmeyen dolgular iin antiye
dndan uygun zemin nakliye edilmesi gerekir [8].
Toprak ileri 4 ana aamada incelenir:
Kaz
Ykleme
Tama
Boaltma
6
1. Kaz: Doal ya da daha nceden kazlm zeminin patlatma veya i
makineleri ile yerinden alnmas ilemidir (ekil 2.1).
ekil 2.1: Kaz yaplmas.
2. Ykleme: Kazlan zeminin tama aralarna yklenmesi ilemidir (ekil 2.2).
ekil 2.2: Ykleme yaplmas.
3. Tama: Kazlan zeminin yklenmesinden sonra tatlarla boaltma yerine kadar
tanmas ilemidir. Zeminin yklenmesi kazlan alann yannda zeminin
ylmasndan sonra yaplabilecei gibi, kazlan zeminin dorudan yklenmesi
biiminde de gerekletirilebilir (ekil 2.3).
7
ekil 2.3: Tama yaplmas.
4. Boaltma: Zeminin depo yaplmas ya da doldurulacak bir kesime yerletirilmesi
amacyla boaltlmas ilemidir (ekil 2.4).
ekil 2.4: Boaltma ilemi.
Boaltma ilemini, zeminin tabakalar biiminde dzenli biimde serilmesi,
dzeltilmesi ve sonrasnda stabiliteyi salamak amacyla sktrlmas ilemleri izler.
Toprak ileri almalar, kendini az tutan ya da hi tutamayan zeminlerde, yeralt
suyu ile karlalan durumlarda, tnellerde, su altnda gerekletirilen almalarda
8
eitli zorluklar gsterir. Karayolu mhendislii asndan bu sorunlar incelendiinde
zm bekleyen temel teknik sorunlar yarmalara ve dolgulara ait olmaktadr.
Byk hacimli toprak ilerinin olduu antiyelerde tama ilemlerinin ayrca
incelenmesi gerekir. Mhendislik asndan en uygun ve en ucuz zmn
aratrlmaldr.
Bu amala, rastlanlacak zemin tabakalarnn tr, zeminin kendini tutma kapasitesi,
zeminin kendini tama kapasitesi ve allacak alanda yeralt suyunun olup
olmad i yaplmadan nce aratrlmaldr. Toprak ileri almalarnn program
bu aratrmalara gre belirlenmelidir.
2.1.1.1 Toprak ilerinde zeminlerin geoteknik tanm ve deerlendirilmesi
Mhendislik bakmndan zemin; akl, kum, silt, kil veya bunlarn karmndan
meydana gelen herhangi bir malzeme olarak dnlebilir. Bu tanm yzeydeki
bitkisel toprak ad verilen ayrm organik malzeme tanmndan farkldr. Bitkisel
toprak genellikle herhangi bir mhendislik projesinin uygulanmaya balanmasndan
nce kaldrlr [9].
Zeminler, danelerinin byklklerini aklayan granlometri erileri ve ierdikleri
suya gre kvamlarn belirleyen Atterberg limitleriyle tanmlanabilir.
Toprak ileri almalarnda, zeminlerin granlometrileri ile Atterberg limitlerinin
bilinmesi gerekmektedir. Kaz makinelerinin verimliliini doru biimde
hesaplayabilmek, dolgu iin elverili zeminlerin seimini yapmak, depo ve dn
alanlarnn yerlerini ve kapasitesini belirleyebilmek iin bu bilgilere ihtiya vardr.
Granlometri bakmndan zeminler
Zeminler dane boyutlarna gre iri daneli ve ince daneli olarak ikiye ayrlrlar.
akllar ve kumlar iri daneli zeminler, siltler ve killer ise ince daneli zeminler olarak
nitelendirilmektedir. ri daneli zeminler, dane boyutuna gre, kaba, orta ve ince kum
(veya akl) olarak alt gruplara ayrlmaktadr [10].
Kil veya silt gibi ince taneli zeminlerin snflandrlmas, bu zeminler genelde yardm
olmadan gzle grlemeyen kk partikllerden olutuundan, zeminlerin
plastisitesine gre yaplr.
Bir zemin rnei arlkl olarak iri taneli olmasna ramen, iindeki silt veya kil
oran, karmn yaklak te birinden fazla ise, karm iri taneliden ok ince taneli
9
bir zemin gibi davranr [11]. Bu sebeplerden, zeminlerin snflarnn bilinmesi toprak
ileri almalarnda byk nem tamaktadr.
Atterberg limitleri
Zeminlerin kvamlar su muhtevalarna bal olup A.Atterberg tarafndan 1911
ylnda tanmlanmtr.
Zeminlerin kvam durumlar:
1. Likid durum: Zeminlerin bir amur kvamnda olduu durumdur.
2. Plastik durum: Zeminin elle ilenebilir, hamur kvamda olduu durumdur.
Zemin ok kk ykler altnda biim deitirir.
3. Rtreli kat durum: Zemin kat kvamndadr, elle ilenemez ancak kurumayla
bzlr.
4. Bzlmez kat durum: Zemin kat kvamdadr ve kurumayla bzlmez.
Bu kvamlarn arasndaki deiimleri belirleyen Atterberg limitleri su muhtevalar ise
u ekildedir:
1. Likid limit (wL): Zeminin viskoz bir svdan plastik bir kvama dnt su
muhtevasdr.
2. Plastik limit (wP): Zeminin bzlebilir kat kvamdan (yar plastik) plastik
kvama gemesi iin gerekli su muhtevasdr.
3. Bzlme limiti (ws): Zeminin yar plastik bir malzemeden kat bir malzemeye
dnt su muhtevas olarak tanmlanr
Plastik limit ile likit limit arasndaki fark plastisite indisi olarak adlandrlr. IP ile
gsterilir. Plastisite indisi dier bir tanmla, zeminin su muhtevas deitiinde
plastik kvamda kald su muhtevas araldr [10].
Svlk indisi IL, zeminin hangi su muhtevasnda ne durumda olduunu gsterir (ekil
2.5).
Zeminlerde su muhtevas hacim deiimi davran ekil 2.6da verilmitir.
10
ekil 2.5: Svlk indisleri su muhtevas ilikisi [10].
ekil 2.6: Zeminlerde su muhtevas hacim deiimi davran [10].
Karayollar snflandrma sistemi
Karayollar snflandrma sistemi, zeminleri isim yerine harf ve saylarla anlatan bir
snflandrma sistemidir. Sistem AASHTO (1978) olarak anlmakta ve zeminleri yedi
hizmet durumuna gre ayrmaktadr. Yol styapsn tayacak olan zeminler, en iyi
zemin snf kabul edilen A-1den, en kt zemin snf olarak kabul edilen A-7e
doru snflandrlmaktadr. Bu snflandrma izelge 2.1de verilmitir.
11
izelge 2.1 : AASTO zemin snflandrma izelgesi [12].
Genel Snflandrma Daneli Zeminler Silt-Kil Zeminler
No.200 Elekten Geen %35 No.200 Elekten Geen > %35
Zemin Gruplar
A1
A3
A2
A4 A5 A6
A7
A-1-a A-1-b A-2-4 A-2-5 A-2-6 A-2-7 A-7-5
A-7-6
Dane ap dalm
zellikleri
No.10 Elekten
Geen (%) 50 - - - - - - - - - -
No.40 Elekten
Geen (%) 30 50 > 50 - - - - - - - -
No.200 Elekten
Geen (%) 15 25 10 35 35 35 35 > 35 > 35 > 35 > 35
Pla
stis
ite
zellikleri
Likit Limit (%) - - - 40 > 40 40 > 40 40 > 40 40 > 40
Plastisite ndisi
(%) 6 6 N.P. 10 10 > 10 > 10 10 10 > 10 > 10
Grubu Oluturan
Balca Zeminler
Ta paralar akl
ve kum
nce
kum
Siltli veya killi akllar ve
kumlar Siltli Zeminler Killi Zeminler
Yol Altyaps
Olarak
Deerlendirilmesi
ok iyi Orta- Kt
12
Zeminlerin kabarmas ve kmesi
Bir kazdan elde edilen zeminle oluturulmu Vd hacminde bir dolgu, bu zemin
kazlmadan nceki doal durumuna sahip olduu Vo hacminden byktr. Belirli bir
sre sonunda Vd hacmi klerek Vk hacmine iner. Doal zeminlerin kazlmasyla
hacimlerinde meydana gelen arta kabarma denir.
Toprak ilerinde dolgu uygulamalarndaki bir dier kavram ise zeminlerin kmesi
ile ilgilidir. Bu olay kme yzdesi ad verilen edilen bir katsay ile ifade edilir.
Uygulamada byk toprak ileri hareketleri olan karayolu antiyesinde, ncelikle
proje verilerine gre doal zemin, kabarm zemin ve km dolgudaki
younluklarn belirlenmesi gerekir.
Kabarma ve kme yzdelerinin bilinmesi, belirli hacimdeki bir yarmadan karlan
kaz toprann uygun kapasitedeki tatlarla ve optimum seferde tanmas,
kmeden sonraki hacmi bilinen bir dolgunun ilk hacminin belirlenmesi gibi
sorunlarnn zmne salar.
Hacim hesaplar
Bir antiyede toprak ileri hesaplarnn en nemli aamalarndan biri ktleler
diyagramnn oluturulmasdr. Tama mesafesine uygun ara seimi, uygun depo
veya dn yerleri bu diyagrama gre belirlenir.
ncelikle her bir enkesitteki kaz ve dolgu alanlar hesaplanr. Enkesit alanlarnn
hesaplanmasn hacim hesab takip eder. Ayn trden iki tam enkesitin birbirini
izlemesi, kart trden iki enkesitin birbirini izlemesi, bir tam enkesitle bir kark
enkesitin birbirini izlemesi veya geit yerlerindeki hacim hesaplar formllere
indirgenerek hacimler hesaplanr.
Ktleler diyagram ve toprak datm
Ulam yollarnn toprak gvdelerini oluturmas amacyla yaplacak toprak ileri
ilemlerinin ayrntl biimde incelenmesi hem antiye organizasyonu hem de en
ucuz zm yolunun bulunmas bakmndan gereklidir.
Toprak gvdenin olumasna ilikin sorunlar yarma kesimlerinin kazlmas ve dolgu
kesimlerinin doldurulmas almalarnda ortaya kar.
13
Dolgu kesimlerinin doldurulmas iin gereken malzeme iki yoldan salanabilir :
1. Yarma kesimlerinden kazlan zemin, dolgular oluturmak iin gerekli
zelliklere sahip ise, yarmalardan kan toprak dolgular oluturmak iin
kullanlr.
2. Yarma kesimlerinden kan topran dolguya elverili olmamas durumunda,
uygun nitelikteki toprak yol gvdesi dnda seilmi yerlerden salanr. Bu
ilem dn olarak adlandrlr [8].
Yarma kazsndan kan toprak dolguya elverili deilse ya da dolguda kullanlmas
ekonomik deilse, kullanlmayacak toprak uygun bir yere ylmaldr.Bu ilem depo
olarak adlandrlr.
Btn bu durumlar deerlendirildiinde:
1. Gzergah boyunca her yarma kesiminden kazlacak topran dolguya m
gtrlecei yoksa depoya m konulaca,
2. Zemin dolguya tanacaksa hangi kesimlerdeki yarma toprayla hangi
kesimlerdeki dolgularn oluturulaca, hangi kesimlerdeki yarma toprann
nerelere depo edilecei,
3. Gzergah boyunca her dolgu kesiminin oluturulmas iin gerekli topran
yarmadan m yoksa dnten mi salanaca,
4. Yarma ve dolgularn oluturulmas iin gerekli kaz, ykleme ve tama
ilemlerinin gzergahn neresinden ve hangi aralarla gerekletirileceini
belirlemek gerekir.
Bu sorunlarn zmnde ktleler diyagramndan yararlanlr.
Gzergahn balangcndaki enkesit noktasndan son enkesit noktasna kadar her
enkesit noktasnda o kesitten nce var olan hacimlerin, yarmalar +, dolgular - iaretle
ordinat ekseninde, enkesitlerin apsis ekseninde belirtilerek oluturulduu diyagrama
ktleler diyagram denir.
Ekonomik ve mhendislik asndan problem tekil eden bu sorunlarn zmnde
ktleler diyagram tek bana yeterli olmamaktadr. Yarma ve dolgularn
oluturulmasnda bavurulacak boyuna tama, depo ve dn gibi ilemlerin
maliyetlerinin analizi yaplmaldr.
Ktleler diyagramnn doru olarak izilebilmesi iin zel dzenlenmi tablolardan
yararlanlr.
14
Ktleler diyagram, bir geki boyunca genelde tek paradan olumaz. Gzergah
boyunca kpr, viyadk, tnel gibi sanat yaplarnn bulunmas boyuna tamay
engeller. Mevcut sanat yaplar arasndaki toprak ileri dengelemesi kendi iinde
yaplmaldr.
Karayollar Teknik artnamesinde, zellikle tama ilerinin maliyetlerinin
hesaplanmasnda, ktleler diyagram dengeleme metodlarndan olan Brckner
metodu ile ortalama tama mesafesinin nasl hesaplanaca, bunun birim fiyat
tarifindeki yeri aklanmtr. Kaz ilerinin aamalarndan olan tamann
incelenmesinde bu dengeleme metodu nemli bir yer tutmaktadr.
2.2 Sanat Yaplar
Sanat yaplar, ina edilecek karayolunun bozulmasn nlemek, uzun mrl
olmasn salamak, yapy zellikle yeralt ve yerst sular etkisinden korumak iin
yaplan viyadk, boru menfez (bz), kutu menfez, kpr, duvar vb. yaplara sanat
yaplar denir [13].
2.2.1 Kprler
Kprler, akarsu, vadi, dier bir yol, demiryolu vb. yerlerde geii salamak
amacyla ina edilen, gzlerinden herhangi birinin mesnet eksenleri arasndaki
akl, kpr ekseni boyunca 10 metreden byk olan sanat yaplardr (ekil 2.7).
Kprler vadi, akarsu gibi bir engeli amak iin yaplan yaplardr. eitli hava
koullarna maruz kaldklar iin olduka gl ve korozyana kar dayankl
kaplamalarla korunmalar gerekir.
Balca kpr trleri:
Kemerli,
Basit veya srekli kirili,
Kablolu gergili,
Asma tip kprler
olarak sralanabilir.
15
2.2.1.1 Kemer kprler
Kemer kprlerin yapsnda hareketli ykler dnda kpry eilmeye altracak
ykler bulunmaz. Ykler yalnzca basn etkisinde bulunurlar ve bu sebepten kemer
kprler, ahap, beton gibi ekme dayanm zayf yap elemanlarndan yaplabilirler
[14]. Kemer kpr rneklerinden Mostar Kprs ekil 2.8de verilmitir.
Kemer kprler basnca almas iin tasarlandndan zel bir erilie sahiptir. Bu
erilik zincir erisi olarak adlandrlr. Erinin ekli ise arlk dalm, aklk,
kemer ykseklii ve mesnetler aras ykseklik farkna baldr.
Kemer kprler tamamen ina edilmeden kendi bana tayc deildirdirler. Kemer
kprlerin yapm srasnda bir kalp zerinde durmas gerekmektedir. zellikle
kprnn altndan bir ulam yolu geiyorsa uygun ykseklik iin kemer yuvarlakl
ve ykseklik arttrlmaldr [15].
ekil 2.7: Kosova Otoyol Projesi.
16
ekil 2.8: Kemer kpr rnei.
2.2.1.2 Kirili kprler
Kirili kprler bir ya da daha fazla kiri sisteminden oluur. Kiriler eilmeye
altndan ayn yk ve akla sahip kemerli kprlere gre ok daha fazla i
kuvvet olumaktadr. Kirilerde malzeme olarak ahap, betonarme, ngermeli beton
ya da elik kullanlabilir (ekil 2.9).
ekil 2.9: Kirili kpr.
17
2.2.1.3 Asma kprler
Asma kprler, ayn aklktaki kemer kprlerle karlatrldnda taycnn ince
olmas iin kablo kullanlarak ekmeye altrlrlar. Burada tat trafiinin akmas
iin bir de dz tabliyeye ihtiya duyulur.
Kuleler betonarme ya da elik, tabliye ise genellikle elikten kafes sistemli ya da
rzgar etkisini azaltmak iin aerodinamik biimli kutu kesitli seilir. Rzgarn
oluturaca aerodinamik yklerin etkinin aratrlmas bu kprlerin yapmnda
nemli yer tutmaktadr [14].
2.2.2 Menfezler
Srekli olarak akan ya da ya sonucu oluan kk akarsular yol gvdesinin bir
tarafndan dier tarafna geirmede kullanlan hidrolik sanat yaplarna menfez denir.
Kutu menfezler (ekil 2.10), bz menfezler (ekil 2.11) ve kemerli menfezler olmak
zere eitli tipleri vardr [16].
ekil 2.10: Kutu menfez.
18
ekil 2.11: Bz menfez.
2.2.3 stinat duvarlar
stinat duvarlar, zeminde yznde seviye farklarnn bulunduu yerlerde zemin veya
yaylan maddelerin doal ev alar ile yaylmalarn nlemek iin kullanlan
yaplardr. Yaylmas nlenen zemin ve malzeme, istinat duvarna yanal etki
uygulayarak, duvar kaydrmaya ve devirmeye alr. Yol kenarlarnda yarma ve
dolgu yaplan yerler, zeminde seviye deiikliinin ortaya kt yerler olup, bu
ksmlara yaygn bir ekilde istinat duvar uygulamas yaplr [17].
stinat duvarlar devaml olarak d etkenlere maruzdur. Bu bakmdan duvarlarn
yapmnda d etkenlere dayankl malzemeler kullanlmaldr. stinat duvarlar
yapmnda 8-20 m aralklarla dilatasyon derzleri braklmaldr.
stinat duvarlarnda, duvarn arkasndaki zeminden gelen sularn duvar temeline
szmadan dar aktabilmesi iin duvar kalnlnca barbakan ad verilen kanallar
braklr. Barbakanlar duvar yksekliine ve arkadaki zemin cinsine gre uygun
aralkta ve ne doru %2- %3 meyilli olarak yaplrlar.
stinat duvarlarna ait tipik bir detay ekil 2.12de verilmitir.
19
ekil 2.12: Tipik istinat duvar ve detaylar [17].
2.3 Yol styaps
Yol styaps, trafik ykn tamak zere yaplan ve kaplama, temel, alttemel
tabakalarn ierir. Esnek, rijit ve yar rijit styap tipleri olmak zere eittir.
Esnek styaplar; tesviye yzeyi ile sk bir temas salayan ve ykleri taban zeminine
datan bir styap eidi olup, balaycsz alttemel veya temel malzemeleri
zerinde, trafie bal olarak bitml scak karmla tekil edilmi tabakalardan
oluturulurlar. Ayrca bitml sathi kaplamalar ile esnek styaplar oluturulabilir.
Rijit styaplar yksek eilme mukavemetine sahip ve portland imentosundan
yaplm tek tabakal bir plak vastasyla ykleri datan bir styap tipidir. Beton
plak balaycsz veya imento balaycl bir alttemel olarak yaplabildii gibi,
dorudan taban zemini zerine de ina edilebilmektedir. Beton plak boyuna srekli
donatl veya kesikli donatl olarak ina edilebilmektedir.
Yar rijit styap ise imento balaycl alttemel veya temel zerine bitml scak
karm tabakalarnn tekil edildii styap tipidir.
Yol styaps tipkesiti ve buna ait detaylar ekil 2.13de gsterilmitir.
20
ekil 2.13: Yol styaps tip enkesiti [13].
1- Dolgu evi 11- Yolun Enine Eimi
2- Doal Zemin 12- Tesviye Yzeyi
3- styap Taban 13- Yol Gvdesi Taban Zemini
4- Banket Kaplamas 14- styap Proje Kalnl
5- Alttemel Tabakas 15- Banket Eimi
6- Temel Tabakas 16- Trafik eritleri Genilii
7- Kaplama Tabakas 17- Banket Genilii
8- Hendek evi 18- Yol (Platform) Genilii
9- Yarma evi 19- styap Taban Genilii
10- Banket Temeli 20- Taban Yzeyinin Enine Eimi
2.3.1 Alttemel tabakas
Alttemel tabakas, styapy tamak zere taban zemini zerine yerletirilen, belirli
fiziksel zelliklere sahip granler malzemeden olumu tabakadr [13].
2.3.2 Temel tabakas
Temel tabakas, kaplama tabakas ile ince tesviye yzeyi veya alttemel tabakas
arasnda balanty, yk dalmn ve dzgnl salayan, yola gelen ykleri
tayan, ykleri alttemel ve yol tabanna ileten tabakadr.
2.3.3 Kaplama tabakas
Kaplama tabakas, styapnn temelden sonraki tabakas olup trafiin anma, iklim
koullarnn ayrtrma etkisine kar koyan asfalt betonu, sathi kaplama, beton plak,
parke vb katmanlardan oluan tabakadr (ekil 2.14).
21
ekil 2.14: Kaplama tabakas.
2.3.3.1 Anma tabakas
styapnn en st tabakas olan anma tabakas, genellikle 5 cm kalnlnda asfalt
betonu olarak uygulanmaktadr. Ar trafikli devlet yollarnda ve otoyollarda yksek
mukavemetli, kayma direnci yksek (TMA) Ta Mastik Asfalt gibi bitml scak
karmlar kullanlmaktadr.
Ta mastik asfalt (TMA); kaba agrega danelerinin birbirine temasnn saland bir
iskelet ile boluklar dolduran ince agrega, filler ve bitml balayacdan oluan,
anma tabakasnda kullanlan scak karmdr.
2.3.3.2 Binder tabakas
Bitml temel veya granler temel zerine uygulanan binder tabakas, trafie bal
olarak genellikle 6-8 cm kalnlklarda asfalt betonu ile tekil edilmektedir.
2.3.3.3 Bitml temel tabakas
Trafik ykne bal olarak genellikle 8-15 cm kalnlklarnda uygulanan bitml
temel tabakas, genellikle balaycsz granler temel zerine youn gradasyonlu
bitml scak karmn uyguland bir tabakadr [13].
22
ekil 2.15: Sktrma ilemi.
2.4 Dier ler
Bir karayolu inaatnda yol altyaps, sanat yaplar ve yol styaps olarak
adlandrlan ana ksm dnda seyir ve yolcu gvenlii iin tamamlanmas
gereken eitli iler bulunmaktadr.
Bunlar :
1. Trafik aretlemeleri
2. Yatay aretlemeler (Yol izgileri)
3. Otokorkuluklar
4. Prefabrik it
5. Aydnlatma Direkleri
6. Peyzaj Uygulama almalar
olarak gruplanabilir .
23
ekil 2.16: Kosova Otoyol Projesi Morine Kava.
24
25
3. NAAT TEKNK ARTNAMELER
naat teknik artnameleri, inaat ileri iinde projeyle ilgili teknik bilgilerin yazl
olarak yer ald dkmanlardr. Bu teknik bilgiler; kalite, gvenlik ve llerle ilgili
aklamalarn; malzeme, ekipman ve iilik gereksinimleriyle balantl olarak ifade
edilmesiyle oluturulur. Bu aklamalar kalite garantileri, testler ve test yntemleri,
snflandrma gibi bilgiler yardmyla elde edilir. Tasarm ve maliyeti ilgilendiren
artlar, test, denetleme ve kabul aamalar, yapm teknikleri ve yklenicinin
yapmakla ykml olduu ilerin tmne ait bilgiler de teknik artnamelerde yer alr
[18].
Teknik artnameler; proje kapsamndaki imalatlar aklamalar itibariyle, uygulama
sresince takip edilmesi gereken dkmanlardr. malatlarn yaplmas, aktivitelerin
planlanmas ve bu srele kontrol mekanizmasnn doru ilemesi teknik
artnamelere gre yapld iin, artnamelerin kapsam ve ierii nemlidir.
Teknik artnamelerin hazrlanmasnda idare, yklenicinin kullanaca imalat
yntemlerini tmyle aklayabilecei gibi, imalat yntemlerinde ykleniciyi serbest
brakp kalite odakl zorunluluklar da belirleyebilir.
3.1 Teknik artnamelerin zellikleri
Teknik artnameler, projelerde tamamlananacak imalatlarn gerekletirilebilmesini
salayan aklamalardr. Bir iin yaplabilmesi iin gerekli btn bilgiler teknik
artnamelerde olmas gerekir. malata ait iilik, malzeme, ekipman ve kalite kontrol
gereksinimleri artnamelerde tam olarak aklanmaldr.
Teknik artnamelerde blm format sistemi, imalatlar kapsaml bir ekilde
aklamas nedeniyle bir ok artnamede kullanlmaktadr. Bu sistem; genel, rnler
ve imalat olmak zere ana blmden oluur [19]. Genel bilgiler blmnde,
ncelikle aklanan imalata ilikin genel bir zete yer verilir. malata ait detayl
bilgilerden nce btne ynelik bir aklamann olmas konunun anlalmasn
kolaylatrmaktadr.
26
rn bilgileri blmnde, imalatta kullanlacak malzemelere ait zellikler ilgili
eitli bilgiler yer almaktadr. Malzemelere ait fiziksel ve kimyasal zellikler, eer
tescilli malzeme kullanlacaksa, malzemelerin reticisine ait bilgiler bu blmde yer
alr.
malat bilgisi blmnde; imalatlarn ncesi, sras, nasl gerekletirilecei detayl
olarak aklanr. malat srasnda gerekli malzeme, iilik ve ekipman ve bunlarla
ilgili toleranslar yapm tarifinde yer alr. malatlarn nasl yaplacaklarnn yannda;
kullanm sresince onarm bilgileri gibi bilgiler de bu ksmda yer alr [19].
Teknik artnamelerin amacn gerekletirebilmesi iin, teknik dorulukta olmas,
artnamelerde birbiriyle elimeyen ifadeler kullanlmas ve artnamelerin yasal
uygunlua sahip olmas gerekmektedir.
3.2 Teknik artnamelerin Ama ve Kapsam
Teknik artnameler bir projenin mhendislik standartlarna uygun biimde
yaplmasn salayan dkmanlar olup projenin her evresinde kullanlmaktadr.
Projede yer alan taraflarn tm; mal sahibi, yklenici, taeronlar, kontrol
mhendisleri, yapm mhendisleri ve mimarlar, malzeme reticileri teknik
artnamelerin kullanclardr. Mal sahibi iin teknik artnameler iin kalitesini
belirlemekte yararldr. Ayrca artnamelerde yapmla ilgili btn gereksinimler
sraland iin maliyetlerin hesaplanmas kolaylamaktadr [20].
Yklenici ve taeronlar, kontrol mhendisleri, proje sresinde yer alan taraflardan
teknik artnameleri en ok kullanan taraflardr. ncelikle imalatlar doru
yapabilmek iin bu dkmanlara ihtiya olmakla birlikte, yaplan iin kontrolnde ve
sonrasnda bakmnda artnamelere gereksinim duyulmaktadr.
Mhendisler ve mimarlar, izimlerdeki iin yapm detaylarnn aklamalarn teknik
artnamelerden elde ederler. Teknik artnamelerde yazl olan bilgilere gre imalatlar
sahada uygulanr.
3.3 Trkiyede naat Teknik artnameleri
Trkiyede kamu kurum ve kurulularna ait ilerde teknik artname yazlmas
zorunluu 4734 sayl Kamu hale Kanununda (KK) belirtilmitir.
27
KK kanununa bal Yapm leri haleleri Uygulama Ynetmeliinde bu
zorunluluklar aklanmaktadr. Kanunun 12 nci maddesinde; ihale konusu mal veya
hizmet almlar ile yapm ilerinin her trl zelliini belirten idari ve teknik
artnamelerin idarece hazrlanaca belirtilmitir. Ancak, mal ve hizmet almlaryla
ile yapm ilerinin zellii nedeniyle idarece hazrlanmasnn mmkn olmad
durumlarda, teknik artnameler kanun hkmlerine gre hazrlatlabilir.
Kamuya ait inaat ilerinde yasa ve ynetmeliklere bal olarak hazrlanm artname
ve szlemelerde Genel Teknik artname, demeler iin ise Birim Fiyat tarifleri
kullanlmaktadr. Bu artnameleri zel sektrdeki baz firmalar da kullanmaktadr.
Bu artnameler irketlere ait teknik artname yazmnda kaynak olarak
kullanlmaktadr [20].
3.3.1 Genel Teknik artname
Genel Teknik artname; Bayndrlk ve skan Bakanlnn Tekilat ve Grevleri
Hakknda 180 sayl Kanun Hkmnde Kararnamenin 209 sayl Kanun Hkmnde
Kararnamesi ile deiik 2 nci maddesinde belirtilen ilerde uygulanacak yap ileri
naat, Makine ve Elektrik Genel Teknik artnameleri ile dzenlenmitir [21].
Bayndrlk ve skan Bakanl, Yksek Fen Kurulu Bakanlna ait Genel Teknik
artnamede malzeme ve imalat grubuyla ilgili bilgiler Trk Standartlar (TS)
kullanlarak desteklenmektedir.
3.3.2 Karayollar Teknik artnamesi
Tez almasnda Hrvat Teknik artnamesi ile karlatrlan Karayollar Teknik
artnamesi ise 2006 ylnda uluslararas standartlara ve son teknolojik gelimeler
esas alnarak yeniden dzenlenerek Karayollar Genel Mdrl, Merkez ve Blge
Tekilatlar tarafndan yaplacak ilerde uygulamaya konulmutur.
Karayollar Teknik artnamesi yedi blmden olumaktadr. Bu blmler ve
ieriklerine ait bilgiler izelge 3.1de verilmitir.
28
izelge 3.1 : Karayollar teknik artname blmleri [13].
Blm 100 Genel Hkmler
Blm 150 Proje artlar
Blm 200 Yol Altyaps
Blm 250 Dayanma Yaplar Ve evlerin Desteklenmesi
Blm 300 Sanat Yaplar, Kprler Ve Tneller
Blm 400 Yol styaps
Blm 500 eitli ler
Blm 100 genel hkmleri iermektedir. Blm 150de ihale edilen ilerde
uygulanacak proje artlar belirtilmektedir.
Blm 200-500 arasnda ise ihale edilen ilerde belirtilen i kalemlerine gre
malzeme ve yapm artlar verilmektedir.
3.3.3 Trkiyede teknik artname zellikleri
1.Trkiyede teknik artname yazmna ilikin almalar yapan herhangi bir zel
kurulu bulunmamaktadr.
2.Kamu kurumlarnda yaplan artnamelerde Bayndrlk leri Teknik artnamesi,
karayollarnda yaplan ilerde Karayollar Teknik artnamesi, bunlara ek olarak
Elektrik Tesisat Genel Teknik artnamesi, Makine Genel Teknik artnamesi ve
demelere esas tekil eden Birim Fiyat tarifleri kullanlmaktadr.
3.Trk Standartlar Enstits (TSE) tarafndan hazrlanan inaat sektryle ilgili
standardlar bulunmakta, bu standardlar ounlukla inaat malzemelerinin fiziksel ve
kimyasal zelliklerinden olumaktadr.
3.4 Hrvat Teknik artnamesi
Hrvat teknik artnamesi [General Technical Requirements, GTR], yol projelerindeki
bireysel birok iin teknik olarak yapm metodlarn ve standartlarn ierir. Teknik
artnamenin ilk basks 1976 ylnda o zamanki Yugoslavya ierisinde, ikinci basks
1989 ylnda yaymlanmtr. Yugoslavyann blnmesinden sonra ilk olarak
bamszln kazanan ve u ana dek en fazla karayolu inaat gerekletirilen lke
29
olan Hrvatistanda ve Arnavutluk, Kosova gibi dier Balkan lkelerindeki
otoyollarn yapmnda teknik artname olarak kullanlmaktadr.
Tezin konusu olarak Karayollar Teknik artnamesi (2006) ile karlatrlan Hrvat
Teknik artnamesi ise 2001 ylnda yaymlanmtr [22].
Yaynlanan bu artname 6 ana ksmdan olumaktadr.
1.Genel Tanmlar ve ncesi Yaplacaklar
2.Toprak leri, Drenaj, stinat ve ksa Duvarlar
3.Yol styap leri
4.Betonarme leri
5.Tnel leri
6.eitli ler
Tez konusu olarak toprak ileri operasyonlarnn karlatrlmas yapld iin,
Hrvat Teknik artnamesinin ikinci blm olan toprak ileri, drenaj, istinat ve iksa
duvarlar blm artnamesi incelenmitir.
Hrvat Teknik artnamesi (GTR), Hrvatistan naat Mhendislii Enstits, nstitut
Graevinarstva Hrvatske (IGH) tarafndan hazrlanmtr.
30
31
4. TRK - HIRVAT KARAYOLLARI TEKNK ARTNAMELERNN
KARILATIRILMASI
4.1 Kaz leri
Karayollar Teknik artnamesi ile Hrvat Teknik artnamesi kaz ileri asndan bu
blmde incelenmi ve karlatrlmtr.
4.1.1 Karayollar Teknik artnamesinde kaz ileri
Karayollar Teknik artnamesinde (KT), kaz ileriyle ilgili uygulamalarn,
kontrollerin detaylar Blm 204 ierisinde aklanmtr. Plan ve projelerde
gsterilen kot, eim ve enkesitlere uygun olarak yol yapm snrlar dahilinde yer
alan her tr zemin ve kayalarn kazlmas bu blmde yer almtr.
Kaz ileri ilk olarak genel kaz ve kaya kazs olarak ikiye ayrlmtr.
KTde, kaya kazs dnda yaplan her tr kaz genel kaz olarak
deerlendirilmektedir. Bitkisel toprak, kum, silt, kumlu kil, akll kil, kum, akl vb.
tal toprak gibi zeminler, su ierii yksek, suyu kolay brakmayan, akc ve
kohezyonu yksek nitelikteki zeminler, amurta, yumuak marn, yumuak tfler
ile ok ayrm bozumu kaya niteliini kaybetmi zeminler, hacmi 0.4 m3den
kk her cins moloz talar ile kaya paralarnn kazs bu kaz snf iinde yer
almaktadr. Ayrca esnek styap tabakalarnn ve bitml sathi kaplamalarn
malzemelerinin kazlmas, yklenmesi ve tanmas bu kaz snf ierisinde yer
almaktadr [13].
Kaya kazs yumuak kaya kazs, sert kaya kazs ve ok sert kaya kazs olarak
alt bala ayrlmtr.
Yumuak kaya kazs; zayf-orta kalite kaya niteliindeki; atlakl kumta ve
konglomera ile marnl kalkerler, istler, kaln tabakal fliler, al ta, ksmen
ayrm serpantin, atlakl ve ayrm gnays ve mikaistler,marn ve kiltalar,
konsolide tfler, grovak, eyl ve benzeri kayalar ile 0,400 m3den byk ayn cins
kaya bloklarnn kazs olarak tanmlanmaktadr.
32
Sert kaya kazs; orta-iyi kalite kaya niteliindeki; kaln tabaka ve ktle halindeki
kumta, konglomera, bazalt, andezit, trakit, gnays. ayrmam serpantin ve bazalt
tfleri ve benzeri kayalar ile 0,400 m3den byk ayn cins kaya bloklarnn kazs
olarak tanmlanmtr.
ok sert kaya kazs; sadece patlayc madde kullanlarak yaplabilen, iyi kalite kaya
niteliindeki; metakumta, metabazalt, ayrmam granit, kuvarsit, ok sert masif
kalker, ok sert ince kristalli mermer ve benzeri kayalar ile 0,400 m3 den byk
ayn cins kaya bloklarnn kazsdr.
Karayollar Teknik artnamesinde, kaz snflar belirlendikten sonra, yapm artlar
balnda;
Temizleme ve skme,
Eskiden mevcut sanat yaplarnn ve engellerin kaldrlmas,
Yol kazs,
Kaz malzemelerinin kullanlmas,
Hendekler,
Yapm srasnda yol yzeyinin korunmas,
Yarmalarda styap tabannn hazrlanmas,
Ariyet kazs
blmlerine yer verilmitir.
Yol boyunca, ariyet ve ocak yerlerinde, kazdan nce yaplmas gereken temizleme
ve skme ilerinde KT Ksm 201 aa kesme, kk skme ve temizleme ilerinde
belirtilen esaslar uygulanmaldr.
Yol inaatna engel olacak parmaklk, tel rg, duvar, bina veya eski sanat yaplar
gzergah dahilinde bulunduu takdirde, yol kazsna balamadan nce bunlar yklp
kaldrlmaldr. Enkaz, planlarda ve projelerde gsterilmise; enkazn projede
belirtilen yerlere veya kontrol mhendisinin uygun grecei arazide gsterilen
yerlere tanaca, bu iin KT Ksm 202 inaat alannda yer alan yap ve engellerin
kaldrlmas blmnde belirtilen esaslar dahilinde yaplaca belirtilmitir.
33
Yol kazs blmnde; zayf zemin tabakalar kaldrlmadan kaz ve dolgu yapmna
balanamayaca belirtilmitir. evlerin kazsnn, ev yzeyinde projede gsterilen
ev hattna gre kayalk zeminlerde 10 cm, toprak zeminlerde 5 cm lik farklar ile
kabul edilebilecei ancak byle ksmlarn alannn toplam ev yzey alannn % 5'
ini geemeyecei belirtilmitir.
KTde imalat kotlar ile proje kotlar arasnda yerel kesimlerde snrl kalmak
artyla 5 cm kot fark, yol eimleri ile proje eimleri arasnda 0.003 eim fark
kabul edilebilir snrlardr. Belirtilen limitlerin dndaki dier proje llerinde her
hangi bir tolerans farknn kabul edilmeyecei aklanmtr.
Kaz malzemelerinin kullanm blmnde; kazdan kan nitelii uygun btn
malzemelerin, dolgularn yapmnda, banket inasnda, sanat yaplar dolgularnda
uygun bulunduklar dier yerlerde kontrol mhendisinin onay ile kullanlaca
belirtilmitir. Yarmalardan kan fazla kaz malzemesi ncelikli olarak yol boyunca
dolgularn geniletilmesinde, dinlenme ve park yerlerinin tekilinde ve evlerin
yatklatrlmasnda kullanlacaktr. KT Ksm 206 da belirtilen esaslara uygun
olarak bu ilemlerin yaplaca aklanmtr. Hrvat Teknik artnamesinde de,
benzer bir madde bulunmakta, eldeki kaz malzemesinin ancak yetersiz ve az olduu
durumlarda ariyet kullanm nerilmektedir.
Yarmalarda styap tabannn hazrlanmas blm; toprak yarmalar ve kaya
yarmalar olmak zere iki alt balkta incelenmitir. Toprak yarmalarn, tama
gcnn esnek styaplar iin uygun olmad ve CBR < %8 olduu durumlarda,
zeminin projede gsterilen kalnla kadar kazlp uygun koruyucu malzeme
getirilmesi gerektii belirtilmitir. Bitmi tabakann herhangi bir noktasnn kotu ile
proje kotu arasnda 30 mmden fazla kot fark olmamas gerekmektedir.
Kaya yarmalarda ise uygun zemin oluturulamamas durumunda, seme alttemel
malzemesi ile zemine dzgn bir form kazandrlmas gerekmektedir.
Ariyet kazs blmnde; ariyet ocaklarnda almaya balamadan nce, bu yerlerin
ilgili rlevelerinin alnmas gerektii, malzeme ierisinde kk ktk al gibi bitkisel
ierik olmamas gerektii belirtilmitir.
KTde toprak ilerinin yaplmas iin gereken servis yollar yapmnda, bu yollarn
onarmnda ayrca hibir bedel denmeyecei belirtilmitir. Servis yollar yerine, ky
yolu veya ahslara ait olan zel yollar kullanlm ise bu yollarn iin sonunda en az
34
ilk durumlar braklmas gerekmektedir. Bozulan yollarn iyiletirilmesi ve onarm
iin gerekli ilerin yklenici tarafndan yaplmas gerekmektedir. Benzer ekilde
Hrvat Teknik artnamesinde de, mevcut servis ve yerel yollarn ilk gnk
durumlarnda tekrar idareye teslim edilmesi gerektii ve bununla ilgili tm
harcamalarn yklenici tarafndan karlanaca aklanmtr.
KTde, kaz yapm Hrvat Teknik artnamesi (HT) ile karlatrldnda,
zellikle ok sert kaya kazlarn temini iin zel yapm metodu olan n atlatma
metodu ok daha detayl olarak incelenmitir.
KTde, n atlatmann amac; kaya yarmalarn stabilitesinin salanmas, kaya
yarmada yaplan kaz veya patlatma nedeni ile oluan paralanmay, krk, atlak
oluumunu nlemek olarak tanmlanmtr. n atlatma ilemi tanm, delme,
patlatma, retim deliklerinin patlatlmas ksmlaryla detayl olarak aklanmtr.
ev yzeyi eiminin 1/1 veya daha dik olduu durumlarda kullanlmas gerektii,
delik aplar, delikler arasndaki mesafe, sapma snrlar, patlayc tipi ve limitleri,
yapm metodlar ayrntl olarak aklanmtr.
Tezin ilerleyen ksmnda da belirtilecei gibi Hrvat Teknik artnamesinde patlatma
ilemi gereken durumlarda mhendislik asndan n atlatma metodunun uygun
ekipman, gvenlik ve kalite koullarnn salanmas koulu ile kullanlabilecei
belirtimitir. Ancak HTde Karayollar Teknik artnamesindeki kadar detayl bir
ekilde n atlatma iinin yapm aklanmamtr.
4.1.2 Hrvat Teknik artnamesinde kaz ileri
Hrvat Teknik artnamesinde (HT), kaz ileri ile ilgili artname detaylarna
ncelikle toprak ileri ile ilgili tanmlarn; geotekstil, geokompozitler, geogridler,
palye vb. aklanmas ile balanmtr. Karayollar Teknik artnamesinde ise
artname iinde geen tanmlara giri blmnde verilmi, blm ierisinde tanmlar
yer almamtr [15].
HTde kaz ileri ilk olarak yzeyde bulunan nebati toprak kazs asndan
incelenmitir. Nebati toprak, %10 dan fazla organik madde iermeyen, doal zemin
zerinde kalnl kontrol mhendisi tarafndan belirlenecek toprak tabakas olarak
tanmlanmtr.
35
KTde, bitkisel toprak kazs ile ilgili Hrvat Teknik artnamesindeki kadar iin
yapmna ait detayl aklamalar bulunmamaktadr. Bitkisel topran kontrol
mhendisinin uygun grd kaz ve ariyet ocaklarndan alnp, evlerin tekilinde
kullanlmak zere uygun yerlerde depo edilmesi gerektii belirtilmitir.
HTde kaz ileri, ikinci blmde, plan ve projelerdeki kot ve eimlere uygunlukta,
yarmalarn, hendeklerin, her trl yol dzenleme iindeki kaz ilerinin yaplmas ve
uygun nitelikteki aralara malzemenin yklenmesi olarak tanmlanmtr.
Kaz ilemlerinin; n yzden btn alann kazlmas, yarmalarn tek tarafl olarak
kazlmas veya yatay katmanlar biimde kazlarn yaplmas metodlarndan birinin
yada birden fazlasnn seilmesiyle yaplabilecei belirtilmitir.
Hrvat Teknik artnamesinde kaz ilerindeki zemin tipleri ana bala
ayrlmtr;
1. A tip malzeme
2. B tipi malzeme
3. C tipi malzeme
A tip malzeme; kaz yapmnda patlatma operasyonlarnn gerekli olduu,
patlatmadan kan malzeme olarak tanmlanmtr. Bu tip malzeme, her trl kaya,
metamorfik ve sedimantel olumu kayalar, yerel tabakalar halindeki ok sert killer
olabilir. Bir baka deyile, KTde ok sert kaya kazs ile ifade edilen malzeme
tipinin Hrvat Teknik artnamesindeki karldr.
B tipi malzeme; kaz ilerinin bir ksmnn gerekli ekipman, bir ksmnn patlatma ile
gerekletirilecei, gevek malzemeler ile, homojen marn, kum kil karmlar,
birok dolomitler, yerel paralanm kayalar, kireta, her eit ist ve konglemera
tipi malzeme kazs olarak deerlendirilmitir.
HTde, B snf malzeme olarak snflandrlan malzeme, Karayollar Teknik
artnamesinde sert kaya kazs ile snflandrlan balk ile rtmektedir.
C tip malzeme, kaz yaplmas iin patlatma operasyonlarnn gerekli olmad, el
veya uygun ekipmanlar; ekskavatr, dozer vb yardmyla gerekletirilebilecek her
tr kazdan kan malzeme olarak snflandrlmtr. C snf malzeme; kil, silt, siltli
kil, ince taneli sk zeminler, kum akl veya bunlarn paralar, iri taneli
kohezyonsuz zeminlerden oluan malzemeler olarak tanmlanmtr.
36
HTde C snf malzeme olarak snflandrlan malzeme, Karayollar Teknik
artnamesinde genel kaz ile snflandrlan malzeme snfna karlk gelmektedir.
Bu n tanmlardan sonra, Hrvat Teknik artnamesinde A, B, C snf kaz yapm
detayl olarak aklanmtr.
A snf geni kaz yapm olarak isimlendirilen blmde A snf kaz yapm
aamalar;
Her trl patlayc kullanmndan nce, gerekli yasal gereksinimlerin yerine
getirilmesi, yolun gvenliinin salanmas,
Patlatma sonrasnda minimum seviyede krma iinin kmas iin kontrol
mhendisinin onayyla n atlatma metodunun uygulanmas,
Patlatlm malzemenin ve kaznn alttemel seviyesine kadar tamamlanp
zaman geirilmeden drenaj ilemlerinin gerekletirilmesi,
Patlatlm malzemenin tama aralarna yklenerek depo veya dolgu
alanlarna tanmas,
aamalaryla aklanmtr.
HTde, B ve C snf kaz yapm ilemleri de benzer ekilde detayl olarak
aklanmtr. Karayollar Teknik artnamesinde kaz ilerinden nceki ve sonraki
blmlerde aklanan; ariyet ocaklarnn seimi ncesinde kontol mhendisinin
onay gerekmektedir. Ariyet ocaklarnn ngrlenden fazla kullanm iin gerekli
izinler, kaz ilerinde meydana gelecek her hrl ykm ve zararn maliyetinin
ykleniciye ait olduu aklamalar bu blm ierisinde belirtilmitir.
Kazlan miktarlarn hesaplanmas, detaylandrlan bu ksmlar baz alnarak; enkesitler
ve yerindeki hacimler zerinden yaplr. Kontrol mhendisi tarafndan kazlan
hacmin ne kadarnn A, B ve C snflarna ait olduu belirli yzdelerle belirlenir,
daha sonra szlemede belirtilen snflara ait birim fiyatlar zerinden deme yaplr.
Kaz birim fiyatna tm kaz ilemleri, kazlan malzemenin uygun aralara
yklenmesi, kazlan blgenin nebati serimine uygun hale getirilmesi iin yaplacak
dier btn ilemler dahil edilmitir.
HTde kaz ileri, A, B, C snf kaz ilerinin detaylandrlmasndan sonra; hendek
kazlarnn yaplmas, palye kazlarnn yaplmas, temel kazlarnn yaplmas,
malzemelerin tanmas balklarnda incelenmitir.
37
HTde palye kazlarnn, %5 eimi amayacak ekilde 2 m ila 5 m arasnda
yaplmas gerektii, zeminin kendini tutabildii yerlerde yapmna gerek olmad
aklanmtr.
KTde palye yapm, Ksm 313 drenaj ileri blmnde incelenmitir. Drenaj
hendekleri olarak ele alnan bu ksm Hrvat Teknik artnamesindeki incelemenin
aksine, dolgu ve yarma evlerindeki palyeler olarak iki ana blme ayrlm, ilgili
izimlerle detayl olarak aklanmtr. Yarma evlerinde drenaj hendekleri
ksmnda ise, salam kayada palye hendeine gerek olmad aklanmtr. Yarma
evlerindeki palyeler iin detay izimleri artnameye eklenmi, 15 metreden daha
yksek dolgular iin, minumum 5 metre geniliinde %5 eime sahip palyeler
izimlerde gsterilmitir (ekil 4.1).
ekil 4.1: Palyeli yarma enkesit tipi [13].
38
ekil 4.2: Palyeli dolgu enkesit tipi [13].
Dolgu evlerinde palye genilii 10 metreden yksek dolgularda palye genilii en az
5 metre olarak %5 eimle tekil edilecei belirtilmitir (ekil 4.2).
Hrvat Teknik artnamesinde temel kazlar, genilikleri 2 metreye kadar olan her
trl yap iin zemin kazs olarak tanmlanmtr. erik olarak KT Ksm 202
inaat alannda yer alan yap ve engellerin kaldrlmas ve Ksm 205 kpr ve sanat
yaplar evresindeki kaz ve dolgu ileri ksmlar ile benzerlikler gstermektedir.
Hendek ve kanal kazlarnn yaplmas; gzergah enine kesen elektrik kablosu,
kanalizasyon hatt gibi hatlarn yolun dier tarafna alnmas iin gerekli olan s
kazlar ve dey drenaj kazlarnn detaylarn iermektedir. Zayf zemin olduu
durumlarda sktrmadan sonra hat denmesine devam edilecei belirtilmitir.
KTde Hrvat Teknik artnamesindeki bu blme karlk gelen blme dorudan
karlk gelen bir blm bulunmamakla birlikte; Ksm 313 drenaj ileri bal
altnda, yzeyalt drenaj borularnn almas ve yerletirilmesi bal altnda ilgili
kaz ve dolgu yapm tanmlar verilmitir.
HTde tama ileri; A, B ve C snf olarak tanmlanan yarmalardan yada ariyet
ocaklarndan elde edilen malzemelerin, dolgulara ya da depo yerlerine tanmasn
aklamaktadr. Tama ileminin hzl ve maliyetinin dk olmas gerektii
belirtilmitir. Tama mesafeleri ise aadaki gibi snflandrlmtr:
39
10 metreye kadar olan malzeme srklemeleri,
10 metre 60 metre arasnda malzeme srklemeleri,
60 metre-100 metre arasnda malzeme srklemeleri,
100 metre 300 metre arasnda tamalar,
300 metre-600 metre aras tamalar,
600 metre-1500 metre aras tamalar,
1500 metre-5000 metre aras tamalar,
5000 metreden daha uzak mesafelere tamalar.
demenin, tanacak mesafe ile belirlenip kazlan malzemenin proje gerei ve
nceden belirlenen bir yere tanmas durumunda, kazlan malzemenin hacmi kadar
yaplaca belirtilmitir. Eer tanacak malzeme ariyet ocandan alnm ve
dolguda kullanlacaksa, dolgunun skm hacmi demeye esas tekil edecektir.
Karayollar Teknik artnamesinde tama ileri, tesviye ilerinde tamalar ve ayrca
denecek tamalar olmak zere iki ksmda aklanmtr. Tesviye ilerinde tama
esaslarnda yarma kazlarnn tamalar, brkner erisi zerinden hesaplanan
ortalama tama mesafelerinin karakklerinin arlkl ortalamasna gre yaplaca
belirtilmitir.Ariyet ocandan getirilecek malzemelerin tanmas ise tama yolunun
idare tarafndan llmesi ile hesap edilmektedir. Ayrca, karayolu tamalarnda,
szlemede aksi belirtilmedike tama bedellerinin motorlu ara formllerine gre
denecei belirtilmitir.
Tamada demeye esas hacim, kaz projesinden hesap edilen, yani kaznn orijinal
yerindeki (kazdan nceki) hacmi kadardr. HTde, benzer ekilde demeye esas
olacak miktarn tanan malzemenin kazlmadan nce yerindeki hacmi kadar olaca
belirtilmitir.
KTde, ariyet ocandan 10000 metreye kadar getirilecek kazlarnn tanmalarnn
ykleniciye demesi aadaki formle (4.1) gre gerekletirilir [23] :
F = 1.25 x 0.00034 x K x M - 0.00425 x K (4.1)
Ariyet ocann 10000 metreden daha uzakta olmas durumunda ise (4.2) formlnde
belirtildii gibi ykleniciye deme yaplacaktr.
40
F = 1.25 x K x (0.0014 x M + 0.02) - 0.00425 x K (4.2)
Bu formllerde;
F = Metrekp bana tama birim fiyat TL / m3,
1.25 = Kar ve genel masraf katsaysdr.
K = Rayi cetvelinde yazl her cins ve tonajda motorlu araca ait tama katsaysdr.
M = Tama yolu zerinden llen mesafeler esas alnarak cinsinden ortalama
tama mesafelerinin karekklerinin arlkl ortalamasdr.
M = Tama yolu zerinden llen mesafeler esas alnarak hesaplanan kilometre
cinsinden ortalama tama mesafelerinin arlkl ortalamasdr.
0.00425 x K = Karayollar birim fiyatlarnda, kaz birim fiyatnn iinde 100
metreye kadar olan tamalar dahil olduundan,tama formllerinden 100 metreye
kadar olan tama creti kartlmtr.
Karayollar Teknik artnamesinde tama formllerinin deitii mesafe 10
kilometredir. Hrvat Teknik artnamesinde ise ykleniciye yaplacak demeler 5
kilometre iinde kalan tamalar ve 5 kilometreden fazla olan tamalara olarak ikiye
blnmtr.
KT, yakn mesafelerde yaplan tamalarda aralarn yapaca manevra, yanama,
yakt tketimi, yedek para giderlerinin artmas faktrlerini gz nne alarak, ksa
mesafe tama birim fiyatlarn uzun mesafe tama birim fiyatlarndan daha yksek
tutmutur. 10 kilometre snr Karayollar Genel Mdrlnn yaptrd ilerden
ve analizleri sonucu ortaya km pratik bir deerdir.
Hrvat Teknik artnamesi yazmnda da, KTe benzer ekilde, ara giderlerinin ksa
mesafelerde uzun mesafelere oranla artmas, Yugoslavya dneminde yaptrlan
ilerdeki ortalama tama mesafelerinin 5 kilometre mertebelerinde kalmas
nedenlerinden tr ykleniciye yaplacak deme snrn pratik bir deer olarak 5
kilometre olarak belirlenmitir.
Karayollar Teknik artnamesinde, tesviye ilerindeki tamalara ek olarak ayrca
denecek tamalar, imento, demir, ta, kum, akl, su, alttemel ve temel
tabakalarnda kullanlan ocak malzemelerinin ilgili ksmlarda belirtildii gibi veya
kontrol mhendisinin onayyla tanmasn kapsamaktadr. Sanat yaplarna, yol
41
styap ilerine ait birim fiyatlarn tespitinde bunlara ait demir, imento, ta, kil,
akl, su tanmas dikkate alnmamtr. Birim fiyat tariflerinde bu tamalarn ayrca
denecei belirtilmi ise, ayrca deme yaplr. Hrvat Teknik artnamesinde ayrca
deme tamas bulunmamaktadr.
4.1.2.1 Tama maliyetleri karlatrmas
Bir nceki blmde tama esaslar ve ieriklerine ynelik karlatrlan artnameler
bu blmde bir senaryo zerinden maliyet asndan karlatrlmtr.
Her iki artname iin, 10 kilometre uzaklktan, ariyet ocandan 1000 m3 ok sert
kaya kazsnn yaplmas, tanmas ve bu kaz ile dolgunun tekil edilmesinin
maliyeti dnlmtr (ekil 4.3), (ekil 4.4).
ekil 4.3: Ariyet ocandan kaz yaplmas.
ekil 4.4: Tama yaplmas.
42
ok sert kayann yerindeki kuru birim arl 2.60 ton/m3, patlatmadan sonraki
gevek malzemenin kuru birim arl 1.80 ton/m3, dolgunun tamamlanmasndan
sonraki malzemenin kuru birim arl 2.10 ton/m3 olarak ngrlmtr.
Ariyet ocandaki 1000 m3lk patlatma, 2600 ton malzeme tanmasna karlk
gelmektedir. HTne gre ton.km baznda deme yaplaca iin tanacak tonaj
2600 ton olmaktadr.
Patlatmadan sonraki kabarmada, 2600 ton patlatmadan kan malzemenin hacmi
1444 m3 olmaktadr. KTye gre tama formllerinde esas alnacak miktar 1444 m
3
malzeme tanmasdr. Tanan malzemenin sktrlmasndan sonra oluacak dolgu
kbaj ise 1238 m3 olmaktadr.
Yukarda ngrlen senaryoya gre, ariyet ocandan 1000 m3 malzemenin
kazlmas, 10 kilometreye tanmas ve kaya dolgu tekil edilmesi maliyetleri izelge
4.1 ve izelge 4.2de verilmitir. KT maliyet stunu iin karayollar 2012 yl
birim fiyatlar kullanlmtr [23]. HT birim fiyatt stunu iin de, Kosova Otoyol
Projesi yaklak birim fiyatlar kullanlmtr. rnek alma sonucunda 1000 m3 sert
kayann 10 kilometre uzaktaki bir ariyet ocandan kazlmas, tanmas ve dolgu
tekil edilmesi senaryosunda, HTne gre hesap edilen senaryoda KTe kyasla
%22 daha fazla maliyet kmtr.
izelge 4.1: KT rnek kaz, dolgu, tama maliyeti.
Aktivite Karayollar Poz
No
KT Birim
Fiyat
KT Miktar
(m3)
KT Toplam
Maliyet
Kaz KGM/15.014/B 5.78 TL 1000 5,780.00 TL
Tama (1m3 10 km) 07.005/K-1 6.73 TL 1444 9,718.12 TL
Dolgu 2207 0.25 TL 1238 309.50 TL
Toplam
15,807.62 TL
izelge 4.2: HT rnek kaz, dolgu, tama maliyeti.
Aktivite HT Birim Fiyat HT Miktar HT Toplam
Maliyet
Kaz 11.75 TL 1000 11,750.00 TL
Tama (1 ton 10 km) 2.82 TL 2600 7,332.00 TL
Dolgu 1.00 TL 1238 1,238.00 TL
Toplam 20,320.00 TL
43
4.2 Dolgu leri
Karayollar Teknik artnamesi ile Hrvat Teknik artnamesi kaz ileri asndan bu
blmde incelenmi ve karlatrlmtr.
4.2.1 Karayollar Teknik artnamesinde dolgu ileri
Karayollar Teknik artnamesinde yol altyaps blmnde dolgu ileri, ksm 206
dolgular ksmnda ve blm 300 sanat yaplar, kprler ve tneller blmnde
incelenmitir.
KTde dolgu malzemesinde aadaki ierie sahip zeminlerin kullanlamayaca
belirtilmitir:
Bitkisel toprak,
Aa, al, kk ve benzeri organik maddeler,
Kmr, kmr tozu dahil iten yanmas sz konusu olan malzemeler,
Bataklk veya suya doygun hale gelmi killi ve marnl zeminler,
Enkaz vb artk maddeler,
nsan ve evre salna zarar verecek oranda toksit madde ieren endstriyel
atklar,
Karl, buzlu ve donmu topraklar, suyla kolayca ufalanarak oturmalara neden
olacak malzeme,
Arlka % 20' den fazla jips ve kaya tuzu gibi znebilen madde ieren
topraklar.
KTde izelge 4.3deki dolgu malzemesinin salamas gereken zellikler
verilmitir.
44
izelge 4.3: Dolgu malzemesi zellikleri [13].
Deney artname Limiti Deney Standard
Likit Limit (LL),% 10 olan doal cruflar ve tflerde bu art aranmaz
Don etkisi olan blgelerde ise styap taban, projesinde belirtilen derinlie kadar,
izelge 4.4 de verilen malzeme zelliklerini tamas gerekmektedir.
izelge 4.4: Dona hassas olmayan taban malzemesinin zellikleri [13].
Deney artname Limiti Deney Standard
0.075 mm Elekten geen
% 12
TS 1900 AASHTO T
11
Likit Limit (LL), % 25 TS 1900 AASHTO T
89
Plastisite ndeksi (PI), % 6 TS 1900 AASHTO T - 90
Kaba Agregada
Su Absorpsiyonu % 3 TS 3526 ASTM C - 127
Dolgularn styap tabanlarn oluturan ksmlarnda ise, esnek styaplar iin
CBR
45
izelge 4.5: Koruyucu tabaka seme malzeme zellikleri [13].
Deney artname
Limiti Deney Standard
0.075 mm Elekten geen % 50 TS 1900 AASHTO T
11
Likit Limit (LL), % 40 TS 1900 AASHTO T
89
Plastisite ndeksi (PI), % 15 TS 1900 AASHTO T -
90
Ya (CBR) Esnek styaplar, % >10 TS 1900 AASHTO T-
193
KTye gre su ve basn altnda dalan ayrma eilimli kayalar (marn, kilta,
eyl, vb) mekanik olarak ayrtrldnda, dolgu malzemesi zelliklerini salyorsa
ykseklii 5 mye kadar olan dolgularda kullanlabilirler. Bu tr malzemelerin
styap tabannda kullanlmasna laboratuvar incelemesi yapldktan sonra karar
verilir.
Ya CBR deneyi sonucunda %3 ve daha yksek oranda ime gzlenen
malzemelerin dolguda ve styap tabannda kullanlmasnn zorunlu olduu
durumlarda, kullanm artlar; dolgu ykseklii, zerine gelecek tabakalarn kalnl,
yapm teknii konular incelenerek, malzemenin dolguda kullanmna ilave aratrma
raporu hazrlanarak karar verilir.
KTye gre dolgularn yapmna balanmadan nce, taban zemini Ksm 201 aa
kesme, kk skme ve temizleme ilerinde belirtildii ekilde temizlenecek ve bitkisel
topra syrlm zemin kesimi 20 cm derinlikte kabartlp sktrlacaktr. Dolgu
yapmnn k aylarna rastlad zamanlarda, dolgunun oturaca kesimde bulunan
kar ve buz temizlenmelidir. Zeminde donma sz konusu ise, don etkisi ortadan
kalkncaya kadar dolgu yapmna ara verilir.
Dolgularn ina edilecei sahada zayf zemin, bataklk kesimleri varsa bu kesimler
KT Ksm 203de belirtilen esaslara uygun ekilde iyiletirilir.
4.2.1.1 Zayf zeminler
KTde zayf zeminler, izelge 4.6de belirtilen niteliklerin tmn birden
salayamayan, her trl kazdan kan malzemeler olarak tanmlanmtr.
46
izelge 4.6: Uygun nitelikli kaz malzemesi [13].
Deney artname Limiti Deney Standard
Likit Limit (LL),% < 60 TS 1900 AASHTO T
89
Plastisite ndeksi (PI),% 35 TS 1900 AASHTO T - 90
Maks.kuru birim arlk
(Standart Proctor) 1.45 tn/ m3* TS 1900 AASHTO T - 99
*PI6 ve CBR>10 olan doal cruflar ve tflerde bu art aranmaz
Yol projelendirme aamasnda yaplan aratrma almalarnda (sondaj, aratrma
ukuru, yzey jeolojisi) gzergah altnda yer alacak zeminlerin aadaki
niteliklerinin belirlenmesi gerekmektedir:
Nitelik (CL, CH, OH, vb),
Kalnlk,
Zamana bal oturma zellikleri,
ime potansiyeli.
Zayf zemin tabakalarnn kazlp atlamayacak kalnlklarda olmas (kaz stabilitesi,
su altnda alma zorluu, uzun mesafelerde kbaj art) halinde, ileri zemin
iyiletirme yntemleri projelendirilerek uygulanr.
KTye gre, proje aamasnda yaplan aratrma almalar srasnda tam olarak
belirlenemeyen, s kalnlktaki alvyon geilerinde, yeralt su seviyesinin yzeye
yakn olduu durumlar