Küresel Doğal Gaz Senaryoları ve
TürkiyeFatih Dönmez
EPDK Kurul üyesi
1Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
İçerik• Giriş
– Bazı basit ve tartışmalı kurallar
• Dünya Doğal gaz piyasasına bakış– Doğalgazın oranı– LNG– Elektrik Tüketimi, Ulaştırma
Senaryo Çalışması• Altın Çağ• Med Cezir• Durgunluk
2Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Tartışmalı Kurallar
• Kural 1:“Her petrol fiyat artışı, gelişmiş
ülkelerdeki ekonomik kriz ihtimalini arttırır.”
3Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Kanıt 1
Kırmızı çizgiler, petrol fiyat artışları, gri taralı alanlar ekonomik durgunluklar veya krizler…Petrol Fiyat Şokları ve Durgunluklar, James Hamilton
2007-2008 Krizi
4Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Sebep 1 – Mikro açıdan
• Ekonomik büyümenin temelinde orta sınıf var
• Orta sınıf bütçesindeki enerji giderleri ne kadar artarsa, diğer harcama kalemlerinin oranları düşüyor.
5Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Sebep 1 – Makro dengeler• Petrol fiyatları diğer emtia fiyatlarını da sürüklüyor• Ör : Türkiye gibi hammadde ithal eden ülkelerde, petrol ithalatı sıfırlansa
da ithalat petrol fiyatları ile birlikte hareket eder.
Çünkü petrol fiyat artışları ile gıda fiyat artışları ilişkili, insanların “gıda” ve “enerji” ihtiyaçları en temel ihtiyaçlardan. Bu da bizi ikinci sebebe getiriyor.
6Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Tartışmalı Kurallar
• Kural 2:“Her petrol fiyat tavanı, petrol
ihraç eden ülkelerin bulunduğu bölgelerdeki politik krizlerin habercisidir.”
7Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Kural 2 - Örnekler• Latin Amerika: Venezuela (“Çokluk Paradoksu”)• Ortadoğu
– İran devrimi– Fiyat artışı sonrası Suudi Arabistan Kralı’nın halkına verdiği
paralar
Gelirleri petrol kaynaklarına bağlı olan ülkelerin yoğun olduğu ülkelerde, petrol fiyat zirveleri sonrası hızlı fiyat düşüşleri bütçeleri darmadağın ediyor ve rant dağıtımı kararsız bir noktaya gidiyor.
8Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Sebep 2 Petrol
GelirleriBütçe Fazlası
Artan Tüketim artışları
Gıda, Enerji de sübvansiyon
Arttırılan bedava
hizmetlerPetrol fiyatlarının ani düşüşü
Azalan Enerji Sektör ve
Altyapı Yatırımları Artan Gelir
İhtiyacı
Kırılan saadet zinciri
Mevcut üretimin
artmaması
9Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Arap Baharı Piyasaları Nasıl Etkiler?• Cevap: Geçmiş örneklere bakalım
Ayaklanmalar ve 1979 devrimi
İran hala devrimden önceki seviyesine çıkamadı 10Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Türkiye de Tüketici Güveni ve Uluslararası Petrol Fiyatları
11Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Temel Sorular• Fiyatların Yönü (Ucuz enerji bitti mi?)• Polonya (Avrupa’nın en büyük Kaya gazı üreticisi olacak
mı?)• Çin (Talep ve ekonomik büyüme yönü)• Petrol son kalesi olan ulaştırmayı doğal gaza kaptıracak
mı?• Nükleer• En önemlisi Ekonomik Büyüme
12Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Doğalgazın Oranı Giderek Artmaktadır.
13Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Hangi senaryo olursa olsun…• Ucuz gaz yok (Ama geçen seneki tahminlere göre fiyat öngörüleri düştü)
$/mmBTU 2010 2020 2030Amerika 4.39 6.1 7
Avrupa 8.01 9.5 10.1
Japonya 10.91 11.7 12.3
$/1000 m3 (*39.6) 2010 2020 2030Amerika 173.844 241.56 277.2
Avrupa 317.196 376.2 399.96
Japonya 432.036 463.32 487.08
14Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Doğal gaz talebiOECD talebi %25 artarken
Asya talebi 3.6 katına çıkarken,
Çin talebi 7.5 katına çıkıyor 15Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
1 milyar m3 Doğal gaz = 6.1 TWh Elektrik Üretimi
(6.1 milyar kWh) Mevcut durumda Nükleerden elektrik üretimi ve 2025’te nükleerden elektrik üretimi
Nükleer
Mevcut Üretim (TWh)
Senaryo 1(2025)
Senaryo 2(2025)
Almanya 140 0 0Fransa 428 321 214 Kapanan Nükleer Santralleri Karşılamak için gereken ekstraDoğal gaz miktarı (BCM = milyar m3)
bcm bcmAlmanya 22.9508 22.9508Fransa 17.541 35.082
Türkiye’nin elektrik tüketimi:- 218 TWh (milyar kWh)- 42 bcm (2011 tahmini) 16Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Dünya Doğal Gaz Ticaretinin Değişimi
17Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Bölgelerin Gaz İthalatları
18Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
LNG Ticaret Hacimleri
Dünyada hem LNG hacmi, hem de LNG ticareti yapan ülke sayısı hızla artıyor. Ayrıca Pazar payları da hızla değişiyor. Yeni lider Katar….
19Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
LNG İthalat ve İhracatçıları
Türkiye
İhra
cat
İtha
lat
Endonezya’nın pazardaki payı düşerken, Katar liderlik koltuğunda
İhracatçılar arasında Japonya, Güney Kore, İspanya var…
Dikkat! Çin daha pazara girmedi
20Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Bazen İthalatçılar Herkese Eşit Fiyat Uygulamıyor
21Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Gaz Fiyatlarının Geleceği
Rekabetçi Fiyat Oluşumlarının geleceği daha parlak
22Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
LNG Fiyatları
23Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Doğal gazlı Araç Sayıları
24Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Doğu Akdeniz Undisc OIL: 1.7 Gb, GAS: 3.5 TcmRecoverable reserves: 700 bcm
25Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Kıbrıs’ta LNG üretimi olursa• 15 mtpa (Milyon ton per annum) (20 bcm)• Noble 44-48 ay içinde tesisi kurabileceğini düşünüyor• Bir tek soğutma komprosörü için bekleme süresi 31 ay• 15 mtpa için 9 tane gerekiyor• Toplam maliyet 18 -24 milyar$ (buna kuyudan sahile boru
hattı maliyeti dahil değil)• En erken 2017 gibi
26Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
SenaryoDünyaDünya
BölgeBölge
TürkiyeTürkiye
27Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Senaryolar(2012-2030)Altın ÇağAltın ÇağPetrol giderek yerini doğal gaza bırakırken, bir yandan doğal gaz yatırımları artar diğer taraftan doğal gaz piyasası likit bir piyasaya dönüşür.
Med CezirMed CezirPetrol fiyatları yükselmeye devam eder, ama bu ekonomileri yavaşlatır, ekonomik yavaşlamalar fiyatları aşağı çeker. Fiyatlar bir dengeyi bulamaz, volatilite yüksektir.DurgunlukDurgunlukEkonomik krizlerin etkisi azalsa da, dünya bir türlü 2000’li yıllardaki büyüme trendini yakalayamaz. Özellikle Asya bölgesinde, ekonomik büyüme ciddi oranda yavaşlar. AB bölgesi uzun dönemli bir yeniden yapılanmaya girer 28Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Altın Çağ – Küresel DeğişimlerParametreParametre AçıklamaAçıklama
Petrol FiyatPetrol Fiyatlarıları Petrol fiyatlarının yükseliş trendi devam eder, fakat bu yükseliş sert değildir. Bu da diğer teknolojileri ve kaynakların şansını arttırır. Piyasalar daha entegredir. Ekonomik büyüme çok yüksek olmasa da, yeterli seviyededir.
Doğalgaz Fiyatlarının Petrol Doğalgaz Fiyatlarının Petrol Fiyatlarına EndekslenmesiFiyatlarına Endekslenmesi
Doğalgaz fiyatlarının petrole endekslenmesi giderek azalır. Artık daha fazla spot piyasa fiyatı konuşulur. Bu üretici ülkelerde rahatsızlığa sebep olur ama kaya gazı (shale)’nın piyasaya girişi ile eski etkilerini bulamazlar. Bu süreçte bir kısım kontrat hala petrole endekslidir ama spot parametreler de içerir.
LNGLNG LNG hacmi hızla artar. Asya piyasası canlanır.
NükleerNükleer Nükleer santraller, OECD ülkelerinde giderek daha fazla sistem dışına itilir. Bu senaryo da, doğalgaz sadece bu nükleer santralleri değil, bir kısım kömür santrallerini de ikame eder.
ElektrikElektrik Doğalgaz kaynaklarının hızla devreye girmesi ile elektrik daha fazla doğal gaza bağımlıdır. Elektrik talebi de kararlı ve yüksek olmayan doğal gaz fiyatları sebebi ile hızla artar.
Ulaştırma (Araçlar)Ulaştırma (Araçlar) Ulaştırmada, başta Kuzey Amerika olmak üzere bir çok yerde doğal gazlı arabaların sayısı artar. Artık petrolün son kalesi olan ulaştırmada da doğal gazın payı hızla artmaktadır.
KontratlarKontratlar Yeni kontratlar- yeni formüller . Kontratlarda spot fiyatlar ve esneklikler arttırılmıştır. Bir satıcılar piyasası değil, alıcılar piyasası oluşur. Yani fiyat avantajı tüketen taraftadır
29Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Altın Çağ – TürkiyeParametreParametre Türkiye - AçıklamaTürkiye - Açıklama
Talep ArtışıTalep Artışı Doğalgaz talebi hem elektrik kaynaklı hem de sanayi ve konut kaynaklı olarak hızla artar.
ÇeşitlendirmeÇeşitlendirmeEnerji GüvenliğiEnerji Güvenliği
Akdeniz, Karadeniz, Irak gazları da devreye girer, Türkiye’nin imkanları artmıştır. Satıcı ülkeler Avrupa’ya en ekonomik ve güvenli yol olarak Türkiye’yi görürler. Bu da Türkiye’nin arz güvenliğine de katkı sağlar
Gaz TicaretiGaz Ticareti İstanbul Commodity Exchange üzerinden, Irak, İran, Azerbaycan gazlarının ticareti, future, forward,
Elektrik PiyasasıElektrik Piyasası Elektrik fiyatları daha fazla doğal gaz fiyatları ile ilintilidir. Fiyatlarda azalan bir artış vardır. Elektrikte doğal gazın oranı %65’lere çıkar. Yerli kömür azalır.
30Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Med Cezir– Küresel DeğişimlerParametreParametre AçıklamaAçıklama
Petrol FiyatPetrol Fiyatlarıları Petrol fiyatları bir düşüp bir çıkmaktadır. Enerji fiyatlarındaki bu belirsizlik herkesi kötü etkilemektedir. Ama ekonomik büyüme güçlü olmasa da devam etmektedir. Fiyatlar bir tepe bir taban yapmaktadır. Belirsizlik hakimdir. Bu da yatırımları geciktirmektedir. Piyasa istikrarı düşüktür.
Doğalgaz Fiyatlarının Petrol Doğalgaz Fiyatlarının Petrol Fiyatlarına EndekslenmesiFiyatlarına Endekslenmesi Fiyatlar yükseldikçe: Tüketici ülkeler formülasyonda esneklik isterken
Fiyatlar düşerken: Üretici ülkeler formülasyonu destekler
LNGLNG Spot piyasa hacmi artar ama LNG kontratları daha çok uzun vadelidir. Herkes önünü görmek istemektedirler. LNG ve boru hattı üzerinden ticaretler eşit miktarda artar
NükleerNükleer Nükleer santrallerin devreden çıkışı azalır.
ElektrikElektrik Çevre ve iklim konuları gündemdeki yerini korur. Kömür santralleri yapımı yavaşlar. Fakat doğal gaza aşırı bir talep de yoktur.
Ulaştırma (Araçlar)Ulaştırma (Araçlar) Ulaştırmada mevcut trend devam eder, elektrikli ve doğal gazlı arabalar hala marjinal seviyededir.
KontratlarKontratlarTake or paylerde esneklikler
31Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Med Cezir– TürkiyeParametreParametre Türkiye - AçıklamaTürkiye - Açıklama
Talep ArtışıTalep Artışı Doğalgaz talep artışı, fiyat artışları olduğu dönemlerde yavaşlarken, petrol fiyatları düşerken hızlanır. Talep artışı ekonomik büyümeye paralel seyreder.
ÇeşitlendirmeÇeşitlendirmeEnerji GüvenliğiEnerji Güvenliği
Çeşitlendirme devam ederken, marjinal fiyatta kalan kontratlar artık devam ettirilmez. Ucuz kaynakların çeşitlendirilmesi
Gaz TicaretiGaz Ticareti Bir piyasa oluşturma fikri vardır ama uluslar arası piyasalara olan güvensizlik, gaz piyasası oluşumunu yavaşlatır.
Elektrik PiyasasıElektrik Piyasası YEK Alım garantilerine talep artar. Elektrik spot fiyatlarında anı sıçramalar gözlenir. Doğal gaz marjinal fiyat olduğu dönemlerde üretim yapma imkanı bulamaz
32Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Durgunluk– Küresel DeğişimlerParametreParametre AçıklamaAçıklama
Petrol FiyatPetrol Fiyatlarıları Fiyatlar kısa vadede hafif artarken, ekonomik yavaşlama ile birlikte hızla düşer, dünya ekonomisi uzun süreli bir durgunluk-düşük büyüme sürecine girer. Enerji talebi büyümesi durur. Asya bölgelerindeki ekonomilerde sorunlar gözlenir. Petrol fiyatları da 80$ da altına düşer, bir süre orda kalır.
Doğalgaz Fiyatlarının Petrol Doğalgaz Fiyatlarının Petrol Fiyatlarına EndekslenmesiFiyatlarına Endekslenmesi
Dönem başındaki petrol fiyat tartışmaları dönem sonunda yerini mevcut formüllerin devam yönünde bir sessizliğe bırakır. Enerji sorunları artık ikinci plandadır. Formülasyonlu kontratlar konumlarını muhafaza eder. Take or pay’lerde indirim olur.
LNGLNG LNG’de yeni yatırımlar durur/azalır. LNG boru hattı gazı ile rekabet etmeye çalışır. Bir çok LNG sıvılaştırma tesis yatırımı ötelenir.
NükleerNükleer Nükleer santraller konusunda AB adım atarak, santrallerin kapatılmasını engeller. Eski santraller renove edilerek, üretimlerine devam ederler.
ElektrikElektrik Elektrikte, çevre/yenilenebilir ikinci plandadır.Kömür üretimleri artmaktadır.
Ulaştırma (Araçlar)Ulaştırma (Araçlar) Ulaştırmada, düşen petrol fiyatları sebebi ile alternatiflerin girişi imkansız hale gelmiştir.
KontratlarKontratlar Kontratlarda al ya da öde miktarlarında müzakereler olur. Esneklikler artar. Formül değişiklikleri gözlenir.
33Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Durgunluk– TürkiyeParametreParametre Türkiye - AçıklamaTürkiye - Açıklama
Talep ArtışıTalep Artışı Doğalgaz talebi artış hızı düşer.
ÇeşitlendirmeÇeşitlendirmeEnerji GüvenliğiEnerji Güvenliği
Çeşitlendirme konusunda projelerin gerçekleşme hızı yavaşlar. Farklı projeler gündemdedir ama gerçekleşmeler uzun sürmektedir.
Gaz TicaretiGaz Ticareti Gaz ticareti konusunda istekli müşteri de satıcı da bulmakta zorluk çekilmektedir.
Elektrik PiyasasıElektrik Piyasası Doğal gazın elektrikteki üretimi düşer, alım garantileri ve YEK artar. Elektrik talebindeki artış da yavaşladığı için, pahalı doğalgaz fiyatları ile üretim ihtimali düşer
34Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Sonuçlar
Altın ÇağAltın Çağ Med CezirMed Cezir DurgunlukDurgunluk
Gelecek belki de bu üç geleceğin karışımı, optimist-pesimist ve kararsız
Çıkarılacak sonuçlar1.Türkiye’nin önemi tüm senaryolarda artmaktadır.2.Doğu akdeniz gazının boru hattı ile pazarlara açılması en mantıklı ve risksiz yöntemdir3.Bir İstanbul Commodity Exchange üzerinden Irak, İran, Akdeniz, Azerbaycan, Rusya gazlarının pazarlandığı bir Doğal Gaz Süpermarketi4.Elektrikte doğal gazın önemi5.Karar alma ve hareket etme süreçlerinin hızlandırılması
35Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011
Teşekkürler
Fatih DönmezEPDK Kurul üyesi
36Fatih Dönmez - EPDK Kurul Üyesi - 2011