Download pdf - Manifesto de la Komunista Partio (PDF 701kb) - · PDF file3 MANIFESTO DE LA KOMUNISTA PARTIO eLIBRO Antaûparolo al la germana eldono de 1872 L a Ligo de Komunistoj, internacia asocio

1

eLIBROMANIFESTO DE LA KOMUNISTA PARTIOeLIBRO

I N K O

Marx & Engels

Manifestode la

Komunistapartio

2

eLIBROMANIFESTO DE LA KOMUNISTA PARTIO

Karl Marx kaj Friedrich EngelsMANIFESTO DE LA KOMUNISTA PARTIOEsperanta traduko kaj postparolode Detlev Blanke

eLIBROAran¸is: Franko Luin

ISBN [email protected]://www.omnibus.se/inko FEBRUARO 2002

Presita versio de çitiu elektronika libro,abunde ilustrita,aperis çe ProgresoEldonejo, Moskvo1990, kaj estasaçetebla çe diversajlibroservoj, ekzempleçe la Libroservo deUEA.(ISBN 5-01-002341-5)

3


Antaûparolo al la germana eldono de 1872

La Ligo de Komunistoj, internacia asocio de laboristoj, kiusub la tiamaj kondiçoj kompreneble povis esti nur sekre-

ta, komisiis dum la kongreso, okazigita en novembro 1847 enLondono, la subskribintojn verki detalan teorian kaj prakti-kan parti-programon destinitan por la publiko. Tiel ekestis lasekva ”Manifesto”, kies manuskripto migris kelkajn semaj-nojn antaû la Februara Revolucio1 por preso al Londono.Unue publikigita germane, en tiu lingvo ¸i estis presita enGermanio, Anglio kaj Usono en almenaû dek du diversaj el-donoj. La angla teksto unue aperis en la jaro 1850 en Londo-no en ”Red Republican”, tradukita de Miss Helen Macfarlane(Mekfarlejn), kaj krome en 1871 aperis almenaû en tri diver-saj tradukoj en Usono. La franca teksto unue aperis mallongeantaû la Junia Insurekcio 18482 en Parizo, lastatempe en ”LeSocialiste” en Nov-Jorko. Novan tradukon oni preparas. Polaversio aperis mallonge post la unua germana eldono. Rusaversio aperis en ¯enevo dum la sesdekaj jaroj. Ankaû en ladanan ¸i estis tradukita baldaû post sia apero.

Kiom ajn ÿan¸i¸is la cirkonstancoj dum la lastaj dudek kvinjaroj, la ¸eneralaj principoj, evoluigitaj en çi tiu ”Manifesto”entute restas plene validaj ankaû hodiaû. Jen kaj jen oni

1 La franca revolucio dum februaro 1848. (Trad.)2 Ribelo de la pariza proletaro de la 23-a gis la 26-a de junio 1848, kiu

markis la kulminon de la revolucio 1848 – 1849 en Eûropo. (Trad.)

4


5


devus plibonigi detalojn. Kiel la ”Manifesto” mem klarigas, lapraktika apliko de tiuj principoj çie kaj çiam dependos de laekzistantaj historiaj kondiçoj. Pro tio ankaû ne estas metitaaparta akcento sur la revoluciajn intervenojn, proponitajnfine de la çapitro II. Tiu parto hodiaû aspektus multrilate alia.Rigarde al la grandega evoluo de la grandindustrio dum lalastaj dudek kvin jaroj kaj la progresinta partia organizi¸o dela laborista klaso, ligita al ¸i, rigarde al la praktikaj spertojkolektitaj unue dum la Februara Revolucio kaj eç multe plidum la Pariza Komunumo3, kie unuan fojon la proletaro dumdu monatoj havis la politikan potencon, rigarde al tio çi tiuprogramo hodiaû kelkaloke estas malnovi¸inta. La Komunu-mo aparte pruvis, ke ”la laborista klaso ne simple povas prenien posedon la pretan ÿtatmekanismon kaj ekfunkciigi ¸in porsiaj propraj celoj”. (Vidu ”Der Bürgerkrieg in Frankreich.Adresse des Generalraths der Internationalen Arbeiter-Asso-ciation”)4, germana eldono, p. 19, kie la temo estas plutrak-tita). Plue kompreneblas, ke la kritiko pri la socialisma litera-turo hodiaû estas mankhava, çar ¸i nur traktas ¸is 1847; lasamo koncernas la rimarkojn pri la rilato de la komunistoj alla diversaj opoziciaj partioj (çapitro IV), kvankam ili nuntem-pe ankoraû estas ¸ustaj en la bazaj trajtoj, tamen laû sia pre-zento ili hodiaû estas malnovi¸intaj jam pro tio, çar la poli-tika situacio totale transformi¸is kaj la historia evoluo elmon-digis la plej multajn de la tie menciitaj partioj.

3 Revolucia registaro de la laboristaro, kreita per proleta revolucio la18-an de marto 1871 en Parizo. La Pariza Komunumo estis la unuaprovo fari proletan revolucion kaj starigi la diktaturon de laproletaro. ¯i ekzistis ¸is la 28-a de marto 1871. (Trad.)

4 ”La civitana milito en Francio. Mesa¸o al la ¯enerala Konsilantarode la Internacia Laborista Asocio”. (Trad.}

6


Tamen, la ”Manifesto” estas historia dokumento, kiun nine plu rajtigas nin ÿan¸i. Pli posta eldono eble aperos kunenkonduko, kiu kovros la tempospacon de 1847 ¸is nun. Laprezentata represo por ni venis tro neatendite, por lasi al nila tempon por tia enkonduko.

Londono, la 24-a de junio 1872

Karl Marx, Friedrich Engels

7


Antaûparolo al la dua rusa eldono de 18825

La unua rusa eldono de la ”Manifesto de la KomunistaPartio”, tradukita de Bakunin, aperis komence de la ses-

dekaj jaroj6 en la presejo de ”Kolokol”7. La Okcidento en ¸i (larusa eldono de la ”Manifesto”) tiam nur povis vidi literaturankuriozaîon. Tia opinio hodiaû estus neebla.

Kian limigitan kampon la proleta movado ankoraû havistiam (decembro 1847), plej klare montras la fina çapitro de la”Manifesto”: ”La rilato de la komunistoj al la diversaj opozi-ciaj partioj” en la diversaj landoj. Tie mankas ¸uste Ruslan-do kaj la Unui¸intaj Ÿtatoj. Estis la tempo, kiam Ruslandoestis la lasta granda rezervujo de la tuta eûropa reakcio; kiamla Unui¸intaj Ÿtatoj absorbis la superfluan proletaran fortonde Eûropo per enmigrado. Ambaû landoj provizis Eûroponper krudmaterialoj kaj samtempe estis merkatoj por la ven-do de ¸iaj industriaj varoj. Do tiam ambaû landoj tiel aû alielestis kolonoj de la ekzistanta eûropa ordo.

Kiom malsame estas hodiaû! ¯uste la eleûropa enmigrado

5 Çi tiu antaûparolo al la dua rusa eldono de la ”Manifesto” estaskomune verkita de Marx kaj Engels. (Trad.)

6 La unua rusa traduko de la ”Manifesto” aperis en 1869 en ¯enevo,en la eldonejo ”Volnaja russkaja tipografija”. (Trad.)

7 La rusa îurnalo ”Kolokol” (sonorilo) havis demokratian kajrevolucian tendencon kaj estis eldonita de 1857 ¸is 1867 de lademokrataj revoluciuloj Aleksandr Herzen (1812 – 1870) kaj NikolajOgarjov (1813 – 1877). (Trad.)

8


ebligas al Norda Ameriko gigantan agrokulturan produkta-don, kies konkurenco ekskuas la fundamentojn de la eûropaterproprieto, çu granda, çu malgranda. Krome, tio permesasal la Unui¸intaj Ÿtatoj ekspluati siajn grandegajn industriajnfontojn per tiom da energio kaj en tia skalo, ke post malmultatempo ili devas rompi la ¸isnunan industrimonopolon de ok-cidenta Eûropo, aparte tiun de Anglio. Ambaû cirkonstancojreefikas revoluciige al Ameriko mem. La malgranda kaj mezaterproprietaîoj de la farmantoj, la bazo de la tuta politikakonstitucio, iom post iom estas venkitaj de la konkurenco dela grandaj farmbienoj. En la industriaj distriktoj samtempeunuan fojon disvolvi¸adas amasa proletaro kaj okazas neima-gebla koncentri¸o de kapitaloj.

Kaj nun Ruslando! Dum la revolucio de 1848/49 ne nur laeûropaj princoj sed ankaû la eûropaj bur¸oj vidis en la rusaenmiksi¸o la solan savon kontraû la îus veki¸inta proletaro.La caro estis proklamita çefo de la eûropa reakcio. Hodiaû liestas militkaptito de la revolucio en Gatçina8, kaj Ruslandoformas la avangardon de la revolucia agado en Eûropo.

La ”Komunista Manifesto” havis la taskon proklami laneeviteble antaûstarantan dissolvi¸on de la moderna bur¸aproprieto. Sed en Rusio ni trovas, krom rapide ekflorantakapitalisma trompo kaj nur îus evoluanta bur¸a terproprie-to, la duonon de la tero kiel komunan proprieton de la kam-paranoj. Ekestas la demando: Çu la rusa obÿçina, formo de lamalnovega komuna proprieto je tero, kvankam forte subfo-

8 Post la mortigo de la caro Aleksandro la Dua fare de membroj de lasekreta organizaîo ”Narodniki” (popolamikoj) dum marto 1881, laposteulo Aleksandro la Tria kaÿi¸is en la Kastelo Gatçina proksimede Sankt-Peterburgo. (Trad.)

9


sita, povos senpere transiri al la pli alta formo de komunismakomuna proprieto? Aû, çu inverse, ¸i devas antaûe trairi lasaman procezon de dissolvi¸o, kiu karakterizas la historianevoluon de la Okcidento?

La hodiaû sole ebla respondo pri tio estas: Se la rusa revo-lucio fari¸os la signalo de proleta revolucio en la Okcidento,tiel, ke unu kompletigas la alian, tiam la nuna rusa komunaproprieto je tero povas servi kiel elirpunkto de komunismaevoluo.

Londono, la 21-a de januaro 1882

Karl Marx, Friedrich Engels

10



La antaûparolon al la prezentata eldono mi bedaûrindedevas subskribi sole. Marx, la homo, al kiu la tuta labo-

rista klaso de Eûropo kaj Ameriko dankas pli multe ol al iuajn alia — Marx ripozas en la tombejo de Highgate9, kaj su-per lia tombo jam kreskas la unua herbo. Depost lia mortoentute ne plu povas temi pri prilaboro aû kompletigo de la”Manifesto”. Des pli necesas laû mi esprimi çi tie ankoraûfojejenon.

La baza penso trairanta la tutan ”Manifeston”: ke la eko-nomia produktado kaj la socia strukturi¸o de çiu historia epo-ko, necese sekvanta el tiu produktado, formas la fundamen-ton por la politika kaj intelekta historio de tiu epoko; ke sekve(ekde la dissolvi¸o de la praa komuna terproprieto) la tutahistorio estis historio de klasbataloj, bataloj inter ekspluata-taj kaj ekspluatantaj, regataj kaj regantaj klasoj sur diversajÿtupoj de la historia evoluo; sed ke tiu batalo nun atingis ÿtu-pon, kie la ekspluatata kaj subpremata klaso (la proletaro) neplu povas liberigi sin de la klaso (bur¸aro) ekspluatanta kajsubpremanta ¸in, sen samtempe liberigi la tutan socion porçiam de ekspluatado, subpremado kaj klasbataloj — tiu fun-damenta penso sole kaj ekskluzive apartenas al Marx10.

9 Karl Marx mortis la 14-an de marto 1883 kaj estis entombigita en latombejo Highgate (Hajgit) en Londono. (Trad.)

10 ”Al tiu penso”, — mi diras en la antaûparolo al la angla traduko, —

11


Mi tion jam ofte esprimis; sed ¸uste nun necesas, ke tioankaû estu legebla antaû la ”Manifesto” mem.

Londono, la 28-a de junio 1883

F. Engels

”kiu laû mia opinio kapablas doni al la historiscienco la samanprogreson kiel la teorio de Darwin al la naturscienco — al tiu pensoni ambaû estis malrapide alproksimi¸intaj jam kelkajn jarojn antaû1845. Kiom memstare mi mem estis progresinta en tiu direkto, plejbone montras mia laboro ”Lage der arbeitenden Klasse in England”(La situacio de la laboranta klaso en Anglio). Sed kiam mirerenkonti¸is kun Marx printempe de 1845 en Bruselo, li estiskomplete ellaborinta tiun penson kaj metis ¸in al mi per preskaûsame klaraj vortoj, kiel mi resumis ¸in supre. (Noto de Engels al lagermana eldono de 1890)

12


Antaûparolo al la angla eldono de 1888

La ”Manifesto” estis publikigita kiel platformo de la Ligode Komunistoj, komence ekskluzive germana, pli poste

internacia, kiu pro la politikaj cirkonstancoj de la eûropa kon-tinento antaû 1848 estis neeviteble sekreta organizaîo. Dumla Kongreso de la Ligo, kiu okazis en novembro 1847 en Lon-dono, Marx kaj Engels estis komisiitaj, prepari kompletanteorian kaj praktikan partian programon. Verkita en germa-na lingvo, la manuskripto estis sendita al Londono por pre-so en januaro 1848, kelkajn semajnojn antaû la revolucio dela 24-a de februaro. Franca traduko aperis en Parizo, mal-longe antaû la Junia Insurekcio de 1848. La unua angla tradu-ko, farita de Miss Helen Macfarlane, aperis 1850 en ”Red Re-publican” de George Julian Hamey (˘ami) en Londono. An-kaû dana kaj pola eldonoj estis publikigitaj.

La sufoko de la Pariza Junia Insurekcio de 1848 — tiu unuagranda batalo inter proletaro kaj bur¸aro — portempe premisen la fonon la socialajn kaj politikajn strebadojn de la labo-rista klaso de Eûropo. Ekde tiam la potencbatalo okazis de-nove sole inter la diversaj grupoj de la posedanta klaso, kielen la tempo antaû la Februara Revolucio. La laborista klasoestis limigita je batalo pri politika kubutlibereco kaj je la po-zicio de ekstreme maldekstra alo de la radikala bur¸aro. Kiememstaraj proletaj movadoj daûrigis doni vivsignojn pri si, iliestis senkompate frakasitaj. La prusa polico ekzemple elspi-

13


onis la centran administrejon de la Ligo de Komunistoj, kiusiatempe havis sian sidejon en Kolonjo. La membroj estis are-stitaj kaj dum oktobro 1852 kondukitaj antaû la tribunalon,post dekok-monata aresto. Tiu fama ”Kolonja komunista pro-ceso” daûris de la 4-a de oktobro ¸is 12-a de novembro; sepde la arestitoj estis kondamnitaj je mallibero en fortikaîo porla daûro de tri ¸is ses jaroj. Tuj post la ju¸o la Ligo estis for-male malfondita flanke de la ankoraû restintaj membroj.Koncerne al la ”Manifesto” ÿajnis, ke ¸i ekde tiam estis kon-damnita al forgeso.

Post kiam la eûropa laborista klaso estis kolektinta deno-ve sufiçe da forto por nova atako kontraû la reganta klaso,fondi¸is la Internacia Laborista Asocio. Sed tiu asocio, kiuestis fondita ekskluzive por la celo kunfandi la tutan batalpre-tan proletaron de Eûropo kaj Ameriko al unu sola korpo, netuj povis proklami la principojn fiksitajn en la ”Manifesto”. LaInternacio devis havi programon sufiçe lar¸an, por esti ak-ceptebla por la anglaj sindikatoj, por la francaj, belgaj, italajkaj hispanaj adeptoj de Proudhon11 kaj por la Lassalle-anoj12

en Germanio. Marx, kiu verkis tiun programon je la konten-to de çiuj partioj, plene fidis al la intelekta evoluo de la labo-rista klaso, evoluo, kiu necese devis rezulti el la unuigita aga-do kaj komuna diskutado. La eventoj kaj sortoÿan¸oj en labatalo kontraû la kapitalo, pli multe la malvenkoj ol la ven-

11 Proudhon, Pierre-Joseph (1809-1865), franca ekonomikisto kajsociologo, publicisto, ideologo de la etbur¸aro, unu el la fondintojde la anarkismo. (Trad.)

12 Lassalle al mi persone çiam konfesis sin disçiplo de Marx kaj kiel tiustaris sur la fundamento de la ”Manifesto”. Tamen, en sia publikaagitado dum la jaroj 1862 – 1864 li nur restis çe la postuloj deproduktadaj kooperativoj kun ÿtata kredito. (Noto de Engels)

14


koj, ne povis ne helpi konsciigi la homojn pri la nesufiçeco deiliaj diversaj favoritaj çarlatanaîoj, ebenigante la vojon alkompleta kompreno pri la veraj antaûkondiçoj por la eman-cipi¸o de la laborista klaso. Kaj Marx pravis. Kiam disfalis enla jaro 1874 la Internacio, ¸i postlasis la laboristojn jam entute alia stato ol ¸i trovis ilin çe sia fondo en la jaro 1864. LaProudhon-ismo en Francio, la Lassalle-ismo en Germanioestis mortontaj, kaj ankaû la konservativaj anglaj sindikatoj,kvankam en sia plimulto ili jam longe estis rompintaj la ligojnal la Internacio, alproksimi¸is malrapide al la punkto, kie iliaprezidanto lastjare en Swansea en ilia nomo povis deklari:”La kontinenta socialismo por ni perdis sian terurecon”13.Vere: La principoj de la ”Manifesto” faris konsiderindan pro-greson inter la laboristoj de çiuj landoj.

Tiamaniere la ”Manifesto” mem denove fari¸is pli aktuala.La germana teksto ekde 1850 estis kelkfoje represita en Svi-sio, Anglio kaj en Ameriko. En la jaro 1872 ¸i estis tradukitaen la anglan, nome en Nov-Jorko, kie la traduko aperis en”Woodhull and Claflin’s Weekly”. Surbaze de tiu angla versioaperis ankaû franca en ”Le Socialiste” en Nov-Jorko. Post tioen Ameriko aperis ankoraû almenaû du anglaj tradukoj, plimalpli fuÿitaj, de kiuj unu estis represita en Anglio. La unuarusa traduko, farita de Bakunin, estis eldonita çirkaû la jaro1863 en la presejo ”Kolokol” de Herzen en ¯enevo, dua, sameen ¯enevo, de la heroa Vera Zasuliç14, en la jaro 1882. Nova

13 Engels aludas al la parolado de Bevan, la prezidanto de la ”Trade-Unions” (angla sindikato) de la urbo Swansea, kiun tiu estis farintaen la jaro 1887 kadre de la jarkongreso de la Trade-Unions. (Trad.)

14 Vera Ivanovna Zasuliç (1849 – 1919), rusa revoluciulino. En siapostparolo, kiun Engels en 1894 verkis al la artikolo ”Socialaîoj en

15


dana eldono trovi¸as en la ”Socialdemokratisk Bibliotek”,Kopenhago 1885; nova franca traduko aperis en ”Le So-cialiste”, 1886 en Parizo. Laû çi lasta oni preparis hispanantradukon kaj publikigis ¸in en 1886 en Madrido. La nombrode germanaj represoj ne estas precize indikebla, estis entutealmenaû dek du. Armena traduko, kiu devintus aperi antaûkelkaj monatoj en Konstantinopolo, ne povis enmondi¸i, çar,kiel oni komunikis al mi, la eldonisto ne kura¸is aperigi li-bron, sur kiu estas menciita la nomo Marx, dum la traduki-sto rifuzis prezenti ¸in kiel sian propran verkon. Pri pluaj tra-dukoj en aliajn lingvojn mi ja aûdis sed ilin ne vidis. Tiel lahistorio de la ”Manifesto” altgrade spegulas la historion de lamoderna laborista movado; nuntempe ¸i sendube estas laplej vaste disvastigita, plej internacia verko de la tuta socia-lisma literaturo, komuna programo, akceptita de milionoj dalaboristoj de Siberio ¸is Kalifornio.

Kiam ni estis skribintaj ¸in, ni tamen ne estus povintaj ¸intitoli socialista manifesto. Sub socialistoj en 1847 oni kom-prenis unuflanke la adeptojn de diversaj utopiecaj sistemoj:la Owen-istoj15 en Anglio, la Fourier-istoj16 en Francio, am-baû jam ÿrumpi¸intaj al malrapide formortantaj sektoj; ali-flanke la plej multespecajn ”socialajn” çarlatanojn, kiuj pro-mesis forigi la sociajn mankojn per çiuspeca flikado, sen ajnadan¸ero por kapitalo kaj profito — en ambaû kazoj temas pri

Ruslando”, li mencias kiel verkinton de la citita traduko G. V.Ple˛anov. Ankaû Ple˛anov atentigis en 1900 en pli posta eldono dela ”Manifesto”, ke la menciita traduko estas de li. (Trad.)

15 Adeptoj de Robert Owen (Oûen) (1771 – 1858), angla utopiecakomunisto. (Trad.)

16 Adeptoj de François Marie Charles Fourier (Furje) (1772 – 1837)franca utopieca socialisto. (Trad.)

16


homoj starintaj ekster la laborista movado kaj prefere serçin-taj subtenon çe la ”kleraj” klasoj. Tiu parto de la laborista kla-so, kiu estis konvinki¸inta pri la nesufiçeco de nuraj politikajreformoj kaj postulinta totalan rekonstruon de la socio, tiuparto siatempe sin nomis komunista. Temis ankoraû pri kru-da, nerabotita, pure instinkta speco de komunismo; sed ¸itrafis la kardinalan punkton kaj estis sufiçe potenca en la la-borista movado, por krei la utopiecan komunismon, tiun deCabet en Francio, tiun de Weitling en Germanio. Pro tio doen la jaro 1847 la socialismo estis movado de la meza klaso,la komunismo — movado de la laborista klaso. La socialismoestis ”salonakceptebla”, almenaû sur la kontinento; la komu-nismo estis la rekta kontraûo. Kaj çar ekde la komenco ni opi-niis, ke ”la emancipado de la laborista klaso devas esti la farode la laborista klaso mem”, ne povis esti dubo pri tio, kiun ella du nomoj ni elektos. Eç pli, ekde tiam ni neniam pensismalkonfesi ¸in.

Kvankam la ”Manifesto” estas nia komuna laboro, mi sen-tas min tamen devigita konstati, ke la fundamenta penso, kiuformas la kernon, apartenas al Marx. Tiu penso estas jena: keen çiu historia epoko la reganta ekonomio kun sia maniero deproduktado kaj interÿan¸ado kaj la el tio neeviteble rezultan-ta socia strukturi¸o formas la fundamenton sur kiu konstru-i¸as la politika kaj la intelekta historio de tiu epoko kaj kiuestas klarigebla nur surbaze de tiu fundamento; ke sekve latuta historio de la homaro (ekde la malapero de la primitivagenta socio kun sia komuna terproprieto) estis historio deklasbatalo, de bataloj inter ekspluatantaj kaj ekspluatataj, re-gantaj kaj subpremataj klasoj; ke la historio de tiuj klasbata-loj formas evoluovicon, en kiu oni nuntempe atingis ÿtupon,

17


kie la ekspluatata kaj subpremata klaso — la proletaro — nepovas atingi sian liberi¸on el sub la jugo de la ekspluatantakaj reganta klaso — la bur¸aro, — sen samtempe unu fojonpor çiam liberigi la tutan socion de çiu ekspluatado kaj sub-premado, de çiuj klasdiferencoj kaj klasbataloj.

Al tiu penso, kiu laû mia opinio kapablas doni al la histori-scienco la saman progreson kiel la teorio de Darwin al la na-turscienco — al tiu penso ni ambaû estis malrapide alprok-simi¸intaj jam kelkajn jarojn antaû 1845. Kiom memstare mimem estis progresinta en tiu direkto plej bone montras mialaboraîo ”La situacio de la laboranta klaso en Anglio”17. Sedkiam mi rerenkonti¸is kun Marx printempe de 1845 en Bru-selo, li estis komplete ellaborinta tiun penson kaj metis ¸in almi per preskaû same klaraj vortoj, kiel mi resumis ¸in supre.

El nia komuna antaûparolo al la germana eldono de 1872mi citas jenon:

”Kiom ajn ÿan¸i¸is la cirkonstancoj dum la lastaj dudekkvin jaroj, la ¸eneralaj principoj, evoluigitaj en çi tiu ”Mani-festo”, entute restas plene validaj ankaû hodiaû. Jen kaj jenoni devus plibonigi detalojn. Kiel la ”Manifesto” mem klari-gas, la praktika apliko de tiuj principoj çie kaj çiam dependasde la ekzistantaj historiaj kondiçoj. Pro tio ankaû ne estasmetita aparta akcento sur la revoluciajn intervenojn, propo-nitajn fine de la çapitro II. Tiu parto hodiaû aspektus mult-rilate alia. Rigarde al la grandega evoluo de la grandindustrioekde 1848 kaj la plibonigita kaj progresinta partia organizi¸ode la laborista klaso, akompaninta ¸in, rigarde al la praktikaj

17 ”The Condition of the Working Class in England in 1844". ByFrederick Engels. Translated by Florence K. Wisohnewetzky, NewYork. LovellLondon, W. Reeves, 1888. (Noto de Engels)

18


spertoj kolektitaj unue dum la Februara Revolucio kaj eçmulte pli dum la Pariza Komunumo, kie unuan fojon la pro-letaro dum du monatoj havis la politikan potencon, rigardeal tio çi tiu programo hodiaû kelkaloke estas malnovi¸inta. LaKomunumo aparte pruvis, ke ’la laborista klaso ne simplepovas preni en posedon la pretan ÿtatmekanismon kaj ek-funkciigi ¸in por siaj propraj celoj’ (Vidu ’The Civil War inFrance. Address to the General Council of the InternationalWorking-Men’s Association’ London, Truelove, 1871, p. 15,kie la temo estas plutraktita). Plue kompreneblas, ke la kritikopri la socialisma literaturo hodiaû estas mankhava, çar ¸i nurtraktas ¸is 1847; la samo koncernas la rimarkojn pri la rilatode la komunistoj al la diversaj opoziciaj partioj (çapitro IV),kvankam ili nuntempe ankoraû estas ¸ustaj en la bazaj traj-toj, tamen en sia prezento ili hodiaû estas malnovi¸intaj jampro tio, çar la politika situacio totale transformi¸is kaj la his-toria evoluo elmondigis la plej multajn de la tie menciitaj par-tioj.

Tamen, la ’Manifesto’ estas historia dokumento, kiun ni neplu rajtigas nin ÿan¸i.”

La prezentata traduko devenas de s-ro Samuel Moore, latradukinto de la plej granda parto de la ”Kapitalo” de Marx.Ni komune trarigardis ¸in, kaj mi aldonis kelkajn notojn porklarigi historiajn aludojn.

Londono, la 30-a de januaro 1888

Friedrich Engels

19



Post kiam la supra18 estis skribita, denove nova germanaeldono de la ”Manifesto” fari¸is necesa kaj ankaû multo

okazis kun la ”Manifesto”, kio estas çi tie mencienda.Dua rusa traduko — de Vera Zasuliç — aperis en 1882 en

¯enevo. La antaûparolon al tio verkis Marx kaj mi. Bedaûrin-de mi perdis la germanan originalan manuskripton, mi dodevas retraduki el la rusa, per kio la laboraîo tute ne pliboni-¸as19. ¯i tekstas:

”La unua rusa eldono de la ’Manifesto de la KomunistaPartio’ en la traduko de Bakunin, aperis komence de la 60-ajjaroj en la presejo de ’Kolokol’. Tiam la rusa eldono de tiuverko por la okcidento maksimume havis la signifon de litera-tura kuriozaîo. Tia opinio hodiaû ne plu estus ebla. Kiom li-migita estis la kampo de disvastigiteco de la proleta movadodum la tempo de la unua publikigo de la ’Manifesto’ (janua-ro 1848), plej bone montras la lasta çapitro: ’Rilato de la ko-munistoj al la diversaj opoziciaj partioj’. Tie antaû çio man-kas Ruslando kaj la Unui¸intaj Ÿtatoj. Estis la tempo, kiamRuslando estis la lasta granda rezervujo de la eûropa reakcio

18 Engels aludas je la antaûparolo al la germana eldono de 1883.(Trad.)

19 La germana originalo, kiun Engels kredis perdita, estis tamenretrovita kaj i¸is la bazo de la esperantigo de la antaûparolo al ladua rusa eldono de 1882. (Trad.)

20


kaj kiam la elmigrado al la Unui¸intaj Ÿtatoj absorbis la su-perfluajn fortojn de la eûropa proletaro. Ambaû landoj pro-vizis Eûropon per krudmaterialoj kaj samtempe servis kielmerkatoj por la vendo de ¸iaj industriaj varoj. Do tiam am-baû landoj tiel aû aliel estis kolonoj de la eûropa socia ordo.

Kiom çio çi hodiaû ÿan¸i¸is! ¯uste la eleûropa enmigradoebligis la kolosan evoluon de la nordamerika agrikulturo, kieskonkurenco ekskuas la fundamentojn de la granda same kielde la malgranda terproprietoj en Eûropo. Samtempe tio do-nis al la Unui¸intaj Ÿtatoj la eblecon komenci la ekspluatadonde siaj riçaj industriaj fontoj, kaj fari tion per tia energio kajen tia skalo, ke tio certe finos post mallonga tempo la indu-strimonopolon de okcidenta Eûropo. Kaj ambaû tiuj cirkon-stancoj reefikas revoluciige al Ameriko mem. La malgrandakaj meza terproprietaîoj de la memlaborantaj farmantoj, labazo de la tuta politika ordo de Ameriko, estas pli kaj pli ven-kita per la konkurenco de la grandaj farmbienoj. En la indu-striaj regionoj samtempe unuan fojon disvolvi¸adas amasaproletaro apud neimagebla koncentri¸o de kapitaloj.

Kaj nun pri Ruslando! Dum la revolucio 1848/49 ne nur laeûropaj monarkoj sed ankaû la eûropaj bur¸oj vidis en la rusainterveno la solan savon kontraû la proletaro, kiu îus kon-scii¸adas pri siaj fortoj. Ili proklamis la caron çefo de la eûro-pa reakcio. Hodiaû li sidas kiel militkaptito de la revolucio enGatçina, kaj Rusio formas la avangardon de la revolucia mo-vado de Eûropo.

Estis la tasko de la ’Komunista Manifesto’ proklami la ne-eviteble antaûstarantan pereon de la hodiaûa bur¸a proprie-to. Sed en Ruslando ni trovas, krom la hastege evoluanta ka-pitalisma ordo kaj la nur îus evoluanta bur¸a terproprieto, la

21


duonon de la tero kiel komunan proprieton de la kampara-noj.

Nun la demando: Çu la rusa kamparana komunumo, tiutamen jam tre degenerita formo de origina komuna proprietoje tero, povas transiri al la pli alta komunisma formo de laterproprieto, aû çu ¸i antaûe devas trairi la saman procezonde dissolvi¸o, kiu karakterizas la historian evoluon de la Ok-cidento?

La hodiaû sole ebla respondo al tiu demando estas la sek-va. Se la rusa revolucio fari¸os la signalo por laborista revo-lucio en la Okcidento, tiel ke ambaû kompletigos unu la ali-an, tiam la hodiaûa rusa komuna proprieto povas servi kielelirpunkto de komunisma evoluo.”

Londono, la 21-an de januaro 1882.

Nova pola traduko aperis proksimume samtempe en¯enevo: ”Manifest Komunistyczny”.

Krome aperis nova dana traduko en ”SocialdemokratiskBibliotek”, Kopenhago 1885. ¯i bedaûrinde ne estas tutekompleta. Kelkaj esencaj partoj mankas, kiuj por la tradukin-to ÿajne estis malfacilaj, kaj krome jen kaj jen rimarkeblasspuroj de supraîeco, kiuj estas malagrable rimarkeblaj, des pliçar oni vidas en la laboro, ke la tradukinto kun iom pli dazorgemo povintus fari bonegan tradukon.

En la jaro 1886 aperis nova franca traduko en ”Le Socia-liste”, Parizo; ¸i estas la ¸is nun plej bona, kiu aperis.

Post ¸i samjare aperis hispana traduko, unue en la Madri-da ”El Socialista” kaj poste kiel broÿuro: ”Manifesto del Par-

22


tido Comunista” por Carlos Marx y F. Engels, Madrid, Admi-nistración de ”El Socialista”, Hernán Cortes 8.

Kiel kuriozaîon mi ankoraû mencias, ke en 1887 oni ofer-tis al konstantinopola eldonisto la manuskripton de armenatraduko. La bonulo tamen ne kura¸is presi ion, sur kiu ape-ras la nomo Marx kaj opiniis, ke pli bone la tradukinto memaperu kiel verkinto, kion tiu tamen rifuzis.

Post kiam en Anglio plurfoje estis represita foje tiu foje aliapli aû malpli erara amerika traduko, fine aperis aûtentika tra-duko en la jaro 1888. ¯i devenas de mia amiko Samuel Moorekaj antaû la preso estas ankoraûfoje komune trarigardita deni ambaû. La titolo estas: ”Manifesto of the Communist Par-ty”, by Karl Marx and Frederick Engels. Authorized EnglishTranslation, edited and annotaded by Frederick Engels, 1888,London, William Reeves, 185 Fleet st. E. C. Kelkajn notojn detiu eldono mi transprenis en la çi tie prezentitan.

La ”Manifesto” havis propran biografion. En la momentode la apero entuziasme bonvenigita de la tiam ankoraû mal-granda avangardo de la scienca socialismo (kiel pruvas la tra-dukoj menciitaj en la unua antaûparolo), ¸i baldaû estis pre-mita de la reakcio en la malantaûon post la malvenko de laparizaj laboristoj en junio 1848 kaj fine ”laûle¸e” proskribitaper la kondamno kontraû la kolonaj komunistoj, en novem-bro 185220. Kiam la laborista movado, kalkulita ekde la Febru-

20 En la kolonja proceso kontraû komunistoj (4. 10. – 12. 12. 1852) oniakuzis 12 membrojn de la Ligo de Komunistoj (1847 – 1852) proÿtatperfido. La akuzo bazi¸is sur ”protokollibro” pri la centraadministrejo de la Ligo, fabrikaîo de la prusa polico kaj sur aliajfalsaîoj. En sia verko ”Malkaÿigoj pri la kolonja proceso kontraûkomunistoj” Marx prezentis la verajn kaûzojn de la proceso kajsenmaskigis la prusan policismon. (Trad.)

23


ara Revolucio, malaperis de la publika scenejo, ankaû la ”Ma-nifesto” malaperis en la fono.

Kiam la eûropa laborista klaso denove estis sufiçe refor-ti¸inta por nova atako kontraû la potenco de la regantaj kla-soj, krei¸is la Internacia Laborista Asocio. ¯i havis la celonkunfandi en unu grandan armean korpon la tutan batalpre-tan laboristaron de Eûropo kaj Ameriko. Pro tio ¸i ne poviseliri de la principoj prezentitaj en la ”Manifesto”. ¯i devishavi programon, kiu ne fermu la pordon al la anglaj sindika-toj, la francaj, belgaj, italaj kaj hispanaj Proudhon-istoj kaj alla germanaj Lassalle-anoj21. Tiu programo — la enkonduko alla statuto de la lnternacio — estis skizita de Marx kun maj-streco, kiun eç Bakunin kaj la anarkistoj agnoskis. Laû Marxla finfina venko de la principoj fiksitaj en la ”Manifesto”venos sole el la intelekta evoluo de la laborista klaso, kiu ne-cese rezultas el la unuigitaj agoj kaj diskutadoj. La eventoj kajsortoÿan¸oj en la batalo kontraû la kapitalo, pli la malvenkojol la venkoj, ne povis malhelpi montri al la batalintoj la ne-sufiçecon de iliaj ¸isnunaj çiopovaj rimedoj kaj malfermi ili-ajn kapojn por pli profunda kompreno de la veraj kondiçojpor la laborista emancipado. Kaj Marx pravis. La laboristaklaso de 1874, kiam la Internacio estis malfondita, estis tutealia ol tiu de 1864, kiam ¸i estis fondita. La Proudhon-ismo enla romanlingvaj landoj, la specifa Lassalle-ismo en Germanioestis mortantaj kaj eç la siatempe konservativegaj anglaj sin-

21 Lassalle al mi persone çiam konfesis sin ”disçiplo” de Marx kaj kieltiu kompreneble staris sur la fundamento de la ”Manifesto”. Aliaafero estis kun tiuj liaj adeptoj, kiuj restis çe la postuloj deproduktadaj kooperativoj kun ÿtata kredito kaj kiuj disdividis latutan laboristan klason en ÿtathelpantojn kaj memhelpantojn. (Notode Engels)

24


dikatoj malrapide atingis la punkton, kiam en la jaro 1887 laprezidanto de ilia kongreso en Swansea povis deklari en ilianomo: ”La kontinenta socialismo por ni perdis sian terure-con”. La kontinenta socialismo — sed tio jam en 1887 estisnur la teorio prezentita en la ”Manifesto”. Kaj tiel certagradela historio de la ”Manifesto” spegulas la historion de la mo-derna laborista movado ekde 1848. Nuntempe ¸i sendubeestas la plej disvastigita, la plej internacia produkto de la tutasocialisma literaturo, la komuna programo de multaj milio-noj de laboristoj çiulandaj de Siberio ¸is Kalifornio.

Kaj tamen, kiam ¸i aperis, ni ne estus rajtintaj nomi ¸insocialista manifesto. Sub socialistoj en 1847 oni komprenis duspecojn da homoj. Unuflanke temis pri adeptoj de diversajutopiecaj sistemoj, speciale la Owen-istoj en Anglio kaj laFourier-istoj en Francio, ambaû jam tiam ÿrumpi¸intaj alnuraj malrapide formortantaj sektoj. Aliflanke la plej mult-specaj sociaj çarlatanoj, kiuj per siaj çiopovaj medicinaîoj kajper çiaspeca flikado volis helpi forigi la sociajn mankojn, senajna dan¸ero por la kapitalo kaj profito. En ambaû kazoj te-mas pri homoj starintaj ekster la laborista movado kaj prefereserçintaj subtenon çe la ”kleraj” klasoj. Tamen tiu parto de lalaboristaro, kiu estis konvinkita pri la nesufiçeco de nuraj po-litikaj reformoj kaj postulis totalan rekonstruon de la socio,tiu parto siatempe sin nomis komunista. Estis nur malglateellaborita, nur instinkta, foje iom kruda komunismo; sed ¸iestis sufiçe potenca, por krei du sistemojn de la utopieca ko-munismo, en Francio la ”ikarian” de Cabet, en Germanio tionde Weitling. Socialismo en 1847 estas bur¸a movado, komu-nismo estas laborista movado. La socialismo, almenaû sur lakontinento, estis salonakceptebla, la komunismo estis la rekta

25


kontraûo. Kaj çar ni jam tiam tre firme opiniis, ke ”la eman-cipado de la laborista klaso devas esti la faro de la laboristaklaso mem”, dum neniu momento povis ekesti dubo, kiun ella du nomoj ni elektos. Ankaû poste neniam venis al ni lapenso refuti ¸in.

”Proletoj el çiuj landoj, unui¸u!” — Nur malmultaj voçojrespondis, kiam ni vokis tiujn vortojn en la mondon, antaûnun jam 42 jaroj, çe la antaûtago de la unua pariza revolucio,kiam la proletaro aperis kun siaj propraj postuloj. Sed la 28-an de septembro 1864 la proletoj de la plej multaj okcident-eûropaj landoj unui¸is en la Internacia Laborista Asocio, gl-ormemore. Tamen, la Internacio mem nur vivis naû jarojn.Sed ke ankoraû vivas la de ¸i fondita eterna ligo de la prole-toj el çiuj landoj, pli forte vivas ol iam ajn, por tio ne ekzistaspli bona atestanto ol la hodiaûa tago. Çar hodiaû, kiam miskribas çi tiujn liniojn, la eûropa kaj amerika proletaroj unuanfojon inspektas siajn batalfortojn, mobilizitajn kiel unu ar-meo, sub unu flago kaj por unu proksima celo: por la okho-ra le¸e garantienda normala labortago, proklamita jam de la¯eneva Kongreso de la Internacio en 1866 kaj denove de laPariza Laborista Kongreso en 188922. Kaj la spektaklo de lahodiaûa tago malfermos la okulojn al la kapitalistoj kaj ter-

22 La unua kongreso de la Internacia Laborista Asocio okazis de la 3-a¸is 8-a de septembro 1866 en ¯enevo. La plej gravaj decidoj de lakongreso bazi¸as sur la de Marx ellaboritaj ”instrukcioj por ladelegitoj de la Provizora Centra Konsilantaro pri la unuopajdemandoj”. La kongreso akceptis i. a. ses el la entute naû de Marxverkitaj punktoj, inter ili rezolucion pri limigo de la tagalabortempo. La Internacia Socialista Kongreso en Parizo, kiu fari¸isla fondokongreso de la 2-a Internacio, okazis de la 14-a ¸is 20-a dejulio 1889. La kongreso ellaboris la bazon por internaciaj le¸oj por

26


posedantoj de çiuj landoj pri tio, ke vere hodiaû la proletoj elçiuj landoj unui¸is.

Se nur Marx ankoraû starus apud mi, por tion vidi propra-okule!

Londono, la 1-a de majo 1890

F. Engels

gardi la rajtojn de la laboristoj. La decido de la kongreso, je la 1-ade majo 1890 en çiuj landoj organizi manifestaciojn por la okhoralabortago kaj internacia solidareco, fari¸is la naski¸a horo de labataltago de la laborista klaso. (Trad.)

27


Antaûparolo al la dua pola eldono de 1892

La fakto, ke fari¸is necesa nova pola eldono de la ”Ko-munista Manifesto”, donas motivon por diversaj konside-

roj.Unue estas rimarkinde, ke lastatempe la ”Manifesto” fari-

¸is kriterio por la evoluo de la grandindustrio sur la eûropakontinento. Tiom, kiom en difinita lando la grandindustrioplivasti¸as, tiom ankaû kreskas inter la laboristoj de la samalando la postulo je klarigoj pri ilia pozicio kiel laborista kla-so rilate al la posedantaj klasoj, disvasti¸as inter ili la sociali-sta movado kaj kreskas la akirbezono al la ”Manifesto”. Tielne nur la stato de la laborista movado sed ankaû la evoluosta-to de la grandindustrio en çiu lando povas esti sufiçe preci-ze mezurata per la nombro da ekzempleroj de la ”Manifes-to”, disvastigita en la lingvo de la lando.

Laû tio la pola eldono indikas decidan progreson de la polaindustrio. Kaj ke tiu progreso ekde la lasta eldono, aperintaantaû dek jaroj, vere okazis, pri tio ne povas esti dubo. LaRusia Pollando, Kongreso-Pollando23 fari¸is la granda indu-stridistrikto de la rusia regno. Dum la rusia grandindustrioestas sporade dissemita — unu parto çe la Finna Golfo, aliaparto en la Centro (Moskvo kaj Vladimir), tria parto çe la Ni-

23 Kongreso-Pollando oni nomis tiun parton de Pollando, kiu fari¸isparto de Ruslando sub la oficiala nomo Re¸a Regno Pollando. Tiookazis surbaze de la decidoj de la Kongreso en Vieno en la jaroj1814/1815. (Trad.)

28


gra kaj Azova Maroj, ankoraû aliaj dissemitaj, — la pola in-dustrio estas kunpremita sur relative eta teritorio kaj ¸uas laavanta¸ojn kaj malavanta¸ojn de tiu koncentri¸o. La avan-ta¸ojn rekonis la konkurantaj rusaj fabrikantoj, kiam ili pos-tulis protektajn importdoganojn kontraû Pollando, malgraûsia arda deziro transformi la polojn en rusojn. La malavan-ta¸oj — por la polaj fabrikantoj kaj por la rusa registaro —montri¸is en la rapida disvasti¸o de socialistaj ideoj inter lapolaj laboristoj kaj en la kreskanta akirbezono pri la ”Mani-festo”.

Sed la rapida evoluo de la pola industrio, superinta la ru-san, estas siavice nova pruvo por la neestingebla vivoforto dela pola popolo kaj nova garantio por ¸ia antaûstaranta naciarestarigo. Sed la restarigo de sendependa forta Pollando es-tas afero koncernanta ne nur la polojn sed nin çiujn. Since-ra internacia kunagado de la eûropaj nacioj nur eblas, se çiuel tiuj nacioj estos plene aûtonoma en sia propra domo. Larevolucio de 1848, sub proleta flago, igis la proletajn batalin-tojn nur fari la laboron de la bur¸aro, se ankaû ties testamen-to-realigintoj Louis Bonaparte kaj Bismarck24 atingigis la sen-dependecon de Italio, Germanio, Hungario; sed Pollandon,kiu ekde 1792 estis farinta pli multe por la revolucio ol çiuj trilandoj kune, Pollandon oni lasis al sia propra sorto, kiam ¸ien 1863 malvenkis pro la dekobla rusa superforto25. La sen-

24 Otto von Bismarck (1815 – 1898), prusa politikisto kaj diplomato,ludis en 1871 gravan rolon çe la unuigo de Germanio sub prusaegido. Li estis kanceliero de la imperiestra Germanio de 1871 —1890. (Trad.)

25 Aludo al la nacia ribelo, kiu komenci¸is en januaro 1863 sur polatero (sed parto de la rusa imperio) kaj estis kruele sufokita per lacaraj trupoj. (Trad.)

29


dependecon de Pollando la nobelaro nek povis konservi nekreakiri; al la bur¸aro ¸i hodiaû almenaû estas indiferenta. Kajtamen ¸i estas neceso por la harmonia kunagado de la eûro-paj nacioj. Nur la juna pola proletaro povas elbatali ¸in, kajen ties manoj ¸i estas sekura. Nome, la laboristoj de la tutacetera Eûropo same bezonas la sendependecon de Pollandokiel la polaj laboristoj mem.

Londono, la 10-a de februaro 1892

F. Engels

30


Antaûparolo al la itala eldono de 1893

Al la itala leganto

La publikigo de la ”Manifesto de la Komunista Partio”samtempis precize preskaû je la tago kun la 18-a de mar-

to 1848, kiam okazis la revolucioj de Milano kaj Berlin, kiamen la centro de la eûropa kontinento unuflanke kaj de la Me-diteraneo aliflanke levi¸is du nacioj, kiuj ¸is tiam estis mal-fortigitaj pro teritoria dishakiteco kaj internaj kvereloj kaj protio subi¸intaj sub fremda regado. Dum Italio estis subigita alla imperiestro de Aûstrio, Germanio devis porti, se ankaû netiel rekte, la ne malpli pezan jugon de la caro de çiuj rusoj. Laefikoj de la 18-a de marto 1848 liberigis Italion kaj Germanionel tiu honto. Se ambaû grandaj nacioj estis restarigitaj kajcertagrade redonitaj al si mem en la tempo inter 1848 ¸is1871, tiam, kiel diris Karl Marx, tio okazis pro tio, çar la samajhomoj, kiuj sufokis la revolucion de 1848, fari¸is kontraûvoleties testamento-realigantoj.

La revolucio estis tiam çie la faro de la laborista klaso. Es-tis la laborista klaso, kiu starigis la barikadojn pagante per siavivo. Nur la laboristoj de Parizo, kiam ili faligis la registaron,havis la deklaritan celon, faligi la bur¸an re¸imon. Sed kiomajn ili konsciis la neeviteblan antagonismon, ekzistintan in-ter ilia propra klaso kaj la bur¸aro, nek la ekonomia progre-so de la lando nek la spirita evoluo de la francaj laboristajamasoj estis atinginta tiun gradon, kiu estus ebliginta reorga-nizon de la socio. Pro tio fine la fruktojn de la revolucio en-

31


poÿigis la kapitalista klaso. En la aliaj landoj, kiel Italio, Ger-manio, Aûstrio, Hungario, la laboristoj ekde la komenco fa-ris nenion alian ol helpi al la bur¸aro akiri la potencon. Ta-men en neniu lando estas ebla la regado de la bur¸aro sennacia sendependeco. Tial la revolucio de 1848 devis sekvigi launuecon kaj sendependecon de la nacioj, kiuj ¸is tiam ne ha-vis ilin: Italio, Germanio, Hungario, Pollando sekvos siatem-pe.

Kvankam la revolucio de 1848 ne estis socialista revolucio,¸i tamen ebenigis la vojon al tia, pretigis al ¸i la terenon. Kunla evoluo de la grandindustrio en çiuj landoj la bur¸a re¸imodum la lastaj 45 jaroj estis kreinta multnombran, koncentri-tan kaj fortan proletaron, estis produktinta — por uzi espri-mon el la ”Manifesto” — sian propran tombofosiston. Senrestarigo de la sendependeco kaj sen unueco de çiu eûropanacio estus realigita nek la internacia unui¸o de la proletaronek trankvila komprenema kunagado de tiuj nacioj por atingikomunajn celojn. Oni nur imagu komunan internacian aga-don de italaj, hungaraj, germanaj, polaj, rusaj laboristoj subla politikaj cirkonstancoj antaû 1848!

La batalegoj de 1848 do ne estis vanaj, ankaû ne vanaj la 45jaroj, kiuj disigas nin de tiu revolucia etapo. La fruktoj ek-maturi¸as, kaj mi nur deziras, ke la publikigo de çi tiu italatraduko de la ”Manifesto” estu bona antaûsigno por la ven-ko de la itala proletaro, tiel, kiel tio estis la publikigo de laoriginalo por la internacia revolucio.

La ”Manifesto” juste akceptas la revolucian rolon, kiunludis la kapitalismo dum la pasinteco. La unua kapitalismanacio estis Italio. La fino de la feûda mezepoko kaj la komen-co de la moderna kapitalisma epoko estas markitaj per gran-

32


da figuro — per la italo Dante, kiu samtempe estis la lastapoeto de la mezepoko kaj la unua poeto de la moderna tem-po. Hodiaû, same kiel çirkaû la jaro 1300, komenci¸as novahistoria epoko. Çu Italio donacos la novan Dante, kiu prokla-mos la naski¸horon de la proleta epoko?

Londono, la 1-a de februaro 1893

Friedrich Engels

33


MANIFESTODE LA KOMUNISTA PARTIO

Fantomo hantas en Eûropo — la fantomo de komunismo.Çiuj potencoj de la malnova Eûropo alianci¸is por sank-

ta çaskampanjo kontraû tiu fantomo: la Papo26 kaj la Caro27,Metternich28 kaj Guizot29, francaj radikaluloj kaj germanajpolicistoj.

Kie estas tiu opozicia partio, kiu de siaj regantaj kontraûu-loj ne estas misfamigita kiel komunista? Kie estas la opoziciapartio, kiu ne estis reîetinta la stigmatizan riproçon de komu-nismo kaj al la pli progresintaj opoziciuloj kaj al siaj reakciajkontraûuloj?

Du aferoj sekvas el tiu fakto.La komunismo jam estas agnoskita mem kiel potenco de

çiuj eûropaj potencoj.Estas ur¸a tempo, ke la komunistoj antaû la tuta mondo

malkaÿe prezentu siajn vidpunktojn, siajn celojn, siajn ten-dencojn kontraûmetante al la fantomfabelo pri la komunis-mo manifeston de la partio mem.

26 Temas pri la papo Pius la IX-a (1792 – 1878). (Trad.)27 Temas pri la caro Nikolao la Unua (1796 – 1855), nomita

”¸endarmo de Eûropo”. (Trad.)28 Klemens Lothar Wenzel (Vencel), princo de Metternich (1773 –

1859), aûstra politikisto, malamiko de çiuj liberalaj aû naciajmovadoj, kiu provis kunteni la habsburgan monarkion perabsolutisma polica re¸imo. (Trad.)

29 François Pierre Guillaume Guizot (Gizo) (1787 – 1874), francaliberala politikisto, faligita per la Februara Revolucio 1848. (Trad.)

34


Por tiu celo komunistoj de plej diversaj nacioj kunvenis enLondono kaj skizis la sekvan Manifeston, publikigotan en lalingvoj angla, franca, germana, itala, flandra kaj dana.

35


I. Bur¸oj kaj proletoj30

La historio de la tuta ¸isnuna socio31 estas la historio deklasbataloj.

Liberulo kaj sklavo, patricio kaj plebano, barono kaj ser-vutulo, gildano kaj submajstro, unuvorte, subpremantoj kajsubprematoj, staris unu kontraû la alia en daûra opozicio,

30 Sub bur¸aro estas komprenata la klaso de modernaj kapitalistoj,kiuj estas posedantoj de sociaj produktado-rimedoj kaj eluzasdungan laboron. Proletaro estas la klaso de la modernajdungolaboristoj, kiuj, çar neposedantoj de propraj produktado-rimedoj, estas devigitaj vendi sian laborforton por povi vivi. (Notode Engels al la angla eldono de 1888)

31 Tio signifas, precize dirite, la skribita historio. En 1847 laantaûhistorio de la socio, la socia organizi¸o, kiu antaûiris çiunskribitan historion, estis preskaû nekonata. Ekde tio Haxthausen*malkovris la komunan proprieton je tero en Rusio. Maurer** pruvis,ke ¸i estis la socia bazo, de kiu historie eliris çiuj germanaj triboj.Kaj iom post iom oni komprenis, ke la vila¸a komunumo kunkomuna terposedaîo estis la praformo de la socio, de Hindio ¸isIrlando. Per sia glora malkovro de la vera naturo de gento kaj de ¸iapozicio en la tribo Morgan*** fine klarigis la internan organizi¸onde tiu praa komunisma socio en sia tipa formo. Per la disvolvi¸o detiu origina komunumo komenci¸as la disi¸o de la socio en apartajkaj fine antagonismaj klasoj. (Noto de Engels al la angla eldono de1888 kaj al la germana eldono de 1890)

Mi provis sekvi tiun procezon de disvolvi¸o en ”La origino de lafamilio, de la privata proprieto kaj de la ÿtato”, dua eldono, Stuttgart1886. (Noto de Engels al la angla eldono de 1888)

* August Haxthausen (1792 – 1866), prusa barono, kiu studis en

36


havis seninterrompan batalon, foje kaÿe — foje malkaÿe, ba-talon, kiu çiufoje fini¸is per revolucia transformo de la tutasocio aû per komuna pereo de la batalintaj klasoj.

En la antaûaj epokoj de la historio ni preskaû çie trovaskompletan strukturi¸on de la socio en diversajn klasojn,multspecan gradigon de la sociaj rangoj. En la antikva Romoni havas patriciojn, kavalirojn, plebanojn, sklavojn; en laMezepoko — feûdajn sinjorojn, vasalojn, gildanojn, submaj-strojn, servutulojn, kaj aldone al tio specifajn rangogradigojnen preskaû çiu el tiuj klasoj.

La moderna bur¸a socio, elirinta el la ruinoj de la feûdasocio, ne forigis la klasajn antagonismojn. ¯i nur metis no-vajn klasojn, novajn subpremkondiçojn, novajn batalformojnsur la lokon de la malnovaj.

Sed nia epoko, la epoko de la bur¸aro, distingi¸as per tio,ke ¸i simpligis la klasajn antagonismojn. La tuta socio pli kajpli fendi¸as en du grandajn malamikajn kampojn, en dugrandajn klasojn, unu al la alia rekte kontraûa: bur¸aro kajproletaro.

El la servutuloj de la Mezepoko fari¸is la palisbur¸oj32 de

Ruslando (1843 – 1844) la agrikulturon kaj kamparanan vivon.(Trad.)

** Georg Ludwig Maurer (1790 – 1872), germana historiisto, kiu studisla mezepokon. (Trad.)

*** Lewis Henry Morgan (1818 – 1881), usona etnografo, arkeologo kajhistoriisto. (Trad.)

32 En la germana originalo ”Pfahlbürger” (palisbur¸oj). Temas pricivitanoj de la feûda Mezepoko, lo¸intaj ekster la limpalisoj deurbo, kiuj ricevis bur¸ajn rajtojn, i. a. liberigo el la servuteco, proilia kunhelpo en la protekto de la urbo (kastelo, burgo). En figurasenco: mallar¸horizonta homo, filistro, ankaû etbur¸o. La aûtorojde la Manifesto uzas ambaû signifojn. (Trad.)

37


la unuaj urboj; el çi tiu palisbur¸aro evoluis la unuaj elemen-toj de la bur¸aro.

La malkovro de Ameriko, la çirkaûnavigado de Afriko kreisal la esti¸anta bur¸aro novan agadterenon. La orienthinda kajçina merkatoj, la koloniigo de Ameriko, la komerco kun lakolonioj, entute la multi¸o de interÿan¸aîoj kaj varoj donis alla komercado, al la navigado, al la industrio prosperon antaûenekonatan kaj per tio rapidan disvolvon al la revolucia ele-mento en la disfalanta feûda socio.

La ¸isnuna feûda aû gilda funkciado de la industrio ne plusufiçis por la bezonoj kreskintaj kun la novaj merkatoj. Lamanufakturo anstataûis ¸in. La gildestrojn forpuÿis la indu-stria meza klaso; la labordivido inter la diversaj kooperaciojmalaperis antaû la labordivido en la unuopa laborejo mem.

Sed daûre kreskis merkatoj, daûre kreskis la bezono. An-kaû la manufakturo ne plu sufiçis. Do la vaporo kaj la maÿi-naro revoluciigis la industrian produktadon. Sur la lokon dela manufakturo venis la moderna grandindustrio, sur la lokonde la industria meza klaso venis la industrimilionuloj, la çe-foj de kompletaj industriaj armeoj, la modernaj bur¸oj.

La grandindustrio estis establinta la mondan merkaton,kiun preparis la malkovro de Ameriko. La monda merkatodonis nemezureblan evoluon al la komerco, al la navigado, alla landaj komunikligoj. Tiu evoluo siavice reefikis pliamplek-sige al la industrio, kaj same kiom etendi¸is industrio, komer-co, navigado, fervojoj, same tiom la bur¸aro disvolvi¸is mul-tigante siajn kapitalojn, puÿante en la fonon çiujn klasojnhereditajn el la Mezepoko.

Ni do vidas, kiel la moderna bur¸aro mem estas produk-

38


to de longa evoluvojo, de vico da revolucioj en la sferoj deproduktado kaj interÿan¸o.

Çiu paÿo de tiu evoluo de la bur¸aro estis akompanata dekonforma politika progreso. Subpremita klaso dum la feûd-sinjora regado, armita kaj sinmemadministrinta asocio en lamezepoka komunumo33, jen sendependa urba respubliko, jentria impostodeva klaso de la monarkio, poste dum la tempode la manufakturo kontraûpezo al la nobelaro en la duonfeû-da aû en la absoluta monarkio, entute çefa bazo de la gran-daj monarkioj, finfine ¸i batalakiris la ekskluzivan politikanpotencon en moderna reprezenta ÿtato34 ekde la establo de lagrandindustrio kaj de la monda merkato. La moderna ÿtat-povo nur estas komitato administranta la komunajn aferojnde la tuta bur¸a klaso.

La bur¸aro ludis en la historio altgrade revolucian rolon.Kie la bur¸aro akiris la potencon, ¸i detruis çiujn feûdajn,patriarkajn idiliajn rilatojn. ¯i senkompate disÿiris la buntajnfeûdajn ligilojn, kiuj ligis la homon al sia natura superulo, kajlasis neniun alian ligilon inter homo kaj homo krom la nudamemintereso, krom la senanima ”kontanta monopago”. ¯i

33 ”Komunumo” nomi¸is la en Francio evoluantaj urboj, eç antaû ol ilikapablis kiel ”tria klaso” devigi siajn feûdajn sinjorojn kaj mastrojnpermesi lokajn memadministrojn kaj politikajn rajtojn. ¯eneraledirite, ni çi tie mencias kiel la tipan landon por la ekonomia evoluode la bur¸aro Anglion, por la politika evoluo Francion. (Noto deEngels al la angla eldono de 1888)

Tiel la urbanoj de Italio kaj Francio nomis sian urbankunvivadon, post kiam ili estis açetintaj aû eldevigintaj de siajfeûdaj sinjoroj la unuajn memadministrajn rajtojn. (Noto de Engelsal la germana eldono de 1890)

34 Ekz. ÿtato kun parlamento aû alia formo, en kiu estas reprezentatajsociaj klasoj kaj tavoloj. (Trad.)

39


dronigis en la glacian akvon de la egoisma kalkulado la sank-tajn tremojn de pia ekstazo, de kavalira entuziasmo, de filistrasentimentaleco. ¯i dissolvis la personan dignon en la inter-ÿan¸valoron kaj metis sur la lokon de sennombraj le¸e garan-tiitaj kaj bone akiritaj liberecoj la unusolan senskrupulanagadliberecon. Unuvorte, sur la lokon de ekspluatado, vuali-tan per religiaj kaj politikaj iluzioj, ¸i metis la ekspluatadonmalkaÿan, impertinentan, rektan, brutalan.

La bur¸aro senigis de ¸ia aûreolo çiujn agojn ¸is nun ho-norindajn kaj rigarditajn per pia timideco. ¯i transformis lakuraciston, la juriston, la pastron, la poeton, la scienculon alsiaj pagitaj dungaj laboristoj.

La bur¸aro forÿiris de la familiaj rilatoj ties kortuÿe senti-mentalan vualon kaj reduktis ¸in al pura monrilato.

La bur¸aro malkaÿis, kiel la brutala fortomontro de la re-akcio tiom admirita çe la Mezepoko, trovis sian konvenankompletigon en la plej inerta maldiligentado. ¯i estis la unua,kiu pruvis, kiom kapablas fari la agado de la homo. ¯i reali-gis mirindaîojn, kiuj superas la egiptajn piramidojn, romiajnakvoduktojn kaj gotikajn katedralojn. ¯i faris ekspediciojnmulte pli grandajn ol la popolmigradoj kaj krucmilitoj35.

La bur¸aro ne povas ekzisti sen revoluciigi seninterrompela produktado-instrumentojn, do sekve la produktado-rila-tojn, do çiujn sociajn rilatojn. Sed, kontraûe al tio, neÿan¸itakonservado de la malnovaj produktado-manieroj estis la plejgrava ekzistokondiço de çiuj antaûaj industriaj klasoj. La kon-

35 La krucmilitoj estis militaj kaj koloniigaj ekspedicioj dum la 11-a ¸is13-a jarcentoj, entreprenitaj de kristanaj eûropaj feûdistoj kajkavaliroj kontraû nekristanaj popoloj por pliampleksigi aû reakiri lapotencon de la kristanaj feûdistoj. (Trad.)

40


stanta revoluciigo de la produktado, la seninterrompa skua-do de çiuj sociaj statoj, la eternaj necerteco kaj movi¸o dis-tingas la epokon de la bur¸aro disde çiuj aliaj antaûaj. Çiujfikse enrusti¸intaj rilatoj kun sia postsekvo de malnove ho-norindaj imagoj kaj vidpunktoj estas dissolvataj, çiuj noveformi¸intaj malnovi¸as antaû ol ili povas rigidi¸i. Çio solidakaj daûra forvapori¸as, çio sankta estas profanata, kaj la ho-moj finfine estas devigataj rigardi per sobraj okuloj sian viv-pozicion, siajn reciprokajn rilatojn.

La bezono al daûre pli etendita merkato por siaj varoj pe-las la bur¸aron çirkaû la tutan terglobon. Çie ¸i devas ennest-i¸i, çie kultivadi, çie starigi interligojn.

Per sia ekspluatado de la monda merkato la bur¸aro donisal la produktado kaj konsumado en çiu lando kosmopolitankarakteron. Je la granda bedaûro de la reakciuloj ¸i fortiris lanacian grundon el sub la piedoj de la industrio. La ege mal-novaj naciaj industrioj estas detruitaj kaj ankoraû estas detru-ataj çiutage. Ili estas forpuÿataj per novaj industrioj, kies en-konduko fari¸as vivodecida por çiuj civilizitaj nacioj; per in-dustrioj prilaborantaj ne plu enlandajn krudmaterialojn, sedkrudmaterialojn, kiuj venas el plej foraj regionoj kaj kies pro-duktoj ne nur estas konsumataj en la lando mem, sed sam-tempe en çiuj mondpartoj. Sur la lokon de la malnovaj bezo-noj, kontentigitaj per la enlandaj produktoj, venas novaj, kiujpostulas por sia kontentigo produktojn de la plej foraj landojkaj klimatoj. La malnovan lokan kaj nacian memsufiçon kajizolitecon anstataûas çien-direkta komunikado, çiuflankainterdependeco de la nacioj. Kaj kiel en la materia tiel ankaûen la spirita produktado. La spiritaj produktoj de la unuopajnacioj fari¸as komuna posedo. La nacia unuflankeco kaj limi-

41


giteco pli kaj fari¸as neebla, kaj el la multaj naciaj kaj lokajliteraturoj elformi¸as monda literaturo.

La bur¸aro tiras çiujn naciojn, ankaû la plej barbarajn, enla civilizacion per la rapida plibonigo de çiuj produktadoin-strumentoj, per la senfine plifaciligita komunikado. La malal-taj prezoj de ¸iaj varoj estas la peza artilerio, per kiu ¸i terendisbatas çiujn çinajn murojn, per kiu ¸i devigas al kapitula-co la plej obstinan kontraûfremdulan malamon de la barba-roj. ¯i devigas çiujn naciojn alproprigi al si la produktadoma-nieron de la bur¸aro, se ili ne volas perei; ¸i devigas ilin, en-konduki çe si mem la tiel nomatan civilizacion, t. e. fari¸i bur-¸o. Unuvorte, ¸i kreas al si mondon laû sia propra imago.

La bur¸aro subigis la kamparon al la regado de la urbo. ¯ikreis grandegajn urbojn, ¸i altgrade pligrandigis la nombronde la urba lo¸antaro kompare al la kampara, tiel elÿirinte kon-siderindan parton de la lo¸antaro el la idioteco de la kamparavivo. Kiel ¸i faris dependa la kamparon de la urbo, tiel ¸i fa-ris dependaj la barbarajn kaj duonbarbarajn landojn de lacivilizitaj, la kamparanajn popolojn — de la bur¸aj popoloj,la orienton de la okcidento.

La bur¸aro pli kaj pli nuligas la disspliti¸on de la produk-tadorimedoj, de la posedaîo kaj de la lo¸antaro. ¯i amasekunigis la lo¸antaron, centralizis la produktadorimedojn kajkoncentris la proprieton en malmultajn manojn. La necesasekvo de tio estis la politika centralizo. Sendependaj, aû nurmalfirme ligitaj provincoj kun malsamaj interesoj, le¸oj, re-gistaroj kaj dogansistemoj estis kunpremitaj en unu nacion,kun unu registaro, unu le¸aro, unu nacia klasintereso, unudoganlimo.

Dum sia apenaû centjara klasa regado la bur¸aro kreis pli

42


da amasaj kaj pli da kolosaj produktado-fortoj ol çiuj antaûajgeneracioj kune. Subjugigo de naturfortoj al la homo, maÿi-naro, aplikado de la kemio por industrio kaj agrokulturo,vaporÿipado, fervojoj, elektraj telegrafoj, kultivado de kom-pletaj mondpartoj, navigebligo de riveroj, tutaj lo¸antarojkvazaû elpremitaj el la tero — kiu antaûa jarcento antaûsen-tis, ke tiaj produktado-fortoj dormetis en la sino de la socialaboro?

Ni do vidis: La produktado-rimedoj kaj la rimedoj de inter-komunikado surbaze de kiuj formi¸is la bur¸aro, estis kreitajen la feûda socio. Dum certa evoluÿtupo de çi tiuj rimedoj deproduktado kaj interkomunikado la cirkonstancoj, sub kiuj lafeûda socio produktis kaj interÿan¸is, la feûda organizado dela agrikulturo kaj manufakturo, unuvorte, la feûdaj proprie-to-rilatoj, ne plu respondis al la jam evoluintaj produktivajfortoj. Ili malhelpis la produktadon anstataû ¸in akceli. Iliÿan¸i¸is al same multaj katenoj. Ili devis esti rompitaj, ili es-tis rompitaj.

Sur ilian lokon venis la libera konkurenco kun politika kajsocia konstitucioj adaptitaj al ¸i, kun la ekonomia kaj politi-ka regadoj de la bur¸a klaso.

Antaû niaj okuloj okazas simila movi¸o. La moderna bur¸asocieto kun siaj rilatoj de produktado, interÿan¸ado kaj pro-prieto, do socio, kiu elsorçis tiajn gigantajn rimedojn de pro-duktado kaj interÿan¸ado, similas al la magiisto, kiu ne plukapablas regi la inferajn potencojn, kiujn li elvokis. Ekde jar-dekoj la historio de la industrio kaj de la komerco estas nurla historio de ribelado de la modernaj produktivaj fortoj kon-traû la modernaj produktado-rilatoj, kontraû la proprieto-rilatoj, kiuj estas la ekzistokondiçoj de la bur¸aro kaj de ¸ia

43


regado. Sufiças mencii la komerckrizojn, kiuj, periode reve-nantaj, çiam pli minace dubindigas la ekziston de la tuta bur-¸a socio. Dum la komerckrizoj regule estas detruata ne nurgranda parto de la produktitaj varoj, sed ankaû de la jam krei-taj produktivaj fortoj. Dum tiuj krizoj eksplodas socia epide-mio, kiu al çiuj antaûaj epokoj estus ÿajninta absurdaîo — laepidemio de la troproduktado. Subite la socio sin trovas re-puÿita al stato de pormomenta barbareco; ÿajnas al ¸i, kvazaûmalsatmizero, çion neniiga milito estas fortrançinta de ¸içiujn nutraîojn; ÿajnas neniigitaj la industrio, la komerco. Kajkial? Çar ¸i posedas tro da civilizacio, tro da nutraîoj, tro daindustrio, tro da komerco. La al ¸i disponeblaj produktivajfortoj ne plu servas al la disvolvi¸o de la bur¸aj proprieto-rilatoj; kontraûe, ili fari¸is por tiuj rilatoj tro gigantaj kaj estasbremsataj per ili; kaj kiam tiuj produktivaj fortoj venkas çitiun malhelpaîon, ili malordigas la tutan bur¸an socion, mi-nacas la ekziston de la bur¸a proprieto. La bur¸aj rilatojfari¸is tro malvastaj por enteni la de ¸i kreitan riçaîon. — Perkio la bur¸aro venkas la krizojn? Unuflanke per la devigitadetruo de amaso da produktivaj fortoj; aliflanke per la kon-kero de novaj merkatoj kaj la ¸isfunda ekspluatado de mal-novaj merkatoj. Do per kio? Per tio, ke ¸i preparas pli kom-pleksajn kaj pli gigantajn krizojn reduktante la rimedojn porpreventi la krizojn.

La armiloj, per kiuj la bur¸aro faligis la feûdismon, nundirekti¸as kontraû la bur¸aro mem.

Sed la bur¸aro ne nur for¸is la armilojn, kiuj portos al ¸i lamorton; ¸i ankaû generis la homojn, kiuj uzos tiujn armilojn— la modernajn laboristojn, la proletojn.

Same kiom disvolvi¸as la bur¸aro, t. e. la kapitalo, same

44


tiom disvolvi¸as la proletaro, la klaso de la modernaj labo-ristoj, kiuj vivos nur tiom longe kiom ili trovos laboron, kajkiuj trovos laboron nur tiom longe kiom ilia laboro kreskigasla kapitalon. Tiuj laboristoj, kiuj devas vendi sin popece, estasvaroj kiel çiu alia komerca artiklo kaj tial regule elmetataj alçiuj ÿan¸i¸oj de la konkurenco, al çiuj ÿanceli¸adoj de la mer-kato.

La laboro de la proletoj perdis çiun memstaran karakteronkaj per tio çiun allogon por la laboristoj pro la plivasti¸antauzado de maÿinoj kaj la labordivido. Ili fari¸is nura aldonaîode la maÿino, de kiu estas postulata nur la plej simpla, plejmonotona, plej facile lernebla manmovo. La kostoj, kiujnkaûzas la laboristo, limi¸as pro tio preskaû nur al la nutraîo,kiujn li bezonas por sia vivteno kaj por la generado de siaraso. La prezo de varo, sekve ankaû de la laboro, egalas al tiesprodukto-kostoj. Same kiom kreskadas la malagrableco de lalaboro, same tiom malkreskas la salajro. Ankoraû pli, samekiom kreskadas la maÿinaro kaj labordivido, same tiom ankaûkreskadas la laborkvanto, çu pro plimulti¸o de laboro postu-lata dum fiksita tempo, çu pro plialtigita rapideco de maÿinojktp.

La moderna industrio transformis la malgrandan metiejonde la patriarka majstro en la grandan fabrikon de industriakapitalisto. Laboristaj amasoj, kunpremitaj en la fabriko, estasorganizitaj kiel soldatoj. Kiel simplaj industrisoldatoj ili estasmetitaj sub la komandon de kompleta hierarkio de subofici-roj kaj oficiroj. Ili ne nur estas sklavoj de la bur¸a klaso, en labur¸a ÿtato, ili estas çiutage kaj çiuhore sklavigataj de la ma-ÿino, de la kontrolisto kaj antaû çio de la unuopaj fabrikan-taj bur¸oj mem. Ju pli malkaÿe ¸i proklamas la gajnon kiel

45


sian celon, des pli pedanta, malica, fanatika estas tiu despo-teco.

Ju malpli la manlaboro bezonas lertecon kaj forton, t. e. jupli la moderna industrio evoluas, des pli la laboro de la virojestas forpuÿata per la laboro de la virinoj. Diferencoj laû sek-so kaj a¸o ne plu havas socian valoron por la laborista klaso.Çiuj estas laborinstrumentoj, kiuj kaûzas malsamajn kostojnlaû a¸o kaj sekso.

Apenaû la ekspluatado de la laboristo fare de la fabrik-posedanto atingis tiun punkton, ke li ricevas sian salajron enkontanta mono, tuj atakas lin la aliaj partoj de la bur¸aro: ladomposedanto, la vendejestro, la lombardisto ktp.

La ¸isnunaj subaj tavoloj de la meza klaso, la etindustri-istoj, komercistoj kaj rentuloj, la metiistoj kaj kamparanoj,çiuj çi klasoj sinkas en la proletaron, parte pro tio, çar venkitaen la konkurenco kun la pli grandaj kapitalistoj, ilia eta kapi-talo ne sufiças por la funkciigado de granda industrio, partepro tio, çar ilia lerteco fari¸as senvalora pro novaj produkta-do-manieroj. Tial la proletaro devenas el çiuj klasoj de la lo¸-antaro.

La proletaro trairas diversajn evoluÿtupojn. ¯ia batalo kon-traû la bur¸aro komenci¸as kun sia ekzisto.

Komence batalis unuopaj laboristoj, poste la laboristoj deunu fabriko, poste la laboristoj de profesiobranço en unu lokokontraû tiu individua bur¸o, kiu rekte ekspluatas ilin. Ili di-rektas siajn atakojn ne nur kontraû la bur¸aj produktado-kondiçoj, sed ankaû kontraû la produktado-instrumentojmem; ili detruas la fremdajn konkurencajn varojn, ili disba-tas la maÿinojn, bruligas la fabrikojn, ili provas reakiri la mal-aperintan pozicion de la mezepoka laborulo.

46


Sur tiu ÿtupo la laboristoj formas amason dissemitan tra latuta lando kaj dissplitigitan per la konkurenco. Amasa solida-reco de la laboristoj ankoraû ne estas sekvo de ilia propraunui¸o, sed sekvo de unui¸o de la bur¸aro, kiu devas movikaj provizore ankoraû povas movi la proletaron por atingisiajn proprajn politikajn celojn. Sur çi tiu ÿtupo la proletoj done batalas kontraû siaj malamikoj, sed kontraû la malamikojde siaj malamikoj, kontraû la restaîoj de la absoluta monar-kio, la terposedantoj, la neindustriaj bur¸oj, la etbur¸oj. Tiella tuta historia movado estas koncentrita en la manoj de labur¸aro; çiu tiel akirita venko estas venko de la bur¸aro.

Sed kun la disvolvi¸o de la industrio ne nur plimulti¸as laproletaro; ¸i estas koncentrata en pli grandajn amasojn, kres-kas ¸ia forto, kiun ¸i pli sentas. Interne de la proletaro la in-teresoj, la vivsituacioj pli kaj pli interegali¸as, çar la maÿina-ro pli kaj pli forviÿas la diferencojn de la laboro preskaû çiesuben premanta la salajron sur same malaltan nivelon. — Lakreskanta konkurenco de la bur¸aro inter si kaj la komerc-krizoj rezultantaj el tio faras la salajron de la laboristoj çiampli malstabila. La çiam pli rapide progresanta sençesa pli-boni¸o de la maÿinaro çiam pli malcertigas ilian tutan viv-situacion. La kolizioj inter la unuopa laboristo kaj la unuopabur¸o çiam pli ekhavas la karakteron de kolizio inter du kla-soj. La laboristoj komencas fondi koaliciojn kontraû la bur¸oj;ili kuni¸as por defendi sian salajron. Ili mem fondas konstan-tajn asociojn, por provianti sin por okazaj ribeloj. Kelkalokela bataloj fari¸as ribeloj.

De tempo al tempo la laboristoj venkas, sed nur provizo-re. La propra rezulto de iliaj bataloj ne estas la senpera suk-ceso, sed la daûre etendi¸anta unui¸o de la laboristoj. Tion

47


helpas la kreskantaj rimedoj de komunikado, produktataj dela grandindustrio kaj kunligantaj la diverslokajn laboristojn.Nur necesas kunligo, por centralizi la multajn çie samkarak-terajn lokajn batalojn al nacia batalo, al klasbatalo. Sed çiuklasbatalo estas politika batalo. Kaj la unui¸on, por kies atin-go la bur¸oj de la mezepoko kun siaj mizeraj ÿoseoj bezonisjarcentojn, la modernaj proletoj per la fervojoj realigos dummalmultaj jaroj.

Çi tiu organizi¸o de la proletaro al klaso, kaj per tio al po-litika partio, çiumomente estas denove rompata per la kon-kurenco inter la laboristoj mem. Sed çiam denove ¸i rekre-i¸as, pli forte, pli firme, pli potence. ¯i eldevigas la rekononde iuj interesoj de la laboristoj en le¸a formo, eluzante la skis-mojn de la bur¸aro inter si. Ekzemplo estas la le¸o pri dek-hora labortago en Anglio.

Entute la kolizioj de la malnova socio multrilate akcelas laevoluon de la proletaro. La bur¸aro trovi¸as en konstantabatalo: Unue kontraû la aristokratio; poste kontraû tiuj partojde la bur¸aro mem, kies interesoj fari¸as kontraûaj al la pro-greso de la industrio; daûre kontraû la bur¸aro de eksterlan-do. Dum çiuj çi bataloj ¸i sentas sin devigita apelacii al la pro-letaro, uzante ties helpon kaj tiel entirante ¸in en la politikanmovadon. ¯i mem do tiel disponigas al la proletaro siajn pro-prajn elementojn de politika kaj ¸enerala klereco, alivorte, ¸idonas al la proletaro la armilojn por batalo kontraû la bur-¸aro.

Plie, kiel ni vidis, per la progreso de la industrio tutaj par-toj de la reganta klaso estas suben îetataj en la proletaron aûalmenaû minacataj en siaj ekzistokondiçoj. Ankaû ili provi-zas la proletaron per amaso da klerigaj elementoj.

48


Dum la tempoj, fine, kiam la klasbatalo proksimi¸as al de-cido, la procezo de dissolvi¸o interne de la reganta klaso, in-terne de la tuta malnova socio fari¸as tiel impeta, akra, ke etaparto de la reganta klaso forlasas sian klason kaj ali¸as al larevolucia klaso, al la klaso portanta en siaj manoj la estonte-con. Same kiel antaûe parto de la nobelaro transiris al la bur-¸aro, tiel nun parto de la bur¸aro transiras al la proletaro, kajaparte parto de la bur¸aj ideologoj, kiuj atingis per studadola teorian komprenon de la tuta historia movado.

De çiuj klasoj starantaj hodiaû vidalvide al la bur¸aro, nurla proletaro estas vere revolucia klaso. La aliaj klasoj degene-ras kaj malaperas kun la grandindustrio, kies plej esenca pro-dukto estas la proletaro.

La mezaj klasoj, la etindustriisto, la etkomercisto, la meti-isto, la kamparano — ili çiuj batalas kontraû la bur¸aro, porsavi sian ekziston kiel mezaj klasoj antaû la pereo. Sekve ili neestas revoluciaj sed konservativaj. Eç pli, ili estas reakciaj, iliklopodas retroturni la radon de la historio. Se ili estas revo-luciaj, tiam nur rilate la por ili antaûstarantan transiron al laproletaro. Pro tio ili defendas ne siajn aktualajn sed siajn es-tontajn interesojn, tiel forlasante sian propran starpunktonpor transiri al tiu de la proletaro.

La çifonproletaro36, tiu pasiva putraîo de la plej malaltajtavoloj de la malnova socio, estas parte entirata en la mova-

36 En la germana originalo ”Lumpenproletariat” çifonproletaro. Unuel la plej subaj sociaj tavoloj en kapitalismaj landoj (almozuloj,vagabondoj, krimuloj, prostituitinoj k. s.). Pro la konstantasenlaboreco kaj ruinigado de etbur¸oj daûre aperas tiu tavolo, el kiula reakciularo facile prenas strikrompulojn, spionojn, provokistojnk. s. La çifonproletaro estas nekapabla organizi sin por politikabatalo. (Trad.)

49


don per la proleta revolucio. Laû sia tuta vivsituacio ¸i inkli-nos esti subaçetebla por reakciaj intrigoj.

En la vivkondiçoj de la proletaro jam estas detruitaj la viv-kondiçoj de la malnova socio. La proleto estas sen posedaîo;lia rilato al edzino kaj infanoj ne plu havas ion komunan kunla bur¸a familia rilato. La moderna industria laboro, la mo-derna subjugigo sub la kapitalon, sama en Anglio kiel enFrancio, en Ameriko kiel en Germanio, senigis lin de çiu na-cia karaktero. Por li la le¸oj, la moralo, la religio nur estasmultaj bur¸aj antaûju¸oj, malantaû kiuj sin kaÿas same mul-taj bur¸aj interesoj.

Çiuj antaûaj klasoj, kiuj estis konkerintaj por si la regadon,klopodis sekurigi al si la jam akiritan vivstatuson submetintela tutan socion sub la kondiçojn de sia alproprigo. La prole-toj povas konkeri la sociajn produktivajn fortojn nur, se ilineniigos sian propran ¸isnunan, kaj tiel la tutan ¸isnunanmanieron de alproprigo. La proletoj havas nenion propranpor sekurigi, ili devas detrui çiujn ¸isnunajn sekurecojn kajasekurojn de la privata proprieto.

Çiuj ¸isnunaj movadoj estis movadoj de minoritatoj aû enla intereso de minoritatoj. La proletara movado estas la mem-stara movado de la grandega majoritato en la intereso de lagrandega majoritato. La proletaro, la plej malsupra tavolo dela nuna socio, ne povas levi¸i, nek ekstari, sen ke estu eksplo-digita la tuta superstrukturo de la tavoloj, formantaj la ofici-alan socion.

Laû la formo, kvankam ne laû enhavo, la batalo de la pro-letaro kontraû la bur¸aro estas komence nacia batalo. La pro-letaro de çiu lando kompreneble unue devas reguligi siajnaferojn kun la propra bur¸aro.

50


Desegnante la plej ¸eneralajn evolufazojn de la proletaro,ni sekvis la pli aû malpli kaÿitan civitanan militon interne deekzistanta socio ¸is tiu punkto, kie ¸i eksplodos kiel malkaÿarevolucio kaj la proletaro establas sian regadon per la perfor-ta detronigo de la bur¸aro.

Kiel ni vidis, çiu ¸isnuna socio bazi¸is je la antagonismointer subpremintaj kaj subpremitaj klasoj. Sed por povi sub-premi klason, ¸i devas havi tiajn sekurigitajn kondiçojn, enkies kadro ¸i almenaû povas elteni sian sklavecan ekzistadon.La servutulo perlaboris la statuson de membro de la servu-teca komunumo, same kiel la etbur¸o evoluis al bur¸o sub lajugo de la feûda absolutismo. Kontraûe, la moderna laboris-to, anstataû suprenlevi¸i per la industria progreso, sinkasçiam pli kaj pli profunden sub la kondiçojn de sia propra kla-so. La laboristo fari¸as malriçegulo, kaj la paûperismo evolu-adas pli rapide ol la lo¸antaro kaj riçeco. Per tio klare eviden-ti¸as, ke la bur¸aro estas malkapabla ankoraû pli longe restila reganta klaso de la socio, altrudante al la socio la vivkon-diçojn de sia klaso kiel çionreguliga le¸o. ¯i estas malkapa-bla regi, çar ¸i malkapablas sekurigi la ekzistadon al sia sklavoeç interne de ties sklaveco, çar ¸i estas devigita lasi sinki linen situacion, kie ¸i devas nutri lin anstataû esti nutrata de li.La socio ne plu povas vivi sub tia bur¸aro, t.e. ¸ia vivo ne pluestas akordigebla kun la socio.

La esenca kondiço por la ekzistado kaj por la regado de labur¸a klaso estas la amasigo de riçaîoj en la manoj de pri-vatuloj, la kreado kaj kreskado de la kapitalo; la kondiço porla kapitalo estas la dunga laboro. La dunga laboro ekskluzi-ve bazi¸as je la konkurenco de la laboristoj inter si. La pro-greso de la industrio, kies senvola kaj senkontraûstara por-

51


tanto estas la bur¸aro, metas sur la lokon de la izoli¸o de lalaboristoj per la konkurenco sian revolucian unui¸on per laasocii¸o. Do la evoluo de la grandindustrio eltiras sub la pie-doj de la bur¸aro la bazon mem, sur kiu ¸i produktas kaj al-proprigas al si la produktojn. ¯i produktas antaû çio sianpropran tombofosiston. ¯ia pereo kaj la venko de la proletaroestas same neeviteblaj.

52


II. Proletoj kaj komunistoj

Kia estas la rilato de la komunistoj al la proletoj kiel tuto?La komunistoj ne estas aparta partio kontraû la aliaj la-

boristaj partioj.Ili ne havas interesojn apartajn de la tuta proletaro.Ili starigas neniujn sektecajn principojn, laû kiuj ili volas

fasoni la proletan movadon.La komunistoj distingi¸as de la aliaj proletaj partioj nur per

tio:1. En la diversaj naciaj bataloj de la proletoj ili elstarigas kaj

respektigas la komunajn interesojn de la tuta proletaro, sen-dependajn de la nacieco.

2. En la diversaj evoluÿtupoj, kiujn trapasas la batalo interproletaro kaj bur¸aro, ili çiam reprezentas la interesojn de latuta movado.

Do, la komunistoj praktike estas la plej energia, çiam an-taûenpuÿa parto de la laboristaj partioj de çiuj landoj; iliaavanta¸o rilate la alian amason de la proletaro estas, ke ilidisponas ekkonojn pri la kondiçoj, la marÿlinio kaj la ¸ene-ralaj rezultoj de la proleta movado.

La plej proksima celo de la komunistoj estas la sama kiel çeçiuj aliaj proletaj partioj: formado de la proletaro al klaso,faligo de la bur¸ara regado, konkero de la politika potencoflanke de la proletaro.

La teoriaj konceptoj de la komunistoj tute ne bazi¸as je

53


ideoj aû principoj inventitaj aû malkovritaj de tiu aû aliamondreformanto.

Ili nur estas ¸eneralaj esprimoj de realaj kondiçoj de ekzis-tanta klasbatalo, de historia movado okazanta antaû niaj oku-loj. La forigo de ¸isnunaj proprieto-rilatoj ne estas aparta traj-to distinganta la komunismon.

Çiuj proprieto-rilatoj estis subjekto de daûra historia ÿan-¸o, de daûra historia transformi¸o.

La Franca Revolucio ekzemple forigis la feûdan proprietonfavore al la bur¸a.

Kio distingas la komunismon, ne estas la ¸enerala forigo dela proprieto, sed la forigo de la bur¸a proprieto.

Sed la moderna bur¸a privata proprieto estas la lasta kajplej perfekta esprimo de sistemo de kreado kaj alproprigo deproduktoj, kiu bazi¸as sur klasaj antagonismoj, sur la eksplu-atado de unuj fare de la aliaj.

Çi-sence la komunistoj povas resumi sian teorion per jenasola frazo: forigo de la privata proprieto.

Oni riproçis al ni, komunistoj, ke ni volas forigi la perso-ne akiritan mem perlaboritan proprietaîon. La proprietaîon,kiu formas la bazon de çiuj personaj libereco, agado kajmemstareco.

Perlaborita, akirita, memgajnita proprietaîo! Çu vi parolaspri la etbur¸a, etkamparana proprietaîo, kiu antaûiris labur¸an proprietaîon? Ni ne devas forigi ¸in, la evoluo de laindustrio forigis ¸in kaj ¸in forigadas çiutage.

Aû çu vi parolas pri la moderna bur¸a privata proprietaîo?Sed çu la dunga laboro, la laboro de la proleto havigas al

li proprietaîon? Neniel. ¯i kreas la kapitalon, t.e. tiun proprie-taîon, kiu ekspluatas la dungan laboron. Kaj tiu nur kreskas,

54


kondiçe, ke ¸i produktas novan dungan laboron por povi de-nove ekspluati tiun dungan laboron. La proprietaîo en sianuntempa formo bazi¸as sur la antagonismo inter kapitalokaj dunga laboro. Ni rigardu ambaû flankojn de tiu antago-nismo.

Esti kapitalisto ne nur signifas havi pure personan sed so-cian statuson en la produktado. La kapitalo estas kolektivaprodukto kaj povas esti ekmovigita nur per komuna agado demultaj membroj, ja finfine nur per la komuna agado de çiujmembroj de la socio.

La kapitalo do ne estas persona, ¸i estas socia potenco.Se do la kapitalo estas transformata en komunan proprie-

taîon, apartenantan al çiuj membroj de la socio, tiam perso-na proprietaîo ne transformi¸as en socian. Nur la socia karak-tero de la proprietaîo transformi¸as. ¯i perdas sian klasankarakteron.

Ni prenu la dungan laboron.La meza prezo de la dunga laboro estas la minimumo de

la salajro, t.e. la kvanto de nutraîoj, necesaj por vivteni la la-boriston kiel laboristo. Sekve, kion la dungito alproprigas alsi per sia laboro, nur sufiças por reprodukti sian nuran vivon.Ni tute ne volas forigi tiun personan alproprigon de la labor-produktoj por reproduktado de la nura vivo, alproprigo nepostlasanta iun surpluson, kiu povus doni regpovon pri frem-da laboro. Ni volas nur nuligi la mizeran karakteron de tiualproprigo, çe kiu la laboristo nur vivas por kreskigi la kapi-talon, nur vivas tiom, kiom tion necesigas la intereso de lareganta klaso.

En la bur¸a socio la viva laboro nur estas rimedo, por mul-tigi la akumulitan laboron. En la komunisma socio la akumu-

55


lita laboro nur estas rimedo por plivastigi la vivprocezon dela laboristoj, por riçigi kaj akceli ¸in.

En la bur¸a socio la pasinteco do regas super la nuntem-po; en la komunisma socio la nuntempo regas super la pasin-teco. En la bur¸a socio la kapitalo estas memstara kaj havasindividuecon, dum la aganta persono estas dependa kaj nehavas individuecon.

Kaj la forigon de tiu situacio la bur¸aro nomas forigo de laindividueco kaj libereco! Kaj prave. Sed ja temas pri la fori-go de la bur¸aj individueco, memstareco kaj libereco.

En la nunaj bur¸aj produktado-kondiçoj sub libereco onikomprenas la liberan komercon, la liberajn açeton kaj ven-don.

Sed se malaperos la negocado, ankaû malaperos la liberanegocado. La grandaj vortoj pri la libera negocado, same kielçiuj aliaj fanfaronadoj de nia bur¸aro pri libereco, nur havassencon, se entute, rilate la limigitan negocadon, rilate la skla-vigitan bur¸on de la mezepoko, sed ne rilate la komunistanforigon de la negocado, de la bur¸aj produktado-rilatoj kaj dela bur¸aro mem.

Vi teruri¸as, ke ni volas forigi la privatan proprietaîon. Seden via ekzistanta socio la privata proprietaîo estas forigita pornaû dekonoj de la membroj, ¸i ¸uste tial ekzistas, çar por naûdekonoj ¸i ne ekzistas. Vi do riproças al ni, ke ni volas forigiproprietaîon por kies ekzisto la necesa kondiço estas la neek-zisto de iu ajn proprietaîo por la grandega majoritato de lasocio.

Unuvorte, vi riproças al ni, ke ni volas forigi vian proprie-taîon. ¯uste tiel, tion ni volas.

Ekde tiu momento, kiam laboro ne plu estas transforme-

56


bla en kapitalon, monon, terrenton, tio signifas, ne plu estastransformebla en monopoligeblan socian potencon, do, ekdetiu momento, kiam la persona proprietaîo ne plu povas trans-formi¸i en bur¸an, ekde tiu momento vi deklaras, ke la indi-viduo estas neniigita.

Vi do konfesas, ke sub individuo vi celas neniun alian per-sonon ol la bur¸on, la bur¸an proprietulon. Kaj, vere, tiunpersonon ni ja volas neniigi.

La komunismo forprenas de neniu la potencon alproprigial si sociajn produktojn, ¸i nur forprenas la potencon subju-gigi fremdan laboron per tiu alproprigo.

Oni kontraûargumentis, ke per la forigo de la privata pro-prietaîo çesos çiu agado kaj disvasti¸os ¸enerala mallabore-mo.

Laû tio la bur¸a socio jam longe devus esti pereinta proinerteco, ¸uste tiuj, kiuj laboras en ¸i, nenion gajnas, kaj tiuj,kiuj gajnas, ne laboras. La tuta pripenso sekvigas la taûtolo-gion: ne plu povas ekzisti dunga laboro se ne plu ekzistaskapitalo.

Çiuj obîetoj direktitaj kontraû la maniero de la komunis-maj alproprigo kaj produktado de la materiaj produktoj estassame direktitaj kontraû la alproprigo kaj produktado de laintelektaj produktoj. Same kiel por la bur¸o la malapero de laklasa proprietaîo signifas la malaperon de la produktadomem, same por li malapero de la klasa klereco identas kun lamalapero de la klereco entute.

La klereco, kies perdon li bedaûras, por la granda majori-tato estas la klerigo agi kiel maÿino.

Sed ne disputu kun ni aplikante viajn bur¸ajn konceptojnpri libereco, klereco, rajtoj ktp al nia koncepto pri la forigo de

57


la bur¸a proprietaîo. Viaj ideoj mem estas kreaîoj de la bur¸ajkondiçoj de produktado kaj proprieto, same kiel via juro nurestas la le¸igita volo de via klaso, volo, kies enhavo bazi¸assur la materialaj vivkondiçoj de via klaso.

La egoisma koncepto, laû kiu vi ÿan¸as en eternajn le¸ojnde la naturo kaj produktado viajn produktado-manierojn kajproprieto-kondiçojn — historiaj rilatoj, venkantaj kaj malape-rantaj dum la paso de la produktado, — tiun koncepton vi ha-vas komuna kun çiuj aliaj malaperintaj regintaj klasoj. Kionvi konceptas kiel antikvan proprieton, kion vi konceptas kielfeûdan proprieton, vi ne plu rajtas koncepti por la bur¸a pro-prieto.

Forigo de la familio! Eç la plej radikalaj eksciti¸as pri tiu fiaintenco de la komunistoj.

Sur kio bazi¸as la nuntempa, la bur¸a familio? Sur la ka-pitalo, sur la privata gajno. Plene disvolvita tiu familio nurekzistas por la bur¸aro. Sed ¸i trovas sian kompletigon en laeldevigita senfamilieco de la proletoj kaj en la publika prosti-tuado.

La familio de la bur¸o kompreneble malaperos kun la mal-apero de tiu kompletigo, kaj ambaû malaperos kun la mal-apero de la kapitalo.

Çu vi riproças al ni, ke ni volas forigi la ekspluatadon de lainfanoj flanke de iliaj gepatroj? Ni konfesas tiun krimon.

Sed, vi diros, ni detruas la plej intimajn rilatojn anstataûan-te la hejman edukadon per la socia.

Kaj, çu ne ankaû via edukado estas determinita per la so-cio? Per la sociaj rilatoj, sub kiuj vi edukadas, per la rekta aûnerekta enmiksi¸o de la socio, pere de lernejo ktp? La komu-nistoj ne inventis la efikon de la socio al la edukado; ili nur

58


ÿan¸as ties karakteron, ili tiras la edukadon el la influo de lareganta klaso.

La bur¸aj sensencaj frazoj pri familio kaj edukado, pri laintima rilato inter gepatroj kaj infanoj, fari¸as des pli naûzajju pli multe çiuj familiaj ligoj de la proletoj disÿiri¸as pro lagrandindustrio kaj la infanoj transformi¸as al simplaj komer-caj varoj kaj laboriloj.

Sed vi komunistoj volas enkonduki la komunan posedonpri virinoj, krias al ni koruse la bur¸aro.

La bur¸o vidas en sia edzino nuran produktado-instru-menton. Li aûdas, ke la produktado-instrumentoj estu komu-ne ekspluatataj, kaj kompreneble li nur povas veni al la kon-kludo, ke la sorto de la komuna sociigo same trafos la viri-nojn.

Li ne suspektas, ke ¸uste necesas forigi la pozicion de lavirinoj kiel nuraj produktado-instrumentoj.

Cetere, nenio estas pli ridinda ol la moralega ÿoko de niajbur¸oj pri la laûdire oficiala komuna posedo pri virinoj çe lakomunistoj. La komunistoj ne devas enkonduki la komunanposedon pri virinoj, ¸i preskaû çiam ekzistis.

Niaj bur¸oj, ne kontentaj ke al ilia dispono estas la virinojkaj filinoj de iliaj proletoj — ne parolante pri la oficiala pro-stituado — trovas grandan plezuron en la reciproka deloga-do de siaj edzinoj.

La bur¸a geedzeco en vero estas komuna posedo pri edzi-noj. Maksimume oni povus riproçi al la komunistoj, ke ilivolas enkonduki oficialan, malkaÿan komunan posedon privirinoj anstataûe al la hipokrite kaÿita. Cetere estas memkom-preneble, ke kun la forigo de la nunaj produktadorilatoj an-

59


kaû malaperos la el tio deveninta komuna posedo pri virinoj,t.s. la oficiala kaj neoficiala prostituadoj.

Al la komunistoj oni krome riproçis, ke ili volas forigi lapatrujon, la naciecon.

La laboristoj ne havas patrujon. Oni ne povas de ili preni,kion ili ne posedas. Devante unue konkeri la politikan poten-con, evolui al nacia klaso, mem konstitui¸i al nacio, la proletomem ankoraû estas nacia, eç se tute ne en la senco de la bur-¸aro.

La naciaj diferencoj kaj antagonismoj inter la popoloj ma-laperas pli kaj pli jam pro la evoluo de la bur¸aro, la libere-co de la komerco, la monda merkato, la monotoneco de laindustria produktado kaj pro la vivkondiçoj respondantaj al¸i.

La regado de la proletaro malaperigos ilin ankoraû pli.Unuigitaj agadoj, almenaû flanke de la civilizitaj landoj, estasunu el la plej gravaj kondiçoj de ¸ia emancipi¸o.

Same tiom, kiom estas forigita la ekspluatado de unu indi-viduo per alia, same tiom fini¸os la ekspluatado de unu na-cio per alia.

Lige al la malapero de klasaj antagonismoj interne de lanacio malaperos la malamikeco inter la nacioj.

La akuzoj kontraû la komunismo, levitaj el religiaj, filozo-fiaj kaj ¸enerale ideologiaj vidpunktoj, ne meritas detalan pri-trakton.

Çu necesas profundaj ekkonoj por kompreni, ke la koncep-toj, opinioj kaj nocioj de la homoj, unuvorte, ilia konscio, ÿan-¸i¸as kun iliaj sociaj rilatoj, ilia socia vivo?

Kion alian pruvas la historio de ideoj ol tion, ke la intelekta

60


produktado transformi¸as kune kun la materia? La regantajideoj de epoko çiam estis nur la ideoj de la reganta klaso.

Parolante pri ideoj, kiuj revoluciigas tutan socion, oni nuresprimas la fakton, ke interne de la malnova socio krei¸is laelementoj de nova, ke al la disfalo de la malnovaj vivkondiçojparalelas sampaÿe la disfalo de la malnovaj ideoj.

Kiam la antikva mondo estis pereanta, la antikvajn reli-giojn venkis la kristanismo. Kiam la kristanismaj ideoj dum la18-a jarcento estis venkitaj de la ideoj de la racionalismo, lafeûda socio batalis agonie kontraû la siatempe revolucia bur-¸aro. La ideoj pri libereco de pensado kaj religio nur esprimisla regadon de la libera konkurenco sur la kampo de scioj.

”Kompreneble”, oni diros, — ”religiaj, moralaj, filozofiaj,politikaj, prijuraj ideoj k.s. ja modifi¸is dum la paso de la his-toria evoluo. Sed religio, moralo, filozofio, politiko, juro daûrepostvivis tiun ÿan¸on.

Krom tio ekzistas eternaj veroj, kiel libereco, justeco ktp,kiuj komunas al çiuj sociaj statoj. Sed la komunismo forigostiujn eternajn verojn, ¸i forigos la religion, la moralon, ansta-taû renovigi ilin. La komunismo do agas kontraû çiuj ¸isnunajhistoriaj spertoj”.

Al kio redukteblas çi tiu akuzo? La historio de la tuta ¸isnu-na socio movi¸as inter klasaj antagonismoj, dum la diversajepokoj diverse formitaj.

Kian ajn formon ili havis, la ekspluatado de unu parto dela socio fare de la alia estas komuna fakto al çiuj pasintaj jar-centoj. Pro tio estas neniu miraklo, ke la socia konscio de çiujjarcentoj, spite al çiu multeco kaj diverseco, movi¸is en cer-taj komunaj formoj aû ¸eneralaj ideoj, kiuj plene dissolvi¸osnur kun la kompleta malapero de la klasaj antagonismoj.

61


La komunista revolucio estas la plej radikala rompo kun latradiciaj proprieto-rilatoj, ne mirinde, ke ¸ia evoluo inkludasplej radikalan rompon kun la tradiciaj ideoj.

Sed ni lasu la obîetojn de la bur¸aro kontraû la komunis-mo.

Ni jam supre vidis, ke la unua paÿo en la laborista revolu-cio estas la levi¸o de la proletaro al reganta klaso, la elbata-lo de la demokratio.

La proletaro uzos sian politikan regadon por iom post iomeltiri el la bur¸aro la tutan kapitalon, por centralizi çiujn pro-duktado-instrumentojn en la manon de la ÿtato — tio signi-fas la proletaro, organizita kiel reganta klaso — kaj por mul-tigi kiom eble rapide la produktado-fortojn.

Tio kompreneble povos okazi komence nur pere de despo-taj intervenoj en la rajton je proprieto kaj en la bur¸ajn pro-duktado-rilatojn, do pere de intervenoj, kiuj ÿajnas ekonomienesufiçaj kaj neteneblaj, sed kiuj dum la evoluo de la mova-do superos sin mem, fari¸antaj neeviteblaj kiel rimedoj de larevoluciigo de la tuta produktadomaniero.

Tiuj intervenoj nature estos malsamaj laû la diversaj lan-doj. Por la plej progresintaj landoj jenaj intervenoj estos ap-likataj relative ¸enerale:

1. Senpropriigo de la tero kaj utiligo de la terrento por ÿta-taj elspezoj.

2. Imposto forte laûgrada.3. Forigo de la heredorajto.4. Konfiskado de la proprietaîo de çiuj elmigrintoj kaj ribel-

uloj.5. Centralizo de la kredito en la manojn de la ÿtato pere de

nacia banko kun ÿtata kapitalo kaj ekskluziva monopolo.

62


6. Centralizo de la transportaj aferoj en la manojn de laÿtato.

7. Plimultigo de ÿtatproprietaj fabrikoj, de produktadoin-strumentoj, kultivado kaj plibonigado de la terposedaîoj laûkomuna plano.

8. Sama labordevo por çiuj, kreo de industriaj armeoj,aparte por la agrikulturo.

9. Kunigo de agrikulturo kun industrio, laûgrada iom-post-ioma forigo de la diferenco inter urbo kaj vila¸o.

10. Publika kaj senpaga edukado de çiuj infanoj. Forigo dela fabriklaboro de infanoj en la nuna formo. Kunligo de laedukado kun la materiala produktado ktp.

Se la klasaj diferencoj estos malaperintaj dum la paso de laevoluo, kaj se çiu produktado estos koncentrita en la manojnde la unui¸intaj individuoj, la publika forto perdas la politi-kan karakteron. La politika forto en sia propra signifo estas laorganizita forto de unu klaso por la subpremado de alia. Seen la batalo kontraû la bur¸aro la proletaro necese unui¸askiel klaso, per revolucio, fari¸as reganta klaso kaj kiel regantaklaso perforte detruas la malnovajn produktado-cirkonstan-cojn, tiam ¸i detruas per tiuj produktado-cirkonstancoj laekzisto-kondiçojn de la klasa antagonismo, entute detruos laklasojn kaj tiel sian propran regadon kiel klaso.

Sur la loko de la malnova bur¸a socio kun siaj klasoj kajklasaj antagonismoj ni havos asocion, kie la libera evoluo deçiu estas la kondiço por la libera evoluo de çiuj.

63


III. Socialisma kaj komunisma literaturoj

1. LA REAKCIA SOCIALISMO

a) La feûda socialismo

Laû sia historia pozicio la franca kaj la angla aristokratiojestis kompetentaj verki pamfletojn kontraû la moderna

bur¸a socio. En la franca Julia Revolucio de 1830 kaj en laangla reformmovado37 ili denove estis venkitaj de la malama-ta parvenuo. Ne plu eblis paroli pri serioza politika batalo.Restis nur la batalo per rimedoj de la literaturo. Sed ankaû surla kampo de la literaturo fari¸is neakcepteblaj la malnovajparoloj de la restaûra periodo38. Por gajni simpation, la aris-tokratio devis laûÿajne malatenti siajn interesojn por povi for-muli en la intereso de la ekspluatata laborista klaso sian aku-zon kontraû la bur¸aro. Tiel la aristokratio sin ven¸is kantan-te mokkantojn pri sia nova reganto kaj flustrante en ties ore-lojn pli malpli katastrofajn profetaîojn.

Tiel formi¸is la feûdisma socialismo, duone plendkanto,duone pamfleto, duone e˛o pri la pasinteco, duone minacode la estonteco, foje vundinte la koron de la bur¸aro per ama-ra, sprite detrua ju¸o, çiam impresante komika pro la kom-pleta nekapableco kompreni la iron de la moderna historio.

37 Temas pri movado por reformoj de la balotrajto en Anglio. (Trad.)38 Ne temas pri la angla re staûra periodo de 1660 – 1689 sed pri la

franca de 1814 – 1830. (Noto de Engels al la angla eldono de 1888)

64


Por gajni por si la popolon, la aristokratio flirtigis kiel fla-gon la proletan almozulsakon. Sed kiom ajn la popolo sekvisla aristokration, ¸i ekvidis sur ties postaîo la malnovajn feû-dajn blazonojn kaj diskuris ridaçante laûte kaj senrespekte.

Parto de la francaj legitimistoj39 kaj la ”Juna Anglio”40 sur-scenigis tiun spektaklon.

Pruvante, ke ilia ekspluatmaniero estas alia ol tiu de la bur-¸oj, la feûdistoj nur forgesas, ke ili ekspluatas sub tute aliajkaj hodiaû antikvi¸intaj cirkonstancoj kaj kondiçoj. Montran-te, ke dum ilia regado ne ekzistis la moderna proletaro, lafeûdistoj nur forgesas, ke ¸uste la moderna bur¸aro estis ne-evitebla ido de ilia sociordo.

Cetere, ili tiom malmulte kaÿas la reakcian karakteron desia kritiko, ke ilia çefa akuzo kontraû la bur¸aro estas, ke subties re¸imo evoluas klaso, krevigonta la tutan malnovan so-ciordon.

Plie, ili riproças al la bur¸aro ne tiom, ke ¸i kreas proleta-ron, sed ke ¸i kreas revolucian proletaron.

En la politika praktiko pro tio ili partoprenas çiujn per-fortojn kontraû la laborista klaso. Kaj en la ordinara vivo,spite al siaj bombastaj frazoj, ili klopodas pluki la orajn po-mojn desur la arbo de la industrio, ÿakrante fidelecon, amonkaj honoron kontraû ÿaflano, fura¸betoj kaj brando41.

39 Legitimistoj nomi¸is adeptoj de la dinastio de la Burbonoj, kiu regisen Francio de 1589 – 1793 kaj dum la restaûra periodo de 1814 –1830. (Trad.)

40 La grupo ”Juna Anglio” fondi¸is komence de la 40-aj jaroj de la 19-ajarcento. En ¸i membris anglaj politikistoj kaj literaturistoj, kiujapartenis al la Tory-partio. (Trad.)

41 Tio çefe koncernas Germanion, kie la kampara nobelaro kaj lajunkraro proprakoste mastrumigas pere de siaj administrantoj

65


Kiel iris la pastro çiam man-en-mane kun la feûdistoj, tielfaras la pastra socialismo kun la feûda.

Nenio pli facila, ol doni socialisman koloron al la kristanaasketismo. Çu ne ankaû la kristanismo agitis kontraû la pri-vata proprieto, kontraû geedzeco, kontraû la ÿtato? Çu ¸i nepredikis, ke sur ties lokon venu bonfaremo kaj malriçeco,celibato kaj voluptomortigo, vivo en mona˛(in)ejo kaj ekle-zio? La kristana socialismo nur estas la sankta akvo, per kiula pastro benas la çagrenon de la aristokratoj.

b) Etbur¸a socialismo

La feûda aristokratio ne estas la sola klaso, kiun detronigis labur¸aro, kies vivkondiçoj degeneris kaj formortis en la mo-derna bur¸a socio. La mezepoka palisbur¸aro kaj la etkam-paranaro estis la antaûuloj de la moderna bur¸aro. En la in-dustrie kaj komerce malpli evoluintaj landoj tiu klaso anko-raû plu vegetadas apud la levi¸anta bur¸aro.

En la landoj, kie disvolvi¸is moderna civilizacio, krei¸isnova etbur¸aro, ÿvebanta inter proletaro kaj bur¸aro kaj daû-re rekrei¸anta kiel kompletiga parto de la bur¸a socio. Sedties membroj pro la konkurenco estas daûre subenîetataj alla proletaro. Pro la evoluo de la grandindustrio ili vidas al-proksimi¸i momenton, kiam ili komplete malaperos kielmemstara parto de la moderna socio kaj en la komerco, ma-

grandan parton de siaj bienoj kaj samtempe ankaû estasgrandproduktantoj de betsukero kaj terpoma brando. La pli riçajanglaj aristokratoj ankoraû ne tiom degeneris; sed ankaû ili scias,kiel egaligi la falon de la rento per la disponigo de sia nomo al plimalpli dubindaj fondintoj de akciaj societoj. (Noto de Engels al laangla eldono de 1888)

66


nufakturoj kaj agrikulturo estos anstataûigataj per laborkon-trolistoj kaj servistoj.

En landoj kiel Francio, kie la kamparana klaso konstituasmulte pli ol la duonon de la lo¸antaro, estis nature, ke verki-stoj, kiuj pledis por la proletaro kaj kontraû la bur¸aro, kri-tikis la bur¸aran re¸imon laû etbur¸aj kaj etkamparanaj kri-terioj, tiel subtenante la starpunkton de la laboristoj laû lastarpunkto de la etbur¸aro. Do tiel krei¸is la etbur¸a socia-lismo. La çefreprezentanto de çi tiu literaturo, ne nur porFrancio sed ankaû en Anglio, estas Sismondi42.

Tiu socialismo-skolo sekciis tre sagace la kontraûdirojn enla modernaj produktado-kondiçoj. ¯i senmaskigis la hipokri-tajn apologiojn de la ekonomiistoj. ¯i nekontesteble pruvis ladetruajn efikojn de la maÿinaro kaj de la labordivido, la kon-centradon de la kapitaloj kaj de la terproprieto, de la tropro-duktado kaj krizoj, la neeviteblan pereon de la etbur¸oj kajetkamparanoj, la mizeron de la proletaro, la anarkion en laproduktado, la kriajn misproporciojn en la disdivido de lariçaîoj, la industrian detrumiliton inter la nacioj, la dissolvi-¸on de la malnovaj moroj, de la familiaj rilatoj, de la malno-vaj naciecoj.

Laû sia pozitiva celo, tamen, tiu socialismo aû volas resta-rigi la malnovajn rimedojn de produktado kaj interÿan¸o kajper tio la malnovajn proprieto-rilatojn kaj la malnovan soci-on, aû ¸i volas perforte enÿlosi la modernajn rimedojn deproduktado kaj interÿan¸o en la kadron de la malnovaj pro-prieto-rilatoj, kiuj estis krevigitaj per tiuj rimedoj, devis esti

42 Jean Charles Léonard Simonde de Sismondi (1773 – 1842), svisahistoriisto, ekonomikisto. (Trad.)

67


krevigitaj. En ambaû kazoj ¸i estas samtempe reakcia kaj uto-pieca.

¯iaj lastaj vortoj estas: gildaro en la manufakturo kaj pa-triarkaj rilatoj sur la kamparo.

Finfine tiu formo de socialismo dum sia plua evoluo mal-aperis en mizera nenieco.

c) La germana aû la ”vera” socialismo

La socialisma kaj komunisma literaturoj de Francio, kiuj esti-¸is sub la premo de reganta bur¸aro, literatura esprimo de labatalo kontraû tiu regado, estis enkondukitaj en Germaniondum tempo, kiam la bur¸aro îus komencis sian batalon kon-traû la feûda absolutismo.

Germanaj filozofoj, duonfilozofoj kaj belartemuloj avideekkaptis tiun literaturon, nur forgesante, ke dum ¸ia alvenoel Francio ne venis samtempe al Germanio la francaj vivkon-diçoj. En la kontakto kun la germanaj cirkonstancoj la fran-ca literaturo perdis çiun senpere praktikan signifon kaj alpre-nis pure literaturan aspekton. ¯i devis aspekti kiel superfluaspekulativo pri la realigo de la homa naturo. Tiel do por lagermanaj filozofoj de la 18-a jarcento la postuloj de la unuafranca revolucio nur estis postuloj de la ”praktika prudento”en ¸enerala senco, kaj la volesprimoj de la revolucia francabur¸aro en ilia kompreno estis la le¸oj de la pura volo, de lavolo, kia ¸i devas esti, de la vere homa volo.

La germanaj literaturistoj laboris sole por akordigi la no-vajn francajn ideojn kun sia malnova filozofia konscio aû,plue, alproprigi al si la francajn ideojn el sia propra filozofiavidpunkto.

68


Tiu alproprigo okazis same kiel oni entute alproprigas al sifremdan lingvon, nome per tradukado.

Estas konate, kiel mona˛oj skribis banalajn katolikajn his-torietojn pri sanktuloj sur manuskriptojn, sur kiuj estis skri-bitaj la klasikaj verkoj el la antikva pagana epoko. Rilate laprofanan francan literaturon la germanaj literaturistoj inver-sigis tiun procezon. Sian filozofian stultaîon ili skribis sub lafrancan originalon. Ekz. sub la francan kritikon kontraû laekonomia funkcio de la mono ili skribis ”fremdi¸o de la hu-maneco”, sub la francan kritikon kontraû la bur¸a ÿtato iliskribis ”neniigo de regado de la abstrakte ¸enerala”, ktp.

La subÿovon de tiaj filozofiaj frazoj sub la francajn espri-mojn ili baptis ”filozofio de la ago”, ”vera socialismo”, ”germa-na scienco pri socialismo”, ”filozofia motivigo de la socialis-mo” ktp.

Tiel oni komplete kastris la socialisman-komunisman fran-can literaturon. Kaj çar en la mano de la germano ¸i çesisesprimi la batalon de unu klaso kontraû alia, la germano sen-tis la konscion, ke li superis la ”francan unuflankecon”, repre-zentante la bezonon de la vero anstataû veraj bezonoj, la in-teresojn de la homa naturo kaj entute de la homo, anstataûla interesoj de la proletaro, reprezentante la homon, aparte-nantan al neniu klaso, entute ne apartenantan al la realecosed nur al la mistera nebulo de la filozofia fantazio.

Tiu çi germana socialismo, kiu prenis tiel serioze kaj solenesiajn mallertajn lernejknabajn ekzercojn, distrumpetante ilintiel reklamece, perdis dume iom post iom sian pedantan na-ivecon.

La batalo de la germana, aparte de la prusa bur¸aro kon-

69


traû la feûdistoj kaj la absoluta re¸ismo, unuvorte la liberalamovado, pliseriozi¸is.

Tiel doni¸is al la ”vera” socialismo la dezirita okazo, kon-traûmeti la socialistajn postulojn al la politika movado, îeti latradiciajn anatemojn kontraû liberalismo, kontraû la repre-zentantoj-ÿtatoj, kontraû bur¸a konkurenco, bur¸a gazetar-libereco, bur¸a juro, bur¸a libereco kaj egaleco, predikante alla popolamaso, ke nenion ¸i povus gajni çe çi tiu bur¸a mo-vado, sed kontraûe, çion povos perdi. La germana socialismo¸ustatempe forgesis, ke la franca kritiko, kies sensprita e˛o ¸iestis, antaûkondiças la modernan bur¸an socion kun siajkonformaj materiaj vivkondiçoj kaj konvena politika konsti-tucio, çio estis antaûkondiçoj, pri kies atingo oni ankoraû ba-talis en Germanio.

Al la germanaj absolutaj registaroj kun ilia postsekvanta-ro el pastroj, instuistoj, junkroj kaj burokratoj ¸i servis kielbonvena birdotimigilo kontraû la minace levi¸anta bur¸aro.

¯i fari¸is la dolçeta deserto por la amaraj vipadoj kaj kug-loj, per kiuj la samaj registaroj traktadis la germanajn labo-ristajn ribelojn.

Tiel fari¸inte armilo en la mano de la registaroj kontraû lagermana bur¸aro, la ”vera” socialismo ankaû senpere repre-zentis reakcian intereson, la intereson de la germana etbur¸afilistraro. En Germanio la etbur¸aro, devenante el la 16-a jar-cento kaj ekde tiu tempo diversforme daûre reaperanta, for-mis la veran socian bazon por la ekzistantaj cirkonstancoj.

Konservadi tiun klason signifas konservadi la ekzistantajngermanajn cirkonstancojn. De la industria kaj politika rega-doj de la bur¸aro la etbur¸aro timas sian certan pereon, unu-flanke pro la koncentrado de la kapitalo, aliflanke pro la ek-

70


esti¸o de revolucia proletaro. Al ¸i ÿajnis, ke la ”vera” socia-lismo mortigos ambaû muÿojn per unu frapo. ¯i disvasti¸iskiel epidemio.

La robo, teksita el spekulativa aranea ÿpinaîo, brodita perbelanimaj parolfloroj, saturita per amsufoka roso de senti-mentaleco, tiu ekzaltita robo, en kiun la germanaj socialistojenvolvis siajn kelkajn sekajn ”eternajn verojn”, nur kreskigisla vendon de sia varo çe tia publiko.

La germana socialismo siaflanke çiam pli komprenis, kielsian destinon, esti la bombasta reprezentanto de tiu etbur¸afilistraro.

¯i proklamis la germanan nacion modela nacio kaj la ger-manan filistron tipa homo. Al çiu ajn fiago de tiu modela ho-mo ¸i donis kaÿitan, altan, socialisman signifon, ekzakte lakontraûon de ¸ia vera signifo. ¯i tiris la lastajn konsekven-cojn, pledante rekte kontraû la ”krude detrua” direkto de lakomunismo kaj deklarante sian nepartiecan superecon superçiuj klasbataloj. Kun tre malmultaj esceptoj çiuj laûaserte so-cialismaj kaj komunismaj verkaîoj, cirkulantaj en Germanio,apartenas al tiu kota, nervodetrua literaturo43.

2. La konservativa aû bur¸a socialismo

Parto de la bur¸aro deziras forigi la socialajn mankojn porsekurigi la ekziston de la bur¸a socio.

Al tio apartenas: ekonomiistoj, filantropoj, humanuloj, pli-

43 La revolucia ÿtormo de 1848 forbalais tiun tutan açan direkton,prenante de iliaj reprezentantoj la emon daûrigi la socialismu-madon. Çefa reprezentanto kaj klasika tipo de tiu direkto estassinjoro Karl Grün*. (Noto de Engels al la germana eldono de 1890)

* Karl Grün (1817 – 1887), etbur¸a germana publicisto. (Trad.)

71


bonigantoj de la situacio de la laborantaj klasoj, organizan-toj de bonfarado, kontraûuloj de bestoturmentado, fanatiku-loj por modereco, pseûdoreformuloj de plej dubinda speco.Tiu bur¸a socialismo ankaû estis disvolvita al kompletaj sis-temoj.

Kiel ekzemplon ni mencias ”Philosophie de la misère” deProudhon.

La socialistaj bur¸oj deziras la vivkondiçojn de la moder-na socio, sed sen bataloj kaj dan¸eroj neeviteble rezultantajel tiuj kondiçoj. Ili deziras la ekzistantan socian staton sen laelementoj revoluciantaj kaj dissolvantaj ilin mem. Ili dezirasla bur¸aron sen la proletaro. Kompreneble la bur¸aro imagastiun mondon, en kiu ¸i regas, la plej bona mondo. La bur¸asocialismo ellaboras tiun konsolan imagon al duona aû kom-pleta sistemo. Alvokante la proletaron realigi tiajn sistemojnkaj rekte marÿi en la Novan Jerusalemon44, ̧ i fakte nur postu-las, ke la proletaro restu en la limoj de la nuna socio, sed for-îetu siajn malicajn imagojn pri la bur¸aro.

Dua, malpli sistema kaj nur pli praktika formo de tiu soci-alismo klopodis malÿatigi al la laborista klaso çiun revolucianmovadon, montrante, ke al ¸i utilus ne tiu aû alia politikaÿan¸o de la materialaj vivkondiçoj, de la ekonomiaj kondiçoj.Sub ÿan¸o de materialaj vivkondiçoj tiu socialismo tamentute ne komprenas la forigon de la bur¸aj produktado-rilatoj,kio eblus nur per revolucio, sed celas administrajn pliboni-gojn, okazantajn sur la bazo de çi tiuj produktado-rilatoj, donenion ÿan¸as çe la rilato inter kapitalo kaj dunga laboro, sedplejbonokaze por la bur¸aro reduktas la kostojn de ¸ia rega-do kaj plisimpligas ¸ian ÿtatan bu¸eton.

44 Metaforo por la ideala kristana socio de la estonto. (Trad.)

72


Sian adekvatan esprimon la bur¸a socialismo atingas nurtie, kie ¸i fari¸as nura oratoraîo.

Liberan komercon: por la avanta¸o de la laboranta klaso!Protektajn limimpostojn: por la avanta¸o de la laboranta kla-so! Reformon de la prizonoj: por la avanta¸o de la laborantaklaso! Tio estas la lasta, la sola sincera vorto de la bur¸a so-cialismo.

La socialismo de la bur¸aro ja ¸uste resumeblas en la aser-to: bur¸oj estas bur¸oj — por la avanta¸o de la laboranta kla-so.

3. La kritike-utopiecaj socialismo kaj komunismo

Ni ne parolas çi tie pri tiu literaturo, kiu dum çiuj grandajmodernaj revolucioj esprimis la postulojn de la proletaro (kiella verkoj de Babeuf45 kaj aliaj).

La unuaj provoj de la proletaro rekte akceptigi sian pro-pran klasan intereson, dum tempo de ¸enerala eksciti¸o, dumperiodo de la renverso de la feûda socio, neeviteble fiaskis prola subevoluinta stato de la proletaro kaj pro la manko de ma-terialaj kondiçoj de ¸ia liberigo, kiuj ja nur estos la produk-to de la bur¸a epoko. La revolucia literaturo, akompananta launuajn movojn de la proletaro, laû enhavo estas neeviteblereakcia. ¯i instruas ¸eneralan asketismon kaj krudan sociansamniveligon.

La propre tiel nomataj socialismaj kaj komunismaj siste-moj, la sistemoj de St. Simon, Fourier, Owen k. a., aperas dum

45 François Noel Babeuf, nomita Gracehus Babeuf (1760 – 1797),franca revolucia utopieca komunisto. Ekzekutita pro partopreno enribelo por daûrigi la francan revolucion. (Trad.)

73


la unua neevoluinta fazo de la batalo inter proletaro kaj bur-¸aro, kiun ni supre priskribis (Vidu çapitron I ”Bur¸aro kajproletaro”).

Kvankam la fondintoj de tiuj sistemoj vidas la klasajn an-tagonismojn, same kiel ankaû la efikon de la malligaj elemen-toj en la reganta socio mem, ili tamen ne vidas çe la proleta-ro historian iniciaton kaj memstaran politikan movadon.

Çar la evoluo de la klasa antagonismo sampaÿas kun laevoluo de la industrio, ili same ne vidas la materialajn kon-diçojn por la liberigo de la proletaro kaj serças socian sci-encon, sociajn le¸ojn, por krei tiujn kondiçojn.

Socia agado devas cedi al ilia persona inventa agado. His-toriaj kondiçoj de liberigo cedas al fantaziaj kondiçoj. Sur lalokon de iom post ioma organizi¸o de la proletaro al klaso ilimetas aparte elpensitan organizon de la socio. La estontamonda historio redukti¸as por ili al propagandado kaj prak-tika realigado de iliaj prisociaj planoj.

Ili ja konscias pri la neceso zorgi en siaj planoj çefe pri lainteresoj de la laboranta klaso kiel pleje suferanta klaso. Porili la proletaro nur ekzistas kiel la pleje suferanta klaso.

La neevoluinta formo de la klasbatalo same kiel iliaj pro-praj vivkondiçoj faras, ke tiaj socialistoj kredas sin sendepen-daj de tiu klasa antagonismo. Ili volas plibonigi la vivkon-diçojn de çiuj membroj de la socio, ankaû de la plej bonsta-taj. Pro tio ili daûre apelacias al la tuta socio, sen iu distingo,ja prefere al la reganta klaso. Oni ja nur devus kompreni ili-an sistemon, por rekoni ¸in kiel la plej bonan planon de laplej bona socio.

Pro tio ili malakceptas çiujn politikajn, aparte çiujn revo-luciajn agojn. Ili volas atingi sian celon per pacaj rimedoj,

74


klopodante malfermi vojojn al la nova socia evangelio per laforto de la ekzemplo per etaj, kompreneble fiaskantaj ekspe-rimentoj.

Dum tempo, kiam la proletaro estas ankoraû ege neevolu-inta, do mem ankoraû fantazie interpretas sian propran po-zicion, tia fantazia priskribo de la estonta socio kongruas kunla unua antaûsenta instinkto de tiu klaso pri ¸enerala rekon-struo de la socio.

Sed la socialismaj kaj komunismaj publikaîoj ankaû enha-vas kritikajn elementojn. Ili atakas çiujn principojn de la ek-zistanta socio. Pro tio ili liveris plej valoran materialon por laklerigo de la laboristoj. Iliaj pozitivaj proponoj pri la estontasocio, ekz. pri la forigo de la kontraûeco inter urbo kaj vila¸o,de la familio, de la privata alproprigo, de la dunga laboro, laproklamo de la socia harmonio, la transformo de la ÿtato ennuran administracion de la produktado — çiuj çi proponojnur esprimas la malaperon de la klasa antagonismo, kiu nurîus komencas evolui, kiu en tiuj publicaîoj estas videbla nuren sia unua nedifinita formo. Pro tio tiuj proponoj ankoraûhavas pure utopiecan karakteron.

La signifo de la kritike-utopieca socialismo kaj komunismotrovi¸as en inversa rilato al la historia evoluo. Same kiomevoluas kaj elformi¸as la klasbatalo, same tiom tiu fantazialevi¸o super ¸i, tiu fantazia batalo kontraû ¸i perdas çiunpraktikan valoron, çiujn teoriajn pravigojn. Kvankam la fon-dintoj de tiuj sistemoj estis multrilate revoluciaj, iliaj disçiplojtamen çiufoje fondis reakciajn sektojn. Ili konservas la mal-novajn konceptojn de la majstroj, ignorante la historian evo-luon de la proletaro. Pro tio ili konsekvence klopodas mal-akrigi la klasbatalon kaj kompromisi inter la antagonismoj. Ili

75


ankoraû revas pri la eksperimenta realigo de siaj sociaj uto-pioj, fondo de unuopaj falansteroj, fondo de Hejm-Kolonioj,kreo de Malgranda Ikario46, miniatura eldono de la Nova Je-rusalemo, — kaj por konstrui tiujn aerkastelojn ili devas ape-lacii al la filantropio de la bur¸aj koroj kaj monujoj.

Iom post iom ili sinkas en la kategorion de la supre priskri-bitaj reakciaj aû konservativaj socialistoj kaj distingi¸as detiuj nur per ankoraû pli da sistema pedanteco, per fanatikasuperstiça kredo al la miraklaj efikoj de sia socia scienco.

Pro tio ili fantastike agas kontraû çiu politika movado delaboristoj, kiu, laû ili, povis ekesti¸i nur pro blinda ignoro dela nova evangelio.

La Owen-istoj en Anglio, la Fourier-istoj en Francio jenagas kontraû la çartistoj47, jen kontraû la adeptoj de la re-formistoj48.

46 Falansteroj nomi¸is la socialistaj kolonioj planitaj de CharlesFourier. Cabet nomis sian utopion Ikario kaj tiel pli poste siankomunisman kolonion en Ameriko. (Noto de Engels al la anglaeldono de 1888) Home-Colonies (kolonioj enlandaj) Owen nomassiajn komunismajn modelsocietojn. Falansteroj estis la nomo desociaj palacoj, planitaj de Fourier. Ikario nomi¸is la utopia lando defantazio, kies komunismajn instituciojn priskribas Cabet. (Noto deEngels al la germana eldono de 1890)

47 Memstara politika movado de la angla proletaro meze de la 19-ajarcento ekde 1832 ¸is 1854. Nomata laû ¸ia baza dokumento(People’s Charter, popola çarto), la ”unua laborista partio de niatempo” (Engels). (Trad.)

48 La reformistoj, adeptoj de la pariza gazeto ”La Reforme”, agitis porstarigo de respubliko kaj la apliko de demokratiaj kaj socialajreformoj. (Trad.)

76


IV. Rilato de la komunistojal la diversaj opoziciaj partioj

Post çapitro II kompreni¸as de si mem la rilato de la ko-munistoj al la jam konstitui¸intaj laboristaj partioj, sek-

ve al la çartistoj en Anglio kaj al la agroreformistoj en Nor-da Ameriko.

La komunistoj batalas por realigi la senpere aktualajn ce-lojn kaj interesojn de la laborista klaso, sed en sia aktualamovado ili samtempe reprezentas la estontecon de la mova-do. En Francio la komunistoj ali¸as al la socialista-demokratiapartio49 kontraû la konservativa kaj radikala bur¸aro, ne re-

49 Temas pri la partio, kiu siatempe estis reprezentita en la parlamentode Ledru-Rollin*, en la literaturo de Louis Blanc* * kaj en la tagagazetaro per la îurnalo ”Reforme”. La nomo ”socialdemokratio”signifis çe ¸iaj inventintoj sekcio de la demokratia aû respublikanapartio kun pli aû malpli da socialisma koloro. (Noto de Engels al laangla eldono de 1888).

La partio en Francio, siatempe nominta sin social-demokrataestis politike reprezentita per Ledru-Rollin kaj literature per LouisBlanc; ¸i do estis abisme malsama al la hodiaûa germanasocialdemokratio. (Noto de Engels al la germana eldono de 1890)

* Alexandre-Auguste Ledru-Rollin (Ledri-Rolen) (1807 – 1874), francapublicisto, unu el la çefoj de la demokrata etbur¸aro, estisredaktoro de la îurnalo ”La Reforme”, en 1848 membro de laprovizora registaro. (Trad.)

** Louis Blanc (Blan) (1811 –1882), franca historiisto kaj etbur¸asocialisto. (Trad.)

77


zignante la rajton rilati kritike al sensencaj frazoj kaj iluzioj,devenantaj el la revolucia tradicio.

En Svisio ili apogas la radikalulojn, ne forgesante, ke tiupartio konsistas el kontraûdiraj elementoj, parte el demokra-taj socialistoj laû la franca senco, parte el radikala bur¸aro.

En Pollando la komunistoj apogas la partion por kiu la ag-rara revolucio estas kondiço de la nacia liberigo. Temas pri tiusama partio, kiu iniciatis la Insurekcion de Krakovo en 184650.

En Germanio çiam kiam la bur¸aro sekvas revolucian vo-jon, la Komunista Partio batalas komune kun ¸i kontraû laabsoluta monarkio, kontraû la feûda terproprieto kaj etbur-¸aro.

Sed eç por momento ¸i neniam çesas elformi çe la labo-ristoj kiom eble klaran konscion pri la malamika antagonis-mo inter bur¸aro kaj proletaro, por ke la germanaj laboristojtuj povu direkti kontraû la bur¸aro kiel armilojn tiujn sociajnkaj politikajn kondiçojn, kiujn neeviteble estigos la bur¸aroper sia regado, por ke tuj povu komenci¸i la batalo kontraûla bur¸aro mem post la faligo de la reakciaj klasoj en Germa-nio.

La komunistoj turnas sian çefan atenton al Germanio, çarGermanio trovi¸as çe la antaûkomenco de bur¸a revoluciokaj çar ¸i realigas tiun revolucion sub plej progresintaj kondi-çoj de la eûropa civilizacio entute, kaj kun multe pli evoluintaproletaro ol en Anglio en la 17-a kaj en Francio en la 18-a

50 Dum la nacia liberiga batalo en Polando la ribeluloj sukcesis la 22-an de februaro 1846 konstitui en Krakovo Nacian Asembleon. Laribelo en Krakovo estis komence de marto 1846 disbatita de aûstraj,prusaj kaj rusaj trupoj. (Trad.)

78


jarcentoj. Pro tio la germana bur¸a revolucio nur povas estila senpera preludo al proletara revolucio.

Unuvorte, la komunistoj çie subtenas çiun ajn revolucianmovadon kontraû la ekzistantaj sociaj kaj politikaj cirkon-stancoj.

En çiuj çi movadoj ili elstarigas la demandon pri la proprie-to kiel la bazan demandon de la movado, en kiu ajn pli aûmalpli evoluinta formo aperis tiu demando.

Fine, la komunistoj laboras çie por la unui¸o kaj interkom-preni¸o de la demokrataj partioj de çiuj landoj.

La komunistoj malÿatas kaÿi siajn konceptojn kaj inten-cojn. Ili malkaÿe deklaras, ke iliaj celoj povas esti atingitaj nurper perforta renverso de çiu ¸isnuna sociordo. Timtremu laregantaj klasoj pro komunista revolucio. La proletoj per ¸ipovas perdi nenion, krom siaj çenoj. Ili povas gajni mondon.

Proletoj el çiuj landoj, unui¸u!

79


Pri la Esperanta eldonode la ”Komunista Manifesto”

I

La ”Manifesto de la Komunista Partio” apartenas al la plejmulte tradukitaj verkoj de la politika literaturo. ”Nun-

tempe ¸i sendube estas la plej disvastigita, la plej internaciaprodukto de la tuta socialisma literaturo, la komuna progra-mo de multaj milionoj da laboristoj çiulandaj de Siberio ¸isKalifornio”, skribis Engels jam en la jaro 1890.

¯i estas tradukita en pli ol 120 lingvojn. Aperis pli ol 1200eldonoj.

Tiu ankaû hodiaû fascina malmultpa¸a dokumento de lakomunismo, kiu ”samvaloras kiel kompletaj volumoj” (Le-nin), estis tradukita ankaû en Esperanton. Aperis du tradukojkaj 6 eldonoj.

I. En la jaro 1908 en Çikago çe la eldonejo ”Charles H. Kerrand Company” publiki¸is traduko de Arthur Baker: ”Mani-festo de la Komunista Partio de Karolo Marks kaj FrederikoEngels. El la Aûtoritata Angla Traduko, Redaktita kaj Alnotitade Frederiko Engels. Tradukita Esperanten (de) Arturo Baker.Verkinto de ”The American Esperanto Book”. Redaktoro de”Amerika Esperantisto” ”. La 65-pa¸a libreto ankaû entenis laanglan tradukon de Samuel Moore kun antaûparolo kaj no-toj de Friedrich Engels.

En sia anglalingva antaûparolo, karakterizante la tutmon-di¸on de la batalo inter la organizita laboristaro kaj la pose-dantoj de la produktadorimedoj, Baker skribis: ”En la dis-

80


volvi¸o de tiu mondvasta batalo la internacia lingvo Esperan-to devas ludi gravan rolon. ¯uste kiel la telegrafoj, la fervo-joj kaj la vaporÿipoj ebligas al la modernaj nacioj rapide de-cidi pri la rezulto de la milito inter la Rusa Kapitalo kaj la Ja-pana Kapitalo, tiel Esperanto post multaj jaroj plirapidigos larezulton de la lukto inter la Tuta Laboro kaj la Tuta Kapita-lo”.

La Manifeston li nomis ”the fundamento of the great po-litical and economic struggle”(la fundamento de la grandapolitika kaj ekonomia batalo).

La ideo de Baker, presi paralele al la Esperanta traduko laanglan version, estas tre bonvena, çar oni povas taksi la an-glan tradukon de Moore kvazaû dua originalo, pro la fakto,ke Engels trarigardis, korektis kaj redaktis ¸in kaj pro tio sen-dube garantiis altgradan fidelecon al la de li kaj Marx verki-ta germana originalo.

Kiu estis Baker? Laû la Enciklopedio de Esperanto (L. Kö-kény/V. Bleier 1933, p. 37) Arthur Brooks Baker (Bejkr) estisusona prelegisto kaj îurnalisto, naskita en 1877. Li fondis launuan Esperanto-gazeton en Usono (”La Amerika Esperan-tisto”) kaj verkis broÿurojn kaj lernolibrojn pri Esperanto, el-donitajn en grandaj eldonkvantoj.

2. La dua provo traduki la Manifeston estas de Emil Pfef-fer. En la volumo ”Dokumentoj de Komunismo” (Leipzig:SAT 1923, 132 p.) aperis la 48-pa¸a Manifesto. La aûstro Pfef-fer (naskita en 1891) publikigis beletrajn kaj sciencajn tradu-kojn, verkis lernilojn kaj redaktis kelkajn revuojn.

En la organo de ”Arbeiter-Esperanto-Bund für. dasdeutsche Sprachgebiet” (Laborista Esperanto-Asocio por lagermanlingvaj regionoj), ”Der Arbeiter-Esperantist” (”La La-

81


borista Esperantisto” n-ro 11/12 1923, p. 58) ni trovas konci-zan informon pri la libro el la plumo de la redaktoro AdolfSproeck, kiu kritikis la tradukon de Pfeffer skribante, ke ”lastilo… tro multe respegulas germanan stilon, kiu tute ne po-vas pretendi esti internacia”.

Tiu kritiko estas rimarkinda, çar Pfeffer starigis al si altancelon. En lia antaûparolo ni legas: ”Alpaÿante al la esperan-tigo de la Komunista Manifesto la Tradukanto estis gvidatade la intenco, doni al la Esperantistaro tradukon, kiu pli fidelerespegulas la originalon ol la ¸is nun aperintaj tradukoj na-cilingvaj. Kaj se malgraû la precizeco de la traduko la verkoesperantigita surprizas per sia facila legebleco, tiu çi faktoestu konsiderata kiel plua pruvo de la mirinda taûgeco deEsperanto por preciza redono de la scienca literaturo, kielnova stimulo kaj firmigo por la Esperantistaj kamaradoj fer-vore daûrigi sian gloran, nuntempe tiom ur¸an laboron: en-konduki Esperanton en servon de l’tutmonda socialismo”. (p.5/6)

3. Aperis dua eldono en la jaro 1924, ankaû çe SAT.4./5. De la unua eldono aperis post la milito du senÿan¸aj

fotorepresoj en Tokio (eldonejo ”Nauka”, 1948 kaj 1949), elkiuj ni citis Pfeffer, kvankam la tradukinto ne estas menciita.Tio estas la tria kaj kvara eldonoj de Pfeffer.

6. Kvina eldono de la Manifesto en la traduko de Pfeffer,56-pa¸a broÿuro aperis en 1936 çe SAT (Parizo). Temas priiom korektita represo de la unua. La korektoj koncernas i. a.anstataûon de ”kaj” per ”k”, kutima mallongigo en SAT-ron-doj, anstataûon de la malnova ”proletario” per la pli moder-na formo ”proleto”. Anstataû ”plejbejo” ni trovas ”plebano”

82


anstataû ”feûdala” ”feûda” k. a. Evidente la ”Plena Vortaro deEsperanto”, eldonita en 1930 de SAT, efikis normige.

Al tiu eldono estis aldonita foto de Marx (sed strange, nede Engels). La antaûparolo de Pfeffer mankas. Anstataû ¸iaperas antaûparolo pri la signifo de la Komunista Manifesto,verkita de Lucien Laurat (Lora) (pseûdonimoj L. Lora, L.Revo). Ne estas klare, çu Pfeffer mem korektis la tekston aûçu tion faris Laurat.

II

Çar neniu el la menciitaj Esperantaj eldonoj estas plu have-bla, la iniciato de la eldonejo ”Progreso” reeldoni la Manifes-ton en Esperanta traduko estas tre salutinda. Kompleta retra-duko necesis, inter alie pro tio, çar Esperanto intertempe fari-¸is pli ol 100-jara. Kompreneble, la lingvo de 1908, de 1923 aûde 1936 ne estas la sama kiel de 1990. ¯i evoluis. La kreskantakvanto de socipolitikaj tekstoj stabiligis la çi-rilatan leksikon.La stilo fajni¸is.

Kiam ni akceptis la taskon traduki la Manifeston, ni ne tutekonsciis pri la malfacileco de la afero. La teksto laû enhavoestas komuna verko de Karl Marx kaj Friedrich Engels. Launuan skizon por la enhavo verÿajne liveris Engels. Sed lafinan tekston verkis Marx mem. La lingvaîo de Marx ne çiamestas facile komprenebla. ̄ enerale agnoskita fakto. La stilo deEngels estas pli facile komprenebla.

Ni konfesas, ke ofte ni havis malfacilaîojn tuj kompreni laesencon de Marx’aj frazoj. Kiel, do, ni procedis, klopodanteliveri la trian tradukon de la Manifesto?

83


1. Pri diversaj dubaj punktoj ni konsultis la germanan spe-cialiston el GDR pri la Manifesto, d-ron Wolfgang Meiser, kiupreparas la eldonon de la klasika teksto por MEGA, tio estas”Marx-Engels-Gesamtausgabe” (la kompleta Verkaro deMarx-Engels), scienca eldono kun 42 planitaj volumoj, pre-parata de la instituto pri Marksismo-Leninismo çe CentraKomitato de Socialisma Unui¸inta Partio de Germanio, kun-labore kun la lnstituto pri Marksismo-Leninismo çe CentraKomitato de Komunista Partio de Soveta Unio.

2. Dum la tradukado mem ni tute ignoris la antaûajn duEsperantajn versiojn. Nur post la pretigo de nia traduko niiom komparis, kiel oni povas vidi en çi tiu eseo.

3. Gravegan helpon al ni donis la angla traduko (1888) deSamuel Moore (1830 – 1912) kaj la franca traduko (1885) deLaura Lafargue (1845 – 1911). Samuel Moore, kiel tradukin-to de granda parto de la ”Kapitalo” de Marx kaj amiko deMarx kaj Engels, estis bonege preparita por fari adekvatantradukon. Laura Lafargue estis la filino de Marx. Ambaû el-donoj ankaû aperis çe la eldonejo ”Progreso”. Aparte la ang-la traduko tre helpis, çar kelkaloke ¸i estas pli klara ol la ger-mana originalo. Foje ¸i iom diver¸as de la originalo, jen ionaldonas, jen ion ellasas. Se tio estis en la intereso de la kom-prenebleco de la teksto, ni foje (kvankam tre malofte) sekvisla anglan tradukon.

Jen kelkaj ekzemploj:a) En la unua alineo temas laû la germana originalo i.a. pri

germanaj policistoj (deutsche Polizisten). En la angla tradu-ko ni trovas ”police spies” (policaj spionoj). Baker tradukis laûla angla versio. Pfeffer kaj ni restis çe la originalo.

b) En la teksto (çapitro ”Bur¸oj kaj proletoj”) mankas en la

84


germana originalo indiko de landoj, sed ni trovas ilin en laangla traduko. Do laû tio la Esperanta traduko devus teksti:”Subpremita klaso dum la feûdsinjora regado… jen sende-penda urba respubliko (kiel en Italio kaj Germanio), jen triaimpostodeva klaso de la monarkio (kiel en Francio) …”Bakersekvas la anglan version, menciante la landojn, Pfeffer kaj nine mencias la landojn.

c) En la unua alineo de la II-a çapitro ni i. a. trovas la fra-zon, kiu tekstas en la germana originalo: ”Sie stellen keinebesonderen Prinzipien auf”, ni trovas en la angla versio ”Theydo not set up any sectarian principles of their own”. Pro tioni elektis la pli klaran solvon: ”Ili starigas neniujn sektecajnprincipojn…”. Ankaû jam Baker profitas de la angla versio (”lline starigas sektajn principojn…”) sed ne Pfeffer (”Ili starigasneniajn specialajn principojn…”).

d) En la sama çapitro aliloke temas pri la koncepto (ima-go) de la bur¸aro, laû kiu la bur¸aj produktadomanieroj kajproprieto-kondiçoj estas eternaj le¸oj. La germana originalo:”Die interessierte Vorstellung …teilt ihr mit allen untergegan-genen herrschenden Klassen”. Pfeffer tradukis laûvorte ”Lainteresitan imagon …vi dividas kun çiuj pereintaj regantajklasoj”. Tio ne donas klaran imagon, pri kio temas. La anglatraduko estas mirinde klara: ”The selfish misconception …you share with every ruling class that has preceded you” (”Laegoisman miskoncepton …vi partoprenas kun çiu gvidantaklaso, kiu antaûis vin”). Pro tio Baker, pli kompreneble olPfeffer, tradukis: ”La egoista malkompreno…” Kaj ni elektis:”La egoisma koncepto …tiun koncepton vi havas komunakun çiuj aliaj malaperintaj regintaj klasoj”.

e) Eç okazas foje, ke la angla traduko enhavas ideojn, kiuj

85


tute mankas en la germana originalo. Engels verÿajne aldonistion laû la sciokresko, akirita post la apero de la germana el-dono.

Jen ekzemplo. Fine de la II-a çapitro aperas 10 intervenoj(Maßregeln), kiuj estu aplikotaj post la venko de la proleta-ra revolucio. La 9-a interveno tekstas laû la germana origi-nalo: ”Vereinigung des Betriebs von Ackerbau und Industrie,Hinwirken auf die allmähliche Beseitigung des Unterschiedsvon Stadt und Land” (Kunigo de agrikulturo kun industrio,laûgrada iom-post-ioma forigo de la diferenco inter urbo kajvila¸o.). En la angla versio oni aldone mencias, per kiu manie-ro tiu kunigo okazu, nome ”by a more equable distribution ofthe population over the country” (per pli egala distribuo dela lo¸antaro tra lando). Baker tradukis ”… per pli egala dis-lo¸i¸o de la popolo tra la kamparo”. Tamen, nek Pfeffer nekni aldonis tiun ideon, mankantan en la germana originalo.

f) Sed ankaû okazas, ke en la angla traduko mankas frazo,kiu aperas en la germana originalo. En la subçapitro ”La ger-mana aû la ’vera’ socialismo” de la III-a çapitro, en la dua ali-neo pri la socialisma kaj komunisma francaj literaturoj, im-portitaj al Germanio, mankas jena frazo: ”¯i (la importita li-teraturo — D. B.) devis aspekti kiel superflua spekulativo prila reali¸o de la homa naturo”.

Jen nur kelkaj problemoj, kiuj devenas el la tre stimulakomparo kun la angla traduko, komparo, kiu tre helpis troviespereble akcepteblajn ekvivalentojn.

86


III

Aperis diversaj aliaj problemoj, kiujn mi devis solvi. Jen kel-kaj:

1. Jam la titolo estis neklara. Baker nomas sian tradukon”Manifesto de la Komunista Partio”. La titolo de la traduko dePfeffer estas ”La Komunista Manifesto”. Tiu diferenco unua-vide ÿajnas nekomprenebla. Ja la germana originalo el la jaro1848 portas la titolon ”Manifest der Kommunistischen Par-tei”. Kaj la angla traduko de 1888 nomi¸as ”Manifesto of theCommunist Party”.

Fakte la diverslingvaj tradukoj de la Manifesto ankaû neestas unuecaj.

Engels en leteroj al Marx ankaû ofte nomis ¸in KomunistaManifesto. En kelkaj lingvoj la titolo traduki¸is ”(La) Komuni-sta Manifesto”, ekz. pola traduko de 1882 ”Manifest Komu-nistyczny”. La germana eldono de 1890, por kiu Engels ver-kis antaûparolon (vidu en çi tiu broÿuro), aperis kiel ”DasKommunistische Manifest” (”La Komunista Manifesto”).

Do la du titoloj evidente estis paralele uzitaj. Fakte estas eçpli logike nomi la dokumenton nur ”La Komunista Manifes-to”, çar ne ekzistis Komunista Partio sed nur la ”Ligo de Ko-munistoj”, kiam aperis la verko. Verÿajne pro la influo deMarx la unua germana originalo portis la konatan titolon.Tiun modelon, malgraû ÿanceli¸oj, sekvis tamen la plej mul-taj tradukoj, krom la menciitaj, ekz. la franca ”Manifeste duParti communiste”, la hispana ”Manifesto dei Partido Comu-nista”, la itala ”Il Manifesto dei Partito Comunista” kaj aliaj.Pro tio ni ankaû sekvis la germanan originalon.

87


2. Al la plej konataj frazoj de la Manifesto sendube apar-tenas la unua:

”Ein Gespenst geht um in Europa das Gespenst des Kommunismus”.

Kaj jen problemo, kiel traduki la verbon de tiu frazo?Tre nekontentiga estas la traduko de Pfeffer: ”Fantomo çir-

kaûvagas en Eûropo — …” Kvankam la angla traduko estassufiçe klara ”a spectre is haunting Europe”, ankaû la solvo deBaker ne kontentigas: ”Fantomo vizitadas Eûropon”.

Pro tio ÿajnis al ni preferinde uzi la jam iom konatan neo-logismon ”hanti” (angle haunt, france hanter) kun la ¸eneralasignifo ”ofte vizitadi, persekuti, plagi”. ¯uste tiun signifon laûPIV havas ”hanti” (p. 373) : ”Vizitadi (se paroli pri fantomo):

~ata domo, kastelo, (figure) tiu sceno ~as lian memoron.Vidu: obsedi”.

3. Malsame al la germana, la angla kaj aliaj lingvoj en Es-peranto ne nur eblas distingi komunist’ kaj komunism’ (socia-list’ kaj socialism’) sed ankaû regule formi la adjektivojn kom-unista/komunisma (socialista/socialisma). Tiun distingoeblecononi foje povas uzi. ¯enerale la partio estas ”komunista” aû”socialista” çar temas pri partio de homoj, de komunistoj/socialistoj. Sed la alstrebataj sociordoj estas la komunisma aûla socialisma.

4. En la germana ni havas la fremdvortojn ”Proletarier” kaj”Proletariat”. En Esperanto ”proleto/proletaro” (ankaû la plimalnovajn formojn ”proletario/proletariaro”). De ambaû sub-stantivoj en Esperanto eblas senprobleme derivi la adjekti-vojn ”proleta/proletara” sed en la germana nur ekzistas ”pro-letarisch” (proleta). Ofte en la teksto aperas la kombinoj ”pro-letarische Revolution”. Se oni volas substreki la klasan enha-

88


von, oni devus traduki ”proletara revolucio” çar temas prirevolucio ne nur farita kaj subtenita de proletoj, sed ankaû debur¸aj intelektuloj, kiel ekzemple de Marx kaj Engels. Se onitamen volas akcenti la çefajn agantojn de la revolucio, onitradukas per ”proleta revolucio”. Do, depende de la celita sen-co, ni uzis ambaû formojn.

5. En la 3-a subçapitro de la tria parto ni tradukis la tito-lon per ”La kritike-utopiecaj socialismo kaj komunismo”. Ba-ker tradukis ”Kritika-Utopia Socialismo kaj Komunismo” kajPfeffer formulis ”La kritike-utopista socialismo kaj komunis-mo”. Unue ÿajnas al ni necese apliki la pluralon çe la adjekti-vo, çar ¸i koncernas du substantivojn. Sed pli gravas la de-mando, çu elekti ”utopia” ”utopiista” aû ”utopiisma” ”utopie-ca”? Çar por Marx kaj Engels nek la socialismo nek la komu-nismo en si mem estis utopio, pro tio ni devas akcenti la uto-piecon de la traktitaj sistemoj de St-Simon, Fourier, Owen k.s. Ankaû en la germana originalo ni ne trovas ”utopisch” (ut-opia) sed ja ”utopistisch” (utopiista). Do Baker ne pravas kajPfeffer sekvas la germanan formon. Çar malpli gravis, ke lamenciitoj estis utopiistoj, kaj multe pli substrekendas la ut-opieco de iliaj proponitaj socisistemaj celoj, ni elektis latradukon ”utopieca” kio ÿajnas al ni pli konforma.

6. Alia iom komplika problemo estas la distingo inter ”pro-praîo”, ”posedaîo” kaj ”proprietaîo”, fundamentaj nocioj porla marksismo. Laû PIV eblas, laû certaj kuntekstoj, uzi ilin si-nonime. La germanan ”Eigentum” kaj ”Eigentumsverhältnis-se” Pfeffer tradukis çiam per ”propraîo” kaj ”propraîrilatoj”.Baker uzas ”posedeco” ”posedaîo” ”propreco” ”proprecaj rila-toj” kaj ”propraîo”. Por tiuj tradukoj çiam trovi¸as nur la angla”property” aû ”property relations”. Ni distingis inter ”proprie-

89


to”, ”proprieto-rilatoj” kaj ”proprietaîo”. Çar por la verkintojde la Manifesto ”Eigentum” unuavice estis ekonomia katego-rio, ni volis akcenti ¸uste tiun socian klasan rilaton, kiun spe-gulas la ”proprieto”. Laû PIV (p. 877) ”proprieto” estas ”rajtoplene uzadi, disponi kaj eç detrui aîon, en la limoj de la ek-zistantaj le¸oj”. Al la radiko ”propriet’ ” rilatas la fundamen-te grava nocio ”senproprietigi”. Se temis pri certa konkreti¸ode la ”proprieto” ni uzis ”proprietaîo”.

7. Problemon ankaû prezentis la traduko de la germana”Pfahlbürger”, laûvorte ”palisbur¸o” unuavice tute ne kom-prenebla esprimo. Marx ne nur ne klarigas tiun nocion, li an-kaû uzas ¸in senaverte kun diversaj signifoj. Pro tio necesisklarigo en la noto. Pfeffer ne distingas ambaû signifojn. ÇarMoore en sia angla versio tradukis ”Pfahlbürger” per ”char-tered burghers”, ”Philistines” kaj ”petty bourgeois Philistine”,Baker trovis pli bonan solvon ol Pfeffer tradukante ”enrajti-gitaj bur¸oj”, ”germanaj filistroj” kaj ”kapitaletulaj filistroj”.Tamen ni simple uzis la laûvortan tradukon ”palisbur¸aro”por unu signifo, kaj por la alia — ”germana etbur¸a filistra-ro” kaj ”etbur¸a filistraro”.

8. Aû kiel traduki la germanan ”Lumpenproletariat” laû-vorte ”çifonproletaro”?

Moore angligas tion per ”dangerous class” kaj L. Lafarguesimple transprenas la germanan vorton en la francan: lum-penproletariat. En la hispana traduko ni trovas ”lumpenpro-letariado”.

Kvankam ankaû en Esperantaj tekstoj jam aperis ”lumpen-proletoj” (vidu en ”Cent tridek tri tagoj. Historia skizo de lahungarlanda proletara revolucio”. Leipzig. EKRELO 1930, p.138), ni tamen trovas la tradukon ”çifonproletaro” sufiçe el-

90


vokiva same kiel Pfeffer. Baker, laû la neklara angla esprimo,tradukis per ”dan¸era klaso”.

9. Kaj fine sufiçe miskompreniga estas la originalteksta es-primo ”Weibergemeinschaft” angle ”community of women”laûvorte ”virinkomuneco” (tiel ankaû Pfeffer). Baker tradukis”komuneco je virinoj” kio estas iom pli klara. Tamen, nur lakunteksto klarigas, ke temas pri ”Komuna posedo pri virinoj”.Do, kial ne tiel traduki?

Jen nur kelkaj el la multaj problemoj, kiujn ni alfrontis.Eble ni ne çie trovis kontentigan solvon. Sed, ni konsolas nin,ke multaj tradukintoj en multaj lingvoj baraktis kun similaj aûkun aliaj malfacilaîoj de tiu klasika teksto de la komunistamondmovado.

IV

Komparante specimenojn el çiuj tri Esperantaj versioj kun lagermana originalo, la angla traduko kaj laû la ebleco, kundiversaj nacilingvaj tradukoj, la leganto eble malkovrospluajn nuancojn kaj tradukproblemojn. Ni invitas lin al tioprezentante al lia propra analizo kaj ju¸o specimenon el ladua çapitro de la Manifesto:

germane (g) Proletarier und Kommunistenangle (a) Proletarians and CommunistsBaker (B) Proletarioj kaj KomunistojPfeffer (3 eld.,P) Proletoj k KomunistojBlanke (Bl) Proletoj kaj Komunistoj.

91


g In welchem Verhältnis stehen die Kommunisten zu dena In what relation do the Communists stand to theB En kia rilato staras la komunistoj al laP En kia rilato staras la komunistoj al laBl Kia estas la rilato de la komunistoj al lag Proletariern überhaupt?a proletarians as a whole?B proletarioj kiel tuto?P proletoj entute?Bl proletoj kiel tuto?g Die Kommunisten sind keine besondere Parteia The Communists do not form a separate partyB La komunistoj ne estas aparta partioP La komunistoj estas nenia speciala partioBl La komunistoj ne estas aparta partiog gegenüber den anderen Arbeiterparteien.a opposed to other working-class parties.B opozicianta aliajn laborklasajn partiojn.P rilate al aliaj laboristaj partioj.Bl kontraû la aliaj laboristaj partioj.g Sie haben keine von den Interessena They have no interests separate and apartB Ili havas neniajn interesojn apartajnP Ili havas neniajn de la interesojBl Ili ne havas interesojn apartajng des ganzen Proletariats getrennten Interessen.a from those of the proletariat as a whole.B el tiuj de la tuta proletariaro.P de l’tuta proletaro apartajn interesojn.Bl de la tuta proletaro.

92


g Sie stellen keine besonderen Prinzipien auf,a They do not set up any sectarian principles of their ownB lli ne starigas sektajn principojn siajnP Ili starigas neniajn specialajn principojn,Bl Ili starigas neniujn sektecajn principojn,g wonach sie die proletarische Bewegung modeln wollen.a by which to sharp and mould the proletarian move-

ment.B laû kiuj formi kaj modli la proletarian movadon.P laû kiuj ili la proletan movadon volas formi.Bl laû kiuj ili volas fasoni la proletan movadon.g Die Kommunisten unterscheiden sich vona The Communists are distinguished fromB La komunistoj estas distingataj elP La komunistoj diferencasBl La komunistoj distingi¸asg den übrigen proletarischen Parteien nur dadurch,a the other working class parties by this only:B la aliaj laborklasaj partioj nur per tiu çi:P de la ceteraj proletaj partioj nur per tio,Bl de la aliaj proletaj partioj nur per tio;g daß sie einerseits in den verschiedenen nationalena In the national struggles of the proletariansB En la naciaj bataladoj de la proletariojP ke unuflanke ili en la diversajBl En la diversaj naciaj bataloj de la proletojg Kämpfen der Proletarier die gemeinsamen,a of the different countries, they point outB de diversaj landoj, ili elmontras kaj portasP naciaj bataloj de l’proletoj akcentas la komunajn,

93


Bl ili elstarigas kaj respektigas la komunajn,g von der Nationalität unabhängigen Interessena and bring to the front the common interestsB al la fronto la komunajn interesojnP de la nacieco sendependajn, interesojnBl interesojng des gesamten Proletariats hervorheben und zur Geltung

bringen,a of the entire proletariat, independently of an nationality.B de la tuta proletariaro, ne depende de çia nacieco.P de l’tuta proletaro k substrekas ilian signifon,Bl de la tuta proletaro, sendependajn de la nacieco.g andererseits dadurch, daß sie in den verschiedenen Ent-

wicklungsstufen, welchea In the various stages of development whichB En la diversaj gradoj de disvolvi¸ado traP aliflanke per tio, ke ili en diversaj evoluaj ÿtupoj, kiujnBl En la diversaj evoluÿtupoj, kiujn trapasasg der Kampf zwischen Proletariat und Bourgeoisiea the struggle of the working class against theB kiuj la batalado de la laborklaso kontraû la kapitalistaroP la batalo inter proletaro k bur¸aroBl la batalo inter proletaro kaj bur¸aro,g durchläuft, stets das Interesse der Gesamtbewegunga bourgeoisie has to pass through, they always and

everywhereB devegas pasi, ili çiam kaj çie reprezentas la interesojnP trakuras, reprezentas çiam la intereson de la tutaBl ili çiam reprezentas la interesojn de lag vertreten. Die Kommunisten sind also praktisch

94


a represent the interests of the movement as a whole.The Communists, therefore, are on the

B de la movado kiel unu tuto. La komunistoj tial estas,unuflanke,

P movado. La komunistoj estas do praktike laBl tuta movado. Do la komunistoj praktike estas lag der entschiedenste, immer weitertreibende Teila one hand, practically, the most advanced and resolute

sectionB praktike la plej antaûa kaj decidema sekcioP plej decidita, çiam pluen puÿanta partoBl plej energia, çiam antaûenpuÿa partog der Arbeiterparteien aller Länder; sie habena of the working class parties of every country, that sec-

tionB el la laborklasaj partioj en çiu lando, tiu sekcioP de laboristaj partioj el çiuj landoj; ili superasBl de la laborista klaso de çiuj landoj; iliag theoretisch vor der übrigen Masse des Proletariatsa which pushes forward an others; on the other hand,

theoretically, they haveB kiu puÿas antaûen çiujn aliajn; aliflanke, teorie, pli ol laP teorie la ceteran mason de proletaro per la komprenoBl avanta¸o rilate la alian amason de la proletaro estas, keg die Einsicht in die Bedingungen, den Gang unda over the great mass of the proletariat the avantage of

clearly.B granda masego de la proletariaro ili posedas tiun çi hel-

pilon —P pri la kondiçoj, la iro k la ¸eneralaj rezultoj

95


Bl ili disponas ekkonojn pri la kondiçoj, la marÿlinio kajg die allgemeinen Resultate der proletarischen Bewegung

voraus.a understanding the line of march, the conditions, and the

ultimate general results of the proletarian move ment.B ili klare komprenas la vojon de la marÿo, la kondiçojn,

kaj la finajn ¸eneralajn rezultatojn de la proletaria mo-vado.

P de l’proleta movado.Bl la ¸eneralaj rezultoj de la proleta movado.

Berlin (GDR), aprilo 1989

Detlev Blanke

96


www.omnibus.se/inko

ISBN 91-7303-142-9