Chng 1. TNG QUAN V KINH T VI M

Mc tiu: Sau khi nghin cu chng ny, ngi hc c th: - Xc nh nhng vn c bn ca mi t chc kinh t v cch thc gii quyt ca nn kinh t. - Gii thch c Kinh t hc l g, phn bit phm vi phn tch kinh t hc v m v kinh t hc vi m. - Gii thch c khi nim doanh nghip, phn tch cc yu t ca mi trng kinh doanh nh hng n doanh nghip. - Phn tch chi ph c hi, vn dng ng gii hn nng lc sn xut, cc qui lut chi ph c hi tng dn, qui lut li sut gim dn,vn hiu qu kinh t n s la chn kinh t ti u ca doanh nghip. 1. NHNG VN KINH T C BN 1.1. Ba vn kinh t c bn hiu c s vn hnh ca nn kinh t,chng ta phi nhn thc c nhng vn c bn m bt k nn kinh t no cng phi gii quyt. l: - Sn xut ci g? - Sn xut nh th no? - Sn xut cho ai? Quyt nh sn xut ci g? Bao gm vic gii quyt mt s vn c th nh: sn xut hng ha, dch v no, s lng bao nhiu v thi gian c th no. gii quyt tt vn ny, cc doanh nghip phi lm tt cng tc iu tra nhu cu ca th trng. T nhu cu v cng phong ph v a dng, cc doanh nghip phi xc nh c cc nhu cu c kh nng thanh ton xy dng k hoch sn xut kinh doanh. S tng tc ca cung v cu, cnh tranh trn th trng s hnh thnh nn gi ca hng ha v dch v, l tn hiu tt cho vic phn b cc ngun lc x hi. Quyt nh sn xut nh th no? Bao gm cc vn : - La chn cng ngh sn xut no. - La chn cc yu t u vo no. - La chn phng php sn xut no. Cc doanh nghip phi lun quan tm sn xut ra hng ha nhanh, c chi ph thp cnh tranh thng li trn th trng. Cc bin php c bn cc doanh nghip p dng l thng xuyn i mi k thut v cng ngh, nng cao trnh cng nhn v lao ng qun l nhm tng hm lng cht xm trong hng ha v dch v. Quyt nh sn xut cho ai? Bao gm vic xc nh r ai s c hng v c li t nhng hng ha v dch v c sn xut ra. Trong nn kinh t th trng, thu nhp v gi c xc nh ai s nhn hng ha v dch v cung cp. iu ny c xc nh thng qua tng tc gia ngi mua v bn trn th trng sn phm v th trng ngun lc. Thu nhp chnh l ngun to ra nng lc mua bn ca cc c nhn v phn phi thu nhp c xc nh thng qua tin lng,tin li, tin cho thu v li nhun trn th trng ngun lc sn xut. Trong nn kinh t th trng, nhng ai c ngun ti nguyn, lao ng, 1

vn v k nng qun l cao hn s nhn thu nhp cao hn. Vi thu nhp ny, cc c nhn a ra quyt nh loi v s lng sn phm s mua trn th trng sn phm v gi c nh hng cch thc phn b ngun lc cho nhng ai mong mun tr vi mc gi th trng. 1.2. Nn kinh t Trong nn kinh t thc, th trng khng th quyt nh tt c cc vn ny. Trong hu ht cc x hi, chnh ph tc ng n ci g s c sn xut, sn xut bng cch no v ai s nhn c sn phm v dch v. Chi tiu ca chnh ph, cc qui nh v an ton sc khe, qui nh v mc lng ti thiu, lut lao ng tr em, cc qui nh v mi trng, h thng thu v cc chng trnh phc li c nh hng quan trng n cch thc gii quyt cc vn c bn trong bt k x hi no. 1.2.1. Cc thnh phn ca nn kinh t hiu c nn kinh t vn hnh nh th no, chng ta hy xem xt cc thnh phn ca nn kinh t v s tng tc ln nhau gia cc thnh phn ny. Trong nn kinh t gin n, cc thnh phn ca nn kinh t bao gm: h gia nh, doanh nghip v chnh ph. - H gia nh: bao gm mt nhm ngi chung sng vi nhau nh mt n v ra quyt nh. Mt h gia nh c th gm mt ngi, nhiu gia nh, hoc nhm ngi khng c quan h nhng chung sng vi nhau. H gia nh l ngun cung cp lao ng, ti nguyn, vn v qun l nhn cc khon thu nhp t tin lng, tin li v li nhun. H gia nh cng ng thi l ngi tiu dng cc hng ha v dch v. - Doanh nghip: l t chc kinh doanh, s hu v iu hnh cc n v kinh doanh ca n. n v kinh doanh l mt c s trc thuc di hnh thc nh my, nng tri, nh bn bun, bn l hay nh kho m n thc hin mt hoc nhiu chc nng trong vic sn xut, phn phi sn phm hay dch v. Mt doanh nghip c th ch c mt n v kinh doanh, hoc cng c th c nhiu n v kinh doanh. Trong khi mt ngnh gm mt nhm cc doanh nghip sn xut cc sn phm ging hoc tng t nhau. to ra sn phm v dch v, cc doanh nghip s dng cc ngun lc nh: nh my, thit b vn phng, phng tin vn ti, mt bng kinh doanh v cc ngun lc khc. Cc nh kinh t phn chia ngun lc thnh cc nhm: + Ti nguyn: l ngun lc thin nhin nh: t trng trt, ti nguyn rng, qung m, nc + Vn (cn gi l u t), nhm h tr cho qu trnh sn xut v phn phi sn phm. Bao gm : cng c my mc, thit b, phn xng, nh kho, phng tin vn ti + Lao ng: bao gm nng lc tr tu v th lc tham gia vo qu trnh sn xut hng ha v dch v. + Qun l: l kh nng iu hnh doanh nghip.Ngi qun l thc hin cc ci tin trong vic kt hp cc ngun lc ti nguyn, vn, lao ng to ra hng ha v dch v ; a ra cc quyt nh v chnh sch kinh doanh; i mi sn phm, k thut; ci cch qun l. - Chnh ph: l mt t chc gm nhiu cp, ban hnh cc lut, qui nh v vn hnh nn kinh t theo mt c ch da trn lut. Chnh ph cung cp cc sn phm v dch v cng cng nh: an ninh quc phng, dch v chm sc sc khe cng ng, giao thng, gio d. Bng cch thay i v iu chnh lut, qui nh, thu, chnh ph c th tc ng n s la chn ca cc h gia nh v doanh nghip.

2

1.2.2. Dng lun chuyn trong nn kinh t

Th trng P sn phm S Hng ha dch v Doanh thu bn hng Thu D

Q Chi Chi Hng tiu tiu hahng Hng hng dch ha ha- hav dch H gia dch Chnh ph Doanh Hng dch Thu vv nghip nh ha v Ngu Chi Chi ph Chi ph dch ph s v n lc s s dng sn dng ngun Th trng dng xut P ngun Ngu lc ngun lc Sngun lc Ngu lc n lc n lc D sn sn xut Q xut Hnh 1.1. S chu chuyn nn kinh t Dng tin t i km vi dng dch chuyn hng ha, dch v v ngun ti nguyn. H gia nh s dng thu nhp (t vic cung cp ngun lc) thanh ton cho hng ha v dch v tiu dng. Cc doanh nghip ch c th tr tin lng, tin li, tin thu v li nhun t doanh thu do bn hng ha v dch v cho cc h gia nh. Chnh ph thu thu t h gia nh v doanh nghip, v cung cp cc dch v cng cng tr li. to ra cc dch v cng cng, chnh ph mua cc ngun lc t cc h gia nh v doanh nghip. ng thi chnh ph cng thanh ton cho cc h gia nh v cho cc doanh nghip. Biu trn m t mi quan h gia cc thnh phn trong nn kinh t thng qua cc tng tc trn th trng sn phm v th trng cc ngun lc. Thc t, khng phi tt c thu nhp ca h gia nh u chi tiu ht vo hng ha v dch v, mt s thu nhp dnh tit kim di hnh thc u t. Khi cc trung gian ti chnh ng vai tr trung gian trong vic dch chuyn ngun vn cho cc nhu cu u t ca doanh nghip. Trong nn kinh t ton cu, thng mi phi c xem xt trong cc nn kinh t. Nhp khu lm dch chuyn hng ha, dch v t th trng nc ngoi vo th trng ni a. Trong khi , xut khu dch chuyn hng ha, dch v t th trng ni a ra th trng th gii. Xut khu rng l phn chnh lch gi tr hng ha v dch v gia xut khu v nhp khu. Khi , xut hin dng tin rng chy vo trong nc nu nh xut khu rng dng v ngc li.

Hng ha dch v

3

1.2.3. Cc m hnh ca nn kinh t X hi c th vn dng nhiu cch thc v c ch phi hp gii quyt cc vn kinh t. Cc m hnh ca nn kinh t phn loi da trn hai tiu thc sau: - Quan h s hu v ngun lc sn xut - C ch phi hp v nh hng cc hot ng ca nn kinh t. Nn kinh t th trng c trng: - Quan h s hu t nhn v ngun lc sn xut. - S dng h thng th trng v gi c phi hp v nh hng cc hot ng kinh t. Trong nn kinh t th trng, cc thnh phn ca nn kinh t v li ch c nhn s ra cc quyt nh nhm ti a thu nhp. Th trng l mt c ch m cc quyt nh v s thch c nhn c truyn thng v phi hp vi nhau. Thc t, cc sn phm v dch v c to ra v cc ngun lc c cung cp di iu kin cnh tranh th trng thng qua hnh ng c lp ca ngi mua v ngi bn trn th trng. Nn kinh t th trng thc y s dng ngun lc hiu qu, gia tng sn lng, n nh vic lm v tng trng kinh t. V vy, vai tr ca chnh ph l rt hn ch, ch yu l nhm: - Bo v quyn s hu t nhn v ngun lc sn xut. - Thit lp hnh lang php l ph hp vi kinh t th trng. Nn kinh t k hoch c trng: - Quyn s hu cng cng i vi mi ngun lc - Quyn a ra cc quyt nh kinh t bi chnh ph thng qua c ch k hoch ha tp trung. Chnh ph quyt nh c cu cc ngnh, n v sn xut v phn b sn lng v cc ngun lc s dng t chc qu trnh sn xut. Cc doanh nghip s hu bi chnh ph v sn xut theo nh hng ca Chnh ph giao k hoch sn xut v nh mc chi tiu cho cc doanh nghip v hoch nh phn b ngun lc c th cho cc doanh nghip thc hin cc mc tiu sn xut. Nn kinh t hn hp: nm gia hai thi cc ca hai m hnh trn. Hu ht cc quc gia hin nay u vn dng m hnh kinh t hn hp. Nn kinh t hn hp pht huy u im ca nn kinh t th trng, ng thi tng cng vai tr ca chnh ph trong vic iu chnh cc khim khuyt ca nn kinh t th trng. Vai tr ca chnh ph i vi nn kinh t: - Cung cp mt nn tng php l. - Duy tr nng lc cnh tranh. - Phn phi thu nhp. - iu chnh phn b cc ngun lc x hi. - n nh nn kinh t

4

Tru ng Qu c

Hu ng ary

Hnh 1.2. Mc t do ha th trng mt s quc gia Kinh t k hoch Kinh t th trng (Ngun: Begg,1994) ha tp trung t do hon ton 2. KINH T HC 2.1. nh ngha kinh t hc Kinh t hc l mt mn khoa hc v kinh t, n i vo nghin cu cch thc x hi v c nhn s dng cc ngun lc khan him tha mn nhu cu v hn ca con ngi. Mi hot ng ca nn kinh t u nhm mc ch tha mn nhu cu ca con ngi. tha mn nhu cu, x hi cn phi c cc ngun lc, chnh l cc yu t sn xut c s dng sn xut ra cc sn phm, dch v m con ngi cn. Phn ln ngun lc ca nn kinh t c tnh khan him. Tnh khan him th hin s lng hin c ca chng t hn so vi nhu cu ca con ngi cn c chng sn xut ra cc sn phm m h mong mun. dung ha mu thun gia nhu cu v hn ca con ngi v kh nng p ng nhu cu c gii hn ca x hi, mi quc gia phi c nhng quyt sch c bn gii quyt 3 vn kinh t c bn trn. S khan him ngun lc i hi c nhn v x hi phi a ra quyt nh la chn. Cc nh kinh t cho rng: Kinh t hc l khoa hc ca s la chn. Kinh t hc tp trung vo vic s dng v qun l cc ngun lc hn ch t c tha mn ti a nhu cu vt cht ca con ngi. c bit, kinh t hc nghin cu hnh vi trong sn xut, phn phi v tiu dng hng ha v dch v trong th gii ngun lc hn ch. Da vo hnh vi kinh t, cc nh kinh t phn kinh t hc theo hai mc phn tch khc nhau: kinh t hc v m v kinh t hc vi m. 2.2. Kinh t hc v m. Kinh t hc v m nghin cu nn kinh t quc dn v kinh t ton cu, xem xt xu hng pht trin v phn tch bin ng mt cch tng th, ton din v cu trc ca nn kinh t v mi quan h gia cc b phn cu thnh ca nn kinh t. Mc tiu phn tch ca kinh t hc v m nhm gii thch gi c bnh qun, tng vic lm, tng thu nhp, tng sn lng sn xut. Kinh t hc v m cn nghin cu cc tc ng ca chnh ph nh thu, chi tiu, thm ht ngn sch ln tng vic lm v thu nhp. Chng hn, kinh t hc v m nghin cu chi ph cuc sng bnh qun ca dn c, tng gi tr sn xut, chi tiu ngn sch ca mt quc gia. 2.3. Kinh t hc vi m Kinh t hc vi m nghin cu cc quyt nh ca cc c nhn v doanh nghip v cc tng tc gia cc quyt nh ny trn th trng. Kinh t hc vi m gii quyt cc n v kinh t c th ca nn kinh t v xem xt mt cch chi tit cch thc vn hnh ca cc n v kinh t hay cc phn on ca nn kinh t. Mc tiu ca kinh t hc vi m nhm gii thch gi v lng ca mt hng ha c th. Kinh t hc vi m cn nghin cu cc qui nh, thu ca chnh ph tc ng n gi v lng hng ha v dch v c th. Chng hn, kinh t hc vi m nghin cu cc yu t nhm xc nh gi v lng xe t, ng thi nghin cu cc qui nh v thu ca chnh ph tc ng n gi v lng sn xut xe t trn th trng. 5

H ng Ko ng

Th y i n An h

Cu ba

M

Mi quan h gia vi m v v m Ranh gii gia kinh t hc vi m v kinh t v m khng thc s r nt v hiu r cc hot ng kinh t phm vi tng th ta cn phi nm vng thi ca cc doanh nghip, ngi tiu dng, ca cng nhn, cc nh u t, v.v. iu ny cho thy rng kt qu ca hot ng kinh t v m ph thuc vo cc hnh vi kinh t vi m nh hot ng ca cc doanh nghip, ngi tiu dng, v.v. Ngc li, hnh vi ca doanh nghip, ca ngi tiu dng, v.v. b chi phi bi cc chnh sch kinh t v m. Do vy, chng ta cn nm vng c hai ngnh trong mi lin h tng tc vi nhau c th nghin cu mt cch thu o cc hin tng kinh t. 3. DOANH NGHIP V MI TRNG KINH DOANH Kinh t vi m tp trung xem xt hnh vi sn xut, trao i v tiu dng ca cc n v kinh t. sn xut hng ha v dch v, doanh nghip s dng cc ngun lc nh : lao ng, vn, ti nguyn v qun l. Vi nhng yu t ny, doanh nghip c th hoch nh v kim sot t c mc tiu ca doanh nghip. Ngoi ra, mi doanh nghip hot ng trong th trng v chu s tc ng ca mi trng kinh doanh. 3.1. Khi nim v doanh nghip v chu k kinh doanh ca doanh nghip. 3.1.1. Khi nim doanh nghip Doanh nghip l n v kinh doanh hng ho, dch v theo nhu cu th trng v x hi t li nhun ti a v t hiu qu kinh t - x hi cao nht. Qu trnh kinh doanh ca doanh nghip: - Doanh nghip sn xut: + Nghin cu nhu cu th trng + Chun b ng b cc yu t u vo thc hin quyt nh sn xut + T chc tt qu trnh kt hp cht ch, kho lo gia cc yu t c bn ca u vo to ra hng ho v dch v, trong lao ng l yu t quyt nh. + T chc tt qu trnh tiu th hng ho, dch v, bn hng ho thu tin v. - i vi doanh nghip thng mi dch v: + Nghin cu nhu cu th trng v hng ho v dch v la chn v quyt nh lng hng ho cn mua bn cho khc hng theo nhu cu th trng. + T chc vic mua cc hng ho, dch v theo nhu cu th trng. + T chc vic bao gi hoc ch bin, bo qun, chun b bn hng ho, dch v. + T chc vic bn hng ho v thu tin v cho doanh nghip v chun b qu trnh kinh doanh tip theo. 3.1.2. Chu k kinh doanh ca doanh nghip Mt trong nhng bin php quan trng nng cao hiu qu ca kinh doanh l rt ngn chu k kinh doanh ca doanh nghip. Chu k kinh doanh l khong thi gian t lc bt u kho st nghin cu nhu cu th trng v hng ho, dch v n lc bn xong hng ho v thu tin v. Bao gm: - Thi gian nghin cu nhu cu th trng v quyt nh sn xut. - Thi gian chun b cc u vo cho sn xut - Thi gian t chc qu trnh sn xut hoc bao gi ch bin v mua bn hoc thi gian bn mua. Mun rt ngn chu k kinh doanh, doanh nghip cn p dng nhiu bin php y nhanh qu trnh kinh doanh, trong phi ht sc coi trng cc bin php v kinh t, t chc k thut cng ngh v qun l. Vic rt ngn chu k kinh doanh c ngha quan trng n vic tng hiu qu kinh doanh v gim cc chi ph kinh doanh. 6

iu quan trng y l cc doanh nghip mun ra cc bin php t c hiu qu cao trong kinh doanh, tn ti v pht trin c trong cnh tranh, cn phi gii quyt tt c nhng vn kinh t c bn, nhng hot ng c tnh quy lut v xu hng vn ng ca cc hot ng kinh t vi m trong doanh nghip ca mnh. 3.2. Mi trng kinh doanh 3.2.1. Khi nim Mi trng kinh doanh bao gm cc lc lng bn ngoi nh hng n kh nng hot ng ca doanh nghip. Ty thuc vo phm vi v mc nh hng ca cc yu t mi trng, cc nh kinh t phn chia cc yu t mi trng kinh doanh thnh hai nhm mi trng v m v mi trng vi m. 3.2.2. Mi trng v m Mi trng v m bao gm cc tc nhn bin ngoi doanh nghip, nh hng n doanh nghip mt cch gin tip. Thng thng, phm vi nh hng n hot ng chung ca ngnh. Cc yu t thuc mi trng v m bao gm: kinh t,chnh tr -php lut, vn ha x hi, cng ngh v t nhin. Chng hn, qui nh ng ca rng ca chnh ph s nh hng n cc doanh nghip khai thc g hoc doanh nghip sn xut hng g gia dng. Tuy nhin, y l c hi cho cc doanh nghip sn xut nguyn vt liu tng hp, c th thay th cho g trong vic sn xut cc mt hng gia dng hay vn phng. 3.2.3. Mi trng vi m Mi trng vi m bao gm cc lc lng bn ngoi,nh hng trc tip n hot ng kinh doanh ca doanh nghip. Thm ch vi cng mt ngnh, cc doanh nghip khc nhau cng s c cc lc lng bn ngoi khc nhau nh: khch hng, i th cnh tranh, trung gian, nh cung cp Chng hn, cc doanh nghip gia cng hng may mc chu nh hng khi chnh ph qui nh hn ngch xut khu. y l nh hng thuc mi trng v m v nh hng chung cho tt c cc ngnh. Ngoi ra, cc doanh nghip c th c cc nh cung cp nguyn vt liu ring v th trng cho sn phm may mc c th Chu u, M, hoc th trng ni a. y l nhng lc lng nh hng n tng doanh nghip c th. Cc lc lng mi trng c th c xem nh l khng th kim sot c. Mc d, doanh nghip khng th kim sot c cc lc lng bn ngoi, nhng h c th tc ng n chng theo nhiu cch thc khc nhau. Chng hn, cc doanh nghip pht trin cng ngh vt liu c th nh hng n nhiu doanh nghip khc s dng nguyn liu u vo. Sn phm v qung co ca doanh nghip c th nh hng n nhn thc v quan im v gi tr ca c nhn v x hi. Mi trng kinh doanh c th tc ng n cc doanh nghip theo chiu hng khc nhau, cng c th l c hi hoc l e da. Ch nhng doanh nghip c nng lc cnh tranh mi chp ly c hi trong mt khong thi gian nht nh. Mt chin lc ph hp c thit lp v thc hin khng b l c hi v hn ch nh hng e da. iu quan trng i vi doanh nghip l d bo cc thay i v iu kin mi trng, hoch nh thch hp v thc hin phn hi chnh xc. 4. S LA CHN KINH T TI U CA DOANH NGHIP S khan him ngun lc i hi x hi, c nhn phi a ra s la chn. Quyt nh la chn phi c cn nhc trn c s xt chi ph c hi. Bi l mi c nhn trong x hi s hu nhng ngun lc nht nh ( c th sn xut hay tiu dng mt s hng ha nht nh) cho d c nhn c ngun lc di do i chng na th s gii hn v thi gian v nhn lc ch cho php h sn xut v tiu dng mt s hng ha nht nh.

7

4.1. Chi ph c hi Chi ph c hi l khi nim hu ch nht c s dng trong l thuyt la chn. y l mt tng n gin nhng c s dng ht sc rng ri trong cuc sng. Nu chng ta hiu r khi nim ny, th n tr thnh mt cng c hu ch nht gip chng ta a ra cc quyt nh la chn c hiu qu khi ng trc hng lot cc tnh hung khc nhau xy ra trong hot ng kinh t. Chi ph c hi l gi tr ln nht trong cc gi tr ca cc c hi b b qua khi a ra mt quyt nh la chn nhn c mt gi tr t quyt nh . V d: mt sinh vin trong qu trnh hc hc tp rt chuyn cn, chm ch, c phng php hc tp tt v th hin c kh nng t nghin cu v trnh ca mnh qua kt qu cao trong hc tp. Sau khi tt nghip c nhiu doanh nghip mi anh ta v lm vic. C 4 doanh nghip n cho mi anh ta vi cc mc lng c xut nh sau: doanh nghip A: 5 triu, B: 4,8 triu, C: 6 triu, D: 7 triu (cc iu kin khc lm vic ti 4 doanh nghip ny l nh nhau). Nh vy, anh ta c 4 c hi la chn v tt nhin anh ta s chn doanh nghip D. Vy chi ph c hi ca quyt nh ny l bao nhiu ? Quyt nh ny ng hay sai ? Chi ph c hi ca quyt nh ny l 6 triu. y l quyt nh ng v vi quyt nh ny, anh ta nhn c mt gi tr (7 triu) ln hn chi ph c hi. V vy, ngi ta l gii hnh vi kinh t bng cch lun chng rng, cc tc nhn kinh t s la chn mt cch hnh ng bng cch cn nhc, so snh nhng li ch do s la chn em li v chi ph tnh theo nhng c hi b b qua. Chng hn, khi quyt nh s dng thi gian ca mnh trong ngy hm nay, ti chn vic nghe chuyn gia ging chuyn , v nhng li ch t c s ln hn l chi ph c hi trong trng hp s dng thi gian hin c c sch. Khi cc nh kinh t cp n chi ph v li ch lin quan n la chn. Cc tranh lun thng tp trung vo li ch bin v chi ph bin. Li ch bin ca mt hot ng l li ch tng thm lin quan n vic gia tng thm mt n v hot ng. Chi ph bin c xc nh bng chi ph tng thm lin quan n vic gia tng thm mt n v hot ng. Cc nh kinh t gi nh rng cc c nhn c gng ti a ha li ch rng lin quan n mi hot ng. Nu li ch bin vt qu chi ph bin, li ch rng s tng ln nu mc hot ng tng ln. V vy, cc c nhn s tng mc hot ng khi m li ch bin cn ln hn chi ph bin. Ni cch khc nu chi ph bin vt qu li ch bin,li ch rng s tng ln nu mc hot ng gim xung. Khng c l do g phi thay i mc hot ng (li ch rng t c cc i) ti mc hot ng m li ch bin bng vi chi ph bin. 4.2. ng gii hn nng lc sn xut S khan him ti nguyn lm cho vic sn xut b hn ch v mt sn lng. ng gii hn kh nng sn xut cho bit cc kt hp khc nhau ca hai (hay nhiu loi hng ha) c th c sn xut t mt s lng nht nh ca ngun ti nguyn (khan him). ng gii hn kh nng sn xut minh ha cho s khan him ca ngun ti nguyn. Th d, gi s mt nn kinh t c bn n v lao ng tham gia vo sn xut thc phm v vi. S liu v kh nng sn xut ca nn kinh t ny c trnh by trong bng 1.1 di y.

8

Bng 1.1. Kh nng sn xut Phng n sn xut A B C D E Thc phm S n v lao ng 4 3 2 1 0 Sn lng 25 22 17 10 0 0 1 2 3 4 Vi S n v lao ng Sn lng 0 9 17 24 30

Da vo s liu trong bng 1.1, ta c th v nn mt ng cong c gi l ng gii hn kh nng sn xut nh trong hnh 1.2 di y. Thc phm (s lng) ng gii hn kh nng sn xut (PPF) A 25 B 22 C 17 D 10 E 9 17 24 30 Vi (s lng) Hnh 1.3. ng gii hn kh nng sn xut (PPF) Tng qut, ng gii hn kh nng sn xut cho bit sn lng ti a ca hai (hay nhiu) sn phm c th sn xut c vi mt s lng ti nguyn nht nh. Nu s cng nhn phn nh cho mi ngnh cng nhiu th s cng to ra nhiu sn phm, nhng nng sut ca mi cng nhn v sau cng gim. Hin tng ny c m t bi quy lut kt qu bin gim dn. Quy lut kt qu bin gim dn cho bit l s tr nn kh hn khi thc hin mt hot ng no mc cao hn. Th d, khi ta li xe tht chm, ta c th d dng tng tc ln, chng hn, 10 km/gi, nhng khi ta li xe tht nhanh th vic tng tc ln thm 10km/gi s rt kh t c. Quy lut ny c th c quan st thy rt nhiu lnh vc. Trong lnh vc kinh t, ta c th c th ha n nh sau: vic m rng sn xut bt k mt hng ha no th s cng lc cng kh hn v ta phi s dung ngun ti nguyn cng lc cng nhiu to ra thm mt sn phm. Vic tng mc tha mn ca ta i vi mt loi hng ha no s cng lc cng kh khn hn khi chng ta tiu dng n cng nhiu. Nu ta di chuyn dc theo ng gii hn kh nng sn xut, chng hn t im A n im B ca hnh 1.2, ta s thy vic sn xut thm vi s lm cho s lng thc gim i. T nhn xt ny, cc nh kinh t gii thiu khi nim chi ph c hi ca vic sn xut thm mt loi hng ha no . Chi ph c hi ( sn xut ra thm mt n v sn phm X) l s n v sn phm Y phi sn xut bt i sn xut ra thm mt n v sn phm X. Nh vy, nghch du vi dc ca ng gii hn kh nng sn xut ti mt im chnh l chi ph c hi ti im . Do , trn s trn ta c th thy chi ph c hi khc nhau gia hai im A v B ca ng gii hn kh nng sn xut. Cng thc tnh chi ph c hi nh sau: Chi ph c hi = dY dX

= - dc ca ng gii hn kh nng sn xut 9

ng gii hn kh nng sn xut cho chng ta thy 3 vn ln nh sau : - S khan him: c biu th bng s tn ti ca cc kt hp khng th t c. - S la chn: c biu th bng s cn thit phi la chn gia cc kt hp c th t c (nm trn ng gii hn kh nng sn xut). - Chi ph c hi: c biu th qua dng nghch bin ca ng gii hn kh nng sn xut. N cho thy c thm c mt sn phm ny th ta phi t b mt hay nhiu sn phm khc. S la chn kinh t ti u trc ht phi nm trn ng gii hn nng lc sn xut hin c, nhng trn ng nng lc cho php , chng ta s chn ti im no th ti u nht cho mong mun ca chng ta. im c hiu qu nht trc ht l im nm trn ng gii hn kh nng sn xut v im tha mn ti a cc nhu cu ca x hi v con ngi mong mun. 4.3. nh hng ca quy lut khan him, li sut gim dn, chi ph c hi ngy cng tng v hiu qu n vic la chn ti u. 4.3.1. Tc dng ca quy lut khan him Nhu cu ca con ngi khng ngng tng ln v ngy cng a dng, phong ph, i hi hng ha v cht lng dch v ngy cng cao, tin ch mang li ngy cng nhiu. Tuy nhin ti nguyn tha mn nhng nhu cu trn ngy cng khan kim v cn kit (t ai, khong sn, lm sn, hi sn...). Quy lut khan him ti nguyn so vi nhu cu ca con ngi nh hng gy gt n s la chn kinh t ti u trong hot ng kinh t vi m. i vi vn la chn kinh t ti u t ra ngy cng thc hin rt kh khn. i hi doanh nghip phi la chn nhng vn kinh t c bn ca mnh trong gii hn cho php ca kh nng sn xut v sc cnh tranh ngy cng gia tng. 4.3.2. Tc dng ca quy lut li sut gim dn Quy lut li sut gim dn cho bit khi lng u ra c thm ngy cng gim khi ta lin tip b thm nhng n v bng nhau ca mt u vo bin i (u vo khc gi nguyn). Quy lut li sut gim dn i hi trong la chn ti u doanh nghip phi phi hp u vo sn xut vi mt t l ti u 4.3.3. Tc ng ca quy lut chi ph c hi ngy cng tng Chi ph c hi: l chi ph sn xut ra mt mt hng c tnh bng s lng mt hng khc b b i sn xut thm mt n v mt hng . Quy lut chi ph c hi ngy cng tng cho bit: khi mun tng dn tng n v mt hng ny, x hi phi b i ngy cng nhiu s lng mt hng khc: quy lut i hi s dng ti nguyn vo sn xut cc mt hng khc nhau mt cch hiu qu . 4.3.4. Hiu qu kinh t Hiu qu kinh t l mi quan tm duy nht ca kinh t hc ni chung, kinh t vi m ni ring. Hiu qu, ni khi qut ngha l khng lng ph, nhng n quan h cht ch vi vic s dng nng lc sn xut hin c. Mt doanh nghip hot ng c hiu qu khi n khng th sn xut mt mt hng vi s lng nhiu hn, m khng sn xut mt mt hng khc vi s lng t hn, khi n nm trn ng gii hn kh nng sn xut. Mc sn xut c hiu qu nm trn ng nng lc sn xut, nhng im c hiu nht l im cho php va sn xut ti a cc loi hng ha theo nhu cu th trng v s dng y nng lc sn xut. Di ng nng lc sn xut l khng c hiu qu v s dng khng y nng lc sn xut. Ngoi ng nng lc sn xut l khng kh thi.

10

Nh vy, ta c th nhn mnh my vn c bn v hiu qu kinh t theo quan im kinh t hc vi m: - Tt c nhng quyt nh sn xut ci g trn ng gii hn nng lc sn xut l c hiu qu v n tn dng ht ngun lc. - S lng hng ho t trn ng gii hn ca nng lc sn xut cng ln cng c hiu qu cao. - S tha mn ti a v mt hng, cht lng, s lng hng ha theo nhu cu th trng trong gii hn cu ng nng lc sn xut cho ta t c hiu qu kinh t cao nht. - Kt qu trn mt n v chi ph cng ln hoc chi ph trn mt n v kt qu cng nh th hiu qu kinh t cng cao. S t c hiu qu kinh t cao nht trong khong thi gian ngn nht cho ta kh nng tng trng kinh t nhanh v tch ly ln. Hiu qu kinh t l tiu chun cao nht ca mi s la chn kinh t ca cc doanh nghip trong nn kinh t th trng. 4.3.5. nh hng ca m hnh kinh t M hnh kinh t ch huy Doanh nghip hot ng theo nhng k hoch kinh t ca chnh ph , da trn quan h cp pht, giao np sn phm hu nh doanh nghip khng c c hi la chn , nhng vn kinh t c bn u c gii quyt t k hoch ha tp trung ca chnh ph . Doanh nghip ch l ngi thc hin , ch la chn nhng phng hng , nhng gii php thc hin tt nht k hoch chnh ph trn c s nhng quy nh ca chnh ph. M hnh kinh t th trng Doanh nghip l ch th kinh t c lp t ch kinh doanh , phi la chn , xc nh ti u nhng vn kinh t c bn. N khng gp phi nhng sc p hay s h tr no t chnh ph , tuy nhin cnh tranh gay gt , bin ng kh lng. Doanh nghip phi nng ng nhy bn tm mi bin php phn phi s dng ngun lc c hiu qu nht. C th ni y s la chn kinh t ti u ca doanh nghip t n nh cao ca t do la chn . M hnh kinh t hn hp M hnh kinh t ny pht huy c tnh nng ng , tch cc ca doanh nghip trong t ch kinh doanh to ra ng lc pht trin khoa hc , k thut v kinh t . ng thi pht huy c vai tr qun l iu tit kinh t v m ca chnh ph l iu kin cn thit doanh nghip la chn kinh t ti u mt cch c hiu qu. CU HI THO LUN 1. Nhng nhn nh no di y thuc phm vi nghin cu ca kinh t hc vi m v nhng nhn nh no thuc phm vi nghin cu ca kinh t hc v m? a. nh thu cao vo mt hng ru bia s hn ch s lng bia c sn xut. b. Tht nghip trong lc lng lao ng tng nhanh vo thp nin 2000. c. Thu nhp ca ngi tiu dng tng s lm cho ngi tiu dng chi tiu nhiu hn. d. Ngi cng nhn nhn c lng cao hn s mua nhiu hng xa x hn. e. Tc tng trng ca nn kinh t nm nay cao hn nm qua. f. Cc doanh nghip s u t vo nhng ngnh c t sut li nhun cao. 2. Bn c gii quyt ba vn c bn ca kinh t trong cuc sng hng ngy khng? Cho v d minh ha. 3. Nhng nhn nh no di y khng ng i vi nn kinh t k hoch tp trung? a. Cc doanh nghip t do la chn thu mn nhn cng. b. Chnh ph kim sot phn phi thu nhp. c. Chnh ph quyt nh ci g nn sn xut. 11

d. Gi c hng ho do cung - cu trn th trng quyt nh. 4. Cu ni sau y ng hay sai? "Mt nn kinh t c tht nghip khng sn xut mc sn lng nm trn ng gii hn kh nng sn xut (PPF)." 5. Ti sao ng gii hn kh nng sn xut (PPF) c th minh ha cho s khan him ti nguyn? 6. Kinh t hc cp n ba vn c bn ca x hi: sn xut ra ci g, nh th no v cho ai. Nhng s kin sau y lin quan n vn no trong ba vn trn? a. Cc nh khai khong mi pht hin ra m du c tr lng ln. b. Chnh ph iu chnh thu thu nhp sao cho ngi ngho c phn phi nhiu hn t ngi giu. c. Chnh ph cho php t nhn ha mt s ngnh ch yu. d. Pht minh ra my vi tnh. BI TP 1. Mt b lc sng trn mt hn o nhit i gm c 5 ngi. Thi gian ca h dnh thu hoch da v nht trng ra. Mt ngi c th thu c 20 qu da hay l 10 qu trng mt ngy. Nng sut ca mi ngi khng ph thuc vo s lng ngi lm vic trong ngnh. a. Hy v ng gii hn kh nng sn xut i vi da v trng. b. Gi s c mt sng ch ra mt k thut tro cy mi gip cng vic hi da d dng hn nn mi ngi c th hi c 28 qu mt ngy. Hy v ng gii hn kh nng sn xut mi. c. Hy gii thch ti sao hnh dng ca ng gii hn kh nng sn xut trong bi tp ny khc vi trong bi tp 1.

12

Chng 2. CUNG CU HNG HA

Mc tiu: Sau khi hc xong chng ny, ngi hc c th: - Gii thch c khi nim cu, lng cu, cu c nhn, cu th trng, lut cu, cung, lng cung, cung c nhn, cung th trng. - Phn tch cc yu t nh hng n cu, cung hng ha trn th trng. - Gii thch trng thi cn bng th trng, c ch hnh thnh gi c ca hng ha trn th trng; s thay i ca cung cu nh hng n trng thi cn bng. - Tnh co gin ca cung, cu. - Gii thch c s can thip ca Chnh ph n gi c ca hng ha trn th trng, qua nh hng n li ch ca ngi sn xut, ngi tiu dung khi mua bn hng ha, dch v trn th trng. 1. TH TRNG Trong phn ny, chng ti gii thiu mt nh ngha hp v th trng. Th trng l tp hp cc tha thun thng qua ngi bn v ngi mua tip cn nhau mua bn hng ha v dch v. Theo nh ngha ny, th trng khng phi l mt a im c th v b gii hn trong mt khng gian c th m chnh l nhng tha thun gia ngi mua v ngi bn. Ni no c s tha thun gia ngi mua v ngi bn mua bn hng ha, dch v th ni c l th trng. Do , th trng c th l mt qun c ph, mt ch, mt cuc k kt hp ng mua bn... Ti mt s th trng, ngi mua v ngi bn gp g trc tip vi nhau nh ch tri cy, tim n... Mt s th trng li c vn hnh thng qua cc trung gian hay ngi mi gii nh th trng chng khon; nhng ngi mi gii th trng chng khon giao dch thay cho cc thn ch ca mnh. nhng th trng thng thng, ngi bn v ngi mua c th tha thun v gi c v s lng. Th d, ti ch Cn Th ngi mua v ngi bn c th trc tip thng lng gi. Nh vy, th trng rt a dng v xut hin bt c ni no c s trao i mua bn. Hnh thc ca th trng khc nhau nhng cc th trng c cng mt chc nng kinh t: th trng xc lp mc gi v s lng hng ha hay dch v m ti ngi mua mun mua v ngi bn mun bn. Gi c v s lng hng ha hay dch v c mua bn trn th trng thng song hnh vi nhau. ng vi mt mc gi nht nh, mt s lng hng ho nht nh s c mua bn. V th, th trng s gip gii quyt cc vn kinh t c bn nu trn ca kinh t hc. hiu r hn c ch vn hnh ca th trng, ta s tm hiu hnh vi ca ngi mua (biu hin qua cu) v ngi bn (biu hin qua cung) trn th trng. 2. CU 2.1. Khi nim cu v lng cu 2.1.1. Khi nim cu Cu (ca ngi mua) i vi mt loi hng ha no l s lng ca loi hng ha m ngi mua mun mua ti mi mc gi chp nhn c trong mt thi gian nht nh no ti mt a im nht nh. Khi nim nu trn cho thy cu khng phi l mt s lng c th m l mt s m t ton din v s lng hng ha m ngi mua mun mua mi mc gi c th.

13

S lng ca mt loi hng ha no m ngi mua mun mua ng vi mt mc gi nht nh c gi l lng cu ca hng ha ti mc gi . Nh th, lng cu ch c ngha khi gn vi mt mc gi c th. Th d: Cu i vi o qun c trnh by trong bng 2.1. Chng ta nhn thy mt c im ca hnh vi ca ngi tiu dng l: khi gi cng cao, lng cu ca ngi tiu dng gim i. Chng hn, mc gi l khng, ngi mua c cho khng o qun. V th, lng cu mc gi ny s rt cao v c th khng thng k c. Khi gi tng ln 40.000 ng/b, mt s ngi tiu dng khng cn kh nng thanh ton hay ngi tiu dng mua t i do cm thy gi t hn nn t b nh mua. Do vy, lng cu lc ny gim xung cn 160.000 b/tun. Tng t, khi gi cng cao, s lng hng ha m ngi mua mun mua tip tc gim. Nu gi l 200.000 ng/b, ngi mua c l khng chp nhn mc gi ny nn khng mua mt hng ha no hay lng cu lc ny bng khng. Bng 2.1. Cu v cung i vi o qun Gi (1.000 ng/ b) 0 40 80 120 160 200 Cu (1.000 b/ tun) 160 120 80 40 0 Cung (1.000 b/ tun) 0 0 40 80 120 160

2.1.2. Hm cu v ng cu T th d trn ta thy rng cu ca ngi tiu dng i vi mt loi hng ha no ph thuc vo gi ca mt hng , nu nh cc yu t khc l khng i. Khi gi tng th lng cu gim i v ngc li. V vy, vi gi nh l cc yu t khc l khng i, ta c th biu din lng cu i vi mt hng ha no nh l mt hm s ca gi ca chnh hng ha nh sau: QD = f(P) (2.1) Hm s biu din mi quan h gia lng cu ca mt mt hng v gi ca n, nh hm s (2.1), c gi l hm cu. tin li cho vic l gii cc vn c bn ca kinh t hc vi m, ngi ta thng dng hm s bc nht (hay cn gi l hm s tuyn tnh) biu din hm cu. V vy, hm cu thng c dng: QD = a + bP hay P = + QD (2.2) Trong : QD l s lng cu (hay cn gi l s cu); P l gi c v a, b, v l cc hng s. V lng cu v gi c mi quan h nghch bin vi nhau nn h s b c gi tr khng dng (b 0); tng t, 0. Vi dng hm s nh (2.2), th ca hm cu (hay cn gi l ng cu) c th c v nh mt ng thng (Hnh 2.1). Cc im nm trn ng cu s cho bit lng cu ca ngi mua cc mc gi nht nh. Th d, im A nm trn ng cu D trong hnh 2.1 cho bit lng cu mc gi 120.000 ng/b l 80.000 b. Khi gi tng t 120.000 ng/b n 160.000 ng/b, lng cu gim xung cn 40.000 b (im B).

14

P (1000/ b) 160 120 B A ng cu (D) 40 80 QD (1000b/ tun)

Hnh 2.1. ng cu Do gi tng t 120.000 ng/b n 160.000 ng/b, im A di chuyn n im B trn ng cu D. S di chuyn ny gi l s di chuyn dc theo ng cu. S di chuyn ny bt ngun t s thay i ca gi ca chnh hng ha . Khi xem xt hnh dng ca ng cu, ta cn lu cc im sau: ng cu thng c hng dc xung t tri sang phi v khi gi c tng ln lng cu gim i. ng cu khng nht thit l mt ng thng. Trong hnh 2.1, ta v ng cu c dng ng thng, iu ny ch nhm lm n gin ha vic kho st ca chng ta v cu. Trong nhiu trng hp, ng cu c th c dng ng cong. 2.2. Cc yu t nh hng n cu i vi hng ha Trong cc phn trc, khi nghin cu ng cu ca mt loi hng ha chng ta gi nh l cc yu t khc vi gi ca hng ha l khng i. By gi, chng ta s ln lt xem xt s nh hng ca cc yu t khc vi gi n lng cu i vi hng ha. Nhn xt tng qut l: cc yu t khc vi gi thay i c th lm dch chuyn ng cu. Cng cn lu rng chng ta ch c th nghin cu nh hng ca tng yu t mt n cu, m khng xem xt nh hng tng hp ca cc yu t nh mt tng th. iu ny c ngha l khi nghin cu nh hng ca mt yu t ny th ta gi nh cc yu t khc khng i. C nh th ta mi nhn thy r tc ng ca yu t m ta cn xem xt. Phng php nghin cu nh vy gi l phng php phn tch so snh tnh. S nh hng ca cc yu t khc vi gi n cu i vi hng ha c m t nh di y. 2.2.1. Thu nhp ca ngi tiu dng Khi thu nhp tng, cu i vi hu ht cc hng ha u gia tng v vi thu nhp cao hn ngi tiu dng thng c xu hng mua hng ha nhiu hn. Tuy nhin, cng c nhng ngoi l, ty thuc vo tnh cht ca hng ha, nh c trnh by di y. Cu i vi loi hng ha thng thng s tng khi thu nhp ca ngi tiu dng tng. Th d, ngi tiu dng s mua qun o, s mua ti-vi mu, s dng cc dch v gii tr, v.v. nhiu hn khi thu nhp ca h tng ln. Nhng hng ha ny l nhng hng ha thng thng. Ngc li, cu i vi hng ha th cp (hay cn gi l cp thp) s gim khi thu nhp ca ngi tiu dng tng. Hng cp thp thng l nhng mt hng r tin, cht lng km nh ti-vi trng en, xe p, v.v. m mi ngi s khng thch mua khi thu nhp ca h cao hn. Ni chung, khi thu nhp thay i, ngi tiu dng s thay i nhu cu i vi cc loi hng ha. iu ny s to nn s dch chuyn ca ng cu. Hnh 2.2 trnh by s dch chuyn ca ng cu do nh hng ca thu nhp c tnh n tnh cht ca hng ha. ng cu i vi hng ha thng thng s dch chuyn v pha phi khi thu nhp ca ngi tiu dng tng ln; ngc li, ng cu i vi hng ha cp thp s dch chuyn v pha tri khi khi thu nhp ca ngi tiu dng tang ln. 15

Mt loi hng ha c th va l hng ha thng thng v va l hng ha cp thp. Chng hn, ngi tiu dng s mua qun o nhiu hn ng vi mt mc gi nht nh khi thu nhp tng. Ngi tiu dng c l s chi tin nhiu hn cho cc loi qun o thi trang, cao cp, p nhng s chi t hn cho cc loi qun o r tin, km cht lng. Nh vy, qun o c th va l hng ho bnh thng v va l hng ho cp thp. Cng vi s gia tng ca thu nhp ca ngi tiu dng theo thi gian, mt hng ha, dch v l hng bnh thng hm nay c th tr thnh mt hng th cp trong tng lai. Th d, Vit Nam, xe p l hng ha bnh thng vo u nhng nm 1990 nhng li l hng th cp vo cui nhng nm 1990 do thu nhp ca ngi tiu dng vo cui nhng nm 1990 cao hn thu nhp vo u nhng nm 1990. P P

120

A1

A2

120 (D2) (D1)

A2

A1

(D1) (D2) 80 60 S thay i cu ca hng ha th cp QD

100 80 S thay i cu ca hng ha thng thng

QD

Hnh 2.2. nh hng ca s gia tng thu nhp n cu ca hng ha thng thng v th cp Khi thu nhp ca ngi tiu dng tng ln, nu qun o l hng ha thng thng, (a) ti mc gi 120, lng cu tng t 80 ln 100, lm cho ng cu dch chuyn sang phi t D1 n D2. Nu qun o l hng ha th cp, ngi tiu dng gim lng mua xung cn 60, ng cu dch chuyn sang tri (b) Bng 2.2 cho thy mi lin h gia thu nhp v s lng tiu th ca mt s loi hng tiu dng tnh bnh qun trn mt h gia nh ca nc ta trong giai on 1997-1998. Trong cc mt hng lng thc - thc phm, go v mui c th c xem nh l hng cp thp v cc h gia nh c thu nhp cng cao c xu hng tiu dng go v mui cng t i. l do khi thu nhp tng ln, tm l tiu dng ca ngi dn c th thay i. Khi thu nhp tng ln, ngi tiu dng ngh n vic thng thc ba n ngon hn l n cho no.

16

Bng 2.2. Khi lng tiu dng mt s hng lng thc thc phm phn theo nhm chi tiu Nhm chi tiu 1 Thu nhp (1000 ng) Hng ha Go cc loi (kg) Mui (kg) Tht cc loi (kg) Trng (qu) Thy hi sn (kg) Sa, sn phm sa (kg) Nc gii kht (lt) Bia, ru (lt) 11,48 0,32 0,49 0,73 0,66 0,00 0,01 0,32 13,37 0,33 0,81 1,52 0,96 0,01 0,04 0,37 13,62 0,31 1,03 1,95 1,22 0,05 0,05 0,40 13,22 0,31 1,44 2,94 1,41 0,03 0,12 0,51 10,94 0,25 2,06 4,60 1,43 0,17 0,28 0,66 1239 2 1904 3 2450 4 3440 5 8646

(Ngun: iu tra mc sng dn c Vit Nam 1997 1998) Khc vi go v mui, cc loi thc phm nh tht, trng, sa, thy hi sn, ru v bia u c tiu dng nhiu hn khi thu nhp ca ngi tiu dng tng ln. Cc loi hng ha ny c th c xem l hng ha bnh thng. c bit, s lng tiu dng ca cc mt hng trng, sa v nc gii kht tng rt cao nhm chi tiu 5 so vi nhm 4. By gi, chng ta hy xem xt s thay i ca c cu tiu dng i vi cc mt hng lng thc - thc phm khi thu nhp ca ngi tiu dng tng ln theo cc nhm chi tiu nghin cu s thay i ca cu trong tng lai. Bng 2.3. C cu chi tiu mt s mt hng phn theo nhm chi tiu (n v tnh: %) Loi hng ha Lng thc, thc phm n ung ngoi gia nh May mc Y t Giao thng, bu in Gio dc Vn ha th thao v gii tr Nhm chi tiu 1 61,65 0,70 5,79 4,00 4,64 0,48 3,22 0,08 2 55,81 1,86 5,71 4,62 5,21 0,65 3,95 0,10 3 51,07 2,74 5,38 5,29 5,45 0,77 4,52 0,17 4 43,98 4,48 4,76 6,44 5,71 0,94 5,53 0,37 5 28,75 7,63 3,34 9,81 5,01 1,80 8,28 1,12

(Ngun: iu tra mc sng dn c Vit Nam 1997 1998) T bng 2.3, ta c th thy rng cc mt hng lng thc - thc phm v may mc l nhng mt hng cp thp v t trng chi tiu cho chng gim dn khi mc sng ca ngi dn tng ln. Dch v y t i vi nhng ngi c mc chi tiu thp c th l loi hng bnh thng v khi thu nhp tng ln th chi tiu cho dch v y t c xu hng tng ln; khi nhm chi tiu tng n t 1 n 4, t trng chi tiu cho hng ha ny tng dn. Tuy nhin, i vi nhm ngi th 5, nhng ngi c mc chi tiu cao nht, t trng chi tiu cho hng ha ny 17

li gim i. Dch v y t c th li tr thnh hng th cp. Giao thng, bu in, gio dc v gii tr l nhng hng ha bnh thng v c phn xa x. Nhng ngi thuc cc nhm c thu nhp thp chi rt t cho nhng hng ha ny. Mc chi tiu cho chng s gia tng khi thu nhp tng. Nhng ngi thuc nhm th 5 c mc chi tiu cho hot gii tr rt cao so vi nhm 4. iu ny chng t ngi dn s ch trng nhiu hn n vui chi gi tr khi mc sng c nng cao. Vic nghin cu s thay i ca nhu cu khi thu nhp ca ngi tiu dng thay i c ngha trong vic hoch nh k hoch sn xut v phn b ti nguyn ca mt nn kinh t. Tp qun tiu dng s thay i khi thu nhp thay i. Do vy, c cu hng ha sn xut ra cng phi thay i theo ph hp vi nhu cu mi. C nh vy, s phn b ti nguyn trong x hi mi c hiu qu v trnh c lng ph. 2.2.2. Gi c ca hng ha c lin quan Chng ta c th d dng thy rng gi xe gn my hay gi xng tng ln c th lm tng nhu cu s dng xe but ti mi mc gi nht nh, nu gi v xe but khng i. Cc nh kinh t cho rng xe gn my l nhng phng tin thay th cho xe but. Ni chung, nhu cu i vi mt loi hng ha no chu nh hng bi gi c ca hng ha c lin quan. C hai loi hng ha c lin quan m cc nh kinh t thng cp n l: hng ha thay th v hng ha b sung. Hng ha thay th. Hng ha thay th l nhng loi hng ha cng tha mn mt nhu cu (nhng c th mc tha mn l khc nhau). Thng thng, hng ha thay th l nhng loi hng ha cng cng dng v cng chc nng nn ngi tiu dng c th chuyn t mt hng ny sang mt hng khc khi gi ca cc mt hng ny thay i. Th d, ngi tiu dng c th thay th tht bng c khi gi tht tng ln v gi c khng i; khch du lch c th la chn gia Vng Tu, Lt hay Nha Trang. Quan st trn cho php ta a ra nhn xt quan trng sau: cu i vi mt loi hng ha no s gim (tng) i khi gi ca (cc) mt hng ha thay th ca n gim (tng), nu cc yu t khc l khng i. Hng ha b sung. Hng ha b sung l nhng hng ha c s dng song hnh vi nhau b sung cho nhau nhm tha mn mt nhu cu nht nh no . Trong thc t c rt nhiu hng ha b sung. Th d, xng l hng ha b sung cho xe gn my v chng ta khng th s dng xe gn my m khng c xng. Gi xng tng c th dn n lng cu i vi xe gn my gim xung. Gas v bp gas, my ht CD v a CD l nhng hng ha b sung cho nhau. T nhng th d trn, ta cng c th da ra mt nhn xt quan trng sau: cu i vi mt loi hng ha no s gim (tng) khi gi ca (cc) hng ha b sung ca n tng (gim), nu cc yu t khc khng i. 2.2.3. Gi c ca chnh loi hng ha trong tng lai Cu i vi mt hng ha, dch v cn c th ph thuc vo s d on ca ngi tiu dng v gi ca hng ha, dch v trong tng lai. Vic ngi dn x mua t ai trong thi gian gn y l do h d on gi t ai s gia tng trong thi gian ti khi nhu cu v t sinh sng v th ha gia tng. Thng thng, ngi tiu dng s mua nhiu hng ha, dch v hn khi h d on gi trong tng lai ca hng ha, dch v tng v ngc li. 2.2.4. Th hiu ca ngi tiu dng Trong cc phn trc, c mt mt yu t na c gi c nh khi phn tch ng cu. l th hiu hay s thch ca ngi tiu dng. S thch ca ngi tiu dng c th chu nh hng ca phong tc, tp qun, mi trng vn ha - x hi, thi quen tiu dng, v.v. ca ngi tiu dng. Khi nhng yu t ny thay i, nhu cu i vi mt s loi hng ha cng i theo. Th d, khi phim Hn Quc c trnh chiu ph bin nc ta, th hiu v nhum tc v qun o thi trang Hn Quc trong thanh nin gia tng. iu ny dn n nhu cu i vi thi trang Hn Quc cng gia tng.

18

2.2.5. Quy m th trng S ngi tiu dng trn th trng i vi mt hng ha, dch v c th no c nh hng quan trng n cu i vi hng ha, dch v . C nhng mt hng c tiu dng bi hu ht ngi dn nh nc gii kht, bt git, la go, v.v. V vy, s lng ngi mua trn th trng nhng mt hng ny rt ln nn cu i vi nhng mt hng ny rt ln. Ngc li, c nhng mt hng ch phc v cho mt s t khch hng nh ru ngoi, n trang cao cp, knh cn th, v.v. Do s lng ngi tiu dng i vi nhng mt hng ny tng i t nn cu i vi nhng mt hng ny cng thp. Dn s ni tn ti ca th trng l yu t quan trng quyt nh quy m th trng. Cng vi s gia tng dn s, cu i vi hu ht cc loi hng ha u c th gia tng. 2.2.6. Cc yu t khc S thay i ca cu i vi hng ha, dch v cn ph thuc vo mt s yu t khc. c th l cc yu t thuc v t nhin nh thi tit, kh hu hay nhng yu t m chng ta khng th d on trc c. Th d, cu i vi dch v i li bng my bay t ngt suy gim sau khi xy ra s kin ngy 11 thng 9 nm 2001 ti New York (M) hay cu v tht b gim mnh khi xy ra dch bnh b in Anh v cc nc chu u khc. Ni chung, ng cu i vi mt loi hng ha, dch v no s dch chuyn khi cc yu t khc vi gi nh hng n cu i vi loi hng ha, dch v thay i. Lng cu ca ngi tiu dng ti mi mc gi s thay i khi cc yu t ny thay i. 3. CUNG 3.1. Khi nim cung v lng cung Cung ca mt loi hng ha no chnh l s lng ca loi hng ha m ngi bn mun bn ra th trng trong mt khong thi gian nht nh ng vi mi mc gi ti mt a im nht nh no . Tng t vi cu v lng cu, ta cng c khi nim cung v lng cung. Ct th 3 trong bng 2.1 m t lng cung ca qun o trn th trng ti mi mc gi. T bng ny ta c th thy rng, ngi bn cng mun bn nhiu hn nhng mc gi cao hn. Ti mc gi bng khng, s khng c ai sn xut v bn loi hng ha ny v khng ai sn xut ra chng thu li c g c. Thm ch, ti mc gi 40.000 ng/b vn cha c ai bn ra. Ti mc gi ny c th cha c nh sn xut no c th thu c li nhun hay h c th b l nn lng cung vn bng khng. Khi gi l 80.000 ng/b, c th mt s nh sn xut bt u thu c li nhun nn sn sng bn ra th trng mt lng l 40.000 b/tun. Ti nhng mc gi cao hn, kh nng thu c li nhun t vic cung ng qun o s cao hn nn cc nh sn xut s mun bn ra nhiu hn. Bn cnh , gi cao cng c th l ng lc cc nh sn xut khc gia nhp vo ngnh lm s lng doanh nghip trong ngnh tng ln, dn n lng cung cng tng ln. Vy, gi cng cao lng cung s cng ln v ngc li gi cng thp lng cung s cng gim. Quy lut ph bin ny s c chng minh Chng 4. 3.2. Hm cung v ng cung R rng, s lng cung ca mt hng ha, dch v no ph thuc vo gi ca hng ha dch v . Lng cung ca mt hng ha, dch v no cng ph thuc vo mt s cc nhn t khc. Gi s ta xem cc nhn t ny l khng i th lng cung cng l mt hm s ca gi, nhng khc vi cu, lng cung ng bin vi gi. Ta c th thit lp c hm cung nh sau: QS = f (P ) (2.3) QS c gi l hm cung. Ging nh i vi trng hp cu, cc nh kinh t hc thng dng hm s tuyn tnh biu din hm cung nn hm cung thng c dng: QS = a + bP hay P = + QS (2.4) Trong : QS l lng cung; P l gi; a, b, v l cc hng s dng. 19

ng cung cng c th c v l mt ng thng nhng c dc i ln. Nh vy, dc ca ng biu din cung v cu ngc chiu nhau. Cc im nm trn ng cung biu din lng cung ca ngi bn cc mc gi nht nh. Th d, im A nm trn ng cung (S) cho bit lng cung ca qun o mc gi 120.000 ng/b l 80.000 b/tun. Khi gi tng t 120.000 ng/b ln 160.000 ng/b, lng cung tng ln thnh 120.000 b/tun. iu ny c biu din bi im B trn ng cung. l s di chuyn dc theo ng cung. S di chuyn ny xy ra khi gi ca qun o thay i. Khi xem xt hnh dng ca ng cung, ta cn lu cc im sau: - ng cung thng c hng dc ln t tri sang phi; v - ng cung khng nht thit l mt ng thng. P (1000/ b) 160 120 A ng cung (S) B

80

120

QS (1000 b/ tun)

Hnh 2.3. ng cung 3.3. Cc nhn t nh hng n cung Nh chng ta bit, cung ca mt loi hng ha, dch v no ph thuc vo gi c ca chnh hng ha, dch v . Ngoi ra, cung cn ph thuc vo mt s yu t khc. S thay i ca cc yu t ny s dn n s dch chuyn ca ng cung. By gi, chng ta s xem xt chi tit hn v cc yu t ny. 3.3.1. Trnh cng ngh c s dng ng cung c v trong hnh 2.3 ng vi mt trnh cng ngh nht nh. Khi cng ngh sn xut c ci tin, kh nng ca nh sn xut c m rng hn. Nh sn xut s dng t u vo hn nhng c th sn xut ra sn lng nhiu hn trc. Do vy, nh sn xut s cung ng nhiu hng ha, dch v hn ti mi mc gi. Khi , ng cung dch chuyn sang pha phi. S dch chuyn ca ng cung sang phi cho thy rng ti mi mc gi cho trc, lng cung cao hn so vi ban u. Th d, s ci tin trong cng ngh dt vi, gip cc nh sn xut chuyn t cng ngh khung ci sang dt kim, sn xut ra mt khi lng vi khng l trong x hi hin nay. Mi mt s ci tin cng ngh m rng kh nng cung ng ca cc nh sn xut. Cng ngh cng tin b gip cc doanh nghip s dng yu t u vo t hn nhng li c th to ra nhiu sn phm hn.

20

P (S) P0 (S)

Q1

Q2

Q

Hnh 2.4. S ci tin trong cng ngh dt vi ng cung dch chuyn sang phi cho thy cc doanh nghip cung ng hng ha ra nhiu hn mi mc gi nht nh. 3.3.2. Gi c ca cc yu t u vo tin hnh sn xut, cc doanh nghip cn mua cc yu t u vo trn th trng cc yu t sn xut nh lao ng, xng du, in, nc, v.v. Gi c ca cc yu t u vo quyt nh chi ph sn xut ca cc doanh nghip. Gi c ca cc yu t u vo gim xung (th d nh tin lng cng nhn, gi nguyn liu, v.v. tr nn r hn, chng hn) s khin cho cc nh sn xut c th sn xut nhiu sn phm ti mi mc gi nht nh. Khi , ng cung s dch chuyn sang phi. Gi c cc yu t u vo cao hn s lm chi ph sn xut gia tng. Khi , cc nh sn xut s cm thy km hp dn hn khi sn xut v c th li nhun s thp hn v do vy s ct gim sn lng. Chng hn, khi gi bt m tng ln, cc nh sn xut bnh m s cung t bnh m hn mi mc gi. S tc ng ca vic tng ln ca gi c cc yu t u vo i vi s dch chuyn ca ng cu c minh ha trong hnh 2.5. P (S) P0 (S)

Q1 Q2 Q Hnh 2.5. S dch chuyn ca ng cung Gi xng du tng lm cho chi ph sn xut tng. ng cung dch chuyn sang tri: cc doanh nghip cung t i mi mc gi. 3.3.3. Gi c ca mt hng trong tng lai (d bo) Tng t nh ngi tiu dng, cc nh sn xut cng da vo s d bo gi trong tng lai ra cc quyt nh v cung ng hng ha. Thng thng, cc nh sn xut s cung ng nhiu hn nu d bo gi hng ha trong tng lai s gim xung v ngc li s cung t i nu gi tng, gi s cc yu t khc khng i. Khi gi trong tng lai tng ln, cc doanh nghip c l s d tr li hng ha v tr hon vic bn trong hin ti c th kim c li nhun cao trong tng lai khi gi tng. 3.3.4. Chnh sch thu v cc quy nh ca chnh ph Chnh sch thu ca chnh ph l mt yu t quan trng nh hng n cung ca cc nh sn xut. Khi chnh ph tng thu i vi mt ngnh sn xut no , cc doanh nghip 21

trong ngnh s b gnh nng thm chi ph trong sn xut v ngnh ny s tr nn km hp dn. Do , cc doanh nghip s cung ng t hn v mt s doanh nghip c th ri khi ngnh. Ngoi thu, cc quy nh, chnh sch khc ca chnh ph cng c nh hng ln n cung. Chnh sch chng nhim bo v mi trng s lm gi tng chi ph ca mt s ngnh cng nghip nh sn xut xe gn my, xe t, v.v. v lm gim li nhun ca cc ngnh ny. Nhng chnh sch nh vy c th lm gim sn lng ca ngnh sn xut xe gn my, xe t, v.v. Ngc li, chnh sch h tr ngnh ma ng trong thi gian qua nc ta, chng hn, lm tng cung ca ngnh ny. 3.3.5. iu kin t nhin v cc yu t khch quan khc Vic sn xut ca cc doanh nghip c th gn lin vi cc iu kin t nhin nh t, nc, thi tit, kh hu, v.v. S thay i ca cc iu kin ny c th tc ng n lng cung ca mt s loi hng ha no trn th trng. Th d, iu kin t nhin c th l mt yu t km hm hay thc y vic sn xut ca cc doanh nghip kinh doanh nng nghip. i tng ca sn xut nng nghip l cy trng v vt nui. l nhng c th sng nn rt d b tc ng bi iu kin t nhin. Cc nghin cu v sn xut la ca nng dn nc ta cho thy nng sut la t c mt phn do iu kin t nhin quyt nh. iu kin t nhin thun li s to ra nng sut cao v ngc li s lm gim nng sut. Mt nn sn xut nng nghip cng lc hu th cng d b t nhin chi phi v ngc li. Cc yu t khch quan cng c th lm thay i mc cung ca cc doanh nghip. Mt thng k vo nm 2000 cho thy sau khi khnh thnh cu M Thun, lng rau qu cung ng ch Cu Mui (thnh ph H Ch Minh) tng ln. Ngc li, thin tai (nh l lt chng hn) c th lm nh tr mt s ngnh sn xut ng Bng Sng Cu Long v lm gim cung ca cc mt hng nh la go, cy n tri, tht, v.v S thay i ca cc yu t nh hng n cung s lm dch chuyn ng cung. Ngi bn s thay i lng cung mi mc gi khi cc yu t ny thay i. 4. TRNG THI CN BNG CA TH TRNG Sau khi tm hiu kha cnh cung v cu ca th trng, chng ti gii thiu c ch hnh thnh s cn bng ca th trng. Gi c v s lng hng ha c mua bn trn th trng c hnh thnh qua s tc ng qua li gia cung v cu. Trn hnh 2.6, ng cu v ng cung ct nhau ti im E. im E c gi l im cn bng ca th trng; tng ng vi im cn bng E, ta c gi c cn bng PE v s lng cn bng QE. Gi cn bng l mc gi m ti lng cu bng lng cung. Th trng c xu hng tn ti im cn bng E. Nu do mt l do no , gi c trn th trng P2 cao hn gi cn bng PE, s lng hng ha cung ra trn th trng s ln hn lng cu i vi hng ha . Khi , trn th trng xut hin tnh trng d cung hay tha hng ha (cung ln hn cu). V th, bn c hng cc nh cung ng s c xu hng gim gi. Gi c gim lm cho lng cung cng gim theo v lng cu tng ln. Kt qu l gi c hng ha s gim dn n gi cn bng PE v s lng bn ra trn th trng s dch chuyn v QE. P (S) Tha P2 PE P1 E Thiu QE (D) Q

Hnh 2.6. Trng thi cn bng ca th trng 22

Ngc li, nu nh gi c P1 thp hn gi cn bng PE th s xy ra hin tng cu ln hn cung hay thiu hng ha. Do thiu hng nn p lc ca cu s lm cho gi c tng ln bi v ngi tiu dng c th sn sng tr gi cao hn mua hng ha. Khi gi c tng ln th lng cu s gim dn v lng cung tng ln. Nh th, gi c s tng dn n gi cn bng PE v s hng ha c bn ra trn th trng s dch chuyn v QE. Th trng c xu hng tn ti ti im cn bng v ti lng cung bng vi lng cu nn khng c mt p lc no lm thay i gi. Cc hng ha thng c mua bn ti gi cn bng trn th trng. Tuy nhin, khng phi lc no cung cu cng t trng thi cn bng, mt s th trng c th khng t c s cn bng v cc iu kin khc c th t ngt thay i. S hnh thnh gi c ca hng ha, dch v trn th trng nh c m t trn c gi l c ch th trng. Th d: Gi s hm cu i vi mt hng ha no l: QD =1000 100P; hm cung ca hng ha ny l: QS = 125 + 125P Th trng cn bng khi: QD = QS 1000 100P = 125 + 125P Suy ra: Gi c cn bng P* = 5 n v tin. Thay th gi c cn bng ny vo hm cu (hay hm cung) ta c s lng cn bng Q* = 500 n v sn phm. 5. S VN NG CA GI C CN BNG V S LNG CN BNG Nh bit, gi c m cc loi hng ha, dch v c mua bn trn th trng chnh l gi c cn bng. Tuy nhin, gi c th trng ca bt k mt loi hng ha, dch v no cng u thay i lin tc. Trong phn ny, chng ta nghin cu nguyn nhn ca s thay i ca gi c th trng. Trn nguyn tc, gi c v c s lng cn bng thay i l do s dch chuyn ca t nht ng cung hay ng cu. hu ht cc th trng, ng cung v cu thng xuyn thay i do cc iu kin th trng thay i lin tc. Th d, thu nhp ca ngi tiu dng tng khi nn kinh t tng trng, lm cho cu thay i v gi th trng thay i; cu i vi mt s loi hng ha thay i theo ma, chng hn nh qut my, qun o, nhin liu, v.v., lm cho gi c ca cc hng ha ny cng thay i theo. ng cu dch chuyn, ng cung khng i Trong phn trc, chng ta xem xt cc nguyn nhn gy ra s dch chuyn ca ng cung v ng cu. Trong phn ny, gi s chng ta nghin cu tc ng ca thu nhp ca ngi tiu dng, mt trong nhng nguyn nhn gy ra s dch chuyn ca ng cu, n s thay i ca gi c th trng. Nh nu trn, khi thu nhp ca ngi tiu dng tang ln, cu i vi qun o cao cp s tng ln lm ng cu dch chuyn qua phi. Hnh 2.7 cho thy s dch chuyn ca ng cu lm cho im cn bng di chuyn t im E n im E (hnh 2.7). Ti im cn bng mi, gi qun o cao hn so vi ban u v s lng cn bng cng cao hn. P P2 P1 E (D) (D) Q1 Q2 Q E (S)

Hnh 2.7. S thay i ca im cn bng khi cu tng do thu nhp ca ngi tiu dng tng ln 23

Khi thu nhp ca ngi tiu dng tng ln, nhu cu i vi mt loi hng ha no cng gia tng. Khi , ng cu c xu hng dch chuyn sang phi. Vic dch chuyn sang phi ca ng cu dn n gi c ca hng ha ny tng ln. Nh vy, khi cu i vi mt hng ha, dch v no tng, gi v s lng cn bng ca hng ha, dch v trn th trng s tng, nu nh cc yu t khc khng i. Chng ta cng c th suy ra iu ngc li khi cu gim. ng cung dch chuyn, ng cu khng i S dch chuyn ca ng cung cng s lm thay i tnh trng cn bng trn th trng. Th d, khi cng ngh dt vi c ci tin, cc doanh nghip s cung nhiu hn (trong khi cc yu t khc khng i) lm ng cung dch chuyn sang phi (hnh 2.8). im cn bng E di chuyn n im E (hnh 2.8). Khi , gi cn bng s gim v s lng cn bng tng ln. P (S) (S) P1 P2 E E (D) Q1 Q2 Q

Hnh 2.8. S thay i ca im cn bng khi cung tng Thng qua s dch chuyn ca ng cung la, chng ta cng c th gii thch ti sao khi trng ma gi la li thng c xu hng gim (cc yu t khc gi nguyn) v, ngc li, khi mt ma gi la c xu hng tng. ng cung v ng cu cng dch chuyn Phn tch s vn ng ca gi c v sn lng cn bng trn th trng s phc tp hn khi c cung ln cu mt hng ho thay i. Khi , gi c v lng cn bng s thay i tu thuc cung cu thay i cng chiu hay nghch chiu, cng mc hay khc mc . V d, khi c cung ln cu mt hng ho tng ln, th trng s cn bng ti lng cn bng mc cao hn, nhng mc gi cao hn, thp hn hay nh c ph thuc vo mc tng ca cung, cu. P P1 P2 Q1 E (S) (S) E (D) (D) Q Q1 Q2 P P1 = P2 E (S) (S) E (D) (D) Q Mc tng ca cung bng mc tng ca cu, gi cn bng khng thay i. P P2 P1 E (S) E (S) (D) (D) Q1 Q2 Q Mc tng ca cung nh hn mc tng ca cu, gi cn bng tng.

Q2

Mc tng ca cung ln hn mc tng ca cu, gi cn bng gim.

Hnh 2.9: S thay i ca im cn bng khi cung v cu cng tng

24

Vic hiu r bn cht cc nhn t tc ng n s dch chuyn ca ng cung v ng cu gip chng ta d on c s thay i ca gi c ca cc hng ha, dch v trn th trng khi cc cc iu kin ca th trng thay i. d on chnh xc xu hng v ln ca nhng s thay i, chng ta phi nh lng c s ph thuc ca cung, cu vo gi v cc yu t khc. Tuy nhin, trong thc t iu ny khng n gin Th d: Mt nghin cu thng k cho bit hm cung ca mt loi hng ha l nh sau: QS = 1800 + 240P; hm cu i vi loi hng ha ny l: QD = 2580 150P. Cu hi: 1. Hy xc nh im cn bng ca loi hng ha ny trn th trng? 2. Gi s do mt nguyn nhn no (khng phi l do s thay i ca gi c ca hng ha ny) ngi tiu dng quyt nh mua thm 195 n v hng ha ny. Hy cho bit gi c v s lng cn bng mi ca hng ha ny trn th trng? Bi gii: 1. Gi c cn bng ca hng ha ny trn th trng: QS = QD 1800 + 240P = 2580 150P 390P = 780 Suy ra: PE = 780/ 390 = 2 n v tin. Khi , s lng cn bng: QE = 2280 n v hng ha. 2. Khi ngi tiu dng quyt nh mua thm 195 n v hng ha ny, hm cu s tr thnh: QD = 2580 150P + 195 = 2775 150P Khi , th trng cn bng khi: QS = QD 1800 + 240P = 2775 150P 390P = 975 Suy ra: PE = 975/ 390 = 2,5 n v tin. Khi , s lng cn bng: QE = 2400 n v sn phm. Nhn xt: khi ngi tiu dng mun mua nhiu hng ha hn (cu tng) th gi v sn lng cn bng trn th trng tng theo, nu cung l khng i. 6. S CO GIN CA CU V CUNG 6.1. H s co gin ca cu Chng ta thy rng cung hay cu i vi mt loi hng ha, dch v no ph thuc vo gi ca loi hng ha , nu cc yu t khc l khng i. iu ny c ngha l khi gi thay i s dn n lng cung, cu thay i. Cc nh kinh t mun bit r hn s thay i l bao nhiu. Gi s khi gi go tng 10% th lng cu s gim xung bao nhiu phn trm v cung tng ln bao nhiu? tr li cu hi nh vy, chng ta hy lm quen vi khi nim v s co gin v h s co gin. Vic nghin cu s co gin ca cu l rt quan trng v n gip ta thy s nh hng ca gi c hay mt s cc nhn t khc (nh thu nhp chng hn) n lng cu ca mt loi hng ha no . o lng s co gin ca cu theo mt nhn t nh hng no (gi c, thu nhp, v.v.) ta dng khi nim h s co gin ca cu. H s co gin ca cu l t l % thay i lng cu khi mt nhn t nh nh hng n cu ang xt thay i 1% (cc yu t khc khng i) Thng thng, ngi ta kho st ba loi h s co gin ca cu nh sau:P - H s co gin ca cu theo gi ( E D ); I - H s co gin ca cu theo thu nhp ( ED ); v

- H s co gin cho ca cu ( E Dx ).

P y

25

6.1.1. H s co gin ca cu theo gi Trong phn ny, chng ta s nghin cu mt trong nhng h s quan trng nht trong kinh t hc vi m. l h s co gin ca cu theo gi. H s co gin ca cu theo gi l t l % thay i lng cu khi gi sn phm thay i 1% (cc yu t khc khng i). Cng thc tnh h s co gin ca cu theo gi c vit nh sau:P ED =

Q / Q Q P dQ P P P = = f ' ( P) = f ' ( P) P / P P Q dP Q Q f ( P)

Trong : Q =f(P) Th d: Gi s ti mt im nht nh trn ng cu, gi bp tng ln 3% lm cho lng cu gim i 6%. H s co gin ca cu i vi gi bp ti im ny l bao nhiu? H s co gin ca cu i vi gi bp ti im ny l:P ED =

Q / Q 6% = = 2 P / P 3%Q / Q , c vn d nhm ln v Q v P (cc s liu P / P

P Lu : Trong cng thc ED =

mu s). Ta c th s dng cc gi tr trc hay sau khi c s thay i. i khi, cc nh kinh t s dng s trung bnh. Khi , cng thc trn c th vit li nh sau:P ED =

Q / Q Q2 Q1 P2 P Q Q1 P + P2 1 = / = 2 1 P2 P Q1 + Q2 P / P (Q1 + Q2 ) / 2 ( P + P2 ) / 2 1

Ta cn gi y l cng thc tnh h s co gin trn mt on ng cu. Khi ta xem xt mt s thay i rt nh ca gi (P) v sn lng (Q) th Q1 v Q2 rt gn nhau, P1 v P2 cng nh th. Khi cng thc h s co gin trn mt on s c cng ngha vi h s co gin im.P Thng th E D < 0 v gi v lng cu thay i ngc chiu nhau. Tuy nhin, du ca co gin t quan trng i vi cc nh kinh t hn quy m ca n. Do , trong tnh ton, ta s dng gi tr tuyt i. Khi tnh ton h s co gin ca cu theo gi c th xy ra cc trng hp:

1. ED >1 , cu co gin nhiu: s phn trm thay i ca cu ln hn s phn trm thay i ca gi.P

2. E D =1 , cu co gin n v: s phn trm thay i ca lng cu bng ng vi t l thay i ca gi.P

3. E D 1

P ED = 1

PA

P ED < 1

(D) QA

P ED = 0

Q

Hnh 2.10. H s co gin im Tnh thi gian. Ngi tiu dng c xu hng iu chnh tiu dng khi c s thay i ca gi theo thi gian, c bit l vic tm ra nhng sn phm thay th. V vy, qua mt thi gian di hu ht cc sn phm s c co gin cao hn. Th d, cu i vi xng trong di hn co gin hn trong ngn hn. Vic gi xng t ngt tng ln lm gim lng cu v xng trong ngn hn thng qua vic gim lng i li bng xe gn my v gim vic s dng my mc, nhng tc ng ln nht ca s tng gi ny i vi cu l n khin cho ngi tiu dng chuyn sang s dng cc loi xe, my mc t tn xng. Nhng vic chuyn i xy ra dn dn v cn c thi gian. Tuy nhin, mt s hng ha th hon ton ngc li: cu trong ngn hn li co gin hn trong di hn. l loi hng lu bn nh: -t, xe gn my, t lnh, tivi, v.v. Nu gi tng ngi tiu dng ban u tr hon vic mua mi, v vy cu gim mnh. Tuy nhin trong di hn, nhng hng ha ny bt u c, khu hao dn v cn phi c thay th, nn cu li tng ln. V vy, cu trong di hn t co gin hn trong ngn hn. Bng 2.6. H s co gin ca t v xng du ti M t nm 1974 co gin ca cu theo gi Xng t Gi ca xng v t tnh theo cc nm khc nhau M t 1974 1 -0,11 3,00 2,33 2 -0,22 -0,32 1,88 3 -0,49 1,38 5 -0,82 1,02 10 1,00 20 -1,17

Ngun: Pindyck (1999) 6.1.3. S co gin ca cu v hnh dng ca ng cu Trong phn ny, chng ti gii thiu mi quan h gia hnh dng ca ng cu v h s co gin. H s co gin ca cu o lng mc thay i ca lng cu khi gi thay i. V th, hnh dng ca ng cu c lin quan cht ch vi h s co gin. Hnh 2.11 m t hnh dng cc ng cu ng vi h s co gin ca chng. Trong Hnh 2.11a, cu km co gin, vi mt ng cu rt dc, mt s thay i ln trong gi dn n mt s thay i rt nh trong lng cu. Trong trng hp c bit cu hon ton khng co gin, lng cu hon ton khng thay i khi gi thay i. Khi , ng cu s thng ng (Hnh 2.11b). Ngc li, mt hng ha, dch v c cu co gin cao s c ng cu phng hn. Mt s thay i nh ca gi s dn n mt s thay i ln trong lng cu (Hnh 2.11c). 28

Trng hp cu hon ton co gin, ng cu c dng nm ngang. Hnh 2.11d cho thy ngi tiu dng ch chp nhn mc gi P1. P P1 P2 A B (D) Q1 Q2 a) Cu km co gin P P1 P2 A B (D) Q1 c) Cu co gin Q2 Q Q2 Q1 Q d) Cu hon ton co gin Q Q1 Q b) Cu hon ton khng co gin P A B (D) P P1 P2 (D) A B

P1

Hnh 2.11. Hnh dng ca cc ng cu 6.1.4. ng dng ca h s co gin ca cu theo gi - Mi quan h gia doanh thu v gi Mt ng dng quan trng ca h s co gin ca cu theo gi l h s ny gip doanh nghip lp chin lc gi ph hp c th nng cao doanh thu. Gi s ta khng xem xt n cc yu t khc vi gi, mt cu hi c t ra l mun tng doanh thu bn hng th mt doanh nghip no nn tng hay gim gi bn sn phm mnh sn xut ra (gi s l doanh nghip c th lm c iu ny). Nh chng ta bit, khi ngi bn tng gi bn i vi mt loi hng ha no th lng cu i vi hng ha ny s gim, do vy, lng bn ra s gim. Vic tng gi bn s lm cho doanh thu tng nhng ng thi vic gim lng bn ra s lm gim doanh thu. Ngc li, nu ngi bn gim gi, th lng bn ra c th tng. Khi , doanh thu s gim i do gi gim nhng mt khc doanh thu tng ln do lng bn ra tng. Trong hai trng hp trn, chng ta kh xc nh c chnh xc liu rng doanh thu t vic bn hng c tng hay khng. H s co gin s gip chng ta tr li cu hi ny. Nh ta bit, doanh thu (TR) i vi mt sn phm no bng vi n gi nhn vi s lng bn ra. Nh th: TR = P.Q Ngoi ra, ta cng bit l cu l hm s ca gi c hay ta c th vit nh sau: TR = P.Q(P) Ly o hm ca doanh thu theo gi (P), ta s c: dTR d [ P.Q ( P )] dQ = = Q ( P ) + P. dP dP dP dTR dQ P P =Q + . = Q (1 + ED ) dP dP Q

T biu thc ny, ta c cc nhn xt nh sau: 29

P 1. Nu ED < 1 (hay l cu co gin nhiu) th

dTR < 0 v Q > 0. Khi , doanh thu v gi dPdTR = 0 v Q > 0. Khi , doanh thu khng dP

nghch bin: gi bn tng ln th doanh thu s gim v ngc li.P 2. Nu ED = 1 (hay l cu co gin n v) th

thay i khi gi c thay i.P 3. Nu ED > 1 (hay l cu co gin t) th

dTR > 0 v Q > 0. Khi , doanh thu v gi ng dP

bin nn doanh thu tng khi gi c tng. Cc phn tch trn c minh ha bi hnh 2.12 di y. hnh ny, chng ti gi s gi th trng thay i do s thay i ca cung (trong khi cu l khng i). Nh chng ta bit cc phn trc, khi cung tng ln (ngha l ng cung dch chuyn sang phi) trong khi cu khng i (ng cu khng thay i) th gi th trng s gim i. Ngc li, khi cung gim i v cu khng i th gi th trng s tng ln. Trong hnh 2.12a, vi ng cung S v ng cu D, im cn bng l E. Ngi bn bn ra s lng l Q0 vi gi P0, nn doanh thu l din tch hnh ch nht (OP0EQ0). Khi gim cung, ng cung dch chuyn n S, gi tng ln thnh P1, s lng bn ra gim cn Q1. Doanh thu lc ny s l din tch (OP1EQ1). So vi doanh thu ban u, doanh thu sau khi tng gi b mt i mt khon bng din tch c nh du tr (-), nhng tng thm phn c c nh du cng (+). Do cu km co gin, doanh thu tng ln do gi tng s ln hn so vi doanh thu gim i do s lng gim i. V th, doanh thu tng ln. P P1 P0 (S) (S) + E E P1 P0 (D) Q O Q1 E E (D) Q0 Q P (S) (S)

O Q1 Q0

+

a) Cu km co gin

b) Cu co gin

Hnh 2.12. nh hng ca s thay i gi n doanh thu Ngc li, i vi mt hng c cu co gin, vic gim gi s lm tng doanh thu cho nhng ngi bn (hnh 2.12b) bi v s doanh thu tng ln do lng cu tng ln hn s doanh thu gim i do gi gim.

30

Ta c bng tm tt kt qu phn tch trn nh sau: H s co ginP ED < 1P hay ED >1

Tnh cht co gin

nh ngha

Xu hng tc ng ca gi n doanh thu

Co gin nhiu % thay i trong lng cu lnGi gim lm doanh thu tng hn % thay i trong gi v ngc li Co gin n v % thay i trong lng cu bngDoanh thu khng i khi gi % thay i trong gi gim Co gin t % thay i trong lng cu nhGi gim lm doanh thu hn % thay i trong gi gim v ngc li

P ED = 1P hay ED =1

P ED > 1P hay ED 1 =1 P*

0: X v Y l hai hng ho thay th. V d: Tr v c ph l hai hng ho thay th. Nu gi c ph tng, ngi ta s gim dng c ph v chuyn sang dng tr. Cu v tr s tng. - E Dx = 0: X v Y l hai hng ho c lp (khng lin quan). V d: My tnh v c ph l hai hng ho c lp. Gi c ph tng hay gim cng khng nh hng g n cu my tnh. ngha thc t. H s co gin cho cho thy mc nhy cm ca cu ca mt loi sn phm i vi chin lc gi ca mt doanh nghip c lin quan. Bng 2.7. H s co gin cho ca cu mt s mt hng Anh nm 1974 Theo gi ca cc mt hng H s co gin ca cu ca Thc phm Qun o v giy dp Du lch v thng tin lin lc Thc phm -0,37 0,19 0,42 Qun o v giy dp -0,03 -0,30 -0,01 Du lch v thng tin lin lc -0,12 -0,23 -0,61P y P y

P y

Ngun: Deaton (1974) 6.3. H s co gin ca cu theo thu nhp Nh trnh by, thu nhp cng l mt yu t nh hng n cu i vi hng ha, dch v. V vy, trong phn ny, chng ti gii thiu khi nim v h s co gin ca cu theo thu nhp. co gin ca cu theo thu nhp l t l % thay i lng cu khi thu nhp thay i 1% (cc yu t khc khng i). Cng thc tnh h s co gin ca cu theo thu nhp nh sau:I ED =

Q / Q Q I dQ I = I / I I Q dI Q

Bng 2.8. H s co gin ca cu theo thu nhp ca mt s mt hng Anh nm 1974 Hng ha (tng qut) Thuc l Nhin liu v cht t Thc phm Ru Qun o Hng lu bn Dch v H s co gin Hng ha (c th) H s co gin -2,02 -0,50 0,53 0,87 1,14 1,99

-0,50Than 0,30Bnh m v ng cc 0,45Sn phm t sa 1,14Rau c 1,23Du lch nc ngoi 1,47Dch v gii tr 1,75Ru cao cp

2,60 Ngun: Begg (1994) Trong phn trc, chng ta bit khi thu nhp thay i, s thay i ca lng cu i vi cc mt hng khc nhau cng khc nhau tu theo tnh cht ca chng. Ta c th phn loi cc hng ha ny nh sau:

32

I - E D < 0: hng ha th cp. Khi thu nhp tng, ngi tiu dng mua t nhng hng ha ny hn v chng l nhng hng ha r tin, cht lng km v ngc li. I - E D > 0: hng ha thng thng. Khi thu nhp cng cao th cu v hng ha cng cao. V lng cu v thu nhp thay i cng chiu nn hng ho thng thng c h s co gin ca cu theo thu nhp dng. Trong : I + 0 < E D < 1: hng ho thit yu. Nhng hng ho thit yu, nh qun o v lng thc, thng c h s co gin ca cu theo thu nhp nh v ngi tiu dng thng xuyn mua chng, cho d thu nhp ca h c thp n mc no. I + E D > 1: hng ha cao cp (hng ho xa x). Ngi tiu dng c xu hng tng tiu dng nhng hng ha c cht lng v gi tr cao ln rt nhiu khi thu nhp tng. V h cm thy hon ton khng cn n chng khi thu nhp ca h qu thp.

6.4. H s co gin ca cung theo gi V nguyn tc, h s co gin ca cung ging nh h s co gin ca cu. Ngha l n cng n cng o lng phn trm thay i ca lng cung khi gi thay i mt phn trm (cc yu t khc khng thay i). V vy, cng thc tnh h s co gin ca cung cng c dng:P ES =

Q / Q Q P dQ P P = = f ' ( P) P / P P Q dP Q Q

P im khc bit l h s co gin ca cung theo gi c gi tr khng m ( ES 0) . Do P vy, xem xt co gin ca cung, chng ta so snh h s ny vi gi tr 1. Nu ES >1 , ta P ni cung co gin nhiu v, ngc li, nu ES 0 th TU tng - Khi MU < 0 th TU gim - Khi MU = 0 th TU t cc i (TUmax) 2. NGUYN TC TI A HA HU DNG 2.1. Mc ch v gii hn ca ngi tiu dng Mc ch ca ngi tiu dng l ti a ha tha mn, nhng h khng th tiu dng tt c hng ha v dch v m h mong mun n mc bo ha v h lun b gii hn v ngn sch. Gii hn ngn sch ca ngi tiu dng th hin mc thu nhp nht nh ca h v gi c ca cc sn phm cn mua. Vn t ra l h phi s dng quyt nh ca mnh cho cc sn phm sao cho mc tha mn t c cao nht. C nhiu cch c mc tha mn m chng ta c th chn la cch no tt hn. Tuy nhin v s khan him t ra nhng rng buc cho vic la chn cch thc tha mn tiu dng nn ngi tiu dng phi la chn phng n ti u cho cc cch thc tiu dng nhm t mc tiu tng hu dng ti a trong gii hn v ngn sch. V d: Nu chng ta c 3000 ng n tra th chng ta khng th dng mt ba n vi nhiu mn n t tin c, hay trong vic s dng thi gian cng vy, chng ta khng th va i xem bng va hc bi c. 2.2. Nguyn tc ti a ha hu dng V d 1: C nhn A c thu nhp I = 7 ngn ng, dng chi mua hai sn phm X v Y. Vn t ra A cn mua bao nhiu ng cho X; bao nhiu ng cho Y tng mc hu dng tha mn t c l ti a. Bng 3.1. S thch ca A i vi hai sn phm c th hin qua bng sau X (ng) 1 2 3 4 5 MUX (vhd) 40 36 32 28 24 Y (ngn ng) 1 2 3 4 5 MUY (vhd) 30 29 28 27 25

Ta s so snh chi tiu hp l cho tng ng mt (dng n v ngn ng): Nu ng th nht chi tiu cho X s mang li cho A mc tha mn l 40 vhd, cn nu chi tiu cho Y ch mang li mc tha mn l 30 vhd. Vy ti a ha hu dng ng th nht anh ta s chi tiu cho X:

Tip tc, ng th 2 nu chi tiu cho X s mang li 36 vhd; cn nu chi cho Y ch mang lai vhd. Do anh ta s chi ng th 2 cho X.

So snh cc ng chi tiu k tip 43

ng th by chi cho x4 Nh vy, t tha mn ti a khi chi tiu ht 7 ng, A s chi mua 4 ng cho X v 3 ng cho Y : MUx4 = MUy3 = 28 vhd. Nh vy, nguyn tc ti a ha hu dng l trong kh nng chi tiu c gii hn, ngi tiu dng s mua s lng cc sn phm sao cho hu dng bin ca n v tin t cui cng ca cc sn phm c mua s bng nhau: MUx = MUy = (1) X + Y + = I (2) Khi X v Y c tnh bng n v hin vt vi n gi l Px v Py, cng thc trn c vit li:MU y MU x = Px Py

(1)

X.Px + Y.Py = I (2) V d 2: Gi s c nhn B c thu nhp l 14 ng, chi mua 2 sn phm X v Y vi n gi cc sn phm l Px = 2 ng/kg v Py = 1 ng/l. S thch ca B i vi hai sn phm th hin qua biu hu dng bin trong bng 3.3 Vn t ra l B nn mua bao nhiu n v sn phm X, bao nhiu n v sn phm Y t TUxymax. X(kg) 1 2 3 4 5 6 7 8 MUx(vhd) 20 18 16 14 12 8 3 0 44 Y(lt) 1 2 3 4 5 6 7 8 MUy(vhd) 12 11 10 9 8 7 4 1

Gi x, y l s lng ca sn phm X v Y. ti a ha tha mn, ngi tiu dng phi chn phi hp cc sn phm sao cho tha mn 2 iu kin nu trn: (1) Mc ch tiu dng: hu dng ti a tc l TU(X,Y) =>max. (2) iu kin rng buc: l phn phi tng s tin chi tiu cho hai sn phm phi nm trong gii hn thu nhp sao cho:MU y MU x = Px Py

(1) (2)

X.Px + Y.Py = I T iu kin (1):

MU x MU y MU x Px 2 = = = =2 Px Py MU y Py 1

tha mn iu kin (1) ta chn cc cp phi hp sao cho hu dng bin ca X cng gp 2 ln hu dng bin ca Y (v PX = 2PY). Cc cp tha iu kin (1): x = 1 v y = 3 x = 2 v y = 4 x = 3 v y = 5 x = 4 v y = 6 x = 6 v y = 7 Trong ch phi hp: x = 4 v y = 6 l tha mn iu kin (2): 4 x 2 + 6 x 1 = 14 Nh vy phng n tiu dng ti u l X = 4 v Y = 6 TUXYmax= TUx4 + TUy6 = 125vhd. V d 3: Nu thu nhp B tng ln I2 = 15 ng chi mua 2 sn phm th phi hp ti u mi l g? 14 ng coi nh chn hp l, cn ng th 15 ta so snh:

Phng n tiu dng ti u: X = 4,5 v Y = 6 MU x 5 MU x 6 = 6dvhd < = 7 dvhd (khng tho iu kin (1) Px Px Nhng khng cn cch no phn phi tt hn. Do trong thc t, ti a ha hu dng ta chn cc phi hp gia cc sn phm tha mn 2 iu kin:MU y MU x Px Py

hay

M U Px

x

M U Py

y

min

(1)

X.Px + Y.Py = 1 (2) Trong thc t chng ta thng khng c nhiu la chn t nguyn tc l thuytMU y MU x = . khi tiu dng nhiu sn phm. Do , ti a ho tho mn, ngi tiu Px Py

dng phi phn phi thu nhp nht nh ca mnh cho cc sn phm sao cho hu dng bin trn mt n v tin t ca sn phm ny phi tng ng hu dng bin trn mt n v tin t ca cc sn phm khc:

45

MU x MU y MU z ... Px Py Pz

2.3. S hnh thnh ng cu th trng S hnh ca ng cu c nhn i vi sn phm X. ng cu c nhn ca mi sn phm th hin lng sn phm m mi ngi tiu dng mun mua mi mc gi sn phm trong iu kin cc yu t khc nh s thch, thu nhp v gi cc sn phm khc coi nh khng i. xy dng ng cu c nhn i vi sn phm X, ta gi s gi ca sn phm X l Px gi ca Y l Py. Ta ch cho gi sn phm X thay i, cc yu t cn li (Py, I v s thch c gi nguyn khng i). Ngi tiu dng ti a ha hu dng khi tiu dng hng ha X,Y trong tnh trng cn bng tc l:MU y MU x = Px Py

Gi s ngi tiu dng A c thu nhp I = 350 ng chi mua 2 sn phm X v Y vi Px1 = 20 ng; Py1 = 10 ng. S thch ca A i vi 2 sn phm c th hin qua bng sau: X (sn phm) MUx (vhd) Y (sn phm) . . . 5 . . . . . 11 . . 15 MUy (vhd) . . . 24 . . . . . 22 . . 20

. . . . . 8 . . 10

.. . . . . 66 . . 40

Phng n tiu dng X1 = 10 sn phm X v Y1 = 15 sn phm Y l phng n ti u v tha mn 2 iu kin:MU x1 MU y1 = = 2dvhd Px1 Py1

(1)

X1.Px1 + Y1.Py1 = I (2) (10.20 + 15.10 = 350) Khi gi sn phm X tng ln Px2 = 30 ng trong khi cc yu t khc ( Py, I, s thch) khng i. Nu B vn mun mua s lng X nh c X1 = 10sp th gim lng mua sn phm Y n Y = 5sp v s khng t tha mn ti a v:MU x1 40 MU y 24 = < = Px 2 30 Py1 10

t TUmax, B s iu chnh: gim mua sn phm X v tng mua sn phm Y cho 46

n khi: X2 = 8 v Y2 = 11 tha 2 iu kin:MU x 2 MU y1 = = 2,2dvhd Px 2 Py1

(1)

X2.Px2 + Y2.Py1 = I (2) (8x30 + 11x10 = 350) T thuyt hu dng ta chng minh c quy lut cu:P Qx P Qx

Biu cu v ng cu c nhn i vi sn phm X

PX PX1 (20) PX2 (30)

QX QX1 (10) QX2 (8)

Khi gi sn phm X tng, trong khi thu nhp, s thch v gi sn phm Y khng i th c 3 trng hp c th xy ra: Nu h s co gin ca cu theo gi sn phm X l co gin nhiu. Khi gi sn phm X tng th phn chi tiu cho X gim, phn chi tiu cho Y tng ln, kt qu s lng sn phm Y tng ln so vi trc: Nu ( ED ( x ) >1) : Px tng Nu ( ED ( x ) => TRx gim => TRY tng TRx tng => => Y tng. TRY Px tng => Y gim.

Nu ( ED ( x ) =1) : Px tng => TRx, TRY khng i => Y khng i. S hnh thnh ng cu ca sn phm X. Gi s trn th trng sn phm X ch c 2 c nhn ngi tiu dng A v B, th lng cu th trng l tng lng cu ca hai c nhn mi mc gi. n gi sn phm P Lng cu ca A (ng/SF) (qA) P1 (20) P2 (30) qA1 (10) qA2 (8) Lng cu ca B (qB) qB1 (5) qB2 (2) Lng cu th trng (QD = qA + qB) Q1 = qA1 + qB1 (15) Q2 = qA2 + qB2 (10)

47

Hnh 3.3. S hnh thnh ng cu sn phm ng cu th trng (D) c tng hp t cc ng cu c nhn, bng cch tng cng theo honh cc ng cu c nhn. V d: qA = - 1/2.P + 200, qB = - P + 300 => Hm cu th trng l: QD = qA + qB = -3/2.P + 500 Vy ng cu th trng i vi mt hng ha l tng hp tt c cc ng cu c nhn i vi hng ha . Cng nh cu c nhn ng cu th trng l tp hp nhng im c xc nh bi nhng s lng khc nhau i vi mt hng ha c tiu th vi mc gi tng ng, trong nhng iu kin khc nhau khng i, s lng tiu th hng ha trn th trng bng tng s lng tiu th ca cc c nhn trn th trng v hng ha (mc gi c ca hng ha trn th trng v i vi tng c nhn l nh nhau) Thuyt hu dng gip ta phn tch thi tiu dng ca c nhn v gii thch s hnh thnh ng cu th trng. Tuy nhin thuyt ny cng c nhng nhc im khi p dng l kh nng chia nh ca sn phm v kh nng o lng hu dng. 2. PHN TCH CN BNG TIU DNG BNG HNH HC 2.1. Mt s vn c bn 2.1.1. Ba gi thuyt c bn v s thch ca ngi tiu dng S thch c tnh hon chnh, ngha l ngi tiu dng c kh nng so snh, sp xp theo th t mc tha mn m cc phi hp khc nhau gia hai hay nhiu hng ha c th mang li. V d: Phi hp A gm: 1 ly kem + 4 chic bnh ngt. Phi hp B gm: 2 ly kem + 2 chic bnh ngt. Nu l ngi thch n bnh ngt th phi hp A mang li mc tha mn cao hn phi hp B; anh ta s sp xp A > B. Ngc li, i vi ngi thch n kem, i vi anh ta phi hp B mang li mc tha mn cao hn phi hp A; anh ta sp xp B > A. Ngi tiu dng lun thch nhiu hng ha hn l t hng ha (gi s vi mi hng ha u tt u c mong mun). Tt nhin, mt s hng ha chng hn nh nhim khng kh, l khng c mong mun v ngi tiu dng s trnh hng ha bt k lc no h c th. S thch c tnh bc cu, ngha l nu phi hp A c u thch hn phi hp B, phi hp B c u thch hn phi hp C th tt nhin phi hp A s c u thch hn phi hp C: A > B v B > C A > C 2.1.2. ng ng ch khc phc phn no nhng nhc im ca phn tch hu dng, t lu ngi ta cn dng ng ng ch trong phn tch kinh t. Tuy nhin c 2 cch phn tch u cho cng mt kt qu: c 2 lin h cht ch vi nhau v gip lm sng t vn thi tiu dng c nhn. Cc bc phn tch cng nhm xc nh ng cu c nhn v ng cu th trng. Khi nim ng ng tch l tp hp cc phi hp khc nhau gia hai hay nhiu sn phm cng mang li mt mc tha mn cho ngi tiu dng. Gi s c bn phi hp A, B, C v D ca 2 sn phm thc phm ( X) v s lng 48

qun o (Y) cng to ra mt mc tha mn cho ngi tiu dng l U1, c th hin trong bng 3.7 di y: Phi hp A B C D X (v) 3 4 5 6 Y (v) 7 4 2 1

Th hin cc phi hp trn ln th, cc trc biu th s lng sn phm (X) v s lng qun o (Y), ta c ng ng ch (U1) S thch ca ngi tiu dng c th c m t bng tp hp cc ng ng ch tng ng vi cc mc tha mn khc nhau. Cc ng ng ch cng xa gc O th mc tha mn cng cao. Tp hp cc ng ng ch trn mt th c gi l s ng ch.

Hnh 3.4. ng ng ch c im ca ng ng ch Cc ng ng ch thng c ba c im: (1) Dc xung v bn phi, iu ny phn nh thc t ca ngi tiu dng l khi gim lng tiu th sn phm ny th tng lng tiu th sn phm kia tng hu dng khng i. Nu ng ng ch nm ngang, th tc l vi cng lng Y phi hp vi nhng lng X khc nhau u em li mc hu dng nh nhau. iu ny cho thy ngi tiu th bo ha vi lng X, do d c tng thm X cng khng lm tng thm hu dng (2) Cc ng ng ch khng ct nhau Gi s hai ng ng ch (U1) v (U2) ct nhau nh trn hnh 3.5, hai phi hp A v C cng nm trn ng (U1), do : TUA = TUC (1) Tng t: TUB = TUC (2) T (1) v (2), tnh bc cu cho php ta kt lun TUA = TUB. Nhng iu ny tri vi gi thuyt thch nhiu hn t. Do hai ng ng ch khng th ct nhau.

49

Hnh 3.5. Cc ng ng ch khng bao gi ct nhau Tnh b sung hay thay th ca cc sn phm c phn nh trong cong ca ng ng ch. Tht ra cc sn phm c tnh thay th hay b sung nhau ng vi nhng s lng no . Li v pha gc O, th hin t l m ngi tiu dng mun nh i gia hai loi gim dn, t l ny c gi l t l thay th bin (MRS). T l thay th bin ca X cho Y (MRSXY) l s lng sn phm Y gim xung khi s dng tng thm mt n v sn phm X nhm bo m mc tha mn khng i. MRSXY = DY/DX Vi v d trn: MRSXY = -3/1;-2/1;1/1 Trn th MRS l dc ca ng ng ch Mi quan h gia MRSXY vi MUX v MUY (1) Tng hu dng gim xung do gim s lng sn phm Y s dng: DTU = DY.MUY (2) Tng hu dng tng thm do s dng thm 1 n v sn phm X: DTU = DX.MUX m bo tng hu dng khng i th: DY.MUY + DX.MUX = 0 MU x Y = = MRS XY MU y X Do t l thay th bin cng chnh l t s hu dng bin ca hai sn phm. Cc dng c bit ca ng ng ch Ty theo mi quan h trong s dng gia hai sn phm l thay th hay b sung, hay va thay th va b sung m ng ng ch c nhng dng khc nhau. Y Y

U2 U1 X a) X v Y l hai sn phm b sung X b) X v Y l hai sn phm thay th

Hnh 3.6. Cc dng c bit ca ng ng ch 2.1.3. ng ngn sch Khi nim ng ngn sch l tp hp khc nhau gia hai sn phm m ngi tiu dng c th 50

mua c vi cng mt mc thu nhp v gi cc sn phm cho. Phng trnh ng ngn sch c dng: X.PX + Y.PY = I hay Y = I/ Py - (Px/ Py)X Vi X l lng sn phm X mua c. Y l lng sn phm Y mua c. PX l gi sn phm X. PY l gi sn phm Y. I l thu nhp ca ngi tiu dng. M t trn hnh 3.7 ta c ng ngn sch MN: OM = I/PY: th hin lng sn phm Y ti a m ngi tiu dng mua c. ON = I/PX: th hin lng sn phm X ti a m ngi tiu dng mua c.

Hnh 3.7. ng ngn sch c im (1) ng ngn sch l ng thng dc xung v bn phi. (2) dc ca ng ngn sch l t gi gia hai sn phm (PX/PY), th hin t l phi nh i gia hai sn phm trn th trng, mun tng mua sn phm ny phi gim tng ng bao nhiu sn phm kia khi thu nhp khng i. V d: A c thu nhp I = 1000 dng mua hai sn phm X v Y vi gi tng ng l PX = 100 v PY = 200. Phng trnh ng ngn sch l: Y = 5 - 1/2X. dc tng ng l -1/2: mun mua thm mt sn phm X phi gim mua 1/2 sn phm Y. S dch chuyn ng ngn sch ng ngn sch c th dch chuyn di tc ng ca cc nhn t sau: (1) Thu nhp thay i, khi thu nhp tng ln, gi cc sn phm khng i, ng ngn sch s dch chuyn song song sang phi. Ngc li khi gi c thu nhp gim, ng ngn sch dch chuyn sang tri.

Hnh 3.8. S dch chuyn ng ngn sch (2) Gi sn phm thay i, khi thu nhp I v gi sn phm Y khng i, nu gi sn phm X tng ln th ng ngn sch quay v pha gc trn trc X, v tr trn trc X vn gi 51

nguyn. Nu gi X tng th chiu quay ngc li.

Hnh 3.9. ng ngn sch quay 2.2 Nguyn tc ti a ha hu dng V mt t nhin, chng ta thy nhu cu ca con ngi rt a dng. Ngi ta cn dng nhiu sn phm vi mt s lng nht nh, bi v nh chng ta bit v hu dng, ng thi v mt kinh t ngi tiu dng b gii hn bi thu nhp ca chnh h v gi c ca hng ha. Nhng ng ng ch cho thy nhng kt hp no khi tiu dng cc sn phm mang li cc kt qu l hu dng cao thp khc nhau. Tt nhin mun ca ngi tiu dng la chn nhng kt hp no mang li hu dng cao nht c th c. Nhng ng gii hn tiu dng cho thy ngi tiu dng ch c mt s la chn c gii hn, h phi phn chia thu nhp ca mnh nh th no cho cc sn phm. Vi mc tiu l t hu dng ti a, th hin trong vic mong mun vn ti cc ng ng ch cao nht trong gii hn thu nhp l I1 v gi cc sn phm cho l PX v PY c th hin qua ng ngn sch tng ng. Vn t ra: Ngi tiu dng nn chn phi hp no gia X v Y tng hu dng t c l cao nht? Cc phi hp A, E, B u nm trn ng ngn sch, do iu tha mn gii hn v ngn sch. Trong E l phi hp ti u v n nm trn ng ng ch cao hn c. Nu chn phi hp A hay B ch to ra mc tha mn U0, cha phi l mc tha mn ti a.

Hnh 3.10. Phi hp tiu dng ti u Nh vy phi hp ti u ca mt ng ngn sch chnh l tip im ca ng ngn sch vi ng ng ch, ti (E) dc ca hai ng bng nhau: Ti E: MRSXY = - PX/PY Trn th: phi hp ti u l ngi tiu dng s mua X1 sn phm X v Y1 sn phm Y t mc tha mn ti a l U1.

52

2.3. S hnh thnh ng cu th trng ng cu ca ngi tiu dng i vi mt hng ha c xc nh bi s lng sn phm m ngi y mua vi nhng mc gi khc nhau.

Hnh 3.11. ng tiu dng theo gi Khi cc iu kin khc khng i, s thay i gi c sn phm dn ti thay i khi lng sn phm c tiu dng. ng cu c nhn v sn phm X (1) Gi s mt ngi tiu th c thu nhp l I1 mua hai sn phm X v Y vi gi cc sn phm l Px1 v PY1, th ng ngn sch tng ng l MN (nh hnh 3.11a). Phi hp ti u ban u l E(x1,y1) l tip im ca ng ngn sch MN vi ng ng ch l U1. Do ta c th xc nh im E (x1, y1) trn th (3.11b). (2) Gi s gi sn phm X tng ln l Px2 (Px2 > Px1) v gi sn phm Y v thu nhp khng i, th ng ngn sch mi l MC. im phi hp ti u l im F (x2, y2) l tip im ca ng ngn sch MC vi ng ng ch l U0 trn th (3.11a) => ta xc nh im F (x2,y2). Ni cc im phi hp ti u E (x1, y1) v F (x2, y2) trn th (3.11a), ta c ng tiu dng theo gi. ng tiu dng theo gi l tp hp cc phi hp ti u gia hai sn phm khi gi mt sn phm thay i, cc iu kin cn li khng i. Ni cc im E (x1, Px1); F (x2, y2) trn th (3.11b), ta c ng cu c nhn v sn phm X, dc xung bn phi. ng cu th trng: c hnh thnh bng cch tng cng cc lng cu t cc ng cu c nhn tng ng vi cc mc gi nh trnh by phn trn. 2.4. Cc vn khc 2.4.1. ng Engel ng Engel phn nh mi quan h gia s thay i lng cu sn phm vi s thay i thu nhp, trong iu kin cc yu t khc khng i. xy dng ng Engel, ta s cho thu nhp thay i, gi cc sn phm khc khng thay i. Gi nh ban u thu nhp l I1, gi cc sn phm ln lt l PX, v PY, ng ngn sch tng ng l MN. im phi hp ti u l E (x1, y1) l tip im ca ng ngn sch MN vi ng ng ch U1. (Hnh 3.12a).

53

Hnh 3.12. ng tiu dng theo thu nhp Nu thu nhp thay i tng ln l U2, gi cc sn phm khng i (Px,Py) th ng ngn sch mi l MN. im phi hp ti u mi l E (x2, y2) l tip im ca ng ngn sch MN vi ng ng ch U2. Ni cc im F (x1, Px1); F (x2, y2) trn th (3.12a), ta c ng tiu dng theo thu nhp. ng tiu dng theo thu nhp l tp hp cc phi hp ti u gia hai sn phm khi thu nhp thay i, gi cc sn phm khng i T ng theo thu nhp, ta c y s liu xy dng ng Engel cho cc sn phm. I I1 I2 X X1 X2 Y Y1 Y2

Hnh dng ng Engel ca sn phm cho chng ta bit tnh cht ca sn phm l thit yu, sn phm cao cp hay sn phm cp thp (hnh 3.12b; 3.12c; 3.12d)

I I2 I1

ng Engel i vi sn phm X F E

I I2 I1 Y1 Y2

ng Engel i vi sn phm Y

X1 X2 X b) X l sn phm thit yu

Y

c) Y l sn phm cao cp

54

I I2 I1 F E ng Engel i vi sn phm Z

Z2 Z1 Z d) Xcho chng tacp thpkhc bit trong chi tiu ca ngi l sn phm nhng ng Engel cng gii thch tiu dng thuc cc nhm thu nhp khc nhau. V d: S liu thng k ca nhiu gia nh vi vic chi tiu v mt s mt hng nh sau: Chi tiu cho Gii tr Mua nh Thu nh Y t 1 545 1172 1493 932 2 661 1526 1790 1250 3 1158 2156 2078 1499 4 1280 3164 1897 1522 5 1528 4494 1401 1627 6 3072 7800 991 1707

S liu trn cho bit mi quan h gia chi tiu cho mt hng mc c th no ch khng phi l lng hng c tiu dng vi thu nhp. Ta thy, hai hng mc u gii tr v nh l nhng mt hng c co gin ca cu theo thu nhp l rt cao. Chi tiu trung bnh ca gia nh cho gii tr tng gn 6 ln khi chng ta chuyn t nhm c thu nhp thp nht n nhm thu nhp cao nht, chi mua nh cng vy. Ngc li hng mc th ba l chi thu nh gim khi thu nhp tng, n phn nh thc trng hu ht nhng ngi c thu nhp cao iu mua nh ring thay v i thu nh. Cui cng y t l hng mc tiu dng c co gin theo thu nhp dng thp nht. 2.4.2. Tc ng thay th v tc ng thu nhp Khi gi sn phm X tng ln (hay gim xung) trong iu kin cc yu t khc khng i th lng tiu th sn phm X gim xung (hay tng ln) l kt qu tng hp ca hai tc ng: tc ng thay th v tc ng thu nhp. Gi s gi ca hng ha X gim xung gy nn hai tc ng. Th nht, sc mua thc t ca ngi tiu dng tng ln: h c li hn bi h c th mua cng mt lng hng ha vi s tin t hn v c d tin mua sm thm. Th hai, h s tng tiu dng mt mt hng no tr nn r hn v gim tiu dng mt hng tr nn t hn mt cch tng i. Thng thng c hai tc ng nay xy ra ng thi nhng r hn chng ta cn phn bit hai tc ng ny. Tc ng thay th: l lng sn phm X gim xung (tng ln) khi gi sn phm X tng ln (hay gim xung) trong iu kin mc tha mn khng i (hay thu nhp thc t khng i). Do tc ng thay th lun mang du m. S thay th ny c nh du bng s dch chuyn dc theo ng ng ch. Tc ng thu nhp: Khi gi sn phm X tng ln lm thay i lng cu sn phm X do sc mua gim xung (thu nhp thc t gim) v lm thay i mc tha mn. (1) Nu X l sn phm thng thng th tc ng thu nhp mang du m, khi gi sn phm X tng ln thu nhp thc t gim s lm gim lng cu sn phm X. (2) Nu X l sn phm th cp tc ng thu nhp mang du dng, khi gi sn phm 55

X tng ln, thu nhp thc t gim lm lng cu sn phm X tng ln v ngc li. Ta c th minh ha hai tc ng trn qua th 3.13

M

M

Y2 Y Y1

F

U1 I/Px2 C x1 Hnh 3.13. Tc ng thayI/Px1 N ng thu nhp th v tc X2 X C Gi nh X v Y l hai sn phm bnh thng. Vi ng ngn sch ban u l MN, th phi hp ti u l im E(x1,y1), t mc tha mn ti a l U1. Nu ch c gi sn phm tng ln t Px1 n Px2 (gi sn phm Y v thu nhp khng i), th ng ngn sch mi l MC v im phi hp ti u tng ng l im F(x2,y2) vi mc tha mn ti a t c l U0. Nh vy khi gi sn phm X tng ln t Px1 n Px2 th tc ng thay th v tc ng thu nhp lm lng tiu th sn phm X gim t x1 xung x2. o lng tc ng thay th, ta loi tr tc ng thu nhp bng cch tng thm thu nhp mt lng (I) va ng ngn sch gi nh MC song song vi ng ngn sch MC v tip xc vi ng ng ch ban u U1 ( gi mc tha mn khng i) ti im G (x, y). Nh vy tc ng thay th l on x1x, l s di chuyn dc ng ng ch U1 t E n G. Tc ng thay th mang du m, ngha l s tng gi sn phm s lm gim lng cu sn phm v ngc li trong iu kin mc tha mn khng i. V tc ng thu nhp: Khi gi sn phm tng th thu nhp thc t gim, th hin cng mt mc thu nhp bng tin nh trc, nu gi sn phm tng th s lng cc sn phm c mua s gim xung so vi trc v ngc li. ng ngn sch thc t l MC (vi im cn bng F(x2,y2)), nh vy tc ng thu nhp l on xx2, l s dch chuyn t G U1 sang F U0 l lng sn phm X gim t x xung x2, lm gim mc tha mn t U1 U0. Tm li, vi X l sn phm thng thng, tc ng thay th v tc ng thu nhp cng cng chiu. Khi gi sn phm X tng th tc ng thay th lm lng sn phm X tip tc gim t x xung x2. Tng hp hai tc ng, khi gi sn phm X tng ln Px1 ln Px2 lm lng sn phm X gim t x1 xung x2.

E U0

G

56

2.4.3. Hin tng Giffen

Hnh 3.14. Hin tng Giffen Qua phn tch trn, ta thy nu X l sn phm thng thng th tc ng thay th v tc ng thu nhp l cng chiu, u gim khi gi sn phm tng. Nu X l sn phm th cp th tc ng thay th v tc ng thu nhp ngc chiu nhau. V mc l thuyt, i vi sn phm th cp c th xy ra trng hp tc ng thu nhp mnh hn ln p tc ng thay th, ng cu s dc ln v bn phi: khi gi tng, lng cu sn phm s tng v ngc li. y chnh l hin tng Giffen. 2.4.4. Thng d tiu dng (CS) Ngi tiu dng mua hng ha v vic mua sm hng ha khin cho h tha mn hn. Thng d tiu dng l thc o tng th nhng ngi tiu dng c li hn bao nhiu khi h c kh nng mua hng ha trn th trng. V nhng ngi tiu dng khc nhau c cch nh gi khc nhau i vi vic tiu dng nhng hng ha c th, nn lng tin ti a h mun tr cho hng ha cng khc nhau. Theo qui lut hu dng bin gim dn, i vi mi c nhn, mc tha mn ca sn phm tiu dng trc thng ln hn mc tha mn ca cc sn phm tiu dng sau, do ngi tiu dng sn lng tr nhng mc gi cao hn cho nhng sn phm tiu dng trc. Nhng thc t, ngi tiu dng tr cng mt mc gi cho tt c cc sn phm c mua cn c vo hu dng bin ca sn phm sau cng, to ra thng d tiu dng. Thng d tiu dng ca mt n v sn phm l phn chnh lch gia mc gi ti a m ngi tiu dng sn lng tr (cn gi l gi dnh trc) vi gi thc tr cho sn phm. Thng d tiu dng c nhn cho q1 sn phm l chnh lch gia tng s tin ti a m ngi tiu dng sn lng tr vi tng s tin thc t tr cho q1 sn phm

57

Hnh 3.15. Thng d tiu dng Trn th 3.15, khi gi l P1 = 50 ng, lng cu ca c nhn A l q1 =10 sn phm, th thng d tiu dng ca sn u tin: CS1SF = gi ti a m ngi tiu dng sn lng tr - gi thc tr. = 100 ng - 50 ng = 50 ng. Thng d tiu dng ca q1 sn phm: CSq1 = Tng s tin ti a m ngi tiu - Tng s tin thc tr cho q1 sn phm dng sn lng tr cho q1 sn phm = OJAq1 - OP1Aq1 = JP1A = 750 ng - 500 ng = 250 ng. Thng d tiu dng trn th trng Nu gi th trng l P v sn lng cn bng l Q, th thng d tiu dng trn th trng mc gi P l phn chnh lch gia tng s tin ti a m ngi tiu dng sn lng tr cho Q vi tng s tin thc tr cho Q sn phm (hnh 3.16). Thng d tiu dng trn th trng cn c xc nh bi din tch nm di ng cu v pha trn gi th trng ca sn phm. Khi chnh ph tng thu l t vt/sn phm, chi ph sn xut tng ln do ng cung dch chuyn ln trn S1 S2 (hnh 3.17) gi cn bng tng ln l P2. Thng d tiu dng tng ng l din tch JP2E2 ( CS2 = JP2E2). So vi trc thu, thng d tiu dng gim. CS = CS2 - CS1 = JP2E2 - JP1E1 = -A -B Tm li, nu gi th trng tng ln th thng d tiu dng trn th trng gim xung v ngc li. CU HI THO LUN V BI TP 1. Da trn phng vn chuyn su thu thp thng tin v a thch tiu dng tri cy v tht cho bit tt c cc t hp ca tri cy v tht sau y em li cng mt mc hu dng nh nhau i vi h ng A. T hp 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 S n v tht 1,0 3,0 5,0 7,0 9,0 11,0 13,0 15,0 17,0 19,0 S n v tri cy 34,40 14,00 9,22 7,00 5,70 4,84 4,22 3,75 3,39 3,09

a. Dng thng tin trn v ng bng quan (ng ng ch hay indifference curve) ca ng A. b. Gi s ng A c 34 n v tri cy v 1 n v tht. ng A s mun chp nhn thm bao nhiu n v tht gim bt 10 n v tri cy? c. Sau khi hon i nh trn, ng A c 24 n v tri cy. ng A s mun chp nhn thm bao nhiu n v tht gim thm 10 n v tri cy na? 58

d. Kt qu ca cu (c) cao hn hay thp hn cu (b). Gii thch. Nu khng th xc nh c cu tr li, cn thng tin g thm c th tm c tr li? e. Gi mt n v tht v mt n v tri cy ln lt l 12.000 ng v 2.000 ng. ng A c thu nhp 120.000 ng/thng. c lng s n v tht v s n v tri cy ng A mong mun mua. f. Nu gi tht gim t 12.000 cn 8.000 ng. V ng bng quan tng ng vi s lng tht v tri cy ng A mong mun mua. g. Nu gi tht gim t 12.000 cn 8.000 ng v thu nhp gim 20.000 ng. V ng bng quan tng ng vi s lng tht v tri cy ng A mong mun mua. 2. Gi s ngi tiu dng chn la gia 2 hng ho F v C ti a ho s tha mn ca mnh, gii hn bi ngn sch. a. Gii thch v v trn th cc ng bng quan. b. dc ca ng bng quan o lng ci g? c. Ti sao ng bng quan l ng cong lm v pha gc to ? d. Gi Pf v Pc, MUf v MUc ln lt l gi v hu dng bin ca hai hng ho ny, dng ng ngn sch v ng cong bng quan tm im ti u ca ngi tiu dng. e. Ti im ny Pf, Pc, MUf , MUc v t xut thay th MRS lin h vi nhau nh th no? 3. Khi gi ca mt hng ho tiu dng thay i, gii thch nh hng thay th v nh hng thu nhp. Gii thch co gin gi v co gin thu nhp ca cu. 4. V cc ng bng quan ca hai hng ho trong hai trng hp: a. Hai sn phm hon ton b tc cho nhau (v d, chic giy bn tri v chic giy bn phi) b. Hai sn phm thay th (v d nc ngt coca v nc ngt pepsi). 5. Gi s bnh m tht (X) gi 2 ngn ng mt bnh, nc ngt (Y) gi 1,5 ngn mt chai. Mt ngi tiu dng c 10 ngn chi dng cho hai sn phm ny. ng gii hn ngn sch c dng nh th no? Tm dc ca ng ngn sch ny. 6. Gi s s chn la gia 2 sn phm bnh m tht (Y) v nc ngt (X) ca mt ngi tiu dng c th biu din bng mt hm hu dng nh sau: U = .Y X ng ng ch ca hm hu dng ny c suy ra bng cch chn cc t hp khc nhau ca X v Y cho cng mt gi tr hu dng. G s chn mc hu dng l 10, hm ca ng ng ch l: 10 = X .Y hay 100 = X . Y a. Tm t l thay th bin MRS ca X cho Y ti cc im (X = 5,Y = 20) v (X = 20,Y = 5). Hy gii thch kt qu. b. Tm hm s biu din hu dng bin ca X v hu dng bin ca Y. c. Tm hm ca MRS da trn quan h gia MRS v hu dng bin ca X v Y. 7. Gi s hu dng ca 2 sn phm X v Y i vi mt ngi tiu dng l mt phng trnh c dng nh sau (hm Cobb Douglas): Hu dng = U(X,Y) = X 0,5 Y 0,5 Nu gi ca Y v X ln lt l Py = 1000 v Px = 250, v ngi ny c 2000 chi cho 2 sn phm ny. Tm mc tiu th ti u (t mc hu dng cao nht) ca X v Y ngi tiu dng ny. 8. Vi thng tin nh trong bi tp trn, gi s ngi tiu dng mun tm mc tiu th ca X v Y c chi ph nh nht t mc hu dng bng 2. Tm mc chi ph ny. 9. Mi tun, anh t mua 2 bnh m tht gi 2 ngn mt , 8 gi xi gi 500 ng mt gi, v 8 qu trng gi 1000 mt qu, nhng khng mua coca gi 1500 mt chai. Bn c th kt lun nh th no v hu dng bin ca 4 sn phm trn i vi anh t? 59

10. Ti sao cu ni Mc hu dng s ti a khi hu dng bin ca tt c sn phm bng nhau l sai. Cu ny phi c sa li nh th no cho ng, gii thch. 11. Mt ngi tiu th c thu nhp I = 3500 mua 2 sn phm X v Y vi gi tng ng l Px = 500 v Py = 200. S thch ca ngi ny biu hin qua hm s TU x = -Q2x + 26Qx v TUy = -5/2Q2y + 58 Qy. Xc nh phng n tiu dng ti u v tng hu dng ti a c th t c. 12. Gi s bn rt giu v rt mp. Bc s khuyn bn nn n king v gii hn mc 2000 calo mt ngy. Cn bng ngi tiu dng i vi nhu cu n ung ca bn thay i nh th no? 13. Mt ngi tiu th c thu nhp I = 36.000 chi tiu cho 3 loi sn phm X, Y v Z c gi l Px = Py = Pz = 3000 . S thch ca ngi ny i vi 3 loi sn phm nh sau: S lng sn phm 1 2 3 4 5 6 7 TUx 75 147 207 252 289 310 320 TUy 68 118 155 180 195 205 209 TUz 62 116 164 203 239 259 269

ti a ho hu dng, ngi ny phi phn phi thu nhp cho 3 loi sn phm nh th no? Tng hu dng t c? Nu thu nhp vn l 36.000 nhng gi sn phm thay i Px = 3000, Py = 6000 v Pz = 3000. Ngi ny s phn phi chi tiu nh th no c tng hu dng cao nht?. V ng cu c nhn sn phm Y. 14. Gi s nhu cu i li qua mt cy cu c dng Y = 1.000.000 - 50.000 P, trong Y l s chuyn i qua cu v P l ph qua cu. a. Hy tnh thng d ngi tiu dng nu gi ca ph qua cu l 0 ng, 1 ng v 20 ng. b. Nu ph xy cu l 1.800.000 ng. Tm mc ph qua cu ho vn. Thng d ngi tiu dng ti mc ph ny bng bao nhiu? c. Gi s ph xy cu bng 8 triu ng. Gii thch ti sao cy cu cn phi c xy mc d khng c mc ph qua cu no cao t ho vn. 15. Gi s co gin cu theo thu nhp i vi thc phm l 0,5 v co gin cu theo gi thc phm l 1,0. Vi gi thc phm l 2.000 ng, mt h gia nh c thu nhp hng nm 25.000.000 ng chi tiu 1.000.000 ng mt nm cho thc phm. a. Nu thu nh vo gi bn thc phm lm cho gi thc phm tng ln gp i, chi tiu vo thc phm ca h gia nh ny thay i nh th no? b. Gi s nu gia nh ny nhn c mt s tin