PREDMET: KINEZIOLOŠKA ANTROPOLOGIJAMotoričke sposobnosti

SEMINARSKI RAD: Formiranje motoričkih navika, vještina i struktura procesa obučavanja novih pokreta

ANTROPOLOŠKI STATUS SPORTISTA

MORFOLOŠKE KARAKTERISTIKE

FUNKCIONALNE SPOSOBNOSTI

MOTORIČKE SPOSOBNOSTI

BIOMEHANIČKE KARAKTERISTIKE

KOGNITIVNE SPOSOBNOSTI

KONATIVNE KARAKTERISTIKE

SOCIOLOŠKE KARAKTERISTIKE

Motoričkim sposobnostima nazivaju se one sposobnosti čovjeka koje učestvuju u rješavanju motornih zadataka i uslovljavaju uspješno kretanje, bez obzira da li su stečene treningom, nastvom ili ne.

Motoričke sposobnosti

Već od samog početka istraživanja motoričkog segmenta antropološkog statusa čovjeka bilo je jasno, da se motorička sposobnost ne može aproksimizirati jednom dimenzijom (faktorom), već da se radi o tkz. multidimenzionalnom pristupu.

Na osnovu istraživanja koja su imala taksonomski ili fenomenološki karakter, strukturu motoričkog prostora (faktoriprvog reda) definisali su faktori akcionog tipa (snaga, brzina, fleksibilnost, ravnoteža, koordinacija, preciznost) i topološkog tipa (snaga ruku i ramenog pojasa, snaga nogu, snaga trupa, fleksibilnost pojasa, koordinacija nogu, koordinacija ruku, itd.).

Kasnija istraživanja (Kurelić, Momirović, Šturm, Stojanović, Radojević i Viskić – Štalec 1975), koja su bazirana na modelima funkcionisanja centralnog nervnog sistema pri sprovođenju motoričkih zadataka, pokazala su da faktori koje predstavlja fenomenološki model, mogu predstaviti osnovicu funkcionalnom hijerarhiskom modelu, koji predstavlja sljedeće mehanizme drugog reda:

mehanizam za struktuiranja kretanja, odgovoran za varijabilitet koordinacije,mehanizam za regulaciju trajanja ekscitacije, odgovoran za varijabilitet repetativne snage i statičke snage,mehanizam za regulaciju intenziteta ekscitacije,odgovoran za varijabilitet eksplozivne snage i sile pokušanih pokreta, imehanizam za regulaciju tonusa i singerijsku regulaciju, odgovoran za varijabilitet brzine, fleksibilnosti i preciznosti.

U prostoru tkz. trećeg reda pouzdano se može izolovati samo centralni regulacioni uređaj, koji kontroliše i koordinira funkcije regulacionih mehanizama nižeg reda.

Prilikom analize motoričkih sposobnosti u sportskim aktivnostima, s obzirom da kompleksnih istraživanja po sportovima još uvijek nema u dovoljnom broju, najčešće se predlaže i primjenjuje hipotetski model, sastavljen od motoričkih sposobnosti snage, brzine, koordinacije, fleksibilnosti, ravnoteže, preciznosti i izdržljivosti.

MOTORIČKE SPOSOBNOSTI

SNAGA

BRZINA

KOORDINACIJA

FLEKSIBILNOST

RAVNOTEŽA

PRECIZNOST

IZDRŽLJIVOST

SNAGA

Kao što je u praksi poznato, razvija se i primjenjuje u različitim aktivnostima vježbanja i treninga, pa shodno tome, postoje i različite vrste (ili oblici) ispoljavanja snage, koje su formirane na bazi kriterijuma njegovog dejstva.

Na osnovu ovog kriterijuma, odnosno kakvog režima mišići razvijaju snagu (sa ili bez kretanja), u generalnom pogledu, postoji tkz. dinamička i statička snaga (izotonička i izometrijska). Kod ispoljavanja dinamičke snage mišići se skraćuju a njihova unutrašnja napetost se ne mijenja. Kod statičke snage mišići se ne skraćuju, odnosno mišić je učvršćen između dvije fiksne i zbog toga se povećava njegova unutrašnja napetost. U dinamičkom radu, prilikom istezanja mišića, odnosno udaljavanjem njegovih pripoja, nastaje i tkz. miometrijska snaga (Zaciorskij 1966, Nett 1960).

Posljednih godina, primjenom različitih metoda za prikupljanje podataka i multivarijantnih matematičko – statističkih metoda za njihovu obradu, kod većine autora (Hempel i Fleishman 1955, Fleishman 1964, Momirović i saradnici 1959, 1960, 1970, Šturm 1969, 1970, Kurelić i saradnici 1975) utvrđena je egzistencija nekoliko faktora snage, koji su po tipu akcije indentifikovani kao:

eksplozivna snaga, koja se najčešće definiše kao sposobnost da se uloži maksimalna energija u jednom pokretu za što kraće vrijeme, a ispoljava se u svim pokretima u kojima cijelo tijelo, njegovi dijelovi ili opterećenje (sprava) produžavaju svoje kretanje usljed dobivenog impulsa, odnosno početnog ubrzanja, a njen koeficijent urođenosti iznosi oko .80, tako da je sa razvojem ove sposobnosti potrebno otpočeti vrlo rano, odnosno između 5 – 7 godine života,

repetativa snaga, koja se najčešće definiše kao sposobnost izvođenja pojedinačnih i ponavljanja nekih jednostavnih pokreta ili tijela, i može se najviše razviti, s obzirom da je koeficijent urođenosti krajnje nizak i iznosi .50, istatička snaga, koja se najčešće definiše kao sposobnost zadržavanja jedne maksimalne izometrijske kontrakcije mišića, a ispoljava se kada sportista pokušava savladati otpor koji prelazi njegove mogućnosti, ili vrši naprezanje da bi sačuvao određeni stav, u uslovima kada su mišići napregnuti ali nema kretanja, a njegov koeficijent urođenosti iznosi .50, što znači da razvoj veoma spor.

S obzirom da pojedine sportske aktivnosti među sobom značajno razlikuju, kako po svojoj strukturi, tako i po karakteru i intenzitetu kretanja, stoga se moraju primjenjivati i različita sredstva, metode i opterećenja. Iz tih razloga, sredstva, metode i opterećenja moraju biti prilagođena svojoj namjeri.

Odabiranje, konstrukcija i klasifikacija sredstava za razvojsnage, kao što je poznato, vrši se prema strukturi, karakteru i intenzitetu kretne aktivnosti u pojedinim sportskim aktivnostima. Shodno tome, sredstva se mogu, odabirati, konstruisati i klasifikovati na:

specifična sredstva, odnosno sredstva koja direktno utiču na rezultat u određenoj sportskoj aktivnosti, i bazična sredstva, odnosno sredstva koja imaju indirektnog uticaja na sportski rezultat.

Pod sredstvima za razvoj snage koja direktno utiču na uspjeh u pojedinim sportskim aktivnostima podrazumjevaju se sredstva koja po strukturi, karakteru i intenzitetu opterećenja veoma bliska aktivnostima koja se izvode na takmičenju, odnosno pokazuju najveću povezanost sa postignutim sportskim učinkom.

Pod sredstvima koja indirektnoutiču na određeni sportski rezultat podrazumjevaju se sredstva koja su usmjerena na razvoj bazične snage, ali ne procese specijalizacije djeluje putem transformacije u specifične sposobnosti, s obzirom da su sa njima u određenim relacijama.

Postoje tri usnova pravca za razvoj snage:

sa maksimalnim i submaksimalnim opterećenjem, koji se sprovodi na graničnim vrijednostima (85 – 100% od maksimuma), što dozvoljava 1, 2 ili 3 ponavljanja u seriji, sa odmorima između serija 3 – 5 minuta,

sa ponavljanjem vježbi do otkaza, u seriji sa 40 – 60% težine maksimuma, i

sa što bržim izvođenjem pokreta, koji je usmjeren na razvoj brzinske snage, pri čemu se koriste manje težine, ali sa maksimalnom brzinom izvođenja.

BRZINA

Se definiše kao sposobnost čovjeka da vrši veliku frekvenciju pokreta za najkraće vrijeme ili da jedan pokret što je moguće brže u datim uslovima.

U dosadašnjim istraživanjima, pored genetičke uslovljene opšte brzine, u sportu je utvrđeno postojanje:

brzine kretanja sa promjenom pravca,

brzine sprinterskog trčanja (kratki sprint), i

segmentarne brzine, gdje dolazi do izraza maksimalna frekvencija pojedinačnih pokreta konstantne amplitude.

Motorna brzina je sposobnost gotovo potpunog dispozicionog tipa. Većina autora je ta sposobnost utvrdila koeficijent urođenost .95 , što znači da u varijabilitetu te sposobnosti 95% učestvuje genetski faktor, a tek 5% trening. Iz tih razloga brzinu je potrebno razvijati u vrlo ranom uzrastu, slično kao i eksplozivnu snagu, sa kojom stoji u velikoj povezanosti.

Jolanda ČEPLAK (SLO) 800m

Proizilaze dva osnovna pravca u razvoju brzine, koji određuju kako sredstva tako i metode koje treba primjeniti, a to su:usavršavanje specifične tehnike, uz postepen porast frekvencije i veliko korišćenje snage,razvoj energetske potrošnje, uz nervomišićno prilagođavanje organizma.

Sredstva, metode i opterećenja koja se primjenjuju u razvoju brzine kretanja moraju u organizmu da izazovu takve promjene, koje osiguravaju znatno viši nivo ispoljavanja brzine, i to:u uslovima povećanog opterećenja, pri čemu je potrebno vježbe izvoditi maksimalnim intenzitetom,u olakšanim uslovima treninga, uz uslov da se vježbe izvode velikom brzinom u pojačanom ritmu, i u promjenjivim uslovima treninga, u kojim se vrše mnogobrojna i što raznovrsnija ponavljanja vježbi, a prekidi se sprovode kada se pojave prvi znaci zamora.

U razvoju brzine najčešće se koriste slijedeće metode treninga:

udarna metoda, koja se sprovodi primjenom pojedinačnih pokreta i najčešće se manifestuje kao eksplozivna snaga,

ponavljajuća metoda, koja se bazira na povećanju frekvencije pri ponovljenim kretanjima, što je usmjereno na poboljšanje alaktcidne sposobnosti učenika, i

intervalna metoda, koja se najčešće sprovodi u tkz. aerobno – anaerobnim uslovima, a trenažni uticaji se odvijaju ne u vrijeme rada, već u pauzama između rada, odnosno intervalima odmora.

KOORDINACIJA

Iako se preciznije definicije ne mogu naći u stručnoj literaturi, najčešći se pod koordinacijom podrazumjeva brzo izvođenje kompleksnih, veoma složenih i raznovrsnih motoričkih zadataka. Pretpostavlja se da je osnovna koordinacije visoki stepen plastičnosti nervog sistema, koji karakterišu veliku mogućnost adaptacije, rekonstrukcije i usavršavanja kretanja.

Koeficijent urođenosti za koordinaciju iznosi .80, tako da se sa razvojem ove motoričke sposobnosti treba otpočeti takođe u najranijem djetinstvu. U vezi sa razvojem ove motoričke sposobnosti postoje tri osnovna metodska prvaca:

u sistemu usvajanja uvijek novih pokreta, iz razloga što usvajanje novih struktura koordinacije veoma intezivno utiče na poboljšavanje nivoa treniranosti,

u vježbanju već usvojenih novih pokreta, samo oni daju u izmjenjenom obliku ili prijelazima i vezama od jednog kretanja na drugo, i

u potpuno novim i nepredviđenim uslovima, u kojima treba da se na optimalan način ispoljavaju već usvojena kretanja.

Razvoj koordinacionih sposobnosti treba da se odvijaju u najranijim fazama sportske karijere, odnosno, u tkz. "senzibilnim" periodima ili "kritičnim" fazama, kada su moguće najoptimalnije reakcije organizma na primjenjene koordinacione vježbe.

Pošto je koordinacija u velikoj povezanosti (oko .75 – .80) sa opštom inteligencijom (G – faktorom) i sportskom tehnikom, iz tih razloga potrebno u početnim fazama treninga posebnu pažnju pokloniti stvaranju šireg repertora različitih struktura kretanja, koje mogu doprinjeti kompleksnijem formiranju sposobnosti koordinacije.

FLEKSIBILNOST

Se definiše kao sposobnost čovjeka da izvede pokret što većom amplitudom. Kao mjerilo, najčešće se uzima maksimalna amplituda pokreta u raznim dijelovima tijela.

U literaturi se može naći podjela fleksibilnosti na tkz.:

aktivnu, koja se sastoji u sposobnosti da se postigne velika amplituda pokreta u nekom zglobu aktivnošću mišićnih grupa koje prelaze preko tog zgloba, i

pasivnu, koja se sastoji u sposobnosti da se postigne najveća amplituda djelovanjem spoljašnjih sila.

Veoma često se pominje i podjela fleksibilnosti na tkz.:

ekstendiranu, odnosno sposobnmost zadržavanja položaja raspona u ekstenziji sa maksimalno mogućom amplitudom, i

dinamičku, odnosno sposobnost brzog ponavljanja pokreta fleksije sa što većom amplitudom.

Ekstendirana fleksibilnost se često povezuje sa statičkom snagom, dok se dinamička pojavljuje i kao brzina izvođenja pokreta.

Koeficijent urođenosti fleksibilnosti je prilično nizak, tako da postoji mogućnost njenog razvoja. Primarne metode za njen razvoj su:metoda statičkih istezanja, sa varijantama pasivnog istezanja,metoda dinamičkih istezanja, sa varijantama aktivnog istezanja,metoda sa varijantama strčinga (stretching), posebno sa načinom kontrakcije i relaksacije istog dijela tijela, odnosno iste grupe mišića i ligamenata.

Osnovno sredstvo u razvoju fleksibilnosti predstavljaju vježbe istezanja lokalnog i opšteg tipa. Osnovi zahtjev prilikom primjenjivanja ovih vježbi sastoji se u postepenosti i povećanju amplitude kretanja.

RAVNOTEŽARavnoteža je sposobnost da se zadrži

tijelo u ravnotežnom položaju i da se koriguje pokretima djelovanja gravitacije zemljine teže, koja otežava da se održi ravnotežni položaj djelovanjem spoljašnjih nadražaja (aktivnih remetećih faktora). Koeficijent urođenosti ove sposobnosti je veoma veliki i iz tih razloga je razviti ravnotežu prilično složeno, specifično i teško. Zbog velikog varijabiliteta, vježbanje se uglavom sastoji u održavanju ravnotežnih položaja u nekim tipičnim (specifičnim, situacionim) uslovima, koja su karakteristične za neki sport.

PRECIZNOST Se manifestuje u pogađanju ili vođenju nekog predmeta do cilja, koji se nalazi na nekoj udaljenosti. To jedna od veoma osjetljivih osobina za koju je potrebno imati dobar kinestetički osjećaj, zatim dobra procjena parametara cilja i kinestetička kontrola pokreta na određenom putu, kao i vrijeme koncentracije. Dovoljno je da se raspoloženje čovjeka promjeni ili bilo koji spoljašnji faktor (remeteći faktor), pa da se rezultati bitno promjene.

Pošto je koeficijent urođenosti prilično visok (oko .80), postiji mogućnost da se ta sposobnost popravi, ali pod uslovom da se sportista stavlja u situacione uslove rješavanja različitih specifičnih zadataka, a zatim da se ostvari odgovarajući odnos sa tehnikom i taktikom sportske aktivnosti. John McEnroe

IZDRŽLJIVOSTPodrazumjeva motoričku sposobnost dužeg izvršavanja

određenog kretanja, bez smanjenja efikasnosti, odnosno dužeg sprovođenja aktivnosti nesmanjenim intenzitetom. Pošto se koeficijent urođenosti kod izdržljivosti kreće između .70 i .80, mogućnost razvoja postoji, ali u velikoj mjeri. Ona se ustvari temelji na efikasnosti funkcionisanja regulacionih mehanizama koji se manifestuju u:

energetskim rezervama (adenozintrifosfat, kreatinfosfat, glikogen i kiseonik), i

funkcionalnom kvalitetu energetskog potencijala(energetskih procesa).

Pošto se izdržljivost manifestuje na različitim nivoima eksplatacije energetskih struktura, postoji tkz.:anaerobna izdržljivost na nivou laktatne komponente (u trajanju od 3 – 5 minuta), koja je odgovorna za rješavanje kretnih struktura submaksimalnim intenzitetom, a u njenoj se osnovi nalaze mehanizmi za regulaciju veličine kiseoničkog duga i koncentracije laktata u krvi,anaerobna izdržljivost na nivou alaktatne komponente(u trajanju 15 – 20 sekundi), koja je odgovorna za izvršavanje kretnih struktura maksimalnog intenziteta, u čijoj se fiziološkoj osnovi nalaze mehanizi za regulaciju velike količine kiseoničkog duga i minimalne količine laktata u krvi, iaerobna izdržljivost (u trajanju od 5 minuta do nekoliko sati), koja je odgovorna za izvršavanje kretnih struktura umjerenog intenziteta u dužem vremenskom periodu, u čijoj strukturi su osnovni nalaze mehanizmi za regulaciju i stvaranje energije iz slobodnih masnih kiselina.

Razvoj izdržljivosti se karakteriše dugotrajnim opterećenjem na nivou frekvencije pulsa od 140 – 170 otkucaja u minuti, pri čemu nije dovoljno da se opterećenje u trenažnom procesu osnovne izdržljivosti organizuje isključivo preko ekstenzitea, većje potrebno pridržavati se potrebnih efektivnih zona intenziteta.

Dok kod premalog opterećenja ne dolazi do razvijanja uspješnosti, kod prevelikog intenzitea se blokira izmjena masnih materija kao osnovni izvor energije za razvoj osnovne izdržljivosti i jače se aktivira razmjena ugljenih hidrata.

Osnovne metode za razvoj izdržljivosti su:metoda kontinuiranog opterećenja, koju karakteriše rad umjerenog intenziteta (trčanje ili brzo hodanje, plivanje, veslanje, vožnja bicikla i sl.) koji se izvodi u dužem vremenskom intervalu, pri čemu trajanje opterećenja varira od 20 – 45 minuta,metoda diskontinuiranog opterećenja, koju karakteriše rad u dopuštenoj zoni od minimalnih do maksimalnih vrijednosti na nivou do 85% opterećenja, pri čemu se intenzitet opterećenja mjenja svake 3 minute,metoda oscilatornog opterećenja, koju karakteriše neprekidan rad bez pauze, mjenjanje intenziteta opterećenja u trenažnoj zoni unutar ukupnog opterećenja, imetoda varijabilnog opterećenja, koju karakteriše izmjena kratkotrajnog intezivnog optrerećenja i opterećenja srednjeg intenziteta, pri čemu sportista prema ličnom osjećaju povećava i smanjuje intenzitet rada, radi individulanog prilagođavanja potrebama, stanju i uslovima.

Koeficijent urođenosti predstavlja veličinu varijanse svake antropološke osobine koja je pod uticajem genetičkih komponenti, dakle, taj dio varijanse koji se ne može mijenjati. U tu svrhu najčešće se koriste Holtzingerove tablice, odnosno tkz. Holtzinger koeficijent urođenosti (H²), mada postoji i niz drugih autora sa sličnim rezultatima istraživanja.

Sportsko antropološka genetika

Gene ne možete promijeniti,ali trening možete !!!

Mnogi od nas izabrali su sport bez obzira na genetičku sreću.

Strast prema sportu znači mnogoi pomaže da se prebrode mnogi

fiziološki nedostaci.

Motoričke sposobnosti se još uvijek nalaze u fazi empirijskih istraživanja, pa je iz tih razloga veoma teško prihvati sa sigurnošću neke zaključke, jer se oni znatno razlikuju, a uzrok tome vjerovatno leži u primjeni različitih metoda. Međutim, preovladavaju mišljenja da su brzina (H²=.90 - .95), eksplozivna snaga, koordinacija, ravnoteža i preciznost (H²=.80-.85) snažno genetički uslovljeni, a repetativna snaga, staticka i fleksiblinost (H²=.50) što znači da su moguće i veće promjene.

U ispitivanju ontogenetskog razvoja jedinke došlo se do podataka da se motoričke sposobnosti najviše razvijaju od 10 – 17 godine, ali i da nisu jednaki periodi najvećeg porasta pojedinih motoričkih sposobnosti. Najveći porast brzine postiže se u uzrastu 10 – 13 godina, snage 13 – 17, eksplozivne snage 12 – 13, aerobne izdržljivosti 10 -13, a anaerobne izdržljivosti 13 – 16 godina. Među polovima su neznatne razlike za taj uzrasni period.

Psihicka stanjaKonativne karakteristike

Kognitivne sposobnosti

Staticka snagaFleksibiolnostKoordinacija

Misljenja i stavoviRavnotezaPreciznost

Specificna znanjaFunkcionalne sposobnosti

Eksplozivna snaga

Specificne navikeRepetativna snagaBrzina

Motoricka znanjaMasa tijelaMorfologija

Mali uticaj genaSrednji uticaj gena

Viskoki uticaj gena

Valja istaći, da je nestručno i nenaučno, a iznad svega nehumano, nad mladim ljudima nasilno sprovoditi transformacione procese antropoloških karakteristika u pojedinim sportovima i sportskim disciplinama, ako oni za te

njihove osobine, sposobnosti i karakteristike ne posjeduju

odgovarajuće genetičke potencijale.Neadekvati postupci u toku trenažne tehnologije i ispoljavanja maksimalnih

mogućnosti mogu imati i neželjene posljedice po fizičko i mentalno zdravlje

sportista i djece.

Odnos između motoričkih vještina i sposobnosti

U svakoj aktivnosti u kojoj se koristi pokret ispoljavaju sedvije strane motoričkog funkcionisanja:1. Ono što čovjek može da učini (koliko brzo da trči, kako daleko da skoči, koliko dugo može da izdrži u aktivnosti –kretanju),2. Ono što umije.

Slobodno se može reći da ono što čovjek ispoljava kao svoju motoričku sposobnost u većoj mjeri određuje efekat kretanja, a ono što umije određuje strukturu kretanja.

Pod motoričkim vještinama se podrazumjevaju oformljena i automatizovana kretanja. Struktura kretanja ili motoričke vještine se ne donose na svijet rođenjem, nego se izgrađuju, uče u toku razvojnog perioda pa i cijelog života.

Motoričke sposobnosti su osnov za formiranje motoričkih navika. Njihovo postojanje je određeno nasljeđem, funkcionisanjem onoga što se kao potencijal donosi na svijet i utjecajem sredine.

Drugim riječima, postojanje sposobnosti je skriveno do trenutka čovjekove aktivnosti, za koju je neophodna određena motorička sposobnost.

I ispoljavanje i poboljšavanje sposobnosti imaju jedan put, a to je funkcionisanje. Nema te motoričke sposobnosti koja bi se mogla trajnije razviti bez funkcionisanja. U tome je i bitna razlika između motoričkih sposobnosti i motoričkih navika.

Procjenjivanje motoričkih sposobnosti

Dok se motoričke manifestacije mogu mjeriti, motoričke sposobnosti se samo mogu procjenjivati. Prema tome, motoričke sposobnosti se ne mogu mjeriti, nego se na osnovu varijabli dobijenim dobro odabranim testovima procjenjuju ili predpostavlja postojanje određenog nivoa sposobnosti.

Formiranje motoričkih navika – vještina – učenje novih pokreta

Posjedovanje usavršenih pokreta i kretanja značajno je za sve kretne aktivnosti čovjeka. Ukoliko je nivo kretnih sposobnosti viši, utoliko će čovjek lakše i efikasnije tj. sa manjim utroškom energije i boljim rezultatima da ih izvršava.

Ponavljanjem i manje efikasni pokreti mogu da se usavrše i tako postanu trajna i efikasna kretna sposobnost. Osobe sa većim brojem kretnih sposobnosti i visokog nivoa, predisponirani su da na njihovima osnovama izgrađuje nova i sve složenija kretanja. N. V. Zimkin i sar. (1956) je ustanovio da se novi pokreti grade naranije stečenim kretnim osnovama ili njihovim pojedinim segmentima. Taj pozitivni uticaj ranije stečenih na formiranje novih pokreta poznat je kao pozitivan transfer (indukcija navika) kretnih navika. Pored pozitivnog postoji i negativni transfer (interferencija navika) kretnih navika. On se javlja u slučajevima paralelnog obučavanja dvije slične kretne navike.

Npr. skok u dalj kod koga je odskok sa jedne noge i skoka preko gimnastičkog preskoka kod koga je odraz sa obje noge.

Mike Powell (USA) –30. Aug. 1991. Tokyo (JPN)Najduži skok u dalj 8.95m

Carl Schuhmann (GER) –1896. godine - Olimpijske igre Athens (GRE)

Prijenos (transfer) navika se javlja onda kada postoje neke sličnosti u strukturi motorne aktivnosti.

Mirza Džomba (Veszprem) u duelu sa Steffan Ketzschmar (Magdburg) – 27. 04. 2002. Magdeburg.

Osleidys Menéndez (CUB)Svjetska rekorderka u bacanju koplja od 01. 07. 2001. god. sa daljinom 71.54m.

Veoma je važno, međutim, da redosljed nastavne građe bude tako postaljen da usvajanje jednog motornog akta ili aktivnosti uvijek bude i povoljna predpostavka za sticanje druge slijedeće.

Struktura procesa obučavanja

Proces obrazovanja (formiranja) nove motoričke navike odvija u fazama koje u svojim osnovama odgovaraju određenom stadiju formiranja motoričkih umijenja i navika.

U prvoj fazi, potrebno je da se obezbjede opšti uslovi za datu psihomotornu aktivnost, tj. sprovesti preliminarne pripreme sa svrhom da se obezbjedi optimalna pripremljenost učenika (fizička, psihička, koordinaciona).

U drugoj fazi upravo se započinje sa učenjem nove psihomotoričke aktivnosti, počev od organizacije pažnje, stvaranja predstave o kretanju.

U trećoj fazi dolazi do pokušaja da se motorni akt realizuje kao i usavrši i tehnički dotjera, pri čemu se najčešće ide do formiranja dinamičkog stereotipa, koji često prelazi u naviku.

U četvrtoj fazi se stabilizuje, učvršćuje i dalje usavršava psihomotorička aktivnost.

Stvaranje opštih uslovaDa bi se moglo pristupiti učenju bilo koje nove psihomotoričke

aktivnosti, potrebno je da se obezbjede opšti uslovi za uspješno usvajanje te aktivnosti. Potrebno je u prvoj fazi, naime obezbjediti dovoljno snažnu muskulaturu, odgovarajuću pokretljivost i druge kvalitete aparata za kretanje koji se u datoj vježbi dominantno ispoljavaju i bez kojih se ona objektivno ne bi mogla uspješno usvojiti.

Prije nego što se pristupi učenju neke složenije psihomotorne aktivnosti, učenicima treba dati priliku da kroz odgovarajući sistem tkz. "pripremnih vježbi" steknu neophodno iskustvo i ovladaju neophodnim osnovama te aktivnosti.

Prije nego što se, npr. uči "salto naprijed" na parteru, potrebno je da se prethodno odrede i nauče kolut naprijed i nazad, kolut bez dodira rukama, leteći kolut i druge koordinacijske slićne vježbe, kako bi učenici što bolje shvatili svojstva rotacionih kretanja i međusobne odnose pojedinih parametara u ovim kretanjima (uticaj pravca odraza na pravac rotacije i sl.).

Za svaku novu psihomotoričku aktivnost, dakle, nastavnik treba da utvrdi čitav niz pripremnih vježbi koje, po pravilu, treba da sadrže ključne elemente te nove motorne aktivnosti. Ovdje je posebno važno istaći da pripremna vježba po strukturi treba da bude slićna sa osnovnom vježbom.

Slijedeći zadatak sa kojim se veoma često suočavamo u fazi obuke, odnosi se na razrješenje izvjesnih, katkada i veoma ozbiljnih poteškoća do kojih dolazi uslijed postojanja tkz. "pogrešnih automatizama". Pravilno usvajanje nove psihomotoričke aktivnosti, naime, biće znatno otežano ako su ovu aktivnost ili njene elemente učenici već ranije pogrešno naučili. U takvim slučajevima pedagog mora preduzeti čitav niz aktivnosti i mjera kako bi se ova pogrešna kretanja što prije otklonila i na taj način spriječio njihov uticaj na efekte novog učenja.

U drugoj fazi, u kojoj praktično i započinje proces učenja, najprije treba obezbjediti i pravilno orijentisati, odnosno usredsediti pažnju učenika i aktivirati njihove psihičke potencijale. Nakon toga, treba pristupiti stvaranju predstave o kretanju, tj. upoznati učenike sa načinom izvođenja, odnosno, tehnikom date psihomotorne aktivnosti.

Učenje nove psihomotorne aktivnosti

Organizacija pažnje Usredsređivanje pažnje zavisi prije svega od interesa koji ispitanici pokazuju za novu aktivnost ili vježbu. Poznata je naime činjenica, da ono što nas interesuje, privlači i zadržava našu pažnju.

Pored toga koristimo niz pomoćnih sredstava kao što su crteži, kinogrami, video kasete, i niz drugih nastavnih sredstava koji vrše pozitivan doprinos u smjeru upoznavanja vaspitanika sa praktičnom, vaspitnom, biološkom i drugim komponentama pokreta i kretanja na koji treba usmjeriti što više pažnje, kao bi se što uspješnije njime ovladalo.

Stvaranje predstave o kretanjuJasnoća predstave o pokretu i kretanju kojim treba ovladati je

fundamentalno pitanje obuke. Dužina trajanja cjelokupnog procesa obučavanja direktno zavisi od efikasnosti postupka stvaranja predstave o pokretu i kretanju. Predstava o kretanju je linija vodilja koja vaspitanika pravilno orijentiše u procesu usvajanja i usavršavanja novog pokreta. Viši stepen jasnoće predstave o novom pokretu je veći garant za njegovo brže, a samim tim i lakše usvajanje.

Veoma je značajno, međutim, da vaspitanici shvate suštinu psihomotornog akta i njegov mehanizam, tj. psihomotorni akt mora biti misaono prorađen. S tim u vezi, I. P. Pavolov (1951) je pisao: "Odavno je zapaženo i naučno dokazano, da već kada mislite o određenom kretanju (tj. kada imate kinestatičke predstave) vi ga nehotično i ne primjećujući izvodite".

Dosadašnja istraživanja pokazuju da se najbolji efekat u procesu stvaranja predstave o kretanju postiže kada se on realizuje na slijedeći način:

Uvodno objašnjenje kretanja sa upozorenjem na najbitnije detalje,

Demonstracija,

Objašnjenje ostalih značajnih detalja i preciznije tumačenje.

Prvo, ili tkz. "uvodno" objašnjenje motornog akta mora biti kratko, koncizno i razumljivo. Ukratko, uvodnim objašnjenjem vježbe vaspitanika upućujemo na ono što treba posmatrati i na šta treba posebno obratiti pažnju. Prilikom objašnjavanja treba voditi računa o uzrastu ispitanika i o njihovim predhodnim psihomotoričkim znanjima. Praksa je potvrdila da se kod mlađeg uzrasta vaspitanika ne treba previše iscrpljivati objašnjavanjem, nego pokret treba demonstrirati, jer se vaspitanici ovog uzrasta bolje i brže pokret uče imitiranjem. Kod vaspitanika starijeg uzrasta bolji se rezultati postižu objašnjavanjem i demonstriranjem.

Nakon uvodnog objašnjenja, vježbu ili pokret treba pokazati ili demonstrirati. Za demonstraciju možemo reći da je najkraći i najefikasniji način dobijanja elementarnih informacija o pokretu – vježbi. Stoga, demonstracija mora biti što preciznija, po mogućnosti savršena.

Demonstracija može da bude realizovana na dva načina:

Neposredna demonstracija, demonstracija uživo (demonstrator je nastavnik ili napredni vježbač),

Posredna demonstracija (putem filma, video kasete, kinograma i sl.)

Neosporno je da je neposredni način demonstracije efikasan i u praksi najlakše primjenjiv, ali tu ima određenih problema. U slučaju kada nastavnik demonstrira, pozitivno je to što se time podiže autoritet nastavnika i povećava povjerenje učenika. Negativno je što nastavnik često neracijonalno troši energiju a često ni nivo demonstracije nije odgovarajući, posebno kod starijih nastavnika. Naše iskustvo pokazuje da nastavnik treba povremeno da demonstrira ali takođe i da, za ovu svrhu, priprema sposobnije vaspitanike. Demonstracija mora da bude tehnički bezprijekorna i bez ikakvih individualnih karakteristika.

Prednosti posredne demonstracije su van svake sumnje. Njom se obezbjeđuje vrhunski nivo demonstriranja, moguće je zaustaviti kretanje i ukazati na pojedine značajne detalje, kao i izvesti veći broj ponavljanja. Posredna demonstracija ima svoju manu što zahtjeva posebne uslove i veća materijalna ulaganja. Pored pomentutog nedostatka, primjećeno je da, kod vaspitanika mlađeg uzrasta i onih koji nemaju izgrađene potrebne navike, demonstracija preko filma ili magnetoskopa i slićnih pomagala ostaje u sferi apstraktnog i ne povezuje se pokretima u stvarnosti.

U početnoj fazi obučavanja uobičajno da se nova vježba ili pokret više puta pokaže, ako bi moglo da bude sa svih strana (s prijed, sa strane, s leđa). Redosljed pokazivanja mora biti takav da se najprije pokret ili vježba prikaže normalno u cjelini, tj. onako kako se ona u praksi primjenjuje (sintetički metod).

Poslije toga, ukoliko struktura pokreta pruža takvu mogućnost, ali koristići magnetoskop ili video projekciju, treba ga prikazati usporeno. Nakon toga pokrete treba prikazati rasčlanjeno, po dijelovima (analitički metod). Kod primjene analitičkog metoda stalno treba imati na umu jedinstvo pokreta.

U toku cijelog procesa stvaranja predstave o kretanju mora da bude obezbjeđena puna pažnja vaspitanika. Poznato je da čovjek, koji je u punoj mjeri skoncentrisan na izvođača nekog kretanja, nesvjesno i sam izvodi isto kretanje.

Jasmin HUKIĆ Nenad MARKOVIĆ

Bosna i Hercegovina

Pokušaj da se novi pokret realizuje

Polazna osnova za formiranje nekog niza pokreta koji se vezuju u cjelinu radi svrsishodnijeg djelovanja je namjera ili motorni zadatak. Da bi se taj zadatak obavio mora da postoji model kretanja.

Početak učenja kretanja odlikuje se kontrakcijom brojnih mišića, ovo fazu karakteriše mnoštvo suvišnih pokreta "rasplinutost pokreta". To je faza iradijacije ili generalizacije(koja prema učenju Pavlova, široko obuhvata CNS). Ovu prvu fazu u učenju pokreta neki autori često nazivaju i fazom neizdiferenciranog kretanja.

Osim velikih energetskih potreba, za tu fazu je karakteristično i znatno psihičko zamaranje, jer pažnja mora da bude usmjerena na svaki pokret.

Druga faza je faza koncentracije ili diferencijacije. U motornim zonama kore velikog mozga već se počinju popunjavati dijelovi "dinamičkog motornog stereotipa" koji je strukturni osnov svakog naučenog kretanja. Takav pokret ima svoju prstornu, vremensku ali i dinamičku strukturu.

Ova faza se karakteriše izdvajanjem i utvrđivanjem momentata, tačaka i nivoa u izvođenju kretanja u kojima se završava jedan dio kretnja i počinje slijedeći, momenata kada i gdje treba zauzeti određeni položaj, zamah jednim ili sa više dijelova tijela, momenat određenih međuodnosa, promjena prvca, amplitude, intenziteta naprezanja agonista, odnosno relaksacije antagonista i sl. Pokreti postaju skladniji, ekonomičniji i tačniji.

U završnoj etapi formiranja navika dolazi do stabilizacijekretanja, odnosno automatizacije pokreta, i ona se karakteriše velikim stepenom podudarnosti između neposredno izvedenog kretanja vizuelne slike koju je o tom kretanju imao učenik na kraju prve faze učenja. U ovom stepenu podudarnosti slike i kretanja podrazumjevaju se i individualna odstupanja kao izrazi stila tjelsenog kretanja –vježbanja.

Marian DRAGULECU (ROM)

Čak i prije nego što dođe do potune automatizacije kretanja – čime se, po mnogim autorima, završava učenje novog kretanja – ukoliko učenik može posebnim naporom pažnje i stečenim mišićnim osjećajima da zadovoljavajuće tačno izvede kretanje – vježbu u zahtjevanoj motoričkoj formi, može se reći da je njegovo tjelesno vježbanje – kretanje dostiglo fazu umijenja.

Formiranje dinamičkog stereotipa i automatizacije pokreta stvaraju veoma povoljne uslove da se već u toku izvođenja jednog motornog akta izvrše unutrašnje pripreme za izvođenje slijedećih pokreta (anticipacija), što znatno povećava brzinu motornih reakcija i motornu efikasnost uopšte.

Ispravljanje grešaka

Može se vršiti primjenom različitih metoda i postupaka. Greške se dobrim dijelom otklanjaju izoštravanjem predstave, samokontrolom, promjenom uslova vježbanja i sl. Osnovno je međutim, da se otkrije priroda greške. Nastavnik mora biti načisto s tim, da li se greška javlja kao posljedica neznanja, ili zbog pomanjkanja odgovarajućih motoričkih sposobnosti, kvaliteta aparata za kretanje, nervnog sistema i sl.

Uzroka koji dovode do odstupanja u tehnici ima mnogo, kao što sto su: nepotpuno ili nepravilno formiranje predstave o kretanju, slabo razvijeni kinestetički osjeti, kvalitet mišićnog aparata za kretanje, psihička stanja (nemotivisanost, strah, premorenost i sl.), stanje objekata, sprava i rekvizita (lična oprema).

Vrlo često, na primjer, nepravilno kretanje ili položaj jednog dijela tijela izaziva nepravilno kretanje ili položaj drugog dijela tijela (visoko držanje glave u plivanju, najčešće je posljedica niskog položaja karlice).

Kada se otkrije uzrok, grešku treba što prije otkloniti jer se u protivnom, pri višestrukom ponavljanju vježbe sa greškom, ona se lako pretvara u dinamički stereotip, pa se kasnije teško može ispraviti. Prema tome, ako se greška uporno ponavlja i prijeti opasnost da se ona stabilizuje, nastavnik mora preduzetimjere da to na vrijeme spriječi.

U početnoj fazi obuke nastavnik ispravlja samo one greške koje se odnose na strukturu kretanja –vježbe, a zatim i one koje spadaju u domen ličnog stila.

U tom smislu se preporučuje:

za neko vrijeme prekinuti obučavanje kako bi se spriječilo formiranje nepotrebnih uslovnorefleksih veza,

prijeći na neku lakšu vježbu, preko koje će učenici zaobilaznim putem ispraviti grešku koju čine u osnovnoj vježbi,

pojačati asistenciju i osigurati veću bezbjednost učenika, kako bi se eliminisalio negativno djelovanje zaštitnog refleksa (zaštitne reakcije),

promjeniti metodologiju obuke (uvesti neke nove pomoćne – dopunske vježbe, pokušati da se vježba izvede iz drugog pravca, u drugu stranu, na nižoj spravi i sl.).

Metode obukePod metodama obuke podrazumjevaju se načini ili postupci

pomoću kojih se može određena sportska aktivnost (kretna struktura) što brže naučiti, usvojiti i zadržati. Kao što je poznato, složeni sistem, u kome se odvijaju procesi upravljanja, dijele se na:• sistem koji upravlja, i • sistem kojim se upravlja.

U konkretnom slučaju metodike obučavanja pokreta, CNS je sistem koji upravlja, motorni aparat je predstavlja sistem kojim se upravlja. Pod automatizacijom najčešće se podrazumjeva stanje motorne navike za čije ostvarenje nije potrebna koncentracija pažnje.

Da bi uslovne reakcije bile što efikasnije, one se moraju sticati kroz relativno dugo vrijeme, odnosno proces stvaranja refleksa (proces automatizacije) zahtjeva određen broj ponavljanja. Međutim, te reakcije imaju i tendenciju gašenja, što znači da ako se ne obavlja taj proces, onda će uslovni refleksi biti sve sporiji i na kraju će se ugasiti. Prema tome, ono je predmet metoda obuke, jeste preduzimanje mjera šta treba učiniti da bi sticanje automatizma bilo što je moguće brže, efikasnije i trajnije. U prvom redu, to je što veći broj ponavljanja određenih vježbi, koji zavisi od nekoliko faktora:

Blanka VLASICCRO

motoričke sposobnosti, posebno od koordinacije,smišljenosti pokreta, odnosno nužne logičke veze između slijeda pokreta koji ostvaruju jednu motoričku strukturu,determinate cilja, odnosno kontrolisanjem cilja koji se dostiže pomoću motoričkih struktura,motivacije, odnosno ulaganja energije da se usvoji neka struktura, ikompleksnosti pokreta, odnosno koliko su složene projekcije koje opisuju figurativne tačke pokreta.

Po svom značenju, u sportskom treningu se u cilju obučavanja novih kretanih struktura koriste tkz.:

situacione metode,

standardne metode.

SITUACIONE METODE se primjenjuju sa ciljem da se nauči, usvoji i automatizuje situaciona kretna struktura, koja je od primarnog značaja u postizanju optimalnog trenažnog efekta. Postoji tkz.:

ideomotorna metoda,interakcijska metoda, i

iterativna metoda.

Ideomotorna metoda (ili metoda formarianja predstave) se sastoji u tome, da sportista misaono reprodukuje zadani motorički zadatak, a proces učenja se odvija od formiranja predstave do realizacije, uz stalnu aktivnost i najsloženijih misaonih procesa.

Intreakcijska metoda (ili metoda povezivanja) se primjenjuje u slučajevima kada je prilikom učenja nekih tehničkih elemenata ili taktičkih varijanti potrebno poboljšati nivo motoričkih ili funkcionalknih sposobnosti, koji su u funkciji optimalizacije novog usvajanja i automatizacije.

Iterativna metoda (ili metoda ponavljanja) se primjenjuje sa ciljem da se ponavljanjem velikog broja određenih pokreta automatski eliminišu suvišni (nesvrsishodni, pogrešni) pokreti, a zatim da se oni usavrše i istovremeno automatizuju. Smatra se da interativna metoda učenja najefikasnija kod učenja motoričkih struktura smislenog tipa koje imaju determinantni cilj.

STANDARDNE METODE metode obuke u smislu usvajanja kretnih struktura su:

sintetička metoda,analitička metoda, i

kompleksna metoda.

Sintetička metoda se smatra najprirodnijom metodom obučavanja u treningu, a sastoji se u tome, da se pokret izvodi i savlada u cjelini. Obučavanje ovom metodom primjenjuje što su djeca mlađeg uzrasta Blašković (1993).

Sintetičko učenje ima ove prednosti:

lakše se formira pravilna predstava o kretanju u cjelini, te se lakše shvaća osnovni mehanizam i struktura kretanja, kao i

povezanost pojedinih pokreta,

pokreti se izvode u logičkoj vezi, što dovodi do shvatanja smisla cijele kretnje, a to podiže motivaciju vježbača jer imaju

jasniju predođbu cilja (za živčani sistem je podesnije da je angažovan u cjelini),

lakše se koristi uticaj sile teže i sile inercije, čije je iskorištavanje a i borba s njima presudna za konačni uspjeh,

Sintetičko učenje ima ove prednosti:

omogućava se stvaranje pouzdane kinestetičke predođbe i kinestetičkog osjećaja u prostoru, što je bitno za usvajanje

novog pokreta,

od prvog trenutka usvaja se pravilan ritam, bez kojeg nije moguće postići krajnji efekat, posebno u kretanjima kao što je

npr. vođenje lopte i sl.,

do izražaja dolazi individualnost vježbača,

kod svih smislenih motoričkih gibanja, druga metoda učenja praktički i ne postoji (ekonomičnija je od analitičke).

Nedostaci sintetičke metode su:

nedovoljna precizna usvojenost pojedinih strukturnih jedinica,

objektivne teškoće da vježbač složenu strukturu kretanja izvodi s odgovarajućom kontrolom bitnih detalja.

Analitička metoda se satoji u učenju pokreta po dijelovima. Pokret se podjeli u dijelove, zatim se svaki dio posebno uči i usvaja, a na kraju se kroz povezivanje naučenih dijelova pokušava izvesti u cjelini. Obučavanje ovom metodom primjenjuje kada su početnici starijeg uzrasta Blašković(1993).

Analitičko učenje je u pravilu opravdano u ovim slučajevima:

ako je vježba vrlo složena i teška,

ako se vježba sastoji iz mnogo elemenata odnosno strukturnih jedinica,

kao cjelovito učenje izaziva strah ili je riskantno u pogledu ozljeda,

kada se kretanje izvodi veoma brzo i kad se stvaraju inercione sile koje početnik vrlo teško savladava.

Prednosti analitičke metode učenja su:

vježbači lakše usvajaju elemenat po elemenat i čini im se da brže napreduju,

vježbači visokih motoričkih sposobnosti i inteligencije lakše uče, jer su zadaci postavljeni na razinu koja je njima dostupna,

vježbači koji su ekstremno neurotični mogu se bojati nekih gibanja, pa se osječaju bolje ako uče analitički,

kod učenja besmislenih gibanja, analitičkom metodom se bolje mogu upamtiti bitni dijelovi.

Nedostaci analitičke metode su:

problem integracije parcijalnih elemenata koji su automatizirani, pa se iz toga razloga ne može ostavariti odgovarajući ritam u

dinamici pokreta,

vježbači često ne vide svrhu vježbanja i to smanjuje njihovu automatizaciju, i to iz razloga jer igrač ne vidi pred sobom sliku u

cjeline,

parcijalni elementi izdvojeni iz cjeline imaju drugu biomehaničku i psihofizičku strukturu, nego kada su inegrirani u cjelinu,

analitička metoda nije ekonomična, pa zahtjeva mnogo više vremena.

Kompleksna metoda (kombinirana metioda) je u stvari kombinovano korištenje sintetičke i analitičke metode. Primjenjuje se na taj način, što se sa sintetičke metode prelazi na analitičku i ponovo na sintetičku (sintetičko – analitička –sintetička) s tim, da sintetička metoda ostaje vodeća, dok je analitička samo dopunjava.

Suština njene primjene sastoji se u tome, da se pri obuci najprije primjeni sisntetička metoda, sve dotle dok se ne dostigne određeni stepen efikasnosti. Međutim, ukoliko se uoči da se neki dio pokreta izvodi pogrešno, taj dio se naknadno podvrgava analitičkoj metodi, ali odmah nakon tog pokreta se ponovo izvodi u cjelini. Ne smije se dopustiti automatizacija parcijalnih dijelova pokreta.

Na izbor metoda učenja i vježbanja utiču dužina zadatka, težina (u smislu kompleksnosti) zadatka i stupanj inteligencije dijelova zadataka. Logično je očekivati da će daljim zadacima više odgovarati analitička metoda, dok će kraćim zadacima odgovarati sintetička metoda.

Dvije najvažnije karakteristike vježbača, koje određuju izbor metode učenja i vježbanja, su njegove kognitivne i motoričke sposobnosti. Što je stupanj razvijenosti i jednih i drugih sposobnosti veći, to će češće metoda izbora biti sintetička metoda. I obrnuto, što su i motoričke i kognitivne sposobnosti slabije razvijene, to će se češće morati koristiti analitička metoda.

Čak i osobine ličnosti mogu odrediti koja će metoda učenja i vježbanja biti pogodnija. Najbitnija je u ovom slučaju anksioznost. Poznato je da s porastom anksioznosti raste i igračeva procjena motoričkog zadatka kao teškog, pa će stoga anksioznim vježbačima više odgovarti analitička metoda nego sintetička.

Metode treningaPod metodom treninga najčeće se podrazumjeva način

treninga, odnosno način primnjene odabranih sredstava i doziranje opterećenja. U stručnoj literaturi, u poglavljima koja tretiraju metode treninga, navodi se da postoji:

kontinuirana metoda,repetativna metoda,varijabilna metoda,intervalna metoda,

kombinovana metoda,situaciona metoda,cirkularna metoda,metoda natjecanja,

metoda igre.

Goran IVANISEVIC - CRO

Kontinuirana metoda (ravnomjerni trening) podrazumjeva srednji i dugotrajni aerobni rad kontinuiranog tipa i sastoji seod opterećenja koja traju bez prekida ili bilo kakvih pauza. To konkretno znači, da se rad izvodi intenzitetom koji je ispod nivoa anaerobnog praga, u zoni kompezivne metaboličke acidoze (zoni aerobnog rada).

Sredstva, kao što su duga neprekidna trčanja, duga plivanja, veslanja, hodanje ili trčanje na skijama, duga vožnja biciklom i dr., predstavljaju osnovna sredstva ove metode. Ustvari, pomoću njih se razvija tkz. osnovna izdržljivost, odnosno faza funkcionalnih mogućnosti organizma. Pod njenim uticajem poboljšavaju se i usklađuju funkcije osnovnih organskih sistema (prije svega, kardiovaskularnog i respiratornog), stvarajući na taj način mogućnost za povećanje specifičnih opterećenja različite vrste u različitim sportovima.

Repetativna metoda (ponavljajući trening) se sastoji u primjeni sredstava (dužini dionica, težini tereta, vremenskog trajanja aktivnosti i dr.) nepromjenljivih opterećenja, što znači da se opterećenja kreću oko maksimalnog rezultata (najčešće su submaksimalna opterećenja), tako da sportista ponavlja odgovarajuće vježbe 2 – 3 puta, a u daljim ponavljanjima opterećenje se mjenja, ali su zato odmori između ponavljanja relativno duži.

To konkretno znači, da se trenažna sredstva izvode tempom koji je približan najboljem učinku sportiste, odnosno da se trening izvodi u zoni nekompenzovane metaboličke acidoze (zoni anaerobnog rada). Dakle, ključ uspješnog anaerobnog treninga je održavanje visokog učinka sportiste, koji ne smije da padne ispod 85 – 90% od njegovog najboljeg rezultata.

Varijabilna metoda (promjenjivi trening) se sastoji u primjeni različitih sredstava i opterećenja. Svrha trenažnog rada je da se organizam stavi u nove i sve složenije uslove sa povećanim zahtjevima, kako bi se podstaklo povećanje aktivnosti kardiovaskularnog i respiratornog sistema u situacionim uslovima. Budući da se funkcije ovih sistema održavaju na višem nivou, nego prilikom primjene repetativne metode, i za ovu metodu je karakteristično da se trening odvija u zoni nekompenzovane acidoze (zoni anaerobnog rada).

To konkretno znači, da je za ovu metodu u prvom redu važna promjena ritma, brzine, tempa, trajanja rada i opterećenja u toku treninga, tako da pretežno služi za suzbijanje stereotipnosti treninga i tkz. "brzinskih barijera" kod sportista.

Intervalna metoda (isprekidani trening) se karakteriše smanjivanjem rada i odmora (pauze), odnosno trenažnim opterećenjem sa isprekidanim odmorima. Kod intervalnog treninga u intervalima opterećenja i oporavka stoji međusobni uticaj aerobnog i anaerobnog metaboličkog iscrpljivanja, što znači, da se treninzi mogu izvoditi u zoni djelimično kompenzovane acidoze (zoni aerobno – anaerobnog rada). U toku opterećenja srce treba da obavi rad koji odgovara 70 –80% od VO2 max, sa frekvencijom srca od 170 – 180 otkucaja u minuti, odnosno na nivou bliskom anaerobnom pragu (ANP).

Proučavanjem funkcionalne sposobnsoti srčanog rada pod utjecajem određenih opterećenja prekidanih određenim pauzama, odnosno intervalnim treningom. Pojedina ispitivanja su pokazala da u procesu treninga dovoljna opterećenja su kod kojih se frekvencija pulsa podiže do vrijednosti 180 – 210 otkucaja u minuti, a između njih pauza treba da traje dok se puls ne spusti ispod 120 – 140 otucaja u minuti. Na ovaj način se povećava volumen srca, udarni volumen i utrošak kiseonika, čime se poboljšava ekonomika rada srca. Pri tome, najveća ekonomičnost nastaje za vrrijeme pauze (intervala), a ne za vrijeme opterećenja. Kobe BRYANT (USA)

Kombinovana metoda (kombinovani trening) se karakteriše primjenom raznih sredstava, pri čemu treba imati u vidu redosljed realizacije pojedinih vrsta aktivnosti i opterećenja. Tako, na primjer, kombinovani trening može da se sprovodi u uslovima variranja tempa trčanja i/ili mjenjanja terena na kome se odvija trčanje. To trkač može da postigne trčanjem na brdovitom terenu, što će imati posljedicu dostizanje skoro maksimalne potrošnje kiseonika (VO2 max). Periodi u kojima kod ovih trčanja nema dovoljno kiseonika pospješuju adaptaciju organizma na aerobni sistem (zonu kompenzovane metaboličke acidoze).

Međutim, u nekim situacijuma, kombinovani trening može izazvati i negativne efekte, koji se mogu dobiti ako na pojedinačnom treningu primjene prvo vježbe snage a potom se radi na tehnici, ili ako se prvo radi na izdržljivosti a zatim na brzini i sl. U principu, vježbama snage i izdržljivosti treba da predhode vježbe koordinacije ili brzine. U kasnijim fazama treninga moguće su i obratne kombinacije, kako ne bi došlo do steretipa, već do prilagođavanja sportista na različite situacije, kakve su moguće na takmičenjima.

Situaciona metoda (imitacioni trening) se primjenjuje kada je sadržaj treninga približan ili istovjetan sa ciljem koji se želi postići na takmičenju, odnosno, kada se trenažni proces odvija u uslovima sličnim stvarnom takmičenju. To konkretno znači, da se primjenjuju trenažna opterećenja u zoni nekompenzovane metaboličke acidoze (zona anaeronog rada).

Situacioni trening se sastoji u tome, da se definitivno pitanje informacija prenese u fazi imitacije igre ili borbe, odnosno takmičenja uopšte. Što je ta imitacija bliža stvarnosti, to je efekat situaciong treninga bolji. Shodno tome, potrobno je nastojati da se u procesu treninga takmičenje imitira u potpunosti, pri čemu se obično moraju imati u vidu opšti uslovi takmičenja, vrijeme, satnica, protivnici, klimatski uslovi, uređaji na takmičenju, oprema i drugi mogući uslovi.

Cirkularna metoda (kružni trening) se karakteriše time, da svi učesnici serijski ponavljaju određene vježbe, koje su objedinjene u jedan kompleks, a raspoređene su utvrđenoj šemi, odnsno simbolu kružnog treninga. Na svakoj stanici se ponavljau unaprijed utvrđene vježbe, pretežno jednostavne strukture (inače ranije naučene), a broj ponavljnja na svakoj stanici utvrđuje se u jedinici vremena (najčešće jedan minut).

Kružni metod treninga koristi se u različitim varijantama, pretežno u radu sa mlađim kategorijama sportista, sa ciljem da se trenažna opterećenja odviaju u granicama koja odgovaraju pragu, odnosno uslovima visoke stimulacije aerobnog metabolizma, pri samo malom angažovanju anaerobnih procesa. Međutim, što je viši ANP sportiste, to je viši ekstenzitet i intezitet opterećenja, vršen u toku dužeg vremena, bez narastanja koncentracije laktata u krvi, i time ulaska u zonu nekompenzovane acidoze (zonu anaerobnog rada).

Metoda natjecanja zahtjeva stanovitu psihofizičku stabilnost. Primjenjiva je u svim uzrastima. Kod primjene treba paziti da ne dođe negativnih pojava (osječaj manje vrijednosti, nesigurnost, omalovažavanje itd.). Natjecateljska metoda sastoji se u suprostavljanju sposobnosti u borbi za pobjedom i dokazivanjem. Uvjeti natjecanja stvaraju posebnu emocionalni i psihološki ton.

Ispitivanja u bivšem SSSR – u pokazala su da isto vanjsko opterečenje daje različiti efekat, i to ovisno o tome da li se vrši u vjetima natjecanja ili u uvjetima vježbanja. Iz tih razloga natjecateljski metod je vrlo efikasan u procesu obučavanja tehnike, jer stvara posebne odnose saradnje s jedne strane i rivalstvo s druge strane.

Metoda igre koristi veliki izbor mogučnosti i načina pri realizaciji određenog cilja. Ova metoda ima zajedničkih osobina sa natjecateljskim metodom. Metoda igre nema stroge pravilnosti kao metodi vježbanja. Koristi se u tehničkoj, taktičkoj i psihološkoj pripremi. Igre imaju mnogobrojne varijante što omogućava raznolikost rada na treningu, a uz to pozitivno djeluje na interes i motiviranost igrača i njihovu veću angažiranost. Iz tih razloga, metoda igre je takođe vrlo učestala u samoj metodici obučavanja pojedinih tehnika.

Iako se analizirane metode svestrano opisuju i analiziraju ustručnoj literaturi, praksa pokazajuje da se oni teško mogu univerzalno primjenjivati. Iz toga proizilazi da se metode treninga moraju formirati i primjenjivati specifično za svaku sportsku granu ili disciplinu, što predstavlja veliki potencijal u razvoju i usavršavanju metoda treninga u pojedinim sportovima.

Gledajući općenito, metode su načini rada, a kako se pojavljuju u svim pojavnim oblicima i etapama trenažnog procesa, metode treninga su ujedno i sastavni dio rada.

Izbor metoda treninga zavisi od (prema Milanoviću, 1993.):

specifičnosti kompletne sportske grane ili discipline,

postavljenih ciljeva i zadataka sportske pripreme,

stupnja treniranosti i sportske forme,

razvojnih značajki u pojedinim dobnim kategorijama,

uvjeta i mogućnosti u kojima se trenažni proces izvodi.

S obzirom na cilj i zadatak koji se u trenažnom procesu želi postići, kao i u zavisnosti od sadržaja, dobi igrača, njihove motoričke informiranosti, motoričkih, funkcionalnih sposobnosti, materijalnih uvjeta rada i drugih vanjskih faktora, u procesu treninga razlikujemo, odnosno primjenjujemo:

nastavne metode,

metode vježbanja,

metode učenja.

Natavne metode

U metodici obučavanja od nastavnih metoda nabrojaćemo samo neke koje se najčešće koriste:

1. metoda usmenog izlaganja,

2. metoda demonstracije,

3. metoda postavljanja i rješavanja motoričkih zadataka,

4. pomoćne metode:

a. metoda oponašanja ili imitacije,

b. metoda ilustracije,

c. metoda dramatizacije.

1. Metoda usmenog izlaganja

Ova se metoda koristi u svim oblicima trenažnog rada, pa tako i u metodici učenja nekih novih kretnih struktura. Metoda usmenog izlaganja može biti u funkciji opisivanja, objašnjavanja, korekcije i analize same tehnike.

- Opisivanje - se primjenjuje u početnoj fazi učenja, to jeste neposredno prije demonstracije kako bi igrači dobili na temelju opisa tehnike što jasniju informaciju o tome kako se izvodi ili uči određena kretna struktura.

- Objašnjavanje - se takođe koristi u početnoj fazi učenja tehnike, to jeste poslije njegove demonstracije, ali i u svim drugim situacijama koje zahtjevaju da se vježbačima daju dopunske informacije o tehnici koju uče ili usavršavaju.

- Korekcija - je usmjerena u cilju upozoravanja na greške, na njihove uzroke kao i na načine njihovog uklanjanja.

- Analiza - se primjenjuje u fazi njegovog usavršavanja, to jeste pošto su vježbači savladali osnovnu strukturu tehnike.

2. Metoda demonstracije

Demonstracija se redovito primjenjuje u početnoj fazi učenja tehnike, a koristi se kasnije, fazi usavršavanja. Svakoj demonstraciji predhodi kraće opisivanje ili objašnjavanje sa ciljem da se usmjeri pozornost, tj. mentalna budnost vježbača na samu strukturu tehnike koju se treba posmatrati.

Hestrie Cloete

3. Metoda postavljanja i rješavanja motoričkih zadataka

Ova metoda se zasniva na karakterističnoj djelatnosti, odnosno aktivnosti igrača u procesu usvajanja ili usavršavanja određene tehnike. Ovisno o tome kakav motorički zadatak trener postavlja pred igrače, razlikujemo primjenu te metode na tkz. a.) nižoj razini i b.) višioj razini.

Postavljanje i rješavanje motoričkog zadatka na "nižoj" razini odvija se onda kada vježbač izvodi postavljeni zadatak po tkz. vlastitom izboru, dakle samostalno i na način koji njima najbolje odgovara.

Prilikom korištenja te metode na "višoj" razini vježbačima se pri postavljanju motoričkog zadatka najčešće odredi forma, karakter, eventualno trajanje, smjer kretanja, koje oni takođe rješavaju po tkz. vlastitom izboru, ali u sklopu zadanih elementata.

4. Pomoćne metode

Kada su u pitanju djeca predškolske dobi ili mlađe školske dobi, motorički zadaci mogu biti postavljeni i rješavati se oponašanjem ili imitacijom, te dramatizacijom i ilustracijom.

Metodički principi

Ostavrivanje ciljeva i zadataka u trenažnom procesu metodike obučavanja tehnike može se postići na različite načine, a jedan od njih je da se u radu pridržavamo metodičkih principa. Metodički principi koji se koriste u procesu učenja su najčešći:

1. Princip jasnoće

Taj princip ćemo ostvariti onda ako su izlaganja, odnosno objašnjavanja trenera kratka i glasna, te ako se služi književnim jezikom. Naime, što su vježbači mlađi, objašnjavanje treba biti kraće, ali zato demonstracija mora biti uvjerljiva.

2. Princip zornosti

Prvi uvjet za formiranje jasne i konkretne vizuelne slike o tehnici jeste da vježbačima tehnika pokaže, to jeste da dožive putem žive demonstracije trenera ili pak drugog vježbača. Pored žive demonstracije valja se koristiti i svim drugim raspoložim sredstvima, i to prije svega audiovizuelnim i vizuelnim sredstvima. Od vizuelnih sredstava dolaze u obzir: crteži, slike, diafilmovi, element filmovi i drugo, a od audiovizuelnih sredstava mogu se koristiti prikladni filmovi, videoprogrami i slićno.

3. Princip svjesnosti i aktivnosti

Jedan od osnovnih uvjeta za svjesno uključivanje vježbača u trenažni proces jeste da im je jasan cilj učenja, tj. vježbanja. To praktično znači da u svakoj prilici i svim igračima mora biti jasno zašto vježbaju, što vježbaju i kakvi su učinci tog vježbanja. Nadalje, svi vježbači trebaju biti aktivni od početka do kraja treninga. Tu se misli i na aktivno sudjelovanje igrača u samoj organizaciji trenažnog procesa.

4. Princip sistematičnosti i postupnosti

Sistematičnost i postupnost stalno su interakciji i praktički čine organsku cjelinu. Potreba za poštivanjem sistematičnosti u trenažnom procesu prisutna je svuda: od planiranja, preko sistematizacije trenažnih vježbi, pripremanja za trening, do programiranog treninga. Postupnost će se realizirati utoliko uspješnije ukoliko prilikom učenja i savladavanja tehnike polazimo od poznatih elemenata ka nepoznatim, od lakšeg gibanja ka težem, od jednostavnijeg gibanja ka složenijem, te od bližih (konkretnih) prema daljim (apstraktnim) motoričkim gibanjima.

5. Princip raznovrsnosti i svestranosti

Radi osiguravanja što veće motivacije za trening, rad s vježbačima treba organizirati i provoditi tako da bude raznovrstan. Princip raznovrsnosti zadovoljavamo primjenom različitih sportova, organizacijskih oblika rada, zatim, primjenom različitih sredstava, pomagala i rekvizita. Raznovrsnost u radu može se osigurati i primjenom različitih metodičkih organizacijskih oblika rada, izborom različitih metodičkih postupaka i slićno.

6. Princip individualnosti

Čovjek kao samosvojeno biće sa vlastitim vrijednostima, nedostacima i sposobnostima zaslužuje u procesu obuke pristup koji će biti usklađen sa njegovim mogućnostima, potrebama i interesima. Sportisti su prirodno, fizički i psihički diferencirani, pa prema tome njihove opšte i specifične mogućnosti treba uzeti kao osnovu za odabir sredstava i metoda u njihovoj obuci.

Kao dinamički pojam, individualizaciju ne treba izjednačavati sa individualnim treningom. Individualiziran proces treninga je "međuetapa" (prelazna etapa ka individualnom treningu sportista, koji se može (ako to uslovi diktiraju) organizovati po sistemu rada u manjim homogenim grupama.

7. Princip ponavljanja

U procesu formiranja automatizacije pojedinih pokreta principponavljanja (trajnosti) je od velikog značaja. Velikim brojem ponavljanja dolazi se do stepena automatizacije određene tehnike koja se mora upoznati u svim pojedinostima kako bi se prilikom ponavljanja odabrali najracionalniji pokreti.

Npr., da bi se pojedina bacanja u džudu dovela do stepena automatizacije, zavisno od složenosti tehnike, neka se moraju ponavljati i 10.000 puta. Tokom ponavljanja trener mora stalno kontrolisati pravilnost izvođenja i ako se ukaže potereba, vrši ipravke, jer u suprotnom dolazi do pogrešno naučene – automatizovane tehnike. Ponavljanje određenih tehnika treba vršiti u približno jednakim uslovima (prostor, kvalitet tatamija, vrijeme) takmičenja.

8. Princip odgojne usmjerenosti

Tokom trenažnog procesa treba tražiti jedinstva odgojnog i obrazovnog momenta. U mnogim sredinama veća pažnja se posvećuje obrazovnim zadacima (tehnika, taktika, fizička priprema...), a odgojnim zadacima se posvećuje mala ili gotovo neznatna pažnja.

U realizaciji ovog principa najveću ulogu ima trener koji svojim ličnim primjerom ima ogroman uticaj na sredinu u kojoj djeluje.

9. Princip reverzibilnosti

Ovaj princip podrazumjeva opadanje tjelesnih sposobnosti sa prestankom treninga. Reverzibilnost zapravo predstavlja vraćanje fizioloških i mehaničkih karakteristika lokomotornog sistema na početne vrijednosti. Poznato je da svaki duži period mirovanja (najčešće zbog povreda) kod sportista ostavlja negativne posljedice na antropomotoričke dimenzije. Važno je naglasiti da sva tjelesna svojstva ne opadaju istim tempom pod uticajem mirovanja.

Načela učenja i obučavanja

Načela učenja i vježbanja podrazumjevaju proces neprekidnog prilagođavanja i kontinuranog usvajanja novih detalja i finesa što traje do kraja karijere pojedinog igrača i trenera. Tih bi se načela stručnjaci trebali pridržavati u svrhu ubrzavanja procesa učenja i poučavanja tehničko – taktičkog znanja.

Načelo vježbanja osnovnih prema naprednim tehničko –taktičkim znanjima

- "uči vježbaj sve“- "uči vježbaj to"

Načelo cjelina – dio – cjelinaNačelo prostorno – vremenskih usklađenih akcija – tajmingNačelo ponavljanja tehnike maksimalnim intenzitetomTehnika + intenzitet = uspjehNačelo poticanja kreativnostiNačelo povezivanja tehničko – taktičkih znanjaNačelo mentalnog vježbanja

- vizualizacija vježbanja (predočavanje vježbanja)- mentalna čvrstina (autosugestija)- "igrač je ono što misli" pozitivni stavovi

Načelo individualizacije radaNačelo povratnih informacijaNačelo konstruktivne kritikeNačelo doziranja informacijaNačelo povratne veze i negativnog potkrepljenja

1. Načelo vježbanja od osnovnih prema sve naprednijim tehničko – taktičkim znanjima.

U procesu motoričkog učenja i vježbanja osnovnih kretnji u sportu postoje dvije temeljne orijentacije:

- načelo "uči i vježbaj sve" – kada svi vježbači u razvoju prolaze "sve" osnovne i napredne elemente individualne tehnike i individualne taktike, te

- načelo "uči vježbaj to" – kada vježbači usvajaju i usavršavaju nekoliko vrsta osnovnih i naprednih elemenata individualne tehnike i individualne taktike (primjerice: neke vrste osnovnih i specifičnih šuteva, neke vrste osnovnih i naprednih dodavanja, itd.) na način da ih uvježbavaju do nivoa visokog automatizma.

2. Načelo cjelina – dio – cjelina je proces učenja i vježbanja nekog sadržaja iz sportske aktivnosti koji se može ostvariti učenjem cjeline (globalna ili sintetička metoda) i učenjem dijelova (fragmentarna ili analitička metoda).

- Za kineziologe je redosljed u stvaranju tih dviju metoda najvažniji i "obavezno" mora biti: cjelina – dijelovi – cjelina.

- Drugo se pravilo odnosi na načine vježbanja dijelova. Ne vježbaju se svi dijelovi ili detalji, već samo oni koji određuju ispravnu putanju gibanja ostalih tačaka tijela i oni koji su vježbaču teški.

- Treće se pravilo odnosi na način odvajanja dijelova dijela od cijeline - "Ne smije se odvojiti dio koji 'škripi', već i dio strukture pokreta prije i dio strukture pokreta nakon tog dijela, kako bi u tom načinu vježbanja dio ostao što je više moguće uklopljen u cjelinu". (Horga, 1993., str. 226).

3. Načelo prostorno – vremensko usklađivanje akcija ili načelo tajminga.

S obzirom na tok igre, prostorno – vremensko usklađivanje akcija te rješavanje i realizacija pojedinih situacija tokom igre, može biti pravodobno, prerano ili zakašnjelo. Međutim, s gledišta sukcesivnog procesa učenja i vježbanja, prostorno – vremensko usklađivanje akcija možemo podjeliti na elementaro (individulana, grupna i kolektivna tehnika), stituacijsko (individualna, grupna i kolektivna tehnika) i natjecateljsko.

Jan ZELEZNY

U prvoj fazi razvoja preciznog timinga (engl. Precise timing) u početku se osigurava učenjem i vježbanjem elementarnog timinga u situacijama od 1 na 0 do 5 na 0, dakle procesom usvajanja, pravodobnog rješavanja i realizacije pojedinih situacija bez protivnika. Primjerice: kad vježbamo kolektivnu tehniku napada, prvo usvajamo, pored početnog postavljanja i ulaza u napad, tok linija kretanja u napadu u igri 5 na 0 ("skelet napada").

Druga faza razvoja preciznog timinga obuhvata učenje i vježbanje situacijskog taiminga u situacijama od 1 na 1 do 5 na 5, tj. rješavanje i realizacija pojedinih situacija s pasivnim, poluaktivnim i aktivnim protivnikom.

Treća faza razvoja prostorno vremenskog usklađivanja akcija uključuje kondicioniranje potrebno za visoku takmičarsku uspješnost.

4. Načelo ponavljanja tehnike maksimalnim intezitetom.

Primjenjuje se ukoliko su ispravno usvojena i dovedena na visok nivo automatizma i to bez odstupanja od idealnih putanja ili kad su ta odstupanja potpuno beznačajna.

Strategija prevladavanja nedostataka u područiju igračkih vrijednosti zahtjeva rigorozan tehničko – taktički trening, tj. ostvarenje "formule".

Tehnika + intenzitet = uspjeh.

5. Načelo poticanja kreativnosti. Iz igračke – sportske prakse poznato je visok nivo usvojenosti individualne, grupne i kolektivne tehnike i taktike, udružen s kreativnim oblikovanjem, prvenstveno, završnice akcija (tranzicijskog i postavljenog napada), daje najbolju prognozu za natjecateljski efikasne ekipe. Iz toga se može zaključiti kao poželjno primjenjivati one tehnologije treninga koje će proizvoditi naglašeno kreativno svestrane igrače.

Iako postoje nivoi kreativnosti (ekspresivna, produktivna, i dr.), sa stajališta sportske igre najvažnije inovativni nivokreativnosti, koju karakterizira dosjetljivost u ostvarivanju elemenata igračke tehnike temeljem visokog nivoa fleksibilnosti u opažanju novih neobičnih odnosa među usvojenim elementima igračke tehnike i taktike. Važno je naglasiti da taj proces uključuje orginalnost, prilagodljivost i realizaciju ili izvedbu rješenja.

Temeljni preduslov za oslobađanje kapaciteta za

kreativno reagiranje broj i nivo usvojenosti motoričkih

programa, odnosno njihova prenaučenost dovoljan broj složenih tehničko – taktičkih

programa, koji su usvojeni do nivoa automatizma, u složenim

situacijama otvara mogućnosti za kreiranje nestandardnih,

orginalnih odgovora/rješenja situacija. Trenerova je zadaća

stvoriti višeznačne/složene situacije i igračima zadati

obavezu da pronađu ili realizuju novo rješenje.

6. Načelo povezivanja tehničko – taktičkih znanja.Povezivanje u procesu treninga obuhvaća tehnička znanja (detalji biomehaničkih pokreta) i taktička znanja (rješavanje i realizacija pojedinih situacija unutar faza toka igre - "situacijski detalji").

Da bi se izbjegle moguće pogreške u procesu povezivanja tehničko – taktičkih znanja, nužno je poznavati:

- strukturu i specifičnosti pokreta (primjerice: početni položaji, tok korištenja pojedinih dijelova tijela),

- strukture uloga i poslova u igri i faze toka igre s podfazama (primjerice: tranzicijski napad kao faza toka igre ima tri faze: startnu podfazu, popunjavanje linija kretanja i završnicu).

7. Načelo individualizacije rada vezano je ispravan izbor načina učenja određenog tehničko – taktičkog znanja, koji se temelji na antropološkim obilježimja pojedinog igrača te na aktivnom sudjelovanju trenera u odnosu na detekciju, ispravljanje i oblikovanje tehničko – taktičkog znanja (pojedinačna i ekipna igra u svim fazama toka igre).

Usmjerenost na pojedinog igrača i njegovu tehničko – taktičku, kondicijsku i teorijsku pripremljenost zahtjeva potpuni uvid u antropološka obilježja tog igrača, a u skladu s tim i posebnu tehnologiju treninga.

J A NICA

KOSTELIC

8. Načela mentalnog vježbanja. Uspješni sportisti imaju razvijenu vizalizaciju i sposobnost stvaranja predodžbi. Sposobni su efikasno razmišljati u slikama i kontrolisati tok tih slika i predodžbi u pozitivnom i konstruktivnom smjeru. Vizualizacija vježbanja predodžbi prije, za vrijeme i poslije treninga predstavlja veoma efikasnu strategiju mentalnog treninga, jer se na taj način mentalne namjere transformiraju u motoričku reakciju. To je za mnoge sportske eksperte primarna mentalna sposobnost važna za uspješnu igru.

Vizualizacijsku ili ideomotoričku metodu čini misaono vježbanje koje se očituje u reprodukciji zadanih tehničko –taktičkih znanja. Vizualno predočavanje natjecateljske tehnike naročito je prisutno na treningu skijaša i tenisača gdje se takođe primjenjuje načelo "kad god učiniš grešku, vrati se mislima i poravi je. Predočavaj si sve moguće situacije koje bi mogle nastati na igralištu."

9. Načelo konstruktivne kritike. Iz sportske prakse poznata je činjenica da igrači, neovisno o natjecateljskoj efikasnosti, čine različite greške tokom igre. Međutim, uspješna pojedinačna i ekipna igra rezultira drugačijim reagiranjem na grešku nego kad igrač i momčad neuspješno igraju. Stoga je važno kako igrač i momčad osjetilno i kongitivno percipiraju kritiku učitelja. To je važno zato što jedan od ciljeva treninga smanjivanje broja grešaka za vrijeme natjecanja. U tom kontesktu pozitivan razgovor i kritika (uvijek sendvič – tehnikom: pohvala –kritika – pohvala) potiču pozitivne emocije, a time i protok pozitivne energije.

Zlatan IBRAHIMOVIĆ

10. Načelo doziranja informacija. Ukoliko u procesu treniga želimo postići zadane ciljeve uz optimalan utrošak vremena, svakako moramo znati što, kada, koliko i kako učiti te vježbati.

Zahtjevamo li istodobno ili paralelno usvajanje većeg broja različitih kretnji, igrača čemo dovesti u situaciju nesnalaženja zbog preobilja informacija, a ukoliko ni prethodno usvajana tehničko – taktička znanja nisu uvježbana do visokog stupnja automatizma izvedbe, dolazi do pojava "ometanja" ili interferencije.

Zbog toga je važno pravilno primjeniti načelo doziranja informacija i – kako kineziološka sportska iskustva i spoznaje preporučuju igračima u prosjeku ne emitirati više od 2- 3 nova detalja istodobno.

11. Načelo povratnih informacija.

Sve povratne informacije zahtjevaju koncentraciju na ispravno izvođenje gibanja (bez odstupanja od idealne putanje). Iz tog proizilazi kako povratne informacije u procesu treninga obuhavćaju ne samo poznavanje izvođenja pokreta i poznavanje rezultata, već i poznavanje načela organizirane igre.

Ta načela imaju najveću informacijsku vrijednost jer obavještavaju onoga tko uči o tehničko taktičkim greškama u igri. Učenje i ispravljanje povratnim informacijama temelji se na ponavljanju i zaustavljanju procesa vježbanja radi usavršavanja pojedinačne i kolektivne igre ekipe.

12. Načelo povratne veze ili negativnog podkrepljenjaima prvenstveno motivaciono djelovanje koje se ostvaruje emitiranjem informacije o učinku bez posebnog upozorenja na detalje, finese i moguće pogreške. Kad pojedini igrač uspješno obavi posao, trener bi ga trebao pohvaliti, a kad posao obavi neuspješno, trebao bi ukazati mu na pogrešku, što bi igračtrebao primiti povratnu informaciju.

Važno je naglasiti paradoksalni efekt učenja koji se očituje u činjenici da potpuno pozitivno potkrepljenje dovodi do brzog učenja, ali i do brzog zaboravljanja, dok neredovito pozitivno potkrepljenje dovodi do sporijeg učenja, ali se naučeno duže pamti te je i zaboravljanje sporije. Dakle, veći napor koji treba uložiti pri učenju s parcijalnim potkrepljenjem daje dugotrajnije efekte.

U stvaranju "psihološkog profila pobjednika" bitno je pozitivnim potkrepljenjem poticati one vidove ponašanja koji sprečavaju odvaraćanje pažnje, gubljenje usredtočenosti, neuživljavanje u natjecanje, negativno osjećanje, negativno razmišljanje.

Opterećenje treninga

Sistem opterećenja na treningu predviđa apsolutnu primjerenost opterećenja dobnim značajkama i spolu sportaša. Naime, poznato je da volumen rada ovisi o njegovom intenzizitetu (količini rada u jedinici vremena) i frekvenciji (volumenu trajanja rada). Efekti volumena rada ne ovise samo o energetskoj i informacionoj komponenti, nego i individualnim karakteristikama i potrebama igrača.

To praktički znači da će npr. na tkz. nižoj razini motoričke informiranosti tehnike preovladavati informatička komponenta, da bi se zatim s napredovanjem njihove motoričke informiranosti tehnike, informatička i energetska komponenta izjednačile, poslije čega bi u radu trebala preovladavati energetska komponenta. Povečavanjem opterečenja počinje kad ustanovimo da su učinci prethodnog doziranja pozitivni.

Nijedna staza ti ne može biti preteška,ako imaš jedan nebeski dar :

vjeru u sebe.

Sri Chinmoy

Gdje god da pođeGdje god da pođešš, , idi sa nadahnuidi sa nadahnuććem i teem i težžnjom.njom.

ŠŠtata god god dada radiradišš, , radiradi to to sasa ljubavljuljubavlju ii interesovanjeminteresovanjem..