Jaarverslag 2013
natuur & milieujaarverslag 2013
inhoudsopgave
Algemeen
Energie energieakkoord
goeiepeer
zon zoekt dak
biobased economy
Mobiliteit A15, duurzaamste snelweg ter wereld
Het nieuwe draaien
cleaner car contracts
Overige projecten
Voedsel
Nederland proeft
lobby voor mestbeleid dierrecht
strengere milieunormen voor de kip van morgen
Communicatie natuur & milieu in de media
natuur & milieu online
Fondsenwerving
Bestuur & raad van toezicht directie/bestuur
personeel
ondernemingsraad
Financien Jaarrekening
ACCOUNTANTSVERKLARING
3
7791012
1415161718
20212326
272830
33
38384246
47
3
Algemeen2013: het jaar van de doorbraken
Een organisatie als de onze ziet altijd de vele uitdagingen die erop wachten opgepakt te worden. We werken keihard en zouden haast
vergeten om de behaalde resultaten te vieren. Het jaarverslag dwingt ons even stil te staan bij wat is bereikt in het afgelopen jaar.
Er is veel bereikt in 2013. We kunnen zonder overdrijven stellen dat er op diverse fronten successen zijn geboekt. Op alle kernthema’s
van Natuur & Milieu: Energie, Voedsel en Mobiliteit, werden cruciale doorbraken gerealiseerd. Natuur & Milieu speelde vaak een
positieve, belangrijke rol. Met trots nodigen wij u uit onze activiteiten en projecten op deze jaarverslagsite te bekijken. Om u alvast een
indruk te geven, lichten we enkele projecten nader toe.
Energieakkoord
In 2013 werd het Nederlands fundament gelegd voor de door Natuur & Milieu al zo lang bepleite energietransitie. Dat gebeur-
de in de vorm van het Energieakkoord, dat door het kabinet, de werkgevers, de vakbonden, natuur- en milieuorganisaties en
andere maatschappelijke organisaties, en onder regie van de SER, werd opgesteld. Natuur & Milieu was één van de hoofd-
onderhandelaars. De transitie wordt gerealiseerd door in te zetten op energiebesparing en op duurzame energie. Nederland
kiest dus voor wind en zon en neemt afscheid van kolen. Bovendien geldt steeds: hoe zuiniger hoe beter. We zijn er nog niet!
In 2014 geldt alle hens aan dek om op dit fundament verder te bouwen en de vastgelegde doelen te realiseren.
Zon Zoekt Dak
Met onze succesvolle actie Zon Zoekt Dak hielpen we ook in 2013 weer duizenden consumenten met de aanschaf van
zonnepanelen. De sleutel blijkt ‘ontzorgen’: het verlaagt de drempel naar de gewenste, duurzame keuze.
Minder vlees op tafel
Op het gebied van ‘Voedsel’ heeft Natuur & Milieu vleesvervangers op het Nederlandse menu gezet. Met steun van de
Nationale Postcode Loterij en in samenwerking met Jumbo maakten honderdduizenden via gratis proefverpakkingen kennis
met dit gezonde product.
Duurzame snelweg
Het paradepaardje op het gebied ‘Mobiliteit’ is het Project A15, de duurzaamste snelweg ter wereld. Dit project groeide in
2013 uit tot een ware proeftuin met onder meer elektrische taxi’s, deelauto’s, privé lease aanbiedingen en rijscholen met
elektrische auto’s. Met een startevenement in Rotterdam op 25 november maakte heel journaal kijkend Nederland kennis met
de duurzame snelweg. Voor 2014 staan verdere ontwikkelingen op de agenda.
Europese lobby
Natuur & Milieu leidt een internationaal samenwerkingsverband – Cleaner Car Contracts – van 77 lease-, verhuurbedrijven en
fleetowners en zes Europese NGO’s. De bedrijven uit de coalitie hebben zich met een contract gecommitteerd aan een sterke
reductie van de CO2 uitstoot van auto’s. Gezamenlijk lobbyen we voor strenge Europees normen. In 2013 nam de EU een
voorstel hiervoor aan. Minder ambitieus dan waar wij voor pleitten, toch een belangrijke stap voorwaarts; met een grote en
positieve milieu-impact.
Mestplan
In 1972 liep Natuur & Milieu ver voor de troepen uit met haar publicatie Bio-industrie, Augiasstal in natuur en landschap.
Hierin wezen we op de toenemende bodem- en watervervuiling door het ongecontroleerd uitrijden van grote hoeveelheden
dierlijke mest. Als enige organisatie buiten de landbouw bleven we de mestproblematiek agenderen en in 2013 leverde dat
eindelijk resultaat op. Het mestplan van staatssecretaris Sharon Dijksma stemt ons hoopvol!
4
Algemeen2013: het jaar van de doorbraken
Missie
We willen een grote bijdrage leveren aan het substantieel verbeteren van de natuur en het milieu.
Natuur & Milieu is een onafhankelijk opererende, missie gedreven organisatie. We werken aan onze missie met alle Natuur & Milieu-ei-
gen middelen: brede, actuele kennis van milieuvraagstukken en strategische inzichten, een netwerk van kennisrelaties en partnerships
en jarenlange ervaring die in de organisatie is geborgd.
Werken bij onze organisatie betekent voor onze medewerkers ook dat zij invulling geven aan een persoonlijke missie. Als team werken
we, niet aflatend en gedreven, aan de zorg voor de kwaliteit van onze leefomgeving en de zorg voor het milieu: hier en elders, nu en
later. Dat gebeurt ondernemend, samen met vele andere partijen en oplossingsgericht
Strategie
Verbinden, Versnellen en Verzilveren
Sinds 2011 werken we volgens onze strategie Verbinden, Versnellen en Verzilveren. In 2013 hebben we deze strategie verder uitge-
werkt. Wij versnellen maatschappelijke en politieke ontwikkelingen door steeds kansen te creëren, te zien en te benutten, ons verbin-
dend met anderen. Het gaat ons om processen die leiden tot het ‘verzilveren’ van duurzame en groene oplossingen.
In onze strategie richten we ons op een groter maatschappelijk draagvlak voor duurzaamheid en concrete stappen. Verbinden, Versnel-
len en Verzilveren heeft als kern een drieledige inzet waarin onderdelen elkaar onderling versterken:
campagnes, gericht op mensen;
samenwerking met bedrijven;
beïnvloeden van de Haagse en Europese politiek.
Positionering
Onafhankelijk en feitelijk.
Natuur & Milieu is een maatschappelijke organisatie die maatschappelijk onderneemt. Bij alles wat we doen staat onze onafhankelijke
positie voorop. Tevens zijn al onze rapporten, conclusies en berichten feitelijk. In onafhankelijkheid en fact based werken schuilt onze
kracht. We zijn er zuinig op.
Maatschappelijk ondernemerschap komt met nieuwe risico’s. Om deze risico’s scherp in het vizier en beheersbaar te houden, voeren we
een actief risicomanagement en creëren we waar nodig financiële buffers.
5
Ons succes valt of staat bij onze gerespecteerde, inspirerende en onafhankelijke positie binnen de samenleving. Aan deze verworven
positie houden we welbewust vast. Dat doen we door activiteiten altijd te ondernemen vanuit een inhoudelijk doel en gericht op
oplossingen. Alle daarbij behorende uitingen toetsen we aan onze merkwaarden.
Omdat we een blijvend verschil willen maken, is het belangrijk dat we resultaten kunnen meten. Gewenste doelen en resultaten
bepalen we dan ook vooraf, en sluiten elk project af met een evaluatie. Dit stelt ons in staat waardevolle lessen toe te passen bij nieuwe
projecten om in de toekomst nog effectiever te kunnen verbinden, versnellen en verzilveren.
Gedegen en actuele kennis van milieuvraagstukken en inzicht in maatschappelijke ontwikkelingen: het is de basis voor opinievorming
en projecten en maakt Natuur & Milieu tot autoriteit op haar gebied. We houden kennis en inzichten op peil, onder meer door
goed, intensief contact met ter zake doende relaties: wetenschappelijke organisaties en onderzoeksinstellingen, gespecialiseerde
adviesbureaus en collega natuur- en milieuorganisaties.
Met de drie adviesbureaus CE Delft, Ecofys en DHV sloten we een samenwerkingscontract. Met hen participeren we regelmatig
in inhoudelijke debatten, om te leren van wederzijdse ervaringen. Met wetenschappelijke instellingen zoals de drie Technische
Universiteiten en Wageningen University onderhouden we contact op basis van voorkomende vragen en kwesties.
Waar we kansen zien en dat effectief achten zoeken we gericht samenwerking met andere organisaties. In 2013 werkten we
bijvoorbeeld bij de totstandkoming van het Energieakkoord nauw samen met De Groene Zaak, de DE-Koepel en Nederland Krijgt Nieuwe
Energie.
werkwijzeSamen, oplossingsgericht en inspirerend.
Afhankelijk van doel, doelgroep, partners en aard van het vraagstuk, kiezen we voor bepaalde (combinaties van) interventies,
afgestemd op het krachtenveld en de doelgroep. Daarmee willen we dat het een plezier is om met ons te werken: samen,
oplossingsgericht en inspirerend.
De overheid bedienen we gevraagd en ongevraagd van advies en onderzoek. We lobbyen ten faveure van milieuvriendelijke
maatregelen en wetgeving, en voeren concrete projecten uit.
Voor en met bedrijven vervullen we verschillende taken en rollen. Zoals advies, een partnerschap om bedrijfsdoelen te
verduurzamen, de verbinding van onze naam aan een keurmerk, een lobby-dienst, een concreet project of de ontwikkeling
van eigen Natuur & Milieu business cases.
Consumenten mogen rekenen op campagnes en projecten, gericht op bewustwording en opinievorming. Ook ontwikkelen we
eigen consument gerichte business cases.
werken vanuit onze onafhankelijke positie
inkomstenDe Nationale Postcode Loterij en donateurs maken het mogelijk om onze onafhankelijke positie te behouden en van daaruit te werken
aan onze missie. Daarnaast heeft Natuur & Milieu projectgebonden inkomsten uit tal van bronnen (overheid, bedrijven, fondsen).
kennisrelaties en partnerships in nederland
6
samenwerking bedrijfslevenNatuur & Milieu werkt in toenemende mate samen met het bedrijfsleven. Dat ging ons in 2013 weer beter af. We zoeken zelf verbinding.
Ook weten bedrijven óns te vinden. Natuur & Milieu focust nadrukkelijk op langdurige verbindingen met organisaties met een sterk
duurzaamheidsbeleid of die hiervoor een ambitieuze strategie willen formuleren. We kunnen hierbij ondersteunen, evenals bij de
doorvoering ervan in systemen en cultuur. We hebben als missie: ‘een grote bijdrage leveren aan het substantieel verbeteren van de
natuur en het milieu’. In samenwerking met koplopers kunnen daarin grote stappen worden gezet.
Niet alleen zoeken wij de verbinding, ook weten commerciële organisaties ons steeds beter te vinden. We worden frequenter benaderd,
en dat is winst! Het lukt ons om onze toegevoegde waarde aan te tonen en doen er alles aan een prettige en inspirerende partner te
zijn. Een financiële instelling gaf ons terug: ‘ Wat zijn jullie leuk! En leuke mensen, én mooie projecten én een mooie organisatie.’
Bedrijven met wie we in 2013 effectief en prettig samenwerkten waren onder meer Liander, Enexis, Jumbo en Eneco. Elk nieuw contact
met het bedrijfsleven onderzoeken we zorgvuldig op mogelijkheden, rendement, maar ook op het risico van belangenverstrengeling.
Onze onafhankelijkheid mag immers nooit in het geding zijn.
groene 11De Groene11 is een informele federatie van veertien natuur- en milieuorganisaties, gericht op effectieve samenwerking in de
beleidsbeïnvloeding richting het parlement. In 2013 werd de formatie van de Groene11 uitgebreid met een adviseur public affairs. Dat
vergroot onder andere de mogelijkheden om de Haagse en Brusselse lobby beter met elkaar te verbinden. De Groene11 biedt daarnaast
een platform voor onderlinge discussie en overleg over actuele kwesties. In deze groene afstemming en samenwerking valt geen enkel
belangrijk milieu-issue tussen wal en schip. Het kleine team van medewerkers van de Groene11 is in dienst van Natuur & Milieu.
Met zo’n 120 ngo’s werken we samen in de Vereniging Fondsenwervende Instellingen (VFI). De VFI biedt ons een platform om de
maatschappelijke waarde van goede doelen te versterken en biedt ons handvaten bij het versterken van de transparantie van onze
bedrijfsvoering.
kennis en partnerships internationaal
Een beter milieu stopt niet bij landsgrenzen. Internationale samenwerking is een must. Natuur & Milieu deelt invloed, kennis en inzicht
op diverse posities binnen de Europese milieubeweging:
onder meer als actief lid van het European Environmental Bureau. Dit is een koepelorganisatie van circa 140 Europese
natuur- en milieuorganisaties;
met een bestuurszetel in de European Federation for Transport and Environment (T&E). Deze federatie zet zich in voor
schonere auto’s en duurzaam vervoer;
door actieve participatie in de Europese tak van het wereldwijde Climate Action Network (CAN). Hier oefenen wij invloed uit
op het Europese klimaat- en energiebeleid.
medewerkers en organisatieGedreven medewerkers, die oplossingsgericht en inspirerend werken aan de gedeelde missie zijn de grootste kracht van Natuur &
Milieu. De organisatiestructuur kende in 2013 vier ondernemende teams: Energie, Voedsel, Mobiliteit en Marketing & Campagnes. Zij
worden ondersteund door de teams Financiën, P&O en Ondersteuning.
In 2013 hebben we naast het verder professionaliseren van projectmatig werken in de organisatie gewerkt aan de ontwikkeling van
kennis en vaardigheden op het gebied van maatschappelijk ondernemen. Voor 2014 is het verder ontwikkelen van maatschappelijk
ondernemerschap prioriteit.
7
EnergieNatuur & milieu maakt het verschil
De komende decennia gaan we een energietransitie meemaken die zijn weerga niet kent. Na honderdvijftig jaar afhankelijk te
zijn geweest van fossiele brandstoffen en elektriciteit uit grote energiecentrales, stappen we over op hernieuwbare energie, die
veel vaker dan nu, lokaal wordt opgewekt. Dit is nodig om de uitstoot van broeikasgassen drastisch terug te brengen en schadelijk
klimaatverandering te voorkomen.
Daarnaast worden fossiele brandstoffen steeds schaarser en daardoor duurder. De energietransitie is dus ook nodig om onze
energiebehoefte betaalbaar te houden. Door in te zetten op de meest energiezuinige apparaten en gebouwen kunnen we met de helft
van ons huidige energieverbruik onze welvaart behouden.
Dit is het kader waaraan binnen het thema Energie wordt gewerkt in projecten op het gebied van energiebesparing, duurzame
elektriciteit, duurzame biobrandstoffen en effectief klimaatbeleid. Onze referentiepunten zijn de doelstellingen die wij, samen met tal
van andere organisaties en bedrijven, bepleiten voor de EU: een CO2-reductie van 55%, een duurzame energiedoel van 45% en 40%
energiebesparing. Alleen langs deze weg kunnen we onder de grens van de 2ᶛ doelstelling (de gemiddelde temperatuur op aarde mag
met niet meer dan 2ᶛ stijgen) blijven.
energieakkoord
Nadat begin juli op hoofdlijnen een Energieakkoord was gesloten in de
Sociaal Economische Raad (SER), maakten onderhandelaars van de
natuur- en milieuorganisaties, werkgevers, vakbonden en overheid in
de weken erna afspraken over de exacte uitwerking. Dat resulteerde
op 6 september in een door ruim 40 organisaties gesloten Energieak-
koord voor duurzame groei. Alle organisaties onderschreven met hun
handtekening de resultaatverplichtingen om in 2020 14% en in 2023
16% duurzame energie op te wekken en 1,5% energie per jaar te besparen. De laatste tien jaar boekten we drie procent vooruitgang
rond duurzame energie, de komende tien jaar wordt dat vier keer zoveel: twaalf procent. Een commissie van borging, met alle betrok-
ken partijen en met Ed Nijpels als onafhankelijke voorzitter, bewaakt de afspraken en zorgt voor nieuwe maatregelen als de resultaten
tegenvallen.
Natuur & Milieu en onze collega-organisaties denken het maximale uit de onderhandelingen gehaald te hebben en zijn tevreden: nooit
eerder werden zulke specifieke afspraken gemaakt rond energiebesparing en duurzame energieopwekking. Het akkoord geeft een
boost aan het duurzamer maken van onze energievoorziening en creëert volop kansen in de bouw en de installatiesector.
Het akkoord omvat onder meer de volgende maatregelen:
In 2023 is er 4.450 MW wind op zee gerealiseerd: tien
jaar lang jaarlijks drie nieuwe parken ter grootte van
het Amaliapark van 120 MW.
In 2020 staat er 6.000 MW wind op land.
Met al deze windmolens wordt genoeg energie
opgewekt om alle Nederlandse huishoudens van
stroom te voorzien.
De vijf zwaar vervuilende kolencentrales uit de jaren
tachtig worden gesloten, de laatste per 1 juli 2017.
In ruil hiervoor wordt vanaf 2016 de kolenbelasting
afgeschaft.
Er wordt een grens van 25 Petajoules gesteld aan
de bijstook van biomassa in de resterende, nieuwe
kolencentrales.
Mensen die samen zonnepanelen willen realiseren
op een dak van een gebouw in de buurt, hoeven
voor een langere periode 7,5 cent per KwU minder
energiebelasting te betalen over de opgewekte stroom.
Woningbouwcorporaties krijgen vier jaar lang 100
miljoen euro om woningen te isoleren.
Huizenbezitters kunnen goedkope leningen krijgen
voor woningisolatie uit een speciaal fonds.
Er komt een Energie Prestatie Keuring (EPK)
analoog aan de APK voor auto’s. De handhaving
van verplichte energiebesparingsmaatregelen bij
bedrijven en instellingen wordt uitbesteed aan private
dienstverleners.
8
Wij realiseren ons dat het akkoord een compromis is. Niet op alle punten is zoveel vooruitgang geboekt als mogelijk en nodig is om
achterstanden in te halen. Voor maatregelen rond verkeer is in 2014 nader overleg nodig. En het gebrek aan ruimte om het gezonde
principe ‘de vervuiler betaalt’ toe te passen, geeft te denken. Daardoor bleek vergroening van de belastingen en afspraken over een
betere werking van de CO2-markt nauwelijks haalbaar. Toch oordeelden we dat dit akkoord op een groot aantal punten tegemoet komt
aan de wensen van ons en onze collega’s en een verantwoord antwoord is van Nederland op het klimaatprobleem.
Ook werden in 2013 de eerste resultaten geboekt. Zo is in het Belastingplan 2014 de zogenaamde postcoderoos opgenomen. Deze re-
geling geeft coöperaties de mogelijkheid om gezamenlijk te investeren in duurzame energie opwekking in de nabijheid. Dit is echter nog
maar een klein begin. Het jaar 2014 is een belangrijk jaar voor de implementatie van het energieakkoord. Een aantal afspraken zullen
het komende jaar moeten resulteren in wetswijzingen en sommige afspraken zullen verder moeten worden uitgewerkt. Met betrekking
tot wind op zee zullen bijvoorbeeld het komend jaar verschillende wetswijzigingen, die nodig zijn voor de realisatie van wind op zee,
door de Tweede Kamer behandeld gaan worden. Dit zal veel discussie opleveren Wij zullen hard werken om de implementatie tot een
succes te maken en zo de energietransitie werkelijkheid te laten worden.
9
EnergieGoeie peer
Goeie Peer is een gratis online spaarprogramma waarmee deelnemers inzicht krijgen in hun actuele energieverbruik en worden
uitgedaagd om energie te besparen. Want wie bespaart, verdient Peren om in te ruilen voor leuke, duurzame producten. De doelstelling
van Goeie Peer is om mensen op een vanzelfsprekende manier tot energiebesparing aan te zetten door ze ervoor te belonen. In 2013
heeft Goeie Peer proefgedraaid met ruim 800 mensen uit heel Nederland.
Resultaten Pilot
De deelnemers aan de pilot waarderen het concept bovengemiddeld,
Goeie Peer krijgt een 7.0 met uitschieters voor bepaalde pagina’s zoals
de gebruiksoverzichten. De meeste deelnemers zijn gemotiveerd door
inzicht in energieverbruik om mee te doen. Ook heeft een meerderheid
interesse in de bespaaradviezen. 75% van de deelnemers is positief
over het gebruik van de slimme meter.
Het meest opvallende uit de evaluatie is de deelnemende doelgroep: Goeie Peer spreekt aan bij een groep die normaliter moeilijk te
bewegen is voor energiebesparing, te weten moderne burgerij en nieuwe conservatieven. Twee derde van de deelnemers is man. Bij de
actieve deelnemers aan Goeie Peer (39% van het totaal) is een duidelijke besparing op elektriciteit te zien: 5.9 % ten opzichte van de
baseline en ten opzichte van niet-actieve deelnemers. Bij gas is geen verschil te zien, maar er is ook niet in het stookseizoen getest.
Natuur & Milieu en slimme meters
Natuur & Milieu werkt aan een duurzame energievoorziening voor iedereen, te beginnen in de eigen woning. Goeie Peer werkt alleen
bij woningen met een nieuwe, ‘slimme’ energiemeter. De slimme meter biedt een mooie kans om energie te besparen in de eigen woning
omdat het inzicht in het energieverbruik geeft. Wij willen met Goeie Peer een nieuw concept ontwikkelen om het nog makkelijker en
vanzelfsprekender te maken om minder energie te gebruiken. Goeie Peer is een initiatief van Natuur & Milieu en de netbeheerders
Enexis en Liander. Liander en Enexis zijn de twee grootste netbeheerders van Nederland met respectievelijk 2,9 en 2,6 miljoen aanslui-
tingen bij huishoudens en bedrijven.
En verder?
Na de succesvolle pilot gaat Goeie Peer in 2014 verder. Het eerste half jaar gebruiken we om de website te verbeteren aan de hand van
de geleerde lessen van de pilot. In 2014 is er nog geen sprake van grootschalige uitrol van de slimme meter. Goeie Peer zal in de tweede
helft van 2014 daarom gericht worden aangeboden aan huishoudens die nu al een slimme meter hebben. Vanaf 2015 hopen we dat
iedereen in Nederland met een slimme meter mee kan doen.
10
EnergieZon zoekt dak
Natuur & Milieu droomt van 1 miljoen zonnedaken in 2020. Om deze
droom te realiseren versnellen we de groei en vergroten we de vraag naar
zonnepanelen. In 2012 zijn we gestart met de eerste collectieve inkoopactie
voor zonnepanelen: Zon Zoekt Dak. Een groot succes. 2.200 huishoudens
installeerden in totaal bijna 18.000 zonnepanelen!
We zien dat steeds meer huishoudens de overstap willen maken naar
duurzame energie. Nieuwe aanbieders van zonnepanelen schieten als
paddenstoelen uit de grond. Natuur & Milieu wil transparantie bieden in de
zon zoekt dak 2
Na een uitgebreid selectieproces kozen we Eneco als leverancier. Op 6 januari startte de 2e Zon Zoekt Dak actie. Ook deze keer mochten
we rekenen op veel positieve media-aandacht, mede door de publicatie van het onderzoek dat zonne-energie 17% goedkoper is dan
reguliere stroom. Een radiocampagne, advertenties in dagbladen en het inzetten van onze eigen communicatiemiddelen resulteerden
in de periode van 6 januari tot 10 maart maar liefst 5.144 reserveringen. Uiteindelijk zijn er 1.400 zonne-installaties met in totaal 12.600
panelen geplaatst.
Tijdens de campagne kwamen zonnepanelen echter ook negatief in het nieuws vanwege ondeugdelijke en onveilige, brandbare zonne-
panelen die in omloop zijn en vanwege een dreigende importheffing op Chinese zonnepanelen. Al deze berichten hebben het vertrou-
wen en het enthousiasme van consumenten geen goed gedaan en het succes van zon zoekt dak enigszins ondermijnd.
Zon zoekt dak 3
De derde actie was kort en een herhaling van hetzelfde aanbod van Eneco als in Zon Zoekt Dak 2. Deze actie was ons antwoord op ont-
wikkelingen in de markt; de subsidie dreigde op te raken en er dreigde een importheffing. Natuur & Milieu wilde consumenten nog een
kans geven om onder de voorwaarden van Zon Zoekt Dak 2 zonnepanelen aan te schaffen en te profiteren van ons gunstige aanbod. Na
de sluiting van Zon Zoekt Dak 2 hadden al honderden geïnteresseerden zich gemeld voor de volgende inkoopactie. Om dit enthousiasme
snel te verzilveren zijn we op 24 april gestart met Zon Zoekt Dak 3. Met minimale marketinginspanningen hebben we 2.000 consumen-
ten weten te bereiken die een vrijblijvende offerte aanvroegen.
Begin mei publiceerden we een persbericht met daarin een oproep de geplande importheffing te stoppen. Uit berekeningen bleek dat
deze heffing zou zorgen voor een groot banenverlies in de bouw- en installatiesector. Helaas hebben deze inspanningen een importhef-
fing niet weten te voorkomen. In juni voerde de EU een voorlopige importheffing in van 11,8 procent op Chinese zonnepanelen. Na een
akkoord tussen de EU en China is de definitieve importheffing in gegaan per 6 december 2013 voor een periode van twee jaar.
Eind augustus werd duidelijk dat de subsidiepot van de Rijksoverheid leeg was. Zeker 90.000 extra huishoudens zijn het afgelopen jaar
van zonne-energie voorzien door deze overheidssubsidie op zonnepanelen. Wij zijn blij dat de subsidie de markt zo’n flinke boost heeft
gegeven. Natuur & Milieu droomt van 1 miljoen zonnedaken in 2020. De Zon Zoekt Dak acties vormen een concrete stap richting de
invulling van deze droom.
markt en huishoudens ontzorgen. Met de herhaling van Zon Zoekt Dak in 2013 bouwen we voort op een bewezen concept en bieden
we een aantrekkelijk pakket van panelen inclusief installatie: Zonnepanelen zonder zorgen!
11
zon zoekt dak 4
De importheffing en het einde van de subsidie zorgden voor veel onrust op de markt. Desondanks blijft de keuze voor zonnepanelen
een slimme investering. Er is nog steeds vraag naar zonnepanelen, maar veel particulieren vinden de markt te ondoorzichtig en het
proces te complex. Wij willen laten zien dat zonnepanelen nog steeds aantrekkelijk zijn en daarom de vraag blijven stimuleren en
daardoor de markt vergroten. Veel concurrentie vindt uitsluitend plaats op prijs: wij willen voorkomen dat de markt straks uitsluitend
financieel gedreven is.
Met een 4e Zon Zoekt Dak willen we consumenten over de streep trekken en ontzorgen met een goed en betrouwbaar aanbod,
waarbij we kwaliteit en garantie combineren met een scherpe prijs. Op 4 oktober zijn we daarom gestart met Zon Zoekt Dak 4. Uit
een onderzoek dat Motivaction uitvoerde in opdracht van Natuur & Milieu bleek dat 44 procent van de Nederlanders een huis met
zonnepanelen aantrekkelijker vindt om te kopen dan een huis zonder panelen. Een op de drie wil hiervoor zelfs meer betalen. Dit
onderzoek heeft voor heel veel positieve publiciteit gezorgd.
Samen met een grote marketingcampagne (printadvertenties, radiocommercials, abri’s en online marketing) en een vernieuwd
proces (sneller een offerte op maat door geavanceerde meettechniek van het dak, waardoor huisbezoeken overbodig zijn) heeft dit
geresulteerd in bijna 3.000 aanmeldingen. Naar verwachting zullen zo’n 550 daken worden voorzien van een zonne-installatie.
Cijfers zon zoekt dak
zon zoekt kinderboerderij
Natuur & Milieu zette deze zomer kinderboerderijen in de zon. Iedereen kon stemmen op zijn favoriete kinderboerderij: de drie
kinderboerderijen met de meeste stemmen hebben gratis zonnepanelen gewonnen!
Dit zijn de kinderboerderijen die hebben gewonnen:
Goudse Hofsteden, Gouda (2871 stemmen)
De Kooi, Rotterdam (2509 stemmen)
De Pijp, Amsterdam (1534 stemmen)
12
EnergieBiobased economy
In een biobased economy vervangen we fossiele grondstoffen door groene energie, of te wel biomassa: bij de opwekking van energie, in
de chemie en bij de productie van materialen.
‘Bio’ is echter niet per definitie duurzaam! Voor sommige biomassa is bijvoorbeeld heel veel landbouwgrond nodig, waarvoor bos moet
worden gekapt. Dat bedreigt plantensoorten, dieren en mensen die er leven. Duurzame biomassa draagt bij aan het verlagen van de
uitstoot van broeikasgassen en de ecologische footprint.
Natuur & Milieu gaat voor een biobased economy, maar dan wél duurzaam! In dat kader startten we in 2013 het programma Biobased
Economy.
Drie speerpunten van het programma Biobased Economy zijn:
een duurzaam productiesysteem, zonder concurrentie tussen voedselvoorziening en natuur, waarbij de nutriëntenkringloop
zo veel mogelijk wordt gesloten;
optimale inzet van biomassa, voor maximaal ecologisch rendement;
uitsluitend gebruik biomassa van duurzame herkomst!
In februari 2013 publiceerde Natuur & Milieu, op basis van een studie van CE Delft, een ranglijst van oliemaatschappijen. Zie
de meest recente ranglijst (februari 2014) hier. De ranglijst betrof de duurzaamheid van de biobrandstoffen.
In 2013 brachten we in het project Duurzame houtketens de duurzaamheidsrisico’s van biomassa bij- en meestook in kolencentrales in
kaart. Dit deden we samen met energiebedrijven. Verdere uitwerking vindt plaats in het kader van het Energieakkoord.
13
ron wit
Ron Wit, tot 1 december hoofd Energie bij Natuur & Milieu, kreeg eind juni de HIER
Klimaatpenning 2013 uit handen van prinses Laurentien. Hij kreeg de prijs voor
zijn sleutelrol in de SER-onderhandelingen over een nationaal energieakkoord.
De jaarlijkse Klimaatpenning is bestemd voor koplopers in duurzaamheid. Tjerk
Wagenaar, directeur van Natuur & Milieu, bij de uitreiking: ‘Wij zijn beretrots dat
Ron deze prijs heeft gekregen. Hij heeft een enorme inhoudelijke expertise, is
strategisch en kan makkelijk schakelen tussen mensen op verschillende niveaus.’
Volgens de HIER-jury, onder leiding van Lodewijk de Waal, heeft Ron Wit zich
de afgelopen jaren ontwikkeld tot de belangrijkste vertegenwoordiger van
de milieuorganisaties in Nederland. ‘Wit combineert ambitie en strategische
kwaliteiten met grote inhoudelijke deskundigheid. Daarmee speelt hij een
sleutelrol binnen de onderhandelingen over het door de SER gefaciliteerde
Energieakkoord. Als de SER-onderhandelingen slagen zal dat in belangrijke mate
aan Ron Wit te danken zijn,’ aldus de jury.
Op 1 december stapte Ron Wit over naar energiebedrijf Eneco,
waar hij directeur public affairs werd.
14
mobiliteiteLEKTRISCH RIJDEN, MINDER EMISSIES EN SCHONE LUCHT
De verkeerssector zo duurzaam mogelijk maken: dat is het doel dat waar binnen het thema Mobiliteit aan wordt gewerkt. Met onze
projecten kiezen we drie sporen: zuinige en schone vervoersmiddelen, duurzame brandstoffen en minder auto- en vliegkilometers. Het
wegverkeer is verantwoordelijk voor een substantieel deel van de uitstoot van broeikasgassen. Ondanks dat de gemiddeld uitstoot per
auto afneemt door zuiniger motoren, blijft de totale emissie vrijwel constant. Het Nederlandse wagenpark groeit! In 2014 zien we dan
ook alle reden om onverminderd en vasthoudend onze doelen na te streven. Daarbij bouwen we voort op een aantal mooie successen
uit 2013.
Missie
pROJECTEN
A15, de duurzaamste snelweg ter wereld
Trots zijn we op de ontwikkeling van het project A15, de duurzaamste snelweg ter wereld. Ons doel: in 2015 rijden er
40.000 mensen in 3.500 elektrische deelauto’s, op groene stroom uit de regio.
Het nieuwe draaien
Door machines slim te besturen kan al snel 10 procent klimaatwinst en kostenbesparing worden gerealiseerd.
Vakmensen kunnen er mee uit de voeten, bedrijven zijn geïnteresseerd!
Cleaner Car Contracts
In 2013 werd in Brussel een voorstel aangenomen voor nieuwe Europese normen voor CO2-uitstoot. Een belangrijke stap
voorwaarts, mede dankzij de internationale lobby, die werd geleid door Natuur & Milieu.
Overige projecten
Natuur & Milieu heeft naast de bovengenoemde projecten (A15, Het Nieuwe Draaien en Cleaner Car Contracts) ook overige projecten.
Willem-Jan van Grondelle
In november namen Natuur & Milieu en vele anderen afscheid van Willem-Jan van Grondelle
die met pensioen ging. “Met veel plezier 38 jaar lang ingezet voor het milieu,” zo typeerde
Willem-Jan zichzelf terugkijkend op zijn geschiedenis bij Natuur & Milieu. Een geschiedenis
bijna net zo lang als Natuur & Milieu zelf bestaat. Veel overheidsbesluiten met een
ruimtelijke component uit al die jaren hebben op het bureau van Willem-Jan gelegen. Om ze
te becommentariëren, amenderen, in een ander perspectief te plaatsen, maar nooit om ‘nee’
te roepen, zoals hij het zelf zei, maar wel om met verrassende coalities andere oplossingen te
zoeken. Denk aan zaken als het behoud van het Markermeer en het Plateau van Margraten,
denk aan het tracé van de A73 of dat van de HSL, maar denk ook aan de Commissie
Elverding en de Crisis- en Herstelwet.
Later kwamen er ook verrassende andere onderwerpen uit zijn koker: Natuur & Milieu op de
AutoRai met de c,mm,n, het prototype van de elektrische auto, en Het Nieuwe Werken.
15
A15, DE DUURZAAMSTE SNELWEG TER WERELD
In 2013 kreeg het project A15, de duurzaamste snelweg ter wereld gezicht; we zetten het letterlijk en figuurlijk op de kaart. Dit
gebeurde met voorbeeldprojecten op het gebied van autodelen bij bedrijven en gemeenten, elektrische lesauto’s en taxi’s. Ook was er
een landelijke inruilactie (‘Mijn volgende auto rijdt elektrisch’). Het project kreeg veel publieke belangstelling met de lancering op 25
november. Dit gebeurde via de grootste video mapping ooit op gebouwencomplex ‘De Rotterdam’ in de gelijknamige stad.
Het project A15 is een gezamenlijk initiatief van Natuur & Milieu en Milieudefensie en wordt mogelijk gemaakt door de Nationale
Postcode Loterij. Het heeft tot doel om in 2015 40.000 mensen in 3.500 elektrische deelauto’s te laten rijden, op stroom afkomstig
van windmolens en zonnepanelen uit de regio rondom de A15. Dat doel streven we na in samenwerking met tal van partners uit het
bedrijfsleven en overheid, waaronder Nissan, Eneco, SnappCar, Grontmij, Rijkswaterstaat en de gemeente Rotterdam.
Door het project maakten veel mensen in 2013 daadwerkelijk kennis
met elektrisch rijden en autodelen. In juli startte de roadshow
‘Elektrisch rijden door rijscholen’, in samenwerking met de Vereniging
van Rijscholen. Vier rijscholen in de regio A15 reden bij toerbeurt een
maand met een Nissan Leaf. In deze vier maanden reden 133 leerlingen
elektrisch en in juli haalde voor het eerst iemand zijn rijexamen in een
volledig elektrische auto. Rijschool ‘De Betuwe’ schafte al in 2013 een
elektrische lesauto aan, waarin einde 2013 examens werden afgelegd.
De auto laadt onder meer op zonne-energie van Zon Zoekt Dak.
Van juli tot eind oktober was op bedrijventerrein Industriepark Kleefse Waard en bij business center Meetz! een Project A15 Nissan Leaf
beschikbaar om te delen. Bij Meetz! werd geteld: er zijn in die periode 375 ritten door 32 verschillende mensen gemaakt. Een reactie:
“Prima auto! Rijdt lekker en is voorzien van een goed navigatiesysteem voor de oplaadpunten. Een aanrader voor rijden in de stad of
korte afstanden!”
mobiliteit
elektrisch RIJDEN
Met de Rotterdamse Taxicentrale (RTC) ontstond een intensieve samenwerking. RTC rijdt in een elektrische taxi van het Chinese merk
BYD met project A15 bestickering. Ook heeft de RTC een Tesla aangeschaft. De projectorganisatie van A15 verzorgde de publiciteit. We
droegen bij aan een actie met kortingsvouchers om de elektrische taxi extra aantrekkelijk te maken. Ons doel: voor eind 2015 rijden in
Rotterdam 27 elektrische taxi’s.
Met leasemaatschappij Athlon startte in juli een inruilactie in
de A15 regio. In een omvangrijke campagne werden leaserijders
verleid om nog in 2013 over te stappen naar een elektrische auto.
In september is deze actie voor heel Nederland opgeschaald waarbij
ook ALD, Leaseplan en Arval aansloten. De overstap werd bijzonder
aantrekkelijk gemaakt. Zo verviel de boete voor leaserijders die pas
in 2014 mochten overstappen. Ook werd er een scherpe prijs gesteld
en werden extra voordelen aangeboden als gratis laadpalen of een
aanvullende vakantieauto. Het resultaat: bijna 400 leaserijders stapten
voor 31 december over op elektrisch rijden. De actie krijgt een vervolg
in 2014 in de vorm van een privé lease aanbod voor automobilisten
zonder leasemogelijkheid.
deelauto
Taxi
overstappen op elektrisch
16
het nieuwe draaien
Natuur & Milieu vond partners in BAM, KWS, Mourik, Strukton, Volker Rail, Van der Weerd Grafhorst, Van Oord en BMWT. Machinisten
werden getraind, een actieplan opgesteld én er werd gestart met het meten van de resultaten. De aanpak bleek succesvol en effectief;
als gevolg hiervan tonen veel andere bedrijven belangstelling.
mobiliteit
Het ‘Nieuwe Draaien’ heeft drie succesfactoren:
De aansluiting bij het vakmanschap van de
machinisten;
Financieel gewin;
Klimaatwinst.
Het meten van het effect is niet altijd eenvoudig. Bijvoorbeeld door ontbrekende gegevens over het ‘normale’ brandstofverbruik van
machines of door wisselende omstandigheden. In 2014 ronden we de pilot af en bekijken we hoe ‘het nieuwe draaien’ breed gestalte
kunnen geven.
17
CLEANER CAR CONTRACTS
Natuur & Milieu leidt een internationaal samenwerkingsverband van 77 lease-, verhuurbedrijven en fleetowners en 6 Europese NGO’s.
De bedrijven uit de coalitie hebben zich met een contract gecommitteerd aan een sterke reductie van de CO2-uitstoot. Met deze Cleaner
Car Contracts lopen ze ver vooruit op de Europees normen!
Omdat de bedrijven laten zien dat ambitieuze CO2 normen voor auto’s goed haalbaar zijn én een positieve business case opleveren, biedt
de coalitie een belangrijke tegenkracht in de Brusselse besluitvorming. Dat is nodig, omdat met name de minst innovatieve automerken
een intensieve lobby voeren om klimaatambities uit te hollen.
mobiliteit
Een positieve business case
In 2013 werd, na maanden van uitstel, door het Europees parlement het voorstel voor de nieuwe Europese normen voor CO2-uitstoot
aangenomen. Alhoewel de nieuwe normen minder ambitieus zijn dan waar de Cleaner Car Contracts-leden voor hebben gepleit, is het
toch een belangrijke stap voorwaarts, met een grote milieu-impact.
Ook in 2014 gaat de lobby van Cleaner Car Contracts door. We hebben een drieledige focus:
De effectuering van de nieuwe autonormen in de praktijk;
De agendering van het debat over zuinige en elektrische auto’s bij het nieuwe Europese parlement en de nieuwe commissie;
Met nog meer bedrijven intensiever samenwerken aan een zuinig wagenpark en ruimte voor groene groei.
onze lobby
Belangrijke stap voorwaarts
2014
Verschillende studies tonen de neveneffecten aan van reductie van CO2-uitstoot:
Deelnemende bedrijven varen er wel bij: ‘groene’ groei;
Het scheelt de Nederlandse automobilist veel geld;
Het zorgt voor meer banen.
Herhaaldelijk brachten we in het politieke debat business cases voor bedrijven en de economische baten in, naast de haalbaarheid
van de normen. Dit gebeurde via onze lobby tijdens een conferentie in januari, in gesprekken met stakeholders, brieven, artikelen,
persberichten en met een factsheet.
18
overige projecten
Initiëren, versnellen en ondersteunen van overheidsbeleid gericht op duurzame mobiliteit, daar draait het om in dit project. Speerpunt
in 2013 was actief bijdragen aan het onder regie van de SER gesloten Energieakkoord. In het project Klimaat en Energiebeleid Mobiliteit
staken we veel energie in de activiteiten om tot een ambitieuze en breed gedragen maatschappelijke mobiliteitsagenda te komen. We
besteedden daarbij veel aandacht aan een goede uitwisseling en afstemming met andere NGO’s en groene koploperbedrijven.
mobiliteit
LUCHTKWALITEIT
Natuur & Milieu publiceert samen met de ANWB jaarlijks
de top 10 zuinige bestelauto’s. Dit jaar voor het eerst met
een overzicht van elektrische bestelauto’s. Het werd een
zoektocht. Sinds 2010 publiceren we jaarlijks online in
december het nieuwste overzicht van zuinige. Ondernemers
zijn er blij mee. Zo stuurde een ondernemer ons dit jaar
deze mail, en hij werd op zijn wenken bediend: “Ieder najaar
kijken wij reikhalzend uit naar de top 10 van zuinige auto’s,
zo ook dit jaar. Wat wij echter misten was de top 10 van
zuinige bestelauto’s. Wij staan met ons bedrijf op het punt
om een stel bestelauto’s te vervangen en zouden ons graag
hierdoor laten leiden”. Een overzicht maken van elektrische
bestelauto’s bleek niet mee te vallen: weinig auto’s zijn
leverbaar in Nederland. Jammer, want met name in het
stedelijk gebied zouden ze een goed alternatief zijn voor
diesel of benzineauto’s.
GREEN DEAL FIETS
TOP 10 (ELEKTRISCHE) ZUINIGE BESTELAUTO’S
Allemaal op de fiets naar het werk! Het aandeel van de fiets in het woon-werkverkeer moet in tien jaar van 25 naar 30 procent. Op 27
november ondertekende het Ministerie van Infrastructuur en Milieu de Green Deal Fiets, samen met RAI vereniging, BOVAG, ANWB,
Fietsersbond en Natuur & Milieu. Deze Green Deal Fiets bevat een aantal acties die de fiets in het woon-werkverkeer stimuleert als
duurzaam alternatief voor de auto. Denk aan uitbreiding van snelfietsroutes, ondersteuning van bedrijven die het fietsen naar het
werk willen introduceren en pilots gebaseerd op bewonersinitiatieven.
KLIMAAT EN ENERGIEBELEID MOBILITEIT
Natuur & Milieu zet zich in voor een veel schonere luchtkwaliteit in de steden. Opdat mensen er vrij kunnen sporten, spelen en wonen
zonder ernstige gezondheidsklachten.In 2013 hebben we onder andere bij de politiek aangedrongen op het meten en monitoren van
stofdeeltjes roet, die zeer schadelijk zijn voor de gezondheid. Dat meten kan veel beter dan nu gebeurt. Samen met de RAI vereniging
(Rijwiel en Automobiel Industrie) en de Vereniging van Roetfilterfabrikanten publiceerden we een factsheet over roet en roetfilters.
We organiseerden een workshop en agendeerden in de media en in de politiek samen met andere NGO’s het probleem van de extreem
vervuilende snorscooters.
19
Welke gemeente bereikte in 2012 de meeste versnelling bij de introductie van elektrisch rijden? Dit was de centrale vraag van het
project ‘Elektrisch rijden Award’ (E-Award). In 2013 werden ideeën en activiteiten beoordeeld. Het project E-Award werd gezamenlijk
uitgevoerd met Stichting e-laad, het Formule-E team, het ministerie van EZ en Agentschap NL. Kerndoel was het stimuleren van
elektrisch rijden in álle Nederlandse gemeenten. Als criterium kozen we daarom voor het bereiken van de meeste versnelling en niet
voor de aanwezigheid van de meeste laadpalen of elektrische auto’s. Zo hadden ook kleine en op het terrein van elektrisch rijden
startende gemeenten kans de E-Award in de wacht te slepen.
DE STRIJD OM DE E-AWARD
E-AWARD LEVERT SCHAT AAN IDEEN OP
Nadat we in 2012 de wedstrijd breed aankondigden, meldden
51 gemeenten zich aan. Via een checklist legden we de nul-
situatie vast, waarna we gedurende het jaar – de looptijd van de
wedstrijd – regelmatig contact hielden met de deelnemers. Begin
2013 hebben uiteindelijk 30 gemeenten een wedstrijdverslag
ingestuurd. De jury koos hieruit 9 genomineerden: Amsterdam,
Enschede, ‘s-Hertogenbosch, Hoorn, Rotterdam, Texel,
Tytsjerksteradiel, Utrecht en Zaanstad. De uitslag werd op 30
mei tijdens het FET-congres bekend gemaakt. De jury koos
’s-Hertogenbosch als winnaar, Texel en Tytsjerksteradiel kregen
een eervolle vermelding. ’s-Hertogenbosch ontving uit handen
van juryvoorzitter Joost Helms een elektrische scooter en een
oorkonde.Veel gemeenten tonen een enthousiaste inzet om het
elektrisch rijden in hun gemeente te stimuleren. Aan de jury werden tal van creatieve ideeën, pilots en aansprekende communicatieve
activiteiten voorgelegd, in samenhang met andere beleidsterreinen en in samenwerking met bedrijven. De keuze voor genomineerden
en winnaar was daardoor een interessant en lastig karwei.
Natuur & Milieu heeft een Ideeënbundel samengesteld waarin 36 creatieve projecten zijn opgenomen. Deze is als PDF ruim verspreid
onder alle Nederlandse gemeenten. Ook is een printversie uitgedeeld op het FET-congres. Het project kreeg uitvoerig aandacht via
Natuur & Milieu-kanalen, het ROMnetwerk (een digitaal kennis- en discussieplatform) van de VNG en onze partnerorganisaties.
IDEEeNBUNDEL
Natuur & Milieu is een van de founding fathers van Transport & Environment (T&E), de Europese milieuorganisatie voor
transportzaken. We zitten dichtbij het Europees Parlement. Sinds vele jaren heeft Natuur & Milieu zitting in het bestuur van T&E. Als
bestuurslid dragen we actief bij aan strategische discussies, bijvoorbeeld over nieuwe emissie-eisen aan auto’s. T&E professionaliseert,
de organisatie groeit. Ook hierbij ondersteunen we met onze kennis en kunde. In 2013 heeft de organisatie een groter kantoor
betrokken, dichter bij het Europees Parlement.
NATUUR & MILIEU IN HET BESTUUR VAN TRANSPORT & ENVIRONMENT
20
VOedselDUURZAMERE PRODUCTIE, ANDERE EETGEWOONTEN
De productie en de samenstelling van ons huidige, dagelijkse menu trekken een zware wissel op het milieu en de natuur. Er zijn
grote verbeteringen mogelijk. Binnen het thema Voedsel werken we aan de verduurzaming van zowel de voedselproductie als de
voedselconsumptie. Wereldwijd is de biodiversiteit de afgelopen decennia met 40% afgenomen, in Nederland zelfs met 85%. De
neveneffecten van de intensieve veehouderij zijn daar debet aan. Ook het klimaat lijdt onder onze mondiale voedselproductie en
-consumptie. Voor milieu en klimaat valt enorm veel winst te behalen met het verduurzamen van de productie. Nóg beter is het als de
consument minder vlees gaat eten. Ons belangrijkste speerpunt is dan ook: ‘vlees.’
Missie
OORZAKEN AFNAME BIODIVERSITEIT
WERELDWIJD
Kap van oerwoud voor de teelt van soja (belangrijk ingrediënt voor veevoer)
NEDERLAND
Jaarlijks mestoverschot van 186 miljoen kilo fosfaat vervuilt het water.
Ammoniakuitstoot uit intensieve veehouderij bedreigt 60% van onze natuurgebieden.
KLIMAATSCHADE
Mondiale veehouderij zorgt voor 12% van alle uitstoot van broeikasgassen
pROJECTEN
Nederland proeft
Hoe lekker is een vleesvervanger? Proef, en je weet het! Natuur & Milieu deelde in 2013 2 miljoen gratis vleesvervangers
uit in de supermarkt. De Mobiele Flexitaria ging ermee het land in
Lobby voor mestbeleid en dierrechten
De lobby van Natuur & Milieu voor het behoud van dierrechten en een strenge meststoffenwet, heeft in 2013 vruchten
afgeworpen. Op 12 december maakte de staatsecretaris haar plannen bekend.
Strengere milieunormen voor de kip van morgen
De lat gaat in 2015 omhoog voor de supermarktkip: de Kip van Morgen. Natuur & Milieu en de Dierenbescherming spraken
hierover nieuwe inkoopnormen af met het Centraal Bureau voor de Levensmiddelenhandel (CBL). Ook streven we naar
een integraal keurmerk.
Overige projecten
Natuur & Milieu heeft in 2013 naast de boven genoemde projecten, ook overige projecten op het gebied van voedsel.
21
De uitdeelactie ‘Nederland proeft’ was onderdeel van de
Flexitariërcampagne. Met deze campagne wil Natuur & Milieu
Nederlanders verleiden om minder vlees te eten en vaker te
kiezen voor plantaardige alternatieven. Dit is nodig omdat
de mondiale vleesconsumptie onevenredig veel beslag legt
op de beschikbare landbouwgronden. Vleesconsumptie is
verantwoordelijk voor 12 procent van de wereldwijde uitstoot van
broeikasgassen en verbruikt enorm veel water. Natuur & Milieu
werkte tijdens de uitdeelactie samen met de Vegetarische Slager
en Vivera. Pierre Wind, ambassadeur van Natuur & Milieu, stelde
een e-kookboek samen, boordevol kooktips en recepten voor de
flexitariër. Dit kookboek is inmiddels 20.000 keer gedownload.
nederland proeft
De 2 miljoen gratis vleesvervangers gingen mee in de boodschappentas van Jumbo-klanten. De actie duurde drie weken en was
mogelijk dankzij € 2,5 miljoen, ontvangen van de Nationale Postcode Loterij. In de actieweken trok bovendien de Mobiele Flexitaria het
land in om mensen in wijken, op scholen en bij bedrijven kennis te laten maken met vleesvervangers. Alles onder het motto: proeven is
de beste strategie om mensen over de drempel te helpen.
voedsel
ONDERDEEL FLEXITARIeRCAMPAGNE
Tweets
SAMENWERKING MET ALBRON
In oktober kreeg de uitdeelactie een vervolg, nu in samenwerking met Albron. Deze cateraar biedt in zijn jaarlijkse actie ‘Een dagje
zonder vlees’ allerlei duurzame alternatieven aan zijn klanten. Duizenden gasten die lunchten in een van hun 500 restaurants kregen
een gratis satéstokje met ‘kip’ bij de aankoop van een bord friet. Het satéstokje bevat 100% plantaardige kipstukjes van de Vegetarische
Slager.
22
FLEXITARIeRCONVENANT
Natuur & Milieu roept Nederlandse gemeenten op om een Flexitariërconvenant te sluiten. Amsterdam en Wageningen gingen als
eerste in 2013 zo’n convenant aan. Zij bevinden zich in goed gezelschap: steden als Londen, Brussel, New York en San Francisco vragen
hun inwoners al langer om vaker te kiezen voor een plantaardig alternatief voor vlees. Het convenant maakt het mogelijk de landelijke
Flexitariërcampagne te versterken met lokale initiatieven en samenwerking. Denk bijvoorbeeld aan lokale producenten, horeca,
evenementen en zorginstellingen.
23
Voor onze lobby voor het behoud van dierrechten en een
strenge meststoffenwet spraken we met Staatssecretaris voor
Landbouw Sharon Dijksma, met Kamerleden en met de sector.
Ook boden we een petitie aan en schreven we een position
paper. Op 12 december maakte de staatsecretaris haar plannen
bekend. Die zijn een belangrijke stap voorwaarts naar een
duurzame veehouderij. De plannen zijn tweeledig:
De lobby van Natuur & Milieu voor het behoud van dierrechten en een strenge meststoffenwet, heeft in 2013 vruchten afgeworpen. Op
12 december maakte de staatsecretaris haar plannen bekend.
mestbeleid en dierrechten
Op 12 december publiceerde de staatssecretaris haar Kamerbrief over
het handhaven van dierrechten. Volgens de staatssecretaris blijven
dierrechten voor varkens en kippen nodig omdat er nog veel risico’s
voor mestverwerking bestaan. Zij volgt daarmee de conclusies van
het Planbureau voor de Leefomgeving (Ex ante evaluatie mestbeleid
2013 ). Bovendien vindt de staatssecretaris het nodig dat de latente
ruimte in vergunningen wordt onderzocht. Het rapport van Arcadis
over de uitbreidingsruimte in de veehouderij, gemaakt in opdracht van
Natuur & Milieu, gaf hiertoe aanleiding. Dit rapport en een petitie van
De Natuur- en Milieufederaties en Milieudefensie werd eind september
aangeboden aan Tweede Kamerleden en aan de staatssecretaris van
Economische Zaken.
DIERRECHTEN VOOR VARKENS EN KIPPEN
Wie kritisch kijkt naar ruim 40 jaar mestbeleid, ziet dat de problemen lang zijn genegeerd en gebagatelliseerd. Natuur & Milieu wees al in
1972 in haar eerste publicatie Bio-industrie, Augiasstal in natuur en landschap op de toenemende bodem- en water vervuiling. Oorzaak:
het ongecontroleerd uitrijden van grote hoeveelheden dierlijke mest. Dit gerucht makende rapport leidde destijds tot Kamer vragen.
Natuur & Milieu is als enige organisatie buiten de landbouw al die jaren de mestproblematiek blijven agenderen. Eind 2013 leverde
dat dan eindelijk resultaat op, zowel in het overheidsbeleid als in de afspraak die Natuur & Milieu maakte met de Nederlandse Zuivel
Organisatie (NZO) dat grondgebondenheid het uitgangspunt is in de melkveehouderij.
Het mestbeleid is laat tot stand gekomen en daardoor complex geworden. Het gaat nog jaren duren om de milieu problemen enigszins
te beheersen. Naast de verplichte mestverwerking in de Meststoffenwet, biedt het akkoord over de grondgebonden melkveehouderij
echter de basis voor een gezond mestbeleid. Nu al staat vast dat dankzij deze doorbraak in 2014 de uitgangspunten in concrete criteria
en voorwaarden zullen worden omgezet.
BASIS VOOR GEZOND MESTBELEID: EEN LANGE-ADEMSUCCES
LOBBY VOOR MESTBELEID EN DIERRECHT
voedsel
24
Een doorbraak in het mestdossier. Zo typeert Ben Hermans, projectleider Team Voedsel bij Natuur & Milieu de brief die staatssecretaris
Sharon Dijksma in december 2013 aan de Kamer stuurde. Ben werkt sinds begin jaren ’80 bij Natuur & Milieu en kent het mestdossier
als geen ander.
INTERVIEW BEN HERMANS OVER HET MESTDOSSIER
Ben, wat heb jij met mest?
Als kind speelde ik op de boerderij van mijn oom bij een gierput.
De gierputten waren in die tijd nog niet afgedekt. ‘Val er niet in’,
waarschuwde mijn oom. Nou, gier vond ik toen wel gemeen spul. De
vaste mest was goed voor de akkers, de gier stonk. Later zag ik de
effecten van grote hoeveelheden mest op de natuur.
Wat zijn die effecten?
In mest zitten veel mineralen, zoals fosfaat en nitraat. Als die in grote hoeveelheden in de grond verdwijnen, verontreinigen ze de
bodem en sijpelen ze via het grondwater door in het oppervlaktewater. Een andere oom van mij hield in de jaren ’70 legkippen in kooien.
Ik heb toen met eigen ogen gezien hoe de kippenmest, die naast de vijver werd opgehoopt, doorsijpelde in het water. Na een jaar was
de vijver een stinkende poel geworden waaruit alle kikkers en salamanders waren verdwenen. Grote hoeveelheden mest in de natuur
veroorzaken dezelfde effecten: sloten en plassen met alleen nog bacteriën en algen, maar zonder stekelbaarsjes en waterlelies.
Waarom is de brief van staatssecretaris Dijksma een doorbraak volgens jou?
Allereerst vanwege de grondgebonden melkveehouderij. Dat wil zeggen dat een boer de mest van al zijn dieren op zijn eigen grond
kwijt moet kunnen. Als de boer een mestoverschot heeft, moet hij dit verplicht (laten) verwerken. We hebben nu de garantie dat mest
op eigen land kwijt moet en de koeien in principe in de wei komen. Het tweede punt zijn de dierrechten, een verwarrend woord, want
eigenlijk gaat het om productierechten ofwel een maximum aantal dieren dat in Nederland gehouden mag worden. In 1998 is dit
vastgesteld voor varkens, in 2001 voor kippen. Door de grondgebondenheid geldt dat nu in feite ook voor koeien. In de praktijk kun je de
mest van twee koeien kwijt op één hectare. Zo wordt een halt toegeroepen aan het mestoverschot.
Natuur & Milieu zette mest al in 1972 op de agenda. Waarom heeft het zo lang geduurd?
In 1972 wees Natuur & Milieu in haar publicatie Bio-industrie – Augiasstal in natuur en landschap op de bodem- en watervervuiling
door het ongecontroleerd uitrijden van dierlijke mest. Dit rapport leidde tot kamervragen, maar niet tot maatregelen. Natuur & Milieu
heeft als enige organisatie buiten de landbouw de mestproblematiek op de agenda gehouden en meegedacht over oplossingen. In het
begin waren de tegenstellingen scherp. Er moest zelfs strijd gevoerd worden om te voorkomen dat de Waddenzee en de Markerwaard
ingepolderd zouden worden voor landbouwgrond.
grondgebonden melkveehouderij was een doorbraak. Het denken is om. Dankzij de steun van onze donateurs en de Postcode Loterij
heeft Natuur & Milieu door jarenlange intensieve lobby daar flink aan bijgedragen.
25
De landbouwlobby was krachtig, ook op het ministerie en in de Kamer. Men leefde lang met het sentiment van voedselzekerheid boven
alles, als reactie op de hongerwinter. Opvoeren van de productie, later ook voor de export, was
het devies. Door de problemen van de veehouderij van de laatste jaren, denk aan de epidemieën van mond- en klauwzeer, vogel-
en varkenspest en Q-koorts, ging het roer om. Niet alleen het ministerie heeft een omslag gemaakt, ook LTO Nederland, de
belangenbehartiger van de boeren. Men sluit niet langer de ogen voor de problemen, maar maakt nu werk van een duurzamere
veehouderij. Boeren die al duurzaam werken helpen hierbij: ander veevoer, goede mestverwerking, minimaal gebruik van antibiotica,
zuinig energieverbruik, en een eerlijke prijs voor hun producten. Daar steunen wij de boeren in.
Kan de vlag nu uit?
We weten nog niet wat uit het kamerdebat van 20 februari zal komen. Maar het principe van grondgebonden melkveehouderij en een
maximum aan de productie tot 2018 geeft mij het vertrouwen dat we nu echt op de goede weg
zijn. En we maken afspraken met de hele keten: voer – boer – zuivelfabrieken. Het moment dat FrieslandCampina in december koos voor
grondgebonden melkveehouderij was een doorbraak. Het denken is om. Dankzij de steun van onze donateurs en de Postcode Loterij
heeft Natuur & Milieu door jarenlange intensieve lobby daar flink aan bijgedragen.
Ben Hermans
26
Natuur & Milieu streeft naar een integrale benadering van
dierenwelzijn en duurzaamheid met één integraal keurmerk. We
werken daarin samen met Dierenbescherming. Het keurmerk
voor de Kip van Morgen houdt in:
het minimaliseren van de uitstoot van vieze en
schadelijke lucht uit kippenstallen;
het sluiten van kringlopen door de kippenmest terug
te brengen op het land waar het voer voor de kippen
wordt verbouwd;
STRENGERE MILIEUNORMEN VOOR DE KIP VAN MORGEN
De inkoopnormen voor duurzamer kippenvlees in de schappen worden strenger. Om dit bereiken onderhandelde Natuur & Milieu
in 2013 met de supermarkten en de sector. Het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) heeft op 26 januari 2014 de nieuwe
voorwaarden bekend gemaakt. De afspraken moeten in 2015 ingevuld zijn. Supermarkten formuleerden zelf de minimumeisen
voor kippenvlees. De inbreng van Natuur & Milieu zorgde ervoor dat de milieunormen hierin werden meegenomen. We hebben de
supermarkten kunnen bewegen om de lat voor inkoop van kippenvlees echt hoog te leggen. Hierbij werkten we nauw samen met de
Dierenbescherming. De supermarkten zeggen dat zij snel opnieuw om tafel willen voor verder constructief overleg. Natuur & Milieu
is daar blij mee. Op het programma staat het implementeren van de nieuwe criteria en het vergroten van het marktaandeel van nog
duurzamere kipproducten, zoals biologische kip en kip met het Beter Leven kenmerk.
voedsel
EeN INTEGRAAL KEURMERK
plannen cbl
De plannen van CBL en de pluimveesector voor de Kip van Morgen gaan een eind de goede kant op. Zo wordt een langzamer groeiend
kippenras ingezet voor het basisassortiment in het winkelschap. In 2015 moet het aantal kippen per vierkante meter zijn teruggebracht
van 21 naar 19. De soja in het veevoer moet afkomstig zijn van gecertificeerde, duurzame teelt. Ook moet de uitstoot van vieze lucht uit
stallen sterk verminderen en kippenhouders dienen de voer-mestkringloop te sluiten. Uiterlijk in 2020 moet al het kippenvlees, dat in
de Nederlandse supermarkten wordt verkocht, aan deze eisen voldoen.
duurzaam kippenvoer;
meer ruimte, bijvoorbeeld maximaal 12 kippen per
vierkante meter, en minimaal 8 uur
daglicht. Ook langzamer groeien draagt aanmerkelijk bij
aan een dierwaardig bestaan. Een dergelijk, gezonder
kippenras krijgt van Dierenbescherming 1 ster van het
Beter Leven kenmerk.
verdere innovatie
Natuur & Milieu stimuleert ook de komende jaren het verder vergroten van het marktaandeel echt duurzamere kipproducten in
de supermarkten. Ook werken we aan een versnelde introductie van nieuwe staltypes die dierenwelzijn en milieu combineren. De
kippensector kán verder innoveren. In Nederland zijn we daar goed in. Voorbeeld daarvan zijn stallen van het type Windstreek; hier
krijgt de kip een beter leven en wordt het milieu gespaard.
27
VEEL CAMPAGNES, EEN STERKER ‘MERK’
Succesvol waren we in de flink groeiende zichtbaarheid van Natuur & Milieu in 2013, zowel onder het publiek als bij bedrijven. We
organiseerden dan ook veel campagnes. Waar er in voorgaande jaren twee in één jaar werden gestart, waren dat er in 2013 eerder twee
per maand. Ondanks deze grote zichtbaarheid met afzonderlijke campagnes bleek het moeilijk om Natuur & Milieu als overkoepelende
organisator en inspirator te afficheren. Hier ligt een aandachtspunt voor 2014. Om Natuur & Milieu over het voetlicht te krijgen als dé
organisatie achter campagnes zijn we in 2014 gestart met het formuleren van een corporate story. In een corporate film komt de visie
van Natuur & Milieu expliciet naar voren. In samenhang hiermee is een nieuwe huisstijl ontwikkeld. Deze versterkt en moderniseert
ons ‘merk’. In 2014 passen we de nieuwe huisstijl voor het eerst structureel toe in alle externe communicatie. Een voorbeeld van de
nieuwe huisstijl is de Slimwoner campagne.
cOMMUNICATIE
Het team Marketing & Campagnes heeft een drieledige opdracht:
Consumenten stimuleren – door hen mogelijkheden en kennis te bieden –
om gebruik te maken van aantrekkelijke duurzame alternatieven;
Aansporen van bedrijfsleven en overheid – vaak via publieke opinie – om
te kiezen voor duurzame oplossingen;
Versterken en moderniseren van het merk Natuur & Milieu en haar
zichtbaarheid als oplossingsgerichte, verbindende en positieve
organisatie.
28
Natuur & Milieu in de media
2013 was een succesvol mediajaar voor Natuur & Milieu. Zowel onze grote projecten als de kleinere kregen volop belangstelling in de
pers.
cOMMUNICATIE
zonnepanelen en de huizenmarkt
We begonnen 2013 met een inkoopactie voor zonnepanelen. Terwijl een groot deel van Nederland nog kerstvakantie vierde, rekenden
wij het financiële rendement voor van zonnepanelen. Dat gebeurde in het veel beluisterde radioprogramma Vroege Vogels. Het thema
‘zonnepanelen’ bleef het hele jaar succesvol. Zo besloten we zonnepanelen te verloten onder kinderenboerderijen. Veel regionale
media berichtten over ‘hun’ prijzen winnende kinderboerderij. In het najaar, bij de start van een nieuwe inkoopactie, onderzochten we
de invloed van zonnepanelen op de waarde van een huis. In een tijd van crisis waarin de huizenprijzen frequent in het nieuws waren,
pakten journalisten die nieuws massaal op.
grootste uitdeel actie ooit
De grootste uitdeelactie ooit: we kondigden hem begin 2013 aan in het tv-
programma Kassa Groen. Een miljoen televisiekijkers maakten voor het eerst
kennis met de actie van Natuur & Milieu waarbij 2 miljoen vleesvervangers
zouden worden uitgedeeld. In april waren we voor de tweede maal met de
actie op tv; in die maand ging hij ook daadwerkelijk van start. Veel journalisten
kwamen op de eerste uitdeeldag naar de Jumbo supermarkt in Overvecht, om
zelf te proeven en hier verslag van te doen. De uitdeelactie is meerdere keren
herhaald. Telkens mocht hij rekenen op de belangstelling van de journalistiek.
Ook in het buitenland haalde ‘Nederland proeft’ krant, radio en tv.
PUBLICITAIR HOOGTEPUNT
Het publicitaire hoogtepunt van 2013 was het SER energieakkoord . Dit
historische akkoord, door 40 maatschappelijke partijen ondertekend,
stond garant voor ongekend veel media-aandacht. Omdat Natuur &
Milieu één van de hoofdonderhandelaars van dit akkoord was, stonden
wij voorop bij het toelichten ervan in de media. Online media, landelijke
dagbladen en programma’s als Een Vandaag, RTL nieuws en het NOS
journaal gaven acte de présence.
SPECTACULAIRE INTRODUCTIE ‘PROJECT A15’
Ons iconische ‘Project A15’ mag zich verheugen op steeds meer journalistieke interesse. De acties die Natuur & Milieu samen met
Milieudefensie opstartte om de snelweg A15 te verduurzamen, werden vaak items in kranten, radio, landelijke en regionale tv. Een
inruilactie voor elektrische leaseauto’s haalde de voorpagina van de Metro; het begin van het succes van deze grootschalige actie. In
november vond de officiële start van Project A15 plaats, met een videoprojectie op het grootste gebouw van Nederland, ‘De Rotterdam’
in de gelijknamige stad. Ieder die ’s avonds naar het NOS journaal keek, was in één klap op de hoogte.
29
VOEDSELVERSPILLING EN MESTWETGEVING IN HET NIEUWS
Ook kleinere thema’s kregen veel media-aandacht. Het thema ‘Voedselverspilling ’ pakte Natuur & Milieu op, samen met andere
maatschappelijke organisaties. Dit onderwerp haalde onder meer het NOS journaal en Hart van Nederland. Mede door de vasthoudende
lobby van Natuur & Milieu, werden in 2013 plannen bekendgemaakt voor een strengere wetgeving op meststoffen; het was volop
in het nieuws. Samen met onderzoeksbureau Arcadis deed Natuur & Milieu onderzoek naar de effecten van de verruiming van
het melkquotum en het beëindigen van dierrechten. We slaagden erin om de gevolgen hiervan op een toegankelijke manier te
verduidelijken.
OP DE BRES VOOR DE AUTOMOBILIST
Natuur & Milieu kwam dit jaar op voor de automobilist. Auto’s zijn veel minder zuinig dan fabrikanten beweren. Dit kost de automobilist
1 miljard extra op jaarbasis en is natuurlijk slecht voor het milieu; auto’s stoten meer CO²meer uit dan men denkt. De petitie die wij
startten, kreeg veel belangstelling en sympathie van de pers.
30
Natuur & Milieu online
In 2013 zette Natuur & Milieu flinke stappen in de professionalisering van haar online activiteiten. Vaker kregen onze campagnes
strategische online elementen.
Om in contact te komen met onze doelgroepen maakten we binnen onze campagnes veelvuldig gebruik van e-mailmarketing en social
marketing. Met een aantal succesvolle acties, zoals uitdeelacties van de Flexitariër en het verloten van gratis zonnepanelen aan drie
kinderboerderijen, trokken we veel aandacht. Ook konden we nieuwe geïnteresseerden aan ons te binden. Een frequenter gebruik van
advertising op social media helpt ons om onze doelgroepen te bereiken.
Het veelvuldige gebruik van online platformen zorgt voor een veelheid aan verschillende groepen, pages en social accounts. In 2013
is, samen met een extern adviseur, gestart met deze groei in goede banen te leiden. Eind 2013 legden we de fundering voor drie
communities (Betere Energie, Goed Eten, Slim Op Weg). De communities brengen donateurs en fans met gelijke interesses bij elkaar.
Community sites en social groepen worden in 2014 zichtbaar.
In 2013 gebruikten we in het tweede jaar op rij het Google Grants Pro-programma. Hiermee plaatsten we gratis advertenties (AdWords)
op Google, ter waarde van ruim € 300.000,-.
cOMMUNICATIE
WEBSITEBEZOEK IN 2013
31
nieuwsbrief
32
grants
De Publieksservice van Natuur & Milieu behandelt alle binnenkomende vragen. Vragen betreffen met name campagnes en specifieke
milieukwesties. In 2013 verwerkten we 3965 publieksvragen via de telefoon en e-mail. Van alle binnenkomende berichten waren er 99
een klacht. Een gelijk klachtenpercentage als het jaar ervoor. De publieksservice van Natuur & Milieu streeft ernaar vragen en klachten
binnen vijf werkdagen af te handelen. In verreweg de meeste gevallen lukte dat ook.
Publieksservice: onze service voor u
33
STEUN UIT DE HELE SAMENLEVING
Natuur & Milieu kan haar werk blijven doen, dankzij de steun van de Nationale Postcode Loterij en donaties van bedrijven en
particulieren. Hier vindt u een overzicht van alle donaties.
fondsenwerving
Overzicht donatiesNaast de financiering die Natuur & Milieu ontvangt van bedrijven en de Nationale Postcode Loterij, is de financiële hulp van onze
donateurs zeer welkom bij de verwezenlijking van onze missie: ‘een grote bijdrage leveren aan het substantieel verbeteren van de
natuur en het milieu’.
Van onze donateurs ontvingen we in totaal €257.249,-.
Daarnaast ontvingen wij €21.097,- uit nalatenschappen.
In 2013 was Natuur & Milieu (mede) erfgenaam van twee donateurs.
Trouwe achterban
Bij twee derde van de goede doelen loopt het aantal donateurs terug. Het radioprogramma Vroege Vogels concludeerde na onderzoek
dat de totale aanhang van natuur- en milieuorganisaties in 2013 harder is gedaald dan ooit. Geheel tegen de trend in is onze achterban
stabiel gebleven. Geen grote groei, maar zeker ook geen daling.
Een trouwe achterban is belangrijk! Niet alleen in financieel opzicht, ook voor een breed draagvlak voor milieumaatregelen en
campagnes. Natuur & Milieu voelt zich gesterkt door alle steun voor ons werk. Lees hier een column van een tevreden klant.
8607 mensen met een groen hart steunen Natuur & Milieu. In 2013 was het gemiddelde giftbedrag per donateur € 46,-. De Vrienden
van Zeekracht gaven gemiddeld € 15,-.
34
Werving: steun ons!
In 2013 hadden wij ons tot doel gesteld om van 10.000 donateurs financiële steun te ontvangen. Dit zijn er uiteindelijk 8.600, vrijwel
gelijk aan 2012. Dat blijkt al een positieve ontwikkeling te zijn in de wereld van natuur- en milieuorganisaties. In 2013 is namelijk de
totale aanhang van natuur- en milieuorganisaties harder gedaald dan ooit. Dat is de uitkomst van onderzoek ‘De Vroege Vogels Parade’
door het gelijknamige VARA-radioprogramma. Met een ongeveer gelijk aantal donateurs viel het totaal gedoneerde bedrag hoger uit
dan het jaar ervoor
Direct Mail en Telemarketing
Om donateurs te werven en behouden, zetten we in 2013 Direct Mail en Telemarketing in.
Zo zijn vorig jaar via telemarketing twee tests gedaan met het verzoek om donateur te worden; onder relaties die ooit eerder donateur
waren en relaties die Natuur & Milieu kenden via de actie Zon Zoekt Dak.
Resultaten:
Niet blij met benadering? Staat genoteerd
Als donateurs niet via Direct Mail en Telemarketing benaderd willen worden, houden we dit secuur bij. Irritatie kan toch ontstaan;
bestaande relaties realiseren zich niet altijd dat het Bel-Me-Niet-Register alleen van toepassing is als er nog geen klantrelatie bestaat. In
dergelijke gevallen geven we vriendelijk uitleg en beloven de relatie voortaan niet meer zullen benaderen.
35
Communiceren met onze donateurs
We vinden het belangrijk om het contact met onze donateurs te onderhouden en te laten zien wat wij ondernemen met het ons
toevertrouwde budget. Donateurs ontvangen 3x per jaar de papieren Natuur & Milieu Update. Met ingang van december 2013 verschijnt
bovendien Natuur & Milieu Update online. Bekijk hier het eerste exemplaar. Via een e-mail ontvangen donateurs 4x per jaar belangrijk
nieuws over het donateurschap en behaalde resultaten.
Natuur & Milieu is in december 2013 overgegaan op betaling via IBAN, het nieuwe Europese betalingssysteem. Via onze website en de
Natuur & Milieu Update hebben wij onze donateurs van de veranderingen op de hoogte gebracht. Ook de eerste editie van de online
Update stond in het teken van de overgang naar IBAN.
Groeistrategie 2013 - 2015
In 2008 koos Natuur & Milieu een strategie om de achterban te vergroten. In de afgelopen 5 jaar bleek onze aanpak succesvol: we
realiseerden een jaarlijkse groei in de inkomsten uit particuliere donaties. In 2013 hebben we opnieuw onze strategie bepaald met een
meerjarenplan tot en met 2015.
Natuur & Milieu wil met de nieuwe strategie de band met onze achterban verder versterken, met name door in te zetten op de groep
mensen die online onze campagnes volgen. Door in te spelen op het toenemend gebruik van online media en gerichte segmentering
willen we meer mensen enthousiasmeren en in actie laten komen voor betere energie, slimmer reizen en goed voedsel. Door de
beoogde hogere betrokkenheid verwachten we meer giften te ontvangen van onze online achterban.
Steun Postcode Lotterij
Maar liefst 50 procent van de opbrengst van de Nationale Postcode
Loterij wordt verdeeld over de 90 goede doelen die werkzaam zijn
op het gebied van Mens en Natuur. Natuur & Milieu hoort al sinds
1996 bij de goede doelen die op een bijdrage van de Nationale
Postcode Loterij mogen rekenen. We ontvangen jaarlijks 1,8 miljoen
euro: een aanzienlijke bijdrage waar wij ontzettend trots op zijn.
Natuur & Milieu bedankt de Postcode Loterij en al haar deelnemers
voor de voortdurende steun. Met deze hulp kunnen wij samen
werken aan een duurzame wereld.
36
Interview met Judith Lingeman
Hoofd Goede Doelen Nationale Postcode Loterij
“MET NATUUR & MILIEU BRENGEN WE MOOIE DINGEN TOT STAND”
De Nationale Postcode Loterij – de grootste goede doelen loterij van Nederland – verdeelt 50 procent van haar inkomsten over
101 goede doelen, passend bij de missie ‘Wij steunen goede doelen die zich inzetten voor een rechtvaardige en groene wereld’.
Natuur & Milieu is sinds 1996 vaste beneficiënt en ontving in 2012 bovendien geoormerkt geld voor twee ‘Extra Projecten’: A15
Duurzaamste snelweg en Nederland proeft. Hoofd Goede Doelen van de Postcode Loterij Judith Lingeman: “Samen brengen we
mooie dingen tot stand. Dat voelt goed.”
Vaste beneficiënten kunnen, dankzij de trouwe deelname van vele Nederlanders, gedurende een periode van vijf jaar rekenen op
financiële steun. “De screening bij de poort is grondig,” zegt Judith Lingeman. “Wij kijken niet alleen of een organisatie past bij onze
missie, maar ook of zij stevig is verankerd in de samenleving en professioneel is georganiseerd. Elk jaar zitten we met deze organisaties
om tafel om af te stemmen en te evalueren: hoe is de samenwerking gegaan en zijn doelen gerealiseerd? Natuur & Milieu laat zich
duidelijk horen in het politieke debat; een pluspunt, vinden wij. Ook loopt Natuur & Milieu vooraan in de trend van toenemende
samenwerking met bedrijven, overheid en andere organisaties.”
Bovenop de stapel
De Postcode Loterij inspireert en jaagt aan. De opbrengsten van de 13e en 14e trekking vormen jaarlijks het extra budget voor
bijzondere, communicatieve projecten. Vaste beneficiënten worden uitgenodigd hun mooiste ideeën in te dienen. In 2011 waren dat er
67. Op basis van een aantal criteria als samenwerking, concreetheid en actualiteit werden 15 voorstellen gehonoreerd. “Twee projecten
van Natuur & Milieu lagen snel bovenop de stapel,” aldus Lingeman. “Over project A15 (tot en met 2015) en Nederland Proeft (2012 /
2013) waren we meteen enthousiast.”
A15 gelanceerd
In A15, de duurzaamste snelweg ter wereld bundelen Natuur & Milieu en Milieudefensie hun krachten. “In dit project komt alles
bijeen waar we bij de Postcode Loterij in geloven,” zegt Lingeman. Ze somt op: “Samenwerking met verschillende partijen zoals
Rijkswaterstaat, lokale overheid en bedrijfsleven. Ambitieuze doelstellingen. Dicht bij de mensen met verschillende deelprojecten.”
Het Hoofd Goede Doelen beseft: “A15 vergt enorm veel inzet van Natuur & Milieu en Milieudefensie. Een droom waarmaken kost tijd;
nu komt het erop aan om alle partijen gemotiveerd te houden. Met de deelprojecten worden mijlpalen behaald en dat stemt trots.” De
spectaculaire lancering vond plaats in november. “Het overtrof mijn verwachtingen.”
Nederland proeft!
Ook Nederland proeft is een favoriet van Lingeman. “Het is krachtig als je samen een grootschalige campagne als Nederland proeft
kunt uitvoeren,” vindt ze. “Natuur & Milieu doet dat goed. Jumbo verleende zijn medewerking, wij hebben onze communicatiekanalen
ingezet. Het was voor iedereen een win-winsituatie. Nederland maakte kennis met vleesvervangers en de verkoop ervan steeg met
procenten.”
Early adapters
De Postcode Loterij laat ook de eigen medewerkers kennismaken maken met, onder meer, de projecten van Natuur & Milieu. “Het helpt
ons de boodschap beter uit te dragen,” zegt Lingeman. “Zelf worden we van de weeromstuit ‘early adapters’: Ik stap op de fiets, neem
de elektrische taxi en ben overtuigd flexitariër geworden.”
37
Mede mogelijk gemaakt dankzij Nationale Postcode Loterij
De dag van de zon
Ave Natura 2000
Klimaat en Energiebeleid Verkeer
Zon zoekt dak 2 uitvoering 2013
HNW 2012 Campagne
Zon zoekt dak 4
Elektrisch Rijden en Innovatie Auto
Duurzame stedelijke distributie voor gemeenten
Duurzame Innovatie Goederenvervoer
Varkenshouderij 2.0
CLM/Jumbo Reductie Bestrijdingsmiddelen op AGF
Verduurzamen veevoer en het sluiten van mineralen kringlopen
De gevulde paprika
Goeie peer
Doggy bag
Community Flexitariër
Internationale marktverkenning tussensegment
Ranking the stars Voedsel
Integraal duurzame dierlijke prod herkenbaar in winkelschap
Maatschappelijke roadmap biobased economy
Duurzame houtketens
AH Duurzame Teelt AGF
Towards a climate & energy agreement for the Netherlands
Groene11 2013
More renewables through better grids
Biomassa lobby II
Bedrijven Coalitie Schoon Fossiel
Het Nieuwe Draaien
Leasediner 2013
Biomassa beleid/transparantie
Pensioen en Klimaat
E-award lokale overheden E-Laad
Zon zoekt school
De feiten van biomassabijstook brochure
Sterrenstroom
Nationaal energie- en klimaatakkoord
Vlugschrift Vlees
Duurzame biomassa lobby
Schip met Duurzame Soja
Actualiteit Voedsel 2013
Lucht en verkeer
Grote klappers: strategische interventiecijfers
Merk, merkbeleving en engagement
Minister van voedsel
Juridisch kolencentrales
Inzage Imidacloprid
Maximum share menu
CO2 prestatieladder samenwerkingsverbanden
Elektrische bestelauto’s: wat is er op de markt?
Koploperstrategie bedrijven
Corporate communicatie 2013
Online 2013
Relatiebeheer en fondsenwerving 2013
Zichtbaarheid oude media 2013 (persvoorlichting)
Publieksservice 2013
O-team 2013
Engagement Marketing deel 1
Jaarverslag 2012
Ontwikkelproject Zon op school
HNW 2013 campagne
Imago-onderzoek N&M
Afwikkeling CO2-markt
Achterbanraadpleging SER-energieakkoord
Ontwikkeling campagne Tem de tijd 2013
Business development
Ontwikkelen Business Community
Versnelde acquisitie Q4 M&C
Energierekening revolutie
Lobby & accountmanagement zon; lokale energie
Tafel 4 SER Akkoord
Ned implementatie 1,5% energiebesparing uit energy
efficiency
N&M inzet in het CAN Europe project “Energy for the planet”
Juridische procedures kolen
Analyseren aantal energiemarkt zaken
SER-borgingscommissie
Acquisitieproject Energie
Actualiteit Energie 2013
Minder gif op voedsel en in milieu- Deel 2
Lobby tuinbouw
Lobby veehouderij en vlees
Lucht/raffinaderijen 2013
Uitvoeringsagenda duurzame veehouderij 2013
Damn food waste
Mini Rondeel op de Zuidas
Acquisitieproject 3D printing
Taskforce Green deal fiets
Verkenning telewerkforum
FET-activiteiten 2013
Klimaatbeleid
T&E Bestuur 2013
vervolg Cleaner Car Contracts
Actualiteit Mobiliteit 2013
Acq Paardekooper – Doggy bag
Inkoopactie zonnepanelen 2
Eerlijke autowijzer, fase 1
Coalitie touroperators snelle trein
38
Scherp blijven, milieuresultaten boeken en succesvol acquireren
bestuur & raad van toezicht
directie/bestuurNatuur & Milieu heeft één statutair directeur, de heer Tjerk Wagenaar. Hij is sinds 1 december 2010 in functie. De directeur is tevens de
bestuurder van de stichting. Zijn taken en bevoegdheden zijn vastgelegd in de statuten en het bestuursreglement. De directeur wordt in
de uitvoering van zijn functie ondersteund door het managementteam en de medewerkers.
De directeur wordt benoemd door de Raad van Toezicht. De Raad maakt jaarlijks aan het begin van het jaar met de directeur
resultaatafspraken voor het nieuwe jaar. De realisatie hiervan wordt door de Raad geëvalueerd in een voortgangsgesprek halverwege
het jaar en beoordeeld aan het eind van het jaar. De beloning van de directeur is gebaseerd op de Adviesregeling Beloning Directeuren
van Goede Doelen van de Vereniging Fondsenwervende Instellingen (VFI).
In 2013 bekleedde de heer Tjerk Wagenaar de volgende relevante nevenfuncties:
Voorzitter Raad van Advies Thomasstichting voor Jongeren
Lid Regieteam Topsector Energie
Lid Green Deal Board
Bestuurslid onderzoeks- en adviesbureau CE Delft
raad van toezichtDe Raad van Toezicht houdt integraal toezicht op het beleid van en de algemene gang van zaken in de organisatie. De Raad staat de
directeur, gevraagd en ongevraagd, met advies terzijde. De taken en bevoegdheden van de Raad zijn vastgelegd in de statuten en het
Reglement Raad van Toezicht.
De Raad, bestaande uit vijf tot negen personen, is samengesteld aan de hand van een profielschets. Deze is gebaseerd op de aard en
werkzaamheden van de organisatie en de gewenste deskundigheid, ervaring en onafhankelijkheid van zijn leden. Het bedrijfsleven, de
financiële wereld, de rijksoverheid en andere overheden en maatschappelijke organisaties zijn vertegenwoordigd. De leden van de Raad
van Toezicht ontvangen geen financiële beloning.
De Raad evalueert jaarlijks zijn eigen functioneren. Daarbij wordt gekeken of de samenstelling van de Raad nog adequaat is in relatie
tot de ontwikkeling van de organisatie en evalueert de Raad de uitoefening van de toezichthoudende rol. De conclusie was dat de
huidige samenstelling van de Raad prima past bij de fase van ontwikkeling van Natuur & Milieu. Voorts trok de Raad de conclusie dat
op een actieve en waar nodig pro-actieve wijze invulling is gegeven aan de toezichthoudende rol die de Raad volgende de statuten en
reglementen van de organisatie dient te vervullen.
39
Marike van Lier Lels
Voorzitter, lid remuneratiecommissie
Aftredend per: November 2016
Herbenoembaar: Nee
Hoofdfunctie: Professioneel bestuurder
Nevenfuncties:
Lid Raad voor Leefomgeving en Infrastructuur
Lid Raad van Commissarissen van KPN
Lid Raad van Commissarissen van USG People
Lid Raad van Commissarissen van TKH
Lid Raad van Commissarissen Reed Elsevier
Lid Raad van Commissarissen Eneco
Pierre Hupperts
Lid auditcommissie
Aftredend per: Februari 2015
Herbenoembaar: Nee
Hoofdfunctie: Partner MVO Adviesbureau The Terrace
Nevenfuncties:
President-commissaris bij Agrofair
Voorzitter van Stichting YOI, platform voor hippe en eerlijke
kleding
Gerard Jutten
Voorzitter remuneratiecommissie
Aftredend per: November 2015
Herbenoembaar: Nee
Hoofdfunctie: –
Nevenfuncties:
Vice-voorzitter Groenfonds Kostbaar Salland
Bestuurslid Stichting IJssellinie
Sjoerd van Keulen
Voorzitter auditcommissie
Aftredend per: November 2017
Herbenoembaar: Nee
Hoofdfunctie: –
Nevenfuncties:
Vicevoorzitter van de Raad van Toezicht van het WNF
Adviseur van de Stichting PharmAcces
Vicevoorzitter Raad van Commissarissen van Heijmans N.V.
Ellen Kooij
LID
Aftredend per: September 2017
Herbenoembaar: Ja
Hoofdfunctie: Business developer en adviseur op gebied
van Marketing, Fondsenwerving, Branding en Innovatie
voor organisaties met een sociale en/of duurzame missie of
doelstelling
Nevenfuncties: -
Hans van der Vlist
lid
Aftredend per: April 2016
Herbenoembaar: Ja
Hoofdfunctie: –
Nevenfuncties:
Plaatsvervangend voorzitter Commissie voor de
milieueffectrapportage
Voorzitter Raad van Commissarissen nv Slibverwerking
Noord Brabant
Lid Raad van Toezicht stichting Platform 31
Lid Raad van Commissarissen Stichting Vestia Groep
Voorzitter e-Decentraal
Voorzitter stichting Streekeigen Producten Nederland
Lid maatschappelijke adviesraad VNCI
Voorzitter Adviescollege ICT gemeente Amsterdam
Lid bestuur stichting Kennis en Innovatie Centrum Westelijke
Veenweiden
Voorzitter Adviescommissie Water
Voorzitter bestuur Kennisinstituut Duurzaam Verpakken
Lid Raad van Toezicht Springtij
Lid Raad van Toezicht TKI Solar Energy
40
VerantwoordingsverklaringDirectie/bestuur en de Raad van Toezicht onderschrijven een verantwoordingsverklaring, welke voldoet aan de eisen van het CBF-keur
van het Centraal Bureau Fondsenwerving. In de verantwoordingsverklaring onderschrijven zij dat:
1. er een duidelijk onderscheid is tussen de functie ‘toezicht houden’ en de functies ‘besturen’ en ‘uitvoeren’;
2. de organisatie effectief en efficiënt werkt, opdat haar middelen optimaal worden aangewend voor het realiseren van de doelstelling;
3. de organisatie streeft naar optimale relaties met belanghebbenden.
Ad 1. Natuur & Milieu heeft een bestuursstructuur waarin de directie formeel het bestuur vormt met de daarbij horende
verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Het ‘toezicht houden’ is neergelegd bij de Raad van Toezicht. Deze keurt
de strategie, het jaarplan, de begroting, de jaarrekening en het jaarverslag goed. De Raad bewaakt daarbij de missie
en de statutaire doelstellingen van de organisatie. Ook bewaakt de Raad de ontwikkeling van de financiën en de
beheersprocessen. De Raad heeft een auditcommissie ingesteld, bestaande uit twee leden van de Raad, om in detail
de ontwikkeling van de financiën van de organisatie te bewaken. De bevoegdheden van bestuur, Raad van Toezicht en
auditcommissie zijn vastgelegd in de statuten van de Stichting en nader uitgewerkt in de reglementen. Daarin staan
ook de bepalingen om functievermengingen en onafhankelijkheidsconflicten van bestuurders en/of toezichthouders te
voorkomen.
Ad 2. Natuur & Milieu werkt met een voortschrijdende meerjarenbegroting op hoofdlijnen en een meer gedetailleerde
jaarbegroting. Natuur & Milieu is een projectenorganisatie. De voortgang van de projecten, financieel en inhoudelijk, wordt
op kwartaalbasis tegen het licht gehouden. In de reguliere monitoring wordt de voortgang van alle projecten op inhoud,
financiën en doorlooptijd beschreven. Natuur & Milieu evalueert regelmatig de effectiviteit en efficiëntie van haar werk.
De Raad van Toezicht keurt de jaarrekening goed en voert minimaal tweemaal per jaar een gesprek met de accountant
van de organisatie: nadat de accountant de jaarrekening heeft gecontroleerd en na een tussentijdse controle, aan de hand
van een door de accountant opgestelde interim managementletter. De Raad evalueert samen met de directeur jaarlijks het
functioneren van de accountant.
Ad 3. Kernactiviteiten van Natuur & Milieu zijn: consumenten handelingsperspectief bieden op het gebied van
duurzaamheid, stimuleren van duurzaam, innovatief overheidsbeleid en motiveren van bedrijven om groene business
cases te ontwikkelen. Coalities bouwen, campagnes en opinievorming zijn daarbij belangrijke instrumenten. Deze zetten
we in om milieudoelen versneld te realiseren, draagvlak en mobilisatiekracht te ontwikkelen en duurzaamheid een
belangrijke factor te laten zijn. Communicatie met belanghebbenden is steeds cruciaal. Wij hebben dan ook intensief
contact met veel verschillende partijen in bestuur, politiek, bedrijfsleven, wetenschap, maatschappelijke organisaties en
media. Andere belanghebbenden zijn financiers, donateurs en samenwerkingspartners. Aan hen wordt onder andere
informatie verstrekt in de volgende vormen:
- financiers: tussen- en eindverslagen, al dan niet voorzien van een accountantsverklaring;
- donateurs: digitale en papieren nieuwsbrieven, de jaarbrief en het jaarverslag en de jaarrekening, voorzien van een
goedkeurende accountantsverklaring;
- samenwerkingspartners: bijeenkomsten, overleggen, nieuwsbrieven en schriftelijke rapportages;
- geïnteresseerden: website, digitale nieuwsbrief, social media als Twitter en Facebook.
risicomanagmentFact based en open
Natuur & Milieu bewaakt haar reputatie en geloofwaardigheid. Het geeft ons de vrijheid ons kritisch op te stellen ten opzichte van
beleid en gedrag van overheden en bedrijven; ook als de onderwerpen zeer gevoelig liggen. Onze reputatie en geloofwaardigheid zijn
gebaseerd op feiten. Bovendien zijn wij open, zorgvuldig en transparant in onze handelwijze en berichtgeving. De directeur is op de
hoogte van alle externe uitingen van de organisatie.
Risicoanalyse en reserve
Zowel inhoudelijk als financieel checken we onze projecten voor de start op realisme, fiscaliteit en debiteurenrisico en nemen
waar nodig maatregelen om mogelijke risico’s af te dekken. Tijdens de loop van een project is adequate informatievoorziening en
kwartaalcontrole op resultaat, tijd en geld het adagium.
Natuur & Milieu maakte in 2013 een uitgebreide risicoanalyse, onder meer ter onderbouwing van de gewenste omvang van de
continuïteitsreserve. In november 2013 beoordeelde de Raad de analyse als ‘degelijk’. Voortaan staat de analyse jaarlijks op de agenda
van de Raad.
41
Verslag Raad van Toezicht 2012Vergaderingen
De Raad van Toezicht van Natuur & Milieu kwam in 2013 vier keer bijeen. Daarnaast onderhielden de Raad en de directeur
maandelijks contact over actuele ontwikkelingen middels conference calls. Op onze agenda stonden de voortgang van de projecten,
de acquisitieresultaten, het jaarverslag en de jaarrekening 2012, de programma’s voor de komende jaren en de begroting 2014. Bij het
monitoren van de projecten besteedden we met name aandacht aan de twee door de Nationale Postcode Loterij gefinancierde projecten
(‘Nederland proeft’ en ‘A15’).
De Raad besprak in de aanwezigheid van de accountant het accountantsrapport bij de jaarrekening 2012. Diens positieve rapport
Interim-controle 2013 bevestigde ons beeld dat het beheersmatig op orde is bij Natuur & Milieu. De vergaderingen van de Raad van
Toezicht waarin de jaarrekening 2012 en de Interim-controle 2013 werden besproken, werden voorbereid door de auditcommissie in
aanwezigheid van de accountant.
De Raad besprak in september 2013 uitvoerig de themaplannen voor 2014 met de hoofden van Natuur & Milieu. Deze plannen oogsten
waardering. Waar mogelijk adviseerde de Raad de hoofden voor hun verdere planontwikkeling. Een afvaardiging van de Raad sprak met
de Ondernemingsraad van Natuur & Milieu. Gezien de groei van het aantal medewerkers is er weer sprake van een verplichte OR.
Wisseling van de wacht
Medio 2013 verwelkomde de Raad van Toezicht Ellen Kooij als nieuw lid. Mevrouw Kooij is zelfstandig professional op het gebied van
sociaal ondernemerschap. Haar benoeming kwam tot stand op basis van het profiel voor leden van de Raad van Toezicht. Voor deze
vacature werd kennis van maatschappelijke organisaties en maatschappelijk ondernemen gevraagd. De Ondernemingsraad voorzag
de voordracht voor benoeming van een positief advies. Mevrouw Kooij neemt het stokje over van mevrouw Willemijn Verloop; zij trad
tussentijds af vanwege andere werkzaamheden. We bedanken mevrouw Verloop voor haar inspirerende en betrokken inzet, met name
bij de ontwikkeling van het maatschappelijk ondernemen door de organisatie.
Na een eerste, vier jaar durende zittingstermijn, stelde de heer Sjoerd van Keulen zich opnieuw herkiesbaar als lid van de Raad van
Toezicht. Met genoegen herbenoemde de Raad hem in november 2013 voor een laatste periode van vier jaar.
Conclusie: succesvol jaar
Uit dit jaarverslag blijkt dat 2013 voor Natuur & Milieu een succesvol jaar was. De Raad ziet dat de maatschappelijke positie van de
organisatie duidelijk is versterkt en dat milieuresultaten worden behaald. Ook staat de organisatie er financieel goed voor. Consequent
doorvoeren van de nieuwe strategische koers ligt hieraan ten grondslag; deze werd in 2011 uitgezet. De koers behelst de uitvoering
van gerichte interventies die consumenten, bedrijven en overheden duurzame handelingsperspectieven bieden. Behaalde successen
zijn echter geen garantie voor de toekomst. Scherp blijven, milieuresultaten boeken en succesvol acquireren blijven dan ook de opgaven
voor 2014 en verder. De Raad heeft er alle vertrouwen in dat de organisatie hiervoor voldoende is toegerust en zich 100 procent zal
inzetten. We zien de toekomst dan ook met optimisme tegemoet.
De Raad dankt de directeur en medewerkers van Natuur & Milieu voor hun betrokken en succesvolle inzet voor de organisatie. Ook
dankt de Raad alle partners en financiers van Natuur & Milieu voor hun vertrouwen en steun.
Namens de Raad van Toezicht,
Utrecht, januari 2014
Marike van Lier Lels
42
personeel
bestuur & raad van toezicht
Gedreven medewerkers met een gedeelde missie zijn de grootste kracht van Natuur & Milieu. Wij werken vanuit vier ondernemende
thema’s: Energie, Voedsel, Mobiliteit, Marketing & Campagnes. Daarbij wordt ondersteuning geleverd door de teams Financiën, P&O en
Ondersteuning. In onze organisatie werken enthousiaste mensen: samen, oplossingsgericht en inspirerend.
In 2013 zijn we gaan werken met programmaleiders om de acquisitiekracht van en het projectmatig werken in de organisatie te
versterken. Voor 2014 zijn de belangrijkste speerpunten: maatschappelijk ondernemen en kennis van (acquireren bij) het bedrijfsleven.
personeelsbezetting
Eind 2013 had Natuur & Milieu 53 medewerkers (44,8 fte) in dienst; 8 meer dan eind 2012. Enkele parttime contracten zijn gewijzigd,
waardoor de organisatie in totaal met 8,15 fte is gegroeid. Let op: alle aantallen en percentages die betrekking hebben op de
personeelsbezetting zijn inclusief de Groene11 en exclusief stagiaires, oproepkrachten en medewerkers Natuur en Milieufederaties.
43
vacatures
In 2013 had Natuur & Milieu in totaal 10 vacatures. Deze betroffen zowel vervanging als een kleine uitbreiding. Alle vacatures zijn
vervuld. De wervingsprocedures duurden gemiddeld ruim 3 maanden. De kandidaat startte gemiddeld 1 – 2 maanden later. Bij de
werving is voornamelijk gebruik gemaakt van online en social media, zoals LinkedIn, Twitter en Facebook.
instroom
Er zijn 13 medewerkers (11,15 fte) in dienst getreden.
De instroom was iets groter dan in 2012, wat wordt verklaard door de groei van de organisatie. Alle medewerkers die bij Natuur & Milieu
in dienst treden, starten met een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd. Het percentage arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd
ten opzichte van het totaal aantal medewerkers is 34. Het percentage medewerkers met een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde
tijd is 66. Het aantal arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd is daarmee iets toegenomen ten opzichte van 2012. Dit komt door de
instroom van nieuwe medewerkers.
uitstroom
In 2013 ging een medewerker (0,6 fte) met pensioen. Drie medewerkers ( 2,15 fte) verlieten om andere redenen de organisatie. Bij alle
uitstroom betrof het mannelijke collega’s met een parttime arbeidsovereenkomst.
Ouderschapsverlof / overige mutaties
Vier medewerkers maakten gebruik van gedeeltelijk ouderschapsverlof. Daarnaast is een aantal parttime contracten
gewijzigd: enkele medewerkers gingen iets meer, enkele anderen iets minder werken
Opbouw dienstjaren
Dienstjaren als percentage van de bezetting per 31 december 2013:
Het grootste aantal medewerkers heeft een dienstverband korter
44
Leeftijdsopbouw
De gemiddelde leeftijd is met 42 jaar licht gedaald. (De gemiddelde leeftijd in 2012 was 44 jaar).
Flexibele schil
In voorkomende gevallen wordt met freelancers gewerkt, voornamelijk voor tijdelijke projectfuncties en/of als specifieke
competenties nodig zijn die we zelf niet in huis hebben. Daarnaast werkten in 2013 in totaal vijf oproepkrachten bij Natuur &
Milieu, voornamelijk voor ondersteunende werkzaamheden.
Stagiairs/afstudeerders
Natuur & Milieu biedt studenten graag de mogelijkheid om stage te lopen of een afstudeeronderzoek te doen. Beleid is
dat stagiaires in de teams worden opgenomen en zoveel mogelijk meedraaien in het team. Op die manier kunnen ze veel
leren en een nuttige bijdrage aan projecten leveren. Vijftien studenten (voornamelijk uit HBO of WO) hebben hun stage of
afstudeerproject bij ons vervuld. Daarnaast liepen drie recent afgestudeerde WO-ers een werkervaringsstage van enkele
maanden.
Trainees
Natuur & Milieu heeft in 2013 voor het eerst twee trainees aangetrokken. Voor hen ontwikkelden we een driejarig programma.
Hierin maken zij kennis met alle facetten van de organisatie en worden opgeleid tot breed inzetbare projectleiders. De trainees
zijn voor periodes van acht tot twaalf maanden aan een thema verbonden. Circa 20 procent van hun beschikbare uren mogen
zij besteden aan hun ontwikkeling. Voor 2014 voorzien we een verdere groei van het aantal trainees.
Vrijwilligers
Natuur & Milieu is blij met alle steun, onder meer in de vorm van donaties en menskracht. Vrijwilligers krijgen een plek in
ons O-team of helpen met werkzaamheden op kantoor. Het O-team bestond eind 2013 uit 448 vrijwilligers, die ons helpen
bij activiteiten en onderzoek door het hele land. Het O-team groeide vorig jaar, grotendeels spontaan, met 108 leden. De
vrijwilligers controleerden de zichtbaarheid van onze campagne Nederland Proeft in de supermarkten, deden een benchmark
naar eieren (Paasei) en hielpen bij de inventarisatie van wegwerpservies. Er zijn ook vier vrijwilligers werken op kantoor; zij
beantwoorden bijvoorbeeld publieksvragen, ondersteunen in onderzoeken of houden ons archief bij.
De inzet van ons O-team is al jaren gericht op specifieke werkzaamheden. In 2014 onderzoeken we hoe we hun kracht mogelijk
beter kunnen benutten. Dat gebeurt door middel van een intern onderzoek onder medewerkers om te weten te komen waar
ondersteuning gewenst is én met een onderzoek onder de vrijwilligers. Van hen willen we graag horen in welke activiteiten zij
specifiek zijn geïnteresseerd.
Ziekteverzuim
Het ziekteverzuim was in 2013 met 4,12 procent hoger dan in voorgaande jaren. Dit werd met name veroorzaakt door enkele
langdurig verzuimers. Zij zijn inmiddels allen gere-integreerd en hersteld. Het totaal aantal ziekmeldingen was 61.
45
Opleidingen
Net als in 2012, besteedde Natuur & Milieu bijna 3 procent van de bruto loonsom aan opleidingen. Ons beleid is alle
medewerkers te stimuleren aan opleidingen deel te nemen: enerzijds om vakkennis op peil te houden, anderzijds om
vaardigheden te vergroten. De opleidingen betreffen zowel individuele als in company-trainingen. Hierbij werken we samen
met erkende opleidingsinstituten. Een aantal keren is tevens een individuele coach ingezet.
In company organiseerden we de volgende trainingen:
- acquisitievaardigheden, zowel voor starters als voor al meer ervaren medewerkers;
- een vervolgtraining projectmatig werken voor alle projectleiders, met specifieke aandacht voor competentieontwikkeling;
- workshops Het Nieuwe Werken;
- een training copy writing voor een aantal medewerkers van Marketing & Campagnes.
Competentieontwikkeling en beoordeling
Elke medewerker heeft jaarlijks tenminste 3 gesprekken over zijn resultaten en competentieontwikkeling. Aan het begin van
het jaar maken we per medewerker resultaatafspraken; deze worden rond de zomer geëvalueerd. We besluiten het jaar met
een beoordelingsgesprek; hierin worden de behaalde resultaten beoordeeld. Ook houdt elke medewerker een 360ᶛ feedback
ronde, waarin hij/zij directe collega’s vraagt feedback te geven op zijn functioneren.Tijdens de drie gesprekken besteden we
ook aandacht aan competentieontwikkeling, met twee invalshoeken:
- competentieontwikkeling die nodig is voor optimaal functioneren,
- door de medewerker gewenste competentieontwikkeling voor zijn persoonlijke ontwikkeling.
Arbeidsvoorwaarden
Natuur & Milieu heeft een eigen arbeidsvoorwaardenregeling. De organisatie biedt ruime mogelijkheden om parttime te
werken en een goede reiskostenregeling. Ook heeft Natuur & Milieu in 2013 volledig Het Nieuwe Werken ingevoerd.
Organisatieontwikkeling
In 2013 heeft de organisatie een verdere ontwikkeling doorgemaakt, passend bij de in 2010 gekozen koers. De kernboodschap
is: ‘zo binnen, zo buiten’. Ook intern geven we verder invulling aan samenwerken, oplossingsgericht en inspireren. Dit gebeurde
vorig jaar onder meer met twee bijeenkomsten, die werden begeleid door externe facilitators.In april hielden we een ‘heidag’
met alle medewerkers. Hier zijn met name stappen gezet op het gebied van de interne cultuur en samenwerking.In november
kwamen alle programmaleiders bij elkaar. Begin 2013 is de rol van programmaleider geïntroduceerd. Elk MT-lid en elke
senior projectleider is verantwoordelijk voor een programma en voor het realiseren van de resultaten daarvan. Denk aan het
behalen van milieuwinst en het acquireren van middelen om het programma te financieren. In deze novembersessie stond
maatschappelijk ondernemen bij een NGO en de eigen ontwikkeling van de programmaleiders centraal.
Het nieuwe werken
In 2013 voerde Natuur & Milieu Het Nieuwe Werken volledig door in de eigen organisatie. De belangrijkste argumenten
hiervoor: een betere balans werk/privé, vergroten motivatie medewerkers, minder reizen goed voor het milieu en efficiënt en
als moderne organisatie een aantrekkelijke werkgever zijn en blijven. Het kantoor werd aangepast, zoals nieuwe flexplekken,
om Het Nieuwe Werken te faciliteren. Ook werden de ICT-voorzieningen aangepast, zodat overal gewerkt kan worden als op
kantoor.
46
Natuur & Milieu startte in 2013 met een vrijwillige ondernemingsraad bestaande uit drie leden. Eind 2013 is de organisatie gegroeid
naar 50+ medewerkers, en is de ondernemingsraad verplicht geworden.
In 2013 heeft de OR onder meer ingestemd met wijzigingen in de regeling voor ouderenbeleid, beoordelingsformulieren en
arbeidsvoorwaarden. Ook brachten we advies uit over een aantal organisatiewijzigingen. Speerpunten van de OR in 2013 waren
werksfeer en cultuur, en omgaan met de flexibele schil.
Naast de basistaken, zoals reageren op wijzigingen in arbeidsvoorwaarden en organisatie, heeft de OR in 2014 extra aandacht
voor onder meer: mensgerichte communicatie en processen en omgang met de flexibele schil. Daarnaast is er ook aandacht voor de
financiële vooruitzichten, de continuïteit van de organisatie en communicatie naar medewerkers hierover.
De ondernemingsraad,
Silvia Kerste, Marleen Meijers, Marga Robesin
ondernemingsraad
bestuur & raad van toezicht
47
2013 was financieel een gezond jaar voor Natuur & Milieu. Het resultaat kwam uit op € 323.000; € 23.000 hoger dan begroot. De
omzet komt ruim € 1.800.000 hoger uit op € 8.300.000. Deze hogere omzet komt voort uit het uitvoeren van de twee Postcode Loterij
projecten NL proeft en het A 15 project. De opbrengsten van eigen fondswerving bleven ruim € 600.000 en van projecten voor de
overheid €350.000 achter bij de begroting. De kosten, exclusief materiële kosten, vielen € 350.000 lager uit dan begroot. De personele
lasten waren conform begroting.
financien
In 2013 is veel aandacht aan de beheerprocessen binnen de organisatie gegeven. Bijzonder punt van aandacht daarbij is hoe om te
gaan met business initiatieven waar de organisatie expliciete exploitatierisico’s loopt. In de risicoanalyse en de daaruit voortvloeiende
gewenste hoogte van de continuïteitsreserve zijn de risico’s van deze vormen van maatschappelijk ondernemen expliciet meegenomen.
risico’s
Voor 2014 is een resultaat van € 250.000 begroot. Onderliggend is een groei van 15% van de activiteiten gepland, met name te
realiseren via meer projecten voor het bedrijfsleven en met eigen verdienmodellen.
vooruitblik 2014
Jaarrekening 2013
Natuur & Milieu
Hamburgerstraat 28a
3512 NS Utrecht
Natuur & Milieu
2 Jaarrekening 2013
Inhoudsopgave
1 Inleiding 3
2 Jaarrekening 2013 4
2.1 Balans per 31 december 2013 4
2.2 Staat van baten en lasten over het boekjaar 2013 5
2.3 Kasstroomoverzicht 7
2.4 Grondslagen voor waardering en van resultaatbepaling 8
2.5 Toelichting op de balans per 31 december 2013 11
2.6 Toelichting op de staat van baten en lasten over 2013 16
2.7 Verdeling uitvoeringskosten naar bestemming 21
2.8 Toelichting verdeling uitvoeringskosten naar bestemming 22
3 Overige gegevens 23
3.1 Vaststelling en goedkeuring 23
3.2 Resultaatbestemming 23
3.3 Gebeurtenissen na balansdatum 24
4 Bijlagen jaarrekening 24
4.1 Begroting 2014 24
Natuur & Milieu
3 Jaarrekening 2013
1. Inleiding
2013 was financieel een gezond jaar voor Natuur & Milieu. Het resultaat kwam uit op € 323.000; € 23.000 hoger dan begroot.
Zonder incidentele baten, zoals een bijdrage van de ASN Bank, zou het resultaat uitgekomen zijn op € 182.000. Enkele zaken
vallen daarbij in het bijzonder op:
- De omzet komt ruim € 1.800.000 hoger uit op € 8.300.000. De materiële opbrengsten zijn ruim € 2.000.000 hoger dan
begroot, vooral door het uitvoeren van de twee Postcode Loterij projecten NL proeft en het A 15 project. (NL Proeft was
niet in de begroting meegenomen. De realisatie in 2013.was € 1.864.000.)
- De opbrengsten van eigen fondswerving bleven ruim € 600.000 en van projecten voor de overheid €350.000 achter bij de
begroting. Doordat veel medewerkers werkten aan de twee grote Postcode Loterij projecten en aan het Energieakkoord
voor duurzame groei was er minder ruimte om andere projecten voor het bedrijfsleven of de overheid uit te voeren.
- De kosten, exclusief materiële kosten, vielen € 350.000 lager uit dan begroot. Er is veel minder besteed aan inhuur van
externe capaciteit dan begroot. Verder kwamen de automatiseringskosten en de publiciteitskosten lager uit en is de
algemene reserve maar voor een beperkt deel ingezet. De personele lasten waren conform begroting.
Het resultaat 2013 is ongeveer € 100.000 hoger dan het resultaat in 2012 van € 228.000. Als we echter kijken naar het resultaat
gecorrigeerd voor de posten met een incidenteel karakter (het zogenaamde genormaliseerd resultaat, zie het accountantsverslag
2013, pagina 4) blijkt het resultaat in 2013 ongeveer € 175.000 lager te zijn dan in 2012. De oorzaak hiervan is dat de kosten
sterker stegen dan de opbrengsten.
Risicoparagraaf
In 2013 is veel aandacht aan de beheerprocessen binnen de organisatie gegeven. Het projectmatig werken en de reguliere
rapportages verlopen grotendeels conform de vastgestelde procedures. In 2014 gaan we de puntjes op de i zetten. Bijzonder punt
van aandacht daarbij is hoe om te gaan met business initiatieven waar de organisatie expliciete exploitatierisico’s loopt.
Bijvoorbeeld, als het aanbrengen van leads met betrekking tot de isolatie van woningen of de verkoop van zonnepanelen
achterblijft kan dit tot verlies op projecten leiden. Het hoofd Financiën en de directeur zullen deze categorie projecten vooraf
extra kritisch beoordelen en waar nodig het maximaal te lopen risico beperken. Natuur & Milieu heeft bewezen dit soort
projecten goed uit te kunnen voeren. In de risicoanalyse en de daaruit voortvloeiende gewenste hoogte van de
continuïteitsreserve zijn de risico’s van maatschappelijk ondernemen expliciet meegenomen.
Door meer samen te werken met bedrijven is extra aandacht voor het bewaken van ons imago noodzakelijk. Onafhankelijkheid
en fact based zijn daarbij uitgangspunten. Het hoofd Marketing & Campagnes en de directeur toetsen waar nodig deze
uitgangspunten vooraf en nemen, indien gewenst, maatregelen om het risico te beperken.
Het debiteurenrisico van opdrachtgevers wordt indien nodig vooraf getoetst.
Vooruitblik 2014
Voor 2014 is een resultaat van € 250.000 begroot. Onderliggend is een groei van 15% van de activiteiten gepland, met name te
realiseren via meer projecten voor het bedrijfsleven en met eigen verdienmodellen. Voorbeelden van eigen verdienmodellen zijn
onze campagnes voor zonnepanelen (Zon Zoekt Dak) en isolatie van woningen (Slimwoner). De daarvoor benodigde personele
kosten zijn zoveel mogelijk variabel gemaakt.
Administratief gezien is Natuur & Milieu SEPA proof 2014 ingegaan. Inmiddels wordt betaald en geïncasseerd via SEPA.
Natuur & Milieu
4 Jaarrekening 2013
2. Jaarrekening 2013
2.1 Balans
Na verwerking resultaatbestemming
31 december 2013 31 december 2012
ACTIVA ref.
Materiële vaste activa
(voor bedrijfsvoering) 2.5.1 322.640 363.000
Voorraden 2.5.2 0 10.375
Vorderingen en overlopende activa 2.5.3 1.592.783 1.309.956
Effecten 2.5.4 136.445 128.675
Liquide middelen 2.5.5 4.369.333 7.411.618
6.098.560 8.860.625
Totaal 6.421.201 9.223.625
PASSIVA
Reserves en fondsen 2.5.6
- Reserves
. Continuïteitsreserve 3.069.677 2.763.426
. Bestemmingsreserves 372.851 386.026
. Overige reserves 7.770 -
. Bestemmingsfondsen 29.485
3.479.783 3.149.452
Langlopende schulden 2.5.7 81.680 81.680
Kortlopende schulden 2.5.8 2.859.737 5.992.492
Totaal 6.421.201 9.223.625
Natuur & Milieu
5 Jaarrekening 2013
2.2 Staat van baten en lasten
Werkelijk 2013 Begroot 2013 Werkelijk 2012
Baten ref.
- Baten uit eigen fondsenwerving 2.6.1 1.711.019 2.357.482 2.051.822
- Baten uit acties van derden 2.6.2
Baten uit acties van derden 2.241.207 2.089.837 2.042.843
Baten uit extra trekkingen 3.339.362 786.977 661.647
Totaal baten uit acties van derden 5.580.569 2.876.814 2.704.490
- Opbrengsten van overheden 2.6.3 733.799 1.089.837 869.991
- Rentebaten en baten uit beleggingen 2.6.4 150.037 57.000 193.795
- Overige baten 2.6.5 145.225 120.000 151.779
Som der baten 8.320.650 6.501.132 5.971.876
Lasten
Besteed aan doelstellingen 2.6.6
- Campagnes 3.329.663 1.679.429 1.847.945
- Beleidsbeïnvloeding 406.855 401.387 330.463
- Voedsel 913.540 974.782 1.030.178
- Energie 996.519 934.920 843.696
- Mobiliteit 1.697.002 1.310.154 1.050.665
7.343.579 5.300.673 5.102.947
Werving baten 2.6.7
- Kosten eigen fondsenwerving 131.327 283.250 151.095
- Kosten acties derden 56.283 121.393 64.517
187.611 404.642 215.611
Beheer en administratie 2.6.8
- Kosten beheer en administratie 466.899 495.817 424.885
Som der lasten 7.998.088 6.201.132 5.743.444
Resultaat 322.562 300.000 228.432
Natuur & Milieu
6 Jaarrekening 2013
Werkelijk 2013 Begroot 2013 Werkelijk 2012
Resultaat bestemming
Toevoeging/onttrekking aan:
- Continuïteitsreserve 306.251 300.000 130.602
- Bestemmingsreserves
Toevoeging Reserve Ziekteverzuim 107.951
Onttrekking Reserve leeftijdsbewust personeelsbeleid 100.000-
Bestemmingsreserve Zeekracht 130.000
Onttrekking Reserve Automatisering 23.977- 32.170-
Toevoeging Reserve Donateursbaten N&M 2.851
- Bestemmingsfondsen
Toevoeging Donateursbaten Zeekracht 29.485
322.562 300.000 228.432
Baten Lasten
1 = Baten uit eigen fondsenwerving 1= Besteed aan doelstelling
2 = Baten uit acties derden 2= Werving
3 = Opbrengsten van overheden 3 = Beheer en administratie
4 = Rentebaten en baten uit beleggingen
5 = Overige baten
Natuur & Milieu
7 Jaarrekening 2013
2.3 Kasstroomoverzicht 2013 (volgens de indirecte methode)
De cijfers tussen haakjes verwijzen naar de toelichting. Bedragen * € 1.000
2013 2012
Kasstroom uit operationele activiteiten
Bedrijfsresultaat 323 228
Aanpassingen voor:
- Afschrijvingen 104 194
- Veranderingen in werkkapitaal
- Voorraden 10 3-
- Kortlopende vorderingen (1) 283- 679
- Kortlopende schulden (2) 223 714-
- Nog te besteden projectgelden 3.355- 4.414
3.405- 4.376
Kasstroom uit bedrijfsoperaties 2.979- 4.798
Kasstroom uit operationele activiteiten 2.979- 4.798
Kasstroom uit investeringsactiviteiten
Investeringen in materiële vaste activa 63- 52-
Desinvesteringen in materiële vaste activa - -
Aankopen beleggingsportefeuille - 129-
Verkoop uit beleggingsportefeuille - -
Verkregen reserves van Zeekracht - 46
Kasstroom uit investeringsactiviteiten 63- 135-
Kasstroom uit financieringsactiviteiten
Opname leningen o/g - -
Aflossing leningen o/g - 21-
Toename/Afname geldmiddelen 3.042- 4.641
Liquide middelen per 1 januari 7.411 2.770
Netto toename/afname 3.042- 4.641
Liquide middelen per 31 december 4.369 7.411
Toelichting (zie voor de cijfers de toelichting op de balans)
1. Kortlopende vorderingen 31-12 01-01
Te vorderen Opbrengsten 589 314
Debiteuren 740 621
Overige 264 375
1.593 1.310
283 toename
2. Kortlopende schulden
Crediteuren 609 451
Belastingen en premies sv 176 131
Overige schulden 450 430
1.235 1.012
223 toename
De afname van de liquiditeiten wordt vooral veroorzaakt door de forse bestedingen aan projectgelden met betrekking tot de
grote Postcode Loterij projecten. Voorts zijn de liquiditeiten per saldo afgenomen door toegenomen vorderingen (283) en een
toename van de schulden (223).
Natuur & Milieu
8 Jaarrekening 2013
2.4 Grondslagen voor waardering en van resultaatbepaling
Algemeen
Natuur & Milieu is sinds 1 juli 2007 gevestigd aan de Hamburgerstraat 28a, 3512 NS te Utrecht. De statutaire doelstelling van de
stichting is: "Het leveren van een herkenbare bijdrage aan een duurzame samenleving, nationaal en internationaal. Daarbij zet
de stichting zich in voor de ecologische dimensie van duurzame ontwikkeling (een schoon milieu voor huidige en toekomstige
generaties, een rijke natuur en een divers landschap) met oog voor de sociale en economische aspecten ervan en voorts al
hetgeen met een en ander rechtstreeks of zijdelings verband houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn, alles in de ruimste zin des
woords. Het maken van winst wordt niet beoogd." De statuten van de stichting zijn voor het laatst gewijzigd op 22 februari 2011.
Voorheen verbonden partijen
Binnen een van haar projecten voerde Natuur & Milieu sinds 2008 de campagne Zeekracht, met als uitvloeisel de oprichting van
de coöperatie Club Zeekracht UA. Als sterk beleid beïnvloedend lid van de coöperatie heeft Natuur & Milieu tezamen met het
Bestuur van de coöperatie besloten de activiteiten van de coöperatie in 2012 weer volledig als project binnen Natuur & Milieu
onder te brengen en de coöperatie te liquideren. Met het bestuur van voorheen de coöperatie Club Zeekracht UA is afgesproken,
dat toekomstige donaties van "Vrienden van Zeekracht ", als ook baten uit de participaties Meewind ten gunste van de
werkzaamheden van het project Zeekracht worden aangewend.
Vanuit het resultaat 2012 is de bestemmingsreserve Zeekracht van € 130.000,- gevormd. Een tekort binnen het project
Zeekracht en het risico van waardevermindering van de participaties kunnen hiermee worden afgedekt.
Kasstroomoverzicht
Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit de
liquide middelen, waarbij vreemde valuta direct zijn verantwoord tegen de koersen, waartegen zij zijn ver- of gekocht.
Ontvangsten en uitgaven uit hoofde van interest of belegging zijn opgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten.
Onder de investeringen in materiële vaste activa zijn alleen de investeringen opgenomen waarvoor in het lopende boekjaar
geldmiddelen zijn uitgegeven.
Transacties waarbij geen in- of uitstroom van kasmiddelen plaatsvindt, waaronder waardestijging beleggingen en financiële
leasing, zijn niet in het kasstroomoverzicht opgenomen.
Betalingen van leasetermijnen worden voor het aflosgedeelte als uitgaven uit financieringsactiviteiten aangemerkt, het
interestgedeelte als uitgave uit operationele activiteiten.
Schattingen
Bij toepassing van de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening vormt de directie van Natuur & Milieu zich
verschillende oordelen en schattingen die essentieel kunnen zijn voor de in de jaarrekening opgenomen bedragen. Indien het
voor het geven van het in artikel 2:362 lid 1 BW vereiste inzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schattingen
inclusief de bijbehorende veronderstellingen opgenomen bij de toelichting op de desbetreffende jaarrekeningpost.
Grondslagen voor waardering activa en passiva
Algemeen
Als houder, sinds 2003, van het CBF-Keur is de jaarrekening van Natuur & Milieu ingericht conform de Richtlijn Verslaggeving
Fondswervende Instellingen (Richtlijn 650). Activa en verplichtingen worden in het algemeen gewaardeerd tegen de
verkrijgings- of vervaardigingsprijs, of de actuele waarde. Indien geen specifieke waarderingsgrondslag is vermeld vindt
waardering plaats tegen de verkrijgingsprijs. In de balans, de winst-en-verliesrekening en het kasstroomoverzicht zijn
referenties opgenomen. Met deze referenties wordt verwezen naar de toelichting. Indien noodzakelijk wordt op vorderingen een
voorziening in mindering gebracht voor oninbaarheid.
Vergelijking met voorgaand jaar
De gehanteerde grondslagen van waardering en resultaatbepaling zijn ongewijzigd ten opzichte van het voorgaande jaar. Als dit
nodig is, vinden her-rubriceringen plaats op balans- of resultaatposten teneinde het inzicht in de balans- of resultatenrekening
te verbeteren.
Materiële vaste activa
De bedrijfsmiddelen worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs onder aftrek van afschrijvingen gebaseerd op de economische
levensduur. Voor meubilair is de economische levensduur gesteld op 5 jaar, voor automatiseringsapparatuur en ontwikkelde
software op 3 jaar, en voor interne verbouwingen op 10 jaar.
De Stichting beoordeelt op iedere balansdatum of er aanwijzingen zijn dat een vast actief aan een bijzondere
waardevermindering onderhevig kan zijn. Indien dergelijke indicaties aanwezig zijn, wordt de realiseerbare waarde van het
Natuur & Milieu
9 Jaarrekening 2013
actief vastgesteld. Indien het niet mogelijk is de realiseerbare waarde voor het individuele actief te bepalen, wordt de
realiseerbare waarde bepaald van de kasstroom genererende eenheid waartoe het actief behoort. In zoverre wordt vastgesteld
dat een bedrijfsmiddel niet langer economisch rendabel is, wordt dit bedrijfsmiddel door middel van een extra afschrijving tot
op nihil afgeschreven.
Voorraden
De voorraden worden gewaardeerd op de verkrijgingsprijs onder toepassing van de FIFO-methode (First in First out methode),
of lagere opbrengstwaarde. Deze laatste waarde is de geschatte verkoopprijs onder aftrek van direct toerekenbare verkoopkosten
en rekening houdend met de incourantheid van de voorraad.
Vorderingen en overlopende activa
Vorderingen en overlopende activa worden bij de eerste verwerking gewaardeerd tegen de reële waarde van de tegenprestatie.
Handelsvorderingen worden na eerste verwerking gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. Voorzieningen wegens
oninbaarheid worden in mindering gebracht op de boekwaarde van de vordering. Vorderingen hebben een looptijd van korter
dan 1 jaar, tenzij expliciet anders is vermeld in de betreffende toelichting.
Effecten
De participaties zijn gewaardeerd tegen de actuele waarde per balansdatum opgegeven door de bewaarder van het
participatieregister ANT Custody. Op- en afwaarderingen muteren in het eigen vermogen in de reserve waardeverschillen
beleggingen.
Liquide middelen
Liquide middelen bestaan uit kas-, banktegoeden en direct opeisbare deposito’s met een looptijd korter dan twaalf maanden.
Rekening-courantschulden bij banken zijn opgenomen onder schulden aan kredietinstellingen onder kortlopende schulden.
Liquide middelen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde.
Reserves en fondsen
Het eigen vermogen van de Stichting wordt ingedeeld in diverse reserves. Jaarlijks wordt het resultaat door het bestuur
bestemd. De Stichting heeft een continuïteitsreserve gevormd voor de dekking van risico's op korte termijn en om zeker te
stellen dat zij ook in de toekomst aan haar verplichtingen kan voldoen Voor donaties waarbij de donateurs de bestemming
hebben vastgesteld is een bestemmingsfonds gevormd.
Schulden en overige passiva
Schulden worden bij de eerste verwerking gewaardeerd tegen de reële waarde. Transactiekosten die direct zijn toe te rekenen
aan de verwerving van de schulden worden in de waardering bij de eerste verwerking opgenomen.
Operationele leasing
Bij de Stichting kunnen er leasecontracten bestaan waarbij een groot deel van de voor- en nadelen die aan het eigendom
verbonden zijn, niet bij de Stichting liggen. Deze leasecontracten worden verantwoord als operationele leasing. Verplichtingen
uit hoofde van operationele leasing worden, rekening houden met ontvangen vergoedingen van de lessor, op lineaire basis
verwerkt in de winst-en-verliesrekening over de looptijd van het contract.
Grondslagen van resultaatbepaling
Het resultaat wordt bepaald als verschil tussen de aan het boekjaar toegerekende baten en de bestedingen over het jaar. De
baten uit fondsenwerving worden verantwoord in het jaar waarop de opbrengsten betrekking hebben. Opbrengsten op de
projecten worden verantwoord op het moment dat de toezegging van de projectfinancier is ontvangen. Deze opbrengsten leiden
tot baten voor zover zij gebruikt worden voor de (mede)financiering van projecten en dan worden zij verantwoord in de
verslagperiode waarin de projectkosten worden gemaakt. De nog niet bestede projectgelden worden op de balans gepassiveerd.
Opbrengsten uit door de overheid gefinancierde projecten worden conform de hiervoor vermelde wijze van
projectverantwoording verwerkt.Baten uit nalatenschappen worden verantwoord in het boekjaar waarin de omvang
betrouwbaar kan worden vastgesteld. De kosten worden toegerekend aan de verslagperiode waarop zij betrekking hebben.
Verliezen worden genomen zodra deze voorzienbaar zijn.
Lasten
De lasten worden bepaald op historische basis en toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben.
Natuur & Milieu
10 Jaarrekening 2013
Personeelsbeloningen
Lonen, salarissen en sociale lasten worden op grond van de arbeidsvoorwaarden verwerkt in de staat van baten en lasten voor
zover ze verschuldigd zijn aan werknemers. Natuur & Milieu heeft alle pensioenregelingen verwerkt volgens de
verplichtingenbenadering. De pensioenregeling is ondergebracht bij de Stichting Bedrijfspensioenfonds voor de Landbouw
(BPL). De over het verslagjaar verschuldigde premie wordt als last verantwoord. Mutaties in de pensioenvoorziening worden ook
in de staat van baten en lasten verwerkt. Het bedrag dat als pensioenvoorziening is opgenomen, is de beste schatting van de nog
niet af gefinancierde bedragen die noodzakelijk zijn om de desbetreffende verplichtingen per balansdatum af te wikkelen.
Afschrijvingen op materiële vaste activa
Materiële vaste activa worden vanaf het moment van ingebruikname afgeschreven over de verwachte toekomstige gebruiksduur
van het actief. Indien een schattingswijziging van de toekomstige gebruiksduur plaatsvindt, dan worden de toekomstige
afschrijvingen aangepast. Boekwinsten en -verliezen uit de incidentele verkoop van materiële vaste activa zijn begrepen onder de
afschrijvingen.
Rentebaten en rentelasten
Rentebaten en rentelasten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rentevoet van de betreffende
activa en passiva. Bij de verwerking van de rentelasten wordt rekening gehouden met de verantwoorde transactiekosten op de
ontvangen leningen die als onderdeel van de berekening van de effectieve rente worden meegenomen.
Toelichting op de specificatie en verdeling kosten naar bestemming (2.7.1)
In de jaarrekening 2013 is de toerekeningsystematiek van lastenverdeling aangepast. De toerekeningsystematiek werd tot 2012
gebaseerd op de uren van de medewerkers die voor het realiseren van betreffende doelstellingen waren aangenomen en de
daarmee gepaard gaande kosten per doelstelling. De toerekeningsystematiek is per 2013 gebaseerd op daadwerkelijk
gerealiseerde declarabele uren binnen de doelstellingen. In een organisatie waar medewerkers steeds vaker in wisselende
samenstellingen aan verschillende doelstellingen werken geeft de gewijzigde toerekeningsmethodiek een beter inzicht. Conform
de aanbeveling kostentoerekening Beheer & Administratie van de VFI is de toerekeningsmethodiek hiermee minder complex
geworden, transparanter en eenvoudiger uitlegbaar.
De kosten op de kostenverdeelstaat worden als volgt aan de activiteiten toegerekend:
- De kosten van Publiciteit en Communicatie worden, met uitzondering van de direct aan eigen fondsenwerving toe te
rekenen kosten, verdeeld over de doelstellingen en de kosten Beheer en Administratie aan de hand van het gemiddelde
aantal FTE's.
- De salariskosten van uitvoerende medewerkers worden toegerekend op basis van de gerealiseerde declarabele uren en
bijbehorende tarieven. De kosten van ondersteunende medewerkers worden, voor zover er een rechtstreeks verband is,
gedeeltelijk toegerekend aan de doelstellingen.
- De overige personele kosten, huisvestingskosten, bureaukosten, organisatiekosten, algemene kosten en afschrijvingen
worden verdeeld aan de hand van het gemiddeld aantal FTE's per doelstelling/activiteit. Waar mogelijk worden kosten
direct toegerekend.
- Materiële projectkosten zijn kosten gemaakt door de teams ten bate van een specifiek project. Deze kosten zijn dan ook
direct aan de doelstellingen toe te rekenen.
Natuur & Milieu
11 Jaarrekening 2013
2.5 Toelichting op de balans per 31 december 2013
2.5.1 Materiële vaste activa (voor bedrijfsvoering)
Meubilair Automati- Verbouwingen TOTAAL
en inrichting sering
Stand per 1 januari 2013
Aanschafwaarde 441.317 464.673 491.702 1.397.692
Cum. waardeverm. en afschrijv. 429.332 345.592 259.768 1.034.692
Boekwaarde per 1 januari 2013 11.984 119.081 231.935 363.000
Mutaties
Investeringen 8.394 8.138 46.902 63.434
Desinvesteringen - - - -
Afschrijvingen 8.830 44.010 50.953 103.793
Afschrijvingen desinvesteringen - - - -
Stand per 31 december 2013
Aanschafwaarde 449.711 472.811 538.605 1.461.126
Cum. waardeverm. en afschrijv. 438.162 389.603 310.721 1.138.486
Boekwaarde per 31 december 2013 11.549 83.208 227.884 322.640
Afschrijvingspercentages 20,0% 33,3% 10,0%
2.5.2 Voorraden
Deze post omvat aangekochte CO2-rechten, welke, nadat verkoop daarvan heeft plaatsgevonden, tegen uitgifte van een
certificaat worden vernietigd. In 2013 heeft de directie besloten om de aan- en verkoop en vernietiging van CO2 rechten niet
langer als dienst aan te bieden. In 2013 zijn de resterende CO2 rechten verkocht waardoor de voorraad per 31/12/2013 € 0
bedraagt.
2013 2012
Voorraden CO-2 rechten 0 10.375
2.5.3 Vorderingen
2013 2012
Debiteuren 739.890 620.851
Te ontvangen opbrengsten 588.781 314.490
Te ontvangen nalatenschappen 1.800 30.000
Vooruitbetaalde NS-abonnementen 53.464 60.872
Nog te ontvangen rente 77.932 148.439
Fietsproject 861 197-
Overige vorderingen 130.056 135.501
1.592.783 1.309.956
Op de post debiteuren is in 2012 een voorziening in mindering gebracht voor oninbaarheid van een vordering. Conform de
procedure debiteurenbeheer is in 2013 deze vordering als definitief oninbaar verklaard en daarom voor 100% afgewaardeerd.
Ultimo 2013 is een aantal grote projectopbrengsten gefactureerd. Ontvangst heeft inmiddels plaatsgevonden. Het verloop van de
voorziening kan als volgt worden weergegeven:
2013 2012
Stand per 1 januari 323.968 -
Bij: toevoeging 501 323.968
Af: Afboeking t.l.v. de voorziening 324.469 -
Stand per 31 december 0 323.968
Bij de vorderingen is geen bijzondere waardevermindering geconstateerd.
Natuur & Milieu
12 Jaarrekening 2013
2.5.4 Effecten
In vervolg op de afspraken met het voormalig bestuur van de Coöperatie Club Zeekracht UA is in 2012 als invulling op de
doelstelling van haar bestemmingsreserve door Natuur & Milieu een investering gedaan in 109,9478 participaties Meewind,
subfonds Zeewind 1. Waardering van deze participaties vindt plaats tegen actuele waarde.
2013 2012
Stand per 1 januari 128.675 -
Aangeschaft in het boekjaar - 130.000
Verkocht in het boekjaar - -
Waardeverandering van beleggingen 7.770 1.325-
Stand per 31 december 136.445 128.675
% van de Continuïteitsreserve 4,4% 4,7%
De effecten staan ter vrije beschikking van de Stichting.
2.5.5 Liquide middelen
Hieronder zijn opgenomen de direct opeisbare gelden bij bank- en giro-instellingen. Betalingsverkeer loopt via de rekening bij
de Rabobank. De Rabobank heeft een garantie afgegeven ten bate van de verhuurder van de Hamburgerstraat 28a groot
€ 106.929. Deze garantie heeft als onderpand een depositorekening bij de Rabobank van dezelfde omvang als de garantie. De
overige liquide middelen zijn allen ter vrije beschikking van de Stichting.
2.5.6 Reserves en fondsen
Het beleid van de Stichting ten aanzien van de functie en gewenste hoogte van de reserves en fondsen is in 2013 op basis van een
risicoanalyse aangepast en vastgesteld. Met dit beleid blijft de organisatie ruimschoots binnen de door de VFI opgestelde
richtlijn 'Reserves Goede Doelen'.
Continuïteitsreserve
2013 2012
Stand per 1 januari 2.763.426 2.587.151
Mutatie n.a.v. resultaatverdeling 306.251 130.602
Overige mutaties - 45.673
Stand per 31 december 3.069.677 2.763.426
De continuïteitsreserve wordt gevormd voor de dekking van risico's op korte termijn om zeker te stellen dat N&M ook in de
toekomst aan haar verplichtingen kan voldoen. Hierbij valt te denken aan het risico van het wegvallen van de reguliere bijdrage
van de Postcode Loterij, de risico's verbonden aan maatschappelijk ondernemen en het imagorisico. Indien de koers van N&M
door invloeden van buitenaf zou moeten afwijken van de meerjarenvisie wordt door de stichting een termijn van één jaar
aangehouden om een succesvol transitieproces te kunnen realiseren. Daarbij wordt, na het realiseren van de mogelijke
bezuinigingen op operationele kosten, ook rekening gehouden met extra transitiekosten zoals verhuiskosten en
afvloeiingskosten. Op basis hiervan is de minimaal wenselijke hoogte van de continuïteitsreserve op € 4.000.000 vastgesteld.
Bestemmingsreserves
Ziekteverzuim 2013 2012
Stand per 1 januari 132.049 132.049
Mutaties: bestemming resultaat 7.951 -
Toevoeging reserve leeftijdsbewust
pers. beleid 100.000
Stand per 31 december 240.000 132.049
De reserve ziekteverzuim betreft de (voorheen) reserve vervanging langdurig zieken waaraan op 31-12-2013 de reserve
leeftijdsbewust personeelsbeleid is toegevoegd. De reserve kan worden ingezet om de kosten van vervanging van langdurig
zieken te financieren zodat N&M haar ambitie kan blijven waarmaken. Als gevolg van de wetswijzigingen met betrekking tot de
pensioengerechtigde leeftijd is met instemming van de OR besloten om de arbeidsvoorwaardenregeling op het gebied van
ouderenbeleid aan te passen. Hierop aansluitend is de bestemming van de reserve opnieuw vastgesteld. Tezamen met de
toegevoegde reserve leeftijdsbewust personeelsbeleid kan de reserve ziekteverzuim ook ingezet worden ter financiering van de
kosten voortvloeiende uit maatwerkafspraken met (oudere) medewerkers ter voorkoming van (langdurig) ziekteverzuim.
Natuur & Milieu
13 Jaarrekening 2013
In 2013 zijn geen extra kosten gemaakt ter vervanging van langdurig zieke medewerkers en is er geen aanspraak gedaan op de
reserve vervanging langdurig zieken. Omdat de wenselijke omvang van de (nieuwe) reserve ziekteverzuim op € 240.000 is
vastgesteld is naast de genoemde toevoeging een bedrag van € 7.951 uit het resultaat bestemd.
Automatisering 2013 2012
Stand per 1 januari 23.977 56.147
Mutaties 23.977 32.170
Stand per 31 december - 23.977
Deze reserve is in 2011 gevormd om te kunnen investeren in nieuwe apparatuur en software. De reserve is bedoeld voor het
verbeteren van de registratie van en de managementinformatie over de projecten. De in het jaar gerealiseerde afschrijvingen op
deze investeringen zijn door middel van de resultaatbestemming ten laste van de bestemmingsreserve automatisering gebracht.
In 2013 is het restant aan de reserve onttrokken.
Leeftijdsbewust personeelsbeleid 2013 2012
Stand per 1 januari 100.000 100.000
Mutaties 100.000- -
Stand per 31 december - 100.000
Deze reserve was gevormd ter financiering van het geformuleerde beleid dat het mogelijk moet maken voor oudere werknemers
om vanaf hun 62ste minder te gaan werken of om binnen de organisatie ander werk te gaan verrichten. Met de wettelijke
aanpassing van de pensioengerechtigde leeftijd is besloten de reserve toe te voegen aan de reserve ziekteverzuim (voorheen de
reserve vervanging langdurig zieken) en de bestemming opnieuw vast te stellen.
Zeekracht 2013 2012
Stand per 1 januari 130.000 -
Mutaties - 130.000
Stand per 31 december 130.000 130.000
Deze reserve is gevormd om tekorten binnen het project Zeekracht mee te dekken en om, indien de toekomstige
herwaarderingsreserve niet toereikend blijkt te zijn, waardevermindering van de participaties Meewind mee op te vangen.
Donateursbaten 2013 2012
Stand per 1 januari - -
Mutaties 2.851 -
Stand per 31 december 2.851 -
Deze reserve is in 2013 gevormd voor donateursbaten die worden ingezet in projecten die over het jaar heen lopen.
Totaal bestemmingsreserves 372.851 386.026
Overige reserves
Reserve waardeverschillen beleggingen 2013 2012
Stand per 1 januari - -
Dotatie/Onttrekking 7.770 -
Stand per 31 december 7.770 -
De reserve waardeverschillen beleggingen is in 2013 gevormd ter beheersing van het risico van waardeverschillen van de
participaties Meewind 1. De herwaardering door ANT van de intrinsieke waarde van de participaties is per 31/12/2013 aan deze
reserve toegevoegd.
Bestemmingsfondsen
Bestemmingsfonds Donaties Zeekracht 2013 2012
Stand per 1 januari - -
Mutaties 29.485 -
Stand per 31 december 29.485 -
Natuur & Milieu
14 Jaarrekening 2013
Wanneer door derden aan een deel van de middelen een specifieke besteding is gegeven dient dit deel aangemerkt te worden als
bestemmingsfonds. In 2013 is een bestemmingsfonds gevormd voor donateursbaten Vrienden van Zeekracht, die in het volgend
boekjaar worden ingezet voor het realiseren van projecten met betrekking tot wind op zee.
2.5.7 Schulden langer dan 1 jaar
2013 2012
Lening Natuurmonumenten 81.680 81.680
Totaal langlopende schulden 81.680 81.680
Aflossing volgend boekjaar (kortl. schulden) - -
81.680 81.680
De lening Natuurmonumenten is een renteloze lening, ontvangen van de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten in
Nederland. De lening is zonder aflossingsverplichting verstrekt.
2.5.8 Schulden korter dan 1 jaar
Belastingen en premies sociale verzekeringen 2013 2012
Loonbelasting 93.160 92.934
BTW 82.665 37.759
Totaal belastingen en premies soc. verz. 175.825 130.693
Overige schulden en overlopende passiva
Crediteuren (1) 609.430 451.347
Nog te besteden projectgelden (2) 1.624.792 4.980.099
Te betalen oude verlofrechten 144.186 151.556
Nog te betalen pensioenpremies (3) 71.316 60.010
Nog te betalen salariskosten 3.481 20.094
Ontvangen borggelden inwonende organisaties 27.000 21.190
Nog te betalen energiekosten Hamburgerstraat 2.300 -
Nog te betalen projectkosten afgesloten projecten 28.050 91.254
Overige 173.357 86.248
2.683.912 5.861.799
Totaal schulden korter dan 1 jaar 2.859.737 5.992.492
1) Het crediteurensaldo is toegenomen ten opzichte van 2012 als gevolg van de verhoogde activiteiten van het A15
Programma. Dit bij gelijkblijvende betalingstermijnen.
2) De hier vermelde bedragen betreffen zowel vooruit ontvangen projectgelden als toezeggingen waarvan de realisatie in 2014
of later plaats vindt.
3) De pensioenpremies betreffen de nog te betalen openstaande nota's aan het BPL.
Niet uit de balans blijkende verplichtingen
Huurcontracten looptijd tot huur op jaarbasis
2015 2014 2013
Hamburgerstraat 28a, Utrecht 30-6-2017 373.000 357.203 343.962
Plein 9, Den Haag Jaarlijks opzegbaar 13.000 12.650 12.630
386.000 369.853 356.592
De opzegtermijn van het huurcontract van de Hamburgerstraat in Utrecht bedraagt ten minste 12 maanden. De opzegtermijn
van het huurcontract van Plein 9 in Den Haag bedraagt ten minste 12 maanden.
Leasecontracten looptijd tot leasekosten op jaarbasis
2015 2014 2013
Leasebus Auto Muntstad Groep 24-9-2014 - 3.150 4.200
- 3.150 4.200
Natuur & Milieu
15 Jaarrekening 2013
Op 24-09-2012 is een leaseovereenkomst afgesloten voor de Flexitaria bus. De looptijd van het leasecontract bedraagt 24
maanden en betreft een operationele lease met een maandbedrag van € 350,-. Dienaangaande was er op 31-12-2013 nog een
totale leaseverplichting van € 3.150,-.
Storneringen incasso's
Na invoering van SEPA wordt een storneringstermijn van 56 dagen gehanteerd. Dit kan tot gevolg hebben dat in de eerste twee
maanden van 2014 storneringen van incasso's uit het boekjaar 2013 plaatsvinden. Gegeven de geringe omvang van storneringen
bij Natuur & Milieu zal de impact van dit risico laag zijn.
Erfenissen en legaten
In 2006 is Natuur & Milieu in bezit gekomen van 1/16 gedeelte van een erfenis die belast is met vruchtgebruik. De erfenis is
gestort op een vermogensrekening bij de ABN AMRO Bank. Het voor Natuur & Milieu bestemde gedeelte bedraagt € 19.568,84
na aftrek van successierechten.
Natuur & Milieu
16 Jaarrekening 2013
2.6 Toelichting op de staat van baten en lasten over 2013
BATEN
2.6.1 Baten uit eigen fondsenwerving
werkelijk begroot werkelijk
2013 2013 2012
Fondsenwerving
- Donaties, giften en schenkingen 257.174 350.000 221.620
- Nalatenschappen 11.097 - 39.800
- Overige baten 1.430.686 1.570.505 1.775.531
Totaal Fondsenwerving 1.698.957 1.920.505 2.036.951
Toelichting Fondsenwerving
- Donaties werkelijk begroot werkelijk
2013 2013 2012
Donatiebedrag N&M 213.345 350.000 221.620
Donatiebedrag Zeekracht 43.829 221.620
Totaal donatiebedrag 257.174
Aantal ontvangen donaties 15.323 10.522
Gemiddeld ontvangen bedrag 17 21
- Nalatenschappen 11.097 - 39.800
Van donateursopbrengsten die aan projecten worden toegerekend wordt een deel in de bestemmingsreserve of een
bestemmingsfonds opgenomen. De stichting heeft in 2013 een toezegging ontvangen voor een nalatenschap van minimaal €
11.000 welke als bate in 2013 is verantwoord.
- Overige
De hier verantwoorde inkomsten zijn bijdragen van diverse instellingen in de vorm van sponsoring of donaties ten bate van
specifieke projecten.
werkelijk begroot 1) werkelijk
2013 2013 2012
Connekt 5.186 360.457
CATO-2 programmabureau 19.280 10.000
Adessium 148.737 155.767
ECF ( European Climate Foundation) 176.741 271.048
Eaton ( SFG6) - 50.176
SWO Enexis 30.134 32.430
ASN-bank 333.648 14.263
Paardekooper 30.969 11.881
Tennet 4.636 25.517
Alliander 22.688 66.307
Solar living - 272.213
Eneco 438.757 21.736
Kinderopvang NL 30.936 89.064
IvdM 11.967 62.799
Rooftop 10.000 -
De Windcentrale 17.626 -
Wageningen Livestock Research 16.383 -
Goudappel Coffeng 10.200 -
Overig 122.799 331.873
1.430.686 1.570.505 1.775.531
Totaal aan fondsenwerving 1.698.957 1.570.505 2.036.951
Natuur & Milieu
17 Jaarrekening 2013
Verkoop artikelen 2)
- Netto-omzet 37.991 55.480
- Kostprijs 25.929 40.609
Brutowinst verkoop artikelen 12.062 - 14.871
Totaal baten uit eigenfondsenwerving 1.711.019 1.920.505 2.051.822
1) De begroting is gecorrigeerd voor de baten eigenfondsenwerving m.b.t. de projecten gefinancierd uit extra trekkingsgelden
NPL. Deze baten zijn verantwoord onder de baten uit acties van derden.
2) Onder het hoofd "Verkoop artikelen" zijn de verkopen uit hoofde van CO2-rechten opgenomen. In 2013 is besloten om te
stoppen met de handel in CO2 rechten. Daartoe zijn de laatste rechten verkocht en vernietigd en bestaat er per ultimo 2013
geen voorraad CO2 rechten meer.
2.6.2 Baten uit acties van derden
werkelijk begroot werkelijk
2013 2013 2012
Baten Nationale Postcode Loterij
Jaarlijkse bijdrage 1.800.000 1.800.000 1.800.000
Postcode Loterij gelden vastgelegd op
doorlopende reguliere NPL projecten 243.320- 405.340-
Postcode Loterij gelden uit nog
te besteden reguliere NPL projectgelden 405.340 339.522
Baten reguliere NPL projectgelden 1.962.020 1.800.000 1.734.182
Ontvangen bijdrage voor een tweetal projecten
- Duurzame energiesnelweg A 15 2.225.000
- NL Proeft 2.534.128
Postcode Loterij gelden vastgelegd op
doorlopende NPL extra trekking projecten 758.119- 4.097.481-
Postcode Loterij gelden uit nog
te besteden projectgelden extra trekkingen 4.097.481 786.977 -
Baten projectgelden extra trekkingen NPL 3.339.362 786.977 661.647
Totaal baten Nationale Postcode Loterij 5.301.382 2.586.977 2.395.829
Tussen de Stichting Nationale Postcode Loterij en Natuur & Milieu is in 1996 een vijfjarige overeenkomst gesloten, waarin is
bepaald dat Natuur & Milieu als beneficiënt zal delen in de opbrengst van de loterij. Deze overeenkomst is evenals eerdere malen
ook in 2010 met vijf jaar verlengd tot 31 december 2015. De jaarlijkse bijdrage voor 2013 is vastgesteld op € 1.800.000.
Bijdrage projectgelden extra trekkingen NPL
Het A15 programma is een gezamenlijk programma met Milieudefensie dat loopt van 2012 t/m 2015. Voor dit programma is in
2012 in totaliteit € 4.450.000 Nationale Postcode Loterij-financiering verworven. Op het totale A15-programma is t/m 31-12-
2013 (inclusief Milieudefensie) totaal € 2.356.474 (2012: € 493.046, 2013 € 1.863.428) aan kosten gerealiseerd; € 920.674
personele kosten en € 1.435.800 materiële kosten. Natuur & Milieu droeg circa 74% van de kosten. Naar aanleiding van de
realisatie in de uitvoering van het A15 programma zal door de partners een herverdeling van het budget worden vastgesteld en
de liquiditeitenverdeling worden aangepast.
Op het in 2012 verworven Postcode Loterij project NL Proeft is in 2013 € 1.985.654 aan baten gerealiseerd. Inclusief NL Proeft
zou de begroting 2013 voor baten uit acties van derden € 4.731.383 bedragen.
werkelijk begroot werkelijk
Baten andere fonds wervende instellingen 2013 2013 2012
IUCN 12.000 11.000
OxfamNovib 37.978 65.000
Natuur en Milieufederaties 42.020 66.186
Natuurmonumenten 50.655 57.475
Wereld Natuur Fonds 30.000 27.000
Greenpeace 30.000 27.000
SEFEP 25.368 -
Natuur & Milieu
18 Jaarrekening 2013
Vogelbescherming 18.000 16.500
Waddenvereniging 10.500 9.750
Overige 22.667 28.750
279.187 289.837 308.661
Totaal bijdragen uit acties derden 5.580.569 2.876.814 2.704.490
2.6.3 Opbrengsten van overheden
Opbrengsten die toe te rekenen zijn aan het lopend boekjaar:
werkelijk begroot werkelijk
2013 2013 2012
Ministerie van I&M 322.388 354.865
Ministerie van ELI 224.004 169.990
Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland 187.408 320.870
Overige Rijksoverheden - 19.880
Overigen - 4.386
733.799 1.089.837 869.991
2.6.4 Rentebaten en baten uit beleggingen
Het resultaat uit beleggingen kan als volgt worden gespecificeerd:
werkelijk begroot werkelijk
2013 2013 2012
Dividend Meewind 3.228 -
Baten uit rente 146.809 193.795
Totaal 150.037 57.000 193.795
Conform de richtlijn RJ 650.420 zijn de rentebaten verantwoord onder de post baten uit beleggingen. In de rentebaten 2013 is
eveneens een bedrag van € 30.485 aan nagekomen rentebaten 2012 verantwoord.
2.6.5 Overige baten
werkelijk begroot werkelijk
2013 2013 2012
Vacaties en adviezen 17.617 10.866
Verhuur 93.034 79.547
Overige 34.574 61.366
Totaal 145.225 120.000 151.779
LASTEN
2.6.6 Besteed aan doelstelling
De hier verantwoorde kosten hebben allen betrekking op uitvoeringskosten van eigen activiteiten. Natuur & Milieu verstrekt
geen subsidies aan derden. Onder de som der lasten is een bedrag aan personele kosten opgenomen, zonder opsplitsing naar
doelstelling als volgt gespecificeerd:
werkelijk begroot werkelijk
2013 2013 2012
Lonen en salarissen 2.468.333 2.402.433 1.841.066
Sociale lasten 381.601 288.292 323.154
Pensioenkosten 360.206 384.389 284.047
3.210.140 3.075.114 2.448.266
Inhuur tijdelijk personeel 89.867 278.176 137.650
Overige personeelskosten 111.638 196.612 111.831
3.411.645 3.549.902 2.697.747
Een verdere specificatie van deze kosten is te vinden in hoofdstuk 2.7. Het percentage van de totaal aan de doelstellingen bestede
kosten ten opzichte van de totale baten van de Stichting bedraagt voor 2013: 89 % (2012: 85%) en ten opzichte van de totale
lasten: 92 % (2012: 89%).
Natuur & Milieu
19 Jaarrekening 2013
2.6.7 Werving baten
De kosten voor werving van baten zijn opgesplitst in twee onderdelen, de kosten van werving van gelden bij privé personen en
bedrijven, en de kosten voor werving van gelden bij (vermogens)fondsen en andere fonds wervende instellingen. Deze
activiteiten worden binnen Natuur & Milieu door dezelfde personen uitgevoerd. De personele kosten worden dan ook
verhoudingsgewijs verdeeld over de twee inkomsten bronnen. 70% van de personele kosten komen ten laste van “Eigen
fondsenwerving” en 30% ten laste van “Acties van derden”.
werkelijk begroot werkelijk
2013 2013 2012
Kosten eigen fondsenwerving
Uitvoeringskosten 123.833 147.608
(In)directe verwervingskosten 7.494 3.487
Totaal 131.327 283.250 151.095
Baten uit eigenfondsenwerving 1.711.019 2.357.482 2.051.822
Kosten in % van baten uit eigenfondsenwerving 7,7% 12,0% 7,4%
Kosten acties derden
Uitvoeringskosten 56.283 64.517
(In)directe verwervingskosten - -
Totaal 56.283 121.393 64.517
Het percentage kosten ten behoeve van eigen fondsenwerving is ten opzichte van 2012 licht gestegen. Dit wordt veroorzaakt
doordat de daling van de kosten relatief gezien iets lager is dan de daling van de baten eigen fondsenwerving.
2.6.8 Beheer en Administratie
Deze kosten worden volgens de richtlijn RJ 650 niet meer toegerekend aan de doelstellingen en de post fondsenwerving, maar
als separate kostenpost zichtbaar gemaakt in de staat van baten en lasten. De kosten van de organisatie worden volgens de
volgende sleutel aan de kosten Beheer en Administratie toegerekend:
Doelstelling Fondsenwerving Beheer en administratie
Directie 54% 3% 43%
Managementondersteuning 42% 2% 56%
Personeel en Organisatie 57% 3% 40%
Financiën (Incl. projectadministratie) 50% 3% 47%
Totaal 49% 3% 48%
De sleutel is gebaseerd op een inschatting van de uren besteding van directie, managementondersteuning (inclusief facilitaire
zaken), Personeel en Organisatie en Financiën. De toedeling van kosten aan fondsenwerving is gebaseerd op de verhouding van
de in 2013 daadwerkelijk geschreven uren fondsenwerving ten opzichte van het totaal aantal geschreven uren voor het realiseren
van de doelstellingen. Hantering van de sleutel leidt tot de volgende bedragen en percentages:
werkelijk begroot werkelijk
2013 2013 2012
Kosten Beheer en administratie 466.899 495.817 424.885
Som der lasten 7.998.088 6.201.132 5.743.444
5,8% 8,0% 7,4%
De kosten beheer en administratie komen, absoluut gezien en als percentage, lager uit dan begroot. Als de materiële kosten van
NL Proeft wel in de begroting 2013 opgenomen zouden zijn geweest, zou het begrote percentage kosten Beheer en Administratie
6,1.% zijn geweest. Het afzetten van de kosten tegen de totale kosten zonder de hoge materiële kosten die gepaard gaan met de
uitvoering van de extra trekking projecten van de NPL geeft een beter inzicht in de ontwikkeling van de kosten Beheer en
administratie. Daar waar dit in 2012 nog 10,3% bedroeg is dit in 2013 conform begroting 9,8%.
Natuur & Milieu
20 Jaarrekening 2013
2.6.9 Directie en Raad van Toezicht
Directie
De Raad van Toezicht stelt het bezoldigingsbeleid, de hoogte van de directiebeloning en de hoogte van andere
bezoldigingscomponenten vast. Periodiek wordt dit geactualiseerd, voor het laatst in 2010 bij de aanstelling van de huidige
directeur. Bij deze vaststelling heeft de Raad van Toezicht de Adviesregeling Beloning Directeuren van Goede Doelen van VFI en
de Code Wijffels gevolgd. Daarbij worden zwaartecriteria gehanteerd, aan de hand waarvan een maximumnorm voor het
jaarinkomen wordt bepaald. Bij Natuur & Milieu leidde dit tot een zogenaamde BSD-score tussen 371 en 410 punten waarbij in
2013 een maximaal jaarinkomen hoort van € 98.257 bij een full-time dienstverband. De voor de toetsing aan VFI-maxima
relevante werkelijke jaarinkomens zijn vermeld in de tabel hieronder.
Overzicht bezoldiging directie
Naam T.J.A. Wagenaar
Functie directeur
Dienstverband
Aard (looptijd) onbepaald
Uren (per week) 40
Parttime % 100%
Periode 1/1-31/12 2013
Bezoldiging (Euro)
Jaarinkomen
- Bruto salaris 90.979
- Vakantiegeld 7.278
VFI loon 98.257
SV-lasten (wg deel) 8.838
Belaste vergoedingen -
Pensioenlasten (wg deel) 12.829
Overige beloningen -
Totaal 2013 119.924
Totaal 2012 121.065
Raad van Toezicht
Sinds boekjaar 2007 is Natuur & Milieu overgegaan naar een Raad van Toezicht model, waarbij de directeur tevens bestuurder
is. De leden (6) van de Raad van Toezicht van de Stichting ontvangen geen bezoldiging en aan hen is in dit boekjaar geen lening,
voorschot of garantie verstrekt.
Natuur & Milieu
21 Jaarrekening 2013
2.7 Specificatie en verdeling kosten naar bestemming
Bestemming Doelstelling Werving baten Beheer en Totaal* Begroting** Totaal
Eigen Acties administratie 2013 2013 2012
Campagnes Strategie Voedsel Energie Mobiliteit fondsen- derden
werving
Gemiddeld aantal FTE 8,54 5,16 7,05 6,04 8,86 1,36 0,58 4,73 42,33 41,95 37,07
Publiciteit en communicatie 43.048 26.021 35.497 30.445 44.637 7.494 3.212 - 190.354 240.000 103.323
Salariskosten 775.592 197.568 556.748 525.208 749.791 82.722 35.452 287.058 3.210.140 3.075.114 2.448.266
Overige personele kosten 42.136 21.384 33.498 29.448 42.871 4.861 2.083 25.224 201.505 474.788 249.481
Huisvestingskosten 110.503 79.272 91.120 78.151 114.582 17.639 7.560 61.115 559.942 532.512 496.743
Bureaukosten 23.326 14.100 19.235 16.497 24.187 3.723 1.596 12.901 115.566 116.000 47.074
Organisatiekosten 29.990 19.558 24.729 21.210 31.097 4.787 2.052 16.586 150.008 129.325 187.070
Algemene kosten 42.329 25.586 34.904 29.937 43.892 6.757 2.896 52.429 238.729 361.340 401.868
Afschrijvingen 20.950 12.664 17.275 14.817 21.723 3.344 1.433 11.587 103.793 112.706 193.559
Totaal kosten organisatie 1.087.875 396.153 813.007 745.713 1.072.780 131.327 56.283 466.899 4.770.038 5.041.785 4.127.385
Materiële projectkosten 2.241.788 10.702 100.532 250.806 624.222 - - - 3.228.050 1.159.347 1.616.060
Totaal 3.329.663 406.855 913.540 996.519 1.697.002 131.327 56.283 466.899 7.998.088 6.201.132 5.743.444
Bestedingspercentage
t.o.v. de totale baten 40,0% 4,9% 11,0% 12,0% 20,4% 1,6% 0,7% 5,6% 96,1% 95,4% 96,2%
t.o.v. de totale lasten 41,6% 5,1% 11,4% 12,5% 21,2% 1,6% 0,7% 5,8% 100,0% 100,0%
* In de Meerjarenvisie 2013-2015 zijn de benamingen van de doelstellingen aangepast.
** Ten behoeve van de vergelijking met de realisatie in 2012 zijn in de totale lasten 2012 de juridische kosten in de Algemene kosten opgenomen. Deze stonden in 2012 nog afzonderlijk vermeld,
maar zijn zo marginaal van omvang dat deze in de Algemene kosten meegenomen worden.
Natuur & Milieu
22 Jaarrekening 2013
2.8 Toelichting verdeling uitvoeringskosten
Algemeen
In de kosten beheer en administratie zijn o.a. de kosten van het personeel opgenomen dat geen directe inzet heeft op projecten
van Natuur & Milieu. Kosten van administratieve ondersteuning van de projecten zijn wel opgenomen als kosten ten laste van
de doelstelling.
Op de begrotingsposten
Publiciteit en communicatie
De kosten die in 2013 gemaakt zijn ten behoeve van de merkcampagne waren lager omdat de campagne minder groots is opgezet
dan oorspronkelijk bedacht.
Salariskosten
De overschrijding wordt veroorzaakt door een iets hoger aantal FTE dan begroot en niet begrote afvloeiingskosten.
Overige personele kosten
De onderschrijding wordt veroorzaakt door € 188k lagere inhuurkosten (o.a. minder inhuur Programmamanager A15 en fors
lagere inhuur Flexibele schil). Voorts bleven de opleidingskosten achter bij de begroting doordat enkele begrote opleidingen niet
gehonoreerd werden.
Huisvestingskosten
De overschrijding is veroorzaakt doordat de voor 2013 begrote bezuiniging op de huurkosten niet in 2013 gerealiseerd kon
worden, omdat de onderhandelingen nog niet afgerond waren.
Bureaukosten
De bureaukosten waren iets hoger dan begroot, hetgeen voornamelijk veroorzaakt werd door hogere telefoniekosten. Voor 2014
is een goedkoper contract afgesloten.
Organisatiekosten
De overschrijding op de organisatiekosten ten opzichte van de begroting wordt in hoofdzaak veroorzaakt door een verruiming
van de reiskostenregeling voor de medewerkers.
Algemene kosten
De onderschrijding van de algemene kosten wordt veroorzaakt door onder meer lagere kosten ten behoeve van beheer in Pro
Support, lagere kosten m.b.t. SEPA migratie en een nieuw contract met de IT beheerder van de organisatie.
Afschrijvingen
De onderschrijding van de afschrijvingen wordt veroorzaakt door lagere ontwikkelkosten ten behoeve van rapportages in Pro
Support. Een deel daarvan wordt in 2014 ontwikkeld en pas dan geactiveerd. De afschrijvingen op meubilair en verbouwingen
zijn conform begroting.
Materiële projectkosten
De hogere materiële kosten binnen de projecten worden voornamelijk veroorzaakt door de materiële kosten die ten behoeve van
de uitvoering van beide extra trekking projecten Postcode Loterij zijn gemaakt. In de staat van verdeling kosten beheer en
administratie is in de begroting 2013 het materiële budget voor NL Proeft niet meegenomen omdat dit in de vergelijking met
2012 een vertekend beeld zou opleveren. In de gerealiseerde materiële kosten zit in totaal voor bijna € 2,4 ml kosten met
betrekking tot de extra trekking projecten
De bestedingspercentages per doelstelling ten opzichte van de totale baten (conform RJ 650) geven hierdoor een vertekend
beeld van de daadwerkelijke inzet ten behoeve van de verschillende doelstellingen. Indien de kosten per doelstelling worden
afgezet tegen de lasten van de organisatie zonder materiële projectkosten wordt een realistischer beeld verkregen. Zowel bij
Campagnes als Mobiliteit wordt circa 23% van de totale organisatiekosten gemaakt om de doelstellingen te verwezenlijken. Voor
Voedsel en Energie zijn deze percentages in 2013 respectievelijk 17% en 16%. Het percentage organisatiekosten zonder materiële
kosten dat aan Werving baten en Beheer en administratie wordt besteed is in 2013 respectievelijk 4% en bijna 10%.
Natuur & Milieu
23 Jaarrekening 2013
3. Overige gegevens
3.1 Vaststelling en goedkeuring
De jaarrekening 2013 is door de directie vastgesteld op 19 maart 2014 en door de Raad van Toezicht goedgekeurd in de
vergadering van 19 maart 2014.
3.2 Voorstel resultaatbestemming
De directie stelt de resultaatbestemming vast overeenkomstig de resultaatverdeling, zoals opgenomen in de staat van baten en
lasten.
3.3 Gebeurtenissen na balansdatum
Er hebben zich geen gebeurtenissen na balansdatum voorgedaan die hier vermeld dienen te worden.
Natuur & Milieu
24 Jaarrekening 2013
4. Bijlagen jaarrekening
4.1 Begroting 2014
BATEN Begroting 2014 Realisatie 2013 Begroting 2013
- Baten uit eigen fondsenwerving 3.231.980 1.711.019 2.357.482
- Baten uit acties van derden
Baten uit acties van derden 2.886.910 2.241.207 2.089.837
Baten uit extra trekkingen NPL 1.071.160 3.339.362 786.977
Totaal baten uit acties van derden 3.958.070 5.580.569 2.876.814
- Baten uit overheidsprojecten 1.269.100 733.799 1.089.837
- Rentebaten 34.800 150.037 57.000
- Overige baten 110.000 145.225 120.000
Som der baten 8.603.950 8.320.650 6.501.132
LASTEN
Besteed aan doelstellingen
Beleidsbeïnvloeding 593.007 406.855 401.387
Campagnes 2.890.232 3.329.663 1.679.429
Voedsel 1.044.011 913.540 974.782
Mobiliteit 1.761.514 1.697.002 1.310.154
Energie 1.139.975 996.519 934.920
Totaal besteed aan doelstelling 7.428.739 7.343.579 5.300.672
Werving baten
Kosten eigen fondsenwerving 298.433 131.327 283.250
% van de Baten uit eigen fondsenwerving 9,2% 7,7% 12,0%
Kosten van acties derden 127.900 56.283 121.393
426.333 187.611 404.642
Beheer en administratie
- Kosten beheer en administratie 498.878 466.899 495.817
% van totale lasten 6,0% 5,8% 8,0%
Som der lasten 8.353.950 7.998.088 6.201.132
Resultaat 250.000 322.562 300.000
Natuur & Milieu
25 Jaarrekening 2013
Overschot/tekort is toegevoegd/onttrokken aan:
Continuïteitsreserve 250.000 306.251 300.000
Bestemmingsreserves
Toevoeging Reserve Ziekteverzuim 107.951
Onttrekking Reserve leeftijdsbewust personeelsbeleid 100.000-
Reserve automatisering 23.977-
Reserve Donateursbaten N&M 2.851
Bestemmingsfondsen
Donateursbaten Zeekracht 29.485
250.000 322.562 300.000