Bijzondere literatuur in beeldBoordevol leesfragmenten en gespreksvragen
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
1
l i t e r a t u u r g i d s | J . M . M e u l e n h o f f
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
2
Inhoud
haley Tanner, De verdwijntruc
•Fragment
•Thematiek
•Gespreksvragen
hisham Matar, Anatomie van een verdwijning
•Fragment
•Thematiek
•Gespreksvragen
Karl Marlantes, Matterhorn
•Fragment
•Thematiek
•Gespreksvragen
Merijn de Boer, Nestvlieders
•Fragment
•Thematiek
•Gespreksvragen
Laurent Binet, HhhH
•Fragment
•Thematiek
•Gespreksvragen
4
6
16
18
20
22
34
36
38
40
52
54
56
58
66
68
70
72
88
90
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
3
Tweets Favorites Following Followers Lists
maaikelenoble Maaike Le NobleBeste lezer, namens uitgeverij @meulenhoff bied ik u hierbij een kijkje in onze keuken
maaikelenoble Maaike Le NobleEen paar van onze favoriete boeken staan in deze literatuurgids voor u uitgestald!
maaikelenoble Maaike Le NobleHet net verschenen #deverdwijntruc van Haley Tanner kreeg al een mooie, vroege recensie op nu.nl, en enthousiaste reacties op twitter
maaikelenoble Maaike Le NobleOver ANATOMIE VAN EEN VERDWIJNING van Hisham Matar RT @femkehalsema: Boek uit… Kapot van
maaikelenoble Maaike Le NobleVoor liefhebbers van oorlogsboeken en mensen die #HhhH al uit hebben: MATTERHORN van Karl Marlantes ‘grandioos debuut’ Publishers Weekly
maaikelenoble Maaike Le Noble Avontuurlijk aangelegd? Lees NESTVLIEDERS van Merijn de Boer, en nodig hem uit voor een lezing bij uw leesclub! Via [email protected]
maaikelenoble Maaike Le Noble#HhhH van Laurent Binet nog niet gelezen? Grijp nu uw kans. Internationale bestseller over nazikopstukken Himmler en Heydrich. TIP!
maaikelenoble Maaike Le NobleVeel leesplezier gewenst! Laat u ons weten wat u ervan vond?
Maaike le Noble@maaikelenoble AmsterdamUitrgever Meulenhoffhttp://www.meulenhoff.nl
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
4
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
4
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
5
hALEY TAnnER
De verdwijntruc
De verdwijntrucishetverhaalvandebijzonderevriendschap
tussen de tienjarige goochelaar Vaclav en zijn charmante
assistente Lena. De twee Russische immigrantenkinderen
wonen in Brooklyn maar hebben een totaal verschillende
achtergrond:zijnouderswerkenhardomhunAmerikaanse
droom te verwezenlijken, zij is een weeskind dat opgroeit
ondernareomstandigheden.Deliefdetussendetweeison-
verwoestbaar. Ook als ze na een afschuwelijke ontdekking
ruwvanelkaarwordengescheiden,blijfthunbandbestaan.
JarenlaterontmoetenzeelkaarweerenheeftVaclavnogal-
tijddegaveomLenatebetoveren.Maarhetverledenblijft
eenrolspelen.Endeontdekkingdiezedaarbijdoen,vormt
opnieuweenbedreigingvoorhunliefde.
De verdwijntruc is een fantastisch liefdesverhaal van een ge-
talenteerdejongeschrijfster.
haley Tanner (1982) studeerde in New York en woont in
Brooklyn.Ditishaareersteroman.
‘Ontroerend…eenrealistische,intelligenteenempathische
roman.’nu.nL
‘Eenprachtige,hartverscheurendedebuutroman(…)een
ontroerendverhaal.’ThE nEw YoRK TIMEs
OORspRONkELiJkETiTEL:vAclAv AND leNA|VERTALiNG:ERicAFEBERwEE&
LuciEVANROOiJEN|pApERBAck:272BLz.|pRiJs:€18,95|isBN9789029086332
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
6
h A LE Y TA n n ER
De verdwijntruc
zonder assistente geen goochelaar
‘Hier, ikoefen,enjijoefent.Ahem.A-hém.ikbenVaclavdeGe-
weldige, met verjaardag op zesde mei, beroemde dag van feest
envreugdevoordegeneraties,eendagindetoekomstigejaren
diekerstmisenchanoekaenRamadanenalleheidensefestivals
zal overschaduwen, geboren in een land hier ver, ver, ver, ver,
ver,ver,vervandaan,eenlandvanoeroudeengeweldigegehei-
men, een land van magische kennis, overgedragen van eeuwen
enher,eenlandvanverbeelding(Rusland!),inRuslandgeboren
en hier weer opgedoken in Amerika, in New York, in Brooklyn
(wateenwijkis),nabijconeyisland,wateenberoemdoordvan
magie is inhetonbegrensde landvandemogelijkheden (dat is
uiteraard Amerika), waar iedereen alles kan worden, waar een
zwerver van vandaag morgen een zakenman in driedeels grijs
is, en waar een zakenman van gisteren later vanmiddag een
zwerver is, Vaclav de Geweldige, die zonder enkele twijfel zal
wordenverzochtzijnmachtige stalenvan tovenarij tevertonen
aangravenenpresidentenentsarenenayatollahs,enhenalle-
maalzalverenigeninverbazingenverstomming,enzo,opeen
dagindetoekomst,eennieuwtijdperk(datwilzeggeneeneen-
heidvantijd)volvredeopaardezalinluiden.Damesenherens,
ik kondig u aan, ik presenteer u, ik waarschuw u alvast voor
zijn komst, opdat u uw ogen kunt sluiten of met uw handen
uw gezicht kunt bedekken als u schroomvallig bent: Vaclav de
Geweldige,JeugdigGoochelaar.’
‘Eh,’bromtLenanors.
‘Lena, wij hebben hier perfecte introductie voor de optreden.
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
7
Hijislangenperfectenerstaanalleenmaarmooisteenlangste
woordenuitsynoniemenwoordenboekin,’zegtVaclav.
‘zeg na derde zin: “Goochelen is kunst van beheersen van
gebeurtenissen door gebruik van bovennatuurlijke krachten,”’
zegt Lena. Dit is een van Lena’s favoriete zinnen; ze heeft hem
uit haar hoofd geleerd uit de Almanak voor de goochelaar, een
groot oud zwart boek met goud op snee boordevol magie en
goocheltrucsenillusionisme.Vaclavbleefhetboekmaaruitde
bibliotheekhalen,dushadzehetvorig jaar inhaar rugzakge-
stoptenmeenaarhuisgenomenomhethemvoorzijnverjaar-
dagtegeven,zodathetvooraltijdvanhenzouzijn.
‘Datklinktmooi,maarhetpastnietinvoorstelling.Dathebik
al tegen jou gezegd. Dit is de inleiding, compleet. Verzegel hem
numetdemagischeverjaarskaars.’Vaclavvouwthetblaadjeuit
het schrift waarop de introductie voor de voorstelling staat ge-
schreven op en steekt het Lena toe. Die neemt het niet aan. ze
houdt het magische verjaarskaarsje in haar linkerhand en gaat
met haar duim langs de spiraalvormige groeven. in haar rech-
terhand heeft ze de aansteker waarmee ze het gaat aansteken.
Het verzegelen van het papier met druppels kaarsvet is een be-
langrijk onderdeel van alles wat Vaclav en Lena opschrijven, en
het is de taak van Lena, uitsluitend van Lena, om het magische
verjaarskaarsje aan te steken, in de lucht te houden en dan het
kaarsvet op het opgevouwen papiertje te druppelen, zodat het
vooraltijdeneeuwigverzegeldis.
OnderVaclavsbed,naasteenvergetensokentusseneengrote
verzameling pluizige, stoffige spullen, staat een schoenendoos
vol blaadjes uit schriften, opgevouwen en verzegeld met Lena’s
druppels kaarsvet. wat erop geschreven staat, zijn belangrijke
verklaringen, verdragen, lijstjes enandereartefactenuithet le-
venvandejongegoochelaars.
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
8
‘wijschrijvenopenrondennuaf,Lena,envanavondvraagik
toestemmingomoptetreden.’
‘Onmogelijk,’zegtLena.
‘Mogelijk. ik kan dit mogelijk maken. Misschien niet van-
avond, maar wel gauw. Dus verzegelen wij introductie, wat be-
tekentdatwijaandetruckunnengaanwerken.Alswijtoestem-
minghebben,gaanwijoptreden.Aansteken.smelten.klaar.’
‘Openvouwen. Opschrijven. Goochelen is kunst van beheer-
sen van gebeurtenissen door gebruik van bovennatuurlijke
krachten.’
‘Datdoeikniet,Lena,nee.Ditpastnietbijdeintroductievan
de optreden; dit past niet erbij. Het is heel goed Engels, maar
hetpastnieterbij.Ditisintroductiediewijmoetenverzegelen,
zodathijbestaatenzodatwijkunnengaanwerkenaandetruc.’
Lenakijktnaardeaanstekerdiezeuitdezakvandeochtend-
jas van de Tante heeft gestolen. Lena weet dat je geen dingen
mag stelen tenzij je iets heel hard nodig hebt en degene van
wie je het steelt niet thuis is en niet eens door zal hebben dat
hetwegis.Hetwasengomdeaanstekertestelen,enhetvoelde
goed, en dapper. Lena voelt zich heel dapper met de aansteker
inhaarhand,heelgrotemenserig.
‘waarombenjijaltijddebaas?’vraagtLena.
‘Omtebeginnenben ikgoochelaaren jij assistente.Assisten-
te is ondergeschikt aan goochelaar. zonder goochelaar geen as-
sistente,’zegtVaclav.
‘zonderassistentegeengoochelaar,’zegtLena.
‘ikbeneenjaarouderdanjij,’zegtVaclav.
‘Tienismaareenkleinbeetjemeerdannegenpluselfmaan-
den,’zegtLena.
‘Een goochelaar is belangrijker dan assistente, omdat…’ zegt
Vaclav, zich opmakend om nog een argument aan te voeren
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
9
waarmeehijLenakanbewijzendathijbovenhaarstaat.Hijwil
deze discussie winnen, hoewel hij weet dat ze die vaker zullen
voeren.Het iseendiscussiedietelkensweeropduikt.Hetheeft
wel iets weg van de aloude kwestie van de kip en het ei, over
wieerheteerstwas,overwiebelangrijkerenbeterisdandean-
der.zezullenernooituitkomenomdatonmogelijktebewijzen
valt wat er het eerst was of wat beter is, want eigenlijk is het
allebeiprecieshetzelfde.
Erwordtopdedeurgeklopt.LenaenVaclavkijkenmetgrote,
verschrikte ogen op. Er wordt drie keer hard geklopt en dan
gaat de deurknop heen en weer, maar de deur gaat niet open
omdathijopslotzit.
Vaclavkanzichwelvoorzijnkopslaan.Dedeuropslotdoen
was een slecht idee. Een deur die op slot zit wekt bij Vaclavs
moederdeindrukdateropdeslaapkamervandejongegooche-
laarietsgebeurtwatnietmag.
‘Vaclav!Maakdedeuropen,andersdoeikhetvoorjou!wilje
makkelijkdoenofmoeilijk?’
Lena en Vaclav schuiven hun goochelspullen onder het bed,
verstoppen ze achter de met gaatjes opengewerkte rand van de
beddensprei.
‘ik kom al, ik kom!’ zegt Vaclav terwijl hij overeind krabbelt.
zodrahijdedeurvanhetslotdraait,zwaaitdezeopenenwordt
Vaclav naar achteren geduwd. Rasia’s ogen doorzoeken de ka-
mer.zeweetnietwaarzenaaropzoek is,maarzemaaktzich
voortdurend zorgen. Elke dag om tien over vijf vliegt ze naar
huis, want haar zoon groeit en verandert met de seconde en
zeheeftnogmaareenbeperktaantalurenomhemtekneden,
als deeg. ze heeft nog maar een beperkt aantal uren om hem
duidelijk temakendathetbelangrijk isom jehuiswerk tema-
ken, om ’s avonds met het hele gezin te eten, om geen drugs
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
10
tegebruikenenniet te stelenof lui te zijnof eenoplichter.ze
moet hem beschermen tegen pedofielen, tegen vreemden, pest-
koppen, pistolen en koolmonoxidevergiftiging. ze maakt zich
zorgen omdat hij na school thuiskomt in een leeg huis; hij is
wat je noemt een sleutelkind en zij een werkende moeder, en
zewonenindegrotestadenVaclavgaatnaareendrukkeopen-
bare school, wat allemaal ingrediënten zijn voor een ramp als
jehetnieuwsmaggeloven,endaarluistertzijaltijdaandachtig
en angstvallig naar om te horen waar ze nu weer bang voor
moetzijn.
‘Het bevalt mij niet wat ik hier zie. wat gebeurt hier als ik
nietthuisben?’
‘Niets! wij doen niets! Huiswerk. we doen alleen maar huis-
werk,’zegtVaclav.
‘Drie uur lang niets doen en huiswerk? ik geloof dit niet. Na
hetetenwil ikaldehuiswerkzien.’Rasia looptachteruitnaar
de deur, met haar ogen op Lena gericht. ze maakt zich zorgen
om Lena omdat alom bekend is wat de Tante doet. Dat is niet
eerlijk,maartegelijkertijdookweerwel.
‘Goeddan,nietsenhuiswerkenmisschienookeenbeetjede
optredenoefenen,metdegoocheltrucs,’zegtVaclav.
Rasiakomtdekamerweerbinnen.
‘Misschieneenbeetjedeoptredenoefenen?’
‘Ja, wij oefenen goochelshow,’ zegt Vaclav, en hij probeert
ernstig tekijken. ‘Enmisschien,als jijhetgoedvindt,omdat al
dehuiswerkafis,misschien…’Vaclavkijktopnaarzijnmoeder
enRasiakijktneerophaarzoon,naarhoehijomdatwathijwil
heendraait,naarzijngympenmetklittenbanddiezenuwachtig
rondjesmakenindevloerbedekking.
‘watmisschien?’vraagtRasia.
‘Misschienmogenwijvoorheteten…’zegtVaclav.
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
11
‘zeg wat je gaat zeggen,’ zegt Rasia terwijl ze haar ogen toe-
knijpt.
‘Mogen Lena en ik een goocheltruc voor jullie doen, in de
woonkamer,voorheteten?’zegtVaclavheelsnel,inéénadem.
‘isaljehuiswerkaf?’vraagtze.
‘Ja, allemaal af,’ zegt Vaclav, hoewel hij zijn huiswerk nog
niethelemaalafheeft.
‘Lena,blijfjijeten?’vraagtRasia.
‘Da,’zegtLena.
‘Engels!’zegtRasia.
‘Yè-hès!’zegtLenameteengrom.
‘Voorergegoocheldwordt,moetaldehuiswerkafzijn,’ zegt
Rasia.
Vaclav glimlacht, want hij weet dat dat haar manier van ja
zeggenis.Rasiakijktnogevendreigenddekamerrondomalle
vreemde zaakjes, waarvan ze niet eens weet of er wel sprake
vanis,indekiemtesmoren.Alszeeindelijktevredenisgaatze
weg, waarbij ze de deur bijna helemaal dichttrekt. zodra ze is
vertrokken, springen Vaclav en Lena gillend van opwinding op
enneerenbeginnendanalseendollehungeweldigeoptreden
voortebereiden.
dame en heer
VaclavenLenazettendebreedbeeld-tv indewoonkameruiten
duwen de grote mahoniehouten salontafel tegen de muur. De
tafelvormteenperfectpodium,zwartenstevigenglanzend.ze
hebben hem al vaak zo verplaatst; hij laat zich makkelijk over
het grote versleten perzische tapijt schuiven. Vaclav en Lena
staanophetpodiumtewachtentothetpubliekgaatzitten.
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
12
‘pap,’roeptVaclav,‘komnou,wezijnklaar!’Rasiazitalopde
grote zwartleren bank te wachten tot de voorstelling begint.
Vaclavs vaderkomtmeteen glaswodkaaanlopenenzijgt neer
opdebank.
‘Oké,ikbener.watgaanwijzien?watgaanjulliedoen?’vraagt
hij.
‘kijk nou maar gewoon, goed?’ Vaclav heeft zijn kleren van
school aan, een spijkerbroek met een groen t-shirt; om zijn
hals bungelt een vlinderstrikje en hij heeft zijn hoge gooche-
laarshoedopgezet.OmdatLenanoggeenkostuumvoorzichzelf
heeft gemaakt, heeft zij haar gewone kleren aan: een spijker-
broekmet
eent-shirt.
‘Allereerst verwelkom ik mijn geliefde en intellectuele pu-
bliek.Dameenheer,ustaatgroteverrassingtewachten.ikben
VaclavdeGeweldige,enditismijnassistente,LieftalligeLena.’
Vaclav zwaait zijn linkerarm opzij om Lena voor te stellen,
die een lange, diepe, plechtige buiging maakt. Vaclav en het
publiekwachteninstiltetotzeweerovereindkomt.
‘Vanavondhebbenwijspecialeverrassingdieuzalverbluffen
en verbijsteren. Mag ik alstublieft iemand uit publiek vereren
mij eenkwartje te schenkenomdeeluit temakenvandegoo-
cheltruc?’
‘Datisoplichterij,’zegtVaclavsvader.
‘papa!’zegtVaclav.
‘Oleg, geef nou maar,’ bromt Rasia, en met veel zuchten en
steunen wurmt Oleg zijn hand in zijn kontzak en haalt een
warmkwartjetevoorschijn,dathijaanzijnzoongeeft.
‘Dank u, vriendelijke meneer. zeer gewaarderen.’ Vaclav
neemt de munt tussen duim en wijsvinger en houdt hem ter
inspectieomhoogvoorhetpubliek.
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
13
‘Lena, het papier alsjeblieft.’ Lena haalt een vel papier van-
achter haar rug tevoorschijn. ze doet een stap naar voren en
laat het publiek de voorkant, de achterkant en de randen van
hetpapierzien.zehoudthetomhoognaarhetlichtendoetdan
eenstapachteruit.
‘zoals mijn lieftallige assistente laat zien is dit normaal vel
papier–geengatenofscheurenofgeenvouwen.Ditisnormaal
stukpapier.Dankjewel,Lena.’Lenaknikt.
‘Let goed op, alstublieft. ik vouw papier nu om de munt
heen.’ Vaclav vouwt het vel papier een paar keer op zodat de
munterinzit,als ineenenvelop.Rasiaschuifteeneindjenaar
voren op de bank om extra goed op te letten, zoals haar zoon
heeft opgedragen. Oleg slaat zijn armen over elkaar. Er lopen
slaapkreukelsalsdiepe littekensoverzijngezichtenhalsener
ontspringteenwoudvanharenuitdehalsvanzijnshirt.
‘uzietdatdemunthelemaalisingepaktinpapier.’Lenakomt
naast Vaclav staan en steekt haar handen uit naar opzij om de
aandachtvanhetpubliekopdemysterieuze,ingepaktemuntte
vestigen. Met opperste concentratie neemt Vaclav de munt van
zijnlinker-inzijnrechterhand.Hijlichtdezebewegingniettoe.
Lenasteekthaararmenstijfjesomhoogendraaiteenpaarkeer
rond, waarbij ze gevaarlijk dicht bij de rand van de salontafel
komt.Rasiahoudthaarademin,bangdatLenazalvallen.
‘Metbehulpvanmijntoverstokzalikdemuntnuuitdelucht
latenverdwijnen,’ zegtVaclav terwijlhijhetmuntpakketje stijf
in zijn rechterhand knelt en zijn linkerhand nerveus in zijn
achterzak stopt. Lena probeert een shimmy te doen door haar
smalle schouders krampachtig heen en weer te bewegen. Va-
clav houdt zijn hand even in zijn zak terwijl Lena de shimmy
doet en haalt hem er dan met een glimlach weer uit om het
publiek zijn toverstok te laten zien. Vaclavs toverstok is zijn
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
14
dierbaarste bezit. Het is een echte, van een echte winkel voor
echtegoochelaarsbenodigdhedeninManhattan.Daarheeftzijn
moeder hem mee naartoe genomen, en ze moesten meer dan
eenuurmetdemetroomertekomen.indewinkelvroegenze
deeigenaarofhijhendebestetoverstokkonhelpenuitzoeken;
naafloopgingenze lunchen ineen restaurant, enVaclavhield
de stok de hele tijd op schoot. Met deze stok tikt Vaclav drie-
maalophetpapierenpakje.
‘Abracadabra!’zegthijbijdelaatstetik.‘Demuntisverdwenen!’
‘Lena,’ zegt hij, ‘mijn lieftallige assistente, ben jij zo vriende-
lijk en neem je deze papieren envelop aan en scheurt hem in
tweehelestukken?’
Lena neemt het papieren pakketje van hem aan en scheurt
hetmoeiteloosdoormidden.Dan laatzedestukkenpapieraan
hetpubliekzien,enalsde toeschouwersvoldoendebewijsheb-
bendathetkwartjeisverdwenen,gooitzedestukkenpapierin
de luchtbijwijzevandramatischeffect.VaclavenLenamaken
een buiging, zodat de toeschouwers weten dat ze moeten klap-
pen.
‘Fantastisch!’ zegt Rasia, hoewel ze niet precies weet welk
deel van de truc de truc was. ze weet vrijwel zeker dat ze niet
had mogen zien dat Vaclav de munt uit het papieren pakketje
inzijnopenhandlietrollen,endatzeniethadmogenziendat
hijdemuntinzijnzakstoptetoenhijzijntoverstokpakte.
VaclavenLenabuigennogeenkeer.
‘Bravo!’zegtRasia.VaclavenLenastappenvandesalontafelaf.
‘waarismijnkwartje?’vraagtOleg.
‘Eengoochelaaronthultnooitdegeheimen,’zegtVaclav.
‘Oleg,’ zegt Rasia tegen Vaclavs vader, en ze bedoelt: Hou op
over dat kwartje.
‘Danku,’zegtVaclav.
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
15
‘Fijn dat u bevalt. Lena en ik zullen dit zaterdag opvoeren
voorfansopdepromenadevanconeyisland.’Vaclavstraalt.
‘Vaclav.’ Rasia haalt diep adem. ze heeft geprobeerd geen
aandacht te schenken aan het plan om op te treden op coney
island,maarVaclavhoudtvoetbijstuk.Hijheefthetzichheilig
voorgenomen. Hij weet niet dat het eigenlijk een heel slecht
ideeis.
‘Datisgeenheelgoedidee,’zegtze.
‘waaromniet?’vraagtVaclav.
‘Om daarom.’ Hoe kan ze hem de waarheid zeggen? ze kan
nietzeggendatdedronkaardsendejeugdopconeyislandhem
zullenuitlachen.zekannietzeggendathijvoorgekzal staan.
zekannietzeggendaterniemandzalklappen,daterniemand
ohenahzalroepen.
‘waarom?’vraagtVaclav.
‘Hetisnietveilig.’
Dat komt misschien nog het dichtst in de buurt van eerlijk-
heid, denkt ze. De buitenwereld is niet veilig voor Vaclav, die
zo gevoelig is en zijn hart op de tong heeft, bereid om al zijn
dromenaaniedereentelatenzien.
‘Datisnieteerlijk!wijmoetenoefenenomvooréchtpubliek
optetreden!’roepthijuit.Datisprima,zegtzebijzichzelf,dat
hijdenktdatzijdegrootstegemenerikisdieerbestaat.Laathij
maardenkendatzenietwildathijgoocheltrucsopvoert.
‘Datislaatstewoord.ikganietindiscussie,’zegtze.
‘ikgeloofditniet!’zegtVaclav.
‘Handenwassen,wegaanaantafel,’zegtze.‘Lena,jijook.’
Rasia staat bij de deur als Vaclav en Lena koers zetten naar
de keuken, op weg naar een maaltijd die hun honger niet zal
stillen.
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
16
haley Tanner De verdwijntruc
ThEMATIEK
Vaclav en Lena zijn Russische immigrantenkinderen en
ervaren de nodige aanpassingsproblemen met het leven
in Amerika. Op school hebben ze allebei geen vrienden en
ze storten zich dan ook vol overgave op hun vriendschap.
Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van Vaclav,
Lena en Vaclavs moeder Rasia, maar de lezer bevindt zich
vooralindewereldvanVaclav.Hijdroomtervaneenwereld-
beroemdegoochelaartewordenmetLenaalszijn lieftallige
assistente.
Lena’s leefwereld blijkt een stuk ingewikkelder dan die van
Vaclav, merkt de lezer als het vertelperspectief verschuift.
ze woont bij een tante die niet naar haar omkijkt. Voor
Lena zijn aandacht, een schoon huis en een maaltijd niet
vanzelfsprekend. Een belangrijk thema in de roman is hoe
Lena haar hoofd boven water houdt ondanks deze erbar-
melijke omstandigheden. Lena probeert zo onopvallend
mogelijkdoorhetleventegaan.
OntroerendisdeonvermoeibaremoedervanVaclavdiemet
een open blik naar haar omgeving kijkt, waarin ze niets
herkent van haar leven in Rusland. Maar ze is vastbesloten
omhaarzooneen beter leventegeveninAmerika.
“Toen ze hem de grote Amerikaanse menigte in zag lopen,
onderdegroteAmerikaanseachtbanendoor,hadzehetge-
voeldatdewereldineenwildevaartvanhaarwegtolde,en
ze moest huilen want ze was blij en verdrietig tegelijk om-
dat hij niet achterom keek, en omdat ze zoveel hield van
datkleinelijfjeendatrarehoofdmetdiekuifendiesmalle
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
17
ribbenkast, en omdat hij, zo jong al, wist dat je een meisje
bijdehandmoetnemenalszebangis.”
OpdedagdatVaclavenLenahungrotedoorbraakhopente
beleven, verdwijnt Lena spoorslags uit het leven van Vaclav.
zekanhetnietoverhaarhartkrijgenomaanVaclavtever-
tellen wat de reden is van Lena’s vertrek, zowel hij als de
lezerblijftinhetongewisse.Totdatzeelkaarzevenjaarlater
weerontmoeten…”
waarheid, droom en werkelijkheid zijn terugkerende
thema’s. Moet je altijd de waarheid vertellen of mag je die
verzwijgeninbelangvaniemanddiejeliefhebt?
De verdwijntruc is geen tearjerker, maar een realistische, in-
telligente en empathische roman over immigranten en
hun overlevingskracht in een land waar mensen op eigen
kracht hun weg moeten vinden. Binnen de kleine gemeen-
schap van Russische immigranten van Brighton Beach,
schetst Tanner een wereld vol van kansen en wanhoop. Ge-
lijk met de ontwikkeling van de personages loopt de veran-
dering in hun taalgebruik; eerst simpel en gebrekkig, later
complexenmooi.
De thema’s immigratie, identiteit, verdrongen herinne-
ringen, onvoorwaardelijke (moeder)liefde, en waarheid
komen aan de orde, aanvankelijk door de ogen van twee
jonge kinderen. Als jongvolwassenen ontkomen ze er niet
aan om onder ogen te zien wat zij als jonge kinderen niet
zagen.Hetverhaaleindigtzoalshetbegon,alseensprookje.
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
18
GEspREKsvR AGEn
1 Vaclav wil graag een beroemde goochelaar worden.
waaromdenktudatHaleyTannerjuistvoorditberoep
heeftgekozen?
2 Vaclav maakt van zijn toekomstplannen lijstjes. waar-
omdoethijditvolgensu?
3 Heeft Rasia goed gehandeld tegenover Lena? Had u
hetzelfde gedaan? Hoe zou u het uitgelegd hebben
aanVaclav?
4 in deze roman staan twee liefdesverhalen centraal.
welke?Enisdeeneliefdesterkerdandeandere?
5 Vaclav wordt volgens zijn moeder een ‘Amerikaanse
jongen’. Met wat voor moeilijkheden krijgen immi-
grantenfamilies te maken – zowel binnen als buiten
hun familie? is er volgens u een verschil tussen im-
migranteninAmerikaenNederland?
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
19
6 GeefttanteEkaterinaechtomhaarnichtjeLena,zoals
zijopheteindbeweert?
7 Hetthemawaarheidspeelteengroterolinderoman.
ishetgoedomaltijddewaarheidtevertellen?Enom
altijd de waarheid te willen weten? Hoe gaan de ver-
schillende personages om met (of het ontwijken van)
dewaarheid.Bentuhethiermeeeens?
8 welkpersonagesprakuhetmeestaan?Enwaarom?
9 HoedenktudathetverderzallopentussenVaclaven
Lena?
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
20
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
20
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
21
hIshAM MATAR
Anatomie van een verdwijning
Nuriisnogmaareenkindalszijnmoederoverlijdt.Hetlijkt
ofnietsdeleegtekanvullendiezijheeftachtergelaten.Tot
hijopeenvakantieMonaziet.Alsdeverdrietigejongendeze
schitterendevrouwtegenhetlijfloopt,verdwijntvoorhem
derestvandewereld.MaarhetiszijnvaderopwieMonaver-
liefdwordtenmetwiezijtrouwt.Hungelukwordteenob-
sessievoorhem,enhijdroomterzelfsvandatzijnvaderzal
verdwijnen. Op verschrikkelijke wijze komt zijn wens uit…
Anatomie van een verdwijningverteltonshetverhaalvaneen
jongen en een vrouw die door het verlies van een geliefde
huneigenlevensopnieuwvormmoetengeven.
hisham Matar (NewYork,1975)groeideop inTripoli,caïro
en parijs, en woont nu in Londen. Eerder verscheen zijn
bekroondedebuutromanNiemandsland.
‘indringenderomanrondhetthemavadersenzonen.’
vRIj nEdERL And
‘Matar’snieuweboekisspannendalseenthriller
entegelijkertijdisheteensubtielepsychologischeroman’
TRouw
‘Boekuit…kapotvan.’ FEMKE hALsEMA op TwITTER
OORspRONkELiJkE TiTEL: ANAtoMY of A DisAppeArANce | VERTALiNG: MANik
sARkAR|pApERBAckMETFLAppEN:224BLz.|pRiJs:€18,95|isBN9789029087612
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
22
hIshAM MATAR
Anatomie van een verdwijning
1
Er zijn dagen dat mijn vaders afwezigheid zo zwaar is als een
kind dat op mijn borst zit. Andere dagen kan ik me zijn exacte
gelaatstrekken nauwelijks voor de geest halen en moet ik zijn
foto’s tevoorschijn halen die ik bewaar in een oude envelop in
de la van mijn nachtkastje. sinds zijn plotselinge, mysterieuze
verdwijning is er geen dag voorbij gegaan dat ik hem niet heb
proberen te vinden, dat ik niet op de meest onwaarschijnlijke
plaatsennaarhemhebgezocht.Alleseniedereen,hetheleleven
iseenevocatiegeworden,ietswatmeaanhemzoukunnendoen
denken. Misschien is dat wat er bedoeld wordt met dat kleine,
haastantiekewoordelegie.
ikziehemnietals ik indespiegelkijk,maar ikmerkhoehij
een plaats zoekt, alsof hij zich in een overhemd wurmt dat net
tekleinvoorhemis.Mijnvader isaltijdal intensmysterieusge-
weest, ook toen hij er nog was. ik kan me bijna voorstellen dat
het op hem af kwam als een vriend, een gelijke, maar net niet
helemaal.
Mijn vader is verdwenen in 1972, aan het begin van de kerst-
vakantie, toen ik veertien was. Mona en ik logeerden in het
Montreux palace; we zaten te ontbijten – ik met een groot glas
feloranje sinaasappelsap en zij met dampende zwarte thee – op
een terras dat uitkeek over het staalblauwe oppervlak van het
Meer van Genève, waar aan de andere oever, voorbij de heuvels
en de bocht in het water, de lege stad Genève lag. ik keek naar
deparagliders die stil bovenhetmeerhingenenzijbladerde la
tribune de Genève door,toenhaarhandplotselingnaarhaarmond
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
23
gingenbegontetrillen.
Een paar minuten later zaten we in de trein; we zeiden haast
nietsengavendekrantcontinuaanelkaardoor.
Bijhetpolitiebureauhaaldenwedeweinigeeigendommenop
die op het nachtkastje waren achtergebleven. Toen ik het zegel
op de plastic zak verbrak, rook ik hem tussen de tabak en het
vuursteentjevanzijnaansteker.Hethorlogezitnuommijnpols,
en wanneer ik de onderkant van het leren bandje tegen mijn
neusgatendruk,kaniknogaltijdeenvleugjevanhemopvangen.
ik vraag me af hoe anders mijn verhaal geweest was als Mona’s
handen niet prachtig waren geweest, als ze geen ranke vingers
hadgehad.
Ooknunog,naaldiejaren,hoorikdatkinderlijke,koppige‘ik
hebhaarheteerstgezien’datalseenduiveltjeopenneersprong
opmijntongwanneerikvadereenclaimendebewegingzagma-
ken, als zijn vingers in haar haar verzonken of hij zijn hand op
haarberoktedijlegde,zoterloopsalseenmandiemiddenineen
zin naar zijn oorlel grijpt. Hij had de westerse gewoonte aange-
nomen om hand in hand te lopen en elkaar in het openbaar te
kussenenaanteraken.Maarmijhieldhijnietvoordegek:zijn
stappenwarenzoonvastalsvaneenslechteacteur.Alshijmerk-
tedatiknaarhemkeek,wenddehijzijnblikaf,enikzweerdat
ikhemdanzagblozen.Alsikbedenkhoehardhijzijnbestdeed,
komt er een sombere vertedering in me op: ook nu nog verlang
iknaareenbandmetmijnvaderdievanzelfgaat.inonzerelatie
heeft altijd iets ontbroken waarvan ik nog steeds denk dat het
met het verstrijken van de jaren wel had kunnen komen, mis-
schienwanneer ikvolwassenwasgewordenenhijme ineenva-
derrolzouzien:eenzekereongedwongenheid,eengemakkelijke
uitwisselingvanemoties.Maar inwerkelijkheidwordthetbeeld
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
24
dat ik inmijnhoofdvanhemheb,gevormddoordeafstanddie
in al onze interacties aanwezig was en die een onuitgesproken
klooftussenonsvormde.
2
we ontmoetten Mona in het Magda Marina, een klein hotel
aanhetstrandvanAgamiinAlexandrië.Dezeewasvlakbij,maar
wezwommenernooitin,enzandkastelenbouwenwildeikniet.
Ook de meeste andere gasten negeerden de zee: ze hadden ge-
noegaandeveiligheidendebeperktegeneugtenvanhetzwem-
bad. De betonnendozen van de gelijkvloersekamers schermden
ons af van het omringende landschap. we hoorden de golven
loom tegen de kust slaan, als het gesnurk van een waakhond,
maarvanhetblauwvingenweslechtszeldenietsop.
Hierhadvader medeafgelopen twee zomersmeenaartoe ge-
nomen,sindsmoederplotselingwasoverleden.
Toenzenoginlevenwas,kwamenwenooitopplekkenalshet
MagdaMarina.zehieldnietvandehitte. ikhebhaarnognooit
eenbadpakziendragenofinplotselingeovergavehaarogenzien
sluiten voor de zon. zodra in caïro de lente aanbrak, begon ze
onze zomervakantie te plannen. Eén keer zomerden we hoog in
de zwitserse Alpen, waar mijn lichaam verstijfde bij de aanblik
van de diepe, holle kloven die in de rotsige aarde waren uitge-
houwen.
Een andere keer nam ze ons mee naar Nordland in het noor-
denvanNoorwegen,waardeversplinterdepiekenvandestrenge
zwarte bergen haarscherp door het onbeweeglijke water werden
weerspiegeld. we verbleven in een verlaten blokhut aan het wa-
ter die in de bruinrode kleur van dorre bladeren was geverfd.
Rond het dak hing een goot, zo breed als een mensendij. Alles
wat hier uit de hemel viel, viel in overvloed. Er was geen enkel
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
25
ander menselijk bouwwerk te zien. soms verdween moeder de
hele middag, en dan liet ik vader niet merken dat ik mijn hart
in mijn oren voelde bonzen. Dan bleef ik op mijn kamer totdat
ik voetstappen op de veranda hoorde en de keukendeur werd
opengeschoven. Op een keer had ze zwart-rode vlekken op haar
handeneneenplek indevormvaneenaardbolopdevoorkant
vanhaartrui.Metogenzozuiveralsglas,wijdopenentevreden,
lietzeeenhandvolwildebessenzien.zehaddeneenrijpe,zoete
smaakdieikmoeilijkmetditlandschapkonverenigen.
Op een nacht hing er een dichte mist, die de vegen en zuch-
tenvanhetnoorderlichtabstractmaakte.Jemoetvolwassenzijn
om zoiets angstaanjagends te kunnen waarderen. Een nerveuze
hitte nam bezit van mijn achtjarige schedel en ik maakte me
klein in mijn bed, probeerde mijn snikken te smoren en hoopte
datmoedermeeenvanhaarnachtelijkebezoekjeszoubrengen,
dat ze naast me zou komen liggen en mijn voorhoofd zou kus-
sen. ’s Ochtends was alles weer verstild: het onschuldige water,
debloeddorstige bergen endebleke luchtmethier endaar een
kleine, pasgeboren wolk. ze stond in de keuken melk op te war-
men,ennaasthaarophetwitmarmerenaanrechtstondeenglas
water.Geensap,thee,koffie,maarwaterdronkze’sochtends.ze
nam een slok, en met haar gebruikelijke zorg om lawaai te ver-
mijden dempte ze bij het neerzetten het geluid met het zachte
puntjevanhaarpink. iederonverwachtgeluidmaaktehaarvan
streek. Al haar dagelijkse bezigheden kon ze in haast volmaakte
stilte uitvoeren. ik zat aan de gehuurde tafel waar moeder, als
we met z’n drieën zaten te eten, soms naar de lege vierde stoel
staarde alsof die een gemis, een verlies betekende. ze schonk
de warme melk in. Een snippertje stoom aaide de lucht en ver-
dweenlangshaarnek.
‘waaromkijkjezosip?’vroegze.
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
26
zenammemeenaardeverandadiebovenhetmeerhing.De
luchtwaszozuiverdathetpijndeedaanmijnkeel.zwijgendble-
venwestaan.ikherinnerdemewatzeindeautotegenvaderhad
gezegd toen de naakte bergen van Nordland waren opgedoemd:
‘HierbeslootGoddatHijgingbeeldhouwen;opandereplaatsen
heeftHijzichingehouden.’
‘“Heeft Hij zich ingehouden?”’ herhaalde vader. ‘Je doet alsof
Hijeenvriendvanjeis.’
indietijdgeloofdevadernietinGod.AlsmoederoverhetGod-
delijke begon, reageerde hij meestal sarcastisch en geïrriteerd.
Misschienhad iknietverbaasdmoetenzijn toenhijnamoeders
doodafentoegingbidden:sarcasmeisvaakeendekmantelvoor
eenverborgenfascinatie.
**
waren het de romantiek van het kampvuur en de verhullende
dikkejassendiemijnmoederindeonbevolktenoordelijkedelen
van Europa aantrokken? Of was het de volmaakte rust van die
twee weken die ze, voor het grootste deel beschut en binnens-
huis,doorbrachtmetdeenigetweemensenopwiezeaanspraak
kon maken? in mijn herinnering gingen we iedere vakantie,
waarweooknaartoegingen,naarhetzelfdeland–haarland–en
isdestiltedieerheersteverwordentothaarmelancholie.Erwa-
rentijdendathaarleedzotastbaarleekalshelderwater.
Na haar dood werd gauw genoeg duidelijk wat vader altijd al
had willen doen met de twee weken vakantie die hij zichzelf ’s
zomers gunde: de hele dag in de zon liggen. En dus werd het
Magda Marina de plaats waar hij en ik onze tijd doorbrachten.
Hij leek te zijn vergeten hoe hij met me om moest gaan: het
weduwnaarschap had hem beroofd van alle ongedwongenheid
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
27
diehijooitinhetbijzijnvanzijnenigekindhadgevoeld.Alswe
aantafelgingenlashijdekrantofstaardehijindeverte.Alshij
zag dat ik hem aankeek, begon hij onrustig te bewegen en op
zijnhorlogetekijken.zodrahijklaarwasmeteten,stakhijeen
sigaretopenkniptemetzijnvingersvoorderekening,zonderte
kijkenofikalklaarwas.
‘Totstraksopdekamer.’
zowashijniettoenmoedernogleefde.
Alswemetz’ndrieënuitetengingen,zatenzenaastelkaarte-
genover me. Als we met z’n drieën een gesprek voerden, richtte
zij bijna alles wat ze zei tot mij, als tegen de achtermuur van
een squashbaan. En als hij zich zo ongemakkelijk voelde dat hij
declownginguithangen,peildezijophaardiscretemanierhoe
ik op zijn geforceerde grapjes reageerde en daarna, als hij het
nietmeervolhield,opzijneindelozestiltes.Terwijlmoedernaar
mekeekzagikhoevaderdeanderegastenmonsterdeofuithet
raam keek, meestal naar een doodgewone straat of een doodge-
woon plein, en ongetwijfeld dagdroomde of een plan van actie
bedacht voor zijn geheime bezigheden, waarover hij nooit iets
vertelde. Op zulke momenten leek hij de zoon en ik de vader,
alsofhijhetkindwasdatmetzijnoudersuitetenging.
Na haar dood leken hij en ik op twee door de omstandighe-
den op elkaar teruggeworpen vrijgezellen die een appartement
deelden. Maar dan kwam opeens, op de vreemdste momenten,
dieruwe,abrupte,tederegenegenheidbijhemopenbegroefhij
snuivend zijn gezicht in mijn nek, kuste hij me en kietelde me
met zijn snor. Dan begonnen we allebei te lachen alsof er niets
aandehandwas.
3
Hetisechtwaar:ikhebMonaheteerstgezien.
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
28
ze zat op de porseleinen tegels bij het rechthoekige zwembad
van het Magda Marina en bestudeerde haar voetzool. De tegels
vormdeneenpatroonwaarvanikjarenlater,opreisnaarsevilla,
ontdekte dat het een replica was van een muurmozaïek in het
Alhambra. Toen ik het origineel zag, streek ik met mijn vinger-
toppen langsde tegels enkeerde ik ingedachten terugnaardie
verre zomerdag in Alexandrië in 1971, toen ik twaalf was. Haar
haar zat in een brave paardenstaart en ze droeg een ongehoord
felgeelbadpak,dathaarhuiddonkerdermaakteenhaarleeftijd
lager. Heel even dacht ik dat ze een kind was. Heel even moest
ik bij het zien van de gele bandjes op haar rug denken aan het
gele ziekenhuisarmbandje datomdepols vanmijnmoederwas
gebonden.Hetlichtweerkaatsteblauwenzwakvanhetwaterop
Mona’slichaam.
‘DitstukjehuidisArabisch;dithebjevanjeEngelsemoeder,’
zouiklaterplagendtegenhaarzeggen.
ze trok haar enkel naar zich toe; haar nek was gewelfd, de
richel van haar ruggengraat drukte tegen de gele bandjes. Nu,
terugkijkend,ben ik jaloersopdezelfverzekerdheidwaarmee ik
toen op haar afstapte, alsof ik alleen maar de weg overstak om
eenschildpadtehelpendieopzijnruglag.Diespontanezelfver-
zekerdheid ben ik allang verloren. Terwijl vader de mantel van
verlegenheid met de jaren juist van zich af wist te schudden, is
demijnesteedszwaardergeworden.
ikginginkleermakerszitnaasthaaropdetegelszitten,enzon-
derietstevragenlegdeikhaarzeurendevoetinmijnschoot.Een
voor een bekeek ik haar tenen. ze liet me begaan. Toen vond ik
het: in de zachte onderkant van een van haar tenen zag ik het
bruineuiteindevaneendoorndieinhetrozevleesverdween.
‘Vorige week had ik precies hetzelfde,’ zei ik, terwijl ik haar
voetomdraaideomhetbeter tekunnenzien. ‘ikwerder stapel-
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
29
gek van, totdat ik er aan het einde van de dag niet meer tegen
kon.ikhebhemeruitgetrokkenvoordatiknaarbedging.’
ikpaktededoorntussentweenagelsvast.zeverstrakte,maar
trokhaarvoetnietweg.
‘kijk,zo,’ zei ik,en ik legdehemophetpuntjevanmijnwijs-
vingerzodatzehemkonzien.Onzehoofdenwarennuzodicht
bijelkaardatikeenhaarloktegenmijnslaapvoelde.
‘Dankje,’zeizeinhoekigArabisch.
ikzagdathaarschoudersweerontspanden.
‘Hoeheetje?’
Het was een Engels accent. Geen twijfel over mogelijk. ze
streekmethaarhandovermijnwang,paktemebijmijnkinen
keekmeaan.zehadonvasteogen:bruin,groenenzilvertegelijk.
‘Nuri,’zeiikuiteindelijk,terwijlikmelosmaakte.‘Nuriel-Alfi.’
‘Aangenaam,Nuriel-Alfi,’zeize,enzeglimlachtemeteenlach
dieiknietbegreep.
ik liep terug naar de plek waar vader lag te zonnen. Hij was
half overeind gekomen en leunde op zijn ellebogen, met zijn
bredeborstkasomhoog.
‘wieisdat?’vroeghij,terwijlhijnaarhaarkeek.
ikwilde terugrennenomhaarnaamtevragen,maarze stond
op, stak twee vingers onder haar badpak en haalde ze langs de
stof rond haar billen. Het patroon van de tegels zat licht in de
onderkant van haar dij gedrukt. ze liep onze kant op. ik vroeg
me af of ze naar mij keek, naar vader, of naar ons allebei. Toen
ging ze aan een tafel zitten waar een glas limonade stond te
wachten.Vadergingweerliggen,zijnellebogenroodvanhetge-
wicht,endeedzijnogendicht.Onderzijnperfectverzorgdesnor
vertrokken zijn lippen tot een precieze, veelzeggende, ironische
glimlach,alsofhijblijwasmetzijneigensluwheid,alsofhijeen
raadsel had opgelost in de helft van de tijd die ervoor stond. ze
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
30
keek weer onze kant op, stak een sigaret op en deed toen of ze
naar iets anders keek. uiteindelijk sloot ze haar ogen vanwege
dezon.zonderenigeterughoudendheidbekeekikhaar. ikwilde
haar dragen als een kledingstuk, me opvouwen in haar ribben,
eensteen inhaarmondzijn. ikdeedalsof ikeenrondjeomhet
zwembad liep, zodat ik haar van alle kanten kon bekijken. plot-
seling deed ze haar ogen weer open en keek ze me aan; ze was
niet verrast en ze reageerde niet. Toen liep ze naar de rand van
het zwembad, doopte eerst haar ene voet in het water, toen de
andere, en liep op haar tenen weer weg. ik keek hoe het spoor
van natte voetstappen verdampte. Het glas limonade stond nog
te wachten, vol en geduldig. Het werd meegenomen door een
zwetende ober met een zwart jasje en een zwarte vlinderstrik.
Jammer genoeg was hij me te snel af. wat zou het heerlijk zijn
geweestietstedrinkenwatvoorhaarbedoeldwas.
ikzagdatvaderopzijnbuikwasgaanliggen;dehoutenlatten
vandeligstoeltekendenzichroodafopzijnrug.
**
Derestvandeochtendzagikhaarniet.Entoenwevoordelunch
aanonze tafelgingenzitten,merkte ikdatookvaderdeeetzaal
rondkeek. Telkens als er iemand binnenkwam keek ik op van
mijnbord;endankeekvader,diemetzijnrugnaardedeurzat,
naarmijngezichtalsofheteenspiegelwas.Opeengegevenmo-
mentkeekhijopomtezienwieerbinnenkwam,en ikhadhet
gevoeldatikhemindemalinghadgenomen.
Na de lunch gingen de meeste gasten naar hun kamers om
te ontsnappen aan de zon. Een paar Europeanen bleven bij het
zwembad indeschaduwliggen;hunhuidhaddekleurvaneen
sinaasappelschil.somsspeeldedebriesmetdebladzijdenvande
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
31
boeken en tijdschriften die naast hen op de grond lagen, maar
hunlichamenlagenonbeweeglijkteglanzenindewittehitte.
ikgingmetmijnbalnaarhetkeurigverzorgdegazondatzich
rondom de kamers slingerde. De kamers hadden de vorm van
dozen met een schuifpui als voorgevel, met spiegelglas omwille
vandeprivacy.iederbouwseltjezoemdemetzijneigenairco,die
sisteenzijnwarmtenaarbuitenblies.ikvoeldemebespieddoor
degasten indekamers,ookalvermoedde ikdat iedereen lagte
dutten,netalsmijnvader.Hijzouindekoeltevandegordijnen
liggen met zijn ene enkel over de andere, een beetje in de rich-
tingvandelampenkapgeleund,meteenritselendekrantinzijn
handen.
Eén schuifdeur stond open – ongeveer twee vingerbreedtes. ik
hoorde stromend water en een vrouwenstem die meezong met
eenEngelsdeuntje. ikdeeddedeurzoveropendat iknaarbin-
nenkon,maarikwachttetotmijnogenaandeduisterniswaren
gewend.Dekamerwaseennauwkeurigekopievandeonze,met
dezelfde beddensprei en hetzelfde behang en meubilair: alleen
stond hier één groot bed, even breed als onze eenpersoonsbed-
den bij elkaar. Ook de badkamerdeur stond nog open; het gele
zwempakhingaandedeurkruk.Toenbesefte ikdat ikhaarhad
gezocht,dat ikgehoopthaddat ikhaarzouvindenopeenplek
waar mijn vaders blikken me niet konden bereiken. Het feit dat
ik inhaarkamerstond, inhetprivévertrekvandiemysterieuze,
alleenreizendevrouw,brachteenkoortsigeopwindingbijmete-
weeg:wiewasze?waaromsprakzeonzetaal?Erzijnzoweinig
niet-Arabieren die Arabisch spreken, dat het net zo spannend is
omereenteontmoeten,danomeenbekendetezieninhetpu-
bliek van een enorme schouwburg, net voordat de lichten uit-
gaan. En uit de manier waarop ze bewoog, waarop ze me vanaf
de andere kant van het zwembad had aangekeken, sprak een
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
32
vastberadenheiddiejehetgevoelgafdatzehiernietopvakantie
was, dat ze niet zomaar wat rondhing, maar dat ze een geheim
levenleidde,netalsmijnvader.
ik ging aan het voeteneinde van het bed zitten en legde de
bal naast me neer. Voor de leunstoel stond een paar schoenen
opdegrond.Eenvande schoenen lagopzijnkantenonthulde
het in vorm geperste crèmekleurige leer van de binnenkant. Op
hetbuffet lageneenparelketting, eenparfumflesjeeneenhaar-
borstel.Metmijnhandopdekrukvandebadkamerdeur,ophet
vochtige zwempak, keek ik met één oog door de smalle spleet.
ik zag haar naakte lichaam, wazig achter het douchegordijn: de
driehoek van zwart haar vaag en beweeglijk als zo’n vlekje dat
jezietalsjerechtindezonhebtgekeken.ikmaaktegeenenkel
geluidenikwistzekerdatzemenietkonzien,maaropeenszei
ze:‘wieisdaar?’ikrendeweg,lettenietmeerophoeveellawaai
ikmaakte,dachtpasaanmijnbaltoenhetaltelaatwasomhem
nogtegaanhalen.
**
zodramijnvaderwakkerwerd,verteldeikwaterwasgebeurd.
‘Mijnbaliseenkameringeroldenhetleekmegeengoedidee
omhemeruittehalen.’
‘Dus?’ zei hij, terwijl hij zich schoor. Gewoonlijk schoor hij
zichaanhetbeginvandeavond,voorhetdiner,niet’sochtends
zoalsdemeestemannen.
‘ikwougewoonnietdatiemanddachtdatikspioneerdeofzo.’
‘ik weet toch allang dat je een klein spionnetje bent,’ zei hij,
glimlachendviadespiegel.
Hijbrachthetmesnaarzijnkeelenschoormeteensoepele
haaleenhelereepschuimweg.
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
33
**
’sAvondszag ikhaar ineenzwarte jurkbijonzetafel indeeet-
zaalstaanpratenmetvader:zeleundemethaarhandopderug-
leuning van de stoel tegenover de zijne – mijn stoel. ze droeg
de parels om haar nek. Haar geborstelde haar viel zwaar naar
beneden en wist precies waar het moest omkrullen: net boven
haarjukbeenderen.Toenikdichterbijkwam,rookikdegeurvan
haarparfum.
‘Ha,daar isuwvriendje,’zeimijnvader inhetEngels, toen ik
zodichtbijwasdatikhetkonverstaan.
ze stak me haar hand toe. ik schudde hem, maar ik kon haar
nietindeogenkijken.
‘zegmaarwat,jehoeftnietverlegentezijn,’zeivaderindepijn-
lijkestilte.‘HijzitopeenEngelstaligeschool,’zeihijtegenhaar.
Erwerdeenextrastoelgehaald,nogeencouvertgedekt,enwe
aten met z’n drieën. ze zei geen woord over wat er die middag
was gebeurd, maar toen vader naar de telefoon werd geroepen
glimlachteze.
‘Erzatvanmiddageenmuisinmijnkamer.Eenheelgrotemuis.’
Enopnieuwpaktezememetdievederlichtegreepbijdekin.
‘kommorgenjebalmaarophalen.’
ze nam een slokje water en depte haar mondhoeken droog
methaarservet.
‘Je vader zei dat je twaalf bent. Om de een of andere reden
dachtikdatjeouderwas.’
ze spraknugeenArabischmeerenduswaszediekwetsbaar-
heid kwijt die ik bij het zwembad had gezien. En omdat het va-
ders keuze was geweest om Engels te spreken – toen ik kwam
aanlopen–weetikdieveranderingaanhem.
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
34
hIshAM MATAR Anatomie van een verdwijning
ThEMATIEK
Als we Nuri leren kennen is hij een eenzaam jongetje dat
het verlies van zijn moeder probeert te verwerken. Dat hij
het daar moeilijk mee heeft zien we bijvoorbeeld als hij
opvakantieMonaontmoet,enhaargelebadpakhemdoet
denkenaanhetgeleziekenhuisarmbandjedatzijnmoeder
moest dragen. verlies is een belangrijk thema in deze ro-
manenNurizalnietalleendedoodvanzijnmoedermaar
ookdeverdwijningvanzijnvadermoetenverwerken.
inbeidegevallenmoetdejongeNuriopnieuwzoekennaar
de identiteit van zijn weggevallen ouder. zijn moeder en
vader blijken allebei mensen te zijn met verborgen le-
vens. De lezer zoekt met hem mee en beseft gaandeweg
dat het sowieso moeilijk is voor een kind om een ouder
daadwerkelijktekennen.
De verdriet en eenzaamheid die Nuri ervaart zijn voelbaar
indetekst.Tochbenoemtdeauteurdezegevoelensnauwe-
lijksexpliciet.Detoonvanderomanisrustigenkalm,net
als de rouwverwerking van Nuri. Rouw is een belangrijk
themadatalseenrodedraaddoorde roman loopt.wach-
ten en hoop zijn voor Nuri belangrijke overlevingsmecha-
nismen. Nergens zien we hem wanhoop uiten, alsof hij
bangisomechtverdrietigtezijn.BijMonaisdatanders.
Mona,diemetdeverdwijningvanhaarmanerachterkomt
dat hij niet eerlijk of trouw is geweest, belandt eveneens
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
35
in een rouwproces. Maar dit lijkt niet op dat van Nuri.
waar de jongen hoop koestert en zoekt naar de waarheid,
naar antwoorden en acceptatie – om zo in ieder geval
voor zichzelf een nieuwe relatie met zijn vader te creëren
– laatzijhaarboze gevoelens toeenzoektzij troost inde
ontkenning van het verraadvanhaarman.
De relatie van Mona en Nuri blijkt slecht bestand tegen
hetwegvallenvankamal.zonderdeaanwezigheidvanzijn
vader weet Nuri niet goed vorm te geven aan zijn relatie
met zijn stiefmoeder, en de verwarring die bij Nuri altijd
al bestond – de ontluikende seksualiteit van een jonge
puberdieeenmooievrouwleertkennen,maarookinhaar
eenmoederfiguurmoetvinden–slaatookovernaarhaar.
Liefde inallemogelijkevormenisookeenthemaindero-
man:manenvrouw,geliefdenofminnaars,oudersenkin-
deren, stiefouder en stiefkind. Ouderschap, vaderschap en
moederschap worden van verschillende kanten benaderd,
envertellendelezerveelover‘hetkindschap’.
De roman heeft duidelijk autobiografische elementen –
deauteurHishamMatarverloornetalsNurizijnvaderaan
het onbekende: midden in de nacht werd hij ontvoerd uit
hetappartement incairowaarhetgezinwoonde.Al jaren
zoekt de auteur tevergeefs naar zijn vader: altijd geduldig
enmethoop.NetalsNurilijktHishamMatartehebbenge-
kozenomzonderwoedeen inacceptatievanzijn lotdoor
televen.
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
36
GEspREKsvR AGEn
1 Nuri isdirectnadeeersteontmoetingalonderde in-
druk van Mona. zijn deze gevoelens die van een ver-
liefdepuber,ofvaneen jongendiezijnmoedermist?
Ofietsanders?
2 Vindt u dat het Hisham Matar lukt om de eenzame
gevoelens van de jonge Nuri, na het verlies van zijn
moeder, over te brengen? En later na het verlies van
zijnvader?
3 HetverhaalvanNuri lijktopdatvandeauteur–ook
HishamMatarverloorzijnvadernaeenmysterieuzever-
dwijning.Denktudatdeautobiografischeelementenin
hetverhaaldezeromansterkermaken?
4 HoezouudeschrijfstijlvanHishamMatarbeschrijven?
5 waaromisdevadervanNurimetMonagetrouwd?Ge-
looftudatzijvanelkaarhielden?
6 Het feit dat kamal, de vader van Nuri, ontrouw is ge-
weestwordtnietechteenonderwerpvandiscussie in
deroman.watvindtuhiervan?
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
37
7 HeeftNurialsvolwassenmanzijnverledenendatvan
zijn vader kunnen accepteren? in hoeverre is hij ge-
vormddoordeverdwijning?
8 wat vindt u van de gebeurtenissen in hoofdstukken
23 en 24? Heeft Mona met Nuri hiervoor de gedeelde
verantwoordelijkheid?
9 Hoe goed kent Nuri zijn vader? Leert hij hem beter
kennen na zijn verdwijning? En Mona, kent zij haar
man?EnBeatrice?
10 wat vindt u van de beslissing van charlie Hass om
Nuri en Mona voor de volledige waarheid over kamal
al-Alfitebeschermen,eneenontmoetingmetBeatrice
aftehouden?
11 waaromwijstNuriMonaaanheteindeafals zij con-
tactzoekt?
12 waaromverteltNurinietaanNaimawathijoverhaarte
wetenisgekomen?
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
38
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
38
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
39
KARL MARL AnTEs
Matterhorn
Vietnam,1969.TweedeluitenantwainoMellasiseenentwintig
jaarennetaangekomeninMatterhorn:hetondoordringbare
fortdiepindeVietnamesejunglewaarvandaanhonderdtachtig
AmerikaansemariniersvanBravocompanyineenbijnavolle-
digisolementoorlogvoeren.Eenpaardagennadeaankomst
vanMellaskrijgenzehetbevel invijandiggebiedopzoek te
gaan naar een Noord-Vietnamese legerunit van onbekende
grootte.BuitendeveiligemurenvanhetfortzalMellasziekte,
honger,bloedzuigers,tijgerseneenvrijwelonzichtbarevijand
moeten trotseren.DaarnaastblijktBravocompanyeenbatal-
jonwaarintegenstrijdigeambities,valseloyaliteitenenraciale
spanningendeboventoonvoeren.
Karl Marlantes, een veelvuldig onderscheiden Vietnamvete-
raan,werktedertigjaaraanMatterhorn.Hetresultaatiseenon-
vergetelijkeromandiedetragedievanVietnamomzetineen
krachtigenuniverseelverhaalovermoed,vriendschapenopof-
fering,enoverdewaanzinvanoorlog.
‘Eenoorlogsromaninzijnmeestpurevorm.’dE voLKsKR AnT
‘Matterhorniseengrootswerk,eenherinneringaaneenver-
schrikkelijkeoorlog.’usA TodAY
‘Een grandioos debuut en een opvallende prestatie.’ puBLIs-
hERs wEEKLY (sTARREd REvIEw)
OORspRONkELiJkETiTEL:MATTERHORN|VERTALiNG:OTTOBiERsMA
GEBONDEN:cA.544BLz.|pRiJs:€22,95|isBN9789029087292
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
40
KARL MARLAnTEs
Matterhorn
1
Mellas stond onder de grijze moessonwolken op de smalle
strook vrijgemaakte grond tussen de rand van de jungle en
de relatieve veiligheid van de afzetting. Hij probeerde zich te
concentrerenophettellenvandedertienmariniersvandepa-
trouille die één voor één uit de jungle tevoorschijn kwamen,
maar hij was zo moe dat hij niet scherp kon zien. Hij pro-
beerdeooktevergeefsgeenaandachtteschenkenaandestank
vandestrontdieindehalfvolgeregendelatrinesdreef,boven
hem,aandeanderekantvandeafzetting.Regendruppels vie-
lenvanderandvanzijnhelmlangszijnogenopdeolijfgroene
stof waarmee de bepantsering van zijn logge, zware nieuwe
scherfvest op zijn plek werd gehouden. Het donkergroene t-
shirt en de boxershort die zijn moeder nog maar drie weken
geleden voor hem had geverfd, plakten aan zijn huid, zwaar
enklamonderzijngevechtsjasen-broek.Hijwistdateronder
zijn kleren bloedzuigers over zijn benen, armen, rug en borst
kropen,hoewelhijzeopdatmomentnietvoelde.zogingdat
metbloedzuigers,mijmerdehij.Voordatze jebloedbegonnen
optezuigen,warenzezokleinendundatjezezeldenvoelde,
tenzijzevanuiteenboomop jevielen,en jevoeldenooithoe
ze jehuiddoorboorden. inhunspeekselzateensoortnatuur-
lijk verdovend middel. Je ontdekte ze pas later, als ze waren
opgezwollendoorjebloed,alskleinezwangerebuikjesuitpui-
lendopjehuid.
Toen de laatste marinier de doolhof van zigzagpaden en
provisorische doorgangen door het prikkeldraad was overge-
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
41
stoken, knikte Mellas naar Fisher, de sectieleider, een van de
drie die onder zijn commando stonden. ‘Elf plus drie,’ zei hij.
Fisher knikte terug, stak bevestigend zijn duim op en liep de
afzetting binnen. Mellas volgde hem, met Hamilton, zijn ra-
dioman,inzijnspoor.
Depatrouilledookopuithetprikkeldraadende jongema-
riniers beklommen de helling van fsb Matterhorn, de nieuwe
vuursteunbasis, voorovergebogen door vermoeidheid, en ze
zochtenhunweg tussendestronkenendodebomendiegeen
dekking boden. De lage begroeiing was met gevechtsmessen
weggekapt om een schootsveld voor de verdedigingslinies vrij
temaken, ende junglebodemdieeerdereennetwerkvanwa-
terstroompjes was geweest, bestond nu alleen nog maar uit
zuigendekleigrond.
Dedunne,nattebandenvanMellas’tweekatoenenpatroon-
gordelssnedeninzijnnekdoorhetgewichtvantwintiggevul-
de m-16 magazijnen. zijn huid was helemaal kapot. Hij wilde
alleen nog maar terug naar zijn schuilplaats en ze afdoen en
zijn doorweekte gevechtslaarzen en sokken uittrekken. Hij
wildeookdewereldbuitensluiten.Maardatzaterniet in.Hij
wist dat hij op enig moment het knagende probleem moest
oplossen waarmee Bass, zijn pelotonssergeant, hem die och-
tend had opgezadeld en dat hij met de patrouille als excuus
voor zich uit had geschoven. Een zwarte knul – hij wist zijn
naam niet meer, een mitrailleurschutter van de derde sectie
– had onenigheid met de sergeant van de bataljonsstaf wiens
naamhijooknietmeerwist.AlleenalinhetpelotonvanMel-
laswarenerveertignieuwenamenennieuwegezichten,enin
het bataljon bijna tweehonderd, en ze zagen er allemaal het-
zelfde uit, zwart of blank. Het werd hem allemaal een beetje
teveel.Vanafdecommandanttotaandejongensindeonder-
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
42
ste regionen, ze droegen allemaal hetzelfde vuile, gehavende
tenue zonder rangonderscheidingstekens, er was geen enkele
manier om ze uit elkaar te houden. ze waren allemaal te ma-
ger,tejongenteuitgeput.zepraattenookallemaalhetzelfde,
ze zeiden om de vier woorden ‘fuck’ of een bijvoeglijkof zelf-
standig naamwoord of werkwoord met ‘fuck’ erin. De meeste
van de tussenliggende drie woorden van hun gesprekken gin-
gen over ontevredenheid over het eten, de post, de lange tijd
in de rimboe en meisjes op de middelbare school die ze had-
den achtergelaten. Mellas bezwoer dat hij daar nooit aan zou
toegeven.
De zwarte knul wilde weg uit de rimboe om zijn steeds te-
rugkerende hoofdpijn te laten onderzoeken en een stel zwar-
ten steunde hem daar luidkeels bij. De sergeant dacht dat de
knul simuleerde en alleen een schop onder zijn kont nodig
had. Vervolgens weigerde een andere zwarte om zijn haar te
laten knippen en was daar weer een rel over ontstaan. Mellas
werd verondersteld om te vechten. Niemand bij de basisoplei-
ding had hem verteld dat hij te maken zou krijgen met Mal-
colm X-jes in de dop en racistische boeren uit Georgia. waar-
om kon de medische staf niet gewoon beslissen of hoofdpijn
wel of niet echt was? zij waren de deskundigen. Hadden de
pelotonscommandanten op iwo Jima ook dit soort gezeik aan
hunkopgehad?
MellasklommoeizaamtegendeheuvelopmetFishernaast
hem en Hamilton volgde hem automatisch met de zender, en
hijgeneerdezichvoorhetgeluiddatzijn laarzenmaaktenals
hijzeuitdemoddertrok,bangdatiemandzouziendatzenog
glimmendzwartwaren.Hijprobeerdedeaandachtafteleiden
doorbijFisherteklagendatHippy,demitraillleurschuttervan
desectie,teveel lawaaimaaktetoenFisherhemhadgevraagd
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
43
omdemitrailleurnaarvorentelatenkomenomdatdevoorste
mandachtdathij ietshadhorenbewegen.Alleenaldoorhet
te hebben over het recente bijna-treffen met de vijand voelde
Mellas zijn maag weer samenkrimpen, de trilling van angst
die leek op een sterke elektrische stroom die geen plek had
om zich te ontladen. Hij was deels opgelucht dat het bij een
bijna-treffen was gebleven en deels geïrriteerd omdat het ge-
luid misschien had voorkomen dat hij in actie had kunnen
komen,endieirritatiewektenudeergernisvanFisher.
Toen ze de vaste positie van de sectie in de linies bereik-
ten, kon Mellas zien dat Fisher zijn woede nauwelijks kon on-
derdrukken aan de manier waarop hij de drie stokken op de
grond smeet die hij tijdens patrouilles voor zichzelf en een
paarvriendenhadgesneden.Hetwarendemetzorgbewerkte
wandelstokken van mannen die het einde van hun diensttijd
inVietnamnaderden,ongeveerviercentimeterdikeneentot
anderhalve meter lang. soms waren het simpele kalenders,
andere keren was het pure volkskunst. Op elke stok was af te
lezen hoeveel dagen van zijn dertien maanden durende uit-
zending de eigenaar had overleefd en hoeveel dagen hij nog
had te gaan. Mellas had zich ook geërgerd aan het lawaai dat
Fishermaaktetoenhijdestokkensneed,maarhijhaderniets
van gezegd. Hij bevond zich nog steeds in een precaire situ-
atie: officieel had hij de leiding over de patrouille, maar tot
hij met succes was ingewijd, stond hij nog onder commando
van luitenantFitch,decompagniescommandant,diehemhad
opgedragenomallestedoenwatFisherzei.Mellashadhet la-
waaiomtweeredenengeslikt,allebeivantactischeaard.Fitch
hadinfeitegezegddatFisherdeleidinghad,duswaaromzou
Mellastegenhemingaan?FitchwasdegenedieMellastoteer-
ste officier kon benoemen wanneer de tijd in de rimboe van
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
44
tweedeluitenantHawkeeropzat.Danwashijaandebeurtom
compagniescommandant te worden, tenzij Hawke die positie
wilde.DetweederedenwasdatMellasnietzekerhadgeweten
of het lawaai kwaad kon, en hij was veel banger geweest om
stomme vragen te stellen dan om erachter te komen of het
inderdaad zo was. Te veel domme opmerkingen en stomme
vragen zouden het in dit stadium veel moeilijker voor hem
maken om het respect van het peloton te krijgen, en het was
een stuk moeilijker om hogerop te komen als de mariniers
de pest aan je hadden of vonden dat je incompetent was. Het
feit dat Hawke, zijn voorganger, door het peloton bijna werd
aanbeden,hielpooknietecht.
MellasenHamilton lietenFisherachterbijde linievanschut-
tersputten van de tweede sectie en klommen langzaam te-
gen een helling op die zo steil was dat Mellas nauwelijks zijn
knieën hoefde te buigen om overeind te blijven als hij terug-
gleed in de modder. Hamilton, die bijna dubbelgebogen liep
onder het gewicht van de radio, prikte voortdurend met de
antenne in de helling voor hem. De mistflarden om hen heen
verhulden hun doel: een provisorische, verzakte schuilplaats
die ze hadden gemaakt door hun met rubber geïmpregneer-
de regencapes aan elkaar vast te maken en ze over een stuk
veldtelefoonkabel te hangen die tussen twee struiken was ge-
spannen.Ditafdakvormdesamenmettweeanderedievlakbij
stondenwatmetenigeironiedepelotonscommandopostwerd
genoemd.
Mellaswildeeronderkruipenendebuitenwereld latenver-
dwijnen,maarhijwistdatdatstomzouzijnendatelkevorm
vanrustmaarvankorteduurzouzijn.Overeenpaaruurwerd
het donker en het peloton moest valstriklichtkogels zetten
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
45
voor het geval soldaten van het Noord-Vietnamese leger, het
nva,zoudenproberentenaderen.Daarnamoesthetpelotonin
het terrein voor de schuttersputten landmijnen plaatsen die
via een stroomdraad tot ontploffing konden worden gebracht;
ze verspreidden ter hoogte van het kruis zevenhonderd sta-
len kogeltjes in een waaierpatroon. Daarbovenop moesten de
onvoltooide prikkeldraadversperringen worden voorzien van
boobytraps. Als Mellas zijn gevechtsrantsoen wilde opwar-
men,moesthijdatdoenzolanghetnog lichtwas,anderszou
de vlam een ideaal richtpunt vormen. Daarna moest hij de
veertig man van zijn peloton controleren op loopgraafvoet en
ervoor zorgen dat iedereen zijn dagelijkse dosis dapson tegen
schimmelinfectie en de wekelijkse dosis chloroquine tegen
malariainnam.
Hamilton en hij bleven vlak voor Bass staan, de pelotons-
sergeant, die in de regen op zijn hurken in een conservenblik
koffiezette boven een stuk brandend c-4 kneedexplosief. De
c-4 siste en produceerde een scherpe geur, maar dat had ie-
dereen liever dan de bijtende stank van de standaarduitrus-
ting trioxaan-tabletten. Bass was eenentwintig en dit was zijn
tweede uitzending naar Vietnam. Hij strooide een paar zakjes
poederkoffie in het kokende water en tuurde in het blik. De
mouwen van zijn gevechtshemd waren netjes tot net onder
zijn ellebogen opgerold waardoor zijn grote, gespierde onder-
armenzichtbaarwaren.MellaskeeknaarBassenzettedem-16
die hij van Bass had geleend tegen een boomstronk. Er was
maar weinig overredingskracht van Bass voor nodig geweest
omMellaservanteovertuigendathetstomwasomtevertrou-
wen op zijn .45 pistool, het persoonlijk wapen dat het korps
Mariniers afdoende geschikt achtte voor verse officieren. Hij
trok de natte patroongordels over zijn hoofd en liet ze op de
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
46
grond vallen: twintig magazijnen, elk gevuld met twee rijen
kogels. Daarna schudde hij zijn koppel met koppelpassanten
af, samen met het daaraan bevestigde .45 pistool, drie plastic
veldflessen, pistoolmunitie, zijn gevechtsmes, noodverban-
den, twee m-26 scherfhandgranaten, drie rookgranaten en zijn
kompas. Hij haalde diep adem van opluchting en bleef naar
dekoffiekijken,degeurherinnerdehemaandealtijdprutte-
lendepotophetfornuisvanzijnmoeder.Hijhadgeenzinom
de wapens van zijn peloton te inspecteren of dat van hemzelf
schoonmaken. Hij had zin in iets warms, en daarna wilde hij
gaanliggenenslapen.Maardoordenaderendeduisterniswas
daargeentijdvoor.
Hij trok de metalen broekklemmen van zijn enkels. Die
moesten ervoor zorgen dat de pijpen strak tegen de schacht
van zijn gevechtslaarzen zaten ter bescherming tegen de
bloedzuigers. Toch waren er drie in geslaagd om zijn linker-
beentebereiken.Tweehaddenzichvastgezogenenerzateen
veeggedroogdbloedopdeplekwaardederdezichtegoedhad
gedaanomvervolgensweer los te laten.Mellasvonddebloed-
zuigerinzijnsok,schuddehemopdegrond,gingermetzijn
rechtervoetopstaanenkeekhoezijneigenbloederuitspatte.
Hij pakte zijn insectenpoeder en kneep een lading uit over de
tweebloedzuigersdienogaanzijnhuidvastzaten.zekronkel-
den van pijn en lieten los waarbij ze een wondje achterlieten
waartraagbloeduitdruppelde.
Bass gaf hem koffie in een conservenblik uit zijn gevechts-
rantsoen waar gemengd fruit in had gezeten en gaf toen ook
eenblikaanHamilton,diezijnradiovoordeschuilplaatsvan
hem en Mellas had neergezet en erop was gaan zitten. Hamil-
ton pakte het blik aan, hief het proostend naar Bass op en
slootzijnvingerseromheenomzetewarmen.
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
47
‘Bedankt, sergeant Bass,’ zei Mellas, erop lettend dat hij
de aanspreektitel gebruikte die Bass had verdiend, in de we-
tenschap dat de goodwill van Bass van cruciaal belang was.
Hij ging op een vochtige, rottende boomstam zitten. Bass be-
schreefwaterwasgebeurdterwijlMellasoppatrouillewas.De
toegevoegd vluchtleider van de compagnie was er nog steeds
niet in geslaagd om de bevoorradingshelikopter door het wol-
kendek te loodsen, dus zaten ze nu al vier dagen zonder her-
bevoorrading. Er was nog steeds geen definitief rapport over
hetvuurgevechtvaneendageerdertussendeAlfacompagnie
en een nva-eenheid van onbekende omvang in de vallei onder
hen,maarhetgeruchtdaterviermarinierswarengesneuveld,
wasnubevestigd.
Mellasklemdezijnlippenenkakenopelkaaromzijnangst
te onderdrukken. Hij keek onwillekeurig omlaag naar de in
wolken gehulde hellingen die zich onder hen uitstrekten tot
in Noord-Vietnam, slechts vier kilometer verderop. Daar on-
der hen bevonden zich de vier dode jongens. Ergens in die
grijsgroene massa had de Alfa compagnie in de nesten geze-
ten.EnnuwasdeBravocompagnieaandebeurt.
Dat betekende dat hij aan de beurt was, een mogelijkheid
die toen hij zich direct na de middelbare school bij de ma-
riniers had aangemeld, maar heel even bij hem was opgeko-
men. Hij had zich ingeschreven voor een speciale officiersop-
leidingwaarbijhij studeerdeen ’szomerstraindezodathij in
elkgevaleeninkomenhad,enhijhadzichvoorgestelddathij
bewonderaars en misschien op zekere dag zelfs kiezers zou
vertellendathijbijdemariniershadgezeten.Hijhadernooit
echt bij stilgestaan dat hij een oorlog moest uitvechten waar
geen van zijn vrienden het nut van inzag. Toen de mariniers
tijdenszijneerstejaarinDaNanglandden,moesthijdekaart
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
48
erbij nemen om te kijken waar het lag. Hij had bij de lucht-
machtafdeling willen gaan om vluchtleider te worden, maar
elk administratief keerpunt, zijn cijfers bij zijn studie en zijn
basisopleiding en het gebrek aan infanterieofficieren hadden
hem onverbiddelijk de kant op gestuurd waar hij zich nu be-
vond, hij was een echte officier bij het korps Mariniers, aan
hethoofdvaneenechtinfanteriepelotonenhijdeedhetbijna
in zijn broek van angst. Hij bedacht dat door zijn verlangen
om met een indrukwekkend oorlogsverleden thuis te komen
hijmisschiennooitmeerthuiszoukomen.
Hij probeerde de angst te verdringen die hem vervulde als
hij eraan dacht dat hij zou kunnen sterven. Maar nu had de
angst hem weer aan het piekeren gezet. Als hij Hawke’s po-
sitie als eerste officier kon overnemen, zou hij veilig binnen
de afzetting kunnen blijven. Dan hoefde hij niet meer op pa-
trouille,hijzouadministratiefwerkdoenenalsvolgendeaan
debeurtzijnvoordefunctievancompagniescommandant.Als
hij de functie van Hawke wilde krijgen, zou luitenant Fitch,
de huidige compagniescommandant, naar de vs moeten te-
ruggaan zodat Hawke zijn plaats kon innemen. Dat was zelfs
vrij waarschijnlijk. iedereen was weg van Hawke, van hoog
tot laag in de commandostructuur. Maar voor Fitch zou het
een nieuwe functie zijn. Dat betekende dat Mellas lang moest
wachten, tenzij Fitch natuurlijk gewond zou raken of gedood
zou worden. Mellas voelde zich vreselijk toen die gedachte
doorzijnhoofdging.Hijwildenietdat iemand ietsergsover-
kwam. Hij probeerde het uit zijn hoofd te zetten, maar het
lukte niet. Het drong tot hem door dat hij moest wachten tot
Hawke naar de vs verkaste, tenzij Hawke iets overkwam. Mel-
las was verbaasd en beschaamd. Hij besefte dat een deel van
hem er alles voor over zou hebben om hogerop te komen of
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
49
zijneigenhuidteredden.Hijverdrongdiegedachte.
‘Hoe vordert het met de versperring?’ vroeg Mellas. Het
trekken van prikkeldraad voor de mangaten interesseerde
hemnietecht,maarhijwistdathijbelangstellingmoesttonen.
‘Nietslecht,luitenant,’zeiBass.‘Hetderdeiserdeheledag
meebeziggeweest.wezijnbijnaklaar.’
Mellas aarzelde. Toen richtte hij zich op het probleem dat
hij die ochtend had vermeden door op patrouille te gaan. ‘is
die gozer van het derde nog bij je geweest vanwege het feit
dat hij naar achteren wil?’ Het lukte hem nog steeds niet om
iedereensnaamteonthouden.
‘HijheetMallory,’snoofBass.‘Delaffedrukker.’
‘Hijzegtdathijsteedshoofdpijnheeft.’
‘En ik heb pijn in mijn reet. Er zitten tweehonderd goeie
mariniers op deze heuvel die naar achteren willen, betere ke-
rels dan deze klootzak. Hij heeft al hoofdpijn sinds hij naar
derimboemoest.Enkomnietaanzettenmetdatgeluldatwe
een zwarte niet mogen afvallen, want er zitten hier een hele
hoop goeie bleekscheten die geen last van hoofdpijn hebben.
Hij iseenflapdrol.’Bassnameengroteslokenzijnademwas
zichtbaar in de koele, vochtige lucht. ‘En eh,’ voegde hij er
met een glimlachje aan toe: ‘Doc Frederickson heeft hem bij
zichgeroepen.Hijheeftgewachttotuterugwas.’
Mellas voelde de zoete, hete koffie door zijn keel naar zijn
maag stromen. Hij bewoog zijn tenen, gerimpeld van het
vocht, op en neer om niet weg te doezelen. De warme koffie
in het blik voelde prettig tegen zijn handen, waarop zich pus
begon te vormen, de eerste symptomen van schimmelinfectie.
‘shit,’ zei hij tegen niemand in het bijzonder. Hij drukte het
blik tegenzijnnekopdeplekwaardemunitiegordeldehuid
kapothadgeschuurd.
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
50
‘Drink op, luitenant,’ zei Bass. ‘ik heb hem niet gezet om
tegenaan te rijen.’ Bass pakte zijn zakmes en begon weer een
ingewikkelde inkeping op zijn stok te snijden. Mellas bezag
het met jaloezie. Hij had zelf nog driehonderdnegentig dagen
tegaan.
‘Moetikhetechtnuafhandelen?’vroegMellas.Hijhadmet-
eenspijtvandevraag.Hijwistdathijalseenzeurklonk.
‘ubentdeluitenant,luit.’zulkedingenhoordenernueen-
maalbijalsjehogerinrangwas.
Mellas probeerde net een gevat antwoord te bedenken toen
erbijdetweedesectieeenkreetklonk. ‘Jezus!Haaldehospik!
Haal Doc Fredrickson!’ Bass gooide meteen zijn stok weg en
rende naar de plek waarvandaan geroepen werd. Mellas bleef
zitten,hijwaszouitgeputdathijzichzelferniet toekonzet-
tenominbewegingtekomen.HijkeeknaarHamiltondiezijn
schouders ophaalde en daarna een slok koffie nam. Hij keek
hoe Jacobs,de sectieleidervanhet tweedemetdestotterstem,
de heuvel op rende en in de schuilplaats van Fredrickson ver-
dween.Mellaszuchtteenbegonzijnbebloedesokkenennatte
laarzen weer aan te trekken, terwijl Jacobs en Fredrickson,
de hospik van de eenheid, de helling weer af glibberden. Een
paar minuten later kwam Bass langzaam en stoïcijns de heu-
velweeroplopen.
‘watiseraandehand,sergeantBass?’vroegMellas.
‘u kunt maar beter even gaan kijken, luitenant. zoiets el-
lendigs heb ik nog nooit gezien. Fisher heeft een bloedzuiger
dieinhetpisgaatjevanzijnpikisgekropen.’
‘Godsamme,’ zei Hamilton. Hij keek naar de wolken en
daarna weer naar de dampende mok in zijn handen. Hij hief
demokop.‘Eentoostopdieklerebloedzuigers.’
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
51
Mellas voelde walging, maar ook opluchting. Niemand kon
hem voor zoiets verantwoordelijk houden. zonder zijn veters
vasttemakenliephijdeheuvelafnaardeplekwaarhettwee-
de zich bevond, uitglijdend in de modder, piekerend hoe hij
een sectieleider als Fisher moest vervangen terwijl hij nauwe-
lijksiemandinhetpelotonkende.
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
52
Karl Marlantes, Matterhorn
ThEMATIEK
intens, krachtig en meeslepend, Matterhorn is een uitzon-
derlijke oorlogsroman in de traditie van Norman Mailer,
James Jones en catch-22 van Joseph Heller. Het is het tijd-
loze verhaal van een jonge luitenant in het Amerikaanse
leger, waino Mellas, en zijn maten in Bravo company. De
eenheid wordt op een berg in de woeste jungle van Viet-
nam gedropt, en de jonge soldaten zullen al vechtend zo
snel mogelijk volwassen moeten worden. jeugd en op-
groeien, enhetverlies van onschuld, zijndanookbelang-
rijkethema’sinMatterhorn.
De dagelijkse realiteit voor de mannen in Bravo company
isnietalleenhetafslaanvanaanvallenvandeNoordViet-
namese vijand, maar ook de nimmer aflatende moesson-
regens,demodder,bloedzuigersentijgers,endeziekteen
ondervoeding. Misschien nog wel zwaarder is de onder-
linge strijd binnen het Amerikaanse leger: rassenstrijd,
misplaatste en meedogenloze ambitie en onbetrouwbare
en incompetente hogere officieren. Daarbij komen ook
thema’salsvriendschap en ambitie aanbod.
Mellas is de wat onwillige hoofdpersoon. Hij is eigenwijs,
vernuftig en politiek gehaaid, maar misschien niet de na-
tuurlijkste ‘vechter’ van zijn eenheid. Toch moet hij de
verantwoordelijkheid op zich nemen als Bravo company
op een willekeurige berg (met de codenaam Matterhorn)
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
53
wordt gestationeerd, en al snel omsingeld wordt door het
zwaar bewapende Noord Vietnamese leger. De lange veld-
slag die volgt vormt de structuur van dit boek, en wordt
door de auteur gebruikt om op een realistische manier de
verschrikkingen, maar ook de heldhaftige tragiek van de
oorlogtebeschrijven.
Marlantes schrijft met overgave en kennis over het dage-
lijkse leven op Matterhorn en de band tussen de solda-
ten. De verschillen tussen de mannen worden genadeloos
blootgelegd.Vooraldespanningenophetgebiedvanrang,
rasencultuurzijnvaaknetzorauwenbrutaalalsdemag-
nifieke vechtscènes. Levensgevaarlijke verschillen worden
onthuld tijdens de slapstickachtige en oersaaie pauzes in
het oorlogsgeweld. Door een onderscheid te maken tus-
sende interne strijdbinnenBravocompanyendeexterne
strijdmetdeVietnamesevijandweetdeauteurhetverhaal
zeer levendig te houden. De realistische personages en au-
thentieke en opwindend veldslagen bieden een geweldig
spannendeleeservaring.
Matterhorn is in veel opzichten een unieke debuutroman.
DeauteurkarlMarlantesiszelfeenmeermaalsonderschei-
den Vietnam veteraan en zijn ervaringen heeft hij uitzon-
derlijk mooi op papier gezet. Deze roman is een allegorie
vannietalleendeoorlog inVietnam,maarvanalleoorlo-
gen,envandehelendekrachtvande literatuur.oorlog is
dus niet alleen het onderwerp, maar ook een op zichzelf
staandethema.
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
54
GEspREKsvRAGEn
1 Vindtusimpsoneensympathiekpersonage?Gelooftu
dathijmoedwilligsoldateningevaarbrachtvoorzijn
eigencarrière?
2 Hawkeverlaatzijnpostzondertoestemming,omterug
tekerennaarzijneenheiddieomsingeldisdoordeNVA.
waaromzouhijditdoen?
3 watbezieldeVancouveromelkekeervooroptelopen,
ondanks dat hij het angstaanjagend vond? waarom
werdhijbeschouwdalsdezielvandeeenheid?
4 waarom was het zo belangrijk voor Mellas om het
zwaardvanVancouverteredden?
5 wat is er zo belangrijk aan de beker van Hawke? zijn
erovereenkomstenmethetzwaardvanVancouver,en
waaromzijnbeidevanbelangvoorMellas?
6 Eenvandemeestcrucialescenesinhetboekbetreftde
doodvanpollini.Bespreekdezescene,endeverwarring
enschuldgevoelensdieMellaservaartalshijmetpollini
deheuvelafroltenhooptdatjuistpollinidoordekogels
zalwordengeraakt.
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
55
7 wat denkt u van de waarde die Mellas hecht aan een
medaille. is zijn mening in de loop van het verhaal
aanhetveranderen?
8 Dejeugdvandesoldatenwordtvaakbenadrukt.Heeft
de leeftijd van de personages u verrast tijdens het le-
zen?Nuuweethoejongdesoldatenwarentijdensde
Vietnamoorlog,isuwoordeeloversoldatenenoorlog
veranderd?
9 watwasvooruhetmeestemotionelemomenttijdens
hetlezen?waaromwerduzodiepgeraakt?
10 ‘Dulce et decorum est pro patria mori’ – Hoe zacht en eervol
is het te sterven voor het vaderland.watdenktudatMel-
laszoudenkenoverdezeoudegezegde?wat isuwei-
genstandpunt?Enisdathetzelfdenahetlezenvandit
boek?
vragen door ed conklin – Grove Atlantic
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
56
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
56
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
57
MERIjn dE BoER
Nestvlieders
Nestvliedersbevatvierverhalenwaarinallesnetandersisdan
hetineersteinstantielijkt.Eensaaiemedebewonervaneen
modern appartementencomplex leidt een fascinerend dub-
belleven. De reis die Balthasar Tak onderneemt verandert
gaandewegineenhellevaart.Hetperfectelevenvanprince,
ex-kampioenkogelstoten,blijktopweiniggebaseerdtezijn.
Eninhetslotverhaalkeerteenzoonvoorheteerstterugnaar
zijnouderlijkhuisnadatzijnkatisoverleden.Metzijngeheel
eigentoonensubtielehumorbeschrijftMerijndeBoerdeze
nestvlieders,dieiederophuneigenmanierdevervreemding
vanzichzelfendemaatschappijproberenteontlopen.
Merijn de Boer (1982) studeerde inAmsterdam,Brusselen
parijs. Hij is redacteur van uitgeverij G.A. van Oorschot en
tirade.HijpubliceerdeeerderverhaleninDe Gidsenartikelen
inondermeer De parelduiker en spiegel der letteren.
‘Eengenotomtelezen.’dE voLKsKRAnT
‘Eenmooiverhaal.ikkijkuitnaardebundel.’wIM BRAnds
‘ik ben een fan van zijn verhalen. Hij heeft een heel pret-
tige,lichteverteltrant.ikheberhardomgelachen.’
dAphnE dE hEER, dE AvondEn
pApERBAck:cA.192BLz.|pRiJs:cA.€17,95|isBN9789029087896
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
58
MERIjn dE BoER
Nestvlieders
Hij moet overstappen op vier verschillende vliegvelden die al-
lemaalmeerdanduizendkilometervanelkaarverwijderdzijn.
Hij had er een waarschuwing in moeten zien: als een land zó
moeilijktebereikenis,alleenviaanderelandenwaarookbijna
niemandkomt,daniserietsmetdatgebiedaandehand.Maar
in al zijn overmoed heeft hij er een verklaring voor gevonden.
Het komt, houdt hij zich voor, omdat ik uit het noorden kom
en weinig mensen vandaar naar het zuiden hoeven. Als ik uit
het oosten kwam of uit het westen, dan was het heel anders
geweest.
Maardatisnietwaar,wanthetlandiszomogelijknoglastiger
tebereikenvanuithetoostenofwestendanvanuithetnoorden.
Alleen andersom gaat het makkelijker en sneller. Vanwege een
onduidelijkeredenkunjeerzowegalshetjenietbevalt.
De avond voordat hij vertrekt, een zomeravond aan het einde
vanaugustus,zithijmetzijnstudievriendenopeenterras.Hun
stoelen staan langs het water van een kanaal. ze wiebelen om-
datsommigetegelsloszitten.Bovendienlooptereenkleinehel-
lingvandebrugnaarbeneden,waardoorzehunglazenmoeten
vasthouden. Laat iemand zijn glas los, dan schuift het over de
tafel schuin naar beneden – een onherroepelijke neergang die
welmoeteindigen inscherven.uitbehaaglijkeverveling testen
zezonuendanhunreactievermogen:zezettenhunglasopde
rondespiegelwaarinjedeluchtkanzien,wachtentothetglas
begint aan zijn afdaling en grijpen het dan weer, vlak voordat
hetklotsendtegendesmallerandaanstoot.Dierandishooguit
een gemakkelijk te passeren bobbel op een piste en niet hoog
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
59
genoeg om, zonder dat ze hoeven in te grijpen, een einde te
makenaandevalvanhetglas.
zelf zit hij op de stoel die met zijn achterpoten leunt tegen
een ijzeren balustrade die enkele centimeters boven de stenen
hangt.Erwordtbijnanietgesprokenoverzijnreis.Alsvrienden
erover beginnen, antwoordt hij dat hij het wel zal zien. Onder-
tussen worden er wel veel herinneringen opgehaald, want het
maaktnietuitofjenuvooreenjaarweggaatofvooreenweek-
end.Altijdiserdekansdatjeelkaarnietmeerterugziet.
Op de brug neemt hij afscheid van drie van zijn vrienden.
Hunfietsengrijpen inelkaarterwijlzenaarelkaaroverbuigen.
Eenvanhengeefthij tweezoenenenomklemthij stevig;naar
eenanderhoudthijenergiekzijnarmomhoog,waarnahijmet
zijnvlakkehandtegendezijneslaat,zoharddaterophetter-
ras wordt omgekeken naar waar het geluid vandaan komt. En
dederde,diemetzijndijopdestangvanzijnfietsleunteneen
stukjeverderwegstaat,geefthijalleenmaareenhand.slechts
inschijnisdateengebaardatvanminderbetekenisis.
samen met de vriend die vlak bij hem woont, fietst hij ver-
volgens zorgeloos slingerend door het park. ze grijpen elkaars
hand.zonderelkaaraantekijkenlatenzedehandenloswaar-
mee ze hun stuur vasthielden. Op die manier – de spieren in
hun armen gespannen en erop vertrouwend dat ze elkaar niet
los zullen laten – rijden ze verder. Meer nog dan om elkaar is
hetzeomdeblikkenvandevoorbijgangerstedoen.zolangiets
nietgezienwordt,bestaathettenslotteniet.
Ondanks de vrolijkheid van die avond is hij van zijn stuk ge-
bracht wanneer hij thuiskomt. Toen hij even daarvoor over het
verder verlaten marktplein fietste, zag hij rond een boom een
groepjemannenstaan.zebogenzichineenkringovereenuit-
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
60
puilende doos boeken, trokken er af en toe een tussenuit en
gooiden dat vervolgens over hun schouder op de grond, waar
het fladderend neerkwam. Hij vertraagde zijn snelheid en keek
metuitgestrektekin,staandopzijntrappers,ofhijerindegau-
wigheidietsinteressantstussenzagliggen;eenmooiboekvoor
opreis.Maarzijnluiheidwerdnietbeloond.Alweersnellerfiet-
send,kreegeenvandemannenheminhetoog.‘Heemeneer…’
begonhij.Balthasarreedsneldoor.Aanheteindevanhetplein
draaidehijzichnogevenomenzaghoedemanmeteenboek
in de lucht zijn aandacht probeerde te trekken. ‘Meneer!’ riep
hijnogeens.Hijvoeltzichnoghelemaalgeenmeneer.
Het incident alweer snel vergetend, fietste hij verder. Op een
hoek van een straat stonden een man en een vrouw die hem
iets achterna riepen. Geen realistische gedachte natuurlijk, ge-
woon mensen die hem de weg wilden vragen, maar Balthasar
had het gevoel dat ze hem ergens voor waarschuwden. Op zijn
hoede trapte hij door, er bij iedere kruising op rekenend dat
hem voetbalsupporters tegemoet zouden rennen, of een losge-
slagenkuddepaarden.
Vooreenstoplicht,driestratenverder,hieldhijnoodgedwon-
gen stil. Van een terras aan de overkant van de straat waaiden
hemcafégeluidentoe.weergebeurdehet: iemandstondplotse-
ling op en probeerde zijn aandacht te trekken, terwijl hij ze-
kerwistdathijdiegenenietkende.Derestvanhetterrasbleef
zitten. Toen de man naar hem begon te schreeuwen, draaide
iedereenzichinzijnrichting–zodathijgevolgddoortientallen
ogenhetkruispuntoverstak.
Hij voelt ze nog steeds in zijn rug prikken terwijl hij de trap
naar zijn huis oploopt. pijnlijk steken ze in het vel vlak onder
zijn schouderbladen. uren later, wanneer hij in de vertrekhal
van een vliegveld zit, ver weg van huis en het caféterras, zal
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
61
hij ze nog steeds voelen. ze zijn zoals sommige insecten die,
wanneer je in een stilstaand watertje gaat zwemmen, onder je
huid kruipen. Vlak nadat hij thuis is gekomen, stapt hij in het
badenbesproeit zichzelf zittendmetdedouchekopbovenzijn
hoofd.zeepkomternietaantepas.Hetwarmewaterontspant
hem maar nauwelijks en de blikken glijden niet van hem af.
Hij vraagt zich af of hij zijn tas die avond al zal pakken of de
volgendeochtend.Nognooitheefthijzijntaseerderdanophet
laatste moment gepakt, dus dat zal hij ook dit keer niet doen.
waaromafstanddoenvanwaardevollegewoonten?
in zijn kamer staat op de tafel een bos bloemen die hij voor
zijn verjaardag heeft gekregen, vier weken eerder. ieder ander
hadzeallangweggegooid:ophethoutvandetafel,waarvande
gaten en kieren zijn gevuld met gestold kaarsvet, liggen zowel
dekroon-alsdekelkbladeren.Alleendeuitgedroogdestampers
prijkennogopde stelen,diebeschimmeld inhetbruinewater
drijven.
Doorderamenkijkthij inhetdonker.Nuishetniet tezien,
maaroverdag,alszonlichtzichindekamerstort,danziejehoe
vies die ramen zijn. Al jaren woont hij in dit huis en hij heeft
ze nog nooit gelapt. Het is alsof hij al die tijd met ongepoetste
brillenglazenopzijnneusdewereldinkijkt.
Toch is zijn huis op het eerste gezicht niet vies. Hij stofzuigt
zonuendanenhijdoetdeafwasiedereavond.Bovendienzorgt
hij dat hij geen rommel maakt. kranten vouwt hij op en legt
hij op een nette stapel; kleren bewaart hij in de kast en laat
hij niet rondslingeren. Maar als je langer dan tien minuten in
zijn appartement verblijft, dan valt je plotseling het stof op,
dat op alle mogelijke plekken tevoorschijn sluipt. zit je in een
stoel,danziejeopdevloerwaarjevoetenstaannoggeenkrui-
mel. Maar draai je je om en kijk je wat er achter de stoel ligt,
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
62
dan schrik je. Het stof omsingelt je van die kant. sta je op en
keer jehetkussenom,danmoet jebijnakokhalzenvanwat je
ziet: etensresten, muizenkeutels, lange haren die zich om een
muntjehebbengewikkeld.Erzijnmensendie inzo’nhuisniet
zouden kunnen leven. Balthasar kan het zich niet voorstellen.
Hadhijgewétenvandeharenonderhetkussen,danhadhijze
weggehaald. Als hem was opgevallen dat de ramen vies waren,
dan had hij ze schoongemaakt. En wist hij van al dat stof dat
aan het onoplettende oog voorbijging, dan had hij het opgezo-
gen en dan was hij daarna op die plekken gaan dweilen. Het
enige wat daarvoor nodig zou zijn, is dat iemand hem op die
dingenwijst.Endatisnognietgebeurd.
Nadat hij onzorgvuldig zijn tanden heeft gepoetst met een
borstel die eruitziet als een bamboestruik waarop een panda
is gaan zitten, stapt hij in zijn bed als in een envelop. Als hij
eenmaalligt,vouwthijdiedichtbovenzijnhoofdenishijklaar
om verzonden te worden naar het district van de slaap. Maar
hijheeftnietgenoeggedronkenomgeenlasttehebbenvande
kriebel.
Jaren eerder was hij eens op een goedkope vakantie naar
Oost-Europa. in Brno, een stad die hem zich deed afvragen
waarom hij niet naar Frankrijk was gegaan, huurde hij samen
met zijn vakantievriend het goedkoopste appartement dat ze
kondenvinden.zewarenbevangendoordiemerkwaardigelust
om zelfs op de goedkoopste plekken nog de goedkoopste mo-
gelijkheden te benutten. Op het station kwam een slecht En-
gelssprekendeTsjechnaarzetoe.Voornietmeerdandrieeuro
klommen ze even later een krakkemikkige ladder op die hen
bracht naar een ongeventileerde zolder waar je niet kon staan.
De eerste nacht dat ze er sliepen, waren ze zo dronken dat ze
onmiddellijk in slaap vielen. ze bleken allebei over insecten
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
63
te hebben gedroomd. De dag erna bukten ze nuchter het bed
in, met als gevolg dat hij urenlang niet kon slapen. Voortdu-
rend had hij het idee dat er legers beesten over zijn slaapzak
marcheerden, waarvan sommige besloten de holen van zijn li-
chaamop tezoeken, tewetenzijnneusgaten, zijnorenenzijn
mond.Toenhijeenmaalmetzekerheidhadvastgestelddatzijn
vriend ook niet kon slapen, knipte hij het lampje naast zich
aan. Op nog geen anderhalve meter boven hun hoofd, tegen
het plafond waarvan ze wisten dat het wit was, krioelde een
zwarte deken van dieren die blijkbaar als het donker was pas
tevoorschijn kwamen. ze schrokken zo verschrikkelijk dat ze
onmiddellijkhet luikopentrokkenenmetalhunspullenweer
de straat opgingen, die sombere Tsjechische stad in waar het
overal donker was. De verhuurder vervloekten ze. Nauwelijks
sprak het in zijn voordeel dat er in de hoek van de zolder een
spuitbusstondmetdaarineenchemischbestrijdingsmiddel.ze
zagenhetpastijdenshunwanhopigeontsnapping.
Aandezenachtdenkthij terwijlhijdeslaapnietkanvatten.
Omdat hij hooguit twee keer per jaar zijn lakens wast, leven
er naast hemzelf waarschijnlijk zo’n vier miljoenstofmijten on-
der het katoen. Nog afgezien van de wandluizen en de beesten
diehijwélkanzien:ervliegenbehalvemuggenenvliegenook
mottendoorzijnkamerendierendienietdoorhemteidentifi-
cerenzijn.wantvandatsoortzakenheefthijgeenverstand.De
dieren zijn er overigens wel de reden voor dat hij zijn gezicht
verbergt onder het laken. Hij probeert hartgrondig te denken
dathijeralleen ligt.watvaneenafstandjeookhetgevallijktte
zijn.
Gelukkig voor hem rolt hij enkele uren voor hij moet op-
staandeslaapin.Dedroomdiehembevangt,isnietzozeereen
droom als wel een herinnering. Hij is een jaar of vier. Enkele
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
64
uitdagingenvanhetlevenheefthijreedsonderdeknieensom-
mige vaardigheden beheerst hij. Een boot besturen hoort daar
niet bij. Van zijn ouders krijgt hij een rubberen kano cadeau.
Tussen de knieën van zijn broer gaat het peddelen nog wel.
Maarwanneerhijopeendagalleenindekanozitenvoorhijer
erg inheeftwegdrijftvanhetstrandjewaarzijnmoeder ligtte
slapen,raakthijinblindepaniek.Eenstukjeverderopstekener
driehengelsuithetriet.Hijdrijftrechtopzeafmaarzouniet
weten hoe hij de boot een andere kant op moet sturen. in zijn
droomduurtditdrijvennaardehengelseeneeuwigheid.wan-
neer de vissers hem opmerken, beginnen ze in een vreemde
taal op hem te schelden. Hij raakt verstrikt in de vislijnen en
drukt zijn neus in het rubber, terwijl zijn tranen door de boot
lopen.
Dezeherinnering (ofdroom)overvalthemregelmatig. ineen
andere, verwante droom zit hij achter het stuur van een auto
die zijn eigen gang gaat. Een rijbewijs heeft hij niet en zal hij
waarschijnlijk wel nooit bezitten. De auto ramt alles wat langs
dewegstaat: vuilnisbakkennatuurlijk,maarookmensen,hon-
den en lantaarnpalen. uiteindelijk belandt hij met de auto in
eenravijn.
Dik zijn zijn ogen wanneer hij opstaat. Het is net alsof een
mug hem op zijn oogleden heeft geprikt. Hij teistert zichzelf
met een radiozender die alleen maar liedjes van eigen bodem
doorzijnkamerstrooit.Hetisvoorhemdeenigemanieromuit
bed te komen. De radiowekker staat op de tafel aan de andere
kant van de kamer. Ooit overwoog hij een lange stok binnen
handbereik te leggen, waarmee hij vanuit zijn bed voorzichtig
opdeuit-knopzoukunnendrukkenofandershetdingmeteen
agressieveslagopdegrondkonsmijten.
Opnieuwinhetbadwasthijzichendaarnaeethijeenoude
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
65
boterhammetde laatste restjesuit eenpindakaaspot.Voor het
inpakkenvanzijn tasheefthij eenhalfuur.Hij trekthemvan
onder het bed vandaan en constateert dat er dikke watten stof
aan vastzitten. Met zijn armen buiten het open raam slaat hij
de tas door de lucht, waardoor de bolletjes stof als de veren
van eenvogelnaarbeneden dwarrelen. sommige landen opde
viooltjesvanzijnonderburen,andereleggendeheleafstandtot
de straat af. Met de rits open legt hij de tas in de kamer. Eerst
gooit hij er een paar sokken en zijn slaapzak in. Daarna een
grijzehanddoekdieooitwitgeweestmoetzijn, eenbroek, een
zonnebril,onderbroeken,eenpaart-shirtsennogenkelehoofd-
zakelijkoverbodigedingen.Geenmomenttwijfelthijeraandat
hij iets vergeet. Maar hij kan niet verzinnen wat hij nog meer
nodigkanhebben.
Een paar jaar eerder heeft hij de tas gekregen toen hij een
levensverzekering afsloot. Die verzekering interesseerde hem
niet; hij wilde de tas. sterker nog: hij wist en weet nog steeds
niet eens wat dat is, een levensverzekering. Maar én verzekerd
zijn én een tas krijgen, zoiets weiger je niet voor drie euro per
maand – vond hij. Dat de tas nog maandelijks duurder wordt,
realiseert hij zich niet. Ondertussen zit er onder een van de
hengsels een gat ter grootte van zijn hand. Om te zorgen dat
zijnspullennietverdwijnenopeenbagageband,haalthijzeer
weeruit,stoptzeineengrotevuilniszakdiehijvervolgensweer
inde taspropt.Evenoverweegthij alleendevuilniszakmee te
nemenmaargelukkigweethijzichzelfdaarvanteweerhouden.
Vlak voordat hij de rits dichttrekt, vliegt er, zonder dat hij het
ziet, een mot naar binnen die op een van zijn kledingstukken
gaatzitten.Hijzwaaitdetasopzijnrugenlooptdedeuruit.Hij
heeftgeenenkeleverwachtingvanzijnreis.
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
66
Merijn de Boer Nestvlieders
ThEMATIEK
Nestvlieders van Merijn de Boer bevat twee korte en twee
langeverhalen.Veelvandepersonagesdieerinvoorkomen,
worden geplaagd door gevoelens van eenzaamheid. Bijna
allemaalzittenze ineensleurenproberenzedaaruit te
komen.zezwelgeninhuneigenvervreemdingenproberen
zichzelfbuitendeverantwoordemaatschappijtezienofte
plaatsen.Eenzaamheid en vervreemdingzijndanookbe-
langrijketerugkerendethema’sindeverhalen.
in ‘Overal leegte’ probeert een bewoner van een bijzonder
vormgegeven appartementencomplex zijn eenzaamheid
op te lossen door een andere bewoner te volgen, een man
dieopzijnbeurtookeeneenzaambestaanprobeerttever-
dringen met bizarre nachtelijke escapades. in ‘Balthasar
Tak’zoekthetgelijknamigepersonage,eenmandiewordt
vergeleken met een wandelende tak, een manier om uit
zijnproblemen tekomen.Vanafhetbeginvanhetverhaal
isvoelbaardathemdatnietzallukken,eengevoeldatzijn
vervreemding van zijn omgeving versterkt. Ex-wereldkam-
pioen kogelstoten prince uit ‘Luchtkasteel’ heeft voor zich-
zelfinparijszijneigenluchtkasteelgebouwd,waarhijzelf
meeringelooftdanhijbesefte.zokomthijooknog verder
van de realiteit te staan. in het slotverhaal ‘kraaien in de
schoorsteen’ leeft een man eveneens in ontkenning van
derealiteit:hijbezoektzijnmoedermaardieblijktslechts
inzijnverbeeldingnogteleven.
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
67
in eerste instantie lijkt het in deze verhalen alsof er met
de personages niet zo veel bijzonders aan de hand is. pas
gedurende de vertelling blijken ze van hun omgeving en
de rest van de maatschappij wat te zijn onthecht. Nest-
vlieders zijn zoekende, vluchtende en/of ontwortelde
personages. Het zijn geen alledaagse personages, maar
bijvoorbeeld een kogelstoter, een clown, een vleesvernie-
tiger en een jongen die in erg slechte conditie verkeert,
zowel lichamelijk als geestelijk. Allen kijken zij vanaf
een afstand naar de rest van de maatschappij. De maat-
schappijwordtdaarmeeookeenbelangrijk thema,ende
plaatsdiewedaarinwelofnietveroverenofinnemen.
Tijd en plaats zijn in de verhalen net zo krachtig en be-
langrijk als de personages. De omgeving staat steeds niet
los van het verhaal maar speelt juist een bepalende rol
erin, en ook een bepalende rol in het lot van de hoofd-
personen. De omgeving is een deel van het verhaal. Am-
sterdam, parijs, een onbenoemd dorp en een onbepaald
continent rond de equator. in een metropool kun je veel
vrienden hebben, maar ook een desolaat bestaan leiden.
parijs, stadvande liefdeenvanflamboyantebewoners, is
niet voor iedereen een romantische plek. zo is het conti-
nent rond de evenaar bijvoorbeeld gekozen vanwege de
(aanwezige) broeierigheid, die nodig is om het verhaal te
dragen. En in een dorp is de veronderstelling dat sociale
controle altijd een grote rol speelt belangrijk voor de le-
zer,alblijktlaterhettegenovergesteldenetzovaakhetgeval.
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
68
GEspREKsvR AGEn
1 waaromzouergekozenzijnvoordeopzetvandeverha-
lenbundel–tweekorteentweelangeverhalen?
2 waaromzouerverschilzijnindevertellersvandever-
halen?
3 wieiseigenlijkdehoofdpersoonin‘Overalleegte’?
4 is er een gebouw bekend met eenzelfde opzet als be-
schreven in ‘Overal leegte’enwaaromzoudezeopzet
zijngekozen?
5 zijndeverhalen‘BalthaserTak’en‘Degedaanteverwis-
seling’ van Franz kafka met elkaar te vergelijken? En
waaromwel,ofniet?
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
69
6 watzoudebetekeniskunnenzijnvandescarabeein
het verhaal over Balthasar Tak? En de sprinkhanen-
plagen?
7 Hoeisdetitelvan‘Luchtkasteel’teinterpreteren?
8 Voorwelkpersonagein‘Luchtkasteel’bestaatdemeeste
sympathie?Enwaarom?
9 isereenscheidslijnaantebrengenwatwelenwatniet
isgebeurdin‘kraaienindeschoorsteen’?
10 welk verhaal intrigeerde het meest en waarom? wat
maaktedaarindemeesteindruk?
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
70
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
70
al 30.000 exemplaren verkocht
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
71
L AuREnT BInET
HhhH
NazikopstukReinhardHeydrich,alias‘hetblondebeest’,iseen
vandewreedstenazi’sdiehetDerdeRijkkende.inmei1942
wordthijgetroffendooreengranaat,gegooiddooreenTsjechi-
scheparachutist.Degevolgenzijnverschrikkelijk:alsrepresaille
wordthetTsjechischedorpLidicemeedogenloosmetdegrond
gelijkgemaakt.Degebeurtenissenindezeromanzijngeenfictie
endeauteurneemtdaaromzijneigenschrijverschaptijdens
zijnvertellingscherponderdeloep.
Laurent Binet (parijs, 1972) studeerde aan de sorbonne en
aan de universiteit van kent. zijn militaire dienst bracht hij
door in slowakije en hij woonde enige tijd in praag. Hij is
docentFransaandeuniversiteit inseine-saint-Denis.HhhH is
zijn debuutroman en winnaar van de prix Goncourt du pre-
mierroman2010.
‘HetdebuutvanLaurentBinet(1972)isnietgewoonbijzonder.
Hetissubliem.’dE voLKsKR AnT
‘Enggoed.’dE GRoEnE AMsTERdAMMER
‘Binetschrijftalsofhijalsvriendonbevangentegenjepraat.’
vRIj nEdERL And
OORspRONkELiJkETiTEL:HHHH|VERTALiNG:LiEsBETHVANNEs
pApERBAck:352BLz.|pRiJs:€19,95|isBN:9789029086851
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
72
L AuREnT BInET
HhhH
1
Gabikiszijnnaamenhijiseenpersonagedatechtheeftbestaan.
Heefthijinzijneentjeachterdegeslotenblindenvaneeninduis-
ternisgehuldeflatophetsmalleijzerenbedliggenluisteren,en
buitenhetzoherkenbareknarsenvandepraagsetramsgehoord?
ik wil het geloven. Omdat ik praag goed ken, kan ik bedenken
welknummerdetramheeft (maardatismisschienveranderd),
welkeroutehijrijdtenwaarGabčikachterdegeslotenblinden
ligttewachten,tedenkenenteluisteren.wezijninpraagopde
hoekvandeVyšehradskaendeTrojička.Tram18of22staatstil
bijdeBotanischeTuin.Enhetis1942.inHet boek vande lach en de
vergetelheid laatkunderamerkendathijzicheenbeetjeschaamt
omdathijzijnpersonageseennaammoetgeven,enookaliser
vandieschaamtenauwelijksietsterugtevindeninzijnromans
die overborrelen van de Tomassen, Tamina’s en Tereza’s, het is
tochweleenbeetjeterecht,wantwatisernubanalerdaneenver-
zonnenpersonage(ineenkinderlijkepogingrealistischteschrij-
ven,ofinhetbestegevalgewoonvoorhetgemak)eenvolkomen
willekeurigverzonnennaamtegeven?kunderahadwatmijbe-
treftnogietsverdermogengaan,wantwatisereigenlijkbanaler
daneenverzonnenpersonage?
Gabčikheeftdusechtbestaan,enGabčikwasweldegelijkde
naamwaarhijnaarluisterde(zijhetnietaltijd).zijngeschiedenis
isevenwaaralsuitzonderlijk. inmijnogentekenenhijenzijn
kameradenvooreenvandegrootsteverzetsdadenuitdegeschie-
denisvandemensheidenontegenzeggelijkhetbelangrijkstewa-
penfeitvanverzettijdensdeTweedewereldoorlog.Allangetijd
wildeikhemhuldebrengen.Allangetijdzieikhemvoormein
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
73
dat kamertje, waar de blinden gesloten zijn en het raam open-
staatenwaarhij ligtteluisterennaarhetknersenvandetram
diebijdeBotanischeTuinstopt(inwelkerichtinghijgaatweet
ikniet).Maaralsikdatbeeldoppapierzet,watiknuongemerkt
aanhetdoenben,weet iknietzekerof ikhemdaarmeehulde
breng.ikverlaagdiemantotderangvaneengewoonpersonage
enzijndadentot literatuur,het isalchemieenonterend,maar
watkanikeraandoen?ikwildatbeeldnietmijnhelelevenmet
memeeslepenzonderalthansgeprobeerdtehebbenhetweerte
geven.ikkanalleenmaarhopendatdetransparantespiegelvan
dehistorischewerkelijkheidnogdoorzichtigzalblijvenachterde
dikkeweerspiegelendelaagvanidealiseringdieikgaaanbrengen
indatfabelachtigeverhaal.
2
ikherinnermenietpreciesmeerwanneermijnvadermevoorde
eerstekeeroverdiegeschiedenisheeftverteld,maarikziehem
weervoorme,zoalshijinmijnkleineflatjewoordenuitsprakals
‘partizanen’, ‘Tsjecho-slowaken’, misschien ook ‘aanslag’, zeer
zeker‘liquideren’endanhetjaartal:‘1942’.ikhadinzijnbiblio-
theekeenHistoire de la Gestapo zienstaan,geschrevendoorJacques
Delarue,enereenstukjeingelezen.Toenmijnvadermemetdat
boek zag, maakte hij en passant wat opmerkingen en noemde
Himmler,hoofdvandess,enookdiensrechterhand,Heydrich,
protectorvanBohemenenMoravie.Enhijverteldemeovereen
Tsjecho-slowaakscommandodatdoorLondenwasgestuurd,en
overdieaanslag.Dedetailskendehijniet (enikhadindietijd
nauwelijksredenhemernaartevragen,omdatdiehistorischege-
beurtenis inmijnverbeeldingswereldnognietdeplaats innam
diezeernuinneemt),maarikmerktebijhemweldelichteop-
windingdiekenmerkendvoorhemisalshij(meestalvoordehon-
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
74
derdstekeer,wanthijherhaaltzichzelfgraag,eenberoepsdefor-
matieofgewooneennatuurlijkeneiging)ietsverteltwathemop
deeenofanderemanierheeftgetroffen.ikdenknietdathijooit
heeftbeseftdathijenigbelangaandieanekdotehechtte,want
toenikhemonlangsverteldedatikvanplanwaseenboekover
hetonderwerpteschrijven,merkteikbijhemslechtshoffelijke
nieuwsgierigheidzondereenspoorvanbijzondereemotie.Maar
ikweetdatdiegeschiedenishemaltijdheeftgeboeid,ookalheeft
ze op hem niet zo’n grote indruk gemaakt als op mij. ik begin
ookaanditboekomhemietsterugtegeven:hetishetresultaat
vaneenpaarwoordenvaneenvadertegeneenzoon,hoewelmijn
vaderindietijdnoggeengeschiedenisgaf,maarerineenpaar
slechtgeformuleerdezinnengoedoverwisttevertellen.
DeGeschiedenis.
3
Langvoordatdetweelandenwerdengescheiden,ikwastoennog
eenkind,maakteikdankzijhettennisalonderscheidtussenTsje-
chenenslowaken.ikwistbijvoorbeelddativanLendleenTsjech
was, terwijl Miroslav Mečiř een slowaak was. En terwijl Mečiřde slowaak een onconventioneler, talentvoller en sympathieker
spelerwasdanLendldeTsjech,diemoeizaam,kilenantipathiek
was(ookalwashij270wekendenummereenvandewereld,een
recorddatalleenpetesamprasheeftgebroken,met286weken),
hadik,ookvanmijnvader,begrependatdeslowakentijdensde
oorloghaddengecollaboreerd,terwijldeTsjechenverzethadden
geboden.inmijnhoofd(datdeverbazingwekkendecomplexiteit
vandewereldtoennogmaarinzeerbeperktematekonbevatten)
betekendehetdatalleTsjechenverzetsstrijderswarengeweesten
alleslowakenhaddengecollaboreerd,alsofdatinhunvolksaard
lag.GeensecondehadikaanhetgevalFrankrijkgedacht,dattoch
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
75
een weerlegging was van een dergelijke schematische voorstel-
ling. Hadden wij Fransen niet tegelijk verzet geboden en gecol-
laboreerd?pastoenikerachterkwamdatTitoeenkroaatwas(en
niet alle kroaten dus hadden gecollaboreerd, en misschien ook
nietalleserviersdusinhetverzethaddengezeten),begonikeer-
lijkgezegdeenwatduidelijkerbeeldtekrijgenvandesituatiein
Tsjecho-slowakijetijdensdeoorlog.AandeenekanthadjeBohe-
menenMoravië(oftewelhethuidigeTsjechië)diedoordeDuit-
serswarenbezetendoorhetreichgeannexeerd (datwilzeggen
datzedeweinigbenijdenswaardigestatushaddenvanprotektorat,
datbeschouwdwerdalseenintegraalonderdeelvanGroot-Duits-
land)enaandeanderekanthadjedestaatslowakije,intheorie
onafhankelijk,maarindepraktijkeensatellietstaatvandenazi’s.
Datzeiuiteraardnietsoverhetindividuelegedragvanelkvande
inwoners.
4
Toenikin1996aankwaminBratislava,vanwaaruitiknaarOost-
slowakije door zou reizen om Frans te geven aan een militaire
academie,wasdiegeschiedenisvandeaanslagopHeydricheen
vandeeerstedingen(nadatikhetnieuwshadgekregendatmijn
zoekgeraaktebagageinistanbulterechtwasgekomen)waarikde
secretarisvandedefensieattacheopdeambassadenaarvroeg.De
besteman,eenonderluitenantgespecialiseerdinhetafluisteren
van telefoongesprekken in het Tsjecho-slowakije van tijdens de
koudeOorlogendaarnaomgeschooldindediplomatie,vertelde
medevoornaamstedetailsvandezaak.indeeersteplaatswaren
ze met zijn tweeën geweest: een Tsjech en een slowaak. ik was
blijtehorendateenstaatsburgervanmijngastlandaandeope-
ratiehaddeelgenomen(erwarendusheuswelslowaakseverzets-
mensengeweest).Overhetverloopvandeoperatiezelfzeihijerg
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
76
weinig,behalvealsikmegoedherinnerdateenvandewapens
blokkeerdeophetmomentdatdeautovanHeydrichondervuur
werdgenomen(enikbegreeptoendusdatHeydrichineenauto
zatophetmomentvandeaanslag).Maarwatmijnnieuwsgierig-
heidvooralprikkelde,waswateropvolgde:hoedetweepartiza-
nenmethunvriendenhuntoevluchthaddengezochtineenkerk
enhoedeDuitsershaddengeprobeerdhendaar teverdrinken…
Vreemdverhaal.ikwildenaderebijzonderheden.Maarveelmeer
wistdeonderluitenanternietvanaf.
5
kortetijdnamijnaankomstinslowakijeontmoetteikeenknap-
pejongeslowaaksevrouwopwieikwanhopigverliefdwerden
metwieikeenhartstochtelijkavontuurzoubelevendatbijnavijf
jaar duurde. Van haar kon ik aanvullende inlichtingen krijgen.
Teneerstedenaamvandehoofdrolspelers: JozefGabčikenJan
kubiš.GabčikwasdeslowaakenkubišdeTsjech–jeschijntje
doordeklankvanhunachternamenniettekunnenvergissen.De
tweemannenlekeniniedergevaleenonontbeerlijkonderdeelte
zijnvanhethistorischelandschap,wantAurelia,dejongevrouw
inkwestie,hadhunnaamopschoolgeleerd,netalsallekleine
Tsjechenenallekleineslowakenvanhaargeneratie,denkik.Ver-
derkendezehetverhaalingrotelijnen,maarzewisternauwe-
lijksietsmeervandandieonderofficier.Hetzounogtweeofdrie
jaardurenvoorikmewerkelijkbewustwerdvanwatikaltijdhad
vermoed,namelijkdatdezegeschiedenisinromantiekeninten-
siteitdemeestonwaarschijnlijkefictieverachterzichlaat.Endat
ontdekteikbijnabijtoeval.
ikhadvoorAureliaeenflatgehuurdinhetcentrumvanpraag,
tussen de Vyšehradburcht en het karlovo Naměsti, het karels-
plein. Vanaf dat plein loopt de Resslova ulice naar de rivier en
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
77
komtuitbijhetvreemdegebouwvanglasdatdoordeluchtlijkt
tezwierenendatdeTsjechenTančiciDůmnoemen,hetdansen-
dehuis.indieResslovastraatstaateenkerk,alsjenaarderivier
looptaanderechterkant.Aandezijkantvandiekerkbevindtzich
een kelderraam waaromheen in de steen talrijke kogelinslagen
tezienzijn,eneengedenkplaatdieonderanderedenamenvan
Gabčikenkubišnoemt,enookdievanHeydrich,aanwiehun
lot nu voor eeuwig is verbonden. ik ben tientallen keren langs
datkelderraamgekomenzonderde inslagenofdegedenkplaat
tezien.Maaropeendagbleefikstaan:ikhaddekerkgevonden
waarindeparachutistennadeaanslaghuntoevluchthaddenge-
zocht.
ik ben met Aurelia teruggegaan op een moment dat de kerk
openwasenwedecryptekondenbezoeken.
indecryptebevondzichalles.
6
Er waren nog ontzettend duidelijke sporen van het drama dat
zichmeerdanzestigjaargeledenindezeruimteheeftafgespeeld:
het kelderraam, maar nu van binnenaf gezien, een tunnel van
enkelemeters lang,kogelinslagenindemurenenhetgewelfde
plafond,entweehoutendeurtjes.Maarerwarenookdegezich-
tenvandeparachutistenopfoto’senineentekst,geschrevenin
het Tsjechisch en het Engels, stond de naam van een verrader,
op een aanplakbiljet waren een regenjas, een schoudertas en
eenfietstezien,erwasinderdaadeenstengundieophetergst
denkbaremomentblokkeerde,erwerdnaarvrouwenverwezen,
erwerdenonvoorzichtighedengenoemd,Londen,Frankrijk,man-
nenvanhetVreemdelingenlegioen,eenregeringinballingschap,
eendorpgenaamdLidice,eenjongeuitkijkgenaamdValčik,een
tramdielangskwamrijden,ookophetergstdenkbaremoment,
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
78
eendodenmasker,eenbeloningvantienmiljoenkronenvoorde
manofvrouwdieaangiftezoudoen,cyanidecapsules,granaten
en granaatwerpers, radiozenders en gecodeerde boodschappen,
eenverstuikteenkel,penicillinediealleeninEngelandtekrijgen
was,eenhelestadafhankelijkvaneenmanbijgenaamd‘debeul’,
hakenkruisvlaggenendoodshoofdinsignes,Duitsespionnendie
voorEngelandwerkten,eenzwarteMercedesmeteenlekkeband,
eenchauffeur,eenslager,hoogwaardigheidsbekledersrondeen
doodskist, politiemannen gebogen over lijken, verschrikkelijke
represailles,grootsheidenwaanzin,zwakteenverraad,moeden
vrees,hoopenverdriet,allemenselijkehartstochten
verzameldindiepaarvierkantemeter,oorlogendood,gedepor-
teerdejoden,afgeslachtegezinnen,opgeofferdesoldaten,wraak
enpolitiekeberekening,eenmandieonderanderevioolspeelde
en aan schermen deed, een slotenmaker die zijn beroep nooit
heeftkunnenuitoefenen,degeestvanhetverzetdievooraltijd
in die muren staat gegrift, sporen van de strijd tussen de troe-
penvanhetlevenendievandedood,erwasBohemen,Moravië,
slowakije, indiepaarstenenstonddehelegeschiedenisvande
wereldvervat.
Buitenstondenzevenhonderdss’ers.
7
Rondstruinendopinternetontdekteikhetbestaanvaneenfilm,
getiteldconspiracy,waarinkennethBranaghderolvanHeydrich
speelt.Voorvijfeuro,portokosteninbegrepen,besteldeikhaastig
dedvd,diebinnendriedagenwerdbezorgd.
Het is een reconstructie van de wannseeconferentie, waarop
Heydrich,bijgestaandoorEichmann,op20 januari1942ineen
paar uur vastlegde op welke manieren de endlösung moest wor-
dentoegepast.Opdiedatumwareninpolenendeussralmassale
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
79
executiesaandegang,maardiewarentoevertrouwdaandeEin-
satzgruppen,uitroeiingscommando’svandess,diezichertoebe-
perktenhunslachtoffersmethonderden,zelfsduizendentegelijk
bijelkaartedrijven,vaakopeenveldofineenbos,enhendaar
metmitrailleurvuurneerteschieten.Hetprobleemvandezeme-
thodewasdatzedezenuwenvandebeulendanigopdeproef
stelde,waardoorhetmoreelvandetroepensteedsverderzakte,
zelfsvangehardetroepenalsdessofdeGestapo–Himmlerzelf
was in zwijm gevallen toen hij een van die massa-executies bij-
woonde.Vervolgenswarendess’ersertoeovergegaanhunslacht-
offers in stampvolle vrachtwagens te verstikken door de uitlaat
naarbinnentedraaien,maardetechniekbleefvrijambachtelijk.
Nawannseewerddeuitroeiingvandejoden,doorHeydrichover-
gedragenaandegoedezorgenvandetrouweEichmann,aange-
pakt als een logistiek, sociaal en economisch project van zeer
groteomvang.
kennethBranaghspeeltderolvrijintelligent,wanthijslaagt
erin om de grootst mogelijke hoffelijkheid te combineren met
eenautoritaire,bitsemaniervanoptreden,waardoorhijereen
zeerverontrustendpersonagevanmaakt.Tochhebiknergensge-
lezendatdeechteHeydrichblijkkongevenvanvriendelijkheid,
echteofgeveinsde,inwelkeomstandigheiddanook.wellaatde
filmineenheelkortescenehetpersonagetegelijkpsychologisch
en historisch goed uitkomen. Twee deelnemers hebben een on-
deronsje.Deeenzegttegendeanderdathijheefthorenzeggen
datHeydrichjoodsbloedinzichheeftenvraagthemofhijdenkt
dathetgeruchtwaarkanzijn.Deanderreageertvenijnig:‘waar-
omvraagjehethemzelfniet?’zijngesprekspartnerverbleektbij
degedachtealleenal.HethardnekkigegeruchtdatHeydrichsva-
derjoodswas,heeftHeydrichinderdaadlangetijdachtervolgden
zijnjeugdverpest.Hetschijnteenongefundeerdgeruchttezijn
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
80
geweest,maarookalwasdatniethetgeval,dankonHeydrichals
hoofdvandeinlichtingendienstvandenazipartijenvandesszijn
stamboomzondermoeitevanelkverdachtspoorzuiveren.
Hoedanook,hetisnietdeeerstekeerdathetpersonageHey-
drichophetwittedoekisgebracht,wantalin1943,minderdan
eenjaarnadeaanslag,draaideFritzLangeenpropagandafilmge-
titeldHangmen also die!,volgenseenscenariovanBertoltBrecht.in
diefilmwasdereconstructievandegebeurtenissentotaalverzon-
nen(FritzLangwistbeslistniethoehetzichallemaalinhetecht
hadafgespeeld,enhadhijhetwelgeweten,danzouhijnatuurlijk
niethetrisicohebbengenomenhetaandegrotekloktehangen),
maarhetwaswelgoedverzonnen:Heydrichwerdvermoorddoor
eenTsjechischechirurg,lidvanhetbinnenlandseverzet,diezich
verborgbijeenjongmeisje,wiervader,eenprofessor,metandere
lokalepersoonlijkhedenbijeenrazziawasopgepaktdoordebe-
zetterenbijwijzevanvergeldinggeëxecuteerddreigdeteworden,
als de dader zich niet aangaf. De spanning die kundig (dankzij
Brecht,waarschijnlijk)tothetuiterstewasopgevoerd,eindigdein
eenontknopingtoenhetverzeterinslaagdeeencollaborerende
verraderdeschuldindeschoenenteschuiven,metwiensdoodde
kwestieenookdefilmeindigde.inwerkelijkheidkwamendepar-
tizanennochdeTsjechischebevolkingerzogemakkelijkvanaf.
Fritz Lang heeft ervoor gekozen Heydrich tamelijk grof weer
tegevenalseenvolkomenontaarde,perverseenverwijfdeman,
diehijeenrijzweeplaathanterenomzijnwreedheidentegelijk
zijnverdorvenaardteonderstrepen.HetkloptdatdeechteHey-
drichdoorgingvooreenseksueelgestoordepersoonendathijhet
moestdoenmeteenfalsetstemdieafbreukdeedaanderestvan
zijnpersoonlijkheid,maarzijnarrogantie,zijnonbuigzaamheid,
zijnabsoluteariërprofielhaddennietswegvandewaggelendefi-
guurindezefilm.Alsjeeenwatbetergelijkendportretwiltzien,
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
81
zoujehetbestethe Great Dictator vanchaplinnogeenskunnen
bekijken,waarHynkel,dedictator,wordtgeflankeerddoortwee
handlangers,eenpapperige,dikkeposeur,duidelijknaarGoring
gemodelleerd,eneenlangedunnefiguurdieveelgeslepener,kil-
lerenonbuigzameris,endatisnietdesluweenongemanierde
Himmlermetzijnsnorretje,maareerderHeydrich,dienszeerge-
vaarlijkerechterhand.
8
Voor de honderdste keer ben ik terug naar praag gegaan. ik heb
decrypteweerbezocht,nuingezelschapvaneenandere jonge
vrouw,deprachtigeNatacha(zeisFrançaise,inweerwilvanhaar
naam,zekomtnetalswijallemaaluiteencommunistischnest).
Deeerstedagwasdecryptevanwegeeennationalefeestdaggeslo-
ten,maarertegenoverligt,watnooiteerdertotmewasdoorge-
drongen,eenbar,die‘Deparachutisten’heet.Demurenbinnen
zijnbedektmetfoto’s,documenten,fresco’senaanplakbiljetten
dieallemaalbetrekkinghebbenopdeparachutisten.Achterineen
enormemuurschilderingvanGroot-Brittanniëmetpuntendiede
verschillendemilitairebasesaangevenwaardegevechtsgroepen
vanhetTsjechischelegerinballingschapzichophunopdrachten
voorbereidden.ikhebermetNatachaeenbiertjegedronken.
Devolgendedagkwamenweterugtoendekerkopenwasenik
hebdecrypteaanhaarlatenzien,terwijlzijopmijnverzoekeen
paarfoto’smaakte.indehalwerdeenfilmpjevertoondwaarinde
aanslagwerdgereconstrueerdenikprobeerdevasttestellenwaar
hetdramazichhadafgespeeldomereenseenkijkjetekunnen
gaannemen,maarhetisvrijvervanhetcentrum,ineenvande
voorsteden.De straatnamenzijnveranderden ikkandeexacte
plekvandeaanslagnogsteedsnietpreciesaanwijzen.Bijdeuit-
gangvandecryptepakte ikeentweetaligefoldermeeovereen
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
82
tentoonstellinggenaamdAtentát inhetTsjechischenAssassination
inhetEngels.TussendetweetitelswaseenfotovanHeydrichte
zien,dieeentrapoplooptmetaanweerskantenlambriseringen,
omringd door Duitse officieren en geflankeerd door zijn lokale
rechterhand,karlHermannFrank,eensudeten-Duitser,allemaal
inceremonieeltenue.OphetgezichtvanHeydrichwaseenrode
schietschijfafgedrukt.Detentoonstellingwerdgehoudeninhet
Legermuseum, in de buurt van het metrostation Florenc, maar
erwerdengeendatagenoemd(alleendeopeningstijdenvanhet
museum waren aangegeven). we zijn er dezelfde dag nog heen
gegaan.
inhetmuseumwerdenwedooreenkleine,tamelijkoudedame
metveelegardsverwelkomd;zeleekblijmeteenpaarbezoekers
en nodigde ons uit om alle zalen van het gebouw te bekijken.
Maarerwasermaareendiemijnbelangstellinghadendatheb
ikhaarookgezegd:dezaalwaarvandeingangwasopgedirktmet
eenenormeaankondigingvankarton,alseensoortaffichevoor
eenhorrorfilmuitHollywood:detentoonstellingoverHeydrich.
ikvroegmeafofheteenpermanentetentoonstellingwas.inie-
der geval was ze gratis, net als het hele museum, en de kleine
mevrouw,dienaaronzenationaliteithadgevraagd,gafonseen
boekjeinhetEngelsmee(hetspeethaardatzeonsalleenuitEn-
gelsofDuitskonlatenkiezen).
De tentoonstelling overtrof al mijn verwachtingen. Daar lag
werkelijk alles, naast de foto’s, de brieven, aanplakbiljetten en
uiteenlopendedocumenten,hebikdewapensgezienendeper-
soonlijkebezittingenvandeparachutisten,hundoordeEngelse
geheimedienstaangelegdedossiers,metaantekeningen,beoor-
delingenendewaarderingvanhunkwaliteiten,deMercedesvan
Heydrichmetdelekkebandenhetgatinhetrechterachterpor-
tier,defatalebriefvandeminnaaraanzijnmaîtressewaardoor
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
83
hetbloedbadvanLidicewerdveroorzaakt,naasthunrespectieve-
lijkepaspoortenmetfoto,eneenovervloedaanandereauthentie-
keenaangrijpendeoverblijfselenvanwaterisgebeurd.ikmaakte
koortsachtignotities,ookalwistikdaterveelteveelnamen,data
endetailswaren.Bijhetweggaanvroegikdekleinemevrouwof
hetmogelijkwashetboekjetekopen,datzemehadgegevenvoor
deduurvanhetbezoekenwaarinalleonder-enbijschriftenvan
de tentoonstellingwarenopgenomen.Het speethaarwerkelijk,
maardatwasonmogelijk.Hetwaseenbijzondermooigemaakt
boekje,metdehandgebrocheerdenduidelijknietbestemdvoor
handelsdoeleinden. Bij het zien van mijn teleurstelling en mis-
schienookgeroerddoordemoeitedieikdeedomTsjechischte
koeterwalen pakte de kleine dame uiteindelijk het boekje uit
mijnhandenenstoptehetmeteenvastberadenblikinNatacha’s
handtas. ze gebaarde ons niets te zeggen en te vertrekken. we
hebbenhaarhartelijkbedankt.Gezienhetaantalbezoekersheeft
niemandhetboekjegemist,maarhetwastochechtaardigvan
haar.Tweedagenlater,eenuurvoordatonzebusnaarparijsver-
trok,beniknaarhetmuseumteruggegaanmetchocolaatjes,die
debeduusdekleinemevrouwweigerdeaantenemen.Deinforma-
tiediezemegafiszoovervloedigdatzonderdatboekje–endus
zonderhaar–ditboekwaarschijnlijknietdevormhadgekregen
diehetnuheeft.ikvindhetjammerdatikhaarnaamnietheb
durvenvragen,andershadikhaarhiernogeensplechtigkunnen
bedanken.
9
ToenzeopdemiddelbareschoolzatheeftNatachaintweeopeen-
volgende jaren meegedaan aan de Franse nationale verzetswed-
strijdenisbeidekerenalseerstegeëindigd,watvoorzoverikweet
nooiteerderwasgebeurdendaarnaooknooitmeerisgebeurd.
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
84
Die dubbele overwinning bood haar onder andere de mogelijk-
heidomvaandeldraagstertezijntijdenseenherdenkingsplechtig-
heidenomeenconcentratiekampindeElzastebezoeken.Tijdens
diereiszatzeindetouringcarnaasteenvoormaligeverzetsman
diehaarwelaardigvondenhaarboekenendocumentenleende.
Daarnaverlorenzeelkaaruithetoog.ToenNatachametienjaar
later het verhaal vol schuldgevoelens deed, wat voorstelbaar is,
wantdegeleendespullenhadzenogaltijdinhaarbezitenzewist
nieteensofdieverzetsmannoginlevenwas,hebikhaaropgejut
omweercontactmethemtezoeken,enikhebhemopwetente
sporen,ookalwashijnaardeanderekantvanFrankrijkverhuisd.
wehebbenhemduseenbezoekgebracht inhetmooiewitte
huisindebuurtvanperpignan,waarhijmetzijnvrouwwasneer-
gestreken.
Terwijlwevandemuskaatwijnnipten,verteldehijonshoehij
inhetverzet terechtwasgekomen,waaromhijwasondergedo-
kenenwathijzoalhadgedaan.in1943washijnegentienenhij
werkteindemelkhandelvanzijnoom,dieuitzwitserlandkwam
enzogoedDuitssprakdatdesoldatendieindewinkelproviand
kwameninslaan,degewoontehaddenomwatteblijvenhangen
ommet iemandtekunnenpratendiehuntaal sprak. ineerste
instantie werd hem gevraagd of hij interessante informatie bij
elkaarkon sprokkelenuitdegesprekken tussende soldatenen
zijnoom,bijvoorbeeldovertroepenverplaatsingen.Vervolgenslie-
tenzehemdroppingsdoen,datwilzeggendathijhielpmethet
terugvinden van kistenmaterieel die ’s nachts door geallieerde
vliegtuigen waren afgeworpen. Ten slotte, toen hij eenmaal de
leeftijdhadomvoordeArbeitseinsatztewordengerekruteerden
dusnaarDuitslanddreigdetewordengestuurd,ginghijbijhet
verzetwaarhijdiendeingevechtseenhedenendeelnamaande
bevrijdingvandeBourgogne,ennogactiefook,alsjeafgaatop
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
85
hetaantalDuitsersdathijgedoodschijnttehebben.
ikwasoprechtgeïnteresseerdinzijnverhaal,maar ikhoopte
ookietstehorenwatikkongebruikenvoormijnboekoverHey-
drich.watprecieskonikbeslistnietzeggen.ikvroeghemofhij
eenmilitaireopleidinghadgekregentoenhijeenmaalbijhetver-
zetwas.Geenenkele,antwoorddehij.Laterleerdemenhemhoe
hijeenzwaremitrailleurmoestbedienenenhijkreegeenpaar
trainingeninhetgeblinddoektuiteninelkaarzettenvaneenwa-
penenookschietoefeningen.Maardeeerstekeerdathijerwas,
duwdemenhemeenmachinepistoolinzijnklauwenenhijmoest
maarzien.EenEngelsmachinepistool,eenstengun.Eenabsoluut
onbetrouwbaar wapen, blijkbaar, je hoefde alleen maar met de
geweerkolfopdegrondteslaanomdehelepatroonhouderinde
luchtleegteschieten.Rotzooi.‘Destengunwasgewooneenpok-
kending,ietsanderskunjehetnietnoemen!’
Gewooneenpokkending,kijkeensaan…
10
ikzeidatdevertrouwderaadsmanvanHynkel-Hitlerinthe Great
Dictator van chaplin geïnspireerd was op Heydrich, maar dat
kloptniet.DanhoudikgeenrekeningmethetfeitdatHeydrich
in1940nogeenmanopdeachtergrondwasenvrijwelonbekend
bijhetgrotepubliek,inhetbijzonderbijdeAmerikanen.Datis
uiteraardhetprobleemniet,wantchaplinhadzijnbestaankun-
nen radenendespijkeropdekopkunnenslaan.Hetkomterop
neerdatdehandlangervandedictatorwordtneergezetalseen
venijnigeslangwiensintelligentiescherpafsteekttegendebela-
chelijke figuurdieeenparodie isopdedikkeGoring,maarhet
personageheeftookeenkoddigeenlaffekantwaarinwedetoe-
komstige beulvanpraagnietherkennen.
ErzijnnoganderefilmswaarinHeydrichoptreedt,en ikheb
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
86
netoptveenoudefilmvanDouglassirkgezien(vanorigineeen
Tsjech), getiteldHitler’s Madman.Het is eenAmerikaansepropa-
gandafilm dieineenweekwerdopgenomenenuitkwamin 1943,
vlakvoorHangmen also die! vanFritzLang.Hetverhaalis (netalsbij
Lang)volkomenverzonnenenplaatsthetcentrum vanhetverzet
inLidice,hetgemarteldedorpdatnetzozaleindigen alsOradour-
sur-Glane.Defilmdraaitomdehoudingvan dedorpelingenten
opzichtevaneenparachutistdieuitLonden isaangekomen:zul-
lenzehemhelpen,zichafzijdighouden,of hemzelfsverraden?
Hetprobleemmetdiefilmisdatdeorganisatie vandeaanslag
zo’nbeetjewordtteruggebrachttoteenlokaal initiatief,enook
nog voortkomt uit een reeks toevalligheden en een samenloop
vanomstandigheden(Heydrichrijdttoevallig doorhetdorpjeLi-
dice,waartoevalligeenparachutist wordtverborgenendanhoort
menooknogbijtoevalhoelaatde autovandeprotectorlangs-
komt,enzovoort).Deplotisdusveel mindersterkdanindefilm
van Lang, met Brecht aan het scenario, waarin de dramatische
krachtzichontwikkeltinhetneerzetten vaneenwaarnationaal
epos.
AandeanderekantisdeacteurdieHeydrichspeeltindefilm
vanDouglassirkuitstekend.Teneersteisereenlichamelijkege-
lijkenis. Tentweedeweethijuitingtegevenaandewreedheid van
zijnpersonagezonderhemmetalteoverdreventicsopte zade-
len,eenmogelijkheidwaarLangvoorisgezwichtzogenaamd om
Heydrichsontaardezielgoeduit te latenkomen. Heydrichwas
een kwaadaardige smeerlap zonder genade, maar hij was geen
Richard iii.DeacteurisJohncarradine,devader vanDavidcar-
radine,deBillvanTarantino.Debestgeslaagde sceneindefilmis
desterfscène:Heydrichhoudtopzijnsterfbed, ondermijnddoor
dekoorts, eencynischbetoog tegenHimmler waarindezekeer
weleenechovanshakespearetehorenis,en dievrijwaarschijn-
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
87
lijkopmeoverkwam.Lafnochheroïschsterft debeulvanpraag
zonderberouwoffanatismeenhijheeftmaar vaneendingspijt,
namelijkdathijeen levenwaaraanhijwasgehecht, zijn leven,
moetverlaten.
ikzei:‘waarschijnlijk’.
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
88
Laurent Binet HhhH
ThEMATIEK
Op27mei1942werdeenaanslaggepleegdopReinhardHey-
drich, nazikopstuk, rechterhand van Himmler. Van de ss
kreeghijdebijnaamHhhH:HimmlershersenenhetenHey-
drich.Dezeaanslagwerdgepleegdinopdrachtvan‘London’
en had desastreuze gevolgen. Door represailleacties werd
het dorp Lidice van de kaart geveegd: het werd ongenadig
metdegrondgelijkgemaakt,devrouwenwerdenafgevoerd
naareenkamp,demannengeëxecuteerd,dekinderenver-
gast.Hetmarkeerdevoordenazi’sonbedoeldeenkeerpunt
indepubliekeopinieoverhunregime.Tientallenjarenlater
verteltdevadervanschrijverLaurentBinethemoverdeze
geschiedenis.Binetraakterdoorgefascineerdenschrijfthet
boekHhhH.
Devorm van HhhHisopvallend.inde257kortehoofdstukken
vertelt Binet drie verhalen; zijn eigen verhaal, het verhaal
vandenazicarrièrevandeambitieuzeHeydrichendatvan
deaanslagplegers.Hijdoetditaandehandvanfilms,kran-
tenartikelen, nazi-archieven, actualiteiten, het dagboek
van Goebbels, maar ook op het eveneens op historische
feiten gebaseerde De welwillenden van Jonathan Littell (dat
eenpaarmaandenvoorHhhHuitkwam)enwaarvandecor-
rectheid veelvuldig werd bekritiseerd. Binet geeft aan dat
hij als schrijver slechts zijn best kan doen een geschiede-
nis zo waarheidsgetrouw mogelijk op te schrijven; fictie
moethijinhetlichtvanfeitenplaatsen.
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
89
LaurentBinetvoert zichzelf op als een van de personages.
Binet,deschrijver,doetonderzoeknaareengeschiedenisen
probeertindehuidtekruipenvande‘hoofdrolspelers’van
zijnverhaal.Hetfeitdatzehebbenbestaanmaaktditvoor
hemdestemoeilijker.Hijbeschrijftzijneigenschrijfproces
endegrillenwaaraanhijisovergeleverd,detwijfelsoverde
betrouwbaarheid van de historische feiten, de gewetensbe-
zwaren,keuzesvanbronnenenstijloverwegingen.zijnsterk
aanwezigeverlangen de geschiedenis naar zijn hand te zet-
ten speelt inditprocesookeendominanterol.Ennietop
delaatsteplaats,zijnwenszichzelfindezegeschiedeniste
plaatsen.
DoordegeschiedenisopschrifttestellenlaatBinetdezehis-
torischefigurenweereventotlevenkomen.Hijzetzichzelf
middeninhunverhaal,enzietzerennen,lachen.Hijhóórt
zedenken.Ondertussenblijfthijdelezerersteedsaanherin-
nerendathijslechts een schrijverisendathij‘nietsafweet
vanwater indemannenomgaat’.Dit iseenstrijddiehet
heleboekdoorwoedt.soms verzintBinetscènesomzicher
vervolgensvoorteverontschuldigden,ofhijrectificeertaan-
namesdiewijals lezervoorliefnamen.Hijprobeertdocu-
mentairtewerken,maardegenendiehijmoetsprekenom
hetverhaalcompleettekrijgenzijnernietmeer.Daardoor
valleninzijnverhaalgatenwaarhijzichhardnekkigtegen
verzet.Degeschiedeniskanvanuitverschillendeperspectie-
venwordenherlezenmaarmagnietherschrevenworden.En
datvindtBinettragisch.Degeschiedenis,schrijfthij,ishet
ultiemenoodlot.
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
90
GEspREKsvRAGEn
1 Enerzijds kunnen historische romans geschiedverval-
sing worden genoemd en anderzijds is literatuur een
mooimediumomeengeschiedenis tevertellen.waar
zouuHhhHindelen?
2 zouudeze‘roman’categoriserenalsfictieofnon-fictie?
waarligtvoorudegrens?
3 Binetheeftmoeitedegeschiedenisniettekleuren.Het
zitnueenmaal indeaardvanzijn schrijverschap.Op
welkemomentenkanhijzichnietinhouden?
4 EriseengrotegroepmoedigemensendieBinetnietal-
lemaalkannoemeninzijnboek.Hijvoeltzicherschul-
digoverdatzijanoniemzullenblijven.Hoelosthijdit
op?
5 Binet gebruikt een keur aan bronnen die we als het
waremethemmeelezen.watisdemeerwaardevanhet
lezenvandebronnenvoorons?prikkeldehetuandere
versiesvanditverhaaltelezen?
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
|
91
6 welkevan dedriegroteverhaallijnen (deopkomst en
ondergang van Heydrich, de aanslag van Gabčík en
kubišenBinetsschrijversverhaal) spreektuhetmeest
aanenwaarom?
7 watzouBinetkunnenbedoelenmet‘ínfra-roman’?(p.256)
8 Binet iserophetneurotischeafvanovertuigddatde
MercedesvanHeydrichgroenis.Maaropp.257lezen
we‘ikhoordemotorvandezwarteMercedes…’Hoekan
hetdatBinetvanmeningverandert?
9 Op p.10 al krijgt de lezer de afloop van operatie ‘An-
thropoid’ te lezen. Heeft de gegeven voorkennis uw
leeservaringopenigemanierbeïnvloed?
10 VoorwieschrijftLaurentBinetHhhH?
|
li
te
ra
tu
ur
gi
ds
|
J
.M
.
Me
ul
en
ho
ff
92
Opzoeknaargoedeboeken?
Meerwetenovertoonaangevendeauteurs?
inschrijvenvooronzenieuwsbrief?
Ganaarwww.meulenhoff.nl
DezeliteratuurgidsiseenuitgavevanJ.M.Meulenhoffbv,Herengracht507,1017BVAmsterdam,tel.020-5533500,
www.meulenhoff.nl
vormgeving Dps,Amsterdam
Voorverkoopinformatie:[email protected]
Dezegidsismetzorgsamengesteld.uitgeverijMeulenhoffisechternietaansprakelijkvoorfoutenofonjuisthedendiein
detekstperabuiszijnopgenomen.
Vier verhalen waarin alles net anders is dan het in eerste instantie lijkt. De nestvlieders die Merijn de Boer beschrijft proberen ieder op hun eigen manier de vervreemding van zichzelf en de maatschappij te ontlopen. ‘Een genot om te lezen.’ de volkskrant
Onvergetelijke roman die de tragedie van Vietnam omzet in een krachtig en universeel verhaal over moed, vriendschap en opoffering, en over de waanzin van oorlog. ‘Een van de indringendste en aangrijpendste romans over de oorlog in Vietnam – of over welke oorlog dan ook.’ the new york times
Anatomie van een verdwijning vertelt ons het verhaal van een jongen en een vrouw die door het verlies van een geliefde hun eigen levens opnieuw vorm moeten geven.
‘Een prachtige roman over verlies en gemis, en over het verlangen ergens bij te horen. Sober en toch gloedvol geschreven. Om stil van te worden.’ boek
Bijzondere roman over de intrigerende liefde tussen twee Russische immigrantenkinderen in Brooklyn: voor de lezers van De eenzaamheid van de priemgetallen van Paolo Giordano.
‘Ontroerend… een realistische, intelligente en empathische roman.’ nu.nl
Roman over de verschrikkelijke represailles na de aanslag op het leven van nazikopstuk Reinhard Heydrich, gebaseerd op ware fei-ten en personen. Spel van feit en fictie.
‘Het debuut van Laurent Binet (1972) is niet gewoon bijzonder. Het is subliem.’ de volkskrant
www.meulenhoff.nl
Recommended