ESPAZOS NATURAISLIC Río Eo

Inclúe a ría de Ribadeo, o curso do Río Eo desde Santalla, na Ribeira de Piquín, ata a desembocadura e os seus afluentes Rodil, Turia e Trabada, así como un pequeno tramo do Ramalledo. É unha área con importantes valores ecolóxicos onde podemos atopar varias zonas diferenciadas cos seus ecosistemas específicos: a costa rochosa de mar aberto fora da ría de Ribadeo, a ría, o esteiro e o río.

SITUACIÓN:No extremo nordés da provincia de Lugo. Fai fronteira co Principado de Asturias. Localidades de referencia: Ribadeo, Trabada, A Pontenova, Ribeira de Piquín, A Fonsagrada.SUPERFICIE: 982 ha CONCELLOS:A Fonsagrada, A Pontenova, Ribadeo, Ribeira de Piquín. Trabada, Riotorto e Meira.VALORES NATURAIS:Bosque de ribeira, esteiro, río, aves acuáticas...

PROTECCIÓNLIC: 29 de decembro de 2004. ZEC: 31 de marzo de 2014-Zonas de Especial Protección dos Valores Naturais, “Río Eo”, de 1.003 ha, e “Ribadeo”, de 536 ha.-Humidal Protexido “Ría de Ribadeo” (614 ha)-Zona de Especial Protección para as Aves ZEPA “Ribadeo” (625 ha).-Humidal Ramsar “Ría do Eo”, 1.740 ha (Compartido con Asturias).-Reserva da Biosfera “Río Eo, Oscos e Terras de Burón”-A área correspóndese parcialmente coa IBA 007 Ría do Eo-Praia de Barayo-Ría de Foz, incluída no inventario de SEO/BirdLife (1998).

XEOLOXÍAOs ríos forman estreitos vales encaixados, agás no esteiro que se abre formando amplas áreas de sedimentos de area e lama. As rochas máis comúns son as lousas, os xistos e as cuarcitas.

Val do Rodil en Vilarpescozo. O Eo en Trabada

CLIMAAtlántico, máis frío nas serras.

RÍO EOTen un percorrido sinuoso e de pendente suave. Comeza cun val amplo e logo encáixase ata a Pontenova. No curso baixo forma chairas aluviais e terrazas e un esteiro de extensas marismas que quedan ao descuberto na baixamar.

O Eo en Montefurado (Ribeira de Piquín)

NACEMENTO E FONTES: Fonteo (Baleira). A fonte máis lonxana é a do rego do Lameirón, na serra do Miradoiro, a 780 m de altitude.LONXITUDE: 91,5 km (79 por Galiza)DESEMBOCADURA: Ría de Ribadeo (mar Cantábrico)TIPO DE RÉXIME: Pluvial con achegas de neve. Presenta augas altas invernais e unha moderada estiaxe.CAUDAL: 19,61 m3/sSERRAS MÁIS IMPORTANTES: OESTE: serras do Miradoiro, Vacariza, Meira, Pousadoiro, Carracedo, Cadeira, Penalonga e Mondigo. LESTE: serras de Madoura, Lastra, Hospital, Follabal, Ouroso e Bobia.AFLUENTES POLA DEREITA: Rodil, Bidueiro,Turia, Ouría e SuarónAFLUENTES POLA ESQUERDA: Martín, Lúa, Xudán, Riotorto, Carreirachá,Trabada, Ferreira e Grande.

O Eo Ribeira de Piquín

O Eo no couto de Salmeán (A Pontenova)

O Eo na Pontenova

Área de lecer A Choza, na ría de Abres (Trabada)

Esteiro do Eo

Esteiro do Eo

RÍO RODILNace na Serra do Invernal (A Fonsagrada) e percorre as terras da Fonsagrada e Ribeira de Piquín onde se xunta co Eo. Os principais afluentes son: Esteiro, Penide, Pontigón, Veiga de Logares, San Estevo e Vaovello.

Antes de xuntarse o Eo e o Rodil circulan paralelos en sentido contrario separados por un lombo rochoso que foi perforado (Montefurado)para facer pasar a auga do Rodil e mover este muíño situado á beira do Eo.

FERVENZAS DO QUEIXOIRO: No lugar de O Queixoiro, ( A Bastida- A Fonsagrada), no rego do Queixoiro, un afluente do Rodil que discorre por un terreo de lousas con saíntes de cuarcitas máis resistentes e forma numerosos rápidos e varias fervenzas. A primeira mide arredor de 15 m de altura e a segunda 12 m.

RÍO TURIA: Nace no Coto de Frades e xúntase co Eo na Pontenova.

RÍO TRABADA: Nace na serra da Cadeira e recolle as augas do concello de Trabada.

Desembocadura do Trabada no Eo.

RÍA DE RIBADEO Ten forma alongada e estreita (10 km de lonxitude e 800 m de anchura media) e está limitada por unha costa de cantís rochosos de lousas, xistos e areiscas. O curso baixo do Eo forma chairas aluviais moi planas e terrazas dando lugar a un esteiro de extensas marismas que quedan ao descuberto na baixamar no que abondan as sebas, os xuncos, os carrizos e as canaveiras.

Boca da ría de Ribadeo

Ría de Ribadeo con Castropol (á esquerda) e Ribadeo (á dereita).

Esteiro do Eo. Os esteiros son lugares onde bule a vida, onde existe unha gran variedade de plantas e animais especialistas en soportar os cambios que se producen varias veces ao día.

Cantís do oeste da ría de Ribadeo

Pena Furada, na boca da ría de Ribadeo

Faro na Illa da Pancha na costa exterior da Ría de Ribadeo, no linde do espazo.

TIPOS DE HÁBITATS DO ANEXO I DA DIRECTIVA 92/43/CEE-Bancos de area cubertos permanentemente por auga mariña, pouco profunda-Esteiros-Chairas lamacentas ou areentas que non están cubertos de auga na baixamar-Grandes calas e baías pouco profundas-Arrecifes-Vexetación anual sobre argazos-Vexetación perenne de coídos-Cantís con vexetación das costas atlánticas e bálticas-Vexetación anual pioneira con Salicornia e outras especies de zonas lamacentas ou areentas-Pasteiros salinos atlánticos (Glauco-Puccinellietalia maritimae)-Matogueiras halófilas mediterráneas e termoatlánticas (Sarcocornetea fructicosae)-Dunas móbiles embrionarias-Dunas móbiles de litoral con Ammophila arenaria (dunas brancas)-Ríos dos pisos basal a montano con vexetación de Ranunculion fluitantis e de Callitricho-Batrachion-Ríos de ribeiras lamacentas con vexetación de Chenopodion rubri p.p. e deBidention p.p.-Queirogais secos europeos-Queirogais secos atlánticos costeiros de Erica vagans-Matogueiras arborescentes de Laurus nobilis-Zonas subestépicas de gramíneas e anuais do Thero-Brachypodietea-Prados con molinias sobre substratos calcáreos, turbosos ou arxilo-limosos (Molinion caeruleae)-Prados húmidos mediterráneos de herbas altas do Molinion-Holoschoenion-Megaforbios eutrofos hidrófilos das orlas de chaira e dos pisos montano a alpino-Prados pobres de sega de baixa altitude (Alopecurus pratensis, Sanguisorba officinalis)--Turbeiras calcarias do Cladium mariscus e con especies do Caricion davallianae-Mananciais petrificantes con formación de tuf (Cratoneurion)-Encostas rochosas silíceas con vexetación casmofítica-Rochedos silíceos con vexetación pioneira do Sedo-Scleranthion ou do Sedo albi-Veronicion dillenii-Furnas mariñas-Bosques aluviais de Alnus glutinosa e Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae)-Carballeiras galaico-portugueses con Quercus robur e Quercus pyrenaica-Soutos

FLORAO río Eo ten unha boa e variada flora acuática e de ribeira con bosques mixtos de amieiras, salgueiros, freixos, bidueiros, avelairas, carballos... e numerosas especies arbustivas e herbáceas entre as que se atopan algunhas pouco comúns en Galiza como os fentos (Vandenboschia speciosa, Woodwardia radicans,…) e os brións (Sphagnum pylaesii), equisetos... No esteiro abondan as sebas, os xuncos (Juncus maritimus), os carrizos e as canaveiras. Algúns vales acollen fragas atlánticas ben conservadas cunha gran biodiversidade: A Marronda, Carballido, San Xes, O Cabanal, Veiga de Logares...

ESPECIES DO ANEXO II DA DIRECTIVA 92/43/CEENarcissus asturiensisTrichomanes speciosumWoodwardia radicans

Detalle do fentoWoodwardia radicans

Amieira (Alnus glutinosa), unha árbore totalmente dependente da auga.Os Vaos (río Rodil)

(Filipendula ulmaria), florece en beirais e lugares húmidos.

Herba porqueira (Eupatorium cannabinum)

Callitriche stagnalis

Aveláo (Hypericum androsaemum)

Xestela (Equisetum arvense)

Herba salgueira e carrizos no esteiro do Eo

Carrizos e salgueiros

Plantas de marismas: Halimione portulacoides e Spartina maritima

FAUNAAo longo do curso do río podemos atopar lontra, furapresas (Galemys pyrenaicus); garza real, picapeixe (Alcedo athis); así como moluscos de interés como o mexillón de río (Margaritifera margaritifera) e nas marxes de algún dos seus afluentes a pouco común Elona quimperana, unha caracola de cuncha aplanada. É dos poucos ríos galegos onde se pesca habitualmente o salmón. Tamén hai lampreas e cangrexos de río.

Ra patilonga (Rana iberica). Vive nas beiras dos rios limpos e con corrente.

ESPECIES DO ANEXO II DA DIRECTIVA 92/43/CEEInvertebradosAustropotamobius pallipesCoenagrion mercurialeElona quimperianaGeomalacus maculosusLucanus cervusMargaritifera margaritiferaOxygastra curtisiiPeixesAlosa alosaAlosa fallaxChondrostoma polylepisPetromyzon marinusSalmo salarAnfibiosChioglossa lusitanicaDiscoglossus galganoiRéptiles Lacerta monticolaLacerta schreiberiMamíferosGalemys pyrenaicusLutra lutraMyotis emarginatusMyotis myotisRhinolophus ferrumequinumRhinolophus hipposideros

Elona quimperiana

Lontra (Lutra lutra)

Patos rabudos (Anas acuta)

O esteiro do Eo acolle importantes poboacións de aves acuáticas invernantes. Destaca o número de especies pouco comúns noutras áreas como o pato asubiador (Anas penelope), o pato rabudo (Anas acuta), o mazarico real (Numenius arquata), o mergullón de pescozo negro e o bilurico escuro (Tringa erythropus).

Bilurico bailón (Actitis hypoleucos). Percorre as beiras do esteiro buscando invertebrados para alimentarse

Exemplar xuvenil de lavanco real (Anas platyrrhynchos). Os lavancos crían entre a vexetación dos tramos lentos dos ríos e nas beiras dos esteiros.

Garza real (Ardea cinerea)

ACTIVIDADESSubministro de augas para as poboacións e a agricultura, pesca, acuicultura, xeración de enerxía eléctrica (hai minicentrais no Eo e no Rodil), lecer…

Praia fluvial en Chao do Pousadoiro.

Na Pontenova consérvanse os fornos de calcinación do mineral de ferro.

HISTORIA-PATRIMONIO CULTURALO Eo foi un río intensamente empregado para mover enxeños hidráulicos: muíños, ferrerías, batáns e moas de afiar.Na súa cunca foi importante noutros tempos a mineiría de ferro que alimentaba as numerosas ferrerías ou mazos nos que se traballaba para elaborar todo tipo de utensilios.Durante séculos o seu curso inferior chamouse río de Miranda, e a parte inicial do seu esteiro é coñecida como ría de Abres.

PROBLEMASContaminación, especies invasoras, construcións que alteran os ecosistemas.

PUNTOS DE INTERESE-Ribeira de Piquín: confluencia dos ríos Eo e Rodil (Montefurado). Os Vaos (río Rodil). Áreas de lecer de Chao de Pousadoiro e A Retorta.-A Fonsagrada: seimeiras do Queixoiro, fragas de Carballido -A Pontenova: Fornos de calcinación-Trabada: área de lecer A Choza-Ribadeo: casco histórico e porto, castelo, pena furada, faro da illa Pancha.

Área de lecer A Choza

Embarcadoiro de mineral e Ribadeo

Montaxe e fotos: Adela Leiro, Mon DaportaAgosto 2016