Download pdf - Marketingu Nderkombetar

Transcript
Page 1: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. Ali JAKUPI

Marketingu Ndërkombëtar

Prishtinë, © 2008

Page 2: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

2

Prof. Dr. Ali JAKUPI Marketingu Ndërkombëtar © autori KREU IX MODELET STRATEGJIKE PËR ZGJEDHJEN E TREGJEVE TË HUAJA

1. Heterogjeniteti i tregut botëror Çdo treg jashtë tregut vendor e ka domethënien e tregut të huaja. Meqë secili treg ka trreitorin dhe sovranitetin e vet, duhet kuptuar se e ka edhe tregun e vet, të shtrirë në një mjedis të caktuar, ku janë të pranishëm dhe veprojnë dimensionet e ndryshme, si dhe konsumatorët paraqesin fokusin kryesor të interesimit të ndërmarrjeve. Bazuar në faktin se në botë ekzistojnë më shumë se 200 shtete, pa hezitim konkludohet se funksionojnë më shumë se 200 tregje. Këto të gjitha janë pjesë të një sistemi të përbashkët, pra, të tregut botëror. Tregjet nuk janë të njëjta, as nga aspekti i resurseve, i konsumtaorëve dhe i konkurrencës. Me heterogjenitein e tregjeve, përkatësisht të tregut botëror, nënkuptohet laryshia e faktorëve të mjedisveve, ku përfishet faktori demografik, ekonomik, juridik, socio-kulturor e tjerë. Sa herë të vështrohet struktura heterogjene e tregut botëror, duhet të merren parasysh dimensionet e mjediseve. Kulturat, baza ekonomike, e shfaqur nëpërmjet fuqisë blerëse, ofertat dhe kërkesat, konkurrenca, janë tregues që e thellojnë heterogjenitetin e tregut. Shikuar historikisht, tregu botëror kurrë nuk ka qenë homogjen. Edhe në kohën nismëtyare, kur kanë filluar transkacionet në mes të shteteve, kanë ekzistuar dallime në ekonomitë e vendeve, në nivel të zhvillimit dhe në strukturë. Ndërkaq, me zhvillimin e gjithanshëm ekonomikdhe shoqëror, ndërvarshmëritë në kuadrin e tregut botëror bëhen gjithnjë e më të theksuara. Është kjo pasojë e këmbimit sa më të madh joekuvivalent. Ky fenomen e shton ndërvarshmërinë nëpër vendet e ndryshme në botë. Bota qysh më herët ka marrë kahe diferencuese tëzhvillimit. Janë vënë në disproporcion hemisferat veri jug (1, f.....), ku në pikëpamje të zhvillimit sikur dominon veriu, ndërsa jugu karakterizohet me prapambeturi dhe mangësi të mirëqenies materiale e jetësore. Në këtë mënyrë, sot e kësaj dite, në botë është i pranishëm numri numër më i madh i të varfërve në krahasim me numrin më të vogël të të pasurëve. Në mjesiet ku shtimi i popillsisë shënon normë të të lartë, treguesit ekonomik janë më të vegjël. Në vendet dhe rajonet me zhvillim më të lartë ekonomik, faktori demografik shënon shtim më të limituar. Heterogjenitetin e trgfeut botëror e bënë më reflektuesecuria shpërpjestuese e faktorit ekonomik ndaj faktorit demografik. Kjo do të thotë se shtimi i faktorit ekonomik dhe atij demografik bëhen në kahe të kundërta. Në një situatë të tillë disfavorizuese për pjesën më të madhe të popullsisë dhe favorizuese për pjesën më të vogël të popullsië në botë, e krijojnë politikat e investimeve, përkatësisht alokimi i investimeve, të cilat janë pronë e të pasurëve. Nga prizma e

Page 3: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

3

gabimeve të qëllimshme të tilla mund të shqyrtohen, mund të vështrohen shkaqet që ndikojnë në disproporcione në zhvillim, në mënyrën dhe në standardin jetësor. Përfitimet që alokohen të një numër më i volëg i investuesve, në masë të caktuar e deformojnë dhe e zvogëlojnë e fitimin vetjak. Konstatimi në fjalë mund të këtë mbështetje në faktin se në mjediset ku ekzistojnë resurse natyrore, faktori demografik i lënë pas dore, sa do që është famoz në numër, nuk është absorbues i volitshme i ofertave që plasohen në tregjet përkatëse, të tyre. Mungesa e fuqisë blerëse është faktor limitues, që ndikon në disa drejtime: në konsum të varfër dhe në moszhvillim të tregut. Duke mos e përfillë këtë fakt, të pasurit, veprojnë me ligje paksa egoiste, pa shtrirje të gjerë të politikave dhe pa synime që me një fitim më të vogël në periudha të shkurtëra kohore, në kohëzgjatjet tjera e kompenzojnë ate që nuk e kanë arritur. Investimet, realisht, janë sinonim i shpërndarjes së bruto produktit vendor nëpër vende të ndryshme në botë. Nga politikat e këtilla ndodhin disproporcione të mëdha të GDP-së, por edhe të treguesve tjerë dhe të popullsië në relacione botërore. Ekspertët botërorë, shkenca dhe eksperienca aktualisht nuk kanë dhënë përgjigje të duhura për gjendejen e sotme të heterogjenitetit botëror. Teoretikisht janë dhënë konstatime të mirëfillta, naliza të qëndrueshme, ndonëse nuk janë gjetur mjete strategjike për të ndryshuar pozicionet e ekonomive nëpër vende të caktuara. Të dhënat statistikore, institucionet kompetente, individët e shquar i vlerësojnë drejt relacionet e zhvillimit nëpër mjedise të ndryshme, i vejnë në spikamë kushtet dhe faktorët ndikues, porse ende nuk gjenden forca që heterogjeniteti i tregut të shndërrohet sadopak në tërësi me lemente sadopak homogjene. Për të përcaktuar nivelin e heterogjenitetit të tregut botëror, nuk është i mjaftueshëm vetëm faktori ekonomik dhe ai demografik, por edhe një vister i faktorëve tjerë, që nuk janë asgjë tjetër përveç dimensionet e mjediseve ndërkombëtare. Të kuptuarit mirë të atyre faktorëve, mundëson shkoqitjen, nanizën e nevojshme edhe të nivelit të heterogjenitetit të tregut të huaj. Heterogjeniteti i tregut botëror është siç është, ndonëse ka mundësi të ndryshojë në të mirë të zvogëlimit të kësaj shkalle të padeshirueshme, të ndryshimit të pozicioneve të shtetetve, nga të varfërat të radhiten në vendet e zhvilluara. Tërë problematika është me tipare dinamike, që do të thotë se ardhmeria e tregut botërore do të pësojë ndryshime,. Në kahe të përmirësimit të shumë pjesëve të tij. Globalizimi ka përmas logjike që disa çështje të rëndësishme në zvogëlimin e shkallës së heteriogjenitetit, kushtimisht nëse realiteti i sotëm kuptohet mirë dhe në saje të kësaj gjendje ndërtohen strategji të nevojshme, të cilat shëpijnë deri të ndryshimi i situatave. Shkalla e diferencave të heterogjenitetit të tregut botëror, mund të matet me indikatorin e GDP-së, për katësisht me GDP per capita. Shetetet që kanë arritur nëvel të lartë e që janë në ekspansion e sipër , paraqesin modelin e të zhvilluaraëve dhe mundësitë reale se si mund të arriehn rezultate në zhvillimin ekonomik dhe në mirëqenien njerëzore. Tendencat faktike janë impozante dhe të mbështeteura. Defektet në gjendjet e përgjithshme, ku përfshihen edhe vendet e përparuara, janë prezente në pamundësitë për ndryshimin e gjendjeve të të pazhvilluarëve, duke i shfrytëzuar me racionalitet resurset, teknoklogjitë e sofistikuara dhe metodat e ashtuquajtuara të ekuilibrimit. Të të gjithë faktorët gjendet diçka pozitive, prandaj, nevojat parqiten në sferën e aktivizit të tyre. Heterogjeniteti i tregut botëror do të jetë i shfaqur edhe në periudhat që vijnë. Edhe nën supozimin se politikat për investime të jenë sa më të drejta dhe funksionale, me një parashikim se pjesa dërrmuese e shteteve do të shënojnë zhvillim më dinamik,

Page 4: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

4

megjithatë, në rruzullin tokësor është e pamundur (madje e panevojshme) të homogjenizohet shumëçka. Kulturat, religjionet, resurset, kushtet klimatike, releviore, religjionet, tradita, do të ruajnë si me gjelozi dallimet që ekzistojnë në mes kombeve, popujve, grupacioneve, klasave. Globalizimi mund të konsiderohet një proces i pashmangshëm, në një anë, dhe një test i një periudhe të caktuar, për të lënë shenja të ndryshimit, nga anan tjetër. Me fjalë tjera, heterogjeniteti i tregut botëror, ka tendaca të homogjenizimit, por me intensitetet të diefenecuara. Kërkesa në tregje të ndryshme tregon qartë se barierat psikolgjike, për blerje të produkteve me origjinë nga vende të ndryshme, më nuk paraqesin ndonjë faktor serioz limitues. Mirëpo në arsenalin e faktorëve në mjedise dhe tregje gjithnjë do të ngelin elemente dhe premisa me karakter difencues, që shprun në favoret e heterogjenitetit të tregut botëror.

2. Zgjedhja e tregjeve të huaja Ndërmarrjet posa marrin vendim për të hyrë në tregjet ndërkombëtare, duhet në të njëjtën kohë, po ashtu, të vendosin :

- për cilin ose cilat tregje të orientohen dhe, - të zgjedhin tregun (tregjet) e synuara.

Natyrisht, ky përcaktim nuk është e natyrës ad-hoc, por, paraprakisht zhvilohen aktivitete të nevojshme, që kanë të bëjnë me identifikimin, komparacionin në mes tregjeve, konkurrencën, si dhe mundësitë reale që i ka vet ndërmarrja. Në kontekstin kërkimor përfshihen gjërat preliminare, të cilat më pastaj detajizohen mundësisht sa më mirë, me qëllim të zbardhjes së problemeve që janë prezente, ose që mund të paraqiten në mjedisin ku janë përkufizuar tregjet e zgjedhura.

Në punën e bërë parapërgatitore dalin në shesh shumë shanse potenciale, të cilat e trimërojnë ndërmarrjen për të vazhduar edhe më tutje proceset e filluara. Në të njëjtën kohë, mund të shfaqen shumë rreziqe dhe paqartësi. Problemet reflektohen në repertoarin e aktiviteteve kërkimore në suazat e kërkimeve të tregjeve të huaja. Paralelisht me këte, pikërisht, nga këto kërkime u gjendet fija e zgjidhjes së problemeve. Informacionet janë parakusht për identifikimin dhe seleksionimin e tregjeve. Seleksionimi bëhet nëpërmjet krahasimeve në mes të tregjeve, për të vënë raport real në mes kërkesave në treg dhe ofertave që ndërmarrja është në gjendje t’i plasojë në tregjet përkatëse. Sipas Kigenit (Keegan), informacionet dhe të dhënat që përdoren janë “materiali riprodhues” themelor për ekspertët e marketingut ndërkombëtar (2, f...) Weller thekson (3, f.....): “Eksportuesit duhet të paguajnë, qoftë për gabimet e bëra, ose për kërkimet e tregut, me çka mundësohet ikja nga gabimet.” Në strategjinë e zgjedhjes së tregjeve të huaja është e pranishme qasja iniciale e planifikimit, ku përfshihen:

1. produktet që destinohen për shitje në tregjet e huaja dhe, 2. në cilat vende.

Është e kuptueshme se vendimet nuk janë rrjedhojë e ndonjë emocioni, çasti. Ato paraqesin një punë sistematike, duke filluar nga tendencat e ndërmarrjes, synimeve të saj, kërkimeve, grumbullimit dhe përpunimit të informacioneve, deri të marrja e vendimeve për llojet konkrete të produkteve që do të orientohen në tregjet e zgjedhura të huaja. Produktet e destinuara për treg të huaj duhet të jenë të adresuara për tregun konkret, për të cilin janë bërë dhe bëhen vijimisht kërkime të nevojshme, sistematike e kontinuele. Me

Page 5: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

5

këtë nënkuptohet se duhet të ekzistojë harmoni në mes qasjeve kërkimore dhe zgjedhjës së tregjeve të huaja. Njohja dhe zgjedhja e tregjeve të huaja janë parakushte për marketing ndërkombëtar të suksesshëm. Marketingu ndërkombëtar i përcakton qasjet në saje të hulumtimeve, si dhe krahas planifikimit të aktiviteteve të marketingut, planifikohen edhe aktivitetet e sektorëve tjerë të ndërmarrjes, përkatësisht arrihet deri të planifikimi integral i kompanisë. Zgjedhja e tregjeve të huaja është çështje e ndërlikuar dhe me përgjegjësi. Gabimet e mundshme mund të jenë fatale për ndërmarrjen e orientuar në tregje të huaja. Ndërmarrja në këtë mënyrë ngarkohet me shpenzime të papara dhe, njokësisht, humbaset në kohë. Ekspertët q marketingut ndërkombëtar janë të obliguar që të gjithë parametrat elementarë t’i vejnë në peshojë dhe vendimet e marra të jenë të qëndrueshme. Në procesin e aktiviteteve për zgjedhjen e tregjeve të huaja paraqiten shumë vështirësi, nga të cilat veçohen:

- largësia territorialo - gjeografike në mes të vendeve, - mangësia e informacioneve për kulturat e mjediseve të huaja, si dhe për

marketingun ndërkombëtar, - mungesa e statistikave relevante për tregjet e huaja, - problemet gjuhësore për artikulim dhe për kooperim në biznes.

Këto vështirësi reflektohen posaçërisht me rastin e kërkimeve të tregjeve të huaja të vogla, madje edhe në vendet e pazhvilluara. Gjithnjë është evidente se tregjet e mëdha, të zhvilluara dhe të afirmuara kanë të plasuara informacione për paramterat, treguesit themelorë që i ka arritur vendi, për nivelin kulturor, si dhe për gjuhen lidere. Statistikat me të dhëna relevante gjenden në nivel të lartë, prandaj, për këtë arsye të këto tregje problemet dhe vështirësitë janë më të reduktuara. Ndërkaq, në vendet e pazhvilluara, mangësitë shfaqen duke filluar nga infrastruktura ligjore, nga prezantimi dhe artikulimi i kulturave, inferioriteti gjuhësor, statistikat e pazhvilluara, deri të pa mundësia e prezantimit në kohë dhe në hapësirë e kërkesave, e potencialit dhe e strukturës së konsumatorëve. Zgjedhja e suksesshme e tregjeve të huaja është gjysma e suksesit në biznesin e ndërmarrjes. Vështrimet analitike, kërkimet e tregut mundësojnë kërkime të mirëfillta të marketingut. Kjo do të thotë se sfera e tregut imponon nevojën për zbardhjen e realitetit në ndërmarrje, duke i vënë në peshojë të gjithë parametrat, resurset, sektorët, si dhe mundësitë për të ofruar atë që e kërkon tregu i zgjedhur. Natyrisht, nuk ka treg të idealizuar, perfekt. Dinamika e konkurrencës, krijon raporte herëherë të papara, madje vështirësi dhe sfida, me të cilat ballafaqohet ndërmarrja. Është me rëndësi të kuptohet ç’është lideri, i dyti pas tij, ose i treti. Beteja për të dalë i pari nuk ka të ndalur. Mirëpo, duhet plotësuar konditat për të dal fitues në këto beteja. Fitues duhet të jetë më i miri, produkti, ndërmarrja që ka strategji të fortë. Tregu, cilido që të jetë, nuk përbëhet vetëm nga liderët. Defilojnë firma të ndryshme, që janë të kategorizuara në nivele më të ulëta të pozicionimit të tyre. Mbijetesa e tyre varet nga përballimet dhe tejkalimet e sfidave që paraqiten në treg. Derisa t’iu bëjnë ballë vështirësive mund të qëndrojnë në tregjet e zgjedhura. Humbja e torruas i detyron të bëjnë zgjedhje tjera, nëpër mjedise ku mund t’i bëjnë ballë konkurrencës. Në kuptimin e përgjithshëm secila ndërmarrja është e varur nga tregu i huaj. Në kushtet bashkëkohore të zhvillimit ekonomik, orientimet sipas parimit etnocentrik paraqesin një opcion që në një kohë mund të jetë ngulfatës. Orientimet në tregjet e huaja

Page 6: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

6

janë bazament për zhvillimin e bizneseve bashkëkohore. Nëse ndërmarrja bëhet prestigjioze në tregun vendor, e tillë do të jetë edhe në tregjet e huaja. Pa dyshim do të ndeshet me rreziqe më të mëdha, ndonëse edhe tregu vendor nuk është i mbyllur, që do të thotë se edhe në të rreziqet janë të pranishme. Me rastin e zgjedhjes së tregjeve të huaja, ndërmarrja duhet të plotësojë një parakusht të domosdoshëm. Është fjala për aftësim në rend të parë për të qenë konkurrente në tregun vendor. Çërtifikimi i tillë është çelës për hyrje dhe mbetje gjatë edhe në tregjet e jashtme. Më së miri është të kuptohet realiteti se tregu është treg dhe, në kushtet e globalizimit nuk ka ndarje në të brendshëm dhe në të jashtëm. Të gjitha tregjet janë të prekur nga elemente interne dhe eksterne, nga importet dhe eksportet, nga ndonjë formë tjetër e bashkëpunimit. Vendet e vogla në veçanti janë të obliguara të mos qasen në tregun gravitues vendor, por në përmasa të gjëra, aty ku gjejnë shansë për inkorporim. Mund të thuhet se pikërisht në këtë filozofi fshehet enigma e suksesit, e zhvillimit ekonomik të vendit. 3. Qasjet dhe modelet për zgjedhjen e tregjeve të huaja Zgjedhja e tregjeve të huaja është çështje e ndërlikuar dhe imponon nevojën për qasje për teknika, aktivitete nga më të ndryshmet, për të krijuar kushtet normale për penetrim në tregjet e huaja. Përkundër rregullave, proceseve, me karakter të ngjashëm, megjithatë për shkak të shfaqjeve të ndryshimeve dhe të specifikave të shumta, paraqiten dallime të mjediseve, për çka nevojiten qasje përkatëse, si dhe modele që mund të jenë më të përshtatshme. Ekzistojnë qasje dhe modele të ndryshme për të bërë zgjedhjen dhe seleksionim e tregjeve të huaja. Ndër to mund dallohen këto (1, f. 152):

- Modeli Walwoord, - Modeli Tookey, - Modeli Rocco, - Modeli Root, - Modeli Terpstra, - Modeli Diamond, - Modeli Vezjak, - Modeli Obraz.

Modeli Walwoord përbëhet nga katër filtra, sipas kësaj radhitje: 1. niveli makro kërkimor, 2. niveli i kërkimit të raportit tregu-produkti, 3. niveli mikro i kërkimit dhe, 4. niveli i tregut të synuar sipas prioritetit.

Në këtë model përfashihen disa faza. Faza e parë fillimisht nismën e ka të mundësitë preliminare, për të kaluar në fazën tjetër vijuese, që ka të bëjë me mundësitë eventuale, në fazën para përmbyllëse të mundësive të mundshme, deri në fazën përmbyllëse që është e lidhur me mundësitë konkrete. Në filtrin e parë përfshihen kërkimet makro, që do të thotë se fillohet nga e përgjithshmja, për të vazhduar në qasjet e kornizuara të tregut dhe të produktit e më pastaj zbërthimet e mëtejme kërkimore janë të nivelit mikro, me çka mundësohet synimi përfundimtarpër zgjedhje të tregut të synuar, sipas prioriteteve që i ka në krahasim me tregjet tjera.

Page 7: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

7

Modeli Tookey përbëhet nga: 1. Zgjedhja dhe definicioni i tregut dhe, 2. Zgjedhja e segmentimit të tregut.

Zgjedhja e treut të synuar është aktivitetei përgatitor për t’u përcaktuar se cili treg është atraktiv dhe ndërmarrja ka mundësi të peneterojë në të. Atraktiviteti i tregut dhe mundësitë e ndërmarrjes mund të jenë diametralisht të kundërta. Për të depërtuar në tregjet e zgjedhura, ndërmarrja duhet të jetë kompatibile me potencialet e veta në raport me kërkesën dhe konkurrencën që mbizotëron në treg.

Zgjedhja e segmentimit të tregut bëhet në saje të qasjeve përkatëse dhe të homogjenizimit mundësisht më të madh të kërkesave në treg (4, f. ).

Modeli Rocco përfshinë këto (5, f.44): 1. kërkimet preliminare, 2. kërkimet orientuese, 3. kërkimet indikative dhe, 4. kërkimet konkrete.

Në modekin Rocco përbëhet nga kërkimet e karakterit preliminar, nga konkluzionet e të cilave kalohet në fazën tjetër të kërkimeve, në kërkimet orientuese. Kërkimet orientuese mundësojnë përcaktimin për cilin treg të bëhen përgatitjet dhe për penetrim të suskesshëm në treg. Kërkimet indikative parqesin fazën e afërt për të kaluar në kërkimet konkrete.

Modeli Root (6, f. 45) ka kuptim të gjerë ngase është i konstruktuar në përmasa të gjëra. Kërkimet shtrihen për të gjitha vendet me perspektivë, madje me potenciale të larta të tregut, për t’i zgjedhur vendet adekuate, më të përshtatshme, në të cilat mund të penetrohet në mbështetje të strategjive më të volitshme dhe dobiprurëse.

Modeli Terpstra, nuk është model i mirëfilltë, ndonëse kërkimet e veta për hyrje në tregje të huaja i mbështet në: 1. potencialin e tregut, 2. konkurrencë dhe, 3. klimë polititke.

Është e natyrshme se këto kërkime mund të jenë pjesë përbërëse të modelimit për hyrje në tregjet e huaja. Potenciali i tregut është tregues paraprijës për të përcaktuar orientimin për tregun e synuar. Po ashtu, konkurrenca ilustron gjendjen në treg, nivelin e ofertave, me çka ndërmarrja ka mundësi t’i valorizojë, t’i matë mundësitë e veta për t’i bërë ballë konkurrencës. Klima politike është faktor i rëndësishëm për t’i definuar qasjet dhe veprimet. Nëse klima politika është e volitshme dhe stabile, shanset për penetrim të ndërmarrjes në tregun e synuar janë më të dukshme dhe, e kundërta klima e pavolitshme është element limitues për hyrje në tregjet e huaja. Modeli Diamond është i përshtatshëm për ndërmarrjet e vogla. Është model me elemente konceptuale dhe procedurale lidhur me zgjedhjen e tregut të huaj. Përbëhet nga vlerësimi i resurseve të vet ndërmarrjes dhe vlerësimit të tregjeve në vendet e zgjedhura. Pas vënies në pah të parametrave përkatës, bëhen seleksionime nëpër faza, për të definuar saktësisht tregjet e zgjedhura të huaja.

Modeli Vezjak përbëhet nga dy modele (7, f. 68,69): 1. modeli i seleksionimit fazor të tregut dhe, 2. modeli i kombinuar.

Sipas këtij modeli realizohet seleksionimi detajistik dhe segmentimi i tregjeve të huaja, nëpër faza të caktuara, ndërkaq kombinimi arrihet nëpërmjet seleksionimit dhe dhe segmentimit të tregjeve, për përcaktime përfundimatre në cilin treg ndërmarrja do të penetrojë.

Page 8: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

8

Modeli Obraz përbëhet nga disa lloje të kërkimeve të tregjeve të huaja. Kërkimet i klasifikon në dy grupe (2, f. 152):

1. njohuritë preliminare për të mjediseve të vendeve të huaja dhe, 2. kërkimet kuantitative dhe kualitative të tregjeve të huaja për disa lloje të

produkteve. Me këtë model kërkimet bëhen për tregjet e zgjedhura veç e veç, me qëllim të

përcaktimit të strategjive adekuate për penetrim në to. Qasjet dhe modelet për zgjedhjen e tregjeve të huaja kanë rëndësinë e vet nga shkaku se shumë gjëra të përgjithësuara kristalizohen dhe në bazë të modeleve të zgjedhura mund të merren vendimaet në ndërmarrje, të cilat janë të qarta, të qëndrueshme dhe realizohen me sukses. Modelet janë korniza ndihmëse, anipse nuk kanë forcë për zgjedhjen e problemeve të tërësishme që kanë të bëjnë me procedurat, strategjitë për penetrime të suksesshme në tregjet e huaja. Është me rëndësi se përveç modeleve të mësipërme, ekzistojnë edhe modele tjera, zbatimi i të cilave efektuohet në zgjedhje të leverdishme të tregjeve të synuara. 4. Modeli strategjik i seleksionimit të tregjeve të huaja Modeli strategjik i seleksionimit të tregjeve të huaja ka disa karakteristika themelore. Këto janë:

- objektiviteti kërkimor i seleksionimit, - avancimi i qajseve klasike të kërkimeve të tregjeve ndërkombëtare sipas parimit

“prej vendi në vend”, duke i dhënë rëndësi komparacionit dhe analizës së segmenteve,

- zbatimi në ndërmarrje të mesme dhe të vogla, - përmbajtja e caqeve strategjike-planifikuese.

Modeli strategjik i selekesionimit të tregjeve të huaja Skemë, f.3/VI.

Modeli strategjik i seleksionimit të tregjeve të huaja përbëhet nga dy tërësi: Orientimi strategjik dhe kërkimi i tregut. Orientimi strategjik inkorporon::

- strategjitë e filtirimit në tregjet e huaja, - strategjitë e analizës komparative të tregjeve të huaja dhe, - strategjitë e segmentimit të tregjeve të huaja.

Sipas orientimit strategjik bëhet grupimi strategjik i tregjeve ndërkombëtare, ku bëjnë pjesë elementet gjeografiko-demografike, socio-kulturore, politiko-shoqërore dhe ekonomiko-zhvillimore.

Page 9: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

9

Në bazë të strategjisë së filtrimit në tregun e huaj bëhet seleksionimi në treg ekzistues, treg potencial dhe në tregtë pranueshëm. Nga këto tregje të seleksionuara përcaktohet tregu i zgjedhur. Nëpërmjet strategjisë së analizës komparative të tregut të huaj, selekcionohen: treguposaçërisht aktiv, tregu relativisht aktiv dhe tregu më pak aktiv. Ndërkaq, strategjia e segmentimit të tregut të huaj mundëson seleksionimin e segmeneteve të ndarë, veç e veç, segmentet e shumë tregjeve, si dhe segmentet globale. Në tërërsinë e aktiviteteve të kërkimeve të tregut bëjnë pjesë: kërkimet e mjedisit ndërkombëtar, kërkimet e mundësive të tregut dhe kërkimet e kushteve të marketingut. Modelet pasqyrojnëgjëra të përbashkëta në mes tyre, siç janë nevojat e domosdoshme për hulumtimin e trgeut ndërkombëtar, mirëpo posedojnë edhe dallime në qasje dhe në çështjet komparative në mes tregjeve. Në përgjithësi qasjet dhe modelet e seleksionimit të tregjeve të huaja lehtësojnë procedurat për penetrime në tregjet e zgjedhura. 5. Qasja sipas fazave të seleksionimit të tregut të huaj Nëse ndërmarrja nuk është e aftë financiarisht për aktivitetet e marketingut vendor, edhe më vështirë do ta ketë në marketingun ndërkombëtar. Pikënisja e firmës, natyrisht, është në ambientin e domicilit, ndonëse në aspektin e formësimit të korporatave multinacionale dhe transnacionale, domicili nuk paraqet rëndësi të posaçme. Kudo që veprohet, duhet të sigurohen vlera financiare, me të cilat financohen aktivitetet e ndërmarrjes, kryhen obligimet ndaj shtetit (qeverisë) dhe akumulohet profit, si një funksion për zgjerimin e bazës materiale, e investimeve dhe e rrites dhe e zhvillimit të ndërmarrjes. Qasja bëhet me model të caktuar të seleksionimit. Në këtë model ekzistojnë dy paralele të proceseve. Është fjala për procesin e eleminimit dhe procesin e pranimit. Paralelet ndërtohen nëpërmjet katër niveleve të filtrimit. Modeli i zhvilluar i strategjisë së filtrimit të tregjeve të huaja Skemë – fot. F.5/VI Modeli përbëhet nga katër filtra, prandaj, për këtë arsye emërtohet model i strategjive të filtrimit të tregjeve të huaja. Nëpër nivelet filtruese veprojnë dy procese: i pranimit dhe ai i eliminimit. Në procesin e pranimit përfshihet periudha strategjike e parë, ndërsa në procesin e eliminimit periudha strategjike dytë. Në nivelin e parë të filtrimit përfshihen indikacionet e strategjive të grupimit, disponibiliteti i informacioneve të tregut, me të cilat definohen objektivat e biznesit. Në këtë nivel eliminimet bëhen në bazë të indikacioneve të përgjithshme. Niveli dy i filtrimit përmban tregun ekzistues, disponibel, ku bëjnë pjesë potenciali i tregut, varësia imporuese, , pjesëmarrja në treg dhe trendi i tregut. Në këtë filtër në procesin epranimit përfshiehn vendet, në të cilat me arsye të theksuar bëhen kërkimet e nevojshme. Ndërkaq, në procesin tjetër, eliminimi bëhet në bazë të indikacioneve të tregut. Tregu disponibël fillimisht hulumtohet nëpërmjet shfrytëzimit të infoemacioneve sekondare, për shkak të racionalitetit. Në veçanti merret parasysh fuqia blerëse (potenciali i tregut), si dhe shkalla e varshmërisë nga importi të vendit që hulumtohet. R.

Page 10: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

10

Obraz, është i mednimit të dihet për shtetin përkatës sa është i varur nga importet, por kjo çështje ka domethënie më të gjerë. Sipas tij, eksportuesi nuk është mjaftueshme të ketë njohuri për nevojat për import, në vendin ku e orienton eksportin, por duhet të di për nevojat e tërësishme importuese, si dhe me strukturën dhe mundësitë e eksportuesve, me të cilat përmbushen nevojat e importuesve (8, f. 83). Pjesëmarrja në treg iluston angazhimin dhe përfaqësimin e ndërmarrjes me produkte të caktuara në tregun përkatës. Në këtë kompleks është më rëndësi të dihen trendet e rritës, të rënies, të stabilizimit, ose të madhësisë së ofertave kundrejt konkurrencës. Tregjet potenciale (filteri III) janë tregje të rëndësishme, por që ende ndërmarrja nuk ka hyrë në to. Për penetrim nevojiten analiza në bazë të kritereve seleksionuae, ku bëjnë pjesë struktura e importeve në ato tregje, barierat e rregullatiave, , si dhe kostoja e qasjeve. Në këtë nivel, në bazë të kritereve seleksionuese, miratohet, pëlqehet vendime shansa të volitshme dhe mundësi të tregut, ndërsa të procesi tjetër paralel eliminimi i elemeneteve në mbështetje të kushteve që kanë të bëjnë me rregulativën juriidike të vendit të caktuar. Duke kaluar nëpër këto faza seleksionuese, arrieht në nivelin e filtrit katër, të faktet për tregun e pranueshëm, të pëlqyer. Këto tregje shtrihen në vendet me shansa dhe mundësi reale të tregjeve, ku eliminimet bëhen në bazë të shkallëve të paqarta, pa sigurta. Për tregun e pranueshëm vijnë në shprehje kriteret seleksionuese, për të indentifikuar stabilitetin e mjedisitprezencën e rrezikut, praktika e biznesit dhe e marketingut. Pas rrugëtimit nëpër këto nivele, ose filtra, zgjedhet tregu, në vendet ku mbizotërojnë shansat dhe mundësitë atraktive të tregut.Nga kjo mund të konkludohet se nuk është e mundur, as e dobishme të penetrohet me procedura të shkurtëra të aktiviteteve në tregjet e huaja. Kriteret seleksionuese i sqarojnë përparësitë dhe pengesat, rreziqet dhe shanset pozitive, atraktivitetin dhe barijerat, në mbështetje të të cilave merren vendime të depërtohen në tregun e zgjedhun, të seleksionuar. Zgjedhja e tregjeve të huaja imponon nevojën për kalim të mirëfilltë nëpër faza të caktuara, duke kombinuar kriteret që janë dobiprurëse në sqarimin e situatave, jo vetëm me karakter të aktualiteteve, por edhe për të ardhmën. Modeli i mësipërm përseritet gjatë gjithë kohës, për të identifikuar tregje të përshtatshme, që ndërmarrja perkon me mundësitë e vet për penetrim dhe ngelje sa më të gjatë në mjedise të tilla. Në tërësinë e niveleve dhe të shkallëve të filtrimit, mund të konkludohet në këtë mënyrë: - Tregjet disponible, apo ekzistuese gjenden në vendet, ku duhet të bëhen kërkimet e detajizuara. - Tregjet potenciale përmbajnë tërë strukturën e konsumit të tërësishëm në vendin e huaj. - Pjesëmarrja e tregjeve do të thotë participimi me produktet, ofertat komplete në tregjet e huaja të caktuara. - Tregjet e pranueshme janë tregjet që kanë shansë reale në fazën e ardhshme (filtriIV). - Stabiliteti i mjedisit është kriter seleksionues për tregjet e pranuara. - Praktika e marketingut dhe e biznesit ofrojnë kriter plotësues të kërkimeve. 6. Analiza komparative në modelin e seleksionimit të tregut të huaj Marketingu komparativ vënë në pah dallimet, ngjashmeritë në mjediset e ndryshme. Në këtë kompleks analiza e marketingut ndërkombëtar përfshinë dy çështje:

Page 11: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

11

1. Çka duhet të krahasohet? dhe, 2. Si të bëhet krahasimi në mes të vendeve?

Ekzistojnë mënyra të ndryshme të vështrimeve. Fillimisht duhet të kuptohet domethënia e klasifikimit. Terpstra thotë: “Klasifikimi është fillim i shkencës, ndërsa analiza komparative në marketingun ndërkombëtar është përpjekje e firmës të gjejë klasifikime të rëndësishme ose kategori të tregjeve botërore” (2, f. 162). Të disa varianta strategjike reflekton komplementariteti. Komplementariteti në model shfaqet nëpërmjet:

- strategjisë së grupimit, ku zënë vend analiza preliminare e vendeve në përmasa ndërkombëtare,

- strategjisë së filtrimit, ku përfshihen analizat e ndara të vendeve sipas fazave; - strategjisë së analizës komparative, ku bënë pjesë analiza e dy apo më shumë

sistemeve të tregut (marketingut), ose klasifikimi i detajizuar dhe rangimi i tregjeve atraktive dhe,

- strategjisë së segmentimit – ndaras, të krahasuar me shumë tregje, ose analiza globale e bartësve themelorë të kërkesës (blerësve ose shfrytëzuesve). Përvoja sa më e madhe ndikon në ndërvarshmërinë dhe në gërshetimin e

strategjive për sleksionimin e tregjeve të huaja. Keegan 9, f.222; 2, f. 163) i venë në spikamë tri kategori të analizës komparative në marketingun ndërkombëtar. Këto kategori janë:

1. kombëtare – kompania dhe mjedisi, 2. në mes kompanive të vendeve të ndryshme dhe, 3. në mes tregut kombëtar dhe subkombëtar (p.sh. Franca dhe Kalifornia, ose

Gjermania dhe New Jerssy). Për seleksionimin e tregjeve të huaja formohen dhe shfrytëzohen kritere

respektive.Disa kritere të seleksionimit të tregjeve të huaja mund të grupohen: - sipas cilësisë dhe precizitetit dhe, - sipas përfshirjes.

Në grupin e parë dallohet: 1. analiza parimore dhe, 2. analiza plotësisht komparative.

Analiza parimore përfshinë procesin preliminar dhe orientues të kërkimeve të tregjeve ndërkombëtare, ndërkaq analiza plotësisht komparative është më e plotë, sepse lidh kërkimet e detajizuara të konkurrencës dhe të tregjeve të zgjedhura, për t’i definuar programet e kasioneve të veprimit.

Në grupin e dytë, sipas përfshirjes, dallohen: - analiza komparative e tregut për dy ose më shumë tregje; - analiza komparative e segmenteve të tregut.

Analiza komparative për ose më shumë tregje mundëson krahasimin në mes ose më shumë tregjeve, duke i vlerësuar dallimet me tregun vendor, si dhe me tregjet reprezentative të huaja. Analizat përfshijnë karakteristikat e mjedisit, por edhe të praktikave të biznesit dhe të marketingut.

Analiza komparative e segmebteve të tregut mund të realizohet në kuadrin evetëm një tregu, në më shumë tregje, ose duke krahasuar variacionet e një segmenti me segmentet globale, për t’i vënë në pah karakteristikat e ndryshme dhe kushtet e tregjeve, me qëllim të piketimit të atyreve që janë të volitshme sdhe të mundshme.

Pra, analiza komparative e segmenteve të tregut karakterizohet me këto përmasa:

Page 12: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

12

a/ në kuadrin e një tregu, b/ në kuadrin e numrit më të madh të tregjeve dhe, c/ krahasimi i varianteve të një segmenti të karakterit global.

Sipas këtyre modeleve të analizave bëhet klasifikimi dhe rangimi në: 1. treg posaçërisht aktiv, 2. treg relativisht aktiv dhe, 3. treg më pak atraktiv.

Analiza komparative ka zbatim të rëndësishëm. Zbardhen dallimet dhe çështjet e përbashkëta, që ekzistojnë në ekonomite e vendeve të ndryshme, mundësitë e bashkëpunimit të ndërmarrjes, resurset prioritare, përparësitë komparative, si dhe shansat për të sendërtuar ekonomi vëllimi duke iu falenderuar kërkesave të tregjeve të huaja. Pikërisht, komparacioni hap rrugë për të kuptuar dallimey dhe ngjashmërtitë në mes ekonomive të vendeve me të cilat synohet ndonjë formë e bashkëpunimit.

Klasifikimi dhe rangimi i tregjeve kryhet nëpërmjet metodës së pikave (poenave). 7. Marketing segmentimi i tregjeve të huaja të zgjedhura Në modelin strategjik të seleksionimit të tregjeve të huaja është i përfshirë koncepti i segmentimit. Qëllimi përfundimtar i segmentimit është koncepti strategjik i segmentimit të tregut, i orientuar në identifikimin e pjesëve më interesante të tregut, të tregjeve të synuara, me kërkesë mundësisht sa më homogjene.

Segmentimi tash është më i nevojshëm sesa kurrnjëherë më parë, për shkak të rrites së heterogjenitetit të tregut. Objektivi përfundimtar i segmentimit është identifikimi i pjesëve të tregut, përkatësisht i grupeve të synuara të konsumatorëve, të shfrytëzuesve, të cilët kanë tipare deri diku të përbashkëta në kërkesat e tyre. Rëndësia e segmentimit të tregut është e shquar çdokund, mirëpo, dallimet shfaqen në bazë të madhësive, potencialeve, tregjeve të zhvilluara e tjerë. Root e analizon këtë tematikë dhe thekson se rëndësia e sgementimit të tregut është më e madhe tëtregjet më të mëdha e të zhvilluara, ku të ardhuart dhe teknologjitë kanë arritur nivel të lartë, se sa në tregjet e vogla, ku të ardhurat dhe teknologjia gjenden në nivel më të ulët, produktet janë më pak të diferencuara e të ngjashme.

Autorët M. McDonald dhe I. Dunbler, lidhur me segmentimin e tregut theksojnë....

...... Kriteret për segmentimin e tregut ndërkombëtar janë të shumta, por që dallohen

në dy tërësi të konsumit: - në rrafshin e konsumit të gjerë dhe, - në rafshin e konsumit industrial.

Të konsumi i gjerë shfrytëzohen në veçanti këto kritere: kultura (rasa, kombi, tradita, gjuha, religjioni, paragjykimet e tjerë), statusi socioekonomik (gjinia, mosha, arsimimi, të ardhurat, madhësia e familjes, profesioni etj.), madje lokacioni gjeografik, si dhe sjelljet e konsumatorëve (faktorët e përbashkët që ndikojnë në marrjen e evndimit për blerje). Ka edhe faktorë të tjerë, si bie fjala (10, f. ). Të konsumi industrial merren për bazë këto kritere: Lloji i shfrytëzuesit të fundit (ndërmarrje private, shtetërore, multinacionale e tjerë), lloji i veprimtarisë industriale,

Page 13: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

13

lokacioni gjeografik, madhësia e shfrytëzuesve, përvoja në biznesin përkatës e tjerë (2, f. 167). Përveç kritereve të përmendura në të dy tërësitë e konsumit, janë të njohur edhe kritere tjera me të cilat përcaktohet segmentimi i tregut. Ndër to mund të radhiten: motivet, standardi jetësor, mënyra e jetesëps, pritjet nga produktet e blera e kështu me radhë. Megjithatë, kriteret e pëgjithshme, si dhe ato specifike nuk mund të krijohjnë segemntime me karaketr universal, por që ndërmarrja segementimi e bënë në saje të nevojave të veta. .... Segmentation, anglisht libri. Format e segmentimit të tregut në marketingun ndërkombëtar janë:

1. segmentimi makro në bazë të karakteristikave të vendeve, 2. segmentimi mikro, në bazë të karakteristikave të blerësve.

Segementimi makro është metodë më e kapshme, ngase karakteristikat e një vendi mund tyë vështrohen më lehtë, duke i zbatuar të dhënat sekondare. Karakteristikat e blerësve paraqesin një gamë më të gjerë, madje më të ndërlikar për vështrime, për shkak të kërkesave heterogjene, si dhe dispersionit të popullsisë anekënd botës.

Segmentimi në marketingun ndërkombëtar dallohet nga segmentimi në marketingun nacional. Dallimet shfaqen nëpërmjet mundësive të segmentimit dhe përfshirjes së testimeve të segmeneteve nga ana e ndërmarrjes. Segementimi me karakter ndërkombëtar shtrihet në dy e më tepër vende, ku analizat bëhen në shumë tregje, deri në tregun global, me çka mundësohet përcamtimi i ndërmarrjes për segmentet e zgjedhura. Segmentimi në tregun nacional është i kufizuar, sepse përfshihet vetëm në një shtet. Në këtë rast është fjala për segmentimin ndaras ose uninacional

Në kuptimin e gjerë të segementimit ndërkombëtar orientimet kanë të bëjnë me identifikimin të nummrit më të madh të segmenteve të njëjta të blerësve. Makrosegmentimi e ka domethënien e grupimit të shteteve, të bëra në saje të strategjive të grupimit, me kërkesa mundësisht sa më homogjene.

Segementimi global i tejkalon kuijtë dhe barierat e shteteve, që do të thotë se fillimisht merret parasysh degementi global të tregut, për të identifikuar segmentet që gjenden nëpër vende të ndryshme. ......Po ashtu, ekzistojnë dallime në mes konceptit të gjerë dhe konceptit të ngushtë të segmentimit në marketingun ndërkombëtar. Këte mund ta vështrojmë në tabelën e mëposhtme: Matrica e formës së segmentimit të tregjeve të huaja (sipas D. Vezjak) Faktorët Orientimi 1. Etnocentrik 2. Policentrik 3.

Regjiocentrik 4. Gjeocentrik

1. Karakteri i ndërmarrjes

Ndërmarrja eksportuese

Ndërmarrja e karakterit ndërkombëtar

Ndërmarrja e karakterit multinacional

Ndërmarrja e karakterit global

2. Përvoja ndërkombëtare

Pa përvojë ose në fazën fillestare

Angazhimi aktiv ndërkombëtar

Angazhimi i plotë ndërkombëtar

Angazhimi i plotë ndërkombëtar

Page 14: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

14

3. Madhësia e tregut

I vogël I dukshëm Tregu mbinacional i përpjestimeve të mëdha

Tregu mbinacional i përpjestimeve të mëdha

4. Heterogjeniteti i tregut

I paktë I theksuar Unifikimi i standardeve të tregfut dhe homogjenizimi

Unifikimi i standardeve të tregut dhe homogjenizimi

5. Karakteri i produktit

Homogjen Heterogjen Tipi standard i produktit me variatet të modelit

Burimi Nga kjo skemë mund të vehen re se çfarë përfaqësimi, pranie dhe intensiteti kanë Faktorët e caktuar nëpër orientimet e ndërmarrjeve në relacione ndërkombëtare. Format e segmentimit të tregut në modelin strategjik të sleksionimit të tregjeve të huaja (sipas B. Rakita)

Elementet a segmentimit Format e segmentimit Qellimi i

segmentimit Dimensionet e segmentimit

Karakteristikat e segmentimit

Matjet e segmentimit

Pozicionimi ne model

I ndarë-veçuar (segmentimi uninacional)

Identifikimi i segmenteve te ndryshme te blerësve ne një treg

Një treg i huaj

Shkalla e homogjenizimit të nevojave në një treg-vend

Njësoj si në marketingun kombëtar

Qasje e veçuar dhe e diferencuar ndaj blerësve

I shumë tregjeve (segmentimi shumënacional)

Identifikimi i numrit më të madh të segmenteve të njëjta të blerësve të karakterit global

Më shumë tregje të huaja

Shkalla e homogjenitetit të kërkesave në shumë shtet

Shkalla e ngjashmërisë të karakteristikave themelore të segmeneteve të synuara në shumë shtete

Qasjet e koncentruara komparative ndaj blerësve

Segmentimi global

Variatetet ndërkombëtare të një segmenti të blerësve të karakterit global

Tregu (global) botëror

Shkalla e homogjenitetit të kërkesave në përmasa botërore

Variatetet nacional-ekonomike të përmbushjes së nevojave homogjene me produkte standarde.

Qasja e padiferencuar globale ndaj blerësve

Page 15: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

15

Burimi: Edhe në këtë skemë mund të vështrohen format e segmentimit, elementet e segmentimit dhe ndërlidhjet në mes veti. Në mbarështrimin e segmentimit duhet dalluar strategjinë e segmentimit kundrejt strategjisë së grupimit të tregjeve ndërkombëtare. Qëllimi përfundimatr i strategjive të segmentimit të tregut është i ndërlidhur ekskluzivisht në identifikimin e tërësisve të bartësve të kërkesës mundësisht homogjene. Kjo do të thotë se bëhet rrumbullakasimi i pjesëve të tregjeve sipas kritereve të kërkesës, ku refelektohen elementet themelore të mundimeve ose angazhimeve të marketingut. Ndërkaq, qëllimi përfundimatr i strategjisë së grupimit të tregjeve është klasifikimi i disa vendeve në botë në grupacione me mundësi relative homogjene ndërkombëtare, në kuptimin rajonal, të tregjeve, të klasave, të sistemeve e tjerë, sipas parimit gjeografiko-territorial, demografik, shoqëror, , eekonomik, kulturor, social e tjerë. ..... 8. Targetimi i marketingut ndërkombëtar Marketingu ndërkombëtar targetimin e bënë në orientimet përkatëse për në trejget ndërkombëtare. Ndërmarrjet mund të synojnë në mënyra të përgjithtësuara për të depërtuar në tregje nëpër botë, ku mund ta gjejnë leverdinë më të dëshiruar. Tendencat mund të ngalin vetëm iluzione, dëshira të përgjithësuara, pa përpjekjet e kërkimeve të marketingut ndërkombëtar. Targetimi i marketingut ndërkombëtar shquhet duke arritur mundësi reale për identifikimin e tregjeve të reja, potenciale dhe atraktive. Tërë aktiviteti kërkimor zhvillohet nëpërmjet zbatimit të strategjive, për të shënuar pranini në rrafshin e konkurrencës, për të internacionalizuar prodhimin në përgjithësi, ndërmarrjet dhe disa marka të produkyeve në veçanti. Strategjitë e ndërtuara nergut për eksoansion të tregut, si dhe për arritjen e qëllimeve të përcaktuara të ndërmarrjes, janë të shumëpllojshme. Zgjedhja e tyre bëhet sipas objektivave të ndërmarrjes. Në mbështetje me orientimet implementohen edhe strategjitë, që kaanë të bëjnë me format e ekspansioniot të tregut ndërkombëtar Alternativat strategjike janë të ndërlidhura me diversifikimin, ose me koncentrimin e tregut.Po ashtu, varainatat strategjike mund të karakterizohen me pjesëmarrje të madhe, të vogël, apo optimale të ndërmarrjeve në tregjet e zgjedhura dhe të synuara. Tregjet e huaja veçohen, përveç tjerash, me konkurrencë me intenzitete të ndryshme. Varësisht nga mundësitë që i ka ndërmarrja dhe synimet orientuese, ndërmarrja përcaktohet për pozicionimin e saj në tregjet e huaja ku mund të depërtojë dhe të veprojë më gjatë, sipas leverdive dhe interesave që i ka. Targetimi i marketingut ndërkombëtar paraqet një koncept të rëndësishëm. Për t’u përcaktuar për tregun e huaj të synuar shënjestron strukturën dhe origjimën e konkurrencës, për të marrë vendim për hyrje apo gjetje të opcioneve tjera. Konkurrenca dhe niveli i saj në një treg janë treguesit kryesorë për të vlerësuar ndërmarrja veten në përballimin me kushtet konkurruese. Duke e venë në spikamë konkurrencën, ndërmarrja mund të zgjedhë njërën nga dy aletarnativat. Të hyjë drejtpërdrejt në konfrontim me konkurrencën, ose t’i përmabhet

Page 16: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

16

alternativës së dytë: të mos hyjë në konfrontime. Ëdhtë plotësisht e kuptueshme se kush, cila ndërmarrje është në gjendje të konfrontohet sidonos me firmat e karaketrit multinacional, e cila nuk mund të konfrontohet. Targetimi në marketingun ndërkombëtar ka shtrirje të gjerë. Fillimisht nëpërmjet kërkimeve targetohen kërkesat dhe konsumatorët (individët, familjet, organizatat), pra të gjithë që blejnë dhe i përkasin konsumit të gjerë dhe konsumit industrial. Konsumatorët gjenden nëpër mjedise të ndryshme, prandaj nëpërmjet strategjive respektive bëhen përgatitjet dhe tentohet të hyhet në tregjet e synuara të huaja. Me qëllim të përmbushjes së nevojave dhe të kërkesave të konsumatorëve të huaj, targetimi është i nevojshëm edhe të instrumenetet e marketingut miks. Targetohet produkti, me të gjitha atributet konkurruese, siç ndodh edhe me sasinë e prodhimit dhe të shitjes, Edhe instrumentët tjerë, çmimi, distribucioni dhe promocioni i nështrohen targetimit, në mënyrë që të jenë të kapshëm për konsumatorin e targetuar. Lidhur me targetimin e tregut Ph. Kotler jep këtë shpjegim (12, f. 177-178): Në kuadrin e targetimit në marketingun ndërkombëtar në veçanti shqyrtohen: ekspansioni i tregut ndërkombëtar, alternativat strategjike për pjesëmarrje në tregun ndërkombëtar, përcaktimet për hyrje në marketingun ndërkombëtar në raport me konkurrencën e tjerë. 8.1. Ekspansioni i tregut ndërkombëtar Ekzistojnë qasje të ndryshme lidhur me ekspansionin e tregut ndërkombëtar. Në realitet, është epiqendër e targetimit për ndërmarrjet e orientuara për tregje të huaja. Një mësyrje e tillë mbështetjen duhet ta ketë në informacione relevante, të zgjedhura e të përpunuara e që dalin nga kërkimet me metoda në terren apo me ato kabinetike. Përvojat, intuitat e tjerë nuk janë të mjaftueshme për qasje ekspansioniste në tregjet e huaja. Ndërmarrjet që janë plotësusht të përcaktuara dhe të orientuara për tregje të huaja, kanë politika për ekspansion të tregjeve ndërkombëtare. Natyrisht, ekspansioni i tregut nuk bëhet vetvetiu, vetëm nga dëshirat dhe orientimet, por është e nevojshme që mekanizmat e duhur të gjejnë vend në praktikën e biznesit. Para së gjithash, ekspansioni i tregut ndërkombëtar është fuqishëm i lidhur me me nivelin e internacionalizimit të biznesit dhe të ndërmarrjes, e jo vetëm të orientimit të mundshëm për bashkëpunim me tregjet e huaja. Në këtë kontekst duhet të kihen parasysh dy çështje : tërësia sasiore dhe tërësia cilësore. Për t’i kuptiar më mirë këto dy madhësi, paraprakisht bëhet klasuifikimi i aktiviteteve për ekspansionin në tregjet e huaja. Në literaturën e marketingut ndërkombëtar, hasim në këtë radhitje të aktiviteteve dhe të strategjive (2, f. 182):

1. strategjia e ekspansionit të tregut ndërkombëtar; 2. strategjia e pjesëmarrjes optimale në treg dhe, 3. strategjia e pozicionimit në treg në raport me konkurrencën.

Page 17: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

17

Strategjia e ekspansionit të tregut ndërkombëtar, që është e lidhur në masë të madhe me internacionalizimin e ndërmarrjes përmban elementet kuantitative dhe absolute për orientimet në tregjet apo segmentet e tregjeve të huaja. Ndërkaq, strategjia e pjesëmarrjes optimale në treg, si dhe strategjia e pozicionimit në treg në raport me konkurrencën, janë të natyrës së cilësisë. D.m.th. derisa përcaktimi sasior ka të bëjë me numrin e tregjeve dhe të segmenteve të tregjeve në të cilat penetron ndërmarrja, në aspektin e cilësisë fjala është për strukturën dhe raportet relative në tregjet e synuara, ose në segmentet e tregjeve, gjithashtu, të synuara dhe të zgjedhura. Strategjitë e ekpsansionit të tregjeve ndërkombëtare zbatohen për optimalizimin e numrit të tregjeve të huaja, si dhe segmentet e zgjedhura të tregjeve. Rëndësia e tyre mund të vështroeht nga prizmi i pjesëmarrjes në tregje, nga konceptet e masës kritike, e vëllimit të shtrirjes, shtimit të pjesëmarrjes në treg, seleksionimin e tregjeve, nga leverërditë që shënohen e tjerë. Autorë të ndryshëm i vejnë në pah format e difersifikimit dhe dhe të koncentrimit të tregut. Për të dy format duhet bërë analiza për alternativat e zgjedhura, si dhe për kordinimin e marketingut miks. Strategjitë në fjalë, ndonëse emërtohen me të njëjtin emër, nuk janë universale për secilën ndërmarrje që është e orientuar për ekspansion në tregjet e huaja. D.m.th. ndërmarrjet i definojnë aktivitetet e veta të marketingut, me qëllim të ndërtimit dhe të zbatimit të strategjive përkatëse për penetrim dhe zgjërim në tregjet e huaja.

Diversifikimi ka të bëjë me penetrimin në numër sa më të madh të tregjeve të huaja, duke shtuar angazhimin, impenjimin sa më të gjithanshëm në kuadrin e tyre. Ndërkaq, koncentrimi në treg e ka domethënien e koncentrimit të mjeteve dhe të përpjekjeve të marketingut në numër më të vogël të tregjeve të huaja. Natyrisht, ndërmarrja që fillimisht e implementon strategjinë e koncentrimit, nuk është e thënë se nuk gjurmon vijimisht për të krijuar mundësi për përvetësimit e alternativës së diversifikimit. Diversisfikimi ndërkombëtar i tregut është një prej strategjive për depërtim në shumë tregje të huaja të zgjedhura e të synuara. Rëndësia e kësaj strategjive shfaqet në një shkallëzim të aktiviteteve, për të hyrë me sukses në tregjet e synuara dhe për të qenë në to konkurrentë kohë më të gjatë.Një gjë të tillë e mundësojnë identifikimet relativisht të sakta të tregjeve të synuara, të cilat rangohen dhe seleksionohen gradualisht, duke krijuar kushte për zgjedhje të qëndrueshme dhe efektive. Njëkohësisht, duhet vështruar berendinë e ndërmarrjes, dimensionet e marketingut, me të cilat realizohen qëllimet primare të ndërmarrjes për depërtime në tregje të huaja. Është e kotë të bëhen vështrime, analiza, identifikime në arenën e tregjeve, pa i valorizuar faktorët e brendshëm dhe marketingun e ndërmarrjes, me të cilët mund të realizohen objektivat sipas strategjive të zbatuara. Sipas B.N. Paul dhe Ph. Kotler, diferesifikimi i tregut ndërkombëtar mund të përkufizohet në tre parametra kryesorë: numri i tregjeve, norma e penetrimit në tregjet e reja dhe dhe përpjekejet e marketingut në një treg (2. f. 183). ... Koncentrimi ndërkombëtar në një numër më të vogël të tregjeve të huaja është politkë dhe strategji e ndërmarrjes, për të krijuar reëputacion të shquar në një numër të

Page 18: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

18

tregjeve ku përpjekejet e marketingut të ndërmarrjes japin rezultate. Në një farë mënyre, për shumë ndërmarrje, kjo është strategji hyrëse në tregje të huaja, për akspansion të gjerë nëpërmjet strategjisë së dieversifikimit. Dallimi në mes strategjive të diversifikimit të tregut dhe koncentrimit të tregut, mund të krahasohen në tabelën pasyruese si më poshtë: .... Parametrat e përkufizimit të alternativave strategjike të ekspansionit ndërkombëtar të tregjeve Parametrat Strategjitë

Diversifikimi i tregut Koncentrimi i tregut 1. Numri i tregjeve I madh I vogël 2. Pushtimi i tregjeve të reja

I shpejtë Shkallë-shkallë

3. Përpjekja e marketingut pët një treg

I përcaktuar me qëllim dhe relativisht më pak

Koncentrim relativisht më shumë

Burimi: Parametri që ka të bëjë me numrin e tregjeve, te strategjia e diversifikimit të tregut, numri është më i madh, ndërsa te strategjia e koncentrimit të tregjeve, numri i tregjeve është më i vogël. Të dieversifikimi i tregut, penetrimi, ose përvetësimi i tregjeve të reja bëhet për interval më të shkurtër hohor, pra, më shpejtë, ndërkaq siaps strategjisë së koncentrimit të tregut, penetrimi bëhet shkallë-shkallë, mund të thuhet hap pas hapi. Përveç strategjisë ndërkombëtare të tregut, ekziston edhe strategjia e segmenteve. Edhe stratetigjitë e sgementimit të tregut janë pjesë e diversifikimit, strategji kjo që shfaqet në dy forma: diversifikimi global dhe fokusimi global, ose i specializuar. Krahasimi i tyre mund të vështrohet në tabelën pasuese. Variatetet (format) e drejtimeve themelore të ekspansionit të tregut ndërkombëtar Numri i vendeve Numri i segmenteve të tregut I madh I vogël I madh Diverisifikimi global i

tregut Diversifikimi special i tregut

I vogël Diversifikimi i koncentrimit të tregut

Koncentrimi i theksuar i tregut

Diversisifimi global i tregut është një strategji, me të cilën dnrëmarrjet pretendojnë peneetrim në më shumë vende dhe në më shumë segmente të tregjeve, njëkohësisht.Këtë strategji mund ta zabtojnë kompanitë me potenciale të shquara, si bie fjala General Elektric e tjerçë, të cilat kanë kapacitetet dhe program konkurrues të prodhimit. Diversifikimi special i tregut, i cili ndryshe quhet fokusimi global shfaqet të ndërmarrjet që me programet e tyre të marketingut orientohen numër të madhe të vendeve (tregjeve), ndërsa në numër më të vogël të segmeneteve të tregut. Konsiderohet se orientime të tilla, me programe të specializuara, shquhen firmat japoneze, zviceriane e tjerë.

Page 19: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

19

Me strategjinë e diversifikimit të koncentrimit të tregut, ndërmarrja synon të zgjedh numër më vogël të tregjweve, por me më shumë segmente të tyre. Është fjala për diversifikimin e programeve prodhuese, me të cilët depërtohet në tregje, përkatësisht në një numër më të madh të segmenteve të tregjeve të huaja. Gjermania dukshëm e përor këtë strategji. Vatiateti i stretagjisëpër koncentrim të theksuar të tregut, qasjen e ka për vende më të vogla, por njëkohësisht edhe për numër më të vogël të segmeneteve të tregut.Kjo strategji ka të bëjë me programet e specializuara të prodhimit., me tëcilat ndërmarrjet penetrojnë në tregjet, përkatësisht në segementet e tregjeve, me numër të limituar, pasi që produktetet e specializuara nuk mund të plasohen çdokudn njësoj. Strategjitë e zgjedhura, si dhe variatetet e tyre duhet të planifikohen, në mënyrë që pëepjekjet e marketingut të kenë definim dhe mbështetje të qëndrueshme në planin strategjik.Duhet kuptuar se strategjitë e çfarëdo lloji, veprimet planifikuese, aktivitetet në përgjithësi, i kanë përparësitë dhe të metat e veta. Përparësitë Janë të ndërlidhura me marrjen e vendimeve relevante për hyrje në trege apo segmente të tregjeve të huaja. Diversifikimi ndërkombëtar i tregut, i mbështetur në strategji përkatëse e zvogëlon varshmërinë ndërmjet tregjeve, e zvogëlon rrezikun, mundësojnë fleksibiltet më të madh rreth shqyrtimit dhe krijimit të përspektivave të tregjeve të huaja, të vogla e të pazhvilluara. Krijojnë kushte më të volitshme për konkrrencë joçmimore, zhvillimi i tregut, prodhimi i produkteve të specializuara, efektet e çmimeve konkurruese e tjerë Mangësitë e strategjisë së dieversifikimit të tregut ndërkombëtar mund të përmblidhen në: shtimi i administratës, mundësia e lënies pasdore të tregjeve të mëdha dhe të rëndësishme, mospërfillja e efekteve të penetrimit në tregjet e caktuara, , nohuritë e pmajftueshme për njohjen e tregjeve, madje të ndërmetësuesve e tjerë Strategjitë e koncentrimit në tregjet ndërkombëtare, gjtihashtu, kanë përparësitë dhe të metat. Përparësitë shfaqen nëpërmjet: njohjes më të mirë të tregjeve dhe të ndërmjetësuesve, shoenzimeve më të vogla të administratës, shfrytëzimit të plotë të hapësirave të tregjeve të mëdha e atraktive, krijimi i kushteve më të mira për konkurrencë joçmimore(2, f. 187), shtimine e pjesëmarrjes në treg e tjerë. Mangësitë e kësaj strategjie kanë të bçëjnë me: koncentrimi mund të përballet me rrezik për shkak të njohurive të pamjaftueshme, shtimit të varësisë nga ndonjë treg tjetër, lënia jashtë aktiviteteve të tregjeve të caktuara të vogla, fleksibilteti në shkallë të ulët, bumerangu i mundshëm nga përfundimi i ckleve të specialaizuara e tjerë.

Duke e i njohur mirë përparësitë dhe të metat e problemeve rreth ekspansionit të tregjeve të huaja, mund të zgjedhen strategjitë adekauate dhe efektive. Me rëndësi të veçantë është tejkalimi i mangësive, për zgjedhjen e strategjive të mirëfillta të ekspansionit të tregut ndërkombëtar.

Me rastin e analizës së variatatve të strategjive, është e nevojshme të bëhet analiza e vendimeve paralele të marketingut dhe të orientimeve të caktuara. Këtë e parashtojmë në skemën e mëposhtme: Rregullat e marketingut dhe vendimet paralele të cilat i ndjekinstrategjitë alternative të ekspansionit ndërkombëtar të tregut Nr. rendor Vendimet paralele

të marketingut dhe orientimet

Strategjitë Alternative

Page 20: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

20

Diversiifikmi i tregut

Koncentrimi i tregut

1. Korniza konceptuale të orientimit të aktiviteteve të marketingut

Marketingu i padiferencuar dhe i koncentruar

Marketingu i diferencuar dhe i koncentruar

2. Strategjia produkt/treg

Zhvillimi i tregut dhe diversifikimi

Penterimi i tregut dhe zhvillimi i produktit

3. Natyra dhe karakteri i produktit

Përdorimi special dhe i standardizuar

Përdorimi i rëndomtë dhe i standardizuar

4. Ciklusi jetësor i produktit

Faza fillestare dhe përmbyllëse e ciklit jetësor të produktit

Mesatarja e ciklit jetësor të produktit

5. Strategjia e konkurrencës

Çmimore Joçmimore

6. Shpenzimet e marketingut sipas përvetësimit të tregut të ri

Relativisht i vogël Relativisht i lartë

7. Horizonti i tregut të synuar

Hapësirat dinamike të tregut ose segmenetet e specializuara

Tregu i madh dhe stabilose segmentet e mëdha të tregjeve

8. Strategjia e pjesëmarrjes në treg

Kryesisht pjesëmarrje më e vogël e vogël në treg

Kryesisht pjesëmarrje më e madhe në treg

Burimi: 2, f. 189) Nga skema mund të jepen këto shpjegime të shkurtëra:

1. Të korniza konceptuale e orientimit të aktiviteteve të marketingut, strategjia e diversifikimit mbështetet në diversifikimin global, por më pak, pjesërisht në fokusimi global, ndërkaq, strategjia e koncentrimit në tregun ndërkombëtar mbështetet në konceptin e koncentrimit të diferencuar, si dhe në marketingun e koncentruar;

2. Strategjia produkt/treg reflekton zhvillimin e tregut, me çka nënkuptohet strategjia e zhvillimit të tregut, e diversifikimit, siç ndodh edhe me koncentrimin e tregut, ku vepron strategjia e penetrimit të tregut dhe strategjia e zhvillimit të tregut. Kjo do të thotë se produkti ndikon në zhvillimin e tregut, sikurse edhe konkurrenca në treg që ndikon në cytjet për zhvillimin e produkteve të reja.

Në saje të natyrës dhe tëkarakterit të tregut, në strategjinë e diversifikimit të tregut janë adekuate produktet e specializuara dhe të stndardizuara, ndërsa të stregjitë e koncentrimit të tregut janë më të pranishme produktet e rëndomta dhe të pastandardizuara.

Page 21: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

21

3. Vënia e paralelës në mes strategjisë dhe ciklit jetësor të produktit në treg mundëson të kuptohet se se diversifikimi i tregut vjen në shprehje kur kushtet më të volitshme janë janë në fillim dhe në fund të cikleve, ndërkaq, koncentrimit të tregut më shumë i përgjigjen ciklet në mes të procesit.

4. Po ashtu, është e mundur krijimi i lidhjeve në mes strategjive të konkurrencës dhe të strategjive alternative të ekspansionit të tregut, ku apostrofim më i madh i jepet konkurrencës joçmimore të koncentrimi i tregut, ndërsa konkurrenca çmimore vjen në shprehje posaçërisht të diversifikimi i tregut.

5. Strategjia e diversifikimit të tregut kryesisht ka më pak shpenzime shtesë të marketingut me rastin e përvetësimit (hyrjes) të tregut të ri, , por që të strategjia e koncentrimit të tregut, me të cilën penetrohet në tregje tjera të reja, shpenzimet, shpenzimet e marketingut rëndom janë më të mëdha.

6. Horizonti i tregut të synuar të diverisifikimi i tergut është fjala për hapësira dinamike të tregut ose për segmenetet e specializuara, ndërsa të strategjia e koncentrimit vijnë në shprehje tregjet e mëdha dhe stabile ose segmenet e mëdha të tregut.

7. Strategjia e pjesëmarrjes në treg realizohet me pjesëmarrje më të vogël të diversifikimi i tregut, ndërkaq, të strategjia e koncentrimit realizohet kryesisht pjesëmarrje më e madhe në treg.

Alternativat strategjike të pjesëmarrjes në tregun ndërkombëtar mund të karakterizohen me pjesëmarrje optimale, me pjesëmarrje të madhe dhe me pjesëmarrje të vogël.

Pjesëmarrja optimale e tregut në marketingun ndërkombëtar arrihet nëpërmjet veprimet në kahe të ndyshme, në raportin përkatës treg-produkt. Realisht, strategjia e pjesëmarrjes optimale zhvillohet në degëzimin e strategjisë: me pjeëmarrje të madhe dhe pjeëmarrje të vogël në treg.

Strategjia e pjesëmarrjes së madhe në tregmë tepër është refleksion i koncentrimit të tregut ndërkombëtar, që do të thotë se mund të vjen në shprehje edhe strategjia e diversifikimit global.

Strategjia e pjesëmarrjes së vogël të tregut në marketingun ndërkombëtar ka shansë shumë më të volitshme në tregjet e huaja kundrejt tregut vendor. Kjo nuk mund të konsiderohet assesi inferiore, por mjaft depërtuese dhe e suksesshme, ngase nuk është i saktë mendimi se ndërmarrjet me pjesëmarrje të vogël në tregjet e huaja i kanë dy strategji: në shtimin e pjesëmarrjes, ose në tërheqjën nga tregu.Praktika e tregon të kundërten. Përpejekjet e marketingut krijojnë kushte për për trend të rrites së vëllimit të shitjes. 9. Përcaktimi i pozicionimit në tregun ndërkombëtar në raport me konkurrencën Në marketingun ndërkombëtar ndërmarrjea duhet të pozicionohet në mënyrë të qëndrueshme në arenën e konkurrencës. Konkurrenca është barometri kryesor që shfaq forcën e ndërmarrjes, veprimtarinë e saj, mundësinë e mbijetesës dhe të perspektivës së zhvillimit. Pozicionimi konkurrues është vendmaja e veprimit të suksesshëm, ose të rënies në rrugën tatpjeore të ndërmarrjes. Me qëllim të sigurimit të fushëveprimit të qëndrueshëm,

Page 22: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

22

kompanitë gjejnë, ndërtojnë alternativa të caktuara. Këto mund të ilustrohen në skemën e më poshtme (2, f. 196): Alternativat e pozicionimit në treg në raport me qasjen në tregjet e synuara Pozicionimi konkurrues Tregu i synuar Ofansiv Defansiv Tregu i pushtuar Mbrojtja aktive e tregut Mrojtja kontraktuese Tregu neutral Pushtimi i tregjeve të

shpërndara Mbrojtja periferike e tregut

Tregu i konkurrentëve Sulmi frontal Depërtimi shkallëzues Burimi: (2, f. 196). Të pozicionimi konkurrues vështrohen tri kategori të tregjeve në marketingun ndërkombëtar. Këto janë: tregu i përvetësuar, do të thotë i “pushtuar”, ngase ndërmarrja ka pasur mundësi të penetrojë në të, madje tregu neutral, me të cilin nënkuptohet se ekziston dhe dhe mund të jetë treg cak, si dhe tregu ui konkurrentëve, ku përcaktohen alternativat përkatëse për veprim dhe mbetje sa më gjatë no to. Në të tri kategoritë e tregjeve ndërmarrja e realizon një lloj privilegje, duke e marrë paraysh mundësinë e hyrjes dhe të zhvillimit në këto tregje të synuara. Tregu i përvetësuar ofron në aspektin e qasjes konkurrente, me rastin e zabtimit të alternativës ofanzive krijon mbrojtje aktive të tregut. Këtu është fjala më tepër për stilin “sulmi është mbrojtja më e mirë”.Të alternativa defanzive vjen në shprehje strategjia pasive, me të cilët ndërmarrjet hedhin disa lloje të produkteve dhe përcaktohen vetëm për produktet rentabile në tregjet e huaja. Në të njëtën kohë mudn të zbatohen masat proteksioniste për të mborjutur ndërmarrjet e caktuara ose sektorët e caktuar ekonomikë. Mbrojtja kontrakcionale nuk është e shfaqur vetëm të ekonomitë e pazhvilluara, por edhe të një numër i ekonomive të zhvilluara. P.sh. në Francë, është e njohur se industria e aeroplanëve është mbrojutr nga shteti, me masa stimulative. Në tregjet neutrale në rrafshin ndërkombëtar nuk ka konkurrentë favorizes dhe të pozicionuar mirë. Me këtë nënkuptohet se në tergjet neutrale në përmasa ndërkombëtare ndërmarrja, por as ndërmarrjet tjera konkurrente nuk kanë realizuar pozicionim të qëndrueshëm. Është fjala për tregjet që nuk janë aq atraktive. Kur alternativa është ofansive, përvetësohen trejget jo atraktive, nëpërmjet të cilave synohet penetrimi në tregjet më të zhvilluara dhe konkurrente. Ndërkaq, të qasja konkurrente me strategji defdansive vjen në shprehje mbrotja e tregjeve të karakterit periferik. Kështu, shpeshëherë veprohet me strategji për penetrim në tregjet më pak konkurrente, si një lloj trambuline për kërcim për në tregjet konkurrente. P.sh. për penetrim në tregun amerikan, paraprakisht hyhet në ndonjë treg më pak të zhvilluar.

Tregjet e konkurrentëve të drejtpërdrejt janë më të ndërlikuarit për hyrje, mbetje dhe funksionim të suksesshëm në suazat e tyre. Strategjia e sulmit ofansiv në ta imponon mjete të mëdha financiare, përparësi të shquara komparative kundrejt konkurrencës së pozicionuar, si dhe të rrisqeve që mund të jenë tepër të theksuara. Është kjo strategji që mund të zbatohet të kompanitë e mëdha dhe të afirmuara. Nëpërmjet sletrantivës strategjike defansive, depërtimi në tregjet konkurrente bëhet shkallë-shkallë. Zgjedhja e strategjive në përgjithësi bëhet sipas mundësisë që i ka ndërmarrjadhe leverdive që mund të gjen në tregjet cak, të synuara. Meqë ekziston një spektër i gjerë i strategjive, i qasjeve, ndërmarrjet kanë mundësi që në mënyrë slekcionuese, me

Page 23: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

23

fleksibilitet të nevojshëm të përcaktohen për zbatimin e alternativave strategjike, të cilat janë më funksionale dhe dobiprurëse. Nga praktika e marketingut Pyetje dhe shqyrtime PËRMBLEDHJE Referencat:

1. Sever Jug 2. Rakita, Branko, Medjunarodni marketing, SA, Beograd, 1998, 3. Weller 4. 4. Marketing segmentetion 5. Rocco, Fedor, Eksportni marketing, Zagreb, 1987, 6. Root Franklin, Foreign Market Entry Strategy, AMACOM, 1989, 7. Vezjak, Danilo, Eksportni marketing, Beograd, 1983, 8. Obraz, Roman, Razvoj i unapredjenje izvoza u udruzenom radu, Zagreb, 1981, 9. Keegan J. Warren, Global Marketing Managament, Prentice Hall International

Inc., 1995, 10. Malcolm McDonald and Ian Dunbar, Market, Segemenettion, Elseiver, 2004, 11. Vezjak, Danilo, Medjunarodni marketing, Beograd, 1989, 12. Kotler Philip, Marketing Insights from A to Z, Publiched by John Wiley and

Sons Inc., New Jersey, 2003.

Page 24: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

24

PJESA E TRETË PENETRIMI NË TREGJET E HUAJA KREU X STRATEGJITË E MARKETINGUT NDËRKOMBËTAR

1. Kompleksi i strategjive të marketingut ndërkombëtar Në mënyrën më të thjeshtë strategjia mund të kuptohet si plan i punës së ardhshme (1, f. 274-275), që në kompanitë e mëdha funksionojnë SBU (trategic business unit - pjesë e sektorit ku formohet strategjia vetjake e ndërmarrjes, që kurorëzohet mplanifikimi strategjik të punës së kompanisë në të ardhmën. Ndërkaq, Ndërmarrjet e orientuara për në tregjet e huaja kanë shansë të volitshme për depërtime në tregjet e huaja nëse zbatojnë straegji adekuate. Në kuptimin e përgjithshëm strategjitë e marketingut ndërkombëtar kanë veçori universale, sepse të gjitha përmbajnë diçka të veçantë që ka të bëjë me arritejn deri të objektivat e parashtruara. Megjithëkëtë, në kuptimin e shkoqitur, strategjitë përbëjnë një spektër të gjerë, me dallime të shumta në mes veti. Me këtë nënkuptohet se strategjitë e marketingut ndërkombëtar duhet të jenë të adaptuara, kompatibile me ndërmarrjet konkrete, me synimet e tyre, strukturën dhe mundësitë që i posedojnë. Strategjitë në në sistemin e marketingut ndërkombëtar paraqesin një kompleks të tërë, me qasje, teknika dhe taktika, të përshtatshme dhe fleksibile, varësisht nga situatat që mbretërojnë në tregjet e huaja. Nuk mund të thuhet se për secilën ndërmarrje strategjitë duhet të kenë konstrukt, strukturë të veçantë, aq sa të jenë tejet origjinale dhe të mos e imitojnë njëra tjetrën. Në realitet, një gjë e tillë as që është e nevojshme, ngase bizenset e ndërmarrjes kanë ngjashmëri të theksuara, prandaj, strategjitë mund të jenë të diferencuara prej njëra tjetrës, për aq sa iu përgjigjen kërkesave të ndërmarrjes dhe iu mundësohet arritja deri të qëllimi i synuar. Strategjitë në marketingun ndërkombëtar, përmbajnë elemente komplekse në shkallë të caktuara, deri të zgjidhja e porblemeve mundësisht në mënyrë të volitshme në ndërmarrje. Nga aspekti i shkallëzimit, strategjitë mund të rangohen në këtë mënyrë:

- definimi dhe të kuptuarit e mjeftueshëm të strategjive, - dieferencimi për t’iu përshatatur situatave dhe veprimtarive të ndërmarrjes, - veprimet deri në afrimin tek qëllimi i parashikuar, - përseritja e mjaftueshme, optimale, sa për t’u realizuar objektivat, - implementimi i pjesërishëm në përfhsirjen e tërë procesit të biznesit në mjedise të

caktuara, - sublimimi i rezultatave që janë kurorëzim i impelementimit të mirëfilltë

strategjive të zgjedhura.

Page 25: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

25

Strategjitë e marketingut ndërkombëtar janë forcë shtytëse për sendërtimin e objektivave. Ato karakterizohen me veçori dhe qasje, të cilat ndryshojnë nëpër ndërmarrje, si dhe në mjediset jashtë ndërmarrjes. Shkalla e kompleksitetit dhe e ndërlikueshmërisë vjen e shtohet, duke shënuar zgjërim dhe përballim në kuptim të gjerë të sfidave.

Strategjitë e marketingut ndërkombëtar janë komplekse edhe kur është fjala për marketingun miks, për kombinimin e të katër instrumeneteve, duke realizuar atributet e produktit në kuptim të standardizimit, adaptimit, të agregimit, të diversifikimit et kështu me radhë. Në mënyrë të gërshetuar nyjëzohen strategjitë për shtimin e vëllimit të eksporteve, për kërkime të tregjeve, të mjediseve, të konkurrencës e tjerë Secila syresh përmban elemente të veçanta, të cilat e përbëjnë konstruktin e tërësishëm të strukturës përkatëse të strategjisë Niveli i komplesiteteit shënohet në saje të specifikave, pozicioneve dhe situatave të përgjithshme deri të e veçanta në relacionin produkt- treg, ose në relacione tjera.

2. Strategjia e marketingut miks ndërkombëtar Strategjia e marketingut miks ndërkombëtar përfshin teknikën, alternativat, qasjet, me të cilat arrihet deri të objektivi i parashtruar i ndërmarrjes. Është fjala për strategjitë e lidhura me aktivitetet kërkimore, me përgatitjen e ofertës, lancimin e saj në kohë dhe në hapësirë të caktuar; gjetjen e mënyrave për të penetruar në tregjet e huaja, si dhe për të ngelë në to sa më gjatë, në kushtet e ekzistimit të leverdisë së ndërmarrjes. Strategjia e marketingut ndërkombëtar miks ka kuptim të gjerë. Meqë marketingu vendor miks, sikurse edhe ai ndërkombëtar, përmban katër instrumente, përkatësisht 4 P: produkti, çmimi, distribucioni dhe promocioni, atëherë dihet se strategjia ka degëzime të shumta, elemente që duhet t’iu përgjigjen afirmimit të instrumenteve veç e veç, duke përfshirë edhe kombinimin e tyre në një tërësi të përbashkët, përkatësisht në ofertë. Lidhur me lancimin e ofertës në tregje të huaja, së pari analizohet mjedisi, madje aftësitë dhe dobësitë e ndërmarrjes, vektorin e rrites SWOT (Strength, Weeknes, Opportunities, Rhrears). Këto janë elemente që shërbejnë për zgjedhjen e strategjisë së marketingut miks ndërkombëtar. Në strategjinë e marketingut miks ndërkombëtar ekzsistojnë dy kategori të opcioneve me karakteristika të veçanta: zgjedhja e vektorit të rrites, si dhe strategjia e përgjithshme dhe e pavarur për çdo vend. Ndërmarrjet kanë produkte, marka të produkteve të dëshiruara për tregun e huaj, rajonal dhe botëror. Këto përfshihen në portfolio të një tabele të ndërmarrjes, ku bëjnë pjesë lloje të produkteve, asortimentet dhe strategjitë e ndryshme. Vlerësimi i portfolios bëhet në 5 e tapa, të radhitura në këtë mënyrë:

- e para, bazohet në studimin e mundësive të rrites dhe të përmirësimit të portfolios aktuale;

- e dyta, shqyrton hedhjen e produkteve aktuale, të momentit në treg; - e treta, ka të bëjë me lancimin e produkteve të reja në tregjet aktuale, të njohura;

Page 26: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

26

- e katërta, merret me shtrirjen e portfolios, duke depërtuar në vende të reja, në segment të njëjtë ose në segmente të reja;

- e pesta, përfshinë studimet e depërtimit të njëkohshëm të tregjeve të reja, me segmente aktuale ose potenciale.

Nëpër këto etapa përcaktimi i vektorëve të rrites shton problemin e zgjedhur në mes strategjisë së përgjithshme dhe asaj të pavarur në treg. Pas këtij përfshihen shumë zgjedhje të mundshme. Janë të zhvilluara dy zgjedhje: alternativa e standardizimit dhe alternativa e përshtatjes, lancimi i produktit në tregje të ndryshme, ose arritja e rezultatave nëpër tregje të ndryshme në të njëjtën kohë. Strategjia e përgjithshme ndryshon nga strategjia e pavarur sipas vendeve, për shkak të perspektivave që ndryshojnë prej vendi në vend. Strategjia e përgjithshme nuk duhet të trajtohet si një afrim i standardit, sepse është në konflikt me strategjitë mikse.

3. Strategjitë e segmentimit të tregut dhe të diferencimit të produkteve Në marketingun ndërkombëtar ekziston strategjia e segmentimit të tregut dhe strategjia e diferencimit të produktit. Të dy këto tërësi që kanë veçori të ndara paraqesin metodë të rëndësishme, me çka konsumatorët më lehtë mund të vendosin për blerjen e produkteve dhe të shërbimeve. Në tregun botëror, përkatësisht në mjedise dhe në tregje të huaja, shkalla e heterogjenitetit, si e ofertës, ashtu edhe e kërkesës, është mjaft e lartë. Për të arritur deri të një shkallë e mundshme e homogjenitetit të kërkesës nevojitet të bëhet segmentimi i tregjeve të huaja. Segmentimi vërtet ndeshet me probleme të shumta, ngase shtrirja e tregut është e gjerë, që do të thotë se edhe dispersioni i kërkesës gjendet në hapësirë të gjerë. Nevojitet të gjenden mundësi për definimin e strategjisë për segmentimin e tregut. Në këtë kompleks segmentimi përkufizohet në tri tërësi:

- në segmentimin e tregut masiv, - në segmentimin e tregut të koncentruar dhe, - në segmentimin e shumfishtë.

Në segmentimin e tregut masiv zbatohet marketingu i padiferencuar, që e ka domethënien e përpjekjeve të ndërmarrjeve për të ndërtuar segmente me kërkesa homogjene, të cilat nëpërmjet eksportit, kooperimit apo ndonjë forme tjetër do t’i përmbushë dhe do të jetë atraktiv nëpër ato tregje dhe mjedise. Në rastin tjetër vepron marketingu i koncentuar, i cili aktivitetin e vet e përqendron në disa segmente të zgjedhura, në të cilat ndërmarrja ekskluzivisht i forcon aktivitetet e veta. Të segmentimi i tregut, po ashtu, zgjedhet strategjia e shumëfishtë që është pjesë përbërëse e marketingut të shumëfishuar. Me këte nënkuptohet përfshirja e një numri të segmenteve të tregut ku plasohen lloje të ndryshme të produkteve. Matja e dallimeve në mes segmenteve të tregjeve të huaja paraqet një prej çështjeve të koklavitura, pasi që nëpër ato segmente ekzistojnë nivele të ndryshme të zhvillimit. Njëkohësisht, edhe pengesat, barierat e ndryshme janë mjaft të shfaqura. Faktikisht konsumatori i huaj është mjaft i ndieshëm sa i përket nevojës për diferencimin e produkteve dhe të shërbimeve. Nga vet fakti se nëpër tregje të huaja plasohen oferta të ndryshme, shfaqet nevoja që produktet të jenë më të diferencuara.

Page 27: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

27

Sipas kësaj strategjie, produktet diferencohen nga aspekti i cilësisë së variablave që e përbëjnë atë, madje nga çmimi, nga distribucioni dhe promocioni. Natyrisht, cilësia e produkteve që distribuohen në tregje të huaja, kyesisht është më e lartë për shkak të konkurrencës së pranishme nëpër ato mjedise. Çmimet i diferencojnë produktet e njëjta, pasi që disa ndërmarrje kanë mundësi që ofertën e tyre ta realizojnë me çmime më të ulëta sesa ndërmarrjet tjera. Distribucioni në tregun e huaj, me tipare të aktiviteteve specifike, duhet t’i përshtatet nivelit të zhvillimit të tregjeve të huaja. Po ashtu, edhe instrumenti i promocionit, sidomos në ato raste kur aktivitetet janë në nivel të duhur, mundëson diferencimin e produkteve dhe të shërbimeve, duke iu dhënë informacione dhe porosi konsumatorëve. 4. Konkurrenca ndërkombëtare dhe marketingu miks ndërkombëtar Në suazat e segmentimit të tregjeve të huaja fenomeni më i theksuar është konkurrenca, e cila ka shtrirje ndërkombëtare. Nëpër ekonomitë e zhvilluara, përkatësisht në tregjet që kanë arritur reputacion, është më e avancuar konkurrenca, si pasojë e stados më të lartë të zhvillimit më të dukshëm, të mbërrimeve tekniko teknologjike, shkencore e tjerë. Kur flitet për kërkimet ndërkombëtare, duhet patur parasysh pikërisht faktet, elementet e zhvillimit ekonomik dhe të standardit jetësor të popullsisë. Kështu, në ato mjedise dhe tregje, ku niveli i zhvillimit është i lartë, dihet se edhe konkurrenca është e përparuar, ndërsa në mjedise dhe në tregje tjera ndodh e kundërta, ngase konkurrenca nuk është aq e shfaqur, nga shkaku i ngecjes së zhvillimit, si dhe nga kërkesat e konsumatorëve që janë më të limituara. Ndërmarrja së pari duhet t’i analizojë mundësitë dhe resurset e veta, për t’i vlerësuar hapat që mund t’i bëjë në arenën e konkurrencës ndërkombëtare. Nëse posedon teknologji të lartë, moderne dhe të sofistikuar, natyrisht, mund të prodhojë produkte she shërbime të përsosura, mund të ketë kosto racionale, të kombinojë instrumente të marketingut miks, me efekte sinergjike, në mënyrë që ofertat e tilla mund të plasohen me sukses edhe në tregjet e zhvilluara. Në të kundërten, zhvillohen ecuritë e ndërmarrjes që nuk kanë mundësi t’i bëjnë ballë konkurrencës së avancuar. Këto ndërmarrje orientimin e tyre eksportues e drejtojnë atje ku oferta është në harmoni me nivelin e konkurrencës së konsumatorëve. Në saje të kërkimeve të marketingut ndërkombëtar definohet politika përkatëse e biznesit, e cila duhet t’i gjejë rrugët e mundshme për të siguruar mbijetesë dhe perspektivë në relacione ndërkombëtare. Çështje thelbore, në këtë kontekst, është vështrimi i konkurrencës, i llojeve dhe i specifikave të saj, si dhe çmuarja e resurseve dhe e mundësive të ndërmarrjes, e cila i llogaritë mundësitë e veta për të penetruar në mjediset përkatëse, të synuara, për të hyrë dhe shënuar reputacion të duhur. Është e kuptueshme se identifikimi real i konkurrencës ndërkombëtare, është çështje mjaft e vështirë. Nëpër mjedise dhe tregje të ndryshme në botë, gërshetohen interesa përkatëse, që reflektojnë në rajone anekënd botës. Ndërmarrja, më saktë oferta që e plason sjellë risi të shumta, si në pikëpamje të cilësisë së produktit e të shërbimeve, ashtu edhe të çmimeve, të distribucionit dhe të promocionit. Ndëmarrjet që nuk kanë shansë të inkorporohen në rrjedha të ekonomive të zhvilluara, orientohen të gjejnë tregje dhe konsumatorë nëpër mjedise tjera, të cilët kanë

Page 28: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

28

kërkesa të atilla që mund të kënaqen me ofertat e plasuara. Në këtë fushë kërkimet ndërkombëtare dhe marketingu miks ndërkombëtar kanë lidhshmëri të ndërsjella. Faktikisht marketingu miks e përbën ofertën. Nëse oferta përfshinë instrumentët që kanë shënuar reputacion të njohur, me këte kuptohet se hyjnë në rangun e konkurrencës së avancuar, përkatësisht është pjesë përbërëse e kësaj konkurrence. Strategjitë e konkurrencës në marketingun ndërkombëtar janë të karakterit të koordinimit dhe të sinkronizimit të instrumenteve të markeingut miks, të produktit, çmimit, distribucionuit dhe të promocionit. Njëkohësisht, ekziston strategjia e mobilizimit dhe e thellimit të motiveve për punë, si dhe strategjia e aftësimit për manaxhim dhe shtim të interesimit për mësimin e lojërave të konkurrencës. Produkti, njëri nga instrumentet fundamentale, duhet të posedojë variable, atribute ndër më cilësoret, ashtu që në shumë produkte homogjene të jetë diçka e diferencuar dhe të pranohet nga konsumatopri, aty ku është konkurrenca mjaft e theksuar. Në këtë mënyrë, produktet mund të shiten në ato tregje ku ekzistojnë raporte të ashpra të konkurrencës. Çmimi, po ashtu e ka rolin e vet. Mirëpo, çfarëdo çmimi i ulët, nëse produkti nuk ka cilësi të mjaftueshme, nuk është në nivel të duhur, mangësitë e tij nuk i arsyeton çmimi. Në të vërtetë, kërkimet ndërkombëtare të marketingut reflektohen edhe nëpërmjet çmimit, sepse ndërmarrjet që realizojnë rendimente të larta, realizojnë kosto të ulët, dhe si të tilla janë në gjendje të kenë çmime më të kapshme të shitjes, d.m.th. të kenë çmime më të ulëta sesa konkurrenca. Megjithatë, assesi vetëm çmimi pa instrumente tjera, optimale të marketingut ndërkombëtar, nuk do të ketë forcën e penetrimit dhe të mbijetesës në tregjet e huaja. Instrumentet e distribucionit të marketingut miks ndërkombëtar kanë specifika të shumta. Në veçanti specifikat dhe veçoritë shfaqen në kanalet e shitjes dhe në logjistikën e marketingut. Mjediset e zhvilluara imponojnë nevojën për rrjetë të modernizuar të shitjes, të punkteve të mirëfillta të shitjes, e të formave tjera, të cilat implikojnë në kërkesa bashkëkohore tejet dinamike. Distribucioni fizik ose logjistika e marketingut në vete përmban standardet që janë jo vetëm të preferuara për segmente të tregjeve nëpër botë, por të jenë efikase dhe të përmbyllen me efekte të nevojshme. Çështja e distribucionit mund të zgjedhet në mënyrë të pavarur, ose përmes formave të caktuara të kooperimit. Këtë instrument e bënë delikat pikë së pari konkurrenca ndërkombëtare. Instrumenti i promocionit është i domosdoshëm për dy shkaqe. Së pari, trenansmeton informacione dhe porosi për konsumatorin e huaj. Dhe, së dyti, spektri i promocionit është një prej burimeve për të mësuar nivelin e konkurrencës, veprimin e saj në kohë dhe në hapësirë të caktuar. Komunikimi në tregje të huaja është problem i veçantë, sepse në kuadër të këtyre aktiviteteve paraqiten specifika dhe aktivitete të shumëllojshme. Përcaktimi për masmedia, , gjuhët, sjelljet e konsumatorëve e tjerë, janë çështje që e ndërlikojnë realizimin me sukses të aktiviteteve të promocionit në përgjithësi. Përkundër të gjitha vështirësive, promocioni i ofron prodhuesit dhe konsumatorit të largët, ose të afërt informacione dhe mesazhe të rëndësishme, mirëpo pa qenë në harmoni me vlerat e instrumenteve tjerë të marketingut miks, aktivitetet promovuese nuk përmbyllen me efekte.

Page 29: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

29

Konkurrenca ndërkombëtare dhe marketingu ndërkombëtar miks janë tërësi të ndërlidhura dhe në kuptimin real e përbëjnë një tërësi të përbashkët. Në krahasim me prezencën e tyre në tregjet vendore, nëpër tregjet ndërkombëtare janë më të theksuara. 5. Strategjia e standardizimit, e agregimit, e diversifikimit dhe e adaptimit Në praktikën e marketingut ndërkombëtar, pozicion të shquar duhet të kenë strategjitë e:

- standardizimit, - agregimit, - diversifikimit dhe, - adaptimit.

5.1. Strategjia e standardizimit Strategjia e standardizimit e ka domethënien e pandryshueshmërisë, por që një produkt në të gjitha tregjet mbetet njësoj. (në çfarëdo tregu qoftë, në një pozicion të vetëm dhe me një marketing miks të vetëm). Me këtë nënkuptohet se produktet, komunikimet e tjerë, nga një vend në tjetrin lancohen, ose transferohen pa përshtatje shtesë. Standardizimi merr forma të ndryshme për ndërmarrje, si për shembull:

- të eksportojë një produkt, prodhimi i të cilit ka origjinë françeze (parfume, ose verëra me cilësi të lartë);

- të zgjedh një segment të ngushtë dhe pakufi (veshje për skijim); - prodhimi i një produkti me origjinë të paracaktuar për gjithë botën (rroba të

brendshme dimri etj). Zgjedhja e standardizimit të një ndërmarrje mbështetet në hipoteza të ndryshme,

siç janë: - homgjeniteti i nevojave të ndryshme botërore, - ekzistenca e segmenteve në tregjet globale, - një parapëlqim i përgjithshëm për produktet me çmim të ulët dhe me cilësi të

pranueshme, - ekonomi e shkallës në prodhim dhe marketign që ndahet në vende të ndryshme, - një sinergji e planit botëror (transferi i ideve, strategjia e biznesit etj.).

Nuk është e thënë që strategjia e standardizimit është zgjedhja më e mirë. Shkaqet e ndryshme dëshmojnë për dështimin e strategjisë së tillë. Hipotezat që vërtetojnë standardizimin përfshijnë homogjenizimet e nevojave botërore dhe shtimin e segmenteve të caktuara, madje zgjërohet të konsumatorët, sikur ata të jenë të gatshëm për të sortifikuar parapëlqimet e veçanta për sa i përket karakteristikave, funksioneve, konceptit të produkteve të tjera për të përfituar çmime të ulëta, me një cilësi të mirë. Më tej pason ekonomiteti, si dhe shkalla e prodhimit edhe në marketing. Kur është fjala për homogjenizimin e nevojave botërore, gjithsesi paraqiten kufizimet. Në këtë drejtim nuk shihet asnjë provë se bota homogjenizohet dhe se reagimet e konsumatorëve janë të njëjta prej një vendi në tjetrin.

Page 30: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

30

Të konsumatorët ekzistojnë kufizime në kuptimin se asnjë provë nuk e ka vërtetuar se konsumatorët janë bërë në mënyrë universale më të ndieshëm ndaj çmimeve. Po ashtu, përparësia për t’u koncentruar në një pozicion me çmime më të ulëta, është çështje e diskutueshme. Meqenëse mjedisi konsumues ndryshon prej vendi në vend, linjat e prodhimit të standardizuar kanë prirje të jenë shumë të përfituar nga disa tregje, si dhe për të përfituar nga të tjerët. Gjithashtu edhe çmimi diku më i lartë e diku më i ulët. Te ekonomia e shkallës në prodhim dhe në marketing kufizimet shfaqen për shkak se zhvillimi i automatizimit në një njësi fleksibile lejon prodhimin e një produkti të pa standardizuar me një kosto më të vogël. Kostoja e prodhimit është një komponentë, shpesh jo më e rëndësishmja për të llogaritur koston e të gjitha veprimeve. Sa i përket kufizimeve, dëshira e standardizimit është e përqendruar në lidhjen prodhim-teknologji dhe nuk mund të merr parasysh komponentat tjera në strategjinë e marketingut. Parapëlqimet e disa segmenteve të tregut për një produkt të njëjtë dhe të një imixhi të njëjtë, kudo në botë ndeshen me kufizimet e strategjisë së bazuar mbi këtë të dhënë dhe që varet nga madhësia e segmentit. Nga forcat e parapëlqimit të saj për normën e përgjithshme ose të mundësive për ta arritur segmentimin në mënyrë efikase dhe rentabile. Ndërkaq, sinergjia pozitive, e nisur nga operacioni shumëkëndësh i standardizimit, me kufizimin e segmenteve, ka të bëjë kur sinergjia nuk është e rezervuar për një strategji të përgjithshme të standardizimit. Hipoteza që thotë se s’ka kufizime të jashtme për kapacitetet e firmës, për të zbatuar me sukses një strategji të standardizimit. Zgjërohet të konsumatorët sikur ata të jenë të gatshëm për të sortifikuar parapëlqimet e veçanta për sa i përket karakteristikës, funksionit, konceptit të produkteve të tjera, për të përfituar çmime të ulëta, me një cilësi të mirë. Më tej pason tjetra për të përfituar çmime të të ulëta, si dhe shkalla e prodhimit edhe në marketing. Kur është fjala për homogjenizimin e nevojave botërore, gjithsesi paraqiten kufizime të shumta. Në këtë drejtim, nuk shihet asnjë provë se bota homogjenizohet dhe se reagimet e konsumatorëve janë të njëjta prej një vendi në tjetrin. Të konsumatorët ekzistojnë kufizime që kanë domethënie se asnjë provë nuk e ka vërtetuar se konsumatorët janë bërë në mënyrë universale më të ndieshëm ndaj çmimeve. Po ashtu, përparësia për t’u koncentruar në një pozicion me çmime më të ulëta, është çështje e diskutueshme. Meqenëse mjedisi konsumues ndryshon prej vendi në vend, linjat e prodhimit të standardizuar kanë prirje të jenë shumë përfitues në disa tregje, si dhe për të përfituar nga të tjerët. Edhe çmimi shfaqet diku më i lartë e diku më i ulët. Te ekonomia e shkallës në prodhim dhe në marketing kufizimet shfaqen për shkak se zhvillimi i automatizimit në një njësi fleksibile lejon prodhimin e një produkti të pa standardizuar me një kosto më të vogël. Kostoja e prodhimit është një komponentë shpeshë jo me e rëndësishme për të llogaritur koston e të gjitha veprimeve. Sa i përket kufizimeve, rregulli i standardizimit është i përkufizuar në relacionin prodhim – teknologji dhe nuk mund të merr parasysh komponentat tjera në strategjinë e marketingut. Parapëlqimet e disa segmenteve të tregut në një produkt të njëjtë dhe të një imixhi të njëjtë, kudo në botë ndeshen me kufizimin e strategjisë të bazuar mbi këtë të dhënë dhe që varet nga madhësia e segmentit, nga forcat e parapëlqimit të tij për normën e

Page 31: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

31

përgjithshme, ose të mundësive për ta arritur segmentimin në mënyrë efikase dhe rentabile. Ndërkaq, sinergjia pozitive, e nisur nga operacioni shumëkëndësh i standardizimit, me kufizimin e segmenteve ka të bëjë kur sinergjia nuk është e rezevuar për një strategji të përgjithshme të standardizimit.

Hipoteza sipas së cilës nuk ka kufizime të jashtme për kapacitetet e firmës, për të zbatuar me sukses një strategji të standardizimit, bie, që do të thotë nuk është e

qendrueshme. Kufizimet implikohen me faktin se Qeveritë shpeshë vendosin kufizime ndaj aftësisë së firmës për të ndjekur një strategji të përgjithshme të standardizimit. Në

këto situata, disa faktorë të lartësepcifikuar lejojnë firmat të ndjekin situata të përgjithshme. Ekzistojnë ndërvartësi në mes vendimeve të marketingut dhe vendimeve

të subjekteve tjera, si dhe të tregjeve të lidhura me to, si bie fjala për: lëndë të para, teknologji, prodhim, financa, burime njerëzore dhe marrëveshje të ndryshme, forma të

bashkëpunimit e tjerë. Hipoteza e filozofisë së standardizimit të jashtëm të kapaciteteve të firmës thotë se gjatë zbatimit të një strategjie të standardizimit, mund të dështohet për shkak të kufizimeve të ndryshme, siç janë shumica e ndërmarrjeve shumëkombëshe, që kanë themeluar veprimtarinë e tyre në vende të ndryshme. Për të mos i injoruar kufizimet është e nevojshme që firmat të kenë kontakt midis strategjisë së përgjithshme në konceptin e përqendruar dhe standardizimit, në mënyrë që përgjegjësitë e njësive lokale të decentralizuara të realizojnë strategji kompetitive dhe kooperative lokale optimale. Në këtë aspekt është me rëndësi veçimi i disa tërësive, si për shembull: konceptimi modular i produktit, standardizimi i zgjatur i produkteve ndërmjetëse, automatizimi fleksibil e tjerë. Standardizimi i zgjatur i produkteve ndërmjetëse është i lidhur me konceptin modular të produkteve që të vonohet diferencimi i tyre. Qëllimi është që të paksohen rezervat ndërmjetëse dhe të zvogëlohet faza e përfitimit të produkteve. Automatizimi fleksibil – makinat e automatizuara dhe të programuara krijojnë mundësi që të ndryshohen produktet e varura të prodhimit, duke ruajtur një prodhim të lirë. Kufizimet e brendshme dhe të jashtme mund të frenojnë ose të pengojnë standardizimin e produktit.

1.1.Strategjia e agregimit Me strategjinë e agregimit nënkuptohet shtresimi i pjesëve strategjike dhe të taktikave, ku produktet e standardizuara kumulohen në madhësi më të mëdha, për të zënë vend, pozicionim më të qëndrueshëm në pozitat e ndryshme të tregut. Kjo do të thotë se produktet e njëjta agregohen në tërësi më të mëdha të ofertës, me domethënie të marketingut miks të agreguar në kohë dhe në hapësirë të caktuar.

Strategjia e agregimit mund të kundrohet në raport me strategjinë e sgmentimit. Po ashtu, mund të nënkuptohet se strategjia e agregimit është bazë teorike e strategjisë së standardizimit (2, f. 357). Strategjia e segmentimit mundëson që ofertuesit t’i përfillin sa më mirë kërkesat e grupeve të konsumatorëve. Në këtë mënyrë, prodhuesit dhe tregtarët grupet e konsumatorëve, i përcaktojnë në tërësi përkatëse, të cilët kanë sjellje të njëjta ose shumë të ngjashme në rastin e marrjes së vendimeve për blerje (4, f. ?). Në të kundërtën e kësaj kur ofërtuesit nuk përcaktohen për strategjinë e segmentimit, e zbatojnë strategjinë e garegimit, me çka nënkuptohet se nuk pretendojnë të agregojnë tregun, por që

Page 32: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

32

përvetësojnë diferencat në mes tregjeve dhe vendosin për strategjinë e marketingut të diferencuar, përkatësisht për strategjinë e segmentimit të tregut.

Nëpërmjet programeve të marketingut identifikohen kërkesat homogjene dhe sa më shumë të gjenden grupe të tilla, marketingu dhe ndërmarrja janë në avantazhë. Avanatzha, natyrisht, vjen në shprehje nëse përmbushja e kërkesave bëhet në mënyrë kontimuele dhe solide, aq sa konsumatorët të jenë të kënaqur dhe përfundimisht lojalë. Në rastet e përcaktimit të ndërmarrjes në grupe të kufizuara ( në një apo diç mçë shumë), fjala është për marketingun e koncentruar. Në marketingun ndërkombëtar inkorporohen kërkimet e segmentimit të tregut të huaj, duke zbatuar alternativa sipas specifikave të tregut, me qëllim jo vetëm të identifikimit të grupeve të blerësve me kërkesa homogjene, por edhe për konfirmimin e e mjediseve të makrosegmeneteve dhe të segmeneteve të multitregjeve Në vazhdën e këtyre aktiviteteve krijohen raporte në mes agregimit dhe segmentimit, të standardizimit dhe të difebencimit. Raportet në mes agregimit dhe segmentimit, si dhe standardizimit dhe dhe të siferencimit në marketingun ndërkombëtar janë mjaft të rëndësishme, porse problemi rreth zgjedhjes së strategjisë përkatëse është mjaft i ndërlikuar.

1.2.Strategjia e diferencimit Strategjia e diferencimit përfshinë qasje dhe metoda, ku qëllimi është më shumë produkte të penetrohet në segmentet e tregut. Diferencimi është më i gjerë dhe gjithëpërfshirës, varësisht nga llojet e tij, përkatësisht nga llojet e ndërmarrjeve, të manaxhimit të prodhimit të produkteve të rinovuara ose të reja. Strategjia e diferencimit është çështje alternative, që d.m.th. se varësisht nga mundësia e ndërmarrjes dhe nga shkallëzimi i marketingut ndërkombëtar të zbatuar, mund të shkohet deri në lloje tjera të diferencimit, madje deri në ato laterale, ku në treg paraqiten befasi në ofertën e ndërmarrjes. Kjo alternativë strategjike është ndër më të ndërlikuarat dhe më të vështirat, pikërisht nga reagimet e mundshme të konkurrencës, ose të kufizimeve tjera, të cilat janë të natyrave të ndryshme, të brendshme dhe të jashtme. Meqenëse kushtet në mes tregjeve ndryshojnë, vendimet për ndërtimin dhe zbatimin e strategjive përshoken me alternativa adekuate. Alternativat strategjike që përkojnë me diferencime përkatëse janë të ndryshme, varësisht nga veçoritë e marketingut të diferencuar. Në këto suaza vjen në shprehje strategjia e diferencuar jo centralizuar dhe strategjia e diferencuar e centralizuar. Strategjia e diferencuar jo e centralizuar mundëson penetrim relativisht të shpejtë në tregjet ndërkombëtare. Në veçanti strategjia në fjalë është e favorshme për shfrytëzimin e mundësive të tregjeve, ku mund të realizohen resultate fillestare, profit për ndërmarrjen. Është karaketristike se shpenzimet e prodhimit, por edhe shpenzimet e kërkimeve të marketingut dhe të planifikimit në kuptimin e gjerë në relacione ndërkombëtare, do të jenë racionale, ngase shpenzimet e inkorporimit nëpër tregje të ndryshme janë më të vogla, për shkak të përdorimit të koncepteve të njëjta të marketingut nëpër disa tregje të ndryshme të huaja. Strategjia e diferencuar e centralizuar ka të bëjë e produkteve në për grupe të shumta e të ndryshme të blerësve, por që gjenden në makrosegment të ngushtë. Përparësitë e kësaj strategjie jjanë rreziku më i vogël në penetrimin në tregjet e huaja, si dhe mundësistë e shitjes së vëllimit më të madh të produkteve.

Page 33: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

33

5.4. Strategjia e adaptimit Secili lloj i strategjive i ka specifikat e veta, prandaj zgjedhja dhe zbatimi i tyre imponojnë nevojën për analiza të gjithanshme, si në kuadër të resurseve dhe të mundësive të ndërmarrjes, ashtu edhe të faktorëve tjerë të jashtëm të mjediseve dhe tregjeve të huaja. Ndërmarrja përcaktohet për tregje të ndryshme të huaja. Në disa syresh mund të zbatojë strategji të njëjtë apo të ngjashme, ndërkaq, në tregjet tjera implementon strategji që janë të suksesshme dhe depërtuese për tregun e synuar. Me strategjinë e adaptimit nënkuuptohet qasja për përshtatje të produkteve me kërkesat e tregjeve të caktuara. Strategjitë e adaptimit e kanë domethënien e zbatimit në tregjet lokale. Në strategjitë e tilla kanë ndikim elemente nga më të ndryshmet. Bie fjlal nevojat e konsumatorëve janë heterogjene, për të cilët ofertat duhet të pështaten, adaptohen. Zhvillimi teknologjik në ato tregje rëndom është i nivelit të ulët, siç ndodh edhe me racionalizimin në shpenzime, që mund të jetë tejet minimal. Edhe elementet tjera ndikuese në strategjinë e adaptimit janë mjaft të theksuara. Elemenetet e komunikimit janë të karakterit lokal, njësoj sikurse edhe distribucioni. Konzistentiteti ndaj blerësve është i ulët, ndërsa konsumatorët global janë në numër të vogël, të padukshëm, ndërsa cikli jetësor i produktit në treg është i shkurtër. Në këso situatash institucionet e marketingut janë dobët të zhvilluara. Integrimet ekonomike botërore kanë shkallë të ulët të unifikimit, por që pengesat nacionale janë të theksuara (5, f. 19). Implementimi i strategjive të adaptimit imponon premisa të shumta, që paraqesin problem në fushën e përshtatshmërisë. Derisa kërkesat janë heterogjene, është vështirë që të gjenden zgjedhje efektive për rreth adaptimeve të qëndrushme. Për t’i arritur objektivat, nevojitet teknologji adekuate dhe fleksibile, modele të diferencuara në programet e prodhimit, manaxhim të harmonizuara me specifikat që shfaqen në fushën e kërkesave në treg, përvojë në marketingun ndërkombëtar dhe në forma të ndryshme të bashkëpunimit në mes hsteteve, përkatësisht në mes ndërmarrjkeve që gjenden nëpër vende të ndryshme. 2. Strategjitë e kombinuara të marketingut ndërkombëtar Strategjitë e marketingut ndërkombëtar kombinohen për shkak të nevojave për përputhje dhe përshtatje me elementet e mjedisit ndërkombëtar. Elementet e mjedisit ndërkombëtar i përkasin kulturës, mjedisit, situatës makroekonomike, mjedisit politik, juridik, socio-kulturor e tjerë. Në mjediset dhe tregjet ndërkombëtare ekzistojnë rreziqe të ndryshme, të cilat i kanë edhe shkaqet dhe pasojat e veta. Ndër shkaqet ekonomike janë: sistemi politik, revolucionet, trazirat sociale, çrregullimet e ndryshme, lidhjet e reja ndërkombëtare, hiperinflacionin e tjerë. Rreziqet kanë të bëjnë me shpronësim dhe shpërblim (kompensim), shprensim pa kompenzim, shkatërrime të të mirave materiale dhe të personave: humbje të lirisë së transferit, prishje të investimeve e të ngjashme. Përveç shkaqeve makro, ekzistojnë edhe shkaqet e natyrës mikroekonomike që reflektohen me rreziqet mbi rentabilitetin dhe cash-flow. Shkaqet mikroekonomike janë

Page 34: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

34

kushte të ndërmarrjes, tregu i ekonomisë së çekulibruara (depresive), interesave politike dhe interesave lokale. Rreziqet ndërveprojnë nëpërmes përparësive konkurruese të pakta, pikërisht të tarifave të taksave dhe rrjedhave diskriminuese, si dhe të kufizimit të lirisë së veprimtarive. Për zvogëlimin e rrezikut zbatohet strategji përkatëse, në të shumtën e rasteve strategji të kombinuara, si pasojë e shumësisë së shkaqeve dhe të rreziqeve, por edhe të elementeve të diferencuara të mjedisit ndërkombëtar. Në këtë kontekst, kultura është element i rëndësishëm për ndërmarrjen eksportuese. Me këtë nënkuptohet se ndërmarrjet që janë të orientuara për eksport, janë të detyruara të analizojnë kulturën në kuptim të gjerë dhe subkulturat, si një përkufizim në suazat e kulturës kombëtare. Kështu, për shembull, përshtatja e marketingut, diferencimi i tij për çdo kulturë, ose përgjithësimi i tij, është një hap strategjik i madh. Ky i fundit ka pasoja taktike mbi marketingun miks. Përparimi i ndërmarrjes mund të bëhet në vartësi me mjedisin, kulturën. Strategjitë dhe mjetet strategjike ndryshojnë nëpër vende të ndryshme. Bie fjala, në Belgjikë është më e parapëlqyer mënyra e propagandimit përmes pllakatave, në Itali televizori është “mbreti” i mediave, kurse radioja konsiderohet media e parëndësishme. Kësisoji, strategjitë me përfshirjen e instrumenteve që e përbëjnë ofertën, por që duhet të jenë të përshtatura me kulturën në kuptim të gjerë dhe me kulturën përkatëse. Çmimi është i ndieshëm në vartësi me kulturën, normat ligjore, si dhe të faktorëve tjerë. Ndërmarrja dhe kultura kanë ndikim të madh në ekonomi, siç ndodh në mjedise më përcaktime të ndryshme fetare. Në disa vende çmimi shërben si bazë për marrëveshje, ndërsa çmimi real është i diskutueshëm. Çmimi mund të jetë një tregues që ndryshon sipas kulturave. Për shembull, në Francë, sa më shumë që rritet çmimi, aq më shumë përmirësohet cilësia, ndërsa në SHBA, kjo lidhje paraqitet si lakore lineare. Produktet që i prodhon ndërmarrja duhet t’i përshtaten kulturave. Marka është një aspekt më i dukshëm; psh. Marka e detergjentit “Persil”, që prodhohet në Henkel të Gjermanisë, mbizotëron në Evropë. Këto shoqëri duhet ta ndërrojnë emrin e markes sa herë që konkurrenca e tejkalon atë. E njëjta ndodh në General Motors, ku është dashur të............. f.62 (.......) Modifikimet e produktit bëhen për shkak edhe të ambaaizhimit të tyre. Kultura ndikon, po ashtu, në distribucion, në shprehitë e blerjes dhe kështu modelizohet rrethi i distribucionit. Kufijtë e shpërndarjes në mënyrë ekstreme janë të përqendruar në Zvicër, ku 40% bëhet nga “MIGROS”. Mjedisi ekonomik ndryshon nga vendi në vend. Për zgjedhjen e një tregu të jashtëm duhet bërë një studim i veçantë.Kjo mund të jetë pak a shumë punë komplekse, nëse vendi është i izoluar apo bënë pjesë në hapësirë më të gjerë dhe në të veprohet përmes një ndërmjetësuesi. Në këtë rast zabtohet strategji e kombinuar e marketingut ndërkombëtar. Strategjia e tillë shpreh vullnetin politik për të privilegjuar këmbimet ndërmjet tyre, por, njëkohësisht edhe për t’i mbrojtur. E njëjta gjë është me marrëveshjet e integrimit ekonomik, që lejojnë formimin e këtyre grupimeve dhe që mbrohen nga një tarifë e përbashkët. Rigrupimet e tilla janë në interes për ndërmarrjet e një vendi anëtar, por janë kërcnim për çdo ndërmarrje që distribuon drejt këtyre vendeve. Informacionet mbi mjediset ekonomike mund të mblidhen nga organizmat ndërkombëtare (banka e rregullimit ndërkombëtar e tjerë). Ato përcaktohen për të vendosur potencialin e çdo vendi për një veprimtari të dhënë. Kështu, treguesit e

Page 35: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

35

ndërmarrjeve ekonomike mund të përdoren për të vlerësuar gjendjen ekonomike të një vendi.

Në rrafshin ekonomik edhe shteti mund të përdor shumë masa, si të drejtën e doganave, kufizimet, rregullat shëndetësore, normat (higjiena, teknika, ambalazhi), miratimi paraprak për eksport, ose subvencionet për disa produkte (psh. ndërmarrjet e quajtura të ndieshme), bojkotimi (p.sh. veshjet dhe pajisjet ushtarake për vendet në konflikt). Ndërhyrja e shtetit mund të ketë objektiva të ndryshme, si: për të mbrojtur interesin kombëtar, mirëqenien e tij, sigurimi, prestigji, pushteti e tjerë. Duke marrë parasysh elementet e mjedisit ndërkombëtar, edhe strategjitë duhet të kombinohen në atë mënyrë, sa të arrihet objektivi i paraparë për çdo mjedis të synuar në treg. 3. Strategjitë në programin e marketingut ndërkombëtar Programi i marketingut ndërkombëtar përbëhet nga veprimtaritë kërkimore, të gjetjes së metodave dhe të strategjive të programit të prodhimit, ku përfshihen instrumenetet e marketingut miks ndërkombëtar. Spektri i gjerë i mjediseve dhe i tregjeve të huaja imponon dimensione të gjera kërkimore, si nga aspekti i madhësive dhe i shtrirjes të konsumatorëve, ashtu edhe të sjelljeve të konsumatorëve, si dhe të konkurrencës. Në të gjitha këto madhësi problemet janë të theksuara, ngaase secili mjedis më i largët, në vete përmabnë specifika të ndryshme, të cilat duhet të analizohen dhe të kuptohen si duhet. Strategjitë e kësaj natyre duhet të jenë komplekse dhe fleksibile nga shkaku i mundësive për përshtatje nëpër situata të caktuara. Me rastin e kërkimeve të tregut dhe të marketingut ndërkombëtar, zbatohen metoda dhe strategji, me të cilat identifikohen kërkesat e konsumatorëve nëpër mjedise dhe vende të ndryshme. Strategji prioritare në këtë drejtim është ajo që bënë homogjenizimin e mundshëm të segmenteve të diferencuara të tregjeve. Ndërkaq, programi i prodhimit, oferta, ngërthen kombinimin e të gjitha instrumenteve të marketingut ndërkombëtar, të cilat në mënyrë të zbërthyer diferencojnë atë në pikëpamje të cilësisë së produktit, madje nga aspekti i çmimit, mënyrave të distribucionit dhe aktiviteteve të promocionit. Në kuadër të programit të marketingut ndërkombëtar, strategjitë dhe taktikat kanë zbatim të domosdoshëm, si nga aspekti kërkimor, ashtu edhe nga aspekti i përgatitjes dhe lancimit të ofertës. Specifikimet dhe kufizimet, gjithashtu, janë të mundshme. Strategjitë shërbejnë si shkathtësi për të realizuar objektivat e parashtruara të ndërmarrjes. Programi i marketingut ndërkombëtar gjithnjë e më tepër përfeksionohet, merr dimensione më të gjera e përmbajtësore. Në këtë kontekst edhe strategjitë duhet të jenë të natyrës së përshtatshme dhe funksionale. Ato në vete përmbajnë teknika të tilla, me të cilat aftësohet arritja deri të rezultatet përfundimtare. Në tregjet e huaja në veçanti është e pranishme konkurrenca e jashtme, e cila ka përmasa të ashpra dhe të gjera. Për t’i bërë ballë konkurrencës së tillë, zgjedhen strategji adekuate, të cilat mundësojnë realizimin e objektivave. Në përgjithësi vend të rëndësishëm zënë strategjitë e standardizimit të produkteve të reja në tregjet e huaja, të cilat nuk është lehtë të realizohen në çdo segment. 4. Strategjitë e shtimit të vëllimit të eksportit

Page 36: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

36

Një numër i ndërmarrjeve nuk kanë orientim as interes tjetër përveç përcaktimit në konceptin e marketingut eksportues. Orientimi themelor i strategjisë së zhvillimit të ndërmarrjes, nëse nuk ka pretendime tjera në kyçjen e rrjedhave të marketingut ndërkombëtar, është forcimi i politikës aktive për eksport. Është kjo formë që duhet të dominojë më gjatë, duke i tejkaluar interesat e bilancit të pagesave vijuese. Orientimi në eksport përfshinë një proces të tërë dhe strategji afatgjate adekuate, me të cilat sigurohet cilësia, afati, disenji i produktit e tjerë, me çka mund të vjen në shprehje stabiliteti i eksportit dhe importit. Për vendet që nuk kanë leverdi dhe mundësi tjetër, ekspansioni i eksportit është bazë e strategjisë së zhvillimit të ndërmarrjes dhe të ekonomisë në përgjithësi. Për të realizuar tendencën e shtimit të eksportit dhe të penetrimit në tregje të huaja, ndërmarrja duhet të gjejë mbështetje të plotë në faktorin tekniko-teknologjik dhe shkencor, në kapacitetet ku me sukses mund të përgatiten dhe të lancohen ofertat për tregjet reale. Çështje fundamentale është zgjidhja e problemeve të brendshme, të cilat do të reflektohen në sendërtimin e eksportit. Problemet e brendshme kanë të bëjnë me resurset teknike, të kuadrove, zbatimin e metodave racionale, distribucionin e tjerë. Aktivitetet e marketingut ndërkombëtar të përkufizuara në parimin policentrik të marketingut eksportues, mund të japin rezultate në suaza të kërkimeve, mirëpo, nëse ndërmarrjet eksportuese nuk arrijnë rezultate në shtimin e rendimentit, nuk do të jenë në gjendje të inkorporohen dhe të penetrojnë në tregje të huaja. Në ato tregje vend të qëndrueshëm, pozicion të volitshëm do të kenë ato ndërmarrje që ofrojnë produkte dhe shërbime cilësore, por edhe me çmime të volitshme, si pasojë e produktiviteit të lartë, të sendërtimit dhe të funksionimit të faktorit teknologjik, organizimit e tjerë. Në marketingun eksportues përfshihet edhe roli i bankave dhe institucioneve tjera financiare, të cilat i ndjekin transakcionet përkatëse me pjesëmarrjen dhe financimin e proceseve të ndryshme, me kushte të favorshme. Lidhur me strategjinë e zhvillimit të ekportimit të produkteve dhe të shërbimeve, ekonomitë kombëtare duhet të paraprihen nga një politikë stimuluese për ndërmarrjet, të cilat janë të orientuara për këtë koncept. Me këte ndërmarrjet e kanë të qartë llogarinë e vet, prandaj planet e eksportit i definojnë për afate të gjata kohore. Motivimi i ndërmarrjes për eksport duhet të jetë një prej përcaktimeve elementare. Çdo veprim jashtë aktiviteteve reale, nuk i sjellë dobi ndërmarrjes, as shtetit. Masat stimuluese janë të natyrave të ndryshme dhe ato shprehen nëpërmjet të subvencioneve të llojeve të caktuara, të lehtësive dhe të elementeve tjera, që e favorizojnë ndërmarrjen eksportuese. Strategjitë e shtimit të vëllimit të eksportit janë të suksesshme nëse ndërmarrja paraprakisht ka oferta atraktive për tregun vendor. Në relacionin e tregjeve tjera atraktiviteti duhet të jetë edhe më i lartë për shkak të nivelit të kërkesave të konsumatorëve. Prandaj, strategjia e shtimit të vëllimit të eksportit fillimisht duhet të luajë rol adekuat në sistemin e marketingut të ndërmarrjes, për të qenë pastaj e aftë të plasohet edhe jashtë, me efekte konkurruese. Në këtë mënyrë, së pari zgjedhen problemet e brendshme, për të mos munguar efektet edhe në tregjet e jashtme. Strategjitë për eksport, si dhe për shtimin e vëllimit të eksportit të ndërmarrjeve, janë më të përhapura, kundrejt formave tjera të aktiviteteve të bashkëpunimit në saje të marketingut ndërkombëtar. Fakti se shumica e ndërmarrjeve të orientuara ndërkombëtarisht, sëpaku në tregjet e huaja kyçen nëpërmjet eksportit. Mirëpo, anipse

Page 37: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

37

kjo është formë më e përhapur në suazat e bashkëpunmit në relacione ndërkombëtare, ngase eksiztojnë edhe strategji tjera, që kanë të bëjnë me eksportin e sistemeve e tjerë. Nga praktika e marketingut ndërkombëtar . Pyetje – komente PËRMBLEDHJE Referencat:

1. I.Doole and R. Love, International Marketing Strategy, 2004, 2. V. Danilo, Medjunarodni Marketing, Sa, Beograd, 1989, 3. R. Branko, Medjunarodni marketing, SA, Beograd, 1998, 4. Ph. Kotler, Marketing Management, 2003, 5. P. Jozo and Dosen D.O., Medjunarodni marketing, Masmedia, Zagreb, 2000

Page 38: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

38

K R E U I XI STRATEGJITË E MARKETNGUT EKSPORTUES

1. Format e biznesit ndërkombëtar Biznesi ndërkombëtar është i ndërlidhur me afirmimin e qasjes së manaxhimit dhe të ndërmarrësisë, në rrjedhat e këmbimit ndërkombëtar dhe në pozicionimin e ndërmarrjes në tregjet botërore, nëpërmjet formave të ndryshme të bashkëpunimit me firma të ndryshme nëpër mjedise jashtë vendit. Biznesi ndërkombëtar, si dhe marketingu ndërkombëtar në cilësinë e funksionit të biznesit ndërkombëtar mund të ushtrohet në mjedise konkrete, ku janë të pranishëm faktorët e shumtë, që kanë të bëjnë me variablat e pakontrolluara. Ndërkaq, vështrimi i funksioneve të biznesit ndërkombëtar paraqet tërësinë e aktiviteteve, që e mundësojnë ushtrimin e tërësishëm të biznesit ndërkombëtar. Vizatim, f. 4/I Ligjerata Mjedisi ndërkombëtar është i përbërë nga disa variable dhe dimensione konstante (shih fig. ), ndërsa në funksionet e biznesit ndërkombëtar bëjnë pjesë: marketingu, manaxhimi, prodhimi, financat, kontabiliteti, kuadrat. ........

2. Alternativat e hyrjes në tregjet e huaja Tragjet e huaja kanë kuptim të gjerë, ndërkaq, edhe alternativat për hyrje në ato tregje janë të shumëllojshme. Prodhimi mund të ushtrohet në suazat ekonomive vendore, si dhe në kuadrin e ekonomive të huaja, duke përfshirë edhe zonat e lira doganore dhe industriale. Në përgjithësi, nëpërmjet formës më të përhapur të bashkëpunimit, përkatësisht të këmbimit tregtar realizohen penetrimet në tregjet e huaja. Penterimi fillimisht bëhet me aktivitetet dhe funksionet e kesporteve. Prodhimi, kudo që ushtrohet, krijon vlera të reja të përdorimit, të cilat meqë i dedikohen tregut, praktikisht duhet të eksportohen. Kështu, pra, kur ndërmarrjet prodhojnë në suazat e ekonomisë vendore, sasi të caktuara, ose të tërë vëllimin e prodhimit e eksportojnë. Është kjo formë e qëndrueshme dhe shumë e përhapur në të gjitha ndërmarrjet e orientuara për në tregjet e huaja. Edhe prodhimi në zonat e lira doganore dhe industriale, që mund të realizohet brendapërbrenda territorit të vendit, por edhe në territoret e jashtme, rëndom eksportohet. Faktikisht prodhimi nëpër vende të ndryshme, eksportohet, sepse ndërmarrjet pa marrë parasysh ku e kanë domicilin prodhojnë për tregje të ndryshme që gjenden jashtë territorit ku vepron ndërmarrja prodhuese. Tabela në dorëshkrim I/I 19 012006

Page 39: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

39

Nga skema e mësipërme vërehet strukturimi i lojeve të eksportit, një degëzim i gjerë dhe i gjithanshëm. Produkte dhe shërbimet që eksportohen mund të jenë të karakterit të konsumit të gjerë, ose të konsumit industrial. Në këtë tërësi eksportet klasifikohen në : eksport të drejtëpërdrejt, eksport të tërthortë, eksport integral, në eksport partnerues, eksport kooperues, eksport franshizë, eksport koalicion, eksport kompenzues dhe në eksport liçencë. Prodhimi që ushtrohet si veprimtari e zgjedhur në kuadrin e ekonomive të vendeve në botën e jashtme, realizohet në dy madhësi të formave: prodhimi jashtë pa avancim të kapitalit dhe pordhimi jashtë me kapital të avancuar. Në suazat e prodhimit jashtë pa avancime të kapitalit, mund të ushtrohen këto forma: prodhimi liçencues, prodhimi franshizë, prodhimi kooperues, prodhimi kontarktues, prodhimi montues, këshilimi kontraktues, arsimimi prodhues, prodhimi sharing dhe liferdingu. Prodhimi jashtë me kapital të avancuar sendërtohet në dy tipe të ndërmarrjeve: në ndërmarrjet e Joint Ventures dhe në ndërmarrjet vetjake. Kjo do të thotë se ndërmarrjet të ndryshme mund t’i bashkojnë mjetet dhe të realizojnë invetsime të përbashkëta (joint ventures), por edh mund të veprojnë në mënyrë të pavarur, me kapital vetjak. Të ndërmarrjet e tipit Jointe Ventures, pjesëmarrja e partnerëve, ose më tepër, mund të bëhet me participim më të pakët, të barabartë (me paritet), ose me pjesëmarrje më të madhe. Ndërmarrjet me kapital vetjak mund të ushtrojnë veprimtari prodhuese montuese, madje sipas një shkallëzimi të përparuar, mund të organizojnë prodhim të pjesërishëm jashtë dhe përfundimisht, si faza më e lartë, prodhimi komplet jashtë vendit. Ndërmarrjet e orientuara jashtë vendit kanë mundësi të ushtrojnë forma të ndryshme të bashkëpunimit, që i përkasin sektorit prodhues, tregtar, shërbyes e tjerë. Pikërisht nga shkaku se ekzistojnë forma të ndryshme të hyrjes në tregjet e huaja, ndërmarrja ka mundësi reale të bëjë zgjidhje të favorshme, të asaj forme që është dobiprurëse për vet ndërmarrjen dhe për palën tjetër.

3. Motivet për eksport Përcaktimi i ndërmarrjes për eksportin e produkteve dhe të shërbimeve në tregjet e huaja ka mbështetje në motive të caktuara. Është e ditur se sa më tepër të jenë të lidhura makro motivet në ndërmarrje, po aq paraqiten edhe motivet tjera. Nuk duhet të jetë i koncipuar as makro e as mikro motivi në mënyrë të ndarë, por faktikisht tërësia e motiveve duhet të kundrohet në cilësinë e një kompleksi të plotë. Instrumentet sistemore (kursi i valutës, poltika selektive e kredisë, nxitjet eksportuese, tretmani i posaçëm i eksportit e tjerë) për eksportuesin krijon mundësi për forcë propullzive dhe të ekspansionit të tërësishëm të eksportit. Në këtë plan ndikim të madh edhe strategjitë vetjake të zhvillimit teknologjik, që është në varshmëri dhe në interaksion edhe me nivelin e teknologjisë botërore. Një prej burimeve që ka ndikim në suksesin e eksportit japonez është përsosja teknologjike, e cila mundëson prodhimin e produkteve cilësore dhe konkurrente në botë. Motiv themelor i eksportit është shtytja për realizimin e të ardhurave dhe të fitimit. Pra, eksporti është motiv ekonomik dhe përfundimisht përmban kategorinë e të ardhurës, më saktësisht të fitimit (profitit).

Page 40: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

40

Njëkohësisht, nëpërmjet eksportit shtohet qarkullimi i këmbimeve tregtare, punësimi, zvogëlimi i shpenzimeve sipas njësisë së produktit, shkurtohet koha e amortizimit, zgjatet cikli jetësor i produktit në treg, barazohen tregjet e ngopura me ato ekspansioniste, relativizohet rreziku, përmirësohet aftësia konkurrente në ndërmarrje, zhvillohet ndërmarrja e tjerë. Shtimi i qarkullimit në tregjet e huaja është i nevojshëm kur tregu vendor është i pamjaftueshëm për nga madhësia, është i ngopur ose importon produkte dhe shërbime, prandaj në të ndërmarrja nuk ka shansë që t’i plasojë dhe realizojë ofertat e veta.

Eksporti mundëson shtimin e shitjes dhe ky parametër është një nga komponetet e rëndësishme për rriten dh zhvillimin e ndërmarrjes. Kapacitetet shfrytëzohen në mënyrë optimale, pasi që ndërmarrja penetron në segmente të ndryshme të tregjeve dhe i realizon të ardhurat e planifikuara, ose mundësisht i tejkalon ato. Duke e shtuar eksportin, përkatësisht duke i shfrytëzuar kapacitetet e instaluara, hapet mundësia për zgjidhjen e problemit rreth punësimit të popullatës aktive, të aftë për punë. Eksporti është një nga kategoritë që mundëson degresionin e shpenzimeve, si dhe zvogëlimin e shpenzimeve për njësi të produktit për shkak të shfrytëzimit të plotë të kapaciteteve. Teknologjitë e përsosura janë ndikues në shkurtimin e kohës së amortizimit, me çka nënkuptohet edhe shkurtimi i kohës për kërkime, si dhe i shpenzimetve kërkimore dhe të zhvillimit në saje të shitjes të produkteve dhe të shërbimeve në tregjet e huaja. Zgjatja e ciklit jetësor të produkteve në treg është strategji specifike, e cila zbatohet në ekonomitë në zhvillim, për të lancuar produktet e vjetra, të demoduara në tregjet e ekonomive të pazhvilluara. Barazimi i tregjeve të ngopura me tregjet eksportuese implikon strategji të veçantë. Dihet se oferta dhe kërkesa e produkteve në tregjet e ndryshme të huaja nuk janë të njëjta në të njëjtën kohë. Në disa tregje dallimi në mes të potencialit të tregut dhe vëllimit të tregut është i madh dhe për këtë shkak ekzistojnë zbrastësi të mëdha ose të vogla të tregjeve. Nëse kërkesa është më e madhe se sa oferta, atëherë mund të penetrohet në ato tregje. Kur potenciali i tregut nuk është i shfrytëzuar dhe ekziston fuqia blerëse, paraqitet mundësia për depërtim dhe anasjelltas. Në rastin e ngopjes së tregjeve, ndërmarrjet tentojnë të kalojnë në ekspansion në tregjet tjera. Rreziku ndahet në disa pjesë, nëse ndërmarrja një produkt e plason në shumë tregje, sikurse që ndodh që shumë produkte të plasohen në shumë tregje. Meqenëse tregu ndërkombëtar paraqet kompleks të madh të komunikimit, të konkurrencës, vështirësitë janë gjithmonë më të pranishme. Për t’i bërë ballë konkurrencës ndërkombëtare, ndërmarrja ballafaqohet me një spektër të gjerë të inovacioneve. Me ndihmën e inovacioneve ndërmarrja mund të arrijë nivel më të lartë në planin e aftësisë konkurrente. Duke e marrë për bazë, në tërësi, elementin e deritashëm, është e kuptueshme se ndërmarrja në mbështetje të motiveve të ndryshme të krijojë bazë për shtim të zhvillimit. Motivet duhet të vlerësohen për seleksionimin e tyre sipas pritoriteteve; së pari ndërmarrjet verifikojnë motivet dhe mundësinë për eksport, madje verifikohet çmuarja e motiveve dhe mundësitë për eksport, madje verifikohet çmuarja e rëndësisë e secilit motiv sipas peshës që e kanë; në vijim bëhet poentimi i tyre. Poentimi bëhet për secilin motiv veç e veç, në mënyrë që në vijim jepen arsyetime për to dhe, më në fund për ndërmarrjen zgjedhen ato motive që kanë rëndësi prioritare. Motivet duhet të trajtohen mirë. Këto shërbejnë për përcaktimin e politikës eksportuese dhe për definimin dhe zgjedhjen e strategjisë dhe taktikës adekuate. Në këtë mënyrë bëhet seleksionimi i motivit, për të përqendruar aktivitetin strategjik të marketingut ndërkombëtar. Natyrisht,

Page 41: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

41

rrallëherë merren në shqyrtim të gjitha tregjet e mundshme. Me rëndësi është të bëhet zgjedhja dhe rangimi sa për të dhënë efektet e veta strategjitë e definuara. Nga motivet e shumëllojshme për marketingun eksportues, mund të bëhet klasifikimi i variantave të strategjive, të cilat veprojnë në tri grupe: në formën bazike të marketingut eksportues, (ku bënë pjesë eksporti i tërthortë dhe ai i drejtpërdrejtë,; në aranzhmanet e eksporteve partneruese dhe në punët e lidhura në marketingun ndërkombëtar. 4. Klasifikimi i eksporteve Eksporti e ka kuptimin e plasimit dhe të shitjes së produkteve dhe të shërbimeve të ndërmarrjes vendore në tregjet e huaja. Njëkohësisht, edhe nëse ndërmarrja i ka repartet e prodhimit (fabrikat) në ndonjë shtet tjetër dhe produktet e prodhuara i shet jashtë, e ka kuptimin e eksportit.

Këmbimi tregtar është nocioni më i përhapur në marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare. Mallrat e shitura jashtë tregut vendor, në tregjet e huaja paraqet kategorinë e eksportit. Çdo eksport në të njëjtën kohë është import. Produktet dhe shërbimet që shiten jashtë përbëjnë eksportin, ndërkaq po ato produkte dhe shërbime që blihen në ato vende përbëjnë importin. Eksportet dhe importet janë e njëjta gjë, porse kanë kahe dhe ecuri të kundërta.

Në aspektin e zhvillimit eksportet klasifikohen në: - eksporte klasike, ose tradicionale dhe, - eksporte të avancuara ose marketingu eksportues.

Klasifikimi sipas mënyrës së angazhimit dhe mbizotërimit të procesit degëzohet në:

- eksportin e tërthortë (indirekt) dhe, - eksportin e drejtpërdrejt (direkt).

FOT DV, f. 107.

4.1. Eksporti klasik (tradicional) Gjeneza e eksportit klasik është e hershme, prejse janë prodhuar teprica të produkteve natyrale, të cilat janë shitur nëpër tregje më të gjera, në kuptimin e shteteve fisnore ose të grupacioneve të njerëzimit. Ishte një këmbim spontan, me tipare të trampit, derisa nuk zhvillohet sistemi i ekvivalentit të parasë për t’i balancuar vlerat e këmbimeve.

Page 42: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

42

Eksportet në fjalë bëhen më të shquara, si për nga vëllimi, ashtu edhe për nga teknika e këmbimit. Prodhimi masiv krijon raporte të reja në këmbimet ndërkombëtare. Interesat e shteteve dhe të kombeve kalojnë nëpër faza të ndryshme, në gjurmim të gjetjes së formave më të mira të bashkëpunimit. Secila kohë përmbyllet me tiparet dhe karakteristikat e veta. Në periudhën e merkantilizmit në veçanti i jepet rëndësi e veçantë eksportit, me qëllim të përmirësimit të bilanceve tregtare dhe të pagesave, si dhe të depozitimit të sasive sa më të mëdha të arit. Eksporti klasik është i pranishëm në marrëdhëniet tregtare edhe sot e kësaj dite. Ndërmarrjet të cilat në mënyrë spontane, prej kohe në kohë, aq sa iu paraqitet mundësia eksportojnë, me qëllim të arritjes së disa objektivave parciale. Eksportet tradicionale karakterizohen me:

- spontanitet, - diskontinuitet, - pa aktivitete paraprake kërkimore, - në masë të madhe me ndërmjetësues, - pa ekspertë të shquar nga vet ndërmarrja.

Spontaniteti ka të bëjë me realizimin e eksporteve prej kohe në kohë, pa ndonjë programim të veçantë paraprak, por që tepricat apo përmbushja e nevojave të caktuara (për të krijuar mundësi për importime të lëndëve të para, për formimin e fondit devizor e tjerë). Eksportet e tilla e kanë më tepër karakterin komplementar të plasimit të produkteve. Shfrytëzimi i kësaj forme e stabilizon prodhimin e ndërmarrjes, si dhe e aftëson në masë të padukshme ndërmarrjen për të ndërtuar orientime sadopak për tregjet e huaja. Diskontinuiteti është rezultantë e eksporteve të shkëputura, d.m.th. sipas mundësive që i ka ndërmarrja, ose të ndonjë interesi dhe domosdoshmërie në periudha të caktuara kohore. Si në rastin e parë, po ashtu edhe në këtë rast, nuk ka mbështetje në strategji përkatëse. Megjithate, për ndërmarrjene edhe kjo formë e tregtimit është e dobishme. Mund të zgjidhen problemet e paraqitura afatshkurtëra, që kanë të bëjnë me sigurimin e ndonjë komponente, ose kur mundësitë për shitje në tregun vendor janë të limituara. Eksporti klasik mund të realizohet me sasi të mëdha këmbimesh, me kontinuitet, apo pa kontinuitet, por që kërkimet e tregut dhe të marketingut mungojnë. Tërë këmbimi në mes tregjeve bëhet pa anagzhime të posaçme për kërkime të nevojshme. Kjo do të thotë se sikur plotësohet mangësia e ofertave të firmave të ndryshme, të cilat për shkaqe të caktuara, hyjnë në tregjet tjera dhe kështu paraqiten nevoja për plasim të ofertave në treg. Pa aktivitete kërkimore rreziku gjithsesi është më i madh, por që transakcionet mund të bëhen si pasojë e raporteve përkatëse të krijuara në mes ofertave dhe kërkesave. Eksportet konvencionale me tepër bëhen nëpërmjet ndërmjetësuesve, që do të thotë se fjala është për eksport të tipit të tërthortë. Ndërmarrjet që nuk kanë orientime për eksport, por që transakcionet e mundshme janë të kohëpaskohëshme, nuk kanë resore të përbërë nga ekspertë për realizimin e eksporteve. Së këndejmi, janë të detyruara që të bashkëpunojnë me firmat e specializuara, nganjë herë edhe me individët që kanë përvojë dhe e njohin teknikën e eksporteve. Marrëveshjet me ndërmarrjet e specializuara për eksporte bëhen prej kohe në kohë, sipas nevojës, ose nëse eksporten kanë vazhdimësi të theksuar, natyrisht, marrëveshjet kanë afat më të gjatë të implementimit. Ndërmarrjet e

Page 43: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

43

specializuara për eksport punët i kryejnë duke realizuar shpërblime sipas kontratës së lidhur me firmën që eksporton. Një karakteristikë e dukshme për ndërmarrjet që realizojnë eksporte klasike, është mungesa e kuadrit të aftë për eksporte. Është e kuptueshme se mungesa e tillë është refleksion i orientimeve etnocentrike, pa i dhënë rëndësi eksporteve. Po të zhvillohej politikë me orientime në tregjet e huaja, edhe porblemi për ekspertë do të bëhej i zgjidhshëm. Është kjo tendencë e pasjes së profileve përkatëse, sipas programeve të biznesit që e ushtron ndërmarrja. Eksportet klasike, jo vetëm që paraqesin formën më të vjetër, por në të njëjtën kohë e përbëjnë pozicionin më të shpeshtë dhe më të përhapur. Ndërmarrjet, në përgjithëse, me shekuj, e milienume kanë qenë të përcaktuara me eksportin konvencional (madje shtetet më të zhvilluara, siç është Japonia, Norvegjia e tjerë). Është e natyrshme se para daljes në skenë të marketingut, nuk ka qenë e mundur të implementohet ndonjë formë më e avancuar kundrejt eksporteve klasike. Mirëpo, meqë, me kalimin e kohës, çdo gjë varet nga tregu, eksporti tradicional e humb vlerën që e kishte në një kohë shumë të gjatë Për të hyrë, penetruar me sukses në tregjet e zgjedhura dhe të synuara nevojitet angazhim më i madh, profesionizëm, aktivitete kërkimore, ngase konkurrenca imponon rregullta të reja, më rigoroze dhe më të gjithanshme. Së këndejmi, në masë të madhe eksporti klasik zëvendësohet me marketingun eksportues, një koncept i ri veprues dhe që siguron stabilitet dhe sukses më të madh për kompaninë.

4.2. Hyrja në tregjet e huaja nëpërmjet marketingut eksportues Marketingu eksportues është shkallë më e lartë dhe më e përsosur e eksporteve. Në realitet, sipas këtij koncepti bëhen përpjekje për realizim të suksesshëm të eksporteve, ose të ndonjë aktiviteti tjetër, që në vete përmban esencë eksportuese, porse format e veprimit mund të jenë të ndryshme. Në marketingun eksportues, sikurse të eksporti klasik, tendencë e vetme është eksportimi. Mirëpo, të marketingu eksportues, politikat, konceptet kanë mbështetje në parimin policentrik. Kjo do të thotë se ndërmarrjet kryesisht kanë orientim për kyçje në tregjet e huaja, duke mos e lënë anash as tregun vendor. Një sasi të dukshme të produkteve dhe të shërbimeve e shesin rëndom në tregjet e huaja. Është fjala për zgjërim të aktiviteteve të firmës. Përveç transakcioneve tregtare, tentohet gjetje e ndonjë interesi nëpërmjet formave më të gjëra të bashkëpunimit me tregjet e ndryshme nëpër botë. Në këtë rrafsh vijnë në shprehje edhe mundësitë e bashkëpunimit me një spektër më të gjerë të formave. Për të hyrë në tregjet e synuara dhe për të mbetur sa më gjatë në to, nevojiten kërkime paraprake të tregjeve, të konkurrencës dhe të levërdive që mund t’i ketë ndërmarrja nëpër ato mjedise. Kërkimet sistematike dhe të mirëfillta e fisnikrojnë marketingun eksportues, në cilësinë e një koncepti depërtues dhe të qëndrueshëm në tregje të synuara. Tab. Krahasime

Page 44: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

44

Marketingu eksportues i ka format e veta strategjike. Në variantet strategjike të marketingut eksportues janë të njohura format bazike. Format bazike të marketingut eksportues degëzohen në: eksportin indirekt dhe në eksportin direkt. Po ashtu, variantet strategjike të marketingut eksportues klasifikohen në aranzhmanet eksportuese partneruese dhe në punët e lidhura. Ku degëzim bëhet më i qartë në figurën e mëposhtme: , f.214.fig. BR.

4.1.1. Eksporti i tërthortë (indirekt) Eksporti indirekt1 Eksporti i tërthortë realizohet nëpërmjet ndërmetësuesve dhe për këtë arsye emërtohet eksport indirekt, që d.m.th. ndërmarrja e realizon eksportin, por jo me aktivitetet e veta eksportuese. Ndërmjetësues janë ndërmarrje, shoqata, asocioacione, konzorciume, që e kanë mbështetjen ligjore dhe janë të specializuara për ndërmejtësime të tilla. Eksporti i tërthortë mund të jetë edhe një mjet efikas për të depërtuar në tregje ose në rajone, ku tregu potencial është i dobët, ose i fragmentuar, ndërsa rreziku politik është i lartë (5, f. 852-854).

Ndarja e eksportit në të tërthortë dhe në të drejtpërdrejt është çështje tradicionale2 Eksporti është formë fillestare, bazike, për të depërtuar në treg të huaj. Me eksport nënkuptohet shitja në tregje të huaja të produkteve dhe të shërbimeve që prodhohen në vendin e vet për ndonjë treg të huaj. Eksporti i tërthortë dhe i drejtpërdrejt realizohet në forma të ndryshme, duke filluar nga forma fillestare, pra, nga eksporti i mallit në tregje të huaja, deri të investimet dhe format tjera të bashkëpunimit me vende të ndryshme. Hyrja në tregjet e huaja nëpërmjet eksportit të tërthortë është një formë e peneterimit në tregje të synuara me produkte të prodhuara në vend dhe jashtë tij. Në këmbimin ndërkombëtar kryesisht është i pranishëm ndërmjetësuesi vendor, të i cili prodhiesi mbart funksionin e këmbimit, me ç’rast definohet interesi, por edhe rrisku. Ndërmarrjet ndërmjetësuese punojnë për llogari të vet, ose në cilësinë e ndërmjetësuesve me provizion, që punojnë në emër të vet e në llogari të huaj. Eksporti i tërthortë përfshinë tregtinë eksportuese dhe ndërmarrjet eksportuese. Sipas konceptit të marketingut, eksporti i tërthortë nuk ka ndonjë domethënie të veçantë, pasi që mungojnë kontaktet e drejtpërdrejta me partnerin biznesor të jashtëm. Për shkak të këtyre raporteve të largëta, madje të pakrijuara, partneri mbetet anonim. Për këtë arsye është më rëndësi të shkurtohet procesi i ndërmjetësimit tradicional. Me këtë kuptohet se është i nevojshëm tentimi i drejtpërdrejtë, me qëllim që me procedurë të shkurtër, të arrihet deri të konsumatori final, duke u mbështetur në konceptin e marketingut ndërkombëtar. Parakusht për suksesin e marketingut ndërkombëtar është zhvillimi i logjikshëm i informacioneve, si dhe i komunikimit të mirëfilltë dhe të qëndrueshëm.

1 Gerald Albaum, Jesper Strandskov, Edwin Duerr, International Marketing and Export Menagemenet, Addison Wesley Longman Publishing Company, 1998, f. 218. 2 Danillo Vezjak

Page 45: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

45

Eksporti i tërthortë gjen vend posaçërisht të ndërmarrjet që nuk kanë krijuar përvojë për kyçje në tregjet ndërkombëtare, përkatësisht që nuk kanë ndërtuar politika orientuese për hyrje sistematike dhe të rregulltë në tregjet e huaja. International marketing strategy3 BR, f.216.

4.1.2. Eksporti i drejtpërdrejt (direkt) Eksporti i drejtpërdrejt është e shitjes së produkteve dhe të shërbimeve jashtë vendit, pa ndërmjetësues. Ndërmarrja e ka tretmanin e prodhuesit, e cila për të eksportuar formon staf profesional, i cili është në gjendje të senrëtojë këtë funksion. Në këtë mënyrë, ndërmarrja ka mundësi të kontrollojë të gjitha fazat e ekaportit dhe të tregjeve të synuara të huaja. Orientimet për weksport të drejtpërdrejt (direkt) janë të lidhura me elementet e potencialit të shquar që e posedon ndërmarrja, me përvojat, me strukturën e strafit të ekspertëve. Së këndejmi, duhet kuptuar se përcaktimi i ndërmarrjeve për formën e eksporteve bëhet në saje të mundësive që i ka ndërmarrja. Tek eskportet e drejtpërdrejta, diominojnë disa veçori (1, f. 218), me të cilat arrihet nivel i dukshëm i kontrollit të programit të marketingut gjatë eksportimit, vëllim i informacioneve për tregun e huaj lidhur me formën e caktuar të eksportit, efikasitet i varinatave eksportuese që mund të maten nëpërmjet produkteve të shitura, , matja e shpenzimeve, grumbullim të dokumentacionit nga administratat gjegjëse. International Markting strategy4 Ndërmarrjet që eksportojnë, me strategji të drejtpërdrejt zhvillojnë aktivitetet të shkallëzuara. Fillimisht janë të interesuara t’iu shesin drejtpërdrejtë importuesve të vendeve të ndryshme, tregtisë me shumicë, hipermarketeve, shtëpive të mallrave e tjerë. Vijimisht gjejnë partner të jashtëm me të cilin bashkëpunojnë me sukses në zhvillimin e aktiviteteve të eksporteve. Ndërkaq, duke shënuar rezultate më të mira, krijohet mundësi për hapjen e përfaqësive tregtare në botën e jashtme, të cilat ushtrojnë punë kërkimore, si dhe të lidhjes së aranzhmaneve, deri të realizimi përfundimtar i procesit të eksportit të drejtpërdrejt. Formimi i ndërmarrjeve për tregti në botën e jashtme, qoftë me kapital të bashkuar apo vetjak, paraqet nivelin më të lartë të mundësisë së bashkëpunimit me tregjet e huaja. Zhvillimi i eksporteve të drejtpërdrejta është i orientuar në organizimin e qendrave vetjake të shitjes nëpër vende të ndryshme, , që do të thotë se potezat e tillë janë të lidhur me ndërmarrësi të investimeve nëpër botë e jo për portfolio. Nga këto tendenca, eksporti ngelet në një nivel struktural të ndërmarrjes (3, f. 108).

3 I.Doole and R. Love, International Marketing Stratgy, f.220. 4 Po këtu, f. 218-220

Page 46: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

46

Përveç eksportit të tërthortë mund të realizohet edhe eksporti i drejtpërdrejt, i cili në kushtet e ekonomisë bashkëkohore ka shtrirje shumë më të gjerë. Eksporti i drejtpërdrejt realizohet pa investime dhe me investime. Në formën pa investime shfaqet shitja të të gjithë blerësit e interesuar të jashtëm, si dhe arrihet lidhja me intermediatorin ekzekutiv, ose me importuesin.5 Kur është fjala pëe formën me investime, së pari duhet të formohet përfaqësia dhe të regjistrohet. Kjo mund të jetë ndërmarrje e përbashkët, ose ndërmarrje e ndarë, jo e përbashkët. Ndërmarrja, përkatësisht përfaqësia mund të kenë depo të përbashkët, ose e kundërta të kenë depo të ndara. Madje sipas praktikave të njohura, mund të kenë depo të ptëbashkët me veprimtari të serviseve. Eksporti i drejtpërdrejt është një koncept më i lartë për internacionalizimin e biznesit. Në këtë rast ndërmarrja që realizon eksport, ka kontakt direkt me blerësin. Është a pavarur, sepse ka sistemin e vet ku siguron grumbullimin e informacioneve, të dhënave dhe kështu e formon rrjetin e veprimit jashtë vendit. Njëkohësisht, e bënë kontrollin e punëve të ushtruara në atë mjedis. Ndërmarrjet formojnë sektoret e veta; arrijnë të shënojnë imixh në tregjet e huaja dhe, së këndejmi, afirmohen. Në kuptim të variablit të fundit, eksporti i drejtpërdrejt nuk është i lidhur me investime, por me distribucionin e organeve nga mjediset e huaja. Ndërmarrjet eksportuese duhet të gjejnë partnerin e vet të jashtëm, i cili do të ketë të drejtën e përfaqësimit të firmës çdokund ku paraqitet nevoja. Zhvillimi i eksportit direkt ka të bëjë me formimin dhe organizimin e qendrave vetjake, që janë në cilësinë e organeve të shitjes në botën e e jashtme. Këto mënyra janë të lidhura me investimet e ndërmarrjes në marketingun ndërkombëtar. Një prej formave të rëndësishme është shitja nëpër njësitë e veta, të locuara në botën e jashtme. Kjo shitje mund të ketë tri forma elementare. Këto janë (3, f. 108):

1. Shitja nëpër përfaqësitë të cilat nuk e kanë statusin e personit juridik dhe nuk janë të regjistruara;

2. Shitja në përfaqësitë e regjistruara, ose në filiala, pa cilësinë e personit juridik dhe,

3. Shitja në ndërmarrjet që kanë status të personit juridik. Marrja e vendimit për llojin dhe statusin e ndërmarrjes jashtë bëhet në mbështetje

me interesat, mundësitë dhe leverditë që i ka ndërmarrja themluese. Ndërmarrjet e përbashkëta që merren me shitje jashtë vendit mund të shndërrohen

në qendra për shtije, në një apo në më shumë tregje. Këto ndërmarrje në fillim mund të funksionojnë pa depo, pa aktivitete të montimit, mirëpo, duhet t’i zdhidhin këto probleme, ngase në tregun e huaj, në veçanti respektohet koha e dërgesave të mallit, në mënyrat më efikase dhe në hapësirë të caktuar. Në kushtet e tashme nuk është më rëndësi të madhe dërgesa e shpejtë, sa është nevoja për servisim, depozitim, montim e tjerë. Servisimi është aktivitet tejet i rëndësishëm në fazën e pas shitjes, me çka favorizohet konsumatori. Në tregjet e huaja rëndësi të veçantë kanë aktivitetet e servisimit. Me këtë blerësit joshen, janë më të sigurtë me rastin e blerjes së produkteve, sepse kanë mundësi ta riparojnë produktin e blerë në rast nevoje, në mënyrë që të jetë funksional dhe nevojat e konsumatorit t’i përmbushë si duhet. .....

5 Po aty....

Page 47: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

47

Me rastin e themelimit të ndërmarrjes tregtare në botën e jashtme duhet të mirret parasysh pjesëmarrja e kapitalit, raporti i përqindjes, që mund të ketë lartësi më të ultë apo më të lartë të kapitalit nga partneri i huaj. Ekzistojnë solucione të ndryshme rreth themelimit të firmave të tilla. Mund të jenë investimet e tërësishme nga burimet vetjake., siç ka mundësi për joint venture, ose për marrëdhënie partneruese, me përqindje të pjesëmarrjes së kapitalit në investime, në mënyrë të barabartë, më pak apo më tepër.

4.2. Zhvillimi i marketingut eksportues Marketingu eksportues është kontribut i i implementimit të marketingut ndërkombëtar. Zbatim të mirëfilltë gjen në tridhjetvjetshin e fundit të shek.XX.. Implementohet në veçanti në bizneset e vogla dhe të mesme, por edhe në kompanitë e mëdha. Marketingu eksportues është proces, i përbërë nga disa cikle. Ndërmarrja fillimisht e harton planin për eksport. Plani hartohet në bazë të informacioneve që janë rrjedhojë e kërkimeve të tregut dhe të marketingut. Sipas planit organizohet kontigjenti i produkteve të destinuara për eksport. Produktet dhe shërbimet janë në interaksion të kërkesave të tregjeve të jashtme të synuara. Plani përfshinë përmbushjen e kërkesave të identifikuara të tregjeve në të cil;at ndërmarrja synon të penetrojë, duke e marrë për bazë cilësinë e produkteve dhe të shërbimeve, si dhe marketingun miks ndërkombëtar, për të qenë ofertat konkurrente dhe të sigurojnë qëndrueshmëri në treg. Në fazën e parë të procesit të marketingut eksportues përfshihen mundësitë e vet ndërmarrjes, sa është në gjendje të orientohet në tregjet e huaja. Përveç identifikimit të resurseve reale të ndërmarrjes, valorizohen shkaqet dhe motivet për eksport. Në vazhdimësi plani duhet të harmonizohet me kërkesat e tregut të zgjedhur, me konkurrencën që mbizotëron në mjedis, si dhe me parashikimet për rreziqet e mundshme në periudhat e ardhshme kohore.

Zhvillimi i planit akcional të marketingut bëhet në saje të informacioneve për tregun, çka të shesë në te, si të shesë, kujt t’i shesë, me çfarë çmimesh të shesë, mënyra e pagesës së mallit e tjerë. Faktikisht një dokument i tillë është plani i biznesit, ngase i përfshinë parametrat e nevojshëm, për ndërmarrjen, tregun, konsumatorin dhe për efektet financiare. Përkundër nevojave të mëdha që të bashkëpunohet me vende të ndryshme, eksporti nuk është veprimtari e lehtë Zhvillimi i tij mund të realizohet me sukses, nëse ndërmarrja ia përshtat ofertat e veta tregut tësynuar. Përshtatja mund të bëhet në mbështetje të hulumtimeve sistematike, të identifikimit të konkurrencës në tregjet e synuara, të sjelljeve të konsumatorëve e tjerë. Ndërmarrjet ballafaqohen me sfida të shumta, duke filluar nga faza e planifikimit, deri të përmbyllja e kaptinës së aktiviteteve prodhuese. Problemet më të theksuara paraqiten të ndërmarrjet fillestare, të cilat nuk kanë përvojë të mjaftueshme, porse janë të orientuara për eksport. Ndërkaq, eksporetet mundësojnë realizimin e kategorisë së profitit të ndërmarrjes, si dhe kanë edhe përparësi tjera. Marketingu eksportues e intensifikon eksportin, ngase aktivitetet janë të sistemuara, përmbajtësore, që mbështetjen e kanë në kërkime, në strategji dhe në krijimin e mundësive për penetrime të suksesshme në tregjet e huaja.

Page 48: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

48

Është ky një nivel i abancuar në aktivitetet e tërësishme të biznesit të ndërmarrjes, të orientuar për në tregjet e huaja. Zhvillimi i marketingut eksportues mgërthen në vete cikle të njëpasnjëshme. Së pari, është e nevojshme të vehen në spikamë mundësitë që i ka ndërmarrja. Në bazë të potencialeve, resurseeve që e përbëjnë mundësinë e ndërmarrjes, , kalohet në ciklin apo fazën tejetër, kur bëhet planifikimi i eksporeteve, për në tregje të synuara dhe në kohë të përcaktuar, definuar. Plani është një dokument udhërrëfyes, prej ku merren vendime për prodhim të destinuar për eksport. Plani hartohet, përkatësisht vendimmarrjet bazamantin e kanë në informacionet e grumbulluara, të analizuara dhe të përpunuara të marketingut ndërkombëtar. Sasia e prodhuar, që është vlerë e outputeve të dala nga procesi i prodhimit dërgohet në treg në saje të aranzhmanave me blerësit në tregjet e zgjedhura. Natyrisht, përmbyllja e cikleve bëhet ku arkëtohen paratë, si dhe lidhen kontrata vijuese për vazhdimësinë e bashkëpunimit. Tërësia e këtyre cikleve e përbëjnë tërësinë e zhvillimit të marketingut eksportues.

4.3. Procesi i marketingut eksportues Procesi i marketingut eksportues përbëhet nga disa faza, nga të cilat formësohet një tërësi integrale, me çka nënkuptohet përfshirje e shumë aktiviteteve dhe e ndërvarësive në mes fazave. Fazat që e përbëjnë procesin e marketingut eksportues rëndom radhiten në pesë nivele:

1. Revizioni (auditimi) i kapaciteteve eksportuese, 2. Identifikimi dhe zgjedhja e tregut të synuar, 3. Definicioni dhe ndërtimi i strategjisë së marketingut, 4. Përgatitjet për eksport, 5. Implementimi.

Këto faza mund të komponohen në skemën e mëposhtme: Fig. Procesi i marketingut eksportues Razvoj izvoznog marketinga , f. 4. Mund që shihet qartë se në mes këtyre fazave ekziston një ndërlidhje dhe ndërvarshmëri e fortë, dhe përfundimisht të gjitha aktivitetet e ushtruara nëpër faza sublimohen në masë të caktuar në fazën përfundimtare të implementimit. Megjithatë, të gjitha fazat i kanë karakteristikat e veta. Revizioni (auditimi) i kapaciteteveee eksportuese të ndërmarrjes ka të bëjë me analizën e përparësive dhe të mangësive, hulumtimin e të gjithë sektorëve dhe resurseve të kompanisë, për t’i vënë në peshojë mundësitë dhe aftësitë e ndërmarrjes për eksport. Kontrolli dhe revizioni vetjak është puna më e mirë, për të vlerësuar gjendjen realisht, potencialin dhe strukturën e resurseve. Në rend të parë ekspertët në lëmin e marketingut, posaçërisht me specializime për profilin e marketingut ndërkombëtar.

Page 49: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

49

Produkti është instrument bazik për kyçje në marketingun ndërkombëtar, vlera e të cilit, si një sintezë e të gjitha atributeve, të disenjit të tërësishëm, paraprinë në hapjen e dyerëve për penetrim në tregjet e huaja. Në këtë tast mund të bëhet rangimi i produkteve për tregje të zhvilluara, apo më pak të zhvilluara. Instrumentet tjera, siç është çmimi, madje distribucioni dhe promocioni i bashkangjiten produktit, ngase oferta komplete, e pranueshme për konsuamtorin e huaj, determinon nivelin e konkurrencës në të gjitha aspektet. Resurset e ndërmarrjes, që ilustrojnë stafet profesionale, fuqinë punëtore, financat, përvojën e manaxhmentit, paraqesin çështjen kyçe për të vlerësuar arsyeshmërinë e përcaktimit orientues për tregjet e huaja. Nëse këto resurse janë të bollshme dhe cilësore, marketingu eksportues do të jetë i suksesshëm. Natyrisht, këta faktorë vihen në komparacion me gjendjen në treg, me konkurrencën dhe kur vlerësohet interaksioni në mes ndërmarrjes dhe tregut, kostoja, shitja, përmbushja optimale e nevojave dhe e kërkesave të konsumatorëve të huaj, jepet dritë jeshile për të ecë nëpër fazat tjera të marketingut eksportues. Kapacitetet e instaluara të ndërmarrjes janë parakusht për marrje të vendimeve se me çfarë produktesh me me çfarë vëllimi do të penetrohet në tregjet e huaja. Mirëpo, vetëm kapacitetet e instaluara nuk reflektojnë mundësinë reale për eksport sipas konceptit të marketingut eskportues. Kapacitetet duhet të jenë në harmoni edhe me faktorët tjerë që e përbëjnë tërësinë e ndërmarrjes. Një dimension i rëndësishëm në këtë kontekst është marketingu ekzistues në ndërmarrje, niveli i zbatimit të marketingut vendor dhe i marketingut ndërkombëtar. Merren parasysh kontaktet ekzistuese, përvojat me tregjet e huaja, vëllimi i shitjes aktuale, si dhe strategjitë dhe taktikat që mund të shpijnë deri të realizimi i objektivave në planin e marketingut ndërkombëtar. Në përgjithësi infrastruktura e ndërmarrjes është një bazament i rëndësishëm për përgatitje të mundshme rreth identifikimit të tregut të zgjedhur dhe të synuar. Tregu i synuar bëhet transparent dhe i njohur për ndërmarrjen nëpërmjet aktiviteteve të organizuara dhe të implementuara kërkimore. Faza e dytë, pra, është pikërisht identifikimi dhe vlerësimi i tregut, në të cilin ndërmarrja pretendon të penetrojë dhe t’i shesë produktet dhe shërbimet e veta. Me qenë se në botë ekzistojnë shumë tregje, është vështirë edhe për ndërmarrjet multinacionale dhe transnacionale të depërtohet në të gjitha. Ndërmarrja sipas mundësive që i ka e bënë zgjedhjen, shënjestrimin, targetimin dhe përfundimisht zgjedhjen e numrit të tregjeve të synuara. Numri i tregjeve të synuara mund të përkufizohet prej një deri në iks. Vetëm një treg i synuar faktikisht është tregu i dytë për ndërmarrjen, krahas tregut kombëtar (të vendit). Lidhur me zgjedhjen e tregut të synuar ndërkombëtar së pari bëhet vlerësimi i segmenteve të tregut, me qëllim të penetrohet në tregje më të mëdha. Tendencë për kompaninë është identifikimi i tregjeve të mëdha, ku ka mundësi më të madhe për plasimin e ofertave. Me këtë nënkuptohet eliminimi i tregjeve të vogla, ndonëse kur nuk ekziston mundësia për hyrje në tregje tjera, duhet të përcaktohet për këto tregje më të vogla. Një hap tjetër është përllogaritja dhe parashikimi i normës së participimit në tregjet e zgjedhura. Po ashtu, hulumtohet kërkesa për llojet e produkteve që janë të orientuara për tregun përkatës, duke e marrë në konsideratë edhe forcën e konkurrencës për të njëjtat produkte dhe shërbime, për produkte shumë të ngjashme, ose për substitute. Nuk është e mjaftueshme vetëm vlerësimi vijues i gjendjes në tregun e huaj, por me rëndësi të veçantë është prognozimi për të ardhmën. Hyrja në treg të synuar ka kosto të lartë, për shkak të hulumtimeve, të rinovimit të mundshëm të kapaciteteve prodhuese,

Page 50: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

50

të trajnimit të ekspertëve e tjerë. Prandaj, politika e penetrimit në tregjet e huaja nuk ka të bëjë vetëm të arrihet objektivi e të depërtohet në të, por çështje ekzistenciale dhe me perspektivë është mbetja sa më e gjatë në tregjet e zgjedhura dhe të synuara. Në këtë mënyrë sigurohet stabilitet për ndërmarrjen, si nga aspekti i shpenzimeve, po ashtu edhe nga aspekti i efekteve. Efektet janë të lidhura me qendrueshmërinë më të gjatë në tregjet e penetruara. Faza e tretë përmban strukturën e tregut. Struktura e tregut përcaktohet në saje të disa kritereve themelore, ndër të cilët mund të veçohen: puna e operatorëve nëpër segmente, sistemi i distribucionit, pjesëmarrësit dominant, si dhe identifikimi i kontakteve më të rëndësishme. Pasi që segmentimi mbështetjen e ka në homogjenizimin e mundshëm të kërkesave të konsumatorëve, puna e marketerëve është e lidhur pikërisht me identifikimin e blerësve potencial në çdo tërësi të kërkesave, përkatësisht në çdo segment të tregut. Sistemi i distribucionit ballafaqohet me pikat kalimtare, ku hyjnë mallrat e importuara në shtetin përkatës, me të cilin bashkëpunohet, me distributerët, me prodhuesit, me karakteristikat e logjistikës së marketingut dhe me gjërat tjera të implikuara në relacionet në mes ndërmarrjeve që gjenden nëpër shtete të ndryshme. Pjesëmarrësit dominant në treg kanë të bëjnë me konkurrencën, për t’i vënë në spikamë nivelit e konkurrentëve, të ofertave, si për nga niveli i disenjit, i çmimeve, dhe i shërbimeve të pas shitjes. Pasqyrimi i mirëfilltë i konkurrencë ndërmarrjes i krijon shansë pozitive për të vlerësuar veten dhe për të qenë në nivel të duhur për penetrim në tregjet e zgjedhura dhe të synuara. Konkurrenca në tregjet rajonale dhe ndërkombëtare imponon nevojën për analiza sistematike dhe kontinuele, për ndryshimet e mekanizmave në treg, për pjesëmarrjen në treg nëpërmjet vëllimit të shitjes, për kapacitetet që i posedojnë ndërmarrjet prodhuese e që karakterizohen konkurrente, për teknologjinë dhe sistemin KNOW-HOW, për çmimet e ofruara në treg, si dhe kombinimet tjera të promocionit dhe të distribucionit. Çmimi dhe cilësia duhet të jenë në raport real, pa e ekzagjëruar asnjërin instrument. Identifikimi i kontakteve kyçe e ka domethënien e çështjeve konkrete për personat kontaktues, adresat, telefonat, e-mail, me qëllim të kryerjes së punëve operative për realizimin e punëve të planifikuara dhe të parashtruara si objektiva në kohë dhe në hapësirë të caktuar. Strategjia e marketingut është faza e tretë e procesit të marketingut eksportues. Strategjia është një kombinim i elementeve dhe informacioneve që rezultojnë nga auditimi i vet kapaciteteve eksportuese të ndërmarrjes, si dhe të informacioneve që vjelen në fushën e kërkimeve në treg. Strategjia duhet të përmbajë detaje dhe elemente të përpunuara që janë të ndërlidhura me mundësitë dhe pengesat për çdo treg të synuar. Duhet të hulumtojë kushtet për hyrje, duke e precizuar segmentin e kërkesave homogjene, në kuptimin se kujt do t’i shitet malli, kush janë klinetët. Nëpërmjet strategjitë duhet të vehen në spikamë konsumatorët potencialë, me qëllim që oferta e ndërmarrjes të jetë e orientuar tek ato grupacione, por, njëkohësisht, të jenë të pranueshme për ta. Strategjia e marketingut imponon nevojën e kombinimit të mirëfilltë të instrumenteve që e përbëjnë marketingun miks, përkatësisht të ofertës së ndërmarrjes. Në veçanti strategjia në fjalë e forcon instrumentin e promocionit, duke i shfrytëzuar format organizative të aktiviteteve të marketingut ndërkombëtar, ku rol të posaçëm kanë panairet ndërkombëtare, ekspozitat ndërkombëtare, masmediat me influencë në mjedisin ku

Page 51: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

51

eksportohen produktet dhe shërbimet. Strategjitë e marketingut janë të domosdoshme për të gjitha produktet, të cilat mundësisht duhet të jenë konkurrente, por në veçanti për produktet e natyrës adaptuese. Për secilin treg elementet e strategjive dhe të taktikave janë të karakterit fleksibil, me qëllim të përshtatjes së produkteve dhe të shërbimeve me nevojat dhe kërkesat e konsumatorëve. Për produktet standarde, kanë imixh në shumë tregje, strategjia më tepër ka karakter të informacioneve dhe të dhënies së mesazheve se ku mund të blihen, me cilat çmime dhe për mënyrën e pagesave, të servisimit dhe të shërbimeve tjera pas aktit të shitblerjës. Faza e katërt e procesit të marketingut eksportues është përgatitja për fushatën e marketingut eksportues. Punët e kryera deri në këtë fazë sublimojnë vlerat konkrete, produktin dhe shërbimin konkret, me fjalë tjera ofertën që do të plasohet në tregjet e zgjedhura dhe të synuara. Këto informacione transferohen nëpërmjet prosepkteve, katalogjeve, botimeve të destinuara për informacione, teksteve në internet, Web faqeve, ose me ndonjë kontakt tjetër, me të cilin njoftohen konsumatorët potencial se çfarë përmban oferta e firmës përkatëse dhe me çka veçohet nga të tjerat, të cilësisë konkurrente. Informacionet e plasuara e njoftojnë konsumatorin potencial, dhe në të njëjtën kohë i krijojnë kushte të përgatitet për vendimmarje për blerje të produkteve të ofruara. Reagimet e blerësve bëhen në forma të ndryshme, të cilat analizohen dhe në saje të tyre hartohet Plani i implementimit. Implementimi është faza e pestë dhe e fundit të procesit të marketingut eksportues. Plani i implementimit nuk është dokument përfundimtar, përveç një udhërrëfim, një orientim dhe kornizë çfarë duhet të veprohet për realizimin e marketingut eksportues. Gjatë implementimit plani kontrollohet, vlerësohet dhe mund të plotësohet me gjera të reja, që janë në funksion të mbarëvajtjes së aksioneve të mbarështruara në plan. Natyrisht, është e kuptueshme se edhe plani më i përkryer nuk siguron sukses të plotë, ngase dihet se në biznes paraqiten befasi të pakëndshme, situata turbulente dhe të papara në planin strategjik. Mjediset e huaja janë arena ku defilojnë faktorë të ndryshëm, variable të pakontrolluara, por më së shumti të panjohura lancon konkurrenca. Në këtë mënyrë duhet pasur kujdes se edhe përgatitjet më të mira, më të qëndrueshme në kushtet e dinamikës bashkëkohore të tregut, nuk mund të jenë ideale. Treg perfekt nuk ekziston. Prandaj marketingu eksportues, si strategji e veçantë, megjithatë, i zvogëlon rreziqet dhe me një masë të dukshme i shton efektet e eksportit.

4.4. Veçoritë e marketingut eksportues Eksporti, qoftë ai klasik apo bashkëkohor, sipas konceptit të marketingut eksportues është forma më e përhapur e bashkëpunimit ekonomik në mes të shteteve. Nuk ka shtet në botë që nuk ballafaqohet me eksporte dhe importe. Është kjo forma më e përhapur e bashkëpunimit, por e nivelit më të ultë. Përveç bashkëpunimit nëpërmjet këmbimit tregtar ekzistojnë edhe forma tjera, të cilat paraqesin nivel më të lartë të ndërlikushmërisë, por që janë domosdoshmëri dhe paraqesin efektet për partnerët që kyçen në këto procese. Marketingut eksportues veçohet me disa tipare, të cilat e bëjnë më të avancuar kundrejt eksportit klasik. Këto veçori mund të klasifikohen në këtë mënyrë:

- e shtojnë vëllimin e këmbimit tregtar në mes vendeve të ndryshme;

Page 52: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

52

- e fisnikërojnë degën e tregtisë dhe e bëjnë më të sigurtë, për shkak se qasjet orientuese për në tregje të huaja janë më të qarta, më funksionale, në mbështetje me proceset kërkimore;

- është faza më bazike e bashkëpunimit ekonomik, që vendeve iu krijon satisfaksione për fusha të caktuara, për mundësinë e transfereve dhe të qarkullimit jo vetëm të mallrave, por të ideve dhe të kapitalit;

- është model që hap rrugë për forma tjera të bashkëpunimit; - edhe sikur format tjera partneruese, të aranzhmaneve, deri të investimet direkte, të

arrijnë stadon më të lartë të zhvillimit, zenitin, padyshim për marketingun eksportues do të mbetet hapësirë e mjaftueshme për veprim. Së këndejmi, nuk është rastësi që tregtia ndërkombëtare është zhvilluar dhe

zhvillohet me normë të lartë. Marketingu eksportues është shtytës i realizimi dhe i forcimit të kësaj forme të bashkëpunimit në mes shteteve të ndryshme. Në këtë konglomerat masiv, ndikon në transparencë dhe në siguri, në efekte dhe në zvogëlimin e rreziqeve të mundshme. Pasqyra e eksporteve dhe importeve sipas kontinenteve Interneti. Në asnjë mënyrë në strategjinë e zhvillimit nuk lejohet të tejkalohen shkallët. Biznesi ndërkombëtar, internacionalizimi i tij në vazhdën e marketingut eksportues e favorizon modelin e veprimit hap pas hapi. Kjo do të thotë se ndërmarrjet, edhe ato të orientuara për tregje të huaja, sidomos ato që nuk arritur të kenë përvojë, në rend të parë duhet ta kuptojnë konceptin e marketingut eksportues, për t’u ngritur më tutje në format më të larta të bashkëpunimit. Nuk është fjlala që këmbimi tregtar ndërkombëtar të jetë më voluminozi për bashkëpunim, por me rëndësi është të dihen specifikat e tij, përparësitë dhe mangësitë, për të gjetur leverdinë për alterantivën tjetër të bashkëpunimit të firmave nëpër vende të ndryshme. Marketingu eksportues, i mbështetur në parimin policentrik, është impuls i rëensësishëm për hyrje në tregje të huaja, është forcë shumë e çmueshme. Ndërmarrjet kanë nevojë të patjerësueshme për implementimin e marketingut eksportues, deri në pikën kritike të rentabilitetit, ndërkaq, përcaktimi vetëm për këtë formë të internacionalizimit të biznesit dhe të bashkëpunimit mund të jetë ngulfatje dhe inercion për të ngelur në strategjitë e vjetruara dhe të paefektshme.

5. Aranzhmanet e eksporteve partneruese Në praktikën e markeitngut ndërkombëtar ekzistojnë dy grupacione të formave të bashkëpunimit me tregjet e jashtme. Kët janë: aranzhmanet e eksporteve parneruese dhe punët e lidhura në marketingun ndërkombëtar. Në përgjithësi marketingu eksportues paraqet një fushëveprimtari komplekse dhe të ndërlikuar. Është një kuptim i gjerë, sa që autorë të ndryshëm shfaqin dilema se çka përfshinë në tërësi ky kompleks.

Page 53: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

53

Secili grupacion përbëhet nga format e caktuara të eksporteve, përkatësisht edhe të punëve të lidhura. Në aranzhmanet e eksporteve partneruese , format më të njëhura janë (1, f. 220-226):

1. Eksporti konzorcional, 2. Piggy back, 3. Punët lohn (lon), 4. Punët e lizingut.

5.1. Eksporti konzorcional Sa do që ndërmarrjet janë të orientuara për tregje të huaja, nëse janë të vogla, nuk kanë kapacitete të mjaftueshme për eksport, e kanë vësjtirë të arrijnë deri të objektivat e dëshiruara. Një problem i këtij lloji veçanërisht i ndjek ndërmarrjet e voggla dhe të mesme, por edhe ato pa përvojë të mjaftueshme. Për të hyrë në tregje të huaja, me vullnete të ndërsjella formoehn grupe, të cilat i bashkojnë forcat, bëjnë konzorciume, me qëllim të eksportimit të produkteve dhe shërbimeve të tyre. Para se të formohen konzorciumet definohen qasjet, veprimet dhe interesat e tyre. Konzorciumet për eksport paraqesin një forcë konkurruese, gjë që inividët vështirë do t’i arrinin këto objektiva në mënyra vetjake. Me këtë qasje integrohen forcat e diturisë, pra, të grupeve të ekepsrtëve, të cilët kanë njohuri me proceset dhe teknikat e eksportimit. Mjetet financiare, po ashtu, bashkohen, deri sa të realizohen proceset. Ç”është më e rëndësishmja, kontigjentet e mallrave janë të shquara dhe si të tilla plasohen me sukses nëpër tregjet e zgjedhura dhe të synuara. Nëpërmjet konzorciumeve eksportuese shënoehn efekte dhe dobi konkrete për ndërmarrjet që i bashkojnë forcat, të cilat rezultaeti shpërndajnë proporcionalisht sipas pjesëmarrjes që e kanë në konzorcium. Efektet sgfaqen në forma të ndryshme (6, f. 58; 1, f. 221), si për shembull:

- grupi i të bashkuarëve për eksport kanë ndikim më të theksuar të marketingut; - grupet , përkatësisht konzorciumet janë më atraaktive për agjentët dhe

distributërët potencial të huaj; - kanë mbështetje më të fortë nga organet qeveritare të vendit, sepse janë të

dobishme dhe funksionale; - bëjnë mobilizimin dhe sensibilizimin e anëtarëve brenda grupit dhe të tjerëve, për

anagzhime në kuadrin e konzorciumeve; - ndikojnë në zhvillimin ekonomik të vendit dhe jashtë, nëpërmjet shfrytëzimit të

kapaciteteve dhe të veprimeve racionale e dobiprurëse; - mundësojnë përballimin e shpenzimeve dhe të rreziqeve nëpër periudha kohore

dhe në hapësira ku ushtrohen bizneset; - grupet që e përbëjnë konzorciumin i begatojnë resurset dhe mjetet financiare,

duke iu dhënë impulse eksporteve në vende të ndryshme nëpër botë. Janë të njohura disa tipe të konzorciumeve eksportuese. Llojet më të përhapura

konsiderohen: 1. tipi projwektues i eksportit konzorcional; 2. konzorciumi eksportues sipas linjave dhe produkteve; 3. eksporti konzorcional sipas orientimeve të tregjeve gjeorgrafike-territoriale. Kjo ndarje ka spikatje më të madhe sidomos në kontrinentin e Evropës.

Page 54: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

54

Tipi i aprë ka të bëjë me bashkimin e forcave të diturisë, për të ushtruar eksportimin e projekteve të natyrave përkatëse. Konzorciumi për produkte dhe linja të produketeve shfaq efikaseitetin nëpërmjet ofertave racionale dhe cilësore, që përkojnë me standardet bashkëkohor në tregjet konkurrente. Ndërkaq, tipi konzorcional sipas territoreve, orientimin e ka në tregjet konkrete të synuara.

5.2. Eksporti kooperues Eksporti kooperues është formë e aranzhmaneve partneruese. Me qëllim të eksportit të produkteve finale, kur një ndërmarrje prodhon produkte apo pjesë të produkteve, por që ka nevojë të bashkëpunojë me partnerë tjerë, për të arritur deri të outputet cilësore, të cilat mund të eksportohen nëpër tregje të caktuara të jashtme. Kooperimi është formë e mundshme dhe mjaft e përhapur, ngase ndërmarrjet në mënyrë të specializuar prodhojnë pjesë të caktuara të produkteve, të cilat përfundimisht montohen në formën, e cila i eksporton produktet. Në këto forma partneruese mund të jenë të njohur kooperuesit, ose barrën e përgjegjësisë e mbanë firma me imixh afirmativ, e cila plason markën e produktit (ndonëse të prodhuar në mënyrë kooperuese), komplet si të veten. Industria kompjuterike, për shembull, në esencë përmbanë eksport kooperues, anipse bartës të eksporteve janë firmat e afirmuara. Natyrisht, ndonëse me markë të shquar, një numër i konsideruar i kompjuterëve janë produkte montuese, me çka edhe eksporti i tyre mund ta ketë domethënien e eksporteve kooperuese. Eksportet kooperuese e kanë rëndësinë e vet, si në pikëpamje të racionalitetit dhe të çmimit të shitjes së produkteve, ashtu edhe të mundësisë së distribucionit me efikasitet më të madh. Pikërisht nga shkaku i punëve të specializuara arrihet produktivitet dhe racionalitet më i madh në prodhim. Prandaj edhe çmimi eksportues është më i kapshëm për konsumatorët. Për këtë arsye bashkëpunimi i mirëfilltë mundëson realizim të qëndrueshëm të eksporit kooperues.

5.3. Piggy back (Marketingu eksportues komplementar) Me eksportin piggy back, përkatësisht marketingun eksportues komplementar nënkuptohet me formën kontraktuese të të realiozimit të përbashkët të produkteve dhe të shërbimeve në tregjet e huaja. Është ky një aranzhman i veçantë, i cili në kushtet bashkëkohore gjithnjë e më tepër merr atribute afirmative. Në këtë lloj aranazhmani janë të kyçur dy partnerë: bartësi i punëve eksportuese dhe anëtari shoqërues. Ky i fundit është i karaketrit komplementar. Në cilësinë e tij (të anëtarit shoqërues), mund të inkorporohen një numër i dukshëm i prodhuesve. Është e kuptueshme, si gjithnjë, bartësi kryesor i ekporteve e ka cilësinë e firmës më të madhe, më të shquar, e cila i ka kanalet e distribucionit në tregjet e jashtme, ka përvojë dhe i njeh rrethanat në mjediset ku eksportohet. Piggy back, ose marketingu eksportues komplementar nuk është i njëjtë me eksportin konzorcional. Dallim shfaqet në faktin se bazohet në dy role të ndryshme të biznesin me rastin e definicionit të cilësive të partneritetit, si dhe të partneritetit në përgjithësi. Këto role janë: 1. bartësi për zgjedhjen e çështjeve në tregjet e zhvilluara

Page 55: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

55

dhe, 2. anëtari shoqërues, komplimenti, i cili nuk e posedon afrimimin për tregjet konkrete të huaja. Roli i bartësit të aktiviteteve është i pamohueshëm, spese ka dominim në tregun përkatës me imixhin e krijuar nga vet firma dhe markat e shquara të saj. Këtu qëndron dallimi themelor në mes konzorciumeve eksportuese, ngase, të këto grupe të përcaktuara për eksport, nuk ka prijës aq të thesuar, por zgjedhet kordinatori, i cili mbanë përgjegjësinë për mbarëvajtjen e punëve, duke e ruajtur integritetin e konzorciumit dhe realizimit të planeve të parashtruara për eksport. Derisa në eksportin konzorcional të gjithë anëtarët janë të barabartë dhe efektet shpërndahen sipas pjesëmarrjes së tyre, të eksoprti i tipit pigy back vjen në shprehje baza komplementare, me çka nënkuptohet se ky është ndryshimi kundrejt grupit eksportues konzorcional, , e cilaunifikon efertën për eksport me produkte të njëjta, siç zbaton poltikë të unifikuar për tregje të caktuara (6, 372-375; , 1, f.222). Metodat dhe qasjet e eksportit Piggy back janë fleksibile, që reflektohen në ren të parë me mundësinë e hyrjes në këtë formë të aranzhmaneve eksportuese të partnerëve të vendit, por edhe të huaj. Fleksibiliteti është më i lartë në krahasim me eksportin e tërthortë. Produktet mund të eksportohen me emrin e bartësit të eksportit. Aranzhamanet mund të jenë të ndryshëm, që do të thotë se nuk janë të uniformuar. Nga aranzhamanet partenruese të eksporteve piggy back kanë inters ndërmarrjet që eksportojnë dhe, njëkohësisht, edhe bartësit dhe shoqëruesit t këtyre aktiviteteve. Partnerët e këtyre aranzhmaneve gjejnë lëverditë e veta, duke e përforcuar pozicionin e tyre në tregjet e synuara. Bartësi i punëve dhe i përgjegjësive eksportuese i shton mundësitë e përforcimit të pozicionimit dhe të realizimit të profitit më të madh. Mundësohet ekonomia e vëllimit, asortimenti që eksportohet është më i begatë për nga thellësia, gjeërësia dhe konsistentiteti. Është kjo forma më e lirë për realizimin e programit të marketingut.

Edhe komplementët i kanë interesat dhe leverditë e vta në aranzhmanet e eksportit piggy back. Ndonëse janë partenrë jo aq të aformiar në treg, anëtarët që e shoqërojnë bartësit e eksporteve, e zvogëlojnë inferioritetin e tyre. Në kontratat partneruese definohen interesat, të cilat i mundësojnë afirmim dhe mbijetesë, deri të perspektiva e rëndësishme në tregjet e zgjedhura dhe të synuara.

5.4. Punët lohn (lon) në marketingun eksportues Punët lohn njihen si aktivitete të rëndësishme në marketingun eksportues. Kjo është formë specifike e eksporeteve. Mund të quhen punë për përfundimin e procesit të prodhimit, duke shfrytëzuar materialin riprodhues nga porositësi, të cilit i dorëzohen outputet, produktet e gatshme. Ndërmarrjet mund të kenë kapacitete që nëpër periudha të caktuara kohore nuk i shfrytëzojnë optimalisht. Meqë kanë kappacitete, duhet gjetur mundësi për shfrytëzimin e tyre në mënyrë sa më të plotë dhe racionale.Në këtë drejtim manaxhmenti anagzhon marketingun eksportues që të gjejë forma adekuate, për të zbutur saopak gjendjen në ndërmarrje. Në këtë drejtim gjenden partnerë që kanë terg me kërkesë të volitshme, por që nuk kanë mundësi të prodhojnë aq sa duhet për përmbushjen e kërkesave të konsumatorëve. Lidhen kontratat në mes partnerëve që kanë tregje dhe atyreve që kanë kapacitete dhe resurse tjera në ndërmarrje.

Page 56: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

56

Ekzistojnë forma të ndryshme të punëve lohn të marketingut eksportues. Këto janë të karakterit përpunues, prodhues, manipulues e tjerë. Karakteri prodhues e ka domethënien e marrjes së materialit ripordhues, bie fjala pelhurna nga partneri i jashtëm, për t’i konfeksionuar dhe prodhuar produkte të gatshme të veshjeve. Merrekn modelet dhe monitorimi i tërë procesit të kryerjeë së opracioneve prodhuese bëhet nga porositësi i punëve, pra, nga partneti i jashtëm. Pasi që materiali, si dhe produktet e gatshme dy herë duhet të kajojnë nëpër doganë, nuk është e nevojshme që të doganohen (nëse për produkte të tilla janë në fuqi tarifat doganore). Mirëpo dogana e evidencon sasinë e materialit që hyn në tregun vendor dhe sipas normativave e bënë kontrollin gjatë eksportimit (natyrisht, duke i pasur parasysh hedhurinat, shakrtin e tjerë). Punët lohn mund të jenë edhe të karakterit të finalizimit të produkteve, d.m.th. të kryerjës së ndonjë operacionai në gjysëm produkt ose në matreial riprodhues, për ta finalizuar në mënyrë komplete produktin. Sipas formës së aranzhmaneve të punëve lohn në marketingun eksportues është fjala për eksport sepcifik, të pjesërishëm. Në kudrin e këtij lloj eksporti punët mund të klafifikohen në aktive dhe në pasive (1, f. 223). Në realitet këto punë janë shërbime prodhuese, që ushtrohen për nevojat e partnerit të jashtëm. Në ktë rast, kur nga partneri i jashtëm merret materiali ose gjusmëfabrikatet dhe prëpunohen deri në finanlizim, që këto produkte janë në pronësi të porositësit, partnerit të huaj, për çka ndërmarrja që i kryen punët e realizon kundërvlerën që ka të bëjë me punën e kryer, është fjala për punët lohn aktive. Ndërkaq, nëse firmat dërgojnë material riprodhues apo gjysëm produkte në ndonjë firmë të jashtme për fisnikërim, finalizim, kjo kategori i përgjigjet tipit të punëve lohn pasive. Punët lohn i kanë përparësitë dhe mangësitë e veta. Ndër përparësitë më të theskusra janë shfrytëzimi i kapaciteteve, të aeteve dhe të fuqisë punëtore, realizimi i të ardhurave, mbajtja aktive e funksioneve të prodhimit. Në të njëjtën kohë vehen në spikamë edhe të metat e kësaj forme të aramnait partnerues.Mangësitë shfaqen në ndikimet dhe ngulfatjen e eksporteve të mundshme, , fragmentarizimi i aftësive kreative të ndërmarrjes, një lloj pasivizimi në tërësinë e aktiviteteve biznesore në ndërmarrje e tjerë. 5.5. Punët e lizingut në marketingun ndërkombëtar Në kushtet bashkëkohore të marrëdhënieve me jashtë lizingu është një formë e veçantë e marketingut ndërkombëtar. Punët e lizingut e kanë kuptimin e dhënies me qera (qesim) të mjeteve të ndryshme, ku bëjnë pesë pajisejet, mekanizimet e ndryshme, mjetet transportuese, mjetet e paluajtshme, objketet investuese e tjerë. Pronarët e kapaciteteve të tilla marrin vendim që për shkaqe të caktuara (kur nuk kanë mundësi t’i shfrytëzojnë vet, ose i posedojnë pikërisht për destinime të lizingut) t’i u japin të tjerëve me kushte të lizingut. sPunët e lizingut realizohen në bazë të kontratave që lidhen në mes dhësësit dhe marrësit të mjeteve. Për shfrytëzimin e mjeteve paguhet kundërvlera e paraparë në kontratë. Li\ingu mund të jetë i drejtë përdrejtë, kur partneri posedues i mjeteve i jep shfyrytëzuesit, por mund të jetë edhe lizing i tërthortë, në rastin ku mjetet i aranzhon ndonjë firmë e specializuar për këto punë.

Page 57: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

57

Të dy palët, dhënësi i mjeteve dhe marrësi i mjeteve për shfrytëzim i gjejnë leverditë e veta. Pronari i mjeteve trealizon të ardhura nga qiramarrja, ndërsa shfrytëzuesi ushtron veprimtari të caktuar me mjetet që i ka marrë në shfrytëzim. Me kontratë përcaktohet lartësia e qirasë dhe afati sa do të shfrytëzohen kapacitetet e marra me qira. Pas skadimit të afatit ekzistojnë mupër vazhdimin e kontratës, për ndërprejën e saj, ose eventualish për blerjen e pajisveve me çmime reale të tregut, e sipas marrëveshjes në mes të partnerëve. Qiramarrësi i gjen llogaritë e veta në ushtrimin e ndonjë veprimtarive, me një qira jo të lartë. Siguron teknologji dhe pajisje moderne, të cilat nuk ka mundësi t’i blejë për shkak të çmimeve ose mungesës eventuale të mjeteve financiare për investime. Po ashtu, rëndom, nuk është i detyruar të të rienvetojë në mjetet e marra. Qiradhënësi realizon të ardhura dhe profit. Po ashtu, qiramarrësi e gjen prokopinë e vet. Nëpërmjet lizingut mundësohen shfrytëzimet e mjeteve moderne, produktive, metodat e reja, si dhe të arriturat në mjediset e avancuara. Është ky një koncept që ka gjerur zbatim edhe në periudhat më të hershme kohore, ndërkaq aktualisht zënë vend tejet të rëndësishëm.

6. Format e punëve të lidhura në marketingun eksportues Punët e lidhura në marketingun eksportues realizohen nëpërmjet disa formave të zgjedhura. Format më të rëndësishme të punëve të lidhura në marketingun eksportues janë:

1. punët kompenzuese, 2. barteri, 3. tregtia paralele, 4. punët switch, 5. faktoringur eksportues.

6.1. Punët kompenzuese Punët kompenzuese janë formë e arazhmaneve në marketingun eksportues, me të cilat këmbimet realizohen me këmbim mall me mall, me ndonjë pjesëmarrje të vogël të parave kesh. Eshtë kjo formë e hershme, që mund të ketë prejardhjen në tramp, qysh në kohët e lashta. Në kushtet bashkëkohore, punët komëpenzuese janë shumë të përhapura dhe marrin përmasa të gjera të implementimit. Punët kompenzuese, ose këmbimet e paguara në formë natyrale me mall më tepër janë të pranishme në shtetet e pazhvilluara, ku dominojnë valutat jokonvertibile (të dobëta). Meqë ndërmarrja të shumta ushtrojnë biznese me këso kushtesh, janë të detyruara të punojnë me kompenzim. Në mënyrë të thjeshtë aranzhmanet kompenzuese janë sinonim i aranzhmanave të quajtura “Buy back” Punët kompenzuese mbështeten në parimet e veta. Parimet dhe karakteristikat, sipas autorëve të ndryshëm (1, f. 229) radhiten si më poshtë:

- oferta dhe kontraoferta definohen në mënyrë precize me kontratë, por që malli që këmbehet, për dallim nga barteri, faturohet në valutën siç merren vesh;

Page 58: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

58

- një prej kushteve në kontratë mund të jetë që malli që këmbehet gjenezën e kanë nga e njëjta industri, ose të njëjtit sektor ekonomik;

- ky lloj i kushtëzimit kontraktues variron nga një fushë në tjetrën; - Pagesa me para sipas precizimeve në kontratë për çdo ofertë iniciale, si dhe për

kontraofertë; - Mund të inkorporohen edhe garancionet banakare, ose letrës kredituese.

Në rrafshin e punëve kompenzuese dallohen disa lloje të aranzhmaneve kompenzuese, si bie fjala:

- kompenzacioni i plotë, - komepnzacioni pjesërishëm dhe, - kompenzacioni tringular.

BR. Medj. Marketing, f.231 VIZATIM

6.2. Punët e barterit Barteri, në bazë të specifikave që i ka, konnsiderohet fiorma më e vjeter e këmbimeve tregtinë e lidhur, në formë të këmbimit natyral, përkatësisht të trampit të njohur qysh në kohët e lashta. Forma e aranzhmaneve të punëve të barterit inkorporon në vetekëmbimet e drejtpërdrejta të vlerave dhe të sasive ekuvivalente të mallit në mes të vendeve, pa pjesëmarrjeve të pagesave në para. Derisa të punët kompenuese, mund të ndodhin realizime të aranzhmaneve të kombinuara, me mall, por edhe me para, të bartesi këmbimet pothuaj janë tërësisht të pastërta, vetëm me sasi të mallit, të vlerave ekuvivalente në natyrë. Punët e bartesit janë më të përhapura të vendet, të cilat kanë borxhe të shumta të grumbulluara e të pashlyera ndaj vendeve të nndyshme. Meqë në shumë vende borxhet e pashlyera paraqesin pozicion më të ndiseshëm, ndërmarrjet, që të mos stagnojnë fare, zbatojnë këmbime, nëpërmjet punëve të barterit. Punët e barterit janë veprime të thjeshta, ndonëse me kalimin e kohës ato ndryshohen, përfeksionohen dhe i tejkalojnë teknikat dhe ecuritë në periudhat e mëhershme. Në kuptimin bukfal dhe më të thjeshtë barteri e ka këtë formë: BR. Vizatim, f. 227. Punët e barterit i posedojnë disa karakteristika, si psh. muk inkorporohet

Page 59: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

59

6.3. Punët e kontrablerjes Në marketingun ndërkombëtar kontrabreja është një formë e punëve të lidhura, e cila gjen implementim të gjerë. Me këtë nënkuptohen transakcionet në të cilat shitësi që në punët kthyese të blejë nga vet blerësi ose të arrieht ndonjë aranzhman, me vlerë të barabartë me vlerën e shitur.Këtu dallohen dy veprime: shitblerja iniciale dhe shitlerja kthyese. Këto dy forma janë ploësisht të ndara, ndonëse të kushtëzuara njëra me tjetrën. VIZATIMI, BR, f. 232 Kur është fja për kontrabrerje që është e lidhur me eksportin apo kontarblerjen që është e lidhur me importet, ndras, në mënyrë të veçantë nënshkruhen dy kontrata. Secila kontratë realizohet në mënyrë të ndraë, të pavarur nga tjetra kontratë, ngase janë të pavarur nga njëri tjetri. Kontratat hartohen dhe nënshkruhen përnjëherë, mirëpo realizohen ndaras, secili, secili siëpas përmbajtjes që e ka. Pagesat kryesisht bëhen në para të gatshme (kesh), për secilën kontratë ndras. Në kontrablerje pagesat duhet të bëhen rëndom me valuta të forta. Nuk është e domosdoshme që kontrablerjet të jenë të sinkronizuara, por me rëndësi të bëhet realizimi i kontratave sipas dispozitave të konfirmuara në kontratë. Në punët e kontrablerjes punët iniciale kryhen në mënyrë direkte, në mes palëve kontraktuese. Ndërkaq, punët kthyese në mënyrë më të gjerë, pasiqë përveç palëve kontraktuese, mund të jetë e kyçur edhe pala e tretë, që është në cilësinë e furnitërot ose të blerësit të fundit, përkatësisht nëse e ka ndonjë funksion nëaranzhmanin e kontratblerjes. Kontrablerja e ka rëndësinë e vet, sepse i aktivion palët që në transakcione të kundërta t;i gjejjnë interesat e veta. Në praktikën e ranzhamneve vërehet dallim në mes të tyre, në përmbajtje dhe praktikat operative. Bie fjla, dallimet janë të theksuara në mes punëve kompenzuese dhe punëve të kontrablerjes. Sipas K. Bernard (7, f. 13; 1, f. 233) në faktin se të kundërblerja eksportuesit i bëhet pagesa menjëherë ose nëpërmjet kreditit për dergesën konkrete, ndërsa obligimet për blerjet kthyese formalizohen dhe përmbyllen vetëm kur gjenden produktet dhe shërbimet përkatëse, që përkojnë me përmbajtjen e kontratës së nënshkruar. Ndërkaq, të punët kompnezuese arkëtimi bëhet drejtpërdrejt me mall, ose në mënyrë të tërthortë, nëpërmjet palës së tretë. Dallimet në mes këtyre dy aranzhmaneve, po ashtu ekzistojnë, edhe kur është fjala për kontratat. Të kontrablerja nënshkruhen dy kontrata ndaras, por që punët kanë lidhshmëri dhe janë të kushtëzuara në mes veti, ndërkaq realizimi i obligimeve sipas kontratës mund të bëehn për 6 muaj, 18 muaj, ose edhe në periudha më të gjata kohore, nëse terminet e mundshme janë precizuar me kontratë.Të punët kompenzuese nënshkruhet vetëm një kontratë për palët e involvuara në transakcionet me tipare kompenzuese. Në kuadrin e kontrablerjes intersimet shtoehn për aranzhamne të tilla veëanërisht në marketingun industrial, ku janë të pranishme punët me vlera të larta (pajisjet e ndryshme, makineritë, , mjetet transportuese e tjerë). Punët kompenzuese e humbasin renomenë e tyre, për aq sa shtohen aktivitetet dhe punëpt konkrete të kontrablerjes.

Page 60: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

60

Megjithatë, një gje e tillë nuk është çdokund njësoj, që do të thotë intersimi shfaqet me intensitet varësisht nga vendet ose llojet e produkteve. Aranzmanat e kontrablerjes shfaqen në forma të ndryshme, si pë shembull, siç janë: tregtia tipike paralele, tregtia proaktive, ose e kushtëzuar që ndryshe quhet kontratregtia psikologjike, ofset aranzhmanet e tjerë. Kontrategtia psikologjike më tepër bazohet në pajtueshmëri parimore se sa në kontratë dhe realizon në kuptimin e shitjes së mallrave inferiore në vendet e zhvilluara, me kusht që atyre t’i sigurojë eksportimin në vendin prej ku i blejnë këto mallra. Partneri inefrior ka për qëllim të të lidhet me firmat e afirmuara nëpër vende të ndryshme. Aranazhmanet e quajtura ofset ndodhin për armë ushtarake, ose objekte investive. Mjetet e tilla janë të karaterit strategjik dhe kanë vlera të mëdha, që dotë thotë se këto janë lëndë e kontratës iniciale dhe rëndom janë të niovelit të shtetit. Kontratat kthyese realizohen, të cilët mund të jenë në numër më të madh. Kontratregtinë e mbyllin nëpër etapa, duke eksportuar nga vendi ku është realiziar është importuar pajisja, ose objektet investive në suazat e sektoreve ushtarake. Në punët e kontratregtisë, megjithate reflektohen probleme të ndryshme, që kanë të bëjnë me sinkronizimin e pamjaftueshëm të transakcioneve multiplikative, me kohëzgjetjen e kontratktimeve, që në këto periudha mund të ndodhin befasi të pakëndshme, siç janë rreziqet politike, fianciare e tjerë.

6.4. Punët switch Punët switch janë formë specifike, e veçantë e aranzhmaneve për tpunët e lidhura në marketingun eksportues. Mundësojnë intensifikimin e zhvillimit të tregtisë në formë indirekte apo direkte. Mund të thuhet se punët switch paraqesin një lloj arbitrazhe ndërkombëtare të karakterit mall-valuta përkatëse të pagesave. Kur ndodhin komplikime në mes partnerëve të dy vendeve në transakcione të caktuara, ndërhyn partneri nga vendi i tretë për t’i zgjedhur këto probleme. Me këtë nënkuptohet se me switch punët janë të karakterit intervenues. Natyrisht për anagazhim e kanë shpërblimin sipas marrçëveshjes. Mosmarrëveshjet janë pasojë e tregtisë së pa ekuilibruar në në mes parterëve, posaçërisht në kushtet e kliringut, kur valutat për pagesë nuk janë të forta dhe zhvlerësohen shpejtë dhe lehtë. Në rolin e ndërmjetësuesit, punët switch (sviç) ndikojnë, pozitivisht në punët e tregtisë së, lidhur, siç është kompenzimi, barteri, tregtia paralele (kontratregtia e të ngjashme. Nganjëgherë quhet tregtia tringfulare, ose swap (.....). Është kjo teknikë e veçantë në marketingun eksportues. Dallon nga format tjera të punëve të lidhura në marketingun eksportues. Në transakcionet e punëve switch marrin pjesë tri e më tepër vende me sisteme të ndryshme ekonomike dhe financiare. VIZATIM, BR... f. 235. Punët switch janë të pranishme dhe të zbatueshe sidomos kur ekzistojnë sisteme ekonomike të dirigjuara nga shteti (socializmi) dhe sistemet që kanë mbështetje në ekonominë e tregut. Vendet që kanë valuta të dobëta, nuk janë stabile dhe për zgjidhjen e

Page 61: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

61

situatave të padëshiruqra, e që janë rrezik për biznesin intervenon partneti i tretë, ku sistemi ekonomik ka valutë të fortë dhe i përket sistemit të ekonomisë së tregut të lirë. Ndërmjetëssuesi i specializuar nga vebndi i tretë quhet sviçer. Sviçeri i ka interesat e veta në punët inciale dhe në punët kthyese. Interesi i tij themelor është i ndërlidhur jo vetëm që e përllogaritë për të dy grupacionet e pujnëve (iniciale dhe kthyese), por psaçërisht të diferencat e kursit të valutave, me të cilat realizohen dhe përllogariten transakcionet e mallrave në me sdy vendeve. Punët switch i kanë përparësitë dhe të metat e veta. Në përparësi bëjnë pjesë (Kiggen), f. 552): karakteri multilateral që ofron mundësi për shtimin e tregtisë; politikë më stabile të çmimeve; me uljën e çmimeve mundësohet penetrim nëpër tregje të reja e tjerë. Mangësitë shfaqen për shkak se sviçerët ofrojnë çmime diskonte për të njëjtat produkte dhe kështu i destabilizojnë tregjet e përvetësuara; produktet me cilësi të dyshimtë që plasohen në tregjet e huaja; transakcionet me atribute glomaze dhe komplekse; mundësitë e motiveve të pamjaftueshme për aranzhmane afatgjata.

6.5. Faktoringu eksportues Faktoringu eksportues është mekanizëm i veçantë në punët e lidhura në marketingun eksportues. E ka domethënien e ndërmjetsësimit me mjete financiare, për të realizuar efikasitetin dhe sigurinë e shitjes së produkteve në botën e jashtme. Faktoringu gjithnjë e më tepër bëhet faktor i rëndësishëm për tregtimin e suksesshëm brenda dhe jashtë vendit. Në punët t lidhura të kësaj forme janë të involvuar tre subjektë themelor: klienti, në cilësinë e shitësit ose të eksportuesit, , blerësi dhe faktori. Klienti i dërgon mallin blerësit, ndërkaq kërkesat e tij për inkasim i mbartë ose i shet të organiztat e specializuar, për çka lidhet kontrata e faktoringut, në bazë të së cilës realizohet arketimi i parave sipas vlerës së mallit të fakturuar. Është karaketristike se ekeportuesi nëpërmjet faktoringut e eleminon rerzikun financiar, madje për inkasim. Në të njëjtën mënyrë edhe faktori e siguron veteveten, duke zbatuar forma të ndryshme. Në rned të parë afktori përpiqet të jetë i mbuluar, i garantuar për tërë sasinë e eksportuar, madje nëse nuk arrihet kjo alternativë, insistohet në në pagesën e pjesërishme të kërkesave për inkasim, (psh. 70%) të eksportuesit, derisa të kryhen në tërësi punët e të përmbyllet pagesa e përgjithshme. Në përllogaritjen e shërbimeve të veta, faktori e merrë parasysh edhe pjesën e rrezikut me të cilin ballafaqohet. Faktoringu eksportues është shumë i rëndësishëm në marketingun eksportues, ngase kontribuon në shtimin e e aftësisë konkurrente të eksportuesit. Një gjë e tillë arrihet nga përparësitë që i ka faktoringu, ngase i eliminon pothuaj në tërësi rreziqetkreditore, sigruon financim më fleksibil, , ndikon në zvogëlimin e shpenzimeve, , mundëson kontakte dhe penetrime cilësore me tregjet e huaja, , i lehtëson kontaktet me institucionet prestigjioze e të ngjashme. PËRMBLEDHJE

Page 62: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

62

Nga praktika e marketingut ndërkombëtar Pyetje dhe komente Referencat:

1. B., Rakita, Medjumarodni marketing, SA, Beograd, 1998, 2. Gerard Albaum, JesperStrandskow, Edwin Duerr Intarnational Marketing and

Export Managamanet, Adisson,Wesley Longman Publishing Company, 1998, 3. D., Vezjak, Medjunarodni marketing, SA, Beograd, 1989, 4. I. Doole and R. Love, International Marketing Strategy, 2003, 5. P.L.Dubos, A.Jolibert, Marketingu, Bazat teorike dhe praktike, Tiranë, 1996, 6. Terpstra Vern, Ravy Sarathy, International Marketing, The Dryden Press

International Edition, 1997, 7. Katz Bernard, “Managing Export Marketing” Grower Publishing, 1990.

Page 63: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

63

KREU XII EKSPORTI I OBJEKTEVE INVESTIVE

1. Punët investive në botën e jashtme Investimet janë çështje komplekse, me karakter interdisiplinar. Në këtë kompleks në veçanti dallohet inxhinieringu. Inxhinieringu që ka të bëjë me investimet është aktivitet i karakterit intelektual, që do të thotë se në të gjitha fazat paraqesin vështirësi rreth investimeve. Vështirësitë shfaqen në fazën e definicionit të konceptit, të definicionit të aktiviteteve operative, në ekzekutimin e punëve lidhur me realizimin e investimeve. Për këtë problematikë zbërthehen çështjet, rezultatet e krijuara, rezultatet rikrijuese, si dhe përbërja profesionale, që është e ndërlidhur me procesin e ushtrimit të punëve që nga ideja deri të shfrytëzimi i efekteve të investimeve. Në këtë kompleks jepen ide, gjenden mundësitë, bëhen planifikimet përkatëse, vjen në shprehje punëdhënia, mbikëqyrja e punëve që ekzekutohen, koordinimi i aktiviteteve të pjesëmarrësve në investime e tjerë. Ekzistojnë lloje të ndryshme të inxhinieringut. Ndër to si më të rëndësishmet veçohen (

- inxhinieringu kërkimor, - inxhinieringu procesor, - inxhinieringu projektues, - inxhinieringu organizattiv, - inxhinieringu kompleks, - inxhinieringu ndërtimor, - inxhinieringu sistemor, - inxhinieringu eksportues, - inxhinieringu importues.

Inxhineringu e ka kuptimin e realizimit të projekteve, me të gjitha punët, prej atyre fillestare deri të përfundimi komplet. Pa marrë parasysh, llojin dhe specifikat e inxhinieringut, ato përbëjnë një proces të tërë të aktiviteteve. Autorë të ndryshëm përkufizohen në numër më të vogël të llojeve të inxhineringut, madje ka të tillë që bëjnë klasifikime edhe më të gjera. E rëndësishme është që të kuptohet se kjo është formë e lartë e bashkëpunimit me partnerë të huaj, ku nevojitet profesionizëm dhe përgjegjësi shumëdimesionale (1, f. 116). Konsiderohet se inxhinjeringu kërkimor është parësor, sepse përfshin aktivitetet në të gjitha shkallët e objektit investiv. Ndërkaq, sipas autorit Peshiq (4. f. 20; 1, f. 116), inxhinieringu procesor është forma më e lartë e ekzekutimit të marketingut, ngase i përfshin të gjitha nivelet e aktiviteteve në objektet investive. Inxhinieringu projektues çështë i kufizuar në aktivitetet profesionale intelektuale vetëm në fazat e projektimit të objekteve.

Inxhineringu organizativ është i përfshirë në të gjitha fazat e punëve të inxhineringut, por edhe në të gjitha llojet e inxhinieringut, ngase paraqet një prej aktiviteteve thelbore të manaxhimit.Inxhinieringu kompleks është nivel i lartë me aktivitete dhe ndëlikueshmëri të ndërlidhura. Inxhienieringu ndërtimor përkufizohet në realizimin e objekteve ndërtimore, me të gjitha fazat: projektuese, oprative ndërtimore, deri në dhënien e çelësit në dorë, përkatësisht në përdorim të objekteve.

Page 64: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

64

Inxhinerinfu sistemor përbëhet nga pjesët më të vogla të punëve tçë aktiviteteve, të cilat e përbëjnë sistemin e tërë. Inxhinnnnnnnnnnnnnnnnnneringu eksportues i venë në spikamë aktivitetet që kanë të bëjnë me eksportët, siç ndodh edhe me inxhinieringun importues, i cili është i kyçur në realizimin e punëve të importit në të gjitha fazat. Të gjitha llojet e sipërcwekura të inxhinieringut janë të lidhura me kurorëzimin e aktiviteteve intelektuale të profesioneve të ndryshme. Këto kanë të bëjnë me realizimin e efekteve optimale të objekteve investive. Inxhinieringu është spektër i gjerë i dhënies së shërbimeve për shfrytëzuesit, të cilët i sendertojnë synimet e tyre. Aktivitetet shërbyese të ionzhinieringut mund të organizoheb nëpër firma të specializuara, si për shembull:

2. Eksporti i objekteve investive Objektet investive e kanë domethënien e sistemeve dhe të nënsistemeve. Objektet investive janë sinonim i sistemeve, ndërkaq, komponentat e objekteve janë nënsisteme. Objektet investive, si dhe komponentat e objekteve janë produkte, të cilat i blejnë ndërmarrjet. Pra, është fjala për marketign mesorganizativ, prodhues dhe riprodhues, e jo për marketing të konsumit të gjerë. Ndërtimi i objekteve industriale, përkatësisht të objekteve investive imponon nevojën për eksperiencë të shquar, për dituri të gjithsnshme dhe të specializuar, të cilën porositësi i punëve rëndom nuk e posedon. Së këndejmi, objektet investime, ose siç quhen ndryshe sistemet, firmat porositëse nuk janë në gjendje t’i ndërtojnë vet, ose nuk kanë leverdi të zgjerojnë kapacitete për këtë veprimtari. Të sistemet është fjala për ofertën investive komplete. Sistemet (objektet investive) përbëhen nga kompanitë e veta, që janë në cilësinë e nënsistemeve. Me eksportin e objekteve investive nënkuptohet realizimi investiv në mjediset e jashtme. Kur është fjala për investimet në vendet e pazhvilluara dhe në zhvillim, pjesë përbërëse e ofertës janë shërbimet plotësuese lidhur me mirëmbajtjen, harmonizimin financiar të fuqisë blerëse të investitorit, përkatësisht të pozitës devizore të vendit, ku mund të inkorporohen edhe punët kompenzuese. Me qëllim të marrjes së punëve investive, jepen premtime për punësimin e fuqisë punëtore të atij mjedisi ku kryhen punët investive. E tëra kjo është pjesë e strategjisë, për t’i marrë punët operative dhe të tjerat, si dhe për t’iu përshtatur nevojave të mjedisit të investimeve të huaja. Në modelet e sistemeve të zhvilluara (të objekteve investive) bëjnë pjesë edhe sistemet shtesë, të cilat përmbajnë mirëmbajtjen, dërgesen e pjesëve të ndërrimit, aftësimin e punëtorëve, ndiha financiare, duke përfshirë edhe mundësinë e punëve kompenzuese.

3. Pjesëmarrësit në punët e sistemeve Punët e sistemeve janë tipike mesorganizative të organizimeve të nivelit të lartë. Ato përbëjnë mjetet investive heterogjene, që të gjitha së bashku përbëjnë sistemin e marketingut (1, f....). Mund të ndodh që oferta dhe kërkesa të paraqiten në disa

Page 65: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

65

ndërmarrje. Në procesin e marketingut inkorporohen edhe persona tjerë, si bie fjala këshilltarë të marketingut, të cilët kryejnë funksione këshillëdhënëse dhe publike. Pjesëmarrësit e tregut në punët e sistemeve janë:

- kërkesa e sistemeve dhe e komponentave të sistemeve, - ofertuesit e komponentave, - ofertuesit e sistemeve, - inxhinjerët këshillëdhënës dhe, - organizatat shtetërore.

Kërkesa e sistemeve dhe e komponentave të sistemeve paraqitet tek investitori, i cili në tregun investiv shfaq kërkesën për sistem komplet, ose për rolin (?) e kërkesës së komponentave të sistemeve.....??? Ofertuesit e komponentave janë ndërmarrjet, të cilat ofrojnë ndonjë nënsistem, pjesë të objekteve, por që nuk lidhen në sistem. Kontaktet e tyre biznesore mund të jenë drejtpërdrejt me investitorin, apo të drejtuar kah investitori, i cili komponentën e kyç në ofertën e sistemit. Ofertuesit e sistemeve e ofrojnë sistemin që ka të bëjë me shumë komponenta, të cilat të ndara ose së bashku me ndonjë organizatë tjetër e japin ofertën për objektin, repartin, kapacitetin komplet investiv. Ekziston oferta kooperuese, ku pjesëmarrësit veç e veç duhet të dinë pozicionin e tyre. Inxhinierët këshillëdhënës kanë rol të veçantë në procesin dhe në sistemin e marketingut. Puna e tyre përfshihet në hartimin e dokumenteve investive, në sigurimin e punëve teknologjike dhe të know-how, në projektimin dhe në procesin e licitacionit, në montime dhe në këshillat për manaxhim. Organet shtetërore ndikojnë në punën e sistemit, në zgjedhjen e partnerëve kooperues e tjerë. Po ashtu, ndikojnë në investimet e dëshiruara, si dhe pengojnë ato që nuk janë të leverdishme (politika makroinvestive).

4. Konsaltingu (inxhinieringu këshillëdhënës) Kur është fjala për gjërat me vlerë, ndërsa vendimmarrjet janë komplekse dhe të ndërlikuara, si dhe kur planifikohen dhe realizohen investimet, janë shumë të nevojshme këshillat inxhinierike (konsaltingjet). Konsaltingun e organizon firma këshillëdhënëse, me qëllim të strukturimit të kohës për përgatitjen dhe realizimin e projektit, për përfitimin e përvojës së specializuar profesionale, të diturisë (Know-How) e tjerë. Këto arrihen nëpërmjet konsultimeve të mirëfillta, prandaj rëndësia e këshillimeve inxhinierike bëhet dita me ditë më e dukshme. Në punët konsultative përfshihen studimet studimit parainvestive dhe qasjet multidisiplinare, projektet e investimeve, përgatitjet e ekzekutimeve sipas metodologjisë së Organizatës së Kombeve të Bashkuara (OKB-së), mbikëqyrjen dhe harmonizimin e punëve kontraktuese, analizat e ekonomitetit, të implementimit dhe të financimit të investimeve. Në politikat ndërkombëtare të rregullimit kontraktues të punëve investive aplikohen kushtet e përgjithshme, të rregulluara nëpërmjet tendereve, kontratave të lidhura dhe të ekzekutimit të punëve investive. Inkorporimi i inxhinieringut këshillëdhënës ka rëndësi të veçantë, sepse mundëson konsalting të nevojshëm, dobiprurës dhe racional. Rol të veçantë ka zgjedhja e firmës që ushtron punë këshillëdhënëse dhe inxhinierike, të konsaltingut. Zgjedhja nuk

Page 66: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

66

duhet të jetë e rastit, por ajo arrihet në bazë të analizave të faktorëve relevantë, si bie fjala eksperienca në vende të ngjashme, përvoja në territorin e caktuar gjeografik, potenciali i përhershëm i ekspertëve, mundësia materiale e ndërmarrjes e tjerë. Punët e konsaltingut i kanë kostot e veta, që përbëhen nga shpenzimet për paga, provizionet ndërmjetsuese, regjisë dhe shpenzimeve të drejtpërdrejta. Çmimet e shërbimeve këshillëdhënëse përcaktohen paraprakisht me një vlerë paushale, duke përcaktuar përqindjen përkatëse në vlerën e objektit industrial (investiv). Çmimet mund të përcaktohen edhe në mënyra tjera, me rastin e lidhjes së kontratës.

5. Shkalla e ofertës Nga aspekti i marketingut shkalla më e kërkuar është sistemi dhe komponentat investive (të sistemeve). Nëse mundësojnë dispozitat ligjore, ftesën për ofertë porositësi mund e jep edhe pa proces të konkursit (tenderit), duke ia dërguar firmën dhe dokumentacionin (tenderin) tre e më tepër ofertuesve, me kërkesë që në afat të caktuar të japin ofertë sipas kushtetve të tenderit. Kjo është vetëm një formë e caktuar. Në botë dominon mënyra tjetër e grumbullimit të ofertave, në bazë të licitacioneve, ku konkursi mund të jetë i hapur ose i kufizuar. Parashtrohen kushtet për punë të caktuara. P.sh. kushtet e shpëprndarjes së dokumentacionit të tenderit, oferta e sistemit multiorganizativ, si dhe mënyra dhe teknika e hartimit të ofertës. /

5.1. Dokumentacioni i tenderit Shpërndarja e dokumentacionit për tender paraqet një procedurë, me kushte dhe teknika përkatëse. Dokumantacioni për tender përcaktohet në mbështetje me dispozitat ligjore, teknike dhe të kushteteve financiare, në të cilat porositësi mund të vlerësojë ofertën dhe më pastaj të shpërndajë porositë. Tenderi përfshinë kushtet kontraktuese, specifikmet, planet, parallogaritë, formularët e garancionit, udhëzimet për ofertuesit, informacionet tjera shtesë (shtojcë), të cilat përgatitësit e ofertës i nevojiten për formësimin e ofertës dhe kalkulimin e saj. Dokumentacioni i tenderit duhet të jetë i qartë, pa dilema, konçiz për interpretim. Organizata Ndërkombëtare për Standardizim (ISO) dhe Komisioni Ndërkombëtar për Teknikë, i hartojnë normativat dhe preferojnë që ato të zbatohen. Porositësi dëshiron që të ketë tregun transparent, të ketë informacione për referencat e ofertuesve, si dhe pasqyrën për të marrë pjesë në shqyrtimin e objektit përkatës. Një prej çështjeve është parakualifikimi i pjesëmarrësve, që në praktikë duhet të merren parasysh faktori kohor, si dhe elementet tjera që kanë të bëjnë me tenderin. Udhëzimet ofertuesve, të cilat i ka caktuar porositësi, përbëjnë bazën për marrjen e këtyre vendimeve:

- a do të merr pjesë në tender, - a do të fillohet me ofertën shumëorganizuese, - a do të fillohet me hartimin e ofertës.

Vendimmarrja për pjesëmarrje individuale ose të përbashkët në tender, është në të njëjtën kohë edhe marrje e vendimit për hartimin e ofertës individuale ose të përbashkët. Për të filluar punën sipas tenderit, përgatitjet kryhen sipas katër aspekteve, të cilat mund të radhiten në klëtë mënyrë:

- Aspekti tekniko-teknologjik,

Page 67: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

67

- Aspekti komercialo-financiar, - Aspekti juridik dhe, - Aspekti organizativ.

5.2. Oferta multiorganizative (kooperuese) e sistemit Meqenëse sistemet janë kryesisht me kapacitete të mëdha, është kafshatë e madhe për ekzekutimin e punëve nga vetëm një ndërmarrës, ndërmarrje. Në realizimin e projekteve të tilla, partnerë të ndryshëm mund të merren vesh për bashkëpunim në mes veti, për ofrim të ofertave multiorganizative, përkatësisht kooperuese të sistemit. Pra, partner të ndryshëm mund të merren vesh për pjesëmarrje të përbashkët në ekzekutimin e projekteve të ndryshme. Në këtë mënyrë, kjo paraqitje është njihet si kooperim ndërkombëtar, për një projekt, porse marrëdhëniet e tilla kooperuese mund të marrin formën e bashkëpunimit afatgjatë. Me rastin e eksperimentimit të sistemit, gjithnjë ka të bëjë me ekzekutimin kooperues të objektivave individuale komplete në vendet e treta, që do të thotë se fjala është për formën e përvetësuar të ofertës multiorganizative. Për secilin pjesëmarrës në ofertë vlen fakti se janë të lidhur për një organizatë të ofertës, që d.m.th. se duhet të iket nga kooperimi paralel, nëse nuk dëshirohet të bëhet partner kooperues jolojal. Mirëpo, nëse komponenta është e rëndësishme për ofertën multiorganizative, mund të ndodh kooperimi paralel. Ndërmarrësi gjeneral i porosisë është pjesëmarrësi kryesor i marrëveshjes me rastin e eksperimentimit të sistemit, ku marrin pjesë disa kontraktues, të cilët merren vesh për një ofertues përgjegjës, pjesëmarrës i kontratës, i cili vet i gjenë pjesëmarrësit në ofertë e që ata nuk kanë obligime kontraktuese ndaj porositësit. Përgjegjësia e subkontraktuesit ka të bëjë vetëm me komponentën e sistemit të tyre. Fjala është për kooperim të formës organizative të veçantë. Pozicioni i ndërmarrësit në marrëveshje është i lidhur me aftësinë e tij për integrimin e kompanisë së nevojshme në sistem projektimin e përbashkët të sistemit (drejtimi i akuizicionit), por që nuk është e domosdoshme që pjesa e tij të jetë më e madhe. Konzorciumi është organizatë e përbashkët që merret me ofertën dhe ekzekutimin e projektit të caktuar, ose me ekzektumin e më shumë projekteve. Konzorciumi si formë horizontale e kooperimit është bashkësi joindividuale dhe në të shumtën e rasteve është bashkësi e ndërmarrjeve të pavarura, me qëllim të pjesëmarrjes së ofertës, si dhe në ekzekutimin e punëve investive në botën e jashtme. Vendimi për hyrje në konzorcium duhet të jetë i motivuar në mënyrë adekuate, ndërsa anëtarët e zgjedhur të konzorciumit, po ashtu, duhet të jenë të suksesshëm. Motivet mund të jenë të ndërlidhura me mundësinë e ndarjes së sistemit në subsisteme dhe ndarjes së rriskut në më shumë partnerë. Meqenëse ekzistojnë specifika në konstrukcionin juridik, bizneset e konzorciumit duhet të jenë në harmoni me mjediset ku ushtrohen punët. Me rastin e zgjedhjes së anëtarëve duhet të kihet kujdes, ngase kjo etapë paraqet rëndësi të madhe. Në kriteret e veçuara bëjnë pjesë: boniteti, solidariteti, imixhi, know-how për dispozicion, mundësitë e konflikteve, përvoja, ndërlidhshmëria teknike, tendenca kah bashkësia, përkatësisht kah vendimet e bashkësisë, korrektësia, realiteti, konsekuenca

Page 68: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

68

e tjerë. Në pikëpaje organizative, konzorciumi mund të ketë disa forma: Prej tyre mund të veçohen (1, f...)

- Konzorciumet që formohen vetëm në bazë të kontratës, e që mund të kenë domethënie si të shoqatës, por që nuk janë persona të pavarur juridik;

- Konzorciumet që formohen në cilësinë e shoqatave dhe, - Konzorciumet që formohen si persona juridik të pavarur.

Për format e konzorciumit vendoset sipas sipas të drejtës kombëtare, të vendit në të cilin do të jetë domicili i konzorciumit. Ekzistojnë edhe konzorciume të hapura dhe të çelura. Konzorciumi i hapur ka të bëjë me konceptet, kur ndërmarrja horizontalisht kooperon në bazë të kontratës së konzorciumit, në rastet kur ekzistenca e bashkësisë ndaj blerësit është e njohur publikisht, që vepron ndaj blerësit, që ka garancion solidar, ndërsa brendapërbrenda konzorciumit është i kufizuar. Për konzorciumin e çelur flitet në ato kushte kur bashkësinë e formojnë personat e brendshëm, ku me blerësit kontrollohet vetëm një ofertues, por që blerësit i garanton cilësinë e përfaqësuesit gjeneral. Konzorciumet më shumë janë të përhapura në Evropë (p.sh. Wolgswagen), e më pak në SHBA.

5.3. Kërkimet e tregut dhe format tjera Në shitjen e sistemeve rrallë gjenden koalicionet e ofertave, të cilat më parë dhe përherë janë të lidhura si bashkësi eksportuese. Produkteve të ndryshme (pajisjeve), që janë më pak komplekse dhe të standardizuara, ka më shumë. Këto ndryshe quhen “konzorciume në stoqe”, ngase në rast të caktuar formësohen në konzorcium të vërtetë. Formë e posaçme e bashkëpunimit mund të krijohet në mes ofertuesve të sistemeve dhe blerësve në botën e jashtme, kur është fjala për Joint Venture, pra, kur puna është në “çelës” vazhdon pas punës “produkti në dorë” dhe me punën “produkti në treg”. Sistemi eksportues, me qëllim që të arrihet deri të puna e përbashkët në botën e jashtme. Këtu nuk është Joint Venture, por lloj tjetër i Joint Ventures, që del nga eksperimentimi i sistemit, sepse marketingu gjithnjë e më tepër po shndërrohet në marketingun e pas shitjes, duke i ndërmarrë obligimet e manazhimit, me të gjtiha fazat e manaxhimit të marketingut. Mundësia e kapitalizimit të teknologjisë mund të shpie të një bashkëpunim i tillë. Kërkimet e tregut Joint Venture janë të rëndësishme me rastin e themelimit të ndërmarrjes së përbashkët, me qëllim të përpunimit të ekspertizës të sistemit në tregje të caktuara të huaja. Eksperimentimi i sistemit në firmën e jashtme të inxhinieringut themelon ndërmarrje të përbashkët për plasimin e sistemit, ngase kështu vjen deri të porosia në atë vend, ose më lehtë bëhet kyçja në konzorcium në botën e jashtme. Kështu, shumë më lehtë arrihet deri të marrja e punëve dhe nënshkrimi i kontratave në ato mjedise.

5.4. Hartimi i ofertës Hartimi i ofertës për plasmanin e komponentave të sistemit është proces i veçantë i veprimtarisë, që dallohet dukshëm nga oferta e produktit individual investiv. Është fjala për punën tekniko-teknologjike që kërkohet e që duhet të jetë e lidhur ngushtë me

Page 69: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

69

elementet e ofertës së tregut.. Këto elemente janë të natyrës komercialo-financiare, juridike-organizative, të gjitha të lidhura me punë të ardhshme investive. Hartimi i ofertës mund të bëhet në mënyrë cilësore, nëse më parë bëhen të njohura kushtet në mjedsisin investiv dhe në tregun e jashtëm, njohuri këto që arrihen nëpërmjet kërkimeve të tregut dhe të kërkimeve të marketingut. Me këtë rast, falë kërkimeve të nevojshme, tregu bëhet transparent, njihet struktura dhe teknika e konkurrencës, njihen strukturat dhe kushtet investive në botën e jashtme. Në mjedise përkatëse njihen rreziqet, si dhe përparësitë në ato mjedise e tregje. Hartimi i ofertës mbështetjen e ka në:

- aspektin teknik, - aspektin komercial dhe, - aspektin financiar.

Oferta i ka edhe komponentat e termineve, të cilat të gjitha së bashku komponohen në planin e termineve (plani terminor), si dhe në vlerësimin e ofertave të pavarura. 5.4.1. Aspekti teknik i ofertës Oferta përbëhet edhe nga aspekti tekniko-teknologjik, me qëllim që të jetë adekuate, në nivel të duhur. Me qëllim që të njihen mirë elementet tekniko-teknologjike të projektit, përparësitë e ofertuesit dhe mangësitë eventuale të projektit, mundësitë e inkorporimit të partnerëve, liçencat e teknologjisë dhe referencat e atyre që paraqiten, merret për bazë aspekti teknik i ofertës. Përmbajtja minimale e ofertës teknike të ndërmarrjes në ekspertizën e sistemit dhe të komponentave të tij, mund të jetë përafërsisht si vijon (......):

- Parametrat e paraparë të objekteve dhe të komponentave të tij mund të jenë kapacitetet e objektit, cilësia e produktit, korigjimet në kushtet e punës dhe të materialit riporodhues, të energjetikës së zgjedhur, kushtet për të arritur deri të vlerat e garantuara (cilësia e lëndës së parë, të kapitalit e tjerë);

- Vlerat ekzistuese të cilat nuk janë përfshirë në garancion, ndërsa janë të rëndësishme për blerësit. Në këto vlera bëjnë pjesë kapitali i nevojshëm themelor dhe qarkullues, si dhe nevojat për fuqi punëtore;

- Arsyetimi i devijimeve të kërkesave të blerësve, aplikimi i pajisjeve tjera (të prodhuesve ose mekanizmave tjerë), efektet tjera të (të prodhuesve ose të mekanizmave tjerë), efektet tjera të komponentave të pjesës së objektit, mospërfillja e treguesve të tregut (p.sh. karxhimi maksimal i ujit për ftohje), devijimi i standardeve të përshkruara, propozimi i zgjedhjeve më të mira - propozimi i alternativave të ofertave në kuadër të ofertës bazë);

- Vrejtjet lidhur me punën në objekt, si dhe shpjegimet tjera, siç janë organizimi i punishtës, ku do të ekzekutohen punët operative e tjerë. Pjesa tekenike e ofertës faktikisht përbëhet nga dokumentacioni teknik, i cili

duhet hartuar dhe përmban projektet e objektit investiv (të sistemit). Megjithëkëtë, projektin e objektit mund ta bëjë edhe porositësi, investitori, nëse ka ekip cilësor të projektuesve. Mirëpo, këtë punë mund ta bëjë vet ofertuesi, i cili është i interesuar të konkurrojë dhe të fitojë objektin investiv për ta ndërtuar, pajisur, deri të kryerja e fazave, përfundimisht deri në dorëzimin të blerësi, përkatësisht tek investitori.

Page 70: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

70

5.4.2. Aspekti komercial i ofertës Pas hartimit të pjesës teknike të ofertës, pra, të punëve të kryera nga ekspertë të specializuar, ku përfshihen punët tekniko-teknologjike, specifikimi i materialeve dhe i pajisjeve, me specifikimin e shërbimeve fillon përgatitja komerciale e punëve. Pjesa komerciale përfshinë kalkulimin e shpenzimeve komerciale, si dhe prognozat e ofertave të hartuara. Me rëndësi të veçantë është përcaktimi i çmimit të sistemit dhe të komponentave. Në vazhdimësi pason kalkulimi i çmimeve të sistemit të komponentave. |Procesi i vënies së suazave të çmimeve përbëhet nga shakllëzimi: një deri në katër (I - IV). Qëllimi i shakllëzimit të parë është kornizimi i kërkesave nismëtare, lidhur me çmimin e ofertuesve. Ndërkaq, qëllimi i shkallëzimit të dytë është përcaktimi i çmimit të përbashkët nismëtar (çmimit në ofertë). Qëllimi i shkallëzimit të tretë është se nëpërmjet konsultimeve ose modifikimeve të arrihet deri të çmimi i porosisë, ndërsa qëllimi i shkallëzimit të katërt është arritja deri të çmimi i përbashkët i realizueshëm i projektit, përkatësisht sistemit. 5.4.2.1. Kalkulimi i çmimit të sistemit dhe të komponentave Për kalkulimin e çmimit të sistemit dhe të komponentave përdorem metoda të ndryshme. Në tërësi metodat klasifikohen në dy grupe:

1. Metoda e formësimit të çmimit orientues, pa përdorimin e të dhënave mbi sasinë e specifikuar dhe,

2. Metoda e verifikimit të çmimit në bazë të çmimit të specifikuar. Çmimi orientues caktohet në tri mënyra, por pa sasi të specifikuar. Analizohen

në shkallë fillestare të çmimeve, përderisa projekti ende nuk është detajizuar. Lidhur me çmimin orientues zbatohen këto metoda:

- metoda modifikuese, - metoda e shpenzimeve të veçanta dhe, - metoda e madhësive ndikuese.

Metoda modifikuese mundëson vlerësimin e shpenzimeve të gjithmbarshme të projektit. Mbështetet në projektet e realizuara që janë të ngjashme dhe mbi to këtë bazë jepet çmimi i tërësishëm i projektit. Merren në konsiderim specifikat, normat e inflacionit, faktorët korrektues, si dhe të ashtuquajturit indekset e eskalacionit të çmimeve. Metoda më e njohur modifikuese është metoda eksperimentale, e cila jep rezultate të mira, sidomos nëse dy objekte gjenden në fushën komparative të kapaciteteve. Formula e kësaj metode është (1, f......): SHA/SHB = KA/KB Ku; SHA = shpenzimet e objektit (sistemit) A; SHB = Shpenzimet e objektit B; KA = Kapaciteti vjetor i objektit A; Kapaciteti vjetor i objektit B.

Page 71: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

71

Metoda e shpenzimeve të veçanta mbështetet në bazën e njësive themelore të investimeve, si dhe në kapacitetet e instaluara. Veçori e kësaj metode është mundësia e kalkulimit të shpejtë dhe global. Çmimi i investimeve varet nga njësitë e investimeve. Metoda paraqet regeresionin e thjeshtë në bazë të çmuarjes, madje në bazë të përvojës.

Metoda e madhësive ndikuese përbëhet nga qasjet e ndara në tri shkallë, siç janë:

- analiza e madhësive potenciale ndikuese në shpenzimet e ekzekutimit (variablet e pavarura), të cilat në shkallën e ofertës mund të maten;

- verifikimi i lidhjeve në mes variablave të pavarura me madhësitë e shpenzimeve të kryera në të kaluarën, në barazimin e regresionit, zbatimi i ekuacioneve të regresionit (llogaritë multiplikative regresive);

- për prognozimin e shpenzimeve të kryerjës së projektit komplet. Në grupet e shpenzimeve të specifikuara dallohen dy metoda:

• metoda e projektimit global dhe, • metoda e projektimit të detajizuar.

Çmimet quhen të specifikuara kur kalkulohen në bazë të specifikave sasiore. Metoda e projektimit global, emërohet kështu për shkak se bazë për të është

koncepti global teknik i investimeve. Kjo është e lidhur me projektin e investimeve. Metoda e projektimit të detajizuar mbështetet në procedurën e detajizuar, në projektin e ri komplet, në regjistrimin e detajizuar të sasive dhe në analizën e çmimeve të veçanta. 5.4.3. Aspekti financiar i ofertës Parametri financiar i ofertës duhet të trajtohet si faktor i konkurrencës në fushën e plasmanit të sistemit dhe të komponentave. Në tregjet investive mundësitë financiare dhe komerciale për marrjen e kredive janë të llojllojshme. Kreditë komerciale dhe financiare janë elemente të rëndësishme në mes të ofertuesve të pajisjeve investive ndërkombëtare dhe inputeve tjera investive. Kohëzgjatja e kthimit të kredive, norma e interesit, greis perioda (perioda e pushimit fillestar të pagimit) janë elemente vendimatre për ato vende e ndërmarrje, që nuk janë aq të zhvilluara dhe iu mungon kapitali në valuta të forta konvertibile. Në kohën më të re paraqitet inxhinieringu financiar i porositësit, do të thotë inxhinieri i caktuar në sektorin e harton konstruksionin financiar të investimeve, gjen burimet e mundshme të financimit dhe ndihmon në përgatitjen e kontratave financiare. Të shumtën e projekteve nuk i financon. Në financim marrin pjesë institucionet e brendshme publike kombëtare e ndërkombëtare. Kredi shtetërore japin vendet e zhvilluara, të cilat iu akordojnë vendeve në zhvillim, për të blerë pajisje investive në ato shtete që i lejojnë kreditë e tilla. Institucionet ndërkombëtare financiare (IBRD, tash BB) udhëheqin politikë për zhvillimin e vendeve nëpër botë. Konstrukcioni financiar është i llojllojshëm. Secili ofertues kamator kërkon konstruksion më të volitshëm. Ndërkaq, të gjithë ofertuesit së bashku, me zgjedhjet e tyre financiare, paraqesin miksin e punëve financiare. Kreditë janë të llojeve të caktuara. Me rastin e hartimit të konstruksionit financiar duhet pasur parasysh disa çështje të rëndësishme. Të financimet e mëdha hyjnë konzorciumet banakare kombëtare dhe ndërkombëtare, ku secili pjesëmarrës në ofertë e bënë konstrukcionin financiar të nënsistemeve. Norma kamatore (e intersit) mund të jetë

Page 72: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

72

fikse ose e ndryshueshme. Afati i kthimit të kredisë mund t;i pëprgjigjet mundësive të blerësve e tjerë .... 5.5 Plani terminor Shkalla tekniko-teknologjike e projektit, çmimi kontraktues, konstrukcioni financiar, kushtet e pagesës, servisimi pas shitjes, kyçja e kooperantëve vendor, arsimimi dhe trajnimi i kuadrave, si dhe ndihma në drejtim të reparteve, paraqesin elemente që kanë ndikim në zgjedhjen e ofertës. Këtyre faktorëve iu shtohen edhe komponentat e termineve, që kanë të bëjnë me afatin e përcaktuar, dinamikën për kryerjën e të gjtiha punëve, deri në finanlizimin e sistemit. Me planin terminor që ka kuptim të gjerë, përcaktohet saktësisht momenti kur objekti do të lëshohet në punë. Afatet mund të jenë të ndryshme, varësisht nga madhësia e objektit investiv, nga shkalla e ndërlikushmërisë dhe elemente tjera që i vështirësojnë punët operative ndërtimore, instaluese, instalimet e teknologjive të sofistikuara. Si do qoftë, afatet duhet të jenë të kapshme, të precizuara dhe të kalkuluara mirë, në mënyrë që të jenë të qëndrueshme, mundësisht pa ndryshime, ndërsa afati i përcaktuar të respektohet rigorozisht. Përgatitja e mirë e ofertës është një shkallë e siguruar e suksesit. Për këtë arsye, serioziteti në parapërgatitje dhe përgatitje reflektohet pozitivisht edhe në procesin e punës së kryer sipas planit orientues terminor. Plani në fjalë ka funsione të shumta, ndonëse veçohen dy më të rëndësishmet. Së pari, i kornizon fushat se ç’duhet vepruar ne realizimin e projektit, si një mjet udhërrëfyes, që me këte krijohen obligime për ofertuesit, përkatësisht realizuesit të ofertave. Së dyti, i cakton bartësit konkret për kryerjën e punëve dhe përgjegjësit të cilët duhet të jenë koshient për punën që e kanë marrë mbi vete, për ta realizuar sipas kontratës. Terminet bazohen në parametra, teknika organizative dhe financiare të projektit investiv. Terminet e volitshme dhe të sigurta, me supozime se do të përfundojnë me sukses, janë elemente që joshin porositësin e punëve (investitorin). Për të gjitha punët e projekteve investive lidhen kontratat ku precizohen detajet për të drejtat dhe obligimet. Para se të lidhen kontratat, mbahen kontakte dhe konsultime. Në biseda definohen planet, kushtet financiare dhe pagesat, çmimi i ofertave, plani terminor e tjerë. Shkalla e realizimit të kontratave përfshinë drejtimin dhe ekzekutimin e projekteve, dërgesën e projekteve investive, ndërrimin dhe mirëmbajtjen, montimin, mbikëqyrjen e punëve që i kryen subjekti përkatës. Po ashtu, kaptinë e veçantë është hartimi i procedurës së kapaciteteve në punë, puna provuese, servisi i pas shitjes, udhëheqja e projekteve, dorëzimi dhe shitja e produkteve. Këto janë çështje me specifika, që imponojnë nevojën për angazhime të posaçme. 5.6. Veprimtaria e pas shitjes (eksportit) të sistemeve 5.6.1. Politika akvizicionale e pas shitjes

Page 73: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

73

Politika akvizicionale e pas shitjes mbështetet në referencat, të cilat janë hartuar në mënyrë individuale, kooperuese dhe si të tilla ia shtojnë prestigjin, pjekurinë teknike eksportit të sistemeve. Me anën e kërkesave blerësi potencial i krahason këto preferenca, prandaj me rastin e shfaqjes para kualifikimit kërkohen dëshmi, garancione e tjerë. Nëse nuk ka referenca për sistem, ka mundësi të ofrojë referenca për know-how, ndonjë objekt të ekzekutuar në degë të ngjashme, referencat sasiore e kështu me radhë. 5.6.2. Ndërlidhshmëria kooperuese pas shitjes Në procesin e pas shitjes të eksportit të sistemeve, veprimtaria e eksportuesit drejtohet nga blerësi potencial. Me këtë dëshirohet të arrihet edhe ndërlidhshmëria e pas shitjes, përkatësisht koalicioni i llojit të vet. Marrëdhëniet stabile në koalicion e forcojnë edhe obligimin në mes të partnerëve, që të informohen në mënyrë të ndërsjellë për qëllime të ndryshme investive në botë për porositë e marra. Në saje të këtyre bashkëpunimeve, ekzistojnë mundësitë e përbashkëta për kooperim të përbashkët, për realizimin e porosisë. Koalicioni fillon me lidhshmërinë ad-hoc. Lidhshmëria bëhet në projekte investive. Në qoftë se një lidhje është e tillë dhe tregohet e suksesshme në suaza të kritereve përkatëse, mundëson lidhshmëri më të fortë në trajten e marrëveshjeve kooperuese, ose të kontratës kooperuese. Lidhja tjetër dhe format e shërbimeve krijohen nga liçencat dhe akvicionet e jashtme Know How. Teknologjia bashkëkohore dhe arsimimi i kuadrave për këtë teknologji, eventualisht tërheq shfrytëzimin e sistemeve nga vendet në zhvillim. Hap tjetër është krijimi i bashkësive të eksportit të sistemeve, të cilat nëpërmjet njësive të përbashkëta eksportojnë sisteme dhe nënsisteme. Në nivel tjetër është themelimi i ndërmarrjes së përbashkët. Nga aspekti i prodhimit mbizotërojnë ndërmarrjet e përbashkëta të ofertuesve komplementar, ndërsa në masë më të vogël ndërmarrjet e përbashkëta të konkurrentëve të pjesërishëm. PËRMBLEDHJE Nga praktika e marketingut ndërkombëtar Pyetje për diskutim Referencat

1. D. Vezjak, Medjunarodni marketing, SA, Beograd, 1989, 2. Previshic, Dozen, Medjunarodni marketing, Masmedia, Zagreb, 2000, 3. R. Branko, Medjunarodni marketing, SA, Beograd, 1998, 4. Tesic P., Inzinjering u izvozu, Beograd, 1967,

Page 74: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

74

KREU XIII HYRJA NË TREGUN E HUAJ PA INVESTIMIN OSE ME INVESTIMIN E KAPITALIT

1. Karakteristikat e zgjerimit të bashkëpunimit pa investime të kapitalit Koncepti i marketingut ndërkombëtar sjell risi të rëndësishme, jo vetëm në këmbimin ndërkombëtar. Me këtë nënkuptohet se aktivitetet e kërkimeve mund të organizohen dhe të sendertohen edhe pa realizimin e eksporteve dhe të importeve. Me fjalë tjera, eksporti është vetëm një prej formave të mundshme të furnizimit të tregut të huaj. Me tregun e huaj mund të penetrohet në atë mënyrë, sa të mos mbarten produktet, por që prodhimi të bartet në eksportin e vendit të huaj (rialokacioni i prodhimit) dhe kështu i ofrohet konsumatorit në botën e jashtme. Bartja e prodhimit në botën e jashtme mund të realizohet në mënyrë të tërthortë (pa eksportin e kapitalit) dhe të drejtpërdrejt (me eksportin e kapitalit).

2. Prodhimi liçencues në botën e jashtme Në aspektin e tërthortë, prodhimi liçencues është forma më e përhapur në alokacionin e prodhimit ndërkombëtar. Është një formë që mundëson formimin e tipeve tjera. Bartja dhe transferi i teknologjisë është është bartja e inovacioneve dhe kryhet nëpërmjet liçencave. Kalohet në kontributet e menjëhershme dhe vijuese me kombinimin e tyre, zëvendësimin e liçencave, pagesën e kundërshpërblimeve. Punët e orientuara kah tregu përmbajnë prodhimin liçencues në botën e jashtme. Prodhimi liçencues në botën e jashtme është prodhimi që realizohet në bazë të bartjes së inovacioneve individuale, të orientuara kah tregu. Procesi i kësaj bartje nxitë diferencimin e procesit të intuitave dhe të inovacioneve. Proceset intuitive (të inovacioneve) kanë për qëllim kërkimin e ideve për zgjidhjen e problemeve në bazë të metodave kreative. Procesi i inovacioneve rezulton nga zgjidhja komplete e problemeve. Kjo zgjidhje bartet në treg. Shkallët e pjekurisë së inovacioneve mund të paraqiten kështu (1, f. 163):

1. Shkalla e parë – ideja – patenti – plani – reçeta; 2. Shkalla e dytë – prototipi – mosha - eksperimenti laboratorik; 3. Shkalla e tretë – seria - eksperimenti kryesor; 4. Pjekuria e tregut.

Inovacionet e orientuara kah tregu liçencohen, si p.sh. produkti, procedura teknologjike e tjerë. Inovacionet mund të jenë rutinore dhe jorutinore, të bazuara ose themelore. Inovacionet e zbuluara nuk do të thotë se liçencohen të gjitha. Liçencat më të njohura janë laseri, raketat nukleare, miniprocesorët e tjerë. Faktikisht liçenca është leje për shfrytëzim ekonomik, para së gjithash, të inovacioneve industriale që i ka zhvilluar dhënësi i liçencës, si e mirë jomateriale, e cila është e mbrojtur në kohë të caktuar ose përkohësisht. E drejta e shfrytëzimit mund të jetë ekskluzive në fusha të caktuara, mirëpo,

Page 75: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

75

në lidhje me punën liçencuese dhënësi heq dorë nga e drejta e monopolit në shfrytëzimin e inovacioneve industriale (patenti dhe know-how). Puna liçencuese bazohet në dhënien e liçencës, do të thotë dhënësi dhe në marrjen e liçencës, punë që e bënë marrësi. Për dhënien dhe marrjen e liçencës është fjala për kalimin e prodhimit të liçencës në botën e jashtme, që ky është vendim biznesor. Për një veprim të tillë ekzistojnë motive përkatëse. Dhënësi i licences motivohet nga interesat e veta, siç ndodh edhe me marrësin e liçencës, i cili përfiton përvojë dhe njohuri për procesin teknologjik dhe proceset e tjera të drejtuara në kahe të tregut ndërkombëtar. Liçenca është njëra nga alternativat e eksportit, kufizimet e importit nga bota e jashtme (lartësia e mbrojtjes doganore) e pengojnë marketingun eksportues. Nëse gjithësesi paraqitet nevoja për bashkëpunim ekonomik me vendet dhe tregjet e tilla, së pari nevojiten kërkimet e tregut të zgjedhur dhe të synuar, në mjediset e zgjedhura, për të konstatuar shkaqet e kufizimeve në ato vende. Liçenca është alternativë e lirë, por që shpeshëherë shtrohet pyetje se a është liçenca alternativë e eksportit. Në bartjen ndërkombëtare dhënësi dhe marrësi e liçencave nuk ballafaqohen me të njëjtin treg. Liçenca si alternativë e eksportit është çështje e veçantë, ngase dhënësi vjen deri të kufizimi i vlerës së shitjes së produkteve të gatshme, që reflektohet në procesin e biznesit në tërësi. Kërkimi i efekteve nga heqja dorë e vëllimit të prodhimit për shkak të liçencave në degresionin e shpenzimeve arrinë në pozitë që për dhënien e liçencës shpenzimet zvogëlohen. Kjo është e mundur, nëse marrësi i liçencës është në pozitë më të mirë në krahasim me tretmanin, cilësinë e eksportuesit, pasi që fitimi eksportues shndërrohet në shpenzimet e marrësit të liçencës. Dhënia e liçencës bazohet në motivin e shtimit të profitit, kështu që në të hyrat e drejtpërdrejta të dhënies së liçencës, krijohen mundësi për shtimin e të ardhurës së drejtpërdrejt.

Ekzistojnë edhe motive tjera për prodhimin e liçencave. P.sh. rritja e përbashkët e potencialit të lartë investues përmban strategji orientuese kah tregu, me qëllim të përvetësimit, hyrjes në tregje para se të hyjë konkurrenca. Motivi i tillë bëhet në mënyrë të drejtpërdrejt, të tërthortë dhe me dhënien e inovacioneve.

3. Procesi në punën liçencuese Punët liçencuese në botën e jashtme vijnë në shprehje për arsye profiti, ose për arsye kooperuese. Për të hyrë në punë liçencuese, së pari ekziston iniciativa. Inciativa ka të bëjë me marrësin e punëve, pasi që iu mungon teknologjia. Oferta e liçencuesve mund të jetë e veçantë, ose e kombinuar me disa oferta. Liçenca e pastërt përmban vetëm një të drejtë të mbrojtur. Për shembull, liçenca për patent për shenjën e mallit dhe për lejen e mallit. Janë të njohura edhe liçencat Know-How. Këto janë know-how lejet. Ekziston edhe know how marketingu. Derisa marketingu teknik shpjegon si të prodhohet produkti, know how marketingu trajton problemet e afirmimit të produktit në treg. Ndërkaq, liçencat e kombinuara janë më të përhapura në mënyrë më të gjerë. Për të lidhur kontratën, së pari organizohen konsultime, kontakte në mes marrësit dhe dhënësit të liçencave. Bisedat dhe konsultimet përfshijnë përmbajtjen e liçencave, kushtet e mbrojtjes dhe shpenzimet. Përmbajtja e liçencave themelore e ka çmimin e liçencës. Çmimi i liçencës është shpenzim i drejtpërdrejtë i marrjes së liçencës. Shpenzimet e tërthorta janë të lidhura me prodhimin e liçencës, me paketën e liçencës

Page 76: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

76

dhe shpenzimeve. Paketi i kompletuar rezulton nga paketi i liçencës dhe tregon se çfarë do të jep shënësi i liçencës, si dhe cilat kundërshërbime marrësi i liçencës. 4. Hyrja në tregun e huajnë përmjet investimit të kapitalit 1. Veçoritë e strategjisë së investimit të kapitalit në tregjet e huaja Internacionalizimi i kapitalit vjen në shprehje sidomos pas Luftës së Dytë Botërore./ Internacionalizimi bëhet së pari nga SHBA, ku kompanitë multinacionale dhe ato transnacionale themelohen në mbështetje të fuqisë ekonomike që e patën gjatë dhe pas luftës. Këto kompani, si dhe internacionalizimi i prodhimit dhe i kapitalit karakterizohen me investime të drejtpërdrejta. Kjo e ka domethënien e themelimit të ndërmarrjeve vetjake në botën e jashtme. Marrja e vendimit për çështje të tilla nuk është i lehtë, duke i pasur parasysh faktorët dhe rrethanat, pra, faktorët e shumtë që janë të pranishëm dhe ndikojnë në mjediset e caktuara. Këtë proces e lehtëson dhe e ndihmon posaçërisht marketingu ndërkombëtar, përkatësisht marketingu transnacional. Rrugën amerikane më vonë e ndjekin edhe shtetet tjera të perëndimit. Përveç kësaj forme, hyrja në tregun e huaj nëpërmjet prodhimit në bazë të investimit të kapitalit, përkatësisht të internacionalizimit të prodhimit, bëhet në saje të internacionalizimit të mallit. Këtë rrugë e zgjedhin shtetet në zhvillim, të cilat pas Konferencës në Kolumbi, përcaktohen për formën e Joint Venture, për bashkimin e investimeve, që do të thotë për themelimin e ndërmarrjeve ndërkombëtare të përbashkëta. Si në rastin e parë, ashtu edhe në të dytin, internacionalizimi i prodhimit bëhet në bazë të eksportit të kapitalit. Format e biznesit janë të lidhura, shfaqen dhe sendertohen nëpërmjet kredive të huaja, madje nëpërmjet Joint Venture, lizingut e tjerë. Secila formë e bashkëpunimit i ka specifikat e veta, por në përgjithësi nëpërmjet tyre internacionalizohet prodhimi.

2.Prodhimi multinacional Prodhimi multinacional e ka kuptimin e konceptit të ndarjes ndërkombëtare të punës, që rezulton nga strategjitë e mbështetjes në forca të përbashkëta, për të avancuar dhe përforcuar aftësinë konkurruese ndërkombëtare. Qasja e tregut sipas kësaj strategjie ka refleksione që dalin nga marketingu multinacional, kooperues, i cili më së miri dhe më së shumti iu përgjigjet objektivave të bashkëpunimit ekonomik në relacionet Jug-Jug (është fjala për vendet në zhvillim). Kërkesat për mbështetje në forca vetjake bëhen gjithnjë e më të reduktuara, ngase ato marrin orientime për veprime të përbashkëta, për konsultime dhe marrëveshje të përbashkëta, me çka nënkuptohet bashkimi i resurseve të vendeve në zhvillim, në veprimtarinë investive të ndërsjellë dhe në marketingun kooperues. Si rezultat i bashkimit të formave të tilla, themelohen ndërmarrjet binacionale dhe multinacionale. Procesi i multinacionalizimit të prodhimit fillon në vitet e ’60, proces ky i cili gjithnjë zgjerohet dhe kryesisht paraqitet në tri kontinentet e pazhvilluara, në Azi, në Afrikë dhe në Amerikën Latine. Shtetet e Afrikës investimet i bashkojnë në shenjë të

Page 77: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

77

solidaritetit, me qëllim të arritjeve ekonomiko-politike. Në Azi bashkimin e investimeve e realizojnë kryesisht në degët kapitalo-ekstensive, por që në to kanë teknologji vetjake, intensive të punës. Në Amerikën Latine investimet e përbashkëta janë të destinuara në zhvillimin e infrastruturës, energjetikës, bujqësisë, industrisë ushqimore e tjerë.

3.Investimet e përbashkëta (Joint Venture) Joint Venture nuk përkufizohen vetëm nga aspekti i investimeve. Këtu nënkuptohet inputi i investimeve, por edhe inputi i mjeteve tjera prodhuese. Për qëllim ka realizimin e marketingut ndërkombëtar kooperues. Elementet e Joint Ventures janë: investimi i kapitalit financiar, apo i kapitalit të vërtetë, inputi teknologjik, marketingu i përbashkët, fitimi i përbashkët dhe rreziku i përbashkët. Me rastin e analizës së kategorisë së Joint Ventures, posaçërisht duhet të veçohet multinacionaliteti i ndërmarrjeve në botën e jashtme, si dhe organizimi i ndërmarrjeve në pronësi të përbashkët. Jonite Venture është formë e veçantë me të cilën partnerë të ndryshëm, të interesuar e bashkojnë kapitalin, teknologjitë, dituritë dhe krojonë një entitet të përbashkët, ku partnerët kanë të drejtë për pjesëmarrje aktive në marrjen e vendimeve të biznesit. Investimet e përbashkëta mundësojnë krijimin e një kapitali më të madh dhe të fuqishëm, pasiqë veprojnë në mënyrë të përbashkët njohuritë, përvojat, teknologjitë, shërbimet manaxhuese, forca e përbashkët e marketingut ndërkombëtar e tjerë. KJO Është një formë alternative për penetrim në tregjet e huaja, Jointe ventures mund të kuptohet si kuptim i gjerë, që e ka domethënien e bashkimit të investimeve biznesore ndërkombëtar (joint international business ventures). Kapitali i bashkuar, ose biznesi i bashkuar nuk paraqet rëndësi të veçantë vetëm për nga madhësia, por poenta më e qëndrueshme dhe atraktive dukte të gjendet në faktin se si shfrytëzohet ai kapital. Joint ventures është një prej modeleve të rëndësishme të bashkimit të investimeve në rrjedhat e marketingut koperues. Nëpërmjet krijimit të raporteve në mes partnerëve, në rend të parë ......

3.1. Multinacionaliteti i ndërmarrjeve të përbashkëta në botën e jashtme Ekzistojnë ndërmarrje multinacionale dhe transnacionale. Kanë dallime, prandaj emeërtohen si të veçanta. Nga aspekti institucional. Dallimi midis këtyre dy formave organizative të ndërmarrjeve qëndron në aspektin parimor konceptualo-organizativ. Më vështirë dallimi bëhet në bazë të aspektit funkaional, që për të dy rastet fjala është për biznes ndërkombëtar, biznes botëror. Aspekti funksional mundëson përcaktim të gjerë të shprehje Joint Venture, e cila burimin e ka në kuptimin “International Joint Business Venture”, që do të thotë në Joint Venture të internacionalizimit të niznesit, si një shprehje e përbashkët për forma të shumta e të llojllojshme të bashkëpunimit ekonomik. Joint Venture si instrument i marketingut kooperues ndërkombëtar definohet edhe nga aspekti i numrit të partnerëve, d.m.th. të intensitetit të multinacionalitetetve. Ndërmarrja binacionale (dykombëshe) bënë pjesë në këtë kategori, por që multinacionaliteti e ka aspektin e vet sasior dhe cilësor. Me numrin e partnerëve shtohen marrëdhëniet në pjesëmarrje, përkatësisht në

Page 78: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

78

lidhshmërinë shumkombëshe (multinacionale), por që në të njëjtën kohë ekziston mundësia për ndodhje edhe të konflikteve. Multinacionaliteti mund të jetë i tipit të hapur ose të mbyllur. Aspekti cilësor, por edhe ai sasior. Duhet të analizohet gjerësisht. Analiza e aspektit sasior ka të bëjë me dallimin në mes të kapitalit privat dhe ati shtetëror. Joint Venture kapitalin privat në vendet më pak të zhvilluara përbën kryesisht ndërmarrjen e përbashkët të kompanive private të dy e më tepër shteteve. Joint venture mund të themelojë kapitalin privat të shumë shteteve. Në vendin që e pranon kapitalin, mund të paraqitet grupi i investitorëve privat, ndërsa këmbimi i njëjtë mund të paraqiteet në eksportin e kapitalit. Kur ndodh realizimi i kapitalit privat dhe atij shtetëror, fjala është për miksin e ndërmarrjeve të Joint Ventures.

3.2. Aspekti investiv i ndërmarrjeve të përbashkëta në botën e jashtme Derisa investimet portfolio kryehen për të realizuar të ardhura (dividenta, fitimet), investimet e ndërmarrjeve kryhen me qëllim të ndikimit të drejtpërdrejtë të biznesit, të mbikëqyrjes dhe të sistemit të biznesit. Investimet e ndërmarrjeve mund të jenë direkte dhe të orientuara në drejtimin: me manaxhimin vetjak, me qëllimet vetjake, me sigurimin, me profitin vetjak ose kooperues, të cilat kanë kahe të njëjtë për rrezikun dhe dobinë e përbashkët. Nga aspekti investiv Joint Ventures është kategori kooperuese e investimeve të ndërmarrjeve. Analiza e spektrit investiv të kategorisë joint Ventures bëhet nga tri aspekte, që mund të grupohen nëpërmjet:

- formave të kapitalit të investuar; - lartësisë së investimeve në botën e jashtme, dhe - Realizimit të investimeve të përbashkëta në botën e jashtme.

3.1.1. Format e kapitalit të investuar Kapitali i investuar në ndërmarrjet e përbashkëta është bazë e rregullimit të marrëdhënieve pronësoro juridike. Forma dhe lartësia e kapitalit të investuar në Joint Venture janë çështje bazike në përgatitjen e themelimit të ndërmarrjeve të përbashkëta. Pjesëmarrësit në investime në ndërmarrjet e përbashkëta mund të angazhojnë kapitalin në në formë të kapitalit të vërtetë, në formë të teknologjisë së kapitalizuar. Si dhe në formë të parave. Kapitali i vërtetë (gjërat e ëatundshme, të paluajtshme: toka, infrastruktura, ndërtesat) është forma e parë e inputit të kapitalit. Në këtë formë bëjnë pjesë edhe mjetet e luajtshme, siç janëasetet, makinat, aparatet, impiantet, mjetet e transportit, ose mjetet xhiruese (lëndët e para, materiali riprodhues, gjysmëproduktet, stoqet), ë origjinën mund ta kenë edhe nga burimet e shtetit, ose nga jashtë. Investimi i këtyre formave në ndërmarrjet e përbashkëta rregullohet dhe precizohet me kontratë, për të mbajtur secili të drejtën e vet. Teknologjia e kapitalizuar është një formë e inputit ku mund të përfshihen: e drejta e mbrojtjes së pronësisë industriale (patentat, licencat, modelet, mostrat e tejrë). Po ashtu, përfshihet e drejta e pambrojtësisë së pronësisë industriale (dituria dhe përvoja në

Page 79: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

79

prodhim), shkathtësia (Know-How) në specifikimet e lëndëve të para, gjysmëproduktet, teknikën dhe teknologjinë procesore, normat, kontrolli i cilësisë, ndihmat teknike, përgatitja profesionale e personelit e tjerë. Forma e tretë e kapitalit të inputit është kapitali i investuar në formë të parasë në valutën e vednit të investitorit, në vlera të destinuara për furnizimin e pajisjeve, lëndën e parë, mbulimin e humbjeve të investimeve të mëparshme. Kapitali në të gjitha format e sipërcekura duhet të vlerësohet, gjatë dhe pas bashkëpunimit.

3.1.2. Lartësia e kapitalit të investuar të investitorëve Nga aspekti i kapitalit të investuar të secilit investitor, ekzistojnë tri forma të Joint Ventures. Pjesëmarrja me kapitalin e ndërmarrjes së përbashkët mund të jetë e trefisht, të shfaqura në tri forma, si në vijim: Forma e parë shfaqet nëpërmjet pjesëmarrjes së shumicës, ku partneri i huaj ka participim më të madh (51%) të vlerës së tërësishme të kapitalit kundrejt partnerit vendor. Pozita e tij formalisht është më e fortë kundrejt pozitës së partnerëve vendorë. Mirpo, duhet të theksohet se intensiteti i ndikimit të investitorëve në biznesin e përbashkët nuk matet me lartësinë e pjesëmarrjes së kapitalit. Forma e dytë është sipas paritetit (barabarsisë), ku secili partner ka pjesëmarrje të njëjtë në investime. Nëse është në pyetje kategoria e Joint Venture binacionale, raporti i paraticipimi është 50:50%. Forma e tretë përbën pjesëmarrjen më të pakët, që do të thotë se partneri i huaj ka pjesëmarrje më të vogël në krahasim me partnerin e brendshëm, Kur është fjala për ndërmarrjen e përbashkët binacionale, vlera e kapitalit do të jetë 49% e më pak e pjesëmarrjes së tij.

4. Realizimi i i investimeve të përbashkëta prodhuese në botën e jashtme Vendimi mbi themelimin e ndërmarrjeve prodhuese në botën e jashtme mund të jetë i shpejtë dhe evolutiv, pa ndryshimin e procesit të prodhimit. Rruga e zhvillimit ka mjaft përparësi të marketingut, pasi që produktet janë të verifikuara në treg. Deri të verifikimi në treg arrihet nëpërmjet të eksportimit të produkteve, ose nëpërmjet të barjes së tërthortë të produkteve në botën e jashtme.(prodhimi licencues, franshiza, prodhimi kooperues, kontraktues e tjerë). Janë të njohura tri strategji të mundshme, për të realizuar investimet prodhuese të përbashkëta në botën e jashtme. Këto janë:

- Strategjia ofansive, - Strategjia defansive dhe, - Strategjia kooperuese.

Strategjia ofansive përfshin Joint Venture në vend të ndërmarrjet vetjake në botën e jashtme, sepse regjimi i huaj i pengon i pengon dhe i ndalon investimet e drejtpëdrejta........Prandaj, këto investime orientohen në pjesëmarrje shumicë.

Page 80: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

80

Strategjia defansive është strategji e mbrojtjes, kur deri të ndërmarrja prodhuese në botën e jashtme arrihet për shkak të produktit, i cili më nuk mund të eksportohet në territorin e ekonomive kombëtare të huaja (shpenzimet e transportit dhe të sigurimit tepër të larta, ose sepse me prodhuesin në botën e jashtme arrihen efekte më të mira në shpenzime, , në shkurtimin e rrugës së transportit, poltika më e mirë e portfolios e tjerë).

Strategjia kooperuese që rezulton nga përparësitë e produkteve të përbashkëta në botën e jashtme, ka për qëllim realizimin e prodhimit të programuar të produkteve në botën e jashtme. Aspekti i marketingut ndërkombëtar të ndërmarrjeve prodhuese të përbashkëta në botën e jashtme fillon me zgjedhjen e lokacionit, për të vazhduar me kërkimet e marketingut, me çka duhet të konstatohet sa është i mjaftueshëm tregu për kapacitetet e ndërmarrjes, duke i marrë parasysh prezencën dhe ndryshimet e kon kurrencës.

5. Organizimi i ndërmarrjeve në pronësi të përbashkët Investimet e përbashkëta (Joint Ventures), si mjet dhe kategori për inkorporim në rrjedhat ekonomike ndërkombëtare, në tregun ndërkombëtar (sipas autorëve Friderman dhe Begin)6 në joint kapital venture (raporti kapitalo-pronësor) dhe në biznesin e përbashkët bëhen në baza kopntraktuese. Këtyre mund t’iu shtohen edhe investimet plotësuese. Në botë ekziston marrëveshja për për rregullimin e raporteve të ndërsjella në investimet e përbashkëta me partner të huaj e tjerë. Për organizimin e ndërmarrjeve në pronësi të përbashkët fillohet nga konsultimet, bisedat e gjithanshme, me çka definohen çështjet thelbore. Nëse bisedat përfundojnë me sukses për themelimin e ndërmarrjeve të përbashkëta në botën e jashtme, në vijim miratohety dhe nën shkruhet marrëveshja përkatëse. Pasi që partnerët themelojnë ndërmarrjen e përbashkët, atë e regjistrojnë, madje e emërtojnë organin mbikëqyrës të ndërmarrjes dhe kështu kompania hyn në jetën biznesore si subjekt i pavarur me atributin e cilësisë juridike. Forma e parë e rëndësishme e kompanisë është shoqëria aksionare, me të drejta garantuese të kufizuara e tjerë. Kompanitë organizohen sipas dispozitave të statutit dhe të ligjit. Organet e kompanive në fjalë janë: Kuvendi, Këshilli drejtues, Drejtori. Nuk kanë organe të mbikëqyrjes, pasi që këtë punë e kryejnë nëpunësit që ushtrojnë punë të mbikëqyrjes.

6 D. Vezjak, M. Marketing…

Page 81: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

81

6. Investimet e përbashkëta (Joint venture) sie element strategjik i marketingut kooperues ndërkombëtar

Në skenën botërore të biznesit paraqiten synime të përbashkëta, siç është prodhimi i përbashkët, investimet e përbashkëta, profiti i përbashkët, rreziku i përbashkët, zhvillimi i përbashkët, strategjitë e përbashkëta e tjerë. Këto dukuri janë të pranishme sidomos pas Luftës së Dytë Botërore. Interesat dhe rreziqet e ndërsjella aktualisht janë shprehje e partneritetit biznesor, me çka nënkuptohet themelimi i ndërmarrjeve të ndara, në të cilat investitorët nga dy e më shumë vende bashkojnë pasurinë financiare dhe deri në masë të dukshme participojnë në drejtimin e ndërmarrjes, si dhe në të gjitha rreziqet e ndërmarrjes dhe përfundimisht shfrytëzojnë pjesëmarrjen në profitin e ndërmarrjes. Filozofia biznesore kooperuese apriori nuk siguron efikasitet, nuk i eleiminon konfliktet. Çdo aktivitet jashtë kufijve dhe themelimeve, si dhe biznesi ndërmarrjet i ballafaqon me kushtet e mjedisit, kushte këto që dallohen nga ato të vendit. Njëkohësisht, ndërmarrjet që nuk janë solide në vend, do të nedeshen me probleme edhe më të mëdha jashtë vendit. Ekziston edhe filozofia jokooperuese e biznesit, e cila paraqitet në fushën e Joint venture, por që ka objektiva tjera. D.m.th. ndonjë ndërmarrje e perëndimit përgjgjet në masat, me të cilat vendet në zhvillim dëshirojnë të ndërrojnë importin me prodhimin e përbashkët me partnerin e huaj, kështu që themelojnë ndërmarrje të përbashkëta, me qëllim që të kenë mundësi të zgjasin shfrytëzimin e objekteve të vjetruara të prodhimti dhe, njëkohësisht, edhe ciklin jetësor të produktit në treg. Megjithatë, ky koncept për vendet në zhvillim është i pavolitshëm, sepse ato produkte të vjetruara që prodhohen në ndërmarrjet e përbashkëta, sipas disa analizave të bëra, në tërësi plasohen në tregjet e ekonomive të vendeve të pazhvilluara. 7. Transnacionalizimi i prodhimit 7.1. Transnacionalizimi i prodhimit dhe përparësitë ekonomike komparative Transnacionalizimi i ptodhimit, si mundësi e dytë e mabrtjes së prodhimit në botën e jashtme, në bazë të avancimit të kapitalit, përcaktohet së pari me instrumentet të kryesore të vetat, përkatësisht me investimet e drejtpërdrejta në botën e jashtme dhe subjektet e këtyre investimeve, pra, ndërmarrjet transnacionale. Investimet e drejtpërdrejta në botën e jashtme janë shprehje e strategjisë së rrites ekonomike tçë ndërmarrjeve transacionale. Në strategjinë e tillë shumë rrallë mund të ndodh ndonjë nuancë e strategjisë defansive, ose kooperuese (Joint venture me pjesëmarrje shumicë). Investimet e drejtpërdrejta rezultojnë nga veprimi qëëlimor i ndërmarrjeve transnacionale, që në vende të të caktuara, në rajone ekonomike, ose në botë në përgjithësi, të përvetësohet, të mbahet dhe, para së gjithash, tçë begatohet pozita e arritur ekonomike. Për këtë qëllim nëpër ato mjedise themelohet ndërmarrja simotër (e ngjashme) me ndërmarrje që i takojnë grupit të rrallë të veprimtarisë, për t’i lidhur ato me sistemin e ndërmarrjeve transnacionale. Me këtë realizohet strategjia themelore: shtimi i rritës horizontale, duke zhvilluar prodhimin global dhe qarkullimin global; si dhe rriten vertikale, nëpërmjet internacionalizimit të transkacioneve brenda sistemit (merketingu

Page 82: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

82

intrandërmarrës). Eksporti i intrandërmarrësisë të produkteve në industrinë përpunuese aktualisht përmabnë afro 1/3 të eksportit të gjithmbarshëm të industrisë përpunuese të vendeve të zhvilluara dhe sipas disa vlerësimeve rreth 50% të të tregtisë së përgjithshme botërore. Fjala “trans” ka domethënie, para së gjithash, të strategjisë se manaxhimit të zhvillimit. Ndërmarrjet transnacionale në botën bashkëkohore janë formë organizative e kapitalit të madh dhe e teknoklogjisë së lartë. Kjo do të thotë se ndërmarrjet nuk mund të mbesin vetëm në suazat e ekonomive kombëtare. Zhvillimi i hovshëm i ndërmarrjeve transnacionale në SHBA, por edhe në disa vende pas viteteve të shtatëdhjeta të shekullit XX, mbështetjën e kanë gjetur në dy akcelatorë: 1. në koncentrimin e madh të kapitalit dhe, 2. të teknologjisë. Ekonomia transnacionale faktikisht në masën më të mundshme shfrytëzon përparësitë komparative ndërkombëtare. Përparësitë kryesore lidhur me prodhimin dhe shpenzimet, janë: afërsia e tregut, afërsia e furnizimit, fuqia punëtore, burimet energjetike, lëndët e para e tjerë. Çështje prioritare janë prëparësitë e tregut, që kanë të bëjnë me madhësinë dhe rritën e tregut, me sigurimin e pjesëmarrjes së tregut kombëtar dhe në atë ndërkombëtar, mundësitë e intensifikimit të dërgesave intrasistemore, mundësitë e zhvillimit të qendrave ndërkombëtare për distribucion e të ngjashme. Ekzistojnë edhe përparësi në fushën financiare dhe në ate kërkimore-informative. 7.1.1. Mbartja e marketingut ndërkombëtar si problem i marketingut transancional Në marketingun ndërkombëtar, siç është e njohur, ekzistojnë katër lloje të orientimeve të procesit të internacionalizimit:

- drejtimi etnocentrik, i cili është i orientuar në treg vendor, - drejtimi policentrik, i orientuar në tregje të huaja, - drejtimi regjiocentrik, i orientuar në rajone të gjëra dhe, - orientimi gjeocentrik, i orientuar në tërë botën.

Se për çfarë drejtimi orientohet ndërmarrja, rolin e ka marketingu, i cili aktivitetin e vet nga ekonomia kombëtare, e mabrtë në ekonominë ndërkombëtare dhe shndërrohet në marketingun ndërkombëtar. Modeli përbëhet nga hyrja në proces të përbërë, nga shakllëzimet, por nuk është e nevojshme që të kalohet nëpër të katër shkallët. Kalimi prej një shaklle në tjetrën i ka veçoritë e veta, prandaj edhe intensiteti i aktiviteteve të marketingut ndryshon, veçanërisht në fazat më të larta të bashkëpunimit kur është fjala për internacionalizimin e prodhimit, realizimin e formave të larta të bashkëpunimit dhe të impeklemntimit të llojeve të marketingut – eri në marketingun transnacional.

Page 83: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

83

8.Studimi i mundësive të investimeve në botën e jashtme

Studimi i mundësive të investimeve në botën e jashtme kryesisht përfshinë elementet përbajtësore të tregjeve, siç janë: vlerësimi i klimës investive dhe i mjesisit investiv, dielema për ndërtim, apo për blerje, pjesëmarrja në kapital, vlerësimi i parë i ekonomitetit të investimeve dhe plani terminor. Vlerësimi i mjedisit investiv dhe i kilmës investive rezulton nga gjendja e përgjithshme ekonomike dhe politike të vendit potencial, raportete e tij ndaj vendimeve të huaja dhe punonjësve të huaj. Ndërkaq, në mënyrë detaje shqyrton kapitalin në disponim, përkufizimet e mbajtjes së kapitalit dhe të profitit, procedurat me rastin e dhënies së lejeve të eksportit dhe të importit, normat kamatore, e drejta e tatimeve, kushtet për marrjen e lejes për lokacion, ndërtim dhe prodhim. Dilema në mes ndërtimit apo blerjes, ose aktivizimit të ndërmarrjes ekzistuese, krijojnë përparësi dhe mangësi në të dy format e strategjisë së martjes së prodhimit në botën e jashtme. Akvizicionimi, po ashtu, krijon elemente të përparësive dhe anasjelltas. Studimi projektues jep vlerësimin e projektit investiv. Mund të jetë pozitive, negative, ose jo e plotë. Me planin kohor përcaktohet koha, kohëzgjatja e nevojshme që nevojitet për realizimin e projektit, nga ideja deri në realizimin e prodhimit. 5. Studimi i arsyeshmërisë se realizimit të investimeve në botën e jashtme Në studimet e këtij lloji përfshihen të gjitha elementet që e arsyetojnë realizimin e investimeve në botën e jashtme. Këtu veçohet zgjedhja e partnerëve, përcaktimi i raporteve në mes mëmës dhe të bijës, mbartja e teknologjisë, të stafit, si dhe vlerësimi detajistik ekonomiko-financiar i investimeve. Lidhur me zgjedhjen e partnerit ekzistojnë mënyra të ndryshme, duke u bështetur në informacione të drejtpërdrejta apo të tërthorta nga burimet relevante. Marrëdhëniet në mes ndërmarrjes amë dhe ndërmarrjeve tjera të ngjashme, imponojnë nevojën për ruajtjën e sekretit biznesor, për përcaktimin e asortimentit të prodhimit, për mbartjen e teknologjisë, verifikimin e pjesëmarrjes financiare, verifikimin e klauzulave rieksportuese dhe për planin terminor. Çështja e të punësuarëve është problem në vehte. Për këtë problem merren parasysh reagimet e vendeve ku rialohohen objektet. Edhe shumë rrethana tjera vehen në spikamë. Rezultatet e studimit i shqyrton manaxhmenti i projektit dhe vlerësimet duhet të jenë përfundimtare, qofshin ato pozitive apo negative. Kur rezultatet janë pozitive, të argumenatuara, reflektojnë siguri dhe efekte gjatë impelentimit të tyre. Në të kundërtën, rezultatet negative janë sinjal se investimet nuk duhet të realizohen në botën e jashtme.

Page 84: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

84

P J E S A E K A T Ë R T M A R K E T I N G U M I K S N D Ë R K O M B Ë T A R KREU XIV POLITIKA E PRODUKTIT NË TREGUN E HUAJ

1. Veçoritë e produktit Produkti, si në tregun vendor, ashtu edhe në atë ndërkombëtar, është strumbullar i të gjitha instrumenteve tjera që e përbëjnë marketingun miks. Suksesi i firmës është i lidhur ngushtë me vlerat e produktit, cilësinë e tij, si dhe me elementet e kombinuara, të cilat të gjitha së bashku e përbëjnë ofertën e ndërmarrjes. Me këtë nënkuptohet se kur bëhet fjalë për produktin nuk mund të merren parasysh vetëm atributet e tij në mënyrë autonome, por edhe shumë faktorë tjerë ndikues, të cilët reflektojnë në forma të ndryshme e që përfundimisht janë të lidhur me efektet në treg.

Produkti është çdo gjë e dobishme, ose nganjëherë e padobishme, të cilin ndokush e pranon me rastin e këmbimit. Në realitet, “Produkti është tërësi e veçorive që preken dhe nuk preken, ku përfshihen dobitë dhe kënaqësitë funksionale, sociale dhe psikologjike”(, 1. f. 214; 2 f. 215). Me produktin shitet edhe shërbimi. Shërbimi është i paprekshëm, por me të zgjidhet ndonjë problem, përkatësisht përmbushet kërkesa e rëndësishme e konsumatorit. Produktet e blera sjellin shpresë, utilitet dhe dobishmëri të llojit të vet. Me këtë duhet të kuptohet se kur blerësit blejnë produkte, faktikisht blejnë kënaqësitë, utilitetin, si një konsideratë dhe vlerë që e presin. Për shembull, automjeti (makina) Mazda MX5, nuk blehet vetëm për vozitje, por edhe për argëtim dhe senzacion. Shërbimet rëndom blehen nëse ofrojnë ndonjë kënaqësi, që do të thotë se produkti bëhet më i rëëndësishëm pikërisht nga shkaku se me vete ka edhe shërbimin e caktuar. Theodore Levitt është i mendimit se nëse shërbimet veçanërisht shfaqen nëpërmjet ndonjë simboli, kjo u mundëson konsumatorëve të vlerësojnë produktet që preken dhe produktet që nuk preken (1, f. 214).

Produkti, pa marrë parasysh gradacionin e tij konkret (produktet që duken preken), ose abstrakt (ideja, ligjërata), është me tipare të konkretizimit, që mund të demonstrohet dhe t’i hyjë në ndihmë konsumatorit, në cilësinë e përmbushjës së ndonjë nevoje a kërkese, apo të pjesëve të tyre. Meqë produkti prodhohet për treg, kompania që e prodhon, duhet të jetë e aftë dhe t’i vlerësojë dy gjëra të rëndësishme: e para, sa i mirë është produkti dhe, e dyta, sa është kuptuar drejtë konkurrenca në tregjet e huaja për t’i bërë ballë produkti që konsiderohet i mirë dhe i qëndrueshëm.

Suksesi i firmës varet nga definimi i këtyre dy veçorive. Për të kuptuar sa është i mirë produkti, sa ka karakteristika të produktit lider, para së gjithash duhet të vështrohet konkurrenca, të kuptohet fuqia e saj dhe, më pastaj të vlerësohen resurset e brendshme të kompanisë, duke i përfshirë resurset njerëzore, tekniko-teknologjike dhe ato financiare. Këto të dytat mundësojnë prodhimin e produkteve që mund të jenë të pranueshme në tregjet e huaja të synuara, duke qenë në gjendje të ecin paralel me konkurrencën, ose eventualisht të jenë superiore mbi te.

Page 85: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

85

Veçoritë e produktit kanë gjëra të përbashkëta, ndërkaq produkti fuqizohet me dallimet që i ka në cilësi, në mënyrën e distribucionit, në disenj, në shkallëzimin dhe intensitetin e promocionit, në çmime dhe në nivelin e elasticitetit për adaptime (kur është fjala për produktet që duhet të adaptohen nëpër tregjet e caktuara).

Në përgjithësi produktet mund të jenë të standardizuara dhe të adaptuara. Pjesa më e vogël e llojeve të produkteve kanë veti të standardeve, të njohura ndërkombëtarisht. Këto produkte janë pronë e kompanive të mëdha multinacionale dhe transnacionale, të cilat i kanë të përvetësuara në mënyrë rigoroze standardet tekniko-teknologjike, manaxheriale e tjerë e që janë të institucionalizuara në aspekt të gjerë rajonal (bie fjala standardet e BE-së, ose të integrimeve të mëdha ekonomike tjera nëpër rajone të ndryshme në botë). Produkte të standardizuara kanë mundësi të prodhojnë firmat e medha, por edhe të tjerat, të cilat e kanë të përsosur portfolion e prodhimit me ndonjë produkt të specializuar. Megjithatë, në këtë drejtim paraprijnë firmat e shquara shquara ndërkombëtarisht, si për shembull Coca Cola, Philips, IBM, Siemens, Sony e shumë të tjera. Firmat e tilla, jo vetëm që i përvetësojnë, i respektojnë dhe i impelementojnë standardet, por bëjnë ndikim në avancimin e tyre, në përfeksionim dhe në modifikim. Në grupin tjetër të ndërmarrjeve, të cilat mund të jenë të afirmuara, por edhe jo aq të njohura për tregjet e ndryshme, bënë pjesë numri më i madh i llojeve dhe i sasive të produkteve. Këto janë të detyruara të bëjnë përpjekje të parreshtura për të adaptuar produktin me mjediset dhe tregjet e piketuara, me qëllim që të jenë të pranueshme për konsumatorin. Në të shumtën e rasteve ndërmarrjet kanë preokupim të veçantë që për secilin treg të bëjnë ndryshime të posaçme për të krijuar kushte penetruese në segmentet e zgjedhura. Fleksibiliteti, ndryshimet e tepërta duhet ta kenë limitin e vet, që do të thotë se tejkalimet e tepërta mund të kthehen në bumerang, të jenë të ngarkuara me shpenzime tejmase dhe të mos sjellin rezultate.

Është karaketristike se edhe produktet e standardizuara nuk mund të konsiderohen plotësisht statike, porse ato begatohen me ndonjë primesë nëpër tregje të ndryshme. Bie fjala, produktet e McDonald janë të njëjta në tërë botën, madje edhe lokalet në të cilat shërbehet kanë gjëra pothuaj plotësisht të ngjashme. Mirëpo, sipas tregjeve, strukturimit të konsumatorëve, nëpër tregje të caktuara këto produkte konsumohen me birrë, me verë e tjerë.

Në produktin e standardizuar dhe në atë të adaptuar kanë ndikim grupe të ndryshme të faktorëve. Faktorët e pro standardizimit janë (3, f. 196):

- Ekonomitë e shkallës në prodhim, - Eknomitë në marketing, - “tkurrja” e integrimit botëror, - Konkurrenca botërore.

Ndërmarrjet që kanë arritur dhe arrijnë të prodhojnë dhe të plasojnë produkte të standardizuara, kanë përfitime më të mëdha, sepse koston e kanë më të vogël për shkak të shkallës së prodhimit, si dhe shpenzimet janë më të vogla në kërkimet e marketingut, në distribucion e tjerë. Përveç tjerash paraqesin forcë integruese nëpër forma dhe nivele të ndryshme. Faktorët pro adaptimit janë (, 3, f. 196):

- Diferencimi i kushteve të përdorimit, - Ndikimet e qeverisë, - Diferenecimi i sjelljeve të konsumatorëve, - Konkurrenca lokale,

Page 86: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

86

- Përshtatja ndaj koncepteve të marketingut. Duhet kuptuar se nevojat për adaptimin e produkteve gjithnjë do të ekzistojnë, si pasojë e sjelljeve të konsumatorëve që gjithnjë në mënyrë evolutive ndryshojnë, për shkak të ndryshimit të mënyrës së jetesës, ngritjes kulturore, të standardit jetësor e të ngjashme. Adaptimi strategjik për në tregje të huaja bëhet për shkak të nevoja për adaptim. Nevojat mund të jenë në rritje e sipër. Këtë mund ta vështrojmë nëpërmjet garfikut të mëposhtëm: Fig. F 197., MM, Tiranë. Po të paraqitet detajizimi i faktorëve që ndikojnë në vendimmarrje për adaptimin e produkteve, mund të hasim në një spektër të gjerë. Në këtë tërësi përfshihen karakteristikat e rajonale, krahinore dhe lokale, karakteristikat e produktit dhe karaketristikat e konpanisë. Faktorët mund të përmblidhen në këtë mënyrë: Faqe 199 MM, Tiranë.

Produkti ndërkombëtar prodhohet për tregje të huaja. Konsumatorit të huaj, sikurse konsumatorit vendës i ofron kënaqësi në përmbushjen e kërkesave. Kënaqësia arrihet nëpërmjet oportunitetit. Produkti përbëhet nga disa elemente, ose dimensione, të cilat e bëjnë të begatuar dhe konkurrent ndaj produkteve tjera. Në vehte përmbanë cilësitë teknike, teknologjike, ekonomike dhe estetike. Të gjitha këto e kanë koston e vet. Sëbashku formësojnë disenjin e produktit. Ekzistojnë dallime në saje të nivelit të përfshirjes së elementeve që e karakterizojnë produktin komplet. Produkti i kompletuar, ose ndryshe mund të quhet produkti i begatuar përfshinë paraticilipimin e kostos së prodhimit, cilësitë komparative me produktet e njëjta të prodhuesve tjerë madhe elementet për produktin tangent ose të materializuar. Është e kuptueshme se produkti i kompletuar ose ei begatuar është më i pranueshëm se sa produktet që kanë mangësi në strukturën e tërësisë së tyre. Fot. MMTiranë e tj. Diemnesionet e produktit 2. Elementet e produktit konkurrues Thelbi i produktit përmban tërësinë e brendshme substanciale, materialet e përpunuara dhe të transformuara në outputin produkt, duke iu shtuar edhe koston, që e ka domethënien e ekonomisë së produktit, si dhe pamjen e jashtme, estetikën e produktit. Pa kombinimin e këtyre atributeve në mënyrë të mirëfilltë nuk do të krijohej produkti, ose produkti do të kishte mangësi dhe disproporcione në mes vlerave të këtyre variablave. Pa esnecë nuk do të ekzistonte nevoja as për elementet tjera shtesë, elementet plotësuese. Ndërkaq, edhe pse nuk e paraqesin esenceën e produktit elementet e shkallës së dytë, ku përfshihen marka e produktit, tiparet e produktit, paketimi, stilet, cilësitë e

Page 87: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

87

shërbimeve gjatë aktit të shitblerjës, këto e bëjnë produtin më të shquar, me të kërkuar për konsuamtorin. Produkti i kompletuar, ose i shtuar me elemente komplete, të atyreve përmabjtësore, të diferencimit dhe të ofrimit të konsumatorëve përbëjnë kompleksin e produktit, që sipas filozofisë së marketingut këto e kanë lidhshmërinë me klientin edhe në periudhën e pas blerjes. Në produktin e kompletuar bëjnë pjesë shërbimet e instalimit, të kushteve të pagesës, të garancionit dhe të servisimit.Të gjitha këto gërshetime të elementeve dhe të aktiviteteve e kurorëzojnë produktin konkurrues, që mund të ketë shitje të sukseshme dhe satisfaksion të merituar të blerësve. Elementet e një produkti më tepër janë të theksuara të produktet e adaptuara, ngase produktet e standardizuara e kanë prekur plafonin me këtë madhësi të kombinimeve. Me këte nënkuptohet se ndërmarrjet zgjedhin alternativa të ndryshme, për të hyrë në tregjet e huaja. Hyrja dhe mbetja me kohëzgjatje më të shquar në tregje është e lidhur me produktin konkurrues dhe të pranuar nga konsumatorët përkatës. Alternativat që kanë të bëjnë me politkën e produktit janë të llojeve të ndryshme, të cilat përfundimisht mund të kenë përcaktim;

- shitjen e produkteve në tregjet e huaja sikurse në tregun vendor (pa adaptime, por ashtu siç janë të begatuar);

- modifikimi i produktit për vende dhe rajone të piketuara, duke gjetur mundësi që me diçka të dallojë produktet dhe t’i bëjë joshëse për konsumatorin;

- projektimi, lindja dhe zhvillimi i produkteve të reja të destinuara për tregjet e synuara të huaja;

- definimi i mundësive për zhvillimin dhe plasimi e produktit global për tregun global;

- limitimi i adaptimeve, duke përfshirë dozë të standardeve, por edhe të metodave për ndryshime sipas tregjeve dhe mjediseve, me çka produktet bëhet të kapshme dhe të mirëpritura për konsumatorin. Produktet kanë diçka tërheqëse për konsumatorin. Ato nuk plotësojnë vetëm

nevoja, por krijojnë edhe kënaqësi të niveleve të ndryshme. Produktet që kanë tipare stolisëse, të prezantimit të ndonjë doze shpirtërore janë më të kufizuara në repertoarin e përgjithshëm. Produkti nuk shitet dhe blihet vetëm në aspektin fizik. Ai ofron diçka që e karakterizon rëndësinë e tij dhe interesimin e konsumatorit për të. Produkti blihet për shkak se ofron shërbime. Shërbimi që del nga produkti është fuqia elementare që e bënë produktin të rëndësishëm dhe të pazëvendësueshëm. Së këndejmi, vetura, lavatriçja, televizori, kompjuteri e tjerë e tjerë, nuk do të blihen për shkaqe stolisëse, por pikërisht nga shkaku se prej tyre dalin lloje të shërbimeve tepër të rëndësishme. Shërbimet janë të pranishme të produktet e standardizuara dhe të produktet e adaptuara. Nga kjo e vërtetë del konstatimi se karakteristikë në kuptimin e përgjithshëm dhe konkret është shërbimi, i cili është funksion i përmbushjes së nevojave dhe kërkesave të konsumatorëve. Sa më shumë të sjellin produktet shërbime cilësore, aq më tepër konsumatori do të jetë i interesuar për blerjen e tyre. Shërbimet mund të krahasohen ose të jenë sinonime me produktet. Përveç tjerash, në kuadrin e produkteve të shumta, heterogjene, diferencimin e tyre në masë të caktuar e bënë shërbimi, me specifikat dhe vlerat që i kanë. Produkti është një grumbull i vlerave, të cilat përmbushin nevojat dhe kërkesat e konsumatorëve. Në produkt dallohen këto karakteristika: përbërja, vendi i origjinës,

Page 88: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

88

gjërat e prekshme, por edhe ato të paprekshme. Se çfarë nivele arrin produkti, varet edhe nga shtresat e blerësve. Produkti vlerësohet sipas shkallës së përceptimeve. Në botë, sa më shumë ka njerëz, në cilësinë e konsumatorëve, aq më tepër ka perceptime.

3.Specifikat e dimensioneve ndërkombëtare të produktit

Produkti është instrumenti më i rëndësishëm i programit të marketingut ndërkombëtar. Është instrumenti i marketingut miks. Pa të nuk do të kishte nevojë të ekzistojnë dhe të vështrohen instrumentet tjera të marketingut miks, siç janë çmimi, shpërndarja dhe promocioni. Pa produkt nuk ka këmbim, as vendor dhe as në ralacione ndërkombëtare. Pa procesin e këmbimit, çmimi nuk do të ekzistonte, siç nuk do të ishte i nevojshëm asnjë aktivitete i promocionit për të lancuar informacione dhe porosi lidhur me vlerat e produktit. Pa këmbim nuk do të ekzistonte nevoja për instrumentin e distribucionit.

Vlera e produktit është pikënisje për kombinimin dhe për funksionimin e elementeve tjerë, përkatësisht për formimin e ofertës për treg. Ndonëse cilësia e produktit është thelbore, megjithatë nuk është kusht i vetëm për suksesin e ndërmarrjes. Produkti posedon specifika të gjera në raport me me snstrumentet tjera. Këto specifika shfaqen sipas një specifikimi të këtillë (4, f. 306-307):

- është objekt themelor i këmbimit, - është bartës i vlerave të përdorimit, - është joelastik në afate të shkurtëra, - është në lidhje të drejtpërdrejtë me shpenzimet e prodhimit, - Është në lidhje të drejtpërdrejt me kreatitvitetin inovativ konkurrues.

Produkti është vlerë e orientuar për në treg. Nëpërmjet këmbimit, ndryshohet pronësia e tij. Derisa është prodhuar dhe i pa shitur, produkti paraqet pronë të vet prodhuesit, ose të tregtarit që e ka produktin në dispozicion, sepse e ka blerë për ta shitur. Mirëpo, posa të kryhet akti i shitblerjes, realizohet forma e këmbimit dhe kështu vjen deri të transformimi i pronës. Me pagimin e kundërvlerës, produkti bëhet pronë e blerësit, e shfrytëzuesit. Tendencë e prodhuesit, por edhe e tregtarit është që produkti të arrijë sa më shpejtë dhe me sukses te konsumatori apo shfrytëzuesi i fundit. Pa produktin si objekt për këmbim nuk do të realizoheshin këto procedura, nuk do të përmbusheshin kërkesat e konsumatorëve dhe të shfrytëzuesve, si dhe nuk do të realizonte ndërmarrja profit. Produkti në vete përmban vlerë përdoruese. Pikërisht në vlerën përdoruese gjendet kënaqja e konsumatorëve. Sa më tepër përmbushen kërkesat dhe nevojat e klientëve, aq më shumë mund të kenë vlerë përdoruese produktet. Në këtë aspekt reflektohet niveli i aftësisë së ndërmarrjes për t’iu ofruar konsumatorëve vlera të mirëfillta, nga të cilat krijohen blerës lojalë, të vetëdijshëm se çfarë mund të gjejnë tek produktet përkatëse. Në afate të shkurtëra kohore produkti nuk është elastik, ngase ndryshime rrënjësore në të nuk mund të bëhen brenda një kohe të shkurtër. Ndryshimet janë të lidhura me konceptin e produktit të ri, të teknologjive, të mundësive financiare, si dhe të kërkimeve plotësuese për të identifikuar nevojat dhe konsumatorët potencialë. Në këtë mënyrë, edhe përkundër faktit se disa elemente përcjellëse mund të ndryshohen, por që janë në harmoni me produktin, prandaj si të tilla nuk bëjnë ndryshime të dukshme në kërkesë.

Page 89: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

89

Produkti është output i dalë nga procesi i prodhimit. Vlera përdoruese e tij krijohet nga vlerat që prishen me vetdije të plotë për të krijuar vlera më të rëndësishme. Çdo produkt e ka koston e vet. Meqenëse marketingu është ndikues i pazëvendesueshëm në disenjimin e programit të prodhimit, në mbështetje të informacioneve gjatë kërkimeve të tregut dhe të marketingut, planifikimet e kostove si dhe lidhshmëria e tyre me çmimet e shitjes janë domosdoshmëri, me qëllim të mirëpritjes së konsumatorëve për produkte cilësore dhe çmime të volitshme. Krijimi dhe zhvillimi i produktit gjendet në linjë të drejtpërdrejt me konkurrencën inovativo-kreative të ndërmarrjes në treg. Me këtë nënkuptohet nevoja e bashkëpunimit të pandërprerë të marketingut dhe të funksioneve zhvillimore, për të krijuar mundësi për tejaklimin e konkurrencës, ose së paku t’i afrohet asaj. Specifikat e dimensioneve ndërkombëtare të produktit shfaqen të planfikimi strategjik i produktit, i cili në tregun ndërkombëtar ndeshet me shumë faktorë dhe determinanta të mjediseve përkatëse. Fayerweather, konstaton se për strategjinë e produktit në marketingut ndërkombëtar, rendësi të veçantë kanë pesë karakteristika, të cilat janë (4, f. 307, 5, f. 54):

- qëllimi primar funksional, - qëllimi sekondar, - kohëzgjatja dhe cilësia, - metodat e funksionimit, - metodat e mbajtjes së produkteve nëpër tregjet e zgjedhura të huaja.

Detajizimi i këtyre karakteristikave shpie deri të përfundimet se produktet për të shënuar trende pozitive të ciklit jetësor në tregjet e huaja, duhet të jenë funksional në masë të duhur, të kenë kohëzgjajtje sipas referencave të konkurrencës, duke paraprirë cilësitë e nivelit të lartë, të ofrojnë shërbime, si qëllim i karakterit sekondar, funksionimit sipas metodave parësore dhe efektive, si dhe zbatimi i metodave, të cilat mundësojnë mbajtjen në kohë më të gjatë të produkteve në tregjet e huaja të synuara e të zgjedhura. Sipas vendimeve strategjike produkti mund të vështrohet nga kënde të ndryshme. Në këtë mënyrë vehet në pah:

- karakteri territorial i produktit, që mund të jetë: lokal, ndërkombëtar, global; - Raporti me produktin vendor, që ka të bëjë me standardizimin dha adaptimin; - Mënyra e përshtatshmërisë, ku vjen në shprehje modifikimi i produktit ekzistues,

lancimi në treg i produktit të ri; - Linja e produktit, e cila mund të jetë: kombëtare dhe ndërkombëtare; - Oferta e tërësishme, ku përfshihet specializimi ndërkombëtar i prodhimit, ose

diversifikimi. Në specifikat ndërkombëtare të produktit një dimension i patjetërsueshëm janë kategoria e shpenzimeve. Produkti që ka orientime ndërkombëtare, në të shumtën e rasteve ballafaqohet me shpenzime më të shumta kundrejt produkteve që janë të destinuara për tregun vendor. Madhësia e tyre shfaqet nëpërmjet shpenzimeve që kanë të bëjnë me kërkimet e marketingut në përmasa të tregjeve të huaja, me shpenzimet e distribucionit, por edhe të promocionit. Tregjet që janë pjesë përbërëse e mjediseve të ndryshme nëpër botë i kanë veçoritë e veta dhe për t’i shqyrtuar dhe kuptuar ato nevojitet shtim i kostos. Në rast se produkti në planifikimin strategjik është i ngarkuar tejmase me shepnzime nuk është e mundur të jep efekte pozitive. Së këndejmi, produkt i mirë edhe për tregjet e huaja, pra, për të gjitha tregjet është ai i cili përmbyllet në mënyrë analitike me efekte të duhura. Efektet e produktit mund të vështrohen edhe me efekte globale.

Page 90: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

90

4. Politika e produktit me karakter ndërkombëtar Sipas logjikës universale, produkti është produkt. Të gjitha atributet e produktit janë të njëjta në aspektin struktural, ndërkaq, sa i përket nivelit të cilësisë, të veçorive që e diferencojnë produktin, mund bëhen dallime, që produkti është i destinuar për tregun nacional, apo ndërkombëtar. Në aspektin teorik gjërat nuk ndryshojnë në tërësinë e produktit, në të gjitha dimensionet e tij, mirëpo, praktika krijon ndryshime të domosdoshme dhe të theksuara. Dallimet janë rezultantë e tregjeve ku plasohen produktet. Nëse produktet janë të orientuara për tregje të zhvilluara, ku konkurrenca bënë garë për të qenë produkti lider, pa dyshim produkti duhet të veçohet me elemente parësore, që janë më të kërkuara për konsumatorin e panjohur, ose për shfrytëzuesin porositës. Në kushtet e tilla, patjetër duhet të plasohen produkte të cilësisë së lartë. Tregjet nuk janë njësoj të zhvilluara. Varësisht nga niveli i zhvillimit ekonomik, edhe tregjet e arrijnë shkallën e zhvillimit. Deri vonë ka mbizotëruar mendimi se në tregjet e pazhvilluara mund të plasohen dhe të shiten produkte me cilësi të ulët, për shkak se edhe çmimet duhet të jenë më të kapshme, për shkak të fuqisë blerëse të pavolitshme. Realiteti i sotëm e demanton këtë përcaktim. Realisht tregjet e pazhvilluara janë të pazhvilluara për shkak se klientët kanë buxhet të kufizuar, prandaj nuk janë në gjendje të blejnë produkte të cilësisë së shquar, por me çmime relativisht të larta. Firmat duhet të kenë kujdes se edhe në tregjet e pazhvilluara duhet të penetrojnë me oferta cilësore, duke pasur parasysh edhe kombinimin e një çmimi të kapshëm, siç duhet të veprohet edhe me kombinimin e instrumenteve tjerë të marketingut miks. Për produktin vlen rregulli që të zhvillohet me një politikë të qëndrueshme, e cila pikërisht nga dimensionet e avancuara të tij, afrohet me sukses të konsumatori, tek i cili rrezaton perceptime më aktive dhe më joshëse. Nga ky kënd përgjithësisht reflekton politika aktive për produktin në relacione vendore dhe ndërkombëtare. Është e logjikshme se pa produkt të mirëfilltë vendor nuk mund të krijohet produkt i shquar as për tregjet e huaja. Gabimet ndodhin pikërisht për shkak të politikave miope që i zbatojnë firmat lidhur me produktet. Me këtë nënkuptohet se nëse nënçmohet tregu vendor si i pazhvilluar dhe kondiserohet se në të mund të plasohet gjithçka, madje edhe produkte jocilësore, manaxhmentet në këto raste gabojnë tepër. Konkurrenca shfrytëzon neglizhencën e tyre dhe në treg ofron produkte cilësore dhe me çmime të volitshme. Në këto situata, dështojnë firmat që nuk kanë qenë largpamëse dhe se punën prodhuese e kanë plasuar me strategji të vjetruara, ku marketing inercioni është i pranishëm në struktura udhëheqëse. Politika e produktit ndërkombëtar ka mbështetje në:

- dimensionet, ose nivelet, - hierarkia, - gama dhe lloje, - shërbime.

Produkti është një vlerë që e përmbushë ndonjë nevojë të konsumatorit apo të shfrytëzuesit. Nevojat dhe kërkesat e konsumatorëve në relacione ndërkombëtare janë të shumta dhe të diferencuara. Disa syresh kanë ngjashmëri me secilin mjedis, sidomos kur

Page 91: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

91

është fjala për produktet elementare, nga të cilat varet jeta e njeriut. Ndërkaq, varësisht nga niveli dhe mënyra e jetesës, konsumohen edhe llojet e produkteve.

Produktet kanë të përbashkët dimensionet e tyre. Qasjet e autorëve në këtë drejtim nuk janë gjithnjë të njëjta. Mbizotëron mendimi se produkti nga aspekti i marketingut karakterizohet me tri dimensione (Ph. Kotler), mirëpo disa të tjerë janë të mendimit se produkti ka pesë dimensione: bërthama, produkti gjenerik, produkti i pritur, produkti global dhe potencial 10, f.....). Bërthama përfshinë disenjin, ku bëjnë pjesë cilësitë e brendshme teknike, përmbajtësore dhe funksionale, ekonominë dhe estetikën, ndërkaq, niveli gjenerik përmban produktin me të gjitha karakteristikat, epërsitë dhe përparësitë që i ka kundrejt produkteve tjera, produkti i pritur ka të bëjë me pritjen e ndonjë elementi që ofron produkti për konsumatorin, Në politikën e produktit duhet veçuar tërësitë e ndërlidhura me dy sfera: me të brendshmën, që është materiale dhe më atë universale, që ka të bëjë me psikologjinë, perceptimin, tërësi kjo që mund të quhet shpirtërore. Tërësia e brendshme përfshinë dimensione të shumta, ngase në vete gërsheton pothuaj të gjitha dimensionet e produktit.

Në politikën e produktit ndërkombëtar ndikojnë një spektër të faktorëve, të cilët mund të radhiten në këtë mënyrë (6, f. 261): ...........

Suksesi i strategjisë së ndërmarrjes ndërkombëtare varet nga pranimi i produktit dhe shërbimit në vende dhe në tregje të ndryshme. Politkka ndërkombëtare e produktit shfaqet në fushën e standardizimit, të zhvillimit dhe të cilësisë së produkteve multinacionale, si dhe në fushën e protfolios ndërkombëtare të strategjisë së produktit.

Ndërmarrja ndërkombëtare në qasjet globale të biznesit mund të ketë standardizim ndërkombëtar, si bazë nismëtare e politikës së produktit multinacional. Produktet e ndryshme, psh. makinat industriale për prodhim, funksionin e vet mund ta kryejnë në shumë vende të botës, mund të jenë të shtrenjta e të pa specializuara sa duhet, me fjalë tjera joadekuate për tregje të caktuara. Nëpërmjet ndryshimeve të caktuara marketingu iu përshtat tregjeve produktet në fjalë.

Politika e pordukteve në tregje të huaja ka ndikim në ciklin jetësor të multitregjeve. Kur merren në konsideratë më shumë tregje të huaja, si një qëllim bazik i marketingut ndërkombëtar, ndeshjet bëhen me ciklin e multitregjeve të produkteve dhe të shërbimeve të caktuara. Produktet nëpër fazat e ciklit jetësor paraqiten nëpër faza të ndryshme kohore në tregje të ndryshme. Në këto kushte nuk është e rëndësishme të dihet cikli jetësor i produkteve vetëm në tregun vendor, por edhe nëpër tregjet e huaja.

Page 92: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

92

Produkti i ri nuk penetron njëkohësisht në tërë botën, që d.m.th. se nuk ka ecuri të njëjtë as nëpër fazat e ciklit jetësor të produktit në treg. Ndikimet e politikës nëpër tregje të huaja është i lidhur me ndikimet e ciklit jetësor të produktit multinacional Kjo politikë mund të përcaktohet nëpërmjet formimit të shkallës së zhvillimit prodhim – treg dhe të formësimit të strategjisë të prijetarit dhe emetuesit.

Kur planifikohet strategjia për tregje të huaja duhet të merren parasysh fazat e zhvillimit të prodhimit dhe të tregut. Tregjet e vendeve zhvillohen sipas fazave, duke i vënë në pah në kuadrin e këtyre fazave variablet e marketingut, siç janë produkti, çmimi, distribucioni dhe promocioni.

Ekzistojnë pesë faza të zhvillimit të tregut. Këto janë (.....): - gjendja e paratregut (tregjet e vendeve ku ende nuk ka treg të produkteve); - tregu jo mjaft i zhvilluar (tregjet e vogla, por që rrita e tyre është relativisht

stabile); - tregu i rrites së shpejtë (këtu bëjnë pjesë vendet zhvillimi i të cilave është i

shpejtë, por që ende nuk i kanë karakteristikat e tregut masiv); - tregu i hershëm masiv (madhësia është karakteristikë thelbësore e tregut masiv); - tregu masiv i afirmuar (në vende me madhësi të duhur, por që rrita e tyre stagnon,

nuk shënon dinamikë të shpejtuar të rrites). 5. Përbërja e politikës së produktit ndërkombëtar Politika e produktit ndërkombëtar përbëhet nga disa elemente. Elementet faktikisht karakteristikat e produktit. Karakteristikat më kryesore janë (......):

- tekniko-teknologjike, - fiziko kimike, - e përdorimit, - psikologjike, - shoqëruese, - vazhdimësisë dhe, - atraktiviteti.

Karakteristikat tekniko teknologjike përfshijnë konceptin e formësimit të produktit, materialet, teknologjitë, formën, ngjyrën, aromën, kompleksin e disenjit, koston. Teknika dhe teknologjia e përsosur mundësojnë prodhimin e produkteve cilësore. Njëkohësisht, materiali cilësor është komponentë e rëndësishme për produkte konkurruese, që i konvenon konsumatorit. Këtyre duhet t’iu shtohet dituria dhe puna e stafit të ekspertëve, të cilët manaxhojnë dhe manipulojnë me procesin e prodhimit. Karakteristikat fiziko-kimike janë pjesë përbërëse e strukturës kimike dhe fizike, me të gjitha vetitë që janaë të ndryshueshme dhe e krijojnë një dobi më të madhe, që mund të shfrytëzohet nga produkti. Karakteristikat e përdorimit janë rezultantë e kombinimit të veçorive të sipërcekura. Pikërisht karakteristikat tekniko-teknologjike dhe fiziko-kimike janë parakusht për arritjen e nivelit të kënaqshëm të përdorimit të produkteve. Përdorimi i produkteve, në rend të parë duhet të ofrojë shërbime përkatëse, ngase klienti gati gjithmonë produktin e blenë për shkak se në të gjen shërbime që i nevojiten, që janë në funksion të përmbushjes së ndonjë kërkese.

Page 93: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

93

Në karakteristikat e përdorimit bëjnë pjesë: funksionaliteti, siguria e përdorimit, efikasiteti, kohëzgjatja e përdorimit, qëndrueshmëria dhe mbi të gjitha efektet që shfytëzohen nga përdorimi i produktit. Karakteristikat psikologjike reflektojnë me perceptimet e konsumatorëve. Në numrin tepër të madh të llojeve të produkteve, mund të thuhet se për t’u përcaktuar për llojin gjegjës të produktit, rol të rëndësishëm kanë perceptimet.(8, f.....). Nuk është shtytës për të marrë vendim për blerje vetëm cilësia dhe përmabajtja e tërësishme e produktit, sa janë mbizotëruese qasjet e perceptimit. Perceptimi është rrjedhojë e të menudarit psikolgjik. Karakteristikat shoqëruese shfaqen nëpërmjet marketimit të produktit, ambalazhimit, kreditimit dhe të logjistikës. që ka të bëjnë jo vetëm me transportimin e produkteve deri në lokacionin e caktuar, por edhe për këshilldhënie rreth përdorimit të tij, të montimit e tjerë. Marka e diferencon dhe e mbron produktin, ndërsa ambalazhimi është veprimtari shoqëruese, ndjekëse për të mbrojtur produktin dhe për të shënuar kujdes për kulturën e konsumatorit.

Kreditimi është një lloj ndihmese për të blerë. Produktin ndërkombëtar e shoqëron politika e kreditit, me çka mundësohet blerja e llojeve të ndryshme të produkteve. Në ekonomitë e zhvilluara kreditimi është pjesë përbërëse e aktiviteteve të marketingut. ndërkombëtar.

Karakteristikat e vazhdimsisë kanë të bëjnë me mos shkëputjen e bashkëpunimit me klientin edhe pas kryerjes së aktit të shitblerjes. Filozofia e marketingut ndërkombëtar, njësoj, sikurse ajo e marketingut vendor, nuk lejon që të shkëputën marrëdhëniet në mes shitësit e blerësit, posa të realizohet shitja dhe blerja. Vazhdimësia e bashkëpunimit ndërthurë në vete nevojën për servisim të produkteve, për realizimin e obligimeve të parapara në fletgarancion e tjerë. Të gjitha këto ndërmarrësi kanë për qëllim që të krijohen konsumatorë lojalë, për të blerë sërish produkte nga firma ku kanë blerë më parë. Ky aktivitet zhvillohet nën sintagmen: “duke i bërë mirë dikujt, i bënë edhe vetes”.

Karakteristikat e atraktivitetit janë të ndërlidhura me nevojën e prodhimit të produkteve atraktive, që me diçka të dallohen nga të tjerët. Atraktiviteti është sublimim i karakteristikave përmbledhëse nga të gjitha grupet e veçorive të shqyrtuara. Me këtë nënkuptohet dallimi i produkteve nëpërmjet cilësisë, çmimit, mënyrës së distribucionit, të promocionit, apo të disenjit, i cili është më atraktiv dhe konkurrues kundrejt të tjerëve.

Atraktiviteti është element i konkurrencës, në kushtet e ligjshmerive të tregut të liberalizuar. Ky grup i karakteristikave përfshin grumbullin e elementeve që janë më të dalluara në aspektin pozitiv nga produktet tjerë.

Për të hyrë në brendinë e politikës së përbërjes së produkteve ndërkombëtare, duhet të shqyrtohen standardet tekniko-teknologjike, manaxhariale, të marketingut e tjerë. Padyshim, pozicion parësor kanë normat, të cilat për të qenë produkti konkurrent, ato duhet të kuptohen dhe të përvetësohen rrënjësisht. Si të tilla janë element me rol strategjik, që i tejkalojnë normat teknike. Me këtë nënkuptohet se përputhshmëria e normave brenda sistemeve, lehtëson shpërndarjen e produktit nëpër tregjet e huaja të synuara, nëpërmjet poltikave përkatëse të diferencimit.

Ndërmarrjet kanë interes për përvetësimin e normave, ngase arrijnë disa mundësi për të qenë në nivel ose për ta tejkaluar konkurrencën. Së këndejmi, norma përmbanë disa veçori, si për shembull (7, f. 334-335):

- barrierë hyrje,

Page 94: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

94

- nxitje për reagimin e një produkti, - vektor novacioni, - rrezik për përjashtim nga tregu, - instrument objektiv për vlerësimin e produktit, - përcaktim i nevojave të klientëve, - instrument i vlerësimit të cilësisë, - instrumenti i besnikërisë së klientëve, dhe, - instrumenti i orientimit të kërkesës.

Norma duhet të ketë mbështetje në mjedisin përkatës, ku përdoruesi i produktit dobishmerinë e përdorimit të tij e gjen në vartësi me përdorimin të një numri të përdoruesve tjerë të llojit të njëjtë të produktit, si bie fjala, kasetat audivizive, sistemet e televizorëve, sistemi informatik e të ngjashme. 6.Marketimi dhe ambalazhimi i produktit ndërkombëtar 6.1. Marka e produktit në marketingun ndërkombëtar Marka e produkti, si në ndërmarrjet vendore, ashtu edhe në ato ndërkombëtare është një element që e identifikon produktin, nivelin e tij, e afirmon, e diferencon, si dhe e mbron Marka shfaqet me fjalë, emër, simbol, shenjë. Shërben në cilësinë e një embleme që e përcakton dhe e përkufizon produktin e caktuar. Sikurse në marketingun vendor, po ashtu edhe në marketingun ndërkombëtar, të gjitha produktet nuk posedojnë markë të veten. Pra, një numër i madh i produkteve nuk janë të përshira në marketimin e ndërmarrjeve. Është me rëndësi që produktet të kenë markë, sidomos produktet që plasohen nëpër tregjet e huaja.

Nëpërmjet markës së produktiti arrihen disa qëllime: - produkti emeërtohet dhe dallohet nga të tjerët, - e rritë besueshmërinë të klienti, - e mbron nga keqpërdoruesit (falsifikatorët); - ndërmarrjen dhe produktin e afirmon, - siguria në aktin e shitblerjës është më i madh. Lidhur me markën e produktit është përvetësuar një terminologji e gjerë, siç është

(.......): - Marka (brand), - Emri i markes (brand name), - Shenja e markes (brand marke), - Ngjyra e markes (brand color), - Shenja mbrojtëse (trade mark), - Emri tregtar (trade name), - E drejta e mbrojtur e autorit (copyright) e tjerë.

Marka duhet të manaxhohet. Në praktikë dallohet marka e biznesit dhe marka e produktiti. Me rëndësi është manaxhimi mirë me markën (brand management).

Pozicionimi dhe

domethënia TIPI I MARKES

Marka e biznesit Marka e produktit

Page 95: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

95

IDENTITEI I MARKES Emri i firmës Shenja dhe logotipi Ngjyrat zyrtare

Emri i produktit Shënja dhe leteringu Ngjyra karakteristike

IMIXHI I MARKES Foto ose pasqyra të cilën tregu dhe opinioni e formojnë për ndërmarrjen, modelin e biznesit dhe ofertën e tërësishme

Foto ose pasqyra të cilën tregu dhe opinioni e formojnë për produktin konkret

GUDVILI I MARKES Renomeja e firmës ose vlera e tregut, si dhe e markes së biznesit

Renomeja e produktit dhe vlera e tregut të markes së produktit

Burimi:

Nga skema e mësipërme vërehet se procesi strategjik dhe i pozicionimit në treg të markes përfshin tri faza: - Identiteti i markes, - Imixhi i markes (brand image) dhe, - Gudvilli i markes (brand gudwill).

Zgjedhja e markes bëhet në mbështetje të strategjisë së caktuar. Çështje primare është gjetja e fjalës, e simbolit, ose e shprehjes, e cila është e pranueshme, e kuptueshme dhe mund të shqiptohet mirë e drejtë në gjuhët e huaja. Me rastin e meërtimit të markes duhet opasur kujdes në domethënien e emrit, të fjalës në gjuhët e ndryshme, në tregjet ku plasohen produktet me markat përkatëse. Në aspektin gjuhësor, të shqiptimit, si dhe tëkuptimit markat në marketingun ndërkombëtare kanë veçori që paraprakisht duhet studiuar, trajtuar si duhet. Mund të ndodh që në vendin ku prodhohet produkti, marka e zgjedhur ka shprhejen, emrin e qëlluar, mirëpo duhet krahasuar me gjuhët tjera të botës, që në shumë raste emërtimi i markës mund të shpreh fjalë të ndyrë, fyrje, ose ndonjë fjlaë kompremetuese. Për shembull, me rastin e meërtimit të markes SONY, janë bërë analiza të shumta, krahasime dhe shkoqitje të domethinëes së këtij termi. Sony (lat.sonus = zë, ton zëri), në gjuhën japoneze Sonny (ku përdoren dy n) e ka kuptimin talentët e tinjë (sonny boy’s). Trajta tjetër, po ashtu në japonisht, son-ni do të thotë humbje e parave. Parndaj, nuk ka qenë punë e lehtë deri të emërtimi përfundimtar i firmës me emrin Sony, që ka mundësi të përdoret pa pengesa gjuhësore në botë, pa përfshirë ndonjë kuptim të padeshirueshëm. Supozimet formale për markë të suksesshme mund të përmblidhen në këtë mënyrë: “të jetë e shkurtër. E qartë, të mos ketë domethënie ofansive në gjuhët e mëdha botërore”.7 Në teori dhe në praktikë janë të shuqra pesë strategji të marketimit. Këto mund të rradhiten si në vijim:

1. Marketimi korporativ i produktit (emri i kompanisë shfrytëzohet si emeër prijetar për të gjitha produktet). Një shembull i tillë ka qenë e mundur të gjendet në kombinatin e dikurshëm “Trepça”, ku të gjitha produktet njiheshin me emrin e komanisë (në treun vendor dhe të huaj).

2. Marketimi grupor i produktit (markë familiare e përbashkët për grup të gjerë të produkteve të ndryshme, që gjenden në tregje të ndryshme);

7 BR, M.Marketing…..

Page 96: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

96

3. Marketimi segmentues i produktit (për linja të posaçme të produkteve, të destinuara për segmente të caktuara të tregut);

4. Marketimi individual (veç e veç, ndaras) i produkteve (për çdo produkt që plasohet në tregun e vet);

5. Marketimi ekstern i produktit (marka private, Samsung, Golstar e tj.). Në marketingun ndërkombëtar dhe në biznesin global marka ka perspektivë të dukshme Markat e karakterit ndërkombëtar kanë tri karakteristika të përbashkëta. Këto shfaqen nëpërmjet këtyre veçorive:

1. kanë kohëzgjatje të theksuar, 2. avancimekumulative në promovim, 3. kredibiliteti i arritur edhe në imixhin e fortë kombëtar.

.Koncepti i manaxhimit të markes është shumë më ndërlikuar në tregun ndërkombëtar ssesa në atë vendor. Ekzistojnë katër dilema strategjike, si dhe tetë alternativa strategjike lidhur me marketimin në marketingun ndërkombëtar. Dilemat strategjike janë:

1. atë penetrohet me markë nçë trgeun e huaj? 2. cila markë të shfrytëzohet; 3. për cilin status të markes ndërkombëtare të bëhet përcaktimi; 4. sa lloje (numër) të markave të shfrytëzohen në një treg?

Alternativat strategjike formohen nga përparësitë dhe të metat të të katër dilemave strategjike. Është e nevojshme të bëht rangimi i markave të suksesshme. Në një studim kanë dal në shesh se të gjitha markat nuk janë të suksesshme. Kompania ndërkombëtare e konsaltingut “Landor” ka hulumtuar 6.000 marka në mostrën prej 10.000 konsumatorëve për të vlerësuar rplin dhe respektin e saj. Është konstatuar se vetëm rreth 20 marka kanë pozicion të fortë në Trijadë (SHBA, Japoni, Evropë). Bie fjala, Marlbolo që sipas të dhënave statistikore brenda një viti shitet në vëllim prej 300.000 miliardë (60 copë për kokë banori), nuk është radhitur në dhjet markat e para më të njohura dhe të respektuara.8 Dhjetë markat më të njohura dhe më të respektuara Rangimi i markave Të njohura Të respektuara Coca cola 1 6 Sony 4 1 Mercedes Benz 12 2 Kodac 5 9 Disney 8 5 Nestle 7 14 Toyota 8? 23 McDonalds 2 85 8 BR, M. Marketing….

Page 97: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

97

IBM 20 4 Pepsi cola 3 92 Burimi:..... Rangimi i markave sipas atributit më të njohur ndryshojnë nëpër vite. Në vitin 2002 hasim në një pasqyrim tjetër. Konsumatorët i ndryshojnë sjelljet e tyre, perceptimet dhe bindjet për produktet që kanë renome më të njohur ose që janë produkte më të respektuara. 25 marka më të njohura në botë Rangu Marka 1. Coca cola 2. Sony 3. Metrcedes-Benz 4. Kodac 5. Disney 6. Nestle 7. Toyota 8. McDonals 9. IBM 10. Pepsi cola 11. Rolls Royce 12. Honda 13. Panasonic 14. Levi’s 15. Klenex 16. Ford 17. Volkswagen 18. Kellog’s 19. POrsche 20. Polaroid 21. BMW 22. Colgate 23. Seiko 24. Nescafe 25. Canon Burimi: J.Previsic, Dj.O.Dosen, M. Marketing, Zagreb, 2000, f.564. Rangimi i markave ndryshon sipas rajoneve. Një ilustrim i tillë mund të shihet në pasqyrën e mëposhtme: Dhjetë markat më të njohura në botë dhe në Trijadë Bota SHBA Evropa Japonia 1. coca cola Coca cola Coca cola Sony 2. Sony Campbell’s Sony National 3. Mercedes-Benz Disney Mercedes-Benz Mercedes-Benz

Page 98: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

98

4. Kodac Pepsi cola BMW Toyota 5. Disney Codac Philips Takashimaya 6. Nestle NBC Wolkswagen Rolls Royce 7. Toyota Black&Decker Adida Seiko 8. McDonalds Kellogg’s Kodac Matsushita 9. IBM McDonalls Nivea Hitachi 10. Pepsi Cola Hershey’s Porsche Suntary Burimi: BR. M. Marketing, Beograd, 1998, f..... Rangimi i markave më të njohura në botë mund të ndryshojnë nga cviti në vit, ndonëse disa syresh janë aq standarde, sa që me vite të e ruajnë pozicion lider. Në vitin 2002 dhjetë markat më të famshme radhiten si më poshtë: Dhjetë markat më të vlerësuara në botë në vitin 2002 Rangimi Marka Vlerësimi i markes (US$bn) 1. Coca cola 69,64 2. Microsoft 64,09 3. IBM 51,19 4. GE 41,13 5. Intel 30,86 6. Nokia 29,97 7. Disney 29,26 8. McDonald’s 26,38 9. Marlboro 24,15 10. Mercedes 21,01 Burimi: I.Doole & R.Lowe, International Marketing Strategy, botim i katërt, 2004, f.272. ...... Ndërkaq, nëse dëshirohet zgjerimi i listes së ndërmarrjeve me cilësi miliardiere, në vitin 2005/6 është kjo gjendje: Politika e markes së produktit ndërkombëtar Prodhuesi dhe shpërndarësi iu kushtojnë rëndësi të veçantë markave të produkteve. Poltika e markes së produktit përmbanë intensifikimin e afirmimit të produkteve në treg. Në të sublimohen funksionet kryesore të markes. Sipas Kapferer dhe Laurent janë të njohura gjashtë funksione të markes:9

- funksioni i prakticitetit, që ka të bëjë me sistemin praktik të markes, - funksioni i garancisë, që shpreh faktin për një cilësi më të lartë të produktit

përkatës,

9 Marketingu Tiranë, f.335.

Page 99: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

99

- funksioni i kënaqësisë, korespondon me kënaqësinë e konsumatorëve kundrejt produkteve që nuk kanë markë;

- funksioni i personalizimit, si një dallim të produktit nga produktet tjerë; - Funksioni i specifikimit shfaqet kur marka është e njëjtë me cilësinë e produktit; - Funksioni dallues, që ka domethënie të dieferncimit të produktit nga ana e

konsumatorit. Marketerët ndërkombëtarë në veçanti duhet të njohin statusin dhe rolin e markes së produkteve. Statuset dhe rolet e markes janë të ndryshme. Ky spektër mund të shihet në specifikimin në vijim. Statuset dhe rolet e markes Statuset e markes Rolet e markës Shembuj Markë - produkt E shoqëruar me një emeër

dhe një premtim specifik për një produkt (një markë për çdo produkt)

Ariel, Vizir, Dash, Bonux, Zest, Camay, Monsavon (Protect &Gamble)Badoit, AthlonFruite (Evian), Suze, Lego, Schweppes

Brand (variant i markes – produkt)

Disenjon një produkt të propozuar prej një firme të vetme, që nuk mund të identifikohet ndrysheveëse nga marka (mungesa e një emërtimi të përgjithshëm)

Markë – gamë Të shoqërohet me të njëjtin emër dhe të njëjtin premtimnjë bashkësi produktesh homogjene

Findus, Dim, Lancome

Markë – linjë Rigrupimi me të njëjtin emër të produktebe që i adresohen një klientele të veçantë që është përfituese e një premtimi specifik

Nr.5, nr.19 Antaeus, Moniseur (Chanel) PoisonJules, Diotela, (ch. Dior).

Markë – ombrellë Disenjon një bashkësi heterogjene produktesh ku secili përfiton nga një premtim specifik

Maggi, Bentoni, Panzani, Seb, Calor, Vadette, Thomson, Brandt.

Markë - garanci E lidhur me shumë gama komplekse produktesh, ajo vjen në ndihmë të një marke tjetër për të veçuar produktet.

Danone, Gervais, Condia, Yoplait, Nestle.

Vulë Shenjë e një krijimi origjinal. Vula nuk shprehet në raport me objektet, por në raport me një kompetencë dhe një stil të

Yves Saint-Laurent, LouisVuiton Cartier.

Page 100: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

100

njohur. Burimi: J.J.Cagarra (1990) “L’identite nominale du produit”. Akte të Kongresit të 6-të të Shoqatës Franceze të Marketingut, La Baule, f. 459-480, në librin Marketingu të Dubos dhe Jolibert, Tiranë, 1996, f.340. Tabela përfshinë klasifikimin e markave të produktit. Në këtë mënyrë, klasifikimi i markave sipas funksion kryesor ka këtë radhitje: Brand, Markë-produkt, Markë-linjë, Markë-gamë, Markë-ombrellë, Markë-garanci dhe përfundimisht Vulë, në cilësinë e shenjës të një krijimi origjinal. Për shembull: ka shoqëri që janë të përfshira në të gjitha nivelet e gamës së të njëjtës markë, siç është rasti me Renault, ku dallimi bëhet me anën e referncave R4 dhe R25. Ndërkaq, ka të tjera që ekzistojnë në një klasifikim të kufizuar, BMV, Mrecedes, Lada e tjerë, ku marka bënë dallimin për secilin produkt. Klasifikimi është i nevojshëm për shkak të ndjekjes së trendit të jetës së markave, përkatësisht të ciklit jetësor të produktit. Në suazat e poltikës së markes bëhet edhe klasifikimi, me qëllim të identifikimit të fakteve se cilat marka krijojnë renome, imixh, cilat janë më profitabile dhe cilat kanë kohëzgjatje më të theksuar në treg dhe të konsumatori. Autorët: J. Bon, C. MIshon dhe A. Olliver, qysh në vitin 1981 kanë ardhë në përfundim se:

- jetëzgjatja e markeve në tregun e konsumit të është e thekusar, nga 10 vjet mestarisht, ndonëse nganjëherë për disa produkte është edhe më e gjatë;

- disa marka të vjetra mundësojnë shitjen në shumë ttregje të ndryshme; - fondi i markave të vjetra ruhet nëpërmjet publicitetit dhe formave adekuate të

promocionit.10

Në kuadrin e shqyrtimit të politikës së markës së produktit, në veçanti duhet analizuar përparësitë dhe dobësitë që dalin nga marka. Përparësitë dhe mangësitë autorë të ndryshëm i sistemojnë sipas pasqyrës në vijim.

PËRPARËSITË MANGËSITË Produkti pa markë

- shpenzimet e ullëta të prodhimit, - shpenzimet e ulëta të marketimit, - shpenzimet e ulëta juridike, - cilësia fleksibile, si dhe kontrolli i

sasisë.

- konkurrenca më e ashpër e çmimeve,

- nuk ka identitet.

Produkti me markë - identifikmi dhe prania më e mirë, - diferencimi më i mirë i produktit, - lojaliteti i mundshëm i markës, - mundësia e çmimeve të larta

- Shpenzimet më të larta të

prodhimit, - Shpenzimet më të larta të

marketingut, - Shpenzimet e mbrojtjes së markës.

Marka private

- provizione më të mëdha për

- Konkurrenca më e ashpër e 10 P. Dubos, A.Jolibert, Marketingu, vepër e cituar, f. 341,342.

Page 101: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

101

tregtarët. - Mundësia e përvetësimit të pjesës

më të madhe të tregut, - Nuk ka probleme të promocionit.

çmimeve, - Nuk ka identitet.

Marka e prodhuesit - çmimet më të voltishme, - mbajtja e lojalitetit të markës, - forca më e volitshme e bisedimeve, - kontrolli më i volitshëm i

distribucionit.

- realizimi më i vështirë për

prodhuesit e vegjël me marka të oanjohura dhe pa identitet,

- nevojitet promocioni i markës.

Më shumë marka në një treg - mbulesa më e mirë e segmenteve të

ndryshme në treg, - krijimi i ndjenjës së konkurrencës, - konotacionet negative të markes

ekzistuese mund të flaken, - më shumë hapësirë të shitjes të

shitësit me pakicë, - imixhi i produktit origjinal nuk

është i porositur.

- shpenzimet më të larta të

marketingut, - shpernzim et më të mëdha të

depozitimit, - humbje e ekonomisë proporcionale.

Një markë në një treg - marketingu më efikas, - i lejueshëm është marketingu i

synuar, - është eliminuar konfuzioni rreth

markës, - përparësitë e produktit me me

reputacion të mirë (halo efekt).

- supozimi për homogjenizim të

tregut, - imixhi ekzistues shkatërrohet nëse

shpeshë ndryshohen çmimet, - hapësirë e kufizuar në raftet e

shitoreve.

Marka lokale - emër i rëndësishëm, - identifikimi lokal, - ikja e taksave në markat

ndërkombëtare, - penetrimi më i shpejtë i

marketingut, - variacionet e sasisë dhe të cilësisë

në treg janë të lejueshme.

- Shpenzimet më të larta të

marketingut, - Shpenzimet më të larta të

depozitimit, - Humbja e ekonomisë së

proporcionit, - Imixhi i dobësuar.

Marka botërore (globale) - efikasiteti maksimal i marketingut, - zvogëlimi i shpenzimeve të

promocionit, - eliminimi i konfuzionit rreth

markave, - përparësitë për produkte

prestigjioze, - njohtimi i thjeshtë, - imixhi uniform në tërë botën.

- hipoteza e homogjenitetit të tregut, - probleme me tregjet blu dhe të zeza, - konotacionet e mundshme negative, - është i nevojshëm konzistentiteti i

cilësisë, - komplikimet juridike.

Page 102: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

102

Burimi: J.Prevusic, Dj.O. Dosen, M. Marketing, Masmedia, Zagreb, 1999, f. 565.

Në jetën e përditshme të ekonomisë botërore, është evident problemi i piraterisë, përkatësisht i falsifikimit të markave të produkteve, Falsifikimi i produkteve dhe i markave të ryre është problem i posaçëm. Kryesisht falsifikohen markat e afirmuara, që sipas Odës Tregtare Ndërkombëtare, nga falsifikimet rrezikohen 3% nga tregtia botërore, ose në vlerë më se 60 miliardë $ amerikanë. Psh. Industria e orëve të Zvicres vlerëson humbjet në 750 milionë dollarë US në vit; parfumeritë franceze e kanë të zvogëluar profitin për 10% nga veprimet pirateske e tjerë.11

Falsifikimi i markave më sëp shumti ndodh në këto vende: Tajvani, Koreja e Jugut, Tajlanda, Singapuri, Malezia, Indonezia, Filipinet, Meksika, Brazili dhe India (10 vende).12.Megjithatë, pothuaj në të gjitha vendet e botës, diku më shumë e diku më pak, pirateria e falsifikimit të markave dhe e formave tjera veçse përhapet si një epidemi e rëndomtë globale. Modeli i marketimit ndërkombëtar f. 273, vizatimi Internationalmarketing strategy..........

Marka e produkteve për eksport

Marka e produkteve e diferencon, si dhe linjën, ndërkaq në relacionin me blerësit është më domionante se sa produktet që nuk kanë markë. Lidhja blerësi-prodhuesi shpeshë shndërrohet në ralacionin e një tyërësie që eka domethënien e markës së produktit. Markat përdoret te prodhuesi dhe të tregtari. Njëkohësisht, marka është një guidë tepër e rëndësishme për konsumatorin. Qëllimi i markës është diferencimi i produkteve nga të tjerët, mbrojtja e tij e veçanërisht krijimi i sigurisë për konsumatorin lidhur me vlerat e produktit. Produktet që kanë markë janëprodukte që kanë vlerë përdoruese për konsumin final, ose kur është fjala për produkte investive, për të cilat garantohet cilësia dhe atributet tjera të produktit. Marka produktin e bën të njohur dhe e nxjerr nga anonimiteti i mundshëm, kur produktet janë pa markë. Të produktet serike marka është e nevojshme dhe e zbatueshme. Të produkti industrial problemi rreth markës është më ndërlikuar. Për produktet investive për eksport është e nevojshme të mereren parasysh edhe disa specifika që kanë lidhshmëri me markën. Theodore Levitt është i mendimit për një treg global të produkteve të standardizuara. Psh. Komania Gilette, e cila shet 800 lloje të produkteve (thika, brisqe, mjete të tualetit, kozmetikë etj.) në 200 vende, por me emërtime të ndryshme të produkteve.

11 BR. M. marketing,…. 12 Po aty,….

Page 103: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

103

Për markën globale për standardizimin global të marketingut, është e mundur të bëhet fjlaë dhe të pranohen si të tilla, ndonëse nuk janë të obligueshme. Në marketingun ndërkombëtar, problem i veçantë është mbrojtja e pronësisë industriale. Ndërmarrjet eksportuese dhe ato ndërkombëtare harxhojnë mjete të shumta për implementimin e markës së në transakcionet tregtare, të produkteve të veta, me qëllim që ta simulizojnë cilësinë dhe karakteristikat tjera të produkteve, të rregulluar me harta (Konventa e Parisit, Madrit, ndërmaerikane e tjerë) ???

Ambalazhimi i produktitit ndërkombëtar

Ambalazhimi e ka domethënien e paketimit, të mbështjelljes së produktit apo të produkteve. Mund të konsiderohet pjesë përbërëse e prodhimit, kur është fjlal për përpunimin (venien e produktit në kuti, në shishe e tjerë) dhe e veprimit të hapur, kur tregtimi bëhet me produkte të mbshjtella me materiale përkatëse. Në marketingun ndërkombëtar ambalazhimi është çështje e rëndësishme, ngase produktet mbrohen, përdoren me norma higjienike, magazionohen dhe transportohen pa u dëmtuar në sasi as në cilësi.. Kësisoj, paketimi bashkëkohor mund të vështrohet në veçanti nga dy funksione themelore: të kaarketerit mbrojtës dhe të karaketrit promotiv. Megjithëkëtë, përveç këtyre, ekzistojnë edhe një serë tjetër e funksioneve të ambalazhit, të cilat mund të paraqiten në skemën e mëposhtme: Marketingu tiranë, f.346, Vizatimi Në fokusin e të gjitha ngjarjeve në marketing është konsumatori, kënaqja e tij. Ambalazhi në kuptim të ngushtë dhe të gjerë përmabnë karakateristika të kënaqësisë së konsumatoriy, në një formë apo në një tjetër. Ambalazhi është pjesë e produktit,e prodhuar në procesin e prodhimit e që është në shërbim të produktit final, ose të gjysmë produkteve, ku të gjitha janë të orientuara në satisfaksionin e utilitetit të klientëve. Në të njëjtën kohë është edhe shërbim që iu ofrohet konsumatorëve. Shërbimi gjendet në vet produktin, por edhe në diemnsionet që e begatojnë produktin. Për t’i kënaqur nevojat dhe kërkesat, ambalazhimi bëhet në mënyrë profesionale, me kujdes dhe përshtatshmëri të llojeve të produkteve, duke përdorur lloje të ndryshme të materialeve. Matrerialet duhet të përkojnë me karaketristikat e produktit, me gjendjen e tyre agregate, me mundësinë që ato të kenë refleksioni të estetikës, të promocionit, por, në veçanti të ruajtjes së cilësisë dhe të sasisë së produktit. Përparësitë dhe të metat e disa materialeve të ambalazhimit mund të vështrohen në pasqyrimin vijues; Përparësitë dhe të metat në provë të gjashtë materiale të ambalazhimit Përparësitë Të metat Qelqi Material fisnik:

transparencë perfekte. Përçues i nocioneve higjeniko-shënetësore. Produkt i qarkullueshëm

Çmim më të lartë se materiali plastik. Peshë të lartë. Vëllim të madh. Probleme sigurimi. Probleme rikuperimi.

Page 104: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

104

(rol pararendës në sensibilizimin e publikut të gjerë).

PVC (polivinil klorur) Transparencë, siguri maksimale. Çmim i leverdishëm. Prakticitet: ofertë në forma të shumëllojshme.

I padegradueshëm biologjikisht. Mbeten të lira deri sa të grumbullohen dhe menjanohen me anë të djegies. Sipas pikëpamjes evropiane nuk duhetn përdorur.

PET (politilen) Plastikë e zëvendësueshme. Lehtësia dhe transparenca e përafërt me qelqin. I qarkullueshëm. Çmimi i leverdishëm.

I pa degradueshëm. Me pak vlerë për produktin.

Kartoni I lehtë. I degradueshëmbiologjikisht. I qarkullueshëm. Vëllim që përpunohet lehtë. Material që mund të shtypet. Çmim me leverdi.

Shpeshë përdoret i kombinuar me një shtresë plastikeose alumini, gjë që komplikonqarkullimin.

Alumini I lehtë, mbrojtës i mirë, i qarkullueshëm.

Relativisht i shtrenjtë. Pa degradueshëm biologjikisht.

Hekuri i bardhë Çmim i pranueshëm. Lehtësi qarkullimi dhe ritrajtimi. I lehtë. Cilësi e lartë. Mund të shtypet (për transport).Jep një imazh të mirë.

Degradohet biologjikisht shumë ngadalë.

Burimi: Anonyme, (19900, Medias, 315; Në librin Marketingu, Tiranë, 1996, f. 348. Me rastin e vendimmarjes për ambalazhim merren parasysh katër grupe të interesave. Në këto grupe përfshihen:

1. konsumatorët, 2. shpediterët, 3. tregtarët dhe, 4. shteti.

........ Standardet e paketimit (ambalazhimit) Garancioni dhe servisimi në marketingun ndërkombëtar

Page 105: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

105

5. Zhvillimi i produktit të ri ndërkombëtar 6. Disenji i produktit në funksion të marketingut ndërkombëtar Çdo disenj nuk është në funksion të marketingut të suskesshëm. Disenji e ka kuptimin e një sinteze të të gjitha atributeve të produktit, nga esenca deri të pamja e jashtme, estetika. Historiku i deinjit është i gjatë, që nga kohët e lashta e këndej. {Në një farë mënyre është i kufizuar dhe varet nga të arritura tekniko teknologjike dhe aplikimi i tyre në praktikë. Nëpër epokat historike janë shënuar diesnje të ndryshme, që janë në funksion të përmbushjes së nevojavedhe kërkesave të shtresave të caktuara të konsumatiorëve. Edhe në kohët e sotme, disenji dedikohet për shtrsa që janë në gjendje ta bëjnë pronë të veten dhe ta shfrytëzojnë sipas nevojave dhe mundësive të tyre. Disneji produktit në marketingun ndërkombëtar është tërësi universale. Fleksibiliteti i tij vjen në shpreje nëpër mjedise të ndryshme, si dhe në saje të strukturave dhe të shtresave të shoqërisë. Disenji ka shtrirje të gjerë. Përveç disenjit të produktit, ekziston desenji industrial, i lëmenjëve tjerë, i shfaqur nëpërmjet disenjit grafik, procesor e tjerë. Ekzistojnë dallime në mes disenjit procesor (inxhinjeringut), disenjit industrial dhe atij grafik. ......... Vështruar nga aspekti funksional, të disenji janë të njohura pesë funksione vitale. Këto mund të radhitën si më poshtë:

1. disenji në funksion të dieferncimit konkurrues; 2. disenji në funksion të prodhimit; 3. disenji në funksion të estetikës; 4. disenji në funksion të distribucionit dhe, 5. disenji në funksion të nevojave të konsumatorëve.

Disenji në funksion të diferencimit konkurrues është argument se produktet cilësore, me material të mirë, që përpunuar me teknologji të sofistikuar, me ekonomitet të dalluar, si dhe elemnte tjera të kombinimit, dallohet dhe kështu paraqet forcë konkurruese. Disenjë në fjalë arrihet nëse siguron mbështetje të mirëfilltë në parimin etkniko-teknologjik, ekonomik, ergonomik dhe estetik. Pjesëmarrja e këtyre elementeve ndryshon nëpër llojet e produktit, varësisht se çfarë strukture ka produkti, për çka është i destinuar dhe për cilin treg. Në konkurrencën ndërkombëtare disenji duhet të avancohet pa ndërpreje. Disenji krijohet gjatë procesit të prodhimit. Natyrisht fillimi i formësimit të diesnjit është më i hershëm, që nga idetë, konceptet, analizat ekonomike, ndërsa përfundon si finalizim në etapën e zhvillimit teknik, kur i nënshtrohet procesit të prodhimit. Disenji që del nga procesi i prodhimit është e mirë materiale, që i destinohet tregut, përkatësisht konsumatorëve, ku me vlerat përodurese shërben në kënqajen e

Page 106: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

106

ndonjë nevoje dhe kërkese. Nga ky aspekt duhet kuptuar se disenji duhet të jetë në harmoni me kërkesat e klientëve dhe të shfrytëzuesve të ndryshëm. Disnejë në funksion të estetikës përmban formën e jashtme, ngjyrën, aromën, në mënyrë aq tërheqëse, sa konsumtaoritë jetë i kënaqur. Elementi i estetikës ndikon në perceptimin më aktiv të produktit, si një qasje pozitive për marrjen e vendimit për blerje. Prodhuesit botëror i kushtojnë kujdes të veçantë stylingut, me qëllim të shtimit të kurreshtjes së klientëve për blerjen e tyre. Në jetën praktike ka ndodh, madje edhe në ekonomitë e zhvilluara që rëndësi e theksuar t’i jepet estetikës së produktit, duke i lënë mgajëherë nën hije atributet tjera të produktit. Çdo disproporcion në mes të parimeve në të cilat mbështetet disenji krijon mashtrim për konsumatorët dhe zhgënjimet e tilla shndërrohen në bumerang për ndërmarrjen. Në marketingun ndërkombëtar, disneji nga aspekti i estetikës duhet të jetë në hamoni me veçoritë tjera të produktit, siç është cilësia e brendshme, ekonomiteti dhe parimet ergonomike. Teprimet në kurriz të një faktori tjetër e dëmtojnë produktin ndërkombëtar. Prandaj, humbaj eventuale e trgegut për shkak të gafeve të qëllimshme apo të paqëllimshme, përfunsojnë me debakël dhe, shumë më vështirë është të hyhet serish në treg, se sa në penetrimin e parë, paraprak. Disneji dueht të jetë në interaksion edhe me format e distribucionit, ku patjetër duhet të mendohet në karakteristikat e produktit, të cilat i nënshtrohen logjistikës së marketingut ndërkombëtar. Përgjithësisht dienji i produktit, me të gjitha funksionet dhe aspektet është në destinacion të satisfaksionit të nevojave dhe të kërkesave të konsumatorëve. Meqë produkti i orientuar për tregje të huaja penetron në mjedise dhe në tregje të ndryshme, është e natyrshme që disenji t[ jetë i përshtatshëm me specifikat që dominojnë nëpër tregjet e zgjedhura dhe të synuara. Një nivel i kënaqshëm i sadisfaksionit arrihet nëse bëhet kombinim i mirëfilltë i të gjitha parimeve, të gjithë faktorëve që e përbëjnë strukturën dhe potencialin e disnejit. Faktikisht disenji në funksion të marketingut ndërkombëtar është pasqyrimi i ndërmarrjes, të produkteve, të markave të produkteve dhe të vet ndërmarrjes. Të gjitha cilësitë përmblidhen në mënyrë sisntetike në tërësinë e disenjit të produktit. Disneji është i varur nga inovacionet, që do të thotë përfaqëson gameën e produkteve të reja, të arriturat e ndërmarrjes me gamë më të gjerë dhe atraktive të produkteve.

1.1. Faktorët që ndikojnë në disenjin e produktit Disenjin në përmasa ndërkombëtare e përcaktojnë një numër i dukshëm i faktorëve. Ndër më të shquarit konsiderohen këta:

- Parapëlqimi i tregut për disenjin e produktit; - Parimet tekniko-teknologjike, ekonomike, ergonomike, të rregullativës ligjore,

estetika; - Faktorët e kërkesës dhe preferencat e konsumatorëve; - Praktika e biznesit ndërkombëtar; - Karakteristikat fizike të shfrytëzuesve; - Hapësira dhe kushtet e jetesës; - Kushtet e shfrytëzimit të produkteve;

Page 107: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

107

- Moda dhe shija. Parapëlqimi i tregut për disenjin e produktit është çështje thelbore në kuptimin e përgjithshëm. Për rpoduktet e njohura duhet të jepen dëshmi të qëndrueshme për vlerat e produktit, me qëllim të arritje se një imixhi afirmativ, i cili është binës dhe parapërlqyes për konsumatorët. Kur është fjala për produktet e reja parapëlqimi nuk vjen shpejt dhe vetevetiu, që do të thotë se duhet kaluar një kohë e caktuar për të provuar preferencat e produktit. Çështje esenciale është mbështetja e parimeve tekniko-teknologjike, ekonomike, ergonomike, të rregullativave dhe të standardeve, si dhe të estetiksë, variable këro që duhet t’i posedojë produkti, për t’i përmbushur me sukses kërkesat e klientëve. Me këtë nënkuptohet se produkti duhet t’i ketë cilësitë mundësisht më të larta, të jetë i kapshëm në aspektin ekonomik, të mose e pengojë qarkullimin dhe manipulimin në hapësirat e ambientit dhe të karaketerzohet me estetikë të mjaftueshme. Dështimi i ndonjë prej këtyre parimeve e dëmton produktin dhe, njëkohësisht, humabaset besimi të konsumatori lojal, ndërsa të konsumtaori që është në procesin e lojalizimit, nddërpritet kurreshtja për produktin përkatës. Faktorët e kërkesës dhe preferencat e konsumatorëve paraqesin segementin më specifik në fushën e disnjit. Kërkesa është e ndikuar nga shumë rrethana. Mjediset e ndryshme reflektojnë edhe kërkesa me strukturë që ndryshojnë nga njëra tjetra. Nëpër vende dhe kombe të ndryshme dominojnë kulturat që paraqesin faktor ndikues në kërkesë. Prandaj, disenji duhet të jetë kompatibil, për t’u pranuar nga klentët t mjediseve të synuara. Në disnenj edhe gjëra më të vogla që duken në pamje të parë, duhet të analizohen mirë e të mos dështohet realizimi i ofertave. Ngjyra, bie fjala, është një komponentë që duhet respektuar në suazat e disenjit. Japonezët në prgjithësi e pëlqejnë ngjyrën e gjelbërt, amerikanët ngjyrën e , bota arabe e tjerë. Po ashtu nëpërmjet preferencave të konsumatorëve paqsyrohet stili i jetës, struktura e popullsisë, tendacat për pranimin e produkteve të reja e kështu me radhë. Në këtë drejtim, me rastin e formësimit të disenjit, të gjitha elementet esenciale dhe ato periferike duhet të merren në konsideratë. Praktika e biznesit ndërkombëtar është një lloj udhërrëfyesi për definimin dhe implementimin e disnejeve të produkteve të reja. Ndjekja e ndryshimeve të konsumatorëve, e stadove të zhvillimit ekonomik të vendeve, mundësojnë korrigjimet, modifiket, ose lindjen e disenjeve me mundësi sa më origjinale. Karakteristikat fizike të shfrytëzuesve përfshijnë funksionalitetin, efikasitetin, qëndrueshmërinë dhe sigurinë për përdorimin e produkteve. Është kjo paketë e tërësishme, ku përfshihen elementet e ndërtuara nga teknikat dhe teknologjitë e sofistikuara. Kënaqja e nevojave të konsumatorëve me këto atribute të adresuara është barometër për mabjtjen e nivelit të disenjit apo të ndryshimit të tij eventual. Kushtet e jetesës, hapësirat, konfiguracioni i relievit, klima e tjerë janë afktorë fizik, të cilët në masë të dukshme imponojnë formçësimin e disenjit të produktit, për të qenë në harmoni me specifikat e mjedisit. Disneji i disa produkteve për viset malore, për klimat kontinentale dhe të ftohta, për kliamt tropikale, duhet të jetë adekuat, ngase kërkesat janë të ngjashme me mejdiset e ndryshme. Kushtet e shfrytëzimit të produkteve, jo vetëm që paraqesin një faktor të rëndësishëm të disenjit, por objektivisht këtë janë parametër paraëprijës për diesnjimin e produkteve. Kushtet pësojnë ndryshime, siç pëson çdo gjë tjetër, mirpo, jo për një kohë aq të sjkurtër. Tradita, mentaliteti i kombeve, i grupeve referente, i kastave, religjionet,

Page 108: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

108

ndonëse moderohen, megjithatë në vete përmbajnë gjera nostalgjike. Disenjë si një sisntezë e atributeve të produktit përfshinë të tashmën, si dhe mundësinë e fleksibilitetit për kohë që vijnë. Nganjëherë disenji i paraprinë kushteve të shfrytëzimit të produkteve (moda, zbulimet e reja, produktet e reja) dhe në këtë mënyrë sukseset mund të jenë të dukshme, por më së shumti të pritura. Moda dhe shija janë pjesë përbërëse të disnejit të produkteve. Faktikisht kanë kuptimin e faktorëve të dienjit, ngaqe sipas moshave, kulturave, mënyrës së jetesë, syilit të jetës, janë prezente parametrat e modes dhe të shijës. Produkti nuk është vetëm përmbushës i nevojave fizike, por reflekton edhe elemente psikologjike, të bukurisë, të dallimit në jetssë, si dhe të arritjes së një niveli joshës tçë sjelljeve të konsumatorëve. Disneji i produktit assesi nuk është dukuri e mbyllur, kabinetike, e izoluar, por në çdo kohë dhe në çdo hapësirë duhet të jetë vlerë e prëberë edhe nag faktorët ndikues. Meqenëse në tregjet e huaja veprion konkurrencë e ashpër, disenji është forcë e pamohueshme për t’i bërë ballë vështirësive të paraqitura. Jnaë të njohur faktorët konkurrues, të cilëët mund të përkufizohen në këto grupacione:

- Përparësitë e prodhimit dhe çmimet e ulëta; - Kohëzgjatja dhe styling, si dhe ndryshimi i produkteve; - Madhësia e produktit; - Servisimi, ndërrimi ose ndryshimi i produktit.

Prodhimi masiv që shfaq ekonominë e vëllimit është mundësi elemntare për zbritjen e kostos. Kostoja më e ulët (me ksuht që për shkak të kostos me asgjë të mos dëmtohet cilësia e produktit), është parakusht për formimin e çmimit konkurrues të shitjes. Edhe produktet e specializuara, ato që prodhohen sipas porosisë, mund të kenë racionalitet të theksuar në shpenzime, në mënyrë që kostoja të jetë më e kapshme. Për koston rol të veçantë ka produktiviteti individual dhe ai shoqëror. Në ndërmarrjet ku është erritur nivel i lartë i produktitivitetit të punës, shpenzimet do të jenë më të vogla për një njësi të produktevem, si pasojë e kostos më të ulët të punës. Së këndejmi shtetet e zhvilluara, përkatësisht ndërmarrjet e zhvilluara mbështetjen e kanë veçanërisht në parimin e produktitivitetit, si dhe të ekonomitetit dhe të efketivitetit (rentabilitetit). Produktiviteti i ulët është faktori më limitues në fushën e arritjes së rezultateve të ndërmarrjes. Në kushtet e konkurerncës, ndërkaq, çmimet e ulëta duhet të jenë rezultat i faktorëve të një manaxhimi të mirë brenda ndërmarrjes, duke mos qenë refleksion i mangësive të atributeve të cilësisë, të estetikës e tjerë të produktit. Styling është një rrymë dhe tendencë e përhapur në ekonominë botërpre. Perceptimi është një forcë e brendshme psikologjike që ka rol të veçantë me rastin e marrjes së vendimeve për blerjen e produkteve. Nga ky aspekt pamja e jashtme e produktit, përkatësisht estetika është një faktor i rëndësishëm në botën moderne. Konsumatori fillimisht sensibilizohet posa gjenet në kontakt të drejtpërdrejt apo të tërthortë (nëpërmjet mediave) me produktin. Për këtë arsye staylingu ka peshën e vet specifike. Mirpo, në asnjë mënyrë nuk duhet t’i jepet hapësirë e posaçme, e tejdoimensionuar. Gjtihsesi duhet të jetë në harmoni me realitetin, pra, me të gjitha atributet tjera që e pëbëjnë produktin. Së këndejmi, stylingu duhet të ketë kohëzgjetje optimale, për aq sa është në funksion të disnenjit të përparuar. Posa të kalohet në disproporcion, është e kuptueshme se fusha e stylingut duhet të zvogëlohert, deri në eliminim e nevojshëm. Ekonomia amerikane, për shemubull, në një kohë ka pasur sa

Page 109: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

109

përparim, aq edhe pasoja pikërisht për shkak të dhënies së rëndësisë së tepër fenomenit të stylingut. Në industrinë e automobilave, përqëndrimi i posaçëm ka qenë stylingu, duke krijuar shpërpjestime me parimet tjera të disenjit. Me këtë kopnsumatorët kanë qenë të zhgënjyer, prandaj, prodhuesit janë detyruar ta analizojnë me serioozitet peshën e këtij parimi. Në Itali, po ashtu, një kohë të gjatë i jepet rëndësi stylingur të tepruar dhe ireal. Industria e tekstilit, sidomos e dedikuar për shterat me fuai më të vogël blerëse, krijoi disproporcion në mes vlerave të tërësishme të produktit dhe qasjeve të stylingut. Një përcaktim i tillë, pëson debakël, posa kohëzgjatja bëhet e tepruar. Madhësia e produktit është çështje relative. Sikurse ato që janë të destinuara për konsum trë gjerë, edhe të tjerët që i përkasin konsumit induatrial, duhet të kenë madhësi adekuate, ngase në kërë mënyrë bëhen më të përdorshëm dhe kanë konstrukt më të volitshëm. Fumksionaliteti dhe efikasiteti i produkteve në të shumtën e rasteve janë rezultantë e madhsëisë. Të arriturat sheknecore, tekniko-teknologjike kanë mundësuar që produktet të kenë kapacitete më të mëdha, ndonëse madhësia fizike është gjithnjë e më vogël. Kompjuteërt po të krahasohen në mes gjeneratave kanë pësuar ndryshiem të mëdha në madhësi. Disneji i produktit është më konkurrent, nëse është i zgjedhur servisimi. Servisimi është dorë e zgjatur e vlerave të produktit. Nga ky faktor të dnryhsojnë produktet, pikërisht ata që kanë shërbime servisore kundrejt etyre që nuk e kanë këtë element të zgjedhur. Ndryshimi i ptrooduktit bëhet edhe për shkak të sjelljeve të konsumatorëve, por që edhe kur ndryshohen në përmnbajtje ose ndërtohen tërësisht, qervisimi është aktivitet përcjellës, që e begaton tërësinë e produktit. 6.2. Qasjet konceptuale për manaxhimin e disenjit në marketingun ndërkombëtar Qasjet konceptuale të disenjit në marketingun ndërkombëtar varen nga situatat konkrete të prodhimti dhe të tregut. Në kuadrin e këtij realiteti bëhet klasifikimi i qasjeve, të cilat mund të sistemohen në këtë mënyrë:

- Qasja nacionale (komparative) e disenjit; - Qasja e specializuar (singulare) e disnejit; - Qasja në shumë tregje dhe, - Qasja globale.

Qasjet konceptuale të disenjit të produktit në marketingun ndërkombëtar refelkrojnë me strategjitë e standardizimit, të përshtatshnërisë (adaptimit) dhe të konceptit inovativ të ptroduktit. Këtë e paraqesim në skemën vijuese: Qasjet konceptuale të disnejit të produktit në MN Qasjet Strategjia e

standardizimit Strategjia e përshtatshmërisë

Koncepti inovativ

Nacionale E theksuar Sekundare Komparative – evolutive

E specializuar Sekundare E theksuar Projekktuese – intensive

E shumë tregjeve Pjesërishme Kryesisht Programore e koncentruar

Page 110: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

110

Globale Kryesisht Pjesësrisht I cnetralizuar – decentralizuar

Interpretimi......

7. Avancimi i cilësisë së produkteve ndërkombëtare Cilësia e eproduktit ndërkombëtar është parakusht dhe kusht i domosdoshëm për të arritur afrimim ndërmarrja nëpër tregje të hujaa dhe në lëmin e konkurrencës. “Cilësia përmban tërësinë e vetive dhe të karakteristikave të produktit, të proceseve dhe të shërbimeve, që kanë të bëjnë me mundësitë e përmbushjës së nevojave.”13 Cilësia është thelbore dhe ka një strukturë të gjithanshme, të dobishme për prodhuesin dhe për konsumatorin. Nëpërmjet këtij atributi ndërmarrja prodhuese, si dhe ndërmarrja tregtare e arrijnë nivelin më të lartë të afirmimit, firojnë besimin në treg, ndërkaq, konsumatorët gjithnjë ngelin të kënaqur, ngase produkt me cilësitë e veta iu ofron shërbime atraktive dhe më aprësore sesa produktet që nuk e kanë të arritur këtë nivel. Cilësia përkundër përparësive të pamohueshme, nuk është atribut i vetëm që e bënë produktin me imixh të lartë. Do të thotë se me këtë atribut kombinohen edhe elemente tjera, të cilat e begatojnë produktin dhe e bëjnë më të kërkear në treg. Produkti është kombinim i disa tipeve të atributeve. Më të njohuar dhe të rëndësishme janë tipet e atributeve të produkteve që janë të ndërlidhura me elementet fizike, shërbyese dhe simbolike. ..... Konkurrenca Qasjet inovative.... Produktet e orientuara për eksport

1. Karakteristikat e produktit për eksport Në ekonominë bashkëkohore, kur refeleksionet e globalizimit janë mjaft të dukshme, nuk duhet të ketë ndrajt të produkteve të dedikuara për tregun vendor, apo për tregjet e huaja. Nëqoftë se ekziston një politikë nëpërmjet të cilës bëhen diferencime në mes të tregjeve nacionale dhe ndërkombëtare, mund të ndiodh që tregu vendor të nënçmohet, me oferta të vlerave të ulëta, kundrejt ofertave të destinuara për tregje të huaja, me cilësi më të larta, për shkak të konkurrencës. Një qasje e tillë është gabimi më i madh në fushën e biznesit. Së pari, edhe në tregun vendor defilojnë oferta nga më të ndryshmet, që do të thotë se konsumatori është

13 BR, MM,....

Page 111: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

111

në gjendje të bëjë zgjedhje të volitshme. Së dyti, cilësia, disenji, disiplina për përvetësimin dhe zbatimin e standardeve tekniko teknologjike, nuk bëhet asgjëkundi tjetër, përveç në ndërmatrrjet vendore. Nëse ndërmarrjet vendore aftësohen për tregun vendor, ato do t’i bëjnë ballë edhe konkurrencës në mënyrë të suksesshme. Së treti, nuk mund të kondiserohen tregje të ndara në kuptimin bukval, për shkak të marrëdhënieve të domosdoshme në mes të shteteve të ndryshme. Bashkëpunimi ekonomik, leverdia e bashkëpunimit në forma të ndryshme e zvetnon karakterin e sovranitetit të secilit vend. Megjithatë, përkundër ecurive faktike të globalizimit, ende sot e kësaj dite, por edhe më tutje do të jetë prezent koncepti i bashkëpunimit, duke filluar në rend të parë nëpërmjet eksporteve. Prandaj, produktet për eksport nuk duhet të kenë dallim ndaj produkteve me orientim etnocentrik. Sidoqoftë, karakteristikat e produkteve për eksport janë të dukshme. Karakteristikat e marketingut produktet për eksport mund të shpjegohen në shumë mënyra. Në këtë rrafsh merren për bazë ato karakteristika që mundësojnë plasimin e produkteve nëpër tregjet e huaja. Në strategjinë e produkteve të reja për eksport, çëstje e parë është konceptimi i produktit. Produkti duhet të përmbajë karakteristika që janë më të avancuara sesa nga produkti i tregut vendor. Produkti duhet të vështrohet nga aspekti i kënaqjes së blerësit, nga spekti përmbajtësor (cilësia, cilësia, disenji e tjerë) dhe nga aspekti i përmbushjes së ofertës ( (servisimi, garancioni e tjerë). Produktet për eksport duhet të analizohen në mçënyrë të gjithanshme, si kur është fjala për për produkte .... apo produkte gjenerike për eksport. Në bazë të këtyre analizave konkludohet origjinaliteti dhe qëllimi i destinimit të produktit, ku produkti mund të jetë origjinal, licencues e tjerë. Ekzistojnë përcaktime të komponentave themelore dhe plotësuese. Komponentat themelore mund të jenë: qëllimi i produktit, origjinaliteti dhe vklera përdoruese. Qëllimi i produktit duhet të përmbajë nevojat e verifikuara në tregun e huaj. Nevojat dhe kërkesat duhet të kenë mbulesë ekonomike (fuqinë blerëse, devizat e tj.). Këto elemente identifikone nëpërmjet kërkimeve të tregut. Origjinaliteti i produktit është një prej karakteristikave të patjetërsueshme. Origjinaliteti përmban avancimin tekniko-teknologjik. Produktet licencuese nuk e kanë këtë rol në të shumtën e rasteve, nga dhënësit e të drejtës materiale, në përkufizimin e eksportuesve, në kontratat mbi mbartjen e teknologjisë. Me këte dëshirohet të pengohet që bartësi i teknologjisë të jetë konkurrent në tregun botëror. Vlera përdoruese përcakton vetitë cilësore të produktit, siç janë: funksionaliteti, siguria, saktësia, efikasiteti, përshtatshmëria, qëndrueshmëria, kohëzgjatja e atribute tjera. Komponentat plotësuese përbëhen nga nga formësimi i produkteve, ku përfshihet zgjedhja e materialit, formësimi i produktit në kuptim të ngushtë (ngjyra, llojet e ngjyrave, elementet stolisëse, vizatimet, ornomentet etjerë).Kur është fjala për produktet për ekasport, duhet të merren në konsideratë specifikat e vendit të jashtëm, ku eksportohet produkti (kultura, shprehitë, sjelljet, fuqia blerëse e tjerë). Në KOMPONENTAT PLOTëSUESE BëJNë PJESë EDHE MARKA, AMABALAZHIMI, SHëRBIMI I SERVISIMIT DHE AI FINANCIAR. Amabalazhi i produktit ka funksion logjistik dhe të komunikimit. Për produktet që eksportohen merren parasysh përmbajtja, madhësia, forma e të ngjashme, me qëllim që amabalazhimi të jetë adekuat. Po ashtu teksti i shkruar në gjuhë të huaja, përshtatja e mabalazhit produktit, ngjyrat që iu përgjigjen kulturave të popujve shumicë tek të cilët realizohet eksporti.

Page 112: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

112

Marketimi i produktit përmban shenjën, emeërtimin, me të cilin më lehtë dieferencohet produkti në tregun e huaj. Shërbimet e servisimit janë të rëndësishme, sepse përbëjnë kujdesin e shitësit ndaj blerësit edhe në periudhën kohore të pas aktit të shitbelrejes. Shërbimeu financiare janë komponent ku blerësit të huaj i sigurohet kredia, me çka shtohet fuqia blerëse e tij dhe aftësohet që të jetë blerës aktiv. Shërbimet financiare janë të rëndësishme sidomos në investime. Të produktet investive kredia eksportuese është mjet shumë i rëndësishëm në konkurerncën ndërkombëtare. Ndërmarrjet eksportuese që mund të akordojnë kredi, përkatësisht produktete tyre t’i shesin me kredi, , kanë shansë më të mirë për eksportimine ofertave të tyre me sukses më të theksuar. Por, edhe kompnaitë tjera, mund të kenë disa parametra që iu lehtësojnë mundësinë për eksportim të suksesshëm të produkteve nëpër tregje të huaja. Synimet e politikës së produkteve për eksport Në marketing produktet kanë vend qendrot. Produkti duhet të ketë vlerë përdoruese që mund të pranohet në tregun e huaj. Ky qëllim mund të arrihet nëse zbatohet orientimi i politikës së sprodukteve kah tregu, me çka nënkuptohet se produkti duhet t’i përmbush nevojat dhe kërkesat e identifikuara të konsumatorëve. Në këto raste, poltika e produkteve për eksport duhet t’i përfshijë këto tendenca:

- të konceptojë dhe të zbatojë strategjinë e produktit (produktet e zgjedhura, variantet e produkteve);

- të formësojë vlerë përdoruese ekonomike të pranueshme (vetitë bashkëkohore, origjinaliteti, përdorshmëria, estetika, ekonomiteti);

- të formësojë pamjen e jashtme përkatëse të produktit (pjesa e jashtme disenjit, amabalazhi, marka, etiketa);

- të zhvillohen produktet për strategjinë e zgjedhur të produktit; - të planifikojë servisimin e parashitjes dhe të passhitjes; - të merren në konsideratë faktorët ndikues brenda ndërmarrjeve(potenciali

tekniko-teknologjik, varësia e produktit të kërkuar, pajisejt investive, materiali riprodhues), si dhe faktorët e mjedisit vendor dhe të huaj.14

Poltika e produktit për eksport , përfshin të gjitha të arriturat e politikës së produktit. Kjo është disiplinë e përgjithshme e marketingut, e cila jep bazën profesionale, shkencore dhe metodologjike të konceptimit dhe të zbatimit të politikës. Politika e produktit për eksport, si supërstrukturë e politikës së përgjithshme të produktit, shqyrton vetëm specifikat që dalin nga mjedisi ndërkombëtar, nga fakti se veprohet në shumë tregje. Gjithmonë duhet të merret parasysh se produkti për treg vendor, nuk është gjithnjë edhe produkt për treg të huaj. Është ky gabim dhe lajthitje për manaxhmentin e ndërmarrjes, mirpo një fakt i tillë është prezenet në pjesën dërrmuese të ndërmarrjeve.

14 D. Vezjak, M. Marketing….

Page 113: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

113

Strategjitë alternative të produkteve për eksport Vendimet strategjike për eksport ato vendime, të cilat drejtpërdrejt janë të lidhura me prodhimin, zhvillimin e produktit për tregun e huaj, që miratohen në shkallën e parashitjes, përkatësisht të ekaportit. Në këtë kompleks, së pari zgjidhet produkti për eksport, d.m.th. selekcionohet produkti që do të eksportohet. Në këtë rast duhet kuptuar s3 produkti është esencë e secilës ofertë, posaçërsiht për tregun e huaj, ngase në të kryqëzohen ofertat me renome tejet konkurruese. Në strategjitë në fjalë përfshihet zgjidhja e produktit për eksport nga programi i produkteve të ndërmarrjes, e cila pretendon të penetrojë në tregjet e huaja, t’iu adaptohet mjedisit dhe tregut, si dhe të zbatohen strategji të marketingut të agreguar. Strategji tjetër është varianta e produkteve (modifikmii), ku disa produkte që kanë vlerë përdoruese të njëjtë në shumë vende, të zhvillohen varianta të shumë produkteve, me qëllim që sa më shumë nevoja dhe kërkesa të përmbushen në më shumë tregje dhe konsumatorë të huaj. Përshtatja duhet të bëhet sipas dispozitave ligjore në fuqi nëpër ato shtete, sipas klimës, kulturave, kushteve tjera fizike dhe të traditës. Përshtatshmëria është e lidhur edhe me kërkesën në tregun e konsumit, ku shfaqen kërkesa të konsumatorëve ose shfrytëzuesve, të eksportuesve dhe të depozituesve. Me strategjinë e inovacioneve tentohet tentohet të arrihenkëto objektiva: në asortimentin e marketingut eksportues të hyjnë në prodhim ose në gamë të produkteve të reja, si zgjërim i asortimentit për eksport. Kjo strategji zbatohet në formë të diferencimit, ose të diversifikimit të produkteve. Me zgjerimin e variantave të produkteve për eskport mundësohet zgjatja e ciklit jetësor të produktit në treg, bëhen diferencime në krahasim me produktet konkurruese, harmonizim me ndryshimet e tregut, si dhe shfaqen reagime në vjetërsinë funksionale të produktit. Diversifikimi i produkteve ka të bëjë me zgjerimin e programit të prodhimit për eksport në fusha të reja, të cilat shpeshë janë të lidhura me programet ekzistuese të prodhimit për eksport. Kjo bëhet për të ikur nga rreziku i ngopjes së tregut. Zgjerimi mundëson diversifikimin e produkteve për eksport. Eliminimi i produkteve nga programi i prodhimit për eksport bëhet kur produkti nuk sjellë të ardhura dhe dobi për ndërmarrjen. Me këto produkte tregu ngopet dhe kur nuk ka kurrëfarë sgjidhje adekuate, produkti patjetëër tërhiqet, eliminohet nga programi i prodhimit dhe nga tregu. Planifikimi strategjik i produkteve për eksport Planifikimi strategjik i produkteve për eksport është në lidhje të ngushtë me kërkesën e tregut dhe me marketingun ndërkombëtar. Planifikimi strategjik është një proces i tërë dhe përbëhet nga këto faza:

- grumbullimi i ideve,

Page 114: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

114

- zgjedhja e ideve për konceptimin e strategjive, - koncepti i strategjisë së tregut, - komercializimi dhe, - mbikëqyrja.

Në nivelin e gerumbullimit të ideve, në ndërmarrjet e mëdha, që potenciale të ekspertëve dhe potenciale materiale, organizohen qendra që ushtrojnë veprimtari lidhur me grumbullimin e ideve. Përveç kësaj, secila ndërmarrje, evogël, e mesme dhe e madhe, shërben si burim i pashterrshëm, prej ku bëhet grumbullimi ideve. Idetë grumbulloeh edhe në përfaqësitë në botën e jashtme, nga kërkimet e tregut, të cilat bazamantin e kanë në suazat e kërkesave të konsumatorëve. Tek analiza (zgjedhja) e konceptimit të strategjive, në ren të parë eliminohen idetë që nuk janë interesante e të kapshme. Merren në konsiderim idetë që dali nga programi i prodhimit të ndërmarrjes, nga mundësia e gjetjes së ideve tjeram si dhe nga grumbullimet e ideve tjera e kështu me radhë. Komercializimi (koncepti i strategjisë së tregut) përshin zhvillimin e produkteve të reja të dedikuara për tregje të huaja, zgjedhjen e disa produkteve nga programi për ekasport, eliminimin e produkteve të vjetruara. Shkalla e testimit të shitjes së produktit në tregjet e huaja, për konsum të gjerë apo për konsum industrial, përfshin diagnozën e depërtimit të produktit në atë treg. Bëhet diversifikimi në treg i produkteve të zgjedhura, përcaktimi i madhësisë së tergfut të blerjes, diagnoza e rezultatave të testimit, përcaktimi i ekonomitetit, merret vendimi për prognozimin e komercializimit të produktit e tjerë. Me komercializim në nivelin përkatës nënkuptohet penetrimi i produkteve në tregjet e huaja, zgjërimi i shpejtë ose shkallëzues dhe sistematik i eksportit. Niveli i mbikëqyrjes përmban grumbullimin e infoemacioneve kthyese, mbajtjen e evidencimit lidhur me qarkullimin e produkteve në tregje të huaja, përcaktimin e ciklit jetësor të produktit nëpër tregje të ndryshme, përgatitjen e propozimit për ndryshimin e strategjisë. Të planifikimi strategjik i produktit për eksport, në veçanti dallohet analiza profilizuese e produktit dhe vlerësimi i mundësive alternative. Analiza profilizuese e produktit ose të informacionit të veçantë të konceptimit të kësaj strategjie, është bazament për përcaktimin e strategjisë së produktit për eskport. Është fjala për informacionet e mjedisit, konkurrencën, informacionet që kanë të bëjnë me mjedisin, institucionet, sistemin juridik për variablet që kontrollohen (funksionaliteti, marketimi, ambalazhimi e tjerë). Informacionet përfitohen nëpërmjet kërkimeve të posaçme për eksport, ndërsa vlerësimi i tyre quhet analizë profilizuese e produktit për eksport. Kjo analizë mundëson marrjen e vendimeve për standardizimin e produkteve. Po ashtu, për marrjen evendimeve, për diferencimin dhe për përdhtatshmërinë e produkteve, janë të nevojshme të dhënat e detajizuara për nevojat dhe kërkesat në tregun e huaj. Vlerësimi i mundësive alternative ka të bëjë me përgjigjet në pyetjet:

- a të eliminohet produkti i keq apo i vjetruar? - A të penetrohet me produkt të ri? - Atë modifikohet (të zhvillohen variantet e produktit?

Page 115: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

115

Lidhur me këto përgjigje duhet vlerësuar mundësitë që kanë të bëjnë sidomos me produktin e ri dhe me të tjerët. Autorë të ndryshëm e bëjnë rangimin e pesë mundësive15 Mundësia I: Përvojat ndërkombëtare për penetrimin (aplikimin) e produktit në tregjet e huaja tregojnë se janë të nevojshme më shumë se 50 ide për ta verifikuar kërkesën në treg. Këtu bëjnë pjesë fazat e procesit të zhvillimit të produktit të ri (nga idea deri të lancimi). Vlerësimi i produktit në treg është i kocentruar në:

- vlerësimin e sasisë së shitur; - vlerësimin e të ardhurës së realizuar sipas valutave të vendeve ku është shitur

malli; - Vlerësimi i shëenzimeve (i kostos); - Vlerësimi investimeve.

Mundësia II: Modifikimi i produktit ngëthen aktivitete të rëndësishme dhe në këto faza më së shunti shfrytëzohet marketingu, përkatësisht informacionet e marketingut ndërkombëtar. Modifikimi nënkupton shitjen e produktit “në veshje të re”. Për vendimmarrje të ndryshimeve në produkt, nevojiten tri grupe të informacioneve. Këto janë:

- për dobësitë e produktit në fazat e caktuara të ciklit jetësor, - për qëndrimet e konsumatorëve apo shfrytëzuesve ndaj produktit, - për veprimin e konkurrencës në lëmin e politikës së produktit.

Mundësia III: Kjo mundësi shfaqet kur arrihet të dieferencimi i produktit. Në këtë nivel nuk janë në pyetje vetëm disa ndryshime të produktit, por ekzistojnë informacione për produkte të reja.

Masat për dieferencimin e produktit janë: zgjatja e ciklit jetësor, diferencimi në prodhim e tjerë, Mundësia IV: Reflekton me zgjerimin e programit të eksportit, që sipas diversifikimit të ofertës parqet kalimin në produkte të reja, të cilat dukshen e zgjerojnë fushën e prodhimit në ndërmarrje. Kjo strategji mund të zbatohet nëse ndërmarrja ka potencial eksportues. Duhet dalluar diversifikimin e ekspportit nga diversifikimi i produktit (produkte të reja në tregje ekzistuese dhe në tregje të reja). Mundësia V: Në këtë nivel eliminimi i produktit të vjetruar (të keq) në distrubucionin ndërkombëtar është çështje më e ndërlikuar. Produkti mund të jetë i mirë për ndonjë treg, ndërsa për tregun tjetër plotësisht i pavolitshëm. Vendimi për braktisjen e produktit mbështetet në analiza të thukta e të gjithanshme. Në saje të mundësive të alternativave strategjike merret vendimi për alterntivën përkatëse për formësimin e asortimentit për eksport.

Në marketingun eksportues nuk penetrohet ose fare rrallë penetrohet me një produkt në një treg, por kryesisht depërtohet me shumë produkte në shumë tregje.

15 D.Vezjek. M.Marketing….

Page 116: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

116

Depërtimi i prodhimit të produktit të ri në botën e jashtme Në marketingun transnacional dhe multinacional, ku ekzistojnë raportet vetjake apo të përbëra në botën e jashtme, vjen deri të planifikimi i depërtimit të produktit të ri në ato programe të prodhimit. Lidhur me këtë definohet politika e produktit multinacional. Produkte dhe shërbimet e ndërmarrjeve multinacionale janë esenca e strategjisë së biznesit. Produkti i ri trajtohet edhe gjeografikisht, që d.m.th. se fajala është për impelentimin e programit prodhues të produktit të ri në raportin vetjak në botën e jashtme. Hipoteza tjetër është se produkti i njëjtë apo i gnjashem prodhohet në kuadër të ndërmarrjes ndërkombëtare. Është çështja se produkti i ri duhet t’i përshtatet ose jo ptregut të ri. Problemi zgjerohet me mundësitë prodhuese. Lidhue me këtë çështje bëhn analiza komparataive. Në këto analiza duhet të përfshihen edhe strategjitë e tregut e, në veçanti të analizohen ndërmarrjet. Në këtë kompleks merren në trajtim fazat në ciklin jetësor të produktit në treg, konkurrenca, përkufizimet ligjore, zhvillimi ekonomik, ndikimi i kulturës, mjedisi fizik e tjerë. Merren në konsideratë ngjashmeritë dhe dallimet, në cilat faza gjendet produkti, çfarë konkurrence ekziston në treg, sa janë dallimet në infrastrukturë, sa është i mbrojtur konsumatori, sa dallohet niveli she përndarja e të ardhurave, sa ekzistojnë ndryshime në kulturën e konsumatorit, dallimet në klimë, mjedisi gjeografik që ndikon në suksesin e shitjes. Portfolio ndërkombëtare e strategjisë së produktit Kompanitë multinacionale dhe transnacionale që i kanë ndërmarrjet prodhuese nëpër botë, pa ndërprerë marrin vendime për shtimin apo zvogëlimin e mjeteve nëpër pjesë, mjedise të ndryshme të botës. Në një studim ndërkombëtar është konstatuar se 45% e ndërmarrjeve ibndustriale nga 50 sosh, sa janë anketuar, në një masë të caktuar aplikojnë planifikimin portfolio. X) Me këtë nxitet diverisikimi i ndërmarrësisë, nevoja e drejtuesve të punëve për pasqyrim të plotë të biznesit të ndërmarrjeve. Kompania Nestle, për shembull, është shembull (model) i kompanisë transnacionale të biznesit portfolio. Strategjia portfolio merret me klasifikimin e mjeteve me qëllim të sigurimit të bilancit sa më të mirë të të gjitha pjesëve të ndërmarrjes. Manaxherët e kompanive të tilla shpeshë shtrojnë pyetje për vendet tjera, ku rreziku është më i vogël, ndërsa shnaset për sukses më të mëdha. Janë të njohura portfoliot pa obligacione dhe pa aksione. Ka mendime se planifikimi i strategjisë së portfolios kalon nëpër katër faza16, të cilat mund të rangohen në këtë mënyrë:

- identifikimi i njësive të ndryshme biznesore, - vlerësimi i bilancit të dëshiruar të portfolios, - identifikimi i bilancit të dëshiruar të portfolios, - përmirësimi i portfolios në rialokimin e mjeteve ekzistuese dhe të mjeteve të reja.

16 DV, M.marketing….

Page 117: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

117

Duke i vënë në pah fazat e radhitura, mund të konkludohet se është me rëndësi të verifikohen cilat veprimtari të ndryshme të korporatës mund të merren në konsiderim si punë e rëndësishme për biznes; se çfarë ndikimesh janë shfaqur në bilancin ekzistues të portfolios, çfarë bilanci dëshirohet dhe çfarë rialokimesh të mjeteve dhe përmirësime të bilanceve mund të bëhen. Ndikimi i lokacionit në portfolion ndërkombëtare të ndërmarrjeve nuk është i përkufizuar në bartjen e mjeteve përtej kufirit. Lokacioni kombëtar ndikon, po ashtu, në ngritjen e suksesit. Nga apsketi i punëve ndërkombëtare suksesi i portfolios, i njësive të ndryshme, i krahasuar në nivelin ndërkombëtar, mund të dallohet nga suskesi që vlerësohet në nivelin nacional.

Page 118: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

118

KREU I XV ÇMIMI INSTRUMENT I MARKETINGUT MIKS 1. Veçoritë e çmimit në marketingun ndërkombëtar Çmimi është një element i vetëm i parasë së kuantifikuar në kombinimin e programit të marketingut. Nga aspekti i këmbimit, çmimi përmban vlerën e këmbimit të produktit.

Page 119: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

119

KREU I XV ÇMIMI INSTRUMENT I MARKETINGUT MIKS 1. Veçoritë e çmimit në marketingun ndërkombëtar Çmimi është një element i vetëm i parasë së kuantifikuar në kombinimin e programit të marketingut. Nga aspekti i këmbimit, çmimi përmban vlerën e këmbimit të produktit. Variabilitetin e ëmimit nuk e kushtëzojnë shpenzimet, por çmimi i shpreh ato. Çmimi është në raport të drejtpërdrejt me të ardhurën dhe profitin. Rëndësia strategjike e çmimit shprehet në tri mënyra:

1. me çmim drejtpërdrejt përcaktohet profiti i aktiviteteve të biznesit ndërkombëtar; 2. me çmim mund të ndikohet në dinamikën e internacionalizimit të ndërmarrjes dhe

në shtimin e pjesëmarrjes në treg; 3. me çmim kreirohet pasqyrimi për cilësinë e ofertës dhe renomenë e ndërmarrjes

në tregun e huaj. Konkurrenca ndërkombëtare në bazë të çmimeve bëhet gjithnjë e më intensive. ....... 2. Orientimi instrumental i çmimeve në marketingun ndërkombëtar Orientimi instrumental i çmimeve në marketingun ndërkombëtar ka këto qëllime:

1. Kthimi i investimeve, 2. Stabilizimi i tregut, 3. Përshtatshmëria e kërkesës, 4. Përshtatshmëria me konkurrencën, 5. Diferencimi i produkteve, 6. Shfrytëzimi i prioritetit të tregut, 7. Penetrimi i tregut, 8. Përshtashmëria e ciklit jetësor në treg, 9. Mbrojtja e pozicionit konkurrent ekzistues.

.................

Page 120: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

120

Të formimi i çmimeve ekzistojnë probleme dhe ndërlikueshmëri. Një prej çështjeve delikate, por të rëndësishme është koordinimi dhe kontrolli i çmimeve në tregje të ndryshme. Ndërlikueshmëria e formimit të çmimeve shfaqet nëpërmjet situatave të çmimeve, përkatçësisht:

- të çmimeve fillestare, - ndryshimi i çmimeve ekzistuese, - përcaktimi multipël i çmimeve.

Problemi valutor për caktimin e çmimeve në marketingun ndërkombëtar është kontinuel dhe duhet të jetë i zgjedhshëm. Implikimet e vlerave eksportuese dhe të çmimeve të vlerave të valutës vendore KUR VALUTA VENDORE ËSHTË E DOBËT

KUR VALUTA VENDORE ËSHTË E FORTË

Theksohen përparësitë e çmimeve Bëhet angazhimi në faktorët joçmimor: në cilësi, disenj, afate, servisim.

Zgjerimi i linjave të prodhimit dhe i shtesave të elementeve të shtrenjta

Ngritja e rendimentit dhe theksohet reduktimi i shpenzimeve

Orientimi i prodhimit dhe furnizimi në treg vendor

Dhënia e prioritetit eksportit në vendet me valuta relativisht të forta

Shfrytëzimi i mundësive të eksportitnë të gjitha tregjet

Orientimi i prodhimit dhe furnizimi në tregjet e huaja???

Favorizimi i transakcioneve klasike mall-para (malli për para)

Orientimi në aranzhmane të lidhura të mallit në vendet me valutë të dobëta

Shfrytëzimi i koncepteve të shpenzimeve të tërësishme, ose margjinale për tregje të reja

Rishqyrtimi i marzhave të profitit dhe shfrytëzimi i konceptit të shepnzimeve margjinale

Mbartja e shpejtë e të ardhurës nga jashtë dhe unifikimi i të hyrave totale

Mbajtja e efekteve të realizuara në vendet e huaja dhe unifikimi i ngadalshëm i të hyrave

Minmizimi i shpenzimeve në valutën lokale të vendit të huaj

Maksimizimi i shpenzimeve në valutën lokale të vendit të huaj.

Burimi: BR. M. Marketing, Beograd, 1998, f...... 3. Politika e formimit të çmimeve në marketingun ndërkombëtar

Page 121: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

121

Në marketing (vendor dhe ndërkombëtar) poltika e çmimeve reflektohet në dy aspekte: 1. në realizimin e vëllimit më të madh të shitjes dhe, 2. në begatimin e treguesve financiar të ndërmarrjes. Varësisht nga raporti me konkurrencën në tregun e huaj, ekzistojnë qasjet aktive dhe qasjet pasive për formimin e çmimeve. Në raport me çmimet vendore, ndërmarrjet e orientuara për tregje të huaja, mund të caktojnë çmime më të larta ose më të ulëta në krahasim me tregjet e huaja. Çmimet më të ulëta nuk duhet të shndërrohen në çmime damping. Sipas mënyrës së kalkulimit, ndërmatrrjet e orientuara për tregje ndërkombëtare mund t’i shfrytëzojnë këto qasje:

- progresive dhe retrogarde, - alternative ose komplementare.

Qasja progresive bazohet në shëenzimet e tërësishme, ose në metodën e “shpenzimeve plus”. Qasja retrogarde e kalkulimit të çmimeve bazohet në treg dhe në çmimet e identifikuara në treg. Qasjet e formimit të çmimeve nuk janë gjithkund të njëjta. Ato ndryshojnë nëpër vende të dnryshme. Bie fjlala, qasja japoneze përmban specifika ndaj ndaj vendeve tjera. Kanë ndryshime edhe me SHBA. Qasjet e këtyre dy vendeve ilustrohen në skemën e mëposhtme: Pasqyrë e japonezëve dhe e amerikanëve e planifikimit të çmimeve dhe e zvogëlimit të shpenzimeve Vizatimi Ligjerata f. 11 BR, f..... ........ 4. Pozicionimi strategjik i çmimeve në marketingun ndërkombëtar Në realitet, pozicionimi strategjik i çmimeve në marketingun ndërkombëtar ka karketer gjeneralizues, por edhe i politikave tjera. Së këndejmi, janë të njohura disa pozicionime strategjike të çmimeve. Këto mund të radhiten në këtë mënyrë:

- Pozicionimi strategjik i çmimeve (karakteri gjeneralizues); - Pozicionimi i lartë i çmimeve (në segmentet e pasura); - Pozicionimi i ulët i çmimeve (diversifikimi, penetrimi i gjerë në tregje të huaja); - Pozicionimi real i çmimeve;

Page 122: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

122

- Pozicionimi i çmimeve në tregtinë ndërkombëtare; - Pozicionimi i çmimeve promotive; - Pozicionimi i çmiemeve psikologjike; - Pozicionimi i çmimeve tërheqëse; - Pozicionimi i çmimeve të prestigjit.

............................. 5. Strategjitë e çmimeve në marketingun ndërkombëtar Strategjitë e çmiemeve..... Janë të njohura katër tipe kryesore të strategjive të çmimeve në marketingun ndërkombëtar. Këto janë:

1. Strategjia e orientimit në shpenzime, 2. Strategjia e orientimit në treg, 3. Strategjia e orientuar në konkurrencë, 4. Strategjia transnacionale e çmimeve.

Strategjitë e sipërckeura nga elementet përkatëse. Strategjia e orientimit në shpenzimet ekskluzivisht përbëjnen e ka në shpenzime. Në këtë mënyrë, në strategjinë e orientuar në shpenzime bëjnë pjesë:

- shpenzimet e plota, - shpenzimet margjinale, - formula e shëenzimeve relevante.

Në strategjinë e orientimit në treg pjesë përbërëse janë:

- astrategjitë e diferencimit gjeografik të çmimeve, - strategjitë e diferencimit tregtar, - strategjitë e diferencimit funksional.

Ndërkaq, në strategjitë e orientuara në konkurrencë janë të përfshira:

- strategjitë e çmimeve më të larta sesa konkurrenca, - strategjitë e çmimeve më të ulëta, - strategjitë e çmimeve unike.

Strategjia e çmimeve transnacionale, të cilat i zbatojnë kompanitë e karakterit ndërkombëtar në përpjetime globale, i korporon:

- strategjitë e çmimeve globale (çmime të njëjta ose të ngjashme në mbarë botën); - strategjitë e çmimeve të njohura (çmimet e linjave të prodhimit, që duhet t’i

zbatojnë filialat e një kompanie kudo që gjenden në botë); - strategjitë e çmimeve multilokale (orientimi i kompanive të mëdha në politikën e

çmimeve policentrike, që do të thotë se fjala është për harmonizimin e çmimeve

Page 123: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

123

në nivelin lokal, ose rajonal), me çka nënkuptohet laryshia e çmimeve, më konkretisht: çmime të ndryshme nëpër tregje të ndryshme.

6. Objektivat e çmimeve në marketingun ndërkombëtar Çmimet në cilësinë e instrumentit jovleror, edhe në marketingun ndërkombëtar i kanë objektivat e veta. Ndërmmja nëpërmjet çmimeve synon t’i arrijë qëllimet evta në afate të shkurtëra apo të gjata. Është e natyrshme, se objektivat afatgjata me ndonjë precizitet të parashikuar të çmimeve janë të paqënrueshme, duke marrë parasysh se në tregje vepron konkurrenca, e cila shfaqet shpeshëherë me befasi të paparashikueshme. Objketivat e çmimeve mund të klasifikohen në disa grupe. Autorët W.G. Nickels dhe M. B. Wood, bëjnë klasifikimin në pesë grupe të objektivave të çmimeve:17

- çmimet për profit, - ëmimet për shitje më të madhe, - çmimet për avantazhë konkurruese, - çmimet për pozicionim, - çmimet për qëllime (synime) sociale.

Të gjitha këto objektiva mund të zbërthehen në elementet strukturale, të cilat prazantohen në figurën e mëposhtme.18 Figura f. 351. Aleternativat e objektivave të çmimeve shqyrtohen nga këndi..... Autorë të ndryshëm shkoqisin deri në detaje objektivat e çmimeve. Alfred Oxenfeldt, është i mendimit se vendimmarrësit për formimin e çmimeve duhet t’i përcaktojnë qëllimet e strategjive me të cilat formohen dhe implementohen çmimet. Sipas autorit në fjalë, nga këndi i marketingut ndërkombëtar, objektivat e formimit të çmimeve kanë të bëjnë me:19

- qëllimin e realizimit afatgjatë të profitit, - qëllimin e realizimit afatshkurtër të profitit, - Qëllimin e shtimit të pjesëmarrjes në treg të synuar, - Qëllim të mbajtjes së prioritetit nga aspekti i çmimeve, - Qëllimin e dekurajimittë penetruesve potencial në treg,

17 William G.Nickels & Marian Burk Wood, arketing, relatonships, quality, value, New York, 1997, f. 350. 18 Po aty, f. 351. 19 G. Lancaster, L. MassinghamMendzment u marketingu, Grmeç, Beograd, 1997, f. 192.

Page 124: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

124

- Qëllimin e ikjes së interesimit të shtetit, përkatësisht të ekzekutivit ligjor, - Qëllimin e ndërtimit të lojalitetit dhe mbajtjes sa më gjatë të shitëscve të

autorizuar, - Qëllimin për përmirësimin e imixhit të biznesit, - Qëllimin e përmirësimit të shitjes së produkteve të dobëta, - Qëllimin e tejkalimit të konflikteve të luftës së çmimeve.

Në çdo kohë vendimet për formimin e çmimeve në marketingun ndërkombëtar duhet të përmbajnë strategji të marketingut, si dhe për pozicionimin e produktit në situata të caktuara nëpër tregje dhe mjedise të ndryshme.

7.Analiza e influencave të faktorëve të mjedisit për mbështetjen e strategjisë së çmimeve

Wood, Marketing, NY, 1997, f. 361, fig. 12.3 we tjerë

8.Determinantat e çmimeve në marketingun ndërkombëtar Detreminantat që ndikojnë në çmime në marketingun ndërkombëtar janë më të shumta në krahasim me trgeun vendor.Klasifikohen në dy grupe: 1, në interne dhe, 2. në eksterne. Në grupin e dterminantave interne bëjnë pjesë: shpenzimet, objektivat e biznesit, organizimi i qasjeve, karakteri i angazhimit dhe niveli i internacionalizimit. Secila syresh reflektohet në tretmanin strategjik të çmimeve dhe në tratmanin pragmatik të çmimeve. Ilistrimi në skemë mundëson paqyrimin më të qartë rreth lidhshmërisë së detreminanatave interne me stratgjinë dhe implimentimin e çmimeve. Determinantat interne të politikës së çmimeve ndërkombëtare Tretmani strategjik i çmimeve

DETERMINANTAT INTERNE

Tretmani pragmatik i çmimeve

Të gjithmbarshme e ndërkombëtare relevante

SHPENZIMET Operative dhe variabile, prodhuese

Të harmonizuara me misionin e ndërmarrjes

OBJEKTIVAT E BIZNESIT

Të ndryshueshëm e parcial

Model i centralizuar ose ekskluziv

ORGANIZIMI I QASJEVE Model i decentralizuar ose i tërthortë

Afatgjatë KARAKTERI I ANGAZHIMIT

Afatshkurtë

Nivel i lartë NIVEL I Nivel i ulët

Page 125: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

125

INTERNACIONALIZIMIT Burimi: BR...... Interpretimi..... Në grupin e dterminantave eksterne bëjnë pjesë: kërkesa, konkurrenca, rregulltativa shtetërore, kushtet e përgjithshme ekonomike dhe valuta lokale. Elementet e detreminantave eksterne të politikës ndërkombëtare të çmimeve Tretmani strategjik i çmimeve

DETREMINANTAT EKSTERNE

Tretmani pragmatik i çmimeve

“Tregu i blerësve” i madh dhe stabil

KËRKESA “Tregu i shitsve” i thjeshtë dhe i ndryhsueshëm

E deiferencuar dhe i njohur Konkurrenca Heterogjene dhe me numër të madh

E theksuar dhe e paraparë RREGULLATIVA SHTETËRORE

E dobët dhe e ndryshueshme

Të volitshme dhe stabile KUSHTET EKONOMIKE Të pavolitshme dhe jo stabile

Konvertibile VALUTA LOKALE Jokonvertibile Burimi: BR....... Interpretimi..... 9. Eskalimi i çmimeve eksportuese Esklaimi i çmimeve në marketingun ndërkomëtar ka domethënien e shtimit të elementeve kalkuluese në strukturën e çmimeve eksportuese. Për të arritur deri të formimi final i çmimeve eksportuese duhet të merren në shqyrtim elemte të shumta, me të cilët shfaqet realiteti i strukturës së çmimit. Merret për bazë çmimi neto i prodhimit, transporti, sigurimi, çmimi eksportues neto, të cilit i shtohen vlerat sipas tarifave doganore, madje marzha e importuesit, marzha e shitjes, çmimi i furnizuesve (jobber) etjerë, për të përfunduar me çmimin e shtijes me pakicë. Shembull hipotetik i esklaimit të çmimeve eksportuese Struktura e Çmimi vendor Çmimi Çmimi Çmimi

Page 126: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

126

shpenzimeve eksportues – 1 eksportues - 2 eksportues – 3 Çmimi neto i prodhimit

10,00$ 10,00$ 10,00$ 10,00$

Sigurimi dhe transporti

4,00$ 4,00$ 4,00$

Çmimi eksportues neto

14,00 14,00$ 14,00$

Dogna (psh.20%)

2,80$ 2,80$

Çmimi furnizues i importit

16,80$ 16,80$

Marzha e importuesit (psh.20%)

4,20$ 4,20$

Çmimi furnizues i grosistëve

10,00$ 16,80$ 21,00$ 21,00$

Marzha e shitjes me shumicë (33,33%)

3,33$ 5,60$ 7,00$ 7,00$

Çmimi furnizues i ndërmjetësuesit (jobber)

28,00$

Marzha e jobberit (33,33%)

9,33$

Çmimi furnizues i shitjes me pakicë

13,33$ 22,40$ 28,00$ 37,33$

Marzha e dtajistëve (50%)

6,67$ 11,20$ 14,00$ 18,67$

Çmimi i shitjes me pakicë

20,00$ 33,60$ 42,00$ 56,00$

Niveli i eskalimit të çmimit (%)

68,00% 110,00% 180,00%

Burimi: BR...... Intrepretimi.....

Page 127: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

127

10. Format e çmimeve në marketingun ndërkombëtar Në marketingun ndërkombëtar janë të njohura disa lloje të formave të çmimeve. Mund të klasifikohen në grupe të caktuara. Autorë të ndryshëm dakodrohen që format e çmimeve në marketingun ndërkombëtar të klasifikohen në katër grupe:20

1. format e çmimeve tregtare, 2. format kotacive të çmimeve, 3. format e dirigjuara të çmimeve dhe format parteruese të çmimeve.

Format erregullta në treg janë çmimet e rëndomta. .....

1. Format e çmimeve tregtare Në grupin e formave të çmimeve tregtare bëjnë pjesë lloje të çmimeve që janë të implementueshme dhe biznesit i sjellin leverdi të parashikuar, përveç nuk rastet kur ndryshimet në treg janë të paparashikueshme. Format e çmimeve tregtare janë:

- çmimet e ekzekutueshme (si rezultat i veprimit të mekanizmave të ofertës dhe të kërkesës, pa kontrollin e prodhuesit);

- çmimet e koordinuara (në marketingun ndërkombëtar janë rezultat i kërkimeve të përbashkëta, të vlerësimeve të prodhuesve dhe të ndërmjetësuesve tregtar);

- ç,i,et autonome (në marketingun ndërkombëtar janë rezultat i pozicionimit superior të ndërmarrjes në tregjet e caktuara).

.....

2. Format kotacive të çmimeve Në këtë grupacion të formës së çmimeve bëjnë pjesë:

- çmimet licituese, (ku merren për bazë çmimet e ofruara më të volitshme); - çmimet e aukcioneve (përcaktohen në saje të rezultatit të aukcioneve publike në

mes palëve të inetresuara); - çmimet e burses (formohen në tregjet institucionale, në të cilat ballfaqohen oferta

dhe kërkesa). Interpretimi......

20 BR. M. Marketing,……

Page 128: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

128

3. Format e dirigjuara të çmimeve Këto çmime dallohen nga të tjerat nga fakti se ose janë administrative, ose të kontrolluara. Pra, nuk iu nënshtrohen rregullave të leberalizuara të tregut. Në shumë mjedise, madje mund të thuhet se çdo kund me një dozë të padukshme janë të pranishme dhe çmimet e dirigjuara nga institucionet apo organizatat me fuqi dirigjuese. Në këtë grupacion dallohen këto lloje të çmimeve:

- çmimet monopole (kur një ndërmarrje ose shteti përcakton çmimet e shitjes); - çmimet administrative (të cilat i caktojnë organet kompetente shtetërore); - çmimet e kontrolluara (janë rezultat i rrethanave të tregut dhe i masave

administrative). ........ 10.4. Format partnere të çmimeve Në grpin e formavae partnere të çmimeve bëjnë pjesë: -çmimet fikse, Çmimet rrëshqitëse. ....... Çmimet diskriminuese në marketingun ndërkombëtar Duke u bazuar në specifika dhe në kushte që ndryshojnë nëpër mjedise, ndodh qëstrategjitë e përllogaritjes së çmimeve të ndryshojnë. Përkundër elementeve etike dhe të sjelleve të partnerëve, k araste kur shitësit detyrohen të gjejnë modalitet fovorizuese për të hyrë dhe mbizotëruar nëpër tregje të ndryshme. Përllogaritja e e çmimeve të ndryshme në tregje të ndryshme, për të njëjtat produkte paraqesin formën e çmimeve që në praktikë quhen diskriminuese. Në realitet epiteti diskriminues nuk ka të bëjë aq me këtë veprim të palejueshëm , aq sa është element i strategjive të ndërmarrjeve të cilat detyrohen të gjejnë mundësi për penetrime të suksesshme nëpër tregje të synuara. Edhe në përllogaritjen e çmimeve që implementohen në ekonominë nacionale, është i njohur termi i çmimit diskriminues. Këto dallime shfaqen me rastin e dhënies së përqindjeve më të lartë të rabatave atyre firmave të cilat kanë madhësi më të shquar, janë partner i rëendësishëm i bashkëpunimit dhe obligimet e tyre i paguajnë me kohë. Ndërkaq, në marketingun ndërkombëtar çmimet diskriminuese kanë një domethënie më të gjerë, ngaqe janë të ndërlidhura me veprime cinike, të palejuara nga aspekti i etikës dhe i uaznasave të mira tregtare. Format e çmimeve diskriminuese janë:

- çmimet paralele,

Page 129: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

129

- çmimet e stërshitjes; - çmimet e deformuara.

Interpretimi..... Çmimet damping në marketingun ndërkombëtar Kuptimi i çmimit dampin reflekton çmimin më të ulët jashtë vendit sesa në tregun venmdor. Megjithatë, çdo çmim i ulët nuk e ka domethënien e çmimit damping. Ndodh që ndërmarrjet e kanë ndonjë interes të caktuar për shitjen e kontigjenteve të caktuara të mallit nëpër tregje të huaja, madje edhe me çmime të ulëta (skajmërisht më të ulëta se në tregun venmdor). Veprimet e tilla nuk duhet të konsiderohen qëllimkëqia, por mund të jenë plotësim i ndonjë nevoje biznesore, ose stoqe që duhet të shiten sa më shpejtë. Mirëpo, në rastet tjera, kur prodhuesit, ose tregtarët me çdo kusht janë të prirur të peneterojnë në tregjet e zgjedhura dhe të synuara të huaja, pa zgjedhur mjete, por me një strategji të palejueshme damingore, e dëemtojnë dikë tjetër, si dhe përfundimisht edhe veten. Faktikisht çmimet damping janë marrëdhënie jolojale me konkurrencën. Këto dallohen nëpërmjet:

- kush i përllogaritë dhe i zbaton dhe, - si impelemtohen çmimet e tilla?

Sipas kriterit kush:

- dampingu i ndërmarrjes, - dampingu shtetëror.

Sipas kriterit Si:

- dampingu sporadik, - dampnigu agresiv, - dampingu konceptual, - dampingu i kundërt.

Sanksionet e dampingut KREU I XVI STRATEGJITË E DISTRIBUCIONIT NË MARKETINGUN NDËRKOMBËTAR POLITIKA E DISTRIBUCINIT NË MARKETNGUN NDËRKOMBËTAR

Page 130: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

130

1. Nevojat për instrumentin e distribucionit Distribucioni në marketingun ndërkombëtar është i ndërlidhur me “vendin” (place), me njërin nga katër P në marketing. Në tërë botën mbizotëron karakteristikë e përbashkët rreth arealit ku prodhohet dhe tregtohet, ku përmbushen nevojat dhe kërkesat e konsumatorëve. Distribucioni është politikë operative që i lidhë, i integron largësitë, disonancat gjeografike, i afron dhe i bën fare të shkurtëra largësitë në me prodhuesit apo tregatrit me konsumatorin e fundit. Bota nga prizam e informacioneve tashmë është e vogël. Dihet mirëfilli se çka prodhohet, ku prodhohet, ku gjenden konsumatorët dhe çfarë po tenciali dhe strukture kanë. Mirëpo, në këtë “Vogëlsirë” distancat fizike, territorale, gjeografike kanë ngelur të njëjta. Prodhuesi në SHBA, në Japoni, në Australi, natyrisht janë aty ku janë. Tendencë tyre, siç është e prodhuesve evropian dhe e të tjerçëve, është të plasojnë dhe të shesin produktet dhe shërbimet anekënd botës. Në këtë mënyrë duhet gjetur mundësinë që këto rrugëtime të gjata të bëhen të kalueshme, racionale dhe me kosto më të ulët. Përveç insformacioneve, që janë fuqi paraprijëse dhe kusht për vendimmarrje relevante, trensporti, llojet dhe mjetet e tij e kanë bërë të veten që sa më shpejtë, në mënyrë cilësore, të realizohet qarkullimi në relacionet prodhuesi e tregtari – konsumatori i fundit. Pëer t’i shfrytëzuar resurset e informacioneve dhe të transportit në mënyrë efektive, nevojitet implementimi i politikës së distribucionit. Me këtë poltikë nënkuptohet definimi i problemit rreth distribucionit, definimi i kanaleve të shpërndarjes, soe të shitjes, zgjedhja e tyre, duke u mbështetur në karaketristikat, kriteret, veçoritë e të gjitha mjeteve pjesëmarrëse në këtë proces. Më saktësisht, në marketingun ndërkombëtar, distribucioni e ka domethënin e gjetjes së mjeteve, rrugëve, metodave, për të bërë shpërndarjen e produkteve dhe të shërbimeve nga prodhuesi ose tregtari deri të konsumatori, në kohë dhe në hapësirë optimale, me obligim të ruajtjës së sasisë dhe të cilësisë së produkteve, pa marrë parasysh në çfarë distance gjendet vemdi i prodhuesit, i konsumatorit apo i shfrytëzuesit. Kanali i distribucionit e ka kuptimin e një rruge prej prodhuesit deri të vendi ku përfundimisht konsumohet produkti.. Gjithnjë e mëtepër konsumatori i fundit bëhet pikë nismëtare e formimit të kanaleve të shitjes në marketingun ndërkombëtar. Distribucioni i marketingut ndërkombëtar nuk është vetëm një instrument i marketingut miks, por paraqet një sistem të veçantë. Në këtë sistem ndikojnë faktorë të ndryshëm, sdi bie fjala:21

- zgjedhja e vendve të shitjes; - koncentrimi gjeografik i konsumatorëve; - karakteristikat e produktit; - niveli i përshtatshmërisë; - restrikcionet për zgjedhje të kanaleve të marketingut.

Vendi i zgjedhur për shitje mund të jetë i kufizuar. Prandaj, është e nevojshme të bëhet zgjedhja e mundshme, nga e cila sigurohet qarkullimi dhe shitja e suksesshme e produkteve dhe e shërbimeve. Shtë e mundur që punktete e shitjes ekzistuese, të rinovohen dhe të kenë reputacion më të madh se në periudhat e shkuara. Vnedi i zgjedhur për shitje duhet të jetë

21 G. Lancaster, L.Massingham, Mandzment u marketingu, Beograd, f. 247.

Page 131: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

131

në afërsi të konsiderushme me konsumatorët, ose nëse është sadpoak larg tyre, transporti të jetë i siguruar. Koncentrimi gjeografik është një faktor me rol të theksuar në marketing. Ky faktor ndikon në sietemin e distribucionit në mënyrë të kënaqshme, nëse potencilai i konsumatorve gjeografikisht është i koncentuar nëpër vendbanime të urbanizuara. Në rast se hapësira gjeografike është e gjerë, ndërsa ekziston dispersion i popullsisë sistemi i distribucionit has në vështritësi më të theksuara. Mirëpo, marketingu ndërkombëtar ka për detyrë të ofrojë zgjidhje të volitshme për daljen në mbështetje konsumatorëve, pa marrë parasysh në cilat kushte dhe venbanime jetojnë. Karakteristikat e produkteve janë imperativ që ndikojnë nësistemin e distribucionit dhe në zgjedhjene kanlave të shitjes. Për shembull disa produkte industriale mund të shpërndahen nëpërmjet kanaleve të drejtpërdrejta, ndërkaq, disa produkte që mund të dëmtohen lehtë, të prishen e tjerë duhet të shpërndahen nëpërmjet kanaleve të shitjes, të cilat mundësojnë ruejtjen e nivelit të duhur cilësor dhe sasior të produkteve. Niveli i përshtatshmërisë së kanaleve të shitjes është i varur nga mundësitë e kombinimeve të bashkëpunimit.Në këtë kontekst rol të veçuar për disa produkte mund të kenë kanalet e terthorta, të cilat për produkte të konsumit të zgjtur, krijojnë mundësi të komplementariotetit dhe të ndonjë forme tjetër të kompletimit të gamës së produkteve në një punkt të caktuar të shitjes. Në praktikë mund të shfaqen restrikcione ligjore, por edhe që dalin nga pamundësitë materiale të ndërmarrjes për zgjedhjen e kanalve të shtijes në mënyrë të volitshme, si dhe për funksionimin efektiv të sistemit të kanaleve të distribucionit. Distribucioni përmbush në mënyrë të zakonshme rregullimin ndërmjet ofertës dhe kërkesës në treg. Vepron në sektorin prodhues dhe në sektorin konsumues. Distancat fizike gjeografike dhe dëshirat heterogjen, shpeshë të shndërruara në kërkesa, racionalizohen dhe përmbushen në masë të madhe duke iu falenderuar funksionit të distribucionit. Ky instrument mundëson shmangien në mes prodhuesve dhe konsumatorëve. Hardy & Magrath22 vejnë në pah dobinë që del nga kanlet e distribucionit. Mënyra se si kanalet e shpernrarjes (distribucionit) krijojnë dobinë, duke ulur shmangiet midis prodhuesve dhe konsumatorëve Dobia e formës Dobia në kohë Dobia në vend Dobia e pronësisë Shmangia në sasi Stoqet Ambalazhi

Shmangia në kohë Stoqet Admnistrimi i rezervave Zinimi Financimi Marrja e porosisë Dërgimi

Shmangia hapësinore Transporti Magazinimi Dhe Ambalazhimi Livrimi

Shmangia e informacionit Nxitja ose komunkimi i informacioneve “Feedback” ose mblerdhja e informacioneve Shmangia e pronës Blerje dhe shtije Kredit Pagesat, financimi Dokumentet e

22 P. Dubos, A. Jolibert, Marketingu, Tiranë, 1996, f. 658.

Page 132: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

132

shërbimit, Si: rregullimi i produkteve, shërbimi teknik, garancia

Shmangia në asortiment Akumulimi ose ndërtimi i një asortimenti. Ndërtimi gamës

Burimi: Hardy &Magrath Manaxhimi i kanaleve të jashtme të distribucionit është një fushë kyçe në orvatjen e firmave që të fitojnë avatanzhe konkurruese. Sikurse produktet që standardizohen nëpër botë, aftësia për të konkurruar , shërbimet për klientë bëhen gjithnjë e më tepër vitale. Me tendencë që të bëhet më efektive në lëmin e distribucionit, ndërmarrjet duhet të manaxhojnë mirë zinxhin e integruar të ofertës në tregjet e huaja.23

23 Isober Doole and Robin Lowe, Intarnational Marketing Strategy, 2004, f.333.

Page 133: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

133

Rank Brand Country of origin Sector 2006 Brand

Value ($m) Change in

brand value

1 Coca-Cola US Beverages 67,000 -1%

2 Microsoft US Computer Software 56, 926 -5%

3 IBM US Computer Services 56,201 5%

4 GE US Diversified 48, 9 07 4%

5 Intel US Computer Hardware 32, 319 -9%

6 Nokia Finland Telecom Equipment 30,131 14%

7 Toyota Japan Automotive 27, 941 12%

8 Disney US Media/Entertainment 27,848 5%

9 McDonald’s US Restaurants 27,501 6%

10 Mercedes Germany Automotive 21,795 9%

11 Citi US Financial Ser vices 21,458 7%

12 Marlboro US Tobacco 21, 350 1%

13 Hewlett-Packard US Computer Hardware 20,458 8%

14 American Express US Financial Ser vices 19,641 6%

15 BMW Germany Automotive 19,617 15%

16 Gillette US Personal Care 19, 579 12%

17 Louis Vuitton France Luxury 17,606 10%

18 Cisco US Computer Services 17,532 6%

19 Honda Japan Automotive 17,0 49 8%

20 Samsung South Korea Consumer Electronics 16,169 8%

21 Merrill Lynch US Financial Ser vices 13,0 01 8%

22 Pepsi US Beverages 12,6 9 0 2%

23 Nescafé Switzerland Beverages 12,507 2%

24 Google US Internet Services 12, 376 46% 25 Dell US Computer Hardware 12,256 -7%

26 Sony Japan Consumer Electronics 11,6 95 9% 27 Budweiser US Alcohol 11,662 -2%

28 HSBC UK Financial Ser vices 11, 6 22 11%

29 Oracle US Computer Software 11,459 5%

30 Ford US Automotive 11,0 56 -16%

31 Nike US Sporting Goods 10,897 8%

32 UPS US Transportation 10,712 8%

33 JPMorgan US Financial Ser vices 10, 20 5 8%

34 SAP Germany Computer Software 10,007 11%

35 Canon Japan Computer Hardware 9, 968 10%

36 Morgan Stanley US Financial Ser vices 9,762 0%

37 Goldman Sachs US Financial Ser vices 9,640 13%

38 Pfizer US Pharmaceuticals 9,591 -4%

39 Apple US Computer Hardware 9,130 14%

40 Kellogg’s US Food 8,776 6%

41 Ikea Sweden Home Furnishings 8,76 3 12%

42 UBS Switzerland Financial Ser vices 8,734 15%

43 Novartis Switzerland Pharmaceuticals 7,880 2%

Page 134: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

134

44 Siemens Germany Diversified 7, 828 4%

45 Harley-Davidson US Automotive 7,739 5%

46 Gucci Italy Luxury 7,158 8%

47 eBay US Internet Services 6,755 18%

48 Philips Netherlands Diversified 6,730 14%

49 Accenture Bermuda Computer Services 6,728 10%

50 MTV US Media/Entertainment 6,627 0%

51 Nintendo Japan Consumer Electronics 6, 559 1%

52 Gap US Apparel 6,416 -22%

53 L’Oreal France Personal Care 6, 392 6%

54 Heinz US Food 6,223 -10%

55 Yahoo! US Internet Services 6,056 15%

56 Volkswagen Germany Automotive 6,032 7%

57 Xerox US Computer Hardware 5, 918 4%

58 Colgate US Personal Care 5,6 33 9%

59 Wrigley’s US Food 5,4 49 -2%

60 KFC US Restaurants 5, 350 5%

61 Chanel France Luxury 5,156 8%

62 Avon US Personal Care 5,040 -3%

63 Nestlé Switzerland Food 4, 932 4%

64 Kleenex US Personal Care 4, 8 42 -2%

65 Amazon.com US Internet Services 4,707 11%

66 Pizza Hut US Restaurants 4,694 -5%

67 Danone France Food 4,638 3%

68 Caterpillar US Machinery 4, 580 12%

69 Motorola US Telecom Equipment 4, 56 9 18%

70 Kodak US Consumer Electronics 4,406 -12%

71 adidas Germany Sporting Goods 4, 2 9 0 6%

72 Rolex Switzerland Luxury 4, 237 8%

73 Zara Spain Apparel 4, 235 14%

74 Audi Germany Automotive 4,165 13%

75 Hyundai South Korea Automotive 4,078 17%

76 BP UK Energy 4,010 5%

77 Panasonic Japan Consumer Electronics 3, 977 7%

78 Reuters UK Media/Entertainment 3, 961 2%

79 Kraft US Food 3, 943 -7%

80 Porsche Germany Automotive 3, 927 4%

81 Hermés France Luxury 3,854 9%

82 Tiffany & Co. US Luxury 3,819 6%

83 Hennessy France Alcohol 3, 576 12%

84 Duracell US Consumer Electronics 3,576 -3%

85 ING Netherlands Financial Ser vices 3,474 9%

86 Cartier France Luxury 3, 36 0 10%

87 Moet & Chandon France Alcohol 3, 257 9%

88 Johnson & Johnson US Personal Care 3,193 5%

89 Shell Netherlands Energy 3,173 4%

Page 135: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

135

90 Nissan Japan Automotive 3,108 -3%

91 Starbucks US Restaurants 3,0 99 20%

92 Lexus Japan Automotive 3,070 New

93 Smirnoff UK Alcohol 3,032 -2%

94 LG South Korea Consumer Electronics 3,010 14%

95 Bulgari Italy Luxur y 2,875 6%

96 Prada Italy Luxury 2, 874 4%

97 Armani Italy Luxury 2,783 4%

98 Burberry UK Luxury 2,783 New

99 Nivea Germany Personal Care 2,692 4% 10 0 Levi’s US Apparel 2,689 1%

Harta……… Dhjetë korporata ndërnacionale të krahasuara me 10 vende N.rendor Vendet GDP (mil.$) Korporatat Shitjet (mil.$) 1. Danimarka 174.363,0 General Motors 176.558,0 2. Polonia 154.146,0 Wal-Mart 166.809,0 3. Afrika e Jugut 131.127,0 Exxon Mobil 163,881,0 4. Izraeli 99.127,0 Royal

Dutch/Shell 105.366,0

5. Irlanda 84.861,0 IBM 87.548,0 6. Malajzia 74.634,0 Siemens 75.337,0 7. Kili 71.092,0 Hitachi 71.858,5 8. Pakistani 59.990,0 Sony 60.052,7 9. Zelanda e Re 53.622,0 Honda Motors 54.773,5 10. Hungaria 48.355,0 Credit Suisse 49.361,0 Burimi: Shitjet: Fortunë, 31 korrik 2000; GDP: Banka Botërore, World Development Report, 2000; Globalizimi f. 68.

2. Strategjia e kanaleve të shitjes në marketingun ndërkombëtar Distribucioni dhelet e shitjes në marketingun ndërkombëtar kanë mbështetje në strategji të caktuara. Sikurse që ndodhin ndryshime në treg, në teknokodjitë e prodhimit, në sjelljet e konsumatorëve, edhe të kanalet e shitjes nevojitet fleksibilitet i duhur për të mundësuar kryerjën më të mirirë të misionit të ndrajes. Në praktikën e marketingut ndërkombëtar janë të veçuara katër tipe të strategjive të kalanleve të shitjes. Këto janë:

1. Strategjia e formimit të sistemit të kanaleve të shitjes, 2. Strategjia e paraqitjes në treg nëpërmjet kanaleve të shitjes, 3. Strategjia e mbulimit të tregut nëprëmjet kanalave të shitjes dhe, 4. Strategjia e funksionimit të kanaleve të shitjes.

Page 136: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

136

Ky spektër të strategjive mund të vështrohet në paraqitjen skematike, ku vehen në spikamë edhe variantat strategjike. Strategjitë e formimit të sistemit të kanaleve të shitjes STRATEGJITË VARINTAT

STRATEGJIKE Strategjia e formimit të sistemit të kanaleve të shitjes

- sistemi integrues i kanaleve të shitjes - sistemi i pavarur i kanaleve të shitjes

- sistemi i orintuar i kanaleve të shitjes

Strategjia e paraqitur në treg nëpërmjet kanaleve të shitjes

- kanalet e tërthorta të shitjes

- kanalet e drejtpërdrejta të shtijes

Strategjia e mbulimit të tregut nëpërmjet kanaleve të shitjes

- distribuimi intensiv - distribuimi selektiv - distribuimi seleketiv

Strategjia e funksionimit të kanaleve të shitjes

- sjellja aktive ose pasive - orientimi dinamik ose statik - orientimi në prodhim ose në treg

Burimi: BR... Sistemi integrues i kanaleve të shitjes paraqet sistem vetjak dhe të kontrolluar nga ndërmarrja e orientuar për në tregjet e huaja. Sistemi i pavarur i kanaleve të shitjes është hallkë e qarkullimit dhe të aktiviteteit të distributerëve, si dhe të ndërmjetësuesve komplementar, që janë në cilësinë e eksportuesit, të cilët vet e bëjnë kontrollin. Sistemi i orientuar i kanaleve të shitjes është një zgjedhje e ndërmjeme në nës dy sistemeve të mësipërme. Strategjia e kanaleve të tërthorta të shitjes.- Tregu i huaj hulumtohet nëpërmjet ndërmjetsuesve direkt dhe të distributerëve që janë domicil (të locuar, vendosur)në vend të vet.

Strategjia e kanaleve të drejtpërdrejta të shitjes.- Vjen në shprehje kur ndërmarrja vet venë kontakte me trgeun e huaj, pa angazhuar ndërmjetësues nga vendi i vet.

Strategjia e distribucionit intensiv.- Paraqet përfshirje të gjerë të shitjes së produkteve në shumë tregje të huaja (p.sh. Coca cola). Është ky rregull që e shpreh prirjen e ndërmarrjeve që produktet dhe shërbimet t’i plasojnë në numër më të madh të tregjeve. Është fjala për tregje aktive ku blihen disa produkte pë përditshme (mjete ushqimore, pije joaloolike, shypin ditor e tjerë). Punktet e shitjes , meqë janë të përditshme dhe në vazhdimësi me klientin, nuk përmjanë ndonjë interier dhe organzim të

Page 137: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

137

posaçëm të interiserit. Përjashtin bëjnë hipermarketet të cilët kanë organzimi, rregullim, koncentrim që dalloehn nga shitoret e vogla, jo vetëm për nga gama e produkteve të ekspozuara për shitje të pandërprerë.

Strategjia e distribucionit selektiv.- Sipas kësaj strategjie përkufizohet numri i ndërmjetësuesve që shfrytëzohen në tregjet e huaja. Kanalet e shitjes janë të selktuara, që do të thotë veprojnë në lokacione dhe në zona të zgjedhura gjeografike. Edhe produktet që plasohen janë më të rrala dhe më të specialiuzara. Me rastin e ngritjes së objekteve të shitjes merret parasysh mundësia e realizimit të profiti më të madh nga shitja. Në tregjet e jashtme seleksionimi i punkteve të shitjes, por edhe i produkteve bëhet në varshmëri me inetersat e ndërmarrjes, si dhe të faktorëve ndikues të mjedisit (kultura, sjelljet e konsumatorëve, stili i jetës, religjioni e tjerë).

Strategjia e distribuimit akskluziv.- Ka të bëjë me veprimin e një ndërmjetsuesi në territorin e tergut të caktuar. Kjo startegji më tepër është formë e partneritetit në mes prodhuesit dhe tregtarit ekskluziv, i cili në saje të kontratave të lidhura plason produkte ekskluzive në zona të definuara në mënyrë precize. Në to mundësisht nuk duhet të veprojnë konkurrenca, ngase plasohen produkte aksioneve agresive e të zgjedhura për shitje të produkteve të partnetëve prodhues.

Sjellja në biznes mund të jetë aktive dhe pasive. Për përcaktimin e sjelljeve duhet të njihen kriteret, me të cilat nënkuptohet aftësia e mbajtjes së iniciativës dhe e pavarësisë në aktivitetin kretaiv, si dhe në aksionet e marketingut.

Dinamika e kanaleve të shitjes radhiten në të ndryshme, në të shpejtuara, të përshtatshme (dinamike dhe statike).

Orientimi i kanaleve të shitjes është i ndërlidhur me politkat e përcaktimit për treg ose të orientuara në prodhim.

......

3. Tipet dhe struktura e kanaleve të shitjes në marketingun ndërkombëtar Kur bëhet fjalë për llojet dhe strukturën e kanaleve të shitjes në marketingun ndërkombëtar, duhet kuptuar se trajtohen gjërat, subjektet që kanë të bëjnë akterët konkretë në kryerjën e punëvenë lëmin e distribucionit. Ekzistojnë tipe dhe struktura të ndryshme të kanaleve të shitjes në marketingun ndërkombëtar Tipet dhe struktura e kanaleve të shitjes në MN Tipet e agjentëve Tipet e tregtarëve Përfaqësuesi Distributeri Krokeri Dileri Faktori Jober importues Agjent i lidhur Tregtia Përfaqësuesit ndërmetësojnë dhe aranzhojnë kontakte në mes shitësve dhe blerësve. Brokerët janë agjent të pavarur (sigurimi, letrat me vlerë, tregu i ushqimit ).

Page 138: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

138

Faktorët janë lloj special i agjentëve, të cilët kryesisht formohen në banka dhe në organizata tjera financiare. Është tip sikurse i brokerëve, porse shtojnë edhe aktivitetet e financimit. Agjentët e lidhur punojnë në tregun e huaj, por që janë të lidhur me kontratë me kompaninë vendore.. Distributerët janë tip tregtar që kanë të drejtën ekskluzive të shitjes, në emër dhe në llogari të vet për territor të caktuar ose në tërë hapësirën e vendit të vet (importues). Dilerët janë ndërmjetësues ekskluziv afatgjatë në mes prodhuesit dhe distributerit. , por që kanë të drejtë akskluzive territoriale. Tregtia (grosiste, detajiste) është rrjetë e gjerë në cilësinë e ndërmejtësuesve (nga aspekti i marketingut), pa të cilët nuk mund të kryhen punët e distribucionit. .....

4. Niveli dhe gjatësia e kanaleve të distribucionit në marketingun ndërkombëtar

Kanalet distribucionit përfshijnë të gjitha institucionet që ushtrojnë veprimtari të

caktuara, me qëllim që produktet dhe shërbimet të arrijnë në kohë dhe në ahpësirë të duhur. Kanalet e distribucionit janë të llojeve të ndryshme, me çka mundpsohet zgjidhja e tyre nga ndërmarrjet që detyrohen ose përcaktohen të veprojnë në saje të leverdisë materiale me ndërmjetësuesit. Kanalet e shitjes (distribucionit) mund të jenë të mëdhenj dhe të vegjël për nga vëllimi i punëve që e bëjnë, si dhe për nga karakteristikat e veprimtarisë së tyre. Madhësia e kanaleve përputhet me një degë të tërë ekonomike, siç është tregtia. Tregtia, në çdo vend është veprimtari shumë e rëndësishme, si në aspektin e ushtrimit të ve[primtarisë, të punësismit, të pjesëmarrjes në BPV, por edhe në rolin e shpërndarësve, të krinimit të mundësisë së qarkullimit të shpërndarjes së produkteve dhe të shërbimeve nga prodhuesi deti të konsumatori dhe shfrytëzuesi i fundit.

Kanalet e distribucionit klasifikohen për nga gjatësia, ashtu edhe për nga niveli. Faktikisht, gjatësia shfaq rrugëtimin dhe numrin e ndërmjetsëesve. Nëse nuk ka ndërmjetësues, por prodhuesit organizojnë vet shpërndarjen e ofertave, , atëherë gjatësia e kanaleve të shtijes është më e shkurtër, pa si që nuk ka ndërmjetsues. ...

Në secilin kanal të marketingut, ndërmjetësuesit janë të lidhur me ecuri të ndryshme, të cilat janë të natyrës fizike, të mbartjes së pronësisë, si dhe të qarkullimit të infoemacioneve.

Ecuria fizike ka të bëjë me shpërndarjen fizike të produkteve, duke filluar nga lëndët e para deri të finalizimi i tyre në shkallën më të lartë. Ecuria e mbartjes së pronësisë prej një organizate në tjetrën në kuadin e kanalit përkatës, është e drejtë posedimit. Ecuritë e informacioneve ekanë kuptimin e orientimit të ngërgjegjshëm të efekteve që dalin nga reklama dhe format tjera të promocionit.

Page 139: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

139

Gjatësia e kanalve të distribucionit është e varur nga nivelet e kanaleve. Kur ekziston niveli zero, gjatësia është më e shkurtër, sepse drejtpërdrejti bëhet shpërndarja e produkteve, pa ndërmjetësues, por nëpërmjet rrjetit të punkteve të shitjes (shitoreve), ose agjentëve tregtar. Ndërkaq, kur nivel është tre, gjatësia është më e madhe, ngase për të arritur produkti dhe shërbimi deri të konsumatori final, kalohet nëpër nivele të caktuara.

Nivelet e kanaleve të distribucionit janë katër, duke e përfshirë edhe nivelin zero. Nivelet kanë këtë mënyrë të rangimit:

1. Kanali i nivelit zero (nul) Prodhuesi..................................................................................> konsumatori 2. Kanali i nivelit një Prodhuesi..................................................>Shitja me pakicë....>Konsumatori 3. Kanali i nivelit dy Prodhuesi........>Tregtia me shumicë........>Tregtia me pakicë....>Konsumatori 4. Kanali i nivelit tre Prodhuesi.....>Tregt. me shumicë...> Stërshitësi...>Tregt. me pakicë...>konsumatori Në rolin e stërshitësit mund të paraqitet ndonjë firmë e karakterit të tregtisë me shumicë, ose e karakterit të tregtisë me pakicë, ndonjë individ apo agjencion tregtar. Në realitet, po të vështrohet në kuptimin bukval, ndërmjetësuesit, siç është tregtia me shumicë, si dhe tregtia me pakicë janë stërshitës legal, që kanë mbështetje në ligj dhe në uzancat e mira të tregtisë. Stërshitësi ilegal i shfrytëzon kanalet e palejuara që nuk kanë mbështetje në dispozitat ligjore, por shitjet dhe stërshitjet bëhën dorë pas dore. Kanalet e distribucionit kalasifikohen në disa lloje. Tipet më të njohura janë: - kanalet konvencionale të marketingut - Sistemet vertikale të shitjes, - Marketingu vertikal korporativ, - Sistemet kontraktuese, - Sistemet administrative.

Kanalet konvencionale të marketingut i nënshtrohen definicioneve të ndryshme. Autorët Stern dhe El-Ansary i përkufizon si “rrjet që përfshijnë njësi të izoluara dhe autonome, ku secila ushtronnumër të caktuar funksione të marketingut tradicionalisht të definuara.”24 Në realitet një lloj i tillë i rrjetit pothuaj se është inekzitent aktivitetet në kuadrin e kanaleve të marketingut kordinohen nëpërmjet bisedave dhe kontraktimeve, që është një proces i tërësishëm. Lidhur me këtë Etgar është i mendimit se inkorporimi aktiv në kanale të marketingut është çështje e lehtë, kordinimi i kanaleve konvencionale bëhet nëpërmjet çmiemeve dhe të emkanizmave tjerë të tregut të lidhur me çmimin, ndërsa firma distributere është e interesuar dhe mbanë përgjegjësi që të bëjë distribucionin e produkteve deri të niveli që pason.25

24 Stern, L.W. dhe A.I. EL-Ansary, Marketing channels, Prentice-Hall, Englewood Cliffs, N.J., f. 307; cituara në G.L. &L.M.Menadzment u marketingu, Beograd,, 2997, f. 249. 25 Po aty, f.249, cituar nga Etgar M., Effects of Administrative control onefficiency of vertical marketing systems, Journal of Marketing Rsearch, 19076, nr.12.

Page 140: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

140

Kanalet konvencionale të marketingut karakterizohen më tepër në përvojë dhe rutinë, ku dominojnë shpezimet dhe investimet e bëri në fazat përkatëse të procesit të marketingut. Sistemet vertikale të shitjes karakterizohen me faktin se pjesëmarrësit kryesorë të tyre pranojnë varësinë në mes veti, ngase këtë e konsiderojnë inters të tyre afatgjatë. Meqë është fjala për sistem verikal, në krye qëndron firma më e fortë e cila e merr mbi vete përgjegjësinë dhe rrezikun më të madh. Firma e tillë është lider i tërë sistemit. Sistemet vertikale të shitjes janë të kundërta në krahasim me kanalet konvencionale të marketingut. Marketingu vertikal korporativ është një sistem i veçantë qqë i përmbanë dy e më tepër nivele të kanaleve tradicionale të marketingut. Bie fjala në Britaninë e Madhe kërcim më i madh i zhvillimit të industrisë së tekstilit ka qenë integrimi vertikal, në të cilën kanë manaxhuar prodhuesit e të fijeve sisntetike, posaçërishtCourtaulds, në cilësinë e liderit. Kjo strategji ka për qëllim ndërtimin e rrjetit të gjerë të tretisë me pakicë, natyrisht duke e përparuar prodhimin masiv të pëlhurnave, të destinuara posaçërisht për tregun vendor, por të mbrojtura nga konkurrenca e produkteve të lira. Sistemet në fjalë kanë shtrirje nëpër shtete të ndryshme, do të thotë në relacionet e përfshirjes së marketingut ndërkombëtar. Sistemet kontraktuese janë koncept i bazuar në rregullativën ligjore, në saje të të cilës lidhen kiontratat në mes firmave të interesuara. Njëri e mbanë të drejtën kryesore, ndonëse jo në mënyrë eksluzive. Format kryesore të përgjegjësive kontarsktuese janë franshiza dhe grupet koperative dhe volontere.

Franshiza përmban katër sisteme. Këto janë: relacioni prodhuesi – shitësi me shumicë (p.sh. Coca cola, që produktete veta ia shet franshizantëve me shumicë, në mënyrë që këta të fundit e bëjnë amabazhimin në shishe dhe i distruojnë në tregtinë me pakicë). Franshiza në relacionin prodhuesi – tregtia me pakicë, ku mund të bëjnë pjesë serviset e tjerë. Formë tjwetër është sistemi i formuar në relacionin tregtia me shumicë – tregtia me pakicë 9 shitoret me mall të përzier e tjerë). Ndërkaq, sistemi i katërt është franshiza në relacionin spozor i shërbimeve - shitësi me pakicë (bie fjala firmat McDonald’s, National Car Rental e tjerë).

Në konteksttin e spektrit të franshizës, McDonald’s është i interesuar që të gjitha objektet të furnizohen nga furnizuesit e autorizuar, ndërsa punktete shitjes të jenë të rregulluar sipas kritereve të përcaktuara dhe të miratuara nga manaxhmenti i firmës (kohëve të fundit bëhen lëshime, me qëllim të disa adaptimeve në disa mjdise, siç është mjedisi dhe tregu japonez e tjerë). Për të gjithë ata që dëshirojnë të shfytëzojnë franshizën, duhet t’i respektojnë në mënyrë rigoroze esencën dhe finesat e cilësisë së produkteve, por edhe të shërbimeve.

Grupacionet volontere dhe koperative janë të lidhura me tipet e caktuara të tregtisë. Grupacionet volontere më tepër veprojnë me tregtinë me shumicë, të cilat tregohen më efektive, kundrejt grupacioneve koperative, që veprojnë ne rlacionin me tregtinë me pakicë, por që rezultatate e tyre nuk janë aq të kënaqshme.Grupacionet volontere në masë të madhe heqin dorë nga autonima e vet, ngase në aspektin profesional janë të mbuluara nga firmat e tregtisë me shumicë. Të grupacionet koperative

Page 141: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

141

ndodh e kundërta,që do të thotë se më tepër mbështetjen profesionale e ka pronësi të vetën dhe nuk janë aq të varura nfa firmat e tregtisë me pakicë., me të cilat bashkëpunojnë dhe furnizohen prej tyre.

Sistemet administrative janë kanal vertikal i marketingut që mbështeten në kopmaninë dominuese. E parnojnë autoritetin dhe epërsinë e saj, e cila ka të drejtë të kyçet në çfar[do niveli të kanalit të distribucionit. Ky sistem është më i avancuar kundrejt kanalave konvencionale të marketingut.

5. Struktura ekanaleve të distribucionit në marketingun ndërkombëtar

Në kuptimin e përgjithshëm konfiguarcioni i kanaleve të shitjes e përbëjnë strukturën e tyre. Konfiguracioni i kanaleve....26

Konfiguracioni i kanaleve

Vizatimi MM, f.335.

Determinantat e strukturës së kanaleve dhe tërelationships

EKSTERN INTERN

Karakteristikat e konsumatorëve

Kultura

Konkurrenca

Objektivat e kompanisë

Karakteri

Kapitali

Kostoja

Sigurimi (fin.)

Kontyrolli

Kontinuiteti

Komunikimi

26 M.R.Czinkotz, I.A. Ronkainen, International Marketing, Thomson, 2004, f.334.

Page 142: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

142

Burimi: M.R.CZ. & I.A.R. International Marketing, f.336.

Karakteristikat e konsumatorëve

Kultura

Konkurrenca

11.2. f.337

..........

5. Struktura e ndërmjetësuesve në kanalet e shitjes në marketingun ndërkombëtar

Ndërmjetësuesit e locuar në vend

Kompanitë e tregtisë së huaj janë plotësisht ndërmjetësues tregtar të pavarur.

Firmat për manaxhment eksportues

Ndërmjetësuesit eksportues (agjentët)

Konzorciumet eksportuese

Komplemenetet eksportuese (kompani të afirmuara për veprimtari ndërkombëtare)

Ndërmjetësuesit e locur në vendet e huaja

Page 143: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

143

6. Përfaqësitë tregtare në vendet e huaja

Përfaqësitë tregtare në tregjet e huaja janë ndërmjetësues të pavarur dhe të specializuar, që e njohin mirë tregun lokal. Përfaqësitë tregatre e kanë programin e vet të punës, planin dhe prognozimet të mbështetura në objektiva që pretendojnë t’i arrijnë. Po ashtu kanë funksionet aktive, me të cilat realizohen detyrat.

Funksionet e përfaqësive tregtare mund të radhiten në këtë mënyrë:

- funksioni kërkimor,

- funksioni i definimit dhe i konceptimit të ofertës eksportuese,

- funksioni i ndërmjetësimit me rastin e lidhjes së kontratave për eksport,

- funksioni i kontrollit të shërbimeve të pas shitjes,

- funksioni i depozitimit të mallit,

- funksioni i mbështetjes së promocionit.

Në kuptimin e tipeve ekzistojnë tri lloje të marrëdhëneieve të përfaqësimit. Këto janë:

- tipi i provizionit,

- tipi komisionar dhe,

- tipi ekskluziv-distribues.

Tipi i provizionit

Tipi komisionar karakterizohet me punën që bëhet në meër të vet e në llogari të komitetntit.....

Tipi ekskluziv-distribues punën e kryen për llogari të vet, në emeër të eksportuesit.....

7. Tregtia në rolin e kanaleve të distribucionit (marketingut)

Tregtia është veprimatri e blerjes dhe e shitjes së produkteve dhe të shërbimeve. Zënë vend të rëndësishëm në ekonominë e një vendi. Në botën e zhvilluar tregtia është zhvilluar dhe modifikohet pa ndërprerje.Në një farë dore niveli i zhvillimit të tregtisë e simbolizon nivelin e zhvillimit ekonomik në përgjithësi.

Page 144: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

144

P.L.Dubos dhe A. Jolibert27, e shfaqin modelimin e klasifikimeve kryesore të formave të tregtisë në Francë, gjë që është model përafërsisht kompatibil me vendet e tjra të zhvilluara. Së këndejmi, modeli i tillë i prezantuar mund të jetë ilustrativ për tregtinë dhe rolin e saj në cilësinë e kanaleve të distribucionit.

Tregtia bashkëkohore është në interaksion me zhvillimin e sektorëve tjerë, siç është industria, bujqësia, ndërtimataria, turizmi, institucionet financiare e tjerë. Aftësia e tregtisë është e shfaqur nëpërmjet përmbushjes së nevojave dhe kërkesave të konsumatorëve në kuptimin individual dhe masiv.Vështruar nga këndi i kanaleve të shitjes, tregtia, me të gjitha llojet që i ka, është hallkë e pazëvendësueshme në proceset komplekse të ekonomive kombëtare. Në aspektin ndërkombëtar paraqet forcën më të shquar për t’i afruar vendet dhe ekonomitë e tyre. Këmbimi tregtar rëndom është më i përhapuri dhe më i përfaqësuari, prandaj, për këtë arsye e ka peshën e rëndë specifike në kuptimin e kanaleve të distribucionit, përkatësisht të marketingut ndërkombëtar.

Klasifikimet kryesore të formave të tregtisë

Kategorizimet Përshkrimet

Sipas gjatësisë së rrjetit të shpërndarjes Rrjeti ekstra i shkurtër (marketing i drejtpërdrejtë)

Sipas funksionit Funksion me shumicë: siguron lidhjen në mes prodhuesit dhe shitësit me pakicë (blen në sasi të mëdha, magazionon, transporton, , ndan... për t’ia rishitur shitësit me pakicë). Ai bën që prodhuesit të mos ballafaqohen drejtpërdrejt me një numër të madh shitësish me pakicë, që porosisin sasi shumë të vogla, që kërkojnë veprime të shumta transporti, mirëmbajtjeje, magazinimi, faturimi e tjerë.

Faturimi me pakicë.

Sipas madhësisë Tregtia e madhe që varet nga qendrat e vendimeve të rëndësishme

Tregtia e vogël dhe e mesme : tregtore të vogla dhe të mesme.

Sipas strukturës ekonomike Tregtia e përqendruar ose e integruar: organizma që varen nga grupe financiare të fuqishme që sigurojnë tërësinë e funksioneve të grosistit, përgjithësisht me ndërmejtësinë e qendrave të shitjeve dhe

27 P.L.Dubos, A.Jolibert, Marketingu, Tiranë, 1996, f. 708-709.

Page 145: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

145

shitësve me pakicë.

Tregtia e koperuar: tregtitë që ruajnë pavarësinë e tyre juridike dhe që grupohen nën forma të ndryshme (p.sh. “hallka e vullnetshme” e magazinave të shoqëruara nga iniciativa e një grosisti, grupim shitësish me pakicë...)

Tregtia e pavarur: ndërmarrjet e mëdha ose të vogla të pavarura.

Sipas formulës së shitjes Tregtoret (në qendër të qytetit përgjithësisht më shumë se 200.000 refernca, asortiment i gjerë dhe i thellë). P.sh. Printemps, Galerise, Lafayette.

Tretoret popullore: (asortiment më të ngushtë, artikuj me gamë të mesme dhe të ulët, në qendër të aytetit ose në periferi). P.sh. Prisunic, Maroprix.

Sipërfaqet e mëdha të specializuara (me vetshërbim të lirë në mobilje, veshje, elektronikë). P.sh. Darty, Nasa VetirKiabi...

Hipertregjet (sipërfaqe të mëdha më shumë se 2.500 m2, me një asortiment të gjerë dhe pak të thellë, që praktikojnë çmime të ulëta). P.sh. Carrefour, Auchan, Euromarche.

Supertregjet (nga 400 deri 2.500 m2).

Superrjetet(më pak se 400m2, me shërbim të lirë, asortiment i ulët).

Tregtoret e vogla (butiqet në qendër të qyteteve, më me pak se 120 m2, tradicionale, ose me shërbim të lirë).

Forma të reja shitjeje: shitje e drejtpërdrejtë me katalog, me dërgim, me telefon, shitje në tregjet e panaireve.

Sipas strukturës juridike Kooperativat

Page 146: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

146

Ndihmëse (Ndërmarrje që hallkat e magazinave të çdo madhësie).

Shoqëritë e pavarura, që grupojnë blerjet e tyre

Hallkat e vullnetshme

Koncesionet (shembull: automobili ejterë).zotërojnë dhe administrojnë

Sipas teknikave të formave të shpërndarjes Tregtia moderne: përdoruese e teknikave të reja në mallra, transport, logjistikë, pagese, telematike, , mënyrë shitjeje (telefon, korrespondencë, elektronike...)

Tregtia tradiicionale që përdor pak teknikat moderne të shpërndarjes.

Sipas strukturës

(Rosenbloom)

Struktura kryesore: përfshinë pjesëmarrësit që sigurojnë funksionete negocimit, të blerjes, të shitjes dhe të transfertës në emër të pronarit të mallrave.

Struktura ndihmëse: mënyra sipas së cilës një tërësi detyrash të shpërndarjes (përjashtuar shitjen, blerjen dhe transfertën e titullarit) i sjell shërbime anëtarëve të kanalit (transporti, lidhjet telematike, logjistike...).

Burimi. Marketingu, botim françes, f.708-709.

.....

7. Shitja me shumicë nëtregjet e huaja

Ndërmarrjet e tregtisë me shumicë janë subjekte plotësisht të pavarura. E kanë statusin e ushtrimit të aktiviteteve të blerjes dhe të shitjes me shumicë. Janë ndërmarrje të rëndësishme në kuadrin e degës së tregtisë, ndërkaq në cilësinë e kanalve të duistribucionit janë të karakterit të tërthortë. Është me rëndësi të madhe në cilësinë e ndërmjetësuesit.

.....

Page 147: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

147

Shitja me shumicë nëpër disa vende Vendi Numri i

SHSH Të punësuarit në një SHSH

Shtija em pakicë sipas SHSH

Banorët sipas SHSH

SHBA 416.000 13 5 564 Irlanda 3.073 14 11 1.139 Austria 12.890 12 3 582 Suedia 27.913 7 3 145 Ish BRSS 1.000 120 481 174.922 Belgjika 57.079 3 2 174 Britania e Madhe

80.104 14 3 698

Izraeli 4.862 8 8 782 Japonia 429.000 10 4 278 India 116.000 - 32 5.612 Turqia 24.592 4 20 1.923 Kili 561 28 42 20.856 Brazili 46.000 10 61 2.820 Koreja e Jugut 45.568 4 21 878 Italia 120.366 5 8 473 Egjipti 1.766 24 1 25.595 Ish Jugosllavia

1.110 124 70 20.000

Burimi:BR....

Madhësia dhe statusi i tregtisë me shumicë, në cilësinë e një kanali ë rëndësishëm të marketingut, ndryshon prej vendi në vend. Problemet e strukturës fragmentare të shitjes me shumicë shfaqen si më poshtë: kontaktet e vështirësuara të biznesit, pengeat financiare, asortimenti i ngushtë i shitjes, përkufizimet hapësinore gjeografike, shërbime më të pakta të pas shitjes. ....................... Shitja me pakicë në tregjet e huaja Struktura e shitjes me pakicë është e varur nga zhvillimi ekonomik i një vendi. Është e nevojshme të bëhet analiza prej një vendi në tjetrin. Në Gjermani 75% të qarkullimit të tërësishëm të tregtisë me pakicë realizojnë tregtitë e mëdha, ndërsa në Itali 75% të qarkullimit të detajistëve realizojnë tregtitë e vogla dhe të mesme.

Page 148: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

148

Lidhur me zhvillimin dhe strukturën e tregtisë me pakicë janë të shfaqura veçanërisht në vendet e pazhvilluara. Faktikisht gjendja e nivelit të tregtisë me pakicë është ilustrim i pozitës së zhvillimit të ekonomive të caktuara. Madhësia e shitjes me pakicë nëpër disa vende (sipas numrit të punonjësve) Vendet Numri mestar i të

punësuarëve (TP) Vendet Numri mesatar i të

punësuarve (TP) 1. Pakistani 1 10. Zelanda e Re 4 2. Irani 1 11. Austria 7 3. Italia 1 12. Gjermania 9 4. Kina 2 13. Afrika Jugore 7 5. Egjipti 2 14. Britania e

Madhe 7

6. Meksika 2 15. Venzuela 7 7. Spanja 2 16. Kanada 9 8. Brazili 4 17. Gana 11 9. Japonia 4 18. SHBA 11

Burimi: BR........

Tregtia me pakicë në botë zhvillohet nëpërmjet hiëpermarketeve, shtëpive të mallrave, supermarketeve dhe supereteve.

Hipermarketi (në francë) cca 65.000 m2 hapësirë.

Shtëpitë e mallrave dhe diskontet: 25.00 m2 hapësirë.

Supermarketet: 10.000 – 17.000 m2 hapësirë.

Superetet: 300 – 1.300 m2 hapësirë mestarae të shitjes.

Ndërmarrjet më të mëdha të tregtisë me pakicë gjenden në SHBA, Japoni, Francë dhe në Britani të Madhe. Në vitin 2000 njiheshin 24(???) kompani më të shquara të tregtisë me pakicë.

Tregtia me pakicë shquhet me këto karakteristika:

- Internacionalizimi i shitjes me pakicë;

- Marketingu i drejtpërdrejtë (direkt);

- Shitja me katalog nëprëmjet postës;

- Shitja nëpërmjet kompjuterit;

- Marketingu network (formë e zhvilluar e shitjes personale).

Page 149: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

149

.......

Format e partneritetit të angazhimit të distribucionit ndërkombëtar

Në përmasat ndërkombëtare mund të ndodhin probleme rreth mbylljes së kanaleve të distribucionit. (Faktorët kulturor, të konkurrencës dhe rreziku i panjohur).

Kanalet jo adekaute ekzistuese

Shoqërorizimi i sistemit ekzistues i distribucionit.

Franshizingu ndërkombëtar.

Format e pavarura të angazhimit të distribucionit ndërkombëtar

Filialat e shitjes

Ndërmarrjet e shitjes në botën e jashtme

......

LOGJISTIKA NË MARKETINGUN NDËRKOMBËTAR

1. Nocioni i logjistikës së marketingut ndërkombëtar

Logjistika e marketingut ose distribucioni fizik në marketingun ndërkombëtarmerret me aktivitetet e transportimit të mallrave, ngarkimin, zhgarkimin dhe depozitimin në mënyrë efikase dhe të suksesshme. Meqenëse për nga aspekti fizik, i disonancave më të mëdha gjeografike, i kushteve të ndryshme në relacione më të gjata të transportimit, logjistika e marketingut është më e koklavitur, prandaj si e tillë ka kuptim më të gjerë në krahasim me distribucionin fizik.

Logjistika e marketingut në përmasa ndërkombëtare imponon nevojën për përshtashmeëri të kërkesave të tregut, duke iu përgjigjur kërkesave të tregut në mënyrë efiçeiente. Ushtrimi i suksesshëm i këtyre aktiviteteve duhet të jetë në interaksion me objektivat e parashtruara. Logjistika ndërkombëtare e marketingut pretendon t’i plotësojë së paku pesë objektivat e radhitura në vijim:

1. Maksimizimi i numrit të përgatitur dhe të realizuar në raport me porositë e pranuara;

2. Minimizimi i kohës së nevojshme nga momenti i pranimit të porosisë deri të dërgimi i produkteve;

Page 150: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

150

3. Minimizimi i dështimeve në mes dërgeses së prmetuar dhe të realizimit të vërtetë;

4. Minimizimi i dëmeve në tranzit;

5. Zvogëlimi i shpenzimeve të tërësishme të distribucionit.

.......

Dallimet në mes logjistikës vendore dhe ndërkombëtare janë të natyrës:

- organizative,

- institucionale dhe,

- funksionale.

............

2. Aktivitetet e logjistikës në marketingun ndërkombëtar

Aktivitetet e logjistikës në marketingun ndërkombëtar janë të shumëllojshme. Ushtrimi i tyre mundëson implementimin e poltikave të distribucionit në praktikë. Aktivitetet më të shquara dhe të domosdoshme janë:

- Transporti ndërkombëtar,

- Amabalazhimi i produkteve industriale,

- Punët e depozitimit dhe stacionare të logjistikës,

- Manaxhimi me stoqet.

2.1. Transporti ndërkombëtar

Page 151: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

151

KREU I XVII

PROMOCIONI NË MARKETINGUN NDËRKOMBËTAR

1. Specifikat e promocionit në marketingun ndërkombëtar

Promocioni ndërkombëtar është aktivitet që përqëndrohet në krijimin e kushteve për qarkullim të rregullt të informacioneve, për plasim të porosive të dobishme dhe për mësuarje dhe lehtësim për blerje dhe të produkteve të dnryshme. Promocioni në cilësinë e instrumentit të marketingut miks, për nga koncepti dhe objektivat është i njëjtë si në marketingun vendor. Dallimet në marketingun ndërkombëtar shfaqen për shkak të specifikave, kushteve, faktorëve, që janë të pranishëm nëpër mjedise dhe tregje të huaja. Natyrisht, për shkak të ndryshimeve dhe variableve ndikuese nëpër mjedise ndërkombëtare, promocioni ndërkombëtar bëhet instrument më i ndëlikuar, më i angazhuar, duke i analizuar rrethanat specifikat përkatëse, për t’i përshtatur aktivitet komunikuese dhe për të shënuar efekte të nevojshme.

Derisa pormocioni në ekonomitë kombëtare i ka gjërat e qarta, që nga ligjet deri të sjellja e konsumatorëve, konkurrenca e tjerë, në relacionet ndërkombëtare dka poltë raste me karaketr ekzotik, me të pa njohura dhe me karakteristika që dallojnë në mentalitet, në kultura dhe në sjelljet e konsumatorëve në përgjithësi. Së këndejmi, promocioni në marketingun ndërkombëtar merr dimensione më të gjera, më të ndërlikuara dhe me qasje që iu përgjigjen marrësve të porosive.

Komunikimi n[ i marketingut ndërkombëtar28

Promocioni i marketingut29

...

Promocioni në marketingun ndërkombëtar është instrument tejet i rëdnsësishëm, ngase me përmabtjen dhe veprimet e tij është:

- stimulues i këmbimit,

- instrument i karaketrit komunikativ,

- instrumenti më elastik i marketingut.

.......

28 I.D.&R.Lowe, Internatinal Marketing Strategy,, 2004, f. 295. 29 Gilbert A. Churchil, JR, J. Paul Peter, Marketing,Creating, Value for Customers, Irwin, McGraw-Hill, 1998, f. 448 et….

Page 152: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

152

Për shkak të ndryshoreve të pranishme nëpër mjedise dhe tregje të huaja, has në pa parashikime, në situata të pavolitshme, që janë pengesa në realizimin e misionit. Problemet më kryesore në promocionin ndërkombëtar janë:

- kur ndërmarrjet nuk i dieferencojnë sa duhet ngashmeritë dhe dieferncat në mes të shteteve,

- gjuhët e ndryshme me të cilat komunikohet në botë,

- dallimet në kulturë, në kuadrin e konglomeratit të subkulturave,

- kufizimet ligjore dhe të tatimeve nëpër vende të ndryshme,

- simbolet që ndryshojnë për nga domethënia dhe interepretimetkonvencionale,

- Tradita e popujve, duke e pasur parasysh respektin që e kanë nga kombet përkatëse,

- Vlerat dhe normat nëpër shtete të ndryshme,

- Shpenzimet si një kategori e pashmangshme, por e domosdoshme në aktivitetet e promocionit.

...........

2. Aktivitetet e promocionit në marketingun ndërkombëtar

Promocioni në marketingun ndërkombëtar mund të organizohet nga format e ndryshme të aktiviteteve. Format e organizimit paraprakisht kanë mbështetje në dimensionet e promocionit.

Dimensionet e promocionit mund të paraqiten nëpërmjet skemës së më poshtme:

Intarnational M. Strategy, f. 296

Dimensionet janë të ndërlidhura me faktorët e mjesisit, siç janë: faktori ekonomik, i kulturës, demografik, politiko-juridik.

...............

Page 153: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

153

Aktivitetet kryesore të promocionit ndërkombëtar klasifikohen në:

- propagandën ekonomike ose reklamën,

- shitja personale,

- nxitja e shitjes,

- marrëdhëniet me publikun.

2.1. Propaganda ekonomike në marketingun ndërkombëtar

Propaganda ekonomike karakterizohet një subinstrument, që nganjëherë krahasohet me tërë instrumentin emarketingut ndërkombëtar. Në marketingun ndërkombëtar është instrument më i ndieshëm, më delikat dhe shumëdimensional në krahasim me marketingun vendor. Përmbajtjen e sfidave e krijojnë ndikimet e shumta të faktoëve të mjedisit, por në veçanti edhe të konkurrencës.

Propaganda ekonomike ka veçori të instrumentit që ofron informacione për konsumatorët e huaj, iu jep mesazhe dhe iu ndihonë si të blejnë, ku të blejnë, nga kush të blejnë dhe me çfarë kushtesh të blejnë. Për të dhënë përgjigje sa më të sakta lidhur me pyetjet e shtruara, vështirësitë janë të shumta, ngaqë në tregje të huaja dominojnë kultura të ndryshme, nivele të ndryshme të zhvillimit ekonomik, mënyra të jetesës dhe sjellje të ndryshme të ndryshme të konsumatorëve. Çdo vend mund të dallohet me ndonjë specifikë. Prandaj, për të qenë e suksesshme propaganda ekonomike ndërkombëtare është e domosdoshme që paraprakisht të bëhen analizat gjithëpërfshirëse, politike, ligjore, të mentaliteteve, të religjioneve dhe të elemeteve tjera që e përbëjnë kulturën e kombeeve përkatëse.

Nga asspekti i gjerësisë dhe i deiemnsioneve, propaganda ekonomike në marketingun ndërkombëtar ndeshet me risi të panjohura në tregun vendor. Njohja dhe respektimi ideterminanatave të mjedisit janë parakusht për suksesin e mundshëm të aktiviteteve propaganduese për mallrat që plasohen në tregun e synuar.

Përkundër të gjitha vështirësive, në botë është e përhapur propaganda ekonomike; pothuaj çdokund, natyrisht me intensitete të diferencuara. Është e pransishme për shkak të efekteve që arriehn nëpërmjet aktiviteteve të saj. Ndërmarrjet i planifikojnë shpenzimet, si dhe efektet, që refektojnë me shitje më të madhe, me ndryshim të sjelljeve të konsumatorëve, me shtimine imixhit të marakave të produkteve dhe të vet firmave, dhe përfundimisht me realizimin më të madh të profitit.

Shpenzimet janë të mëdha, sa që e marrin epitetin e investimeve. Sipas të dhënave statistikore, në dekadat e fundit të shek.XX, po ashtu në vitet vijuese të shek.XXI, shpenzimet për propagandë shtoehn me normën mestare prej 10% në vit.

Page 154: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

154

Vendet që vitin 1990 kanë shepnzuar më shumë se një miliardë $

Vendet Gjithsej Shtypi TV Radio Kinemaja Outdoor

Australia 3,548.0 1,869,7 1,057,9 335.2 63.3 221.9

Austria 1,012.0 566.0 264.7 119.3 - 62.0

Belgjika 1,223.5 527.4 321.4 21.5 13.8 134.5

Brazili 3,186.5 1,121.8 1,825.9 153.0 - 63.6

Danimarka 1,377.2 897.1 129.3 22.6 12.1 19.6

Finlanda 1,800.2 1,167.3 210.3 62.5 1.3 40.8

Franca 12,891.9 3,627.0 2,523.3 619.8 84.5 1,138.6

Gjermania 13,944.4 8,429.8 1,708.2 550.8 136.2 420.9

Italia 5,709.7 2,466.9 2,908.1 91.7 - 243.0

Japonia 38,433.6 11,971.1 11,164.4 1,612.7 - 4,347.7

Koreja Jugore

2,826.2 1,370.0 845.2 134.7 - 473.3

Meksika 2,199.3 314,4 1,649.1 235.8 - -

Holanda 4,334.6 2,232.4 331.7 59.9 7.1 80.7

Norvegjia 1,233.4 730.9 20.0 8.0 9.6 17.6

Spanja 10,348.3 4,051.8 2,393.8 784.9 58.9 363.0

Suedia 2,729.3 1,706.8 39.0 - 11.8 78.3

Zvicra 4,098.0 1,895,3 162.7 41.0 22.3 299.5

Tajvani 1,569,2 710.4 458.1 84.7 5.5 35.3

Britania e Madhe

15,726.0 9,055.6 4,149.4 200,9 69.6 503.3

SHBA 128,640.0 42,174.0 28,405.0 8,726.0 - 1,084.0

Burimi: BR.....

Page 155: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

155

Propaganduesit më të mëdhenj në botë të cilët në vitin 1995 kanë tejkaluar vlerën prej një miliardë $

Emri i firmës që ka ppropaganduar

Shpenzimet(investimet) e tërësishme

Në trgeun e SHBA-ve

Në kontinentin e Azisë

Në kontinentin e Evropës

Në kontinentin e Amerikës Latine

Procter&Gamble 5,336.7 2,777.1 500.9 1,753.1 214,5

Philip Morris 3,412.6 2,046.9 119.2 579.4 78.4

Unilever 3,268.4 858.3 424.3 1,564.3 333.2

General Motors 2,859.4 2,046.9 39.0 583.8 96.3

Nestle SA 1,903.1 487.3 290.2 955.0 144.0

Ford Motor Co. 1,874.6 1,1,49.2

147.9 508.0 38.3

Toyota Motor Corp.

1,815.3 733.4 836.7 203.2 0.8

Pepci Cola 1,575.9 1,197.0 84.3 70.4 169.3

Johnson&Johnson

1,484.3 1,1,73.3

106.0 124.9 54.6

McDonald’s 1,353.1 880.0 0.0 488.2 0.0

Nissan Motor Co.

1,335.8 466.4 553.9 282.1 7.2

Sony Corp. 1,277.2 674.3 386.2 185.4 8..0

Kellogg Co. 1.170.7 739.7 43.4 291.2 56.0

Mars Inc. 1,151.0 416.1 99.0 625.3 0.0

L’Oreal 1,100.6 480.9 13.4 583.6 7.1

Honda Motor Co.

1,007.0 534.2 422.4 101.8 0.0

Burimi Branko Rakita, Megjunariodni marketing, , f. 547. Marrë nga Advertisin

.....

Page 156: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

156

Në vitin 1990 20 vende në botë kanë pasur më shumë se një miliardë shpenzime për propaganden ekonomike (natyrisht për propagandë të brendshme dhe ndërkombëtare). Bie fjala, në vitin 1995 SHBA kanë harxhuar 140 miliardë (?) për shpallje propagandistike (prej tyre 100 miliardë jashtë Amerikës).

Në përmbyllje të shek.XX shpenzimet mesatare për kokë banori në botë për propagandë ekonomike kanë qenë 55 $. Mirpo, kjo mesatare është e ndryshueshme varësisht nga vendet sa janë të zhvilluara apo të pazhvilluara. Mestarja në SHBA per capita ishte 508 $, në Norvegji 460 $, në Japoni 415 $, në Francë 378 $, në Holandë 352 $, në Kanada 252 $, në Gjermani 236 $, në Britaninë e Madhe 230 $, në Australi 217 $ në Zelandën e Re 170 $, në Suedi 163 $ e tjerë.

Rangimi i 25 firmave në SHBA për shpenzimet për propagandë ekonomike në vitin 1998

Nr.ren. Firma Selia (Domicili) Shpenzimet për PE jashtë SHBA

Shpenzimet për PE në SHBA

Shpenzimetbotërore për PE

1. Procter&Gamble

Cincinatti, OH 3.085,,2 1.792,3 4.747,5

2. Unilever Roterdam/Londër 2.737,3 691,2 3.428,5

3. Nestle Vevey,Switzeland 1.559,3 273,8 1.883,0

4. Volkswagen Wolsbur,Germany

1.070,4 255,4 1.325,8

5.Ford Motor Co.

Dearbirn, MI 1.049,5 1.180,0 2.229,5

6. General Motors

Detroit 1.039,3 2.154,2 3,193.5

7. Toyota Motor Corp.

Toyota City, Japan

1,034.9 657.5 1,692,4

8. Coca Cola Co.

Atlanta 1,011.5 315.8 1,327,3

Page 157: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

157

9.Peugeor Citroen

Paris 854.9 0 855,0

10. L’Oreal Paris 840.9 403.1 1,244.1

11. Mars Inc. McLean, VA 793.0 276.6 1,069,6

12. Sony Corp. Tokyo 775.1 562.6 1,337.7

13. Philip Morris Cos.

New York 715.8 1,264.4 1,980.2

14. Henkel Dysseldorf 699.2 1,3 700.5

15. Renault Paris 688.2 Ferrero 0,1

688,3

16. Nisan Motor Co.

Tokyo 663.6 461.3 1,124.9

17. Fiat Turin, Italy 628.3 3.7 632.0

18. Honda Motor Co.

Tokyo 603.2 491.0 1,094.2

19. Colgate-Palmolive

New York 569.9 135.4 732.3

20. McDonald’s Corp.

Oak Brook, IL 592.3 571.7 1,164.0

21.Ferrero Prugia, Italy 558.7 22.6 581.3

22. Danone Group

Levallois-Perret, Francë

550.0 38.6 588.6

23. Daimler-Chrysler

Stuggart, Germany

Auburn, MI

522.4 1.399.7 1,922,1

24. Cao Corp. Tokyo 511.8 71.7 583,5

25. BMW Munich, Germany 455.9 106.1 562.0

Burimi: Prof.dr. Tanja Kesic, Integrirana marketinska komunikacija, Zagreb, 2003, f.556.

Page 158: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

158

Investimet për propagandë ekonomike në shtetet e zhvilluaraveçse shtohen. Në vitin 2000 vetëm në SHBA për propagandë ekonomike janë shpenzuar 233 miliardë $, që nga kjo shumë një pjesë e dukshme është harxhuar nëpër vende rë ndryshme jashtë Amerikës nëpërmjet kompanive multinacionale.30 Shpenzimet për reklamënë vendet tjera janë shtuar për 60% për një dekadë, në periudhën prej 1990 deri në vitin 2000.

Në tabelë shihet se në vitin 1998 për propagandë ekonomike ka investuar 17 shtete më tepër se një miliardë dollarë US. Në këtë rangim prinë kompania Procter and Gamble. Më së shumit është harxhuar për propagandimin e produkteve të konsumit të zgjatur për familje, madje automobilat, suhqimi i shprjtë, pijet joalkoolike e tjerë.

Përveç investimeve për propagandë ekonomike, konsiderohet se për nxitjen e shitjes janë shpenzuar 500 miliardë US dollarë.31

Shpenzimet e 15 top firmave për reklamë në vitin 2001

Rangu i propaganduesve

HQ vendet Worldwide

US$bn

Ndryshimi nga viti 2000 (%)

US$bn

1. Procter&Gamble

US 3,82 6.6 1,70

2. General Motors

US 3,03 -20.1 2.21

3. Unilever MB/Holandë 3.0 2.6 0.57

4. Ford SHBA 2,31 3.0 1.27

5. Toyota Japan 2,21 -3.1 0.77

6. AOL Time Warner

SHBA 2,10 9.5 1.56

7. Philip Motors SHBA 1,93 -19.0 1.33

8. Daimler-Chrysler

Gjermani 1,84 -12.4 1.40

9. Nestle Zvicer 1,80 3.2 0.50

10. Volkswagen Gjermani 1,57 -2.0 0.46

30 Tanja Kesic, Integrirana marketinska komunikacija, Zagreb, 2003, f. 556, cituar nga Choen, R. Tresentation on AdvertisingExpenditures-Insiders report, , New York: McCann-EricsonWorlwide, Dhjetor, 1999, f. 12. 31 Po aty, f. 556.

Page 159: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

159

11. Honda Tokyo 1,43 5.6 0.68

12. McDonald’s SHBA 1,41 -3.6 0.67

13. Coca-Cola SHBA 1.40 6.5 0.41

14. L’Oreal Francë 1,35 -2.1 0.50

15. Walt Disney SHBA 1,26 -1.6 1.05

Burimi: I. Doole&R.Lowe, International Marketing Strategy, Thomson Learning, 2004, f. 311,

Ë marrë nga Advertising Age, 11, November, 2002.

Mjetet e investuara për propagandë ekonomike, si dhe për format e nxitjes së shitjes kanë origjinën nës shtetet e zhvilluara, ku edhe janë zhvilluar aktivitetet propagandistike dhe format tjera të promocionit. Ndërkaq, vendet e pazhvilluara ngelin plotësisht prapa kundrejt vendeve të zhvilluara. Është shënuar disproporcion frapant në mes shpenzimeve në sferën e të zhvilluarëve dhe të atyre të pazhvilluarëve. Derisa në disa shtete shpenzimet mestatare për promocion per capita janë më të vogla se 1 $ (Nigeria, Laosi, Vijetnami e tjerë), në Japoni kjo mestarae ka arritur shumën në 2.100 $.32

Plani për promocion, e në veçanti për propagandë ekonomike, përfshinë specifikat për vendin që shestohet. Mirëpo, kohëve të fundit, është prezente strategjia globale e marketingut dhe promocionit promocionit, ku përfshihet propaganda globale. Propagandimi global më tepër përkufizohet reklamën e produkteve të standardizuara, ndonëse edhe për produkte tjera të cilat të rëndësishëm për treg.

Komunikimi global mundësohet nëpërmjet vlerësimit të disa faktorëve, siç janë: strutura e konsumit, ngjashmëria motivev për blerje, gjuha, segmentet ndërkombëtare e tjerë.

Struktura e konsumit është e ndëlidhur me laryshinë e produkteve dhe të shërbimeve që janë në funksion të përmbushje së nevojave dhe të kërkesave të konsumatorëve. Nëse konsumi i produkteve ka mbështetje të njëjta për produkte, si p.sh. Coca cola, atëherë propaganda ekonomike është e karketrit global, me rregulla pothuaj të ngjashme në secilin mjedis në botë.

32 Po aty, f. 557; cituar nga: Cassino K.D. “The Word of Avdertising”, American Demographics, , Nëntor, 1997, f. 57-60.

Page 160: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

160

Ngjashmëritë e motiveve për blerje, bie fjala të ndonjë marke të automobilave, ku mund të dominojë siguria, racionaliteti ekonomik e tjerë, imponon nevojën për propagandim global të produkteve përkatëse.

Gjuka është një instrument komunikimi, nëpërmjet të cilës plasohen apelet dhe porositë se çfarë përmbajnë produktet që duhet të blehen. Standardizimi i gjuhës shfaqet më kusht të përdorimit të njëjtë në më shumë vende. Gjuha angleze përfaqëson dominimin në shumë vende. Në botë më se 600 milionë flasin gjuhën angleze, ndërkaq, edhe shumë të tjerë angazhohen që ta mësojnë dhe të komunikojnë me këtë gjuhë. Është ky një element tepër ndikues në globalizimin e propagandës ekonomike, me program dhe fushatë unike në shumë vende të botës.

Segmentet ndërkombëtare të tregut mund të jenë të njëjtë me kërkesa të homogjenizuara, pa marrë parasysh në cilin vend gjenden konsumatorët. P. Sh. Paveshjet gjins të Levis-it janë rast tipik që e karakterizon fushatën propaganduese pothuaj në mbarë botën. Në propagandim mbizzotëron gjuha për të rintë, përkatësisht për tinexherët dhe grupe të studentëve.

Propagandimi global i ka përparësitë e veta. Strategjia globale e marketingut nëpërmjet propagandës globale, është e pranishme të produktet e standardizuara, ose të atyreve që janë afër standardizimit. Për ekspertët e stratgjive të marketingut shfaqen përparësi të ndryshme, mjaft të rëndësishme. Këto përparësi mund të veçohen nga këto aspekte:33

- ekonomia e vëllimit në prodhim dhe në distribucion,

- shpenzimet më të ulëta të marketingut dhe të propagandës,

- shpenzimet më të ulëta të produksionit të shpalljeve,

- mundësitë e penetrimit më të shpejtë të produktit n[ baza globale,

- imixhi konzistent ndërkombëtar i produktit dhe i ndërmarrjes,

- thjeshtësimi i programeve të koordinimit dhe të kontrollit të marketingut, të komunikimit dhe të programeve tjera.

.............

.....Po ashtu, ekzistojnë edhe probleme rreth ptopagandimit global.

.......

33 Ibid., f. 558.

Page 161: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

161

2.2. Shitjet personale në marketingun ndërkombëtar

Është kjo një formë e përhapur e promocionit. Për disa lloje të produkteve luan rol të veçantë, sidomos kur është fjala për konsum të gjerë. Në vendet e zhvilluara, me teknologji të lartë, është e përhapur aktivitetit i promocionir nëpërmjet shitjes personale. Me këtë formë janë në kontakt shitësi dhe blerësi. Ofrohen të dhëna që i interesojnë klientit, demonstrohen produktet dhe mund të lindin aty për aty motivet për marrje të vendimit tpër blerje.

Një praktikë e tillë është e përhapur në kuptim të gjerë. Vjen në shprehje “rrjeti i marketingut”. Kompanitë që kanë plasman dhe marka me imixh kanë mundësi t’i zgjërojnë rrjetat e tyre të shitjes në shumë vende të pazhvilluara pikërisht nga shkaku se pagat janë më të ulëta dhe kostoja e propagandimit, por edhe e shtimit të vëllimit në shitje vjen në shprehje. Në Kosovë, bie fjala shitja personale është e përhapur kohëve të fundit për fshesën e firmës amerikane “Rainbon..”

Agjendtët, përkatësisht operativistët që merren me shitje personale duhet të jenë të përgatitur, si në shprehje ashtu edhe në sjellje, për të ngulitur përshtypje tek blerësit. Paraprakisht duhet të përgatiten, duke e përsosur elokuancën, si dhe në demontrimine produkteve që i plasojnë.Sipas Degon “fjala është mjeti i komunikimit, pa dyshim më i vjetri”34, është e vësjtirë për t’u kontrolluar, jo mjaft e kuptueshme, që paraqet një fushatë të fjalëve. NË SHBA në vitet e 40 të shekullit XX “fushatat e fjlaëve” sikur u bënë zotëruese të tregut, ngase ato “konsistonin në përhapjen e fjalëve favorizuese për një produkt apo shërbim, nga disa persona që futeshin në publik, në ekspozita apo sallone” Dyen (1987)35. Kësisoj, fjala shërben si një media e rëndësishme, veçanërisht në shitjen personale, me çka ndërmarrja e informon opinionin në mënyrë të kufizuar dhe, njëkosisht, e shton vëllimin e shtijes.

2.1. Nxitja e shitjes në marketingun ndërkombëtar

Nxitja e shitjes është një formë e aktiviteteve të promocionit. Ka autorë që e quajnë “dinamikë tretare”, duke impenjuar mënyra dhe qasje për të shtuar vëllimin e shitjes. Nxitja e shitjes është një nga fornmat empririke të shquara në fushën e marketingut ndërkombëtar. Për t’ia arritur qëllimit zbatohen metoda të ndryshme, të cilat janë të karaketrit material dhe psikologjik.

Nxitja e shitjes mundëson përparime në vëllim dhe në furnizim me produkte dhe shërbime. Qasjet nuk të njëjta çdokund. Në vendet e zhvilluara ndërmarrjet për produkte me vlerë distributerëve iu japin lirime dhe beneficione tjera, me çka shtohet motivimi për angazhim më të madh dhe shtim të vëllimit të shitjes. Në vendet e pazhvuilluara më tepër janë të shfaqura lojërat e fastit, lotaritë e të gnshashme. Dhënia e kuponave, e mostrave gratis, natyrrisht, sensibilizojnë konsumattorin që të merr vendim për blerje.

34 R. Degon, (1987), “La rumeur, une chance por l’enterprise”, Revue Français du Marketing,, 113, 69-71. Cituar në librin P.Dubos dhe A.Jolibert, Marketingu, Tiranë, 1996, f.606. 35 Po aty, f.606.

Page 162: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

162

Në nxitjen e shitjes, përveç metodave materialo-stimulative dhe atyreve psikolgjikovizuele, të përceptimit,m kanë ndikim edhe faktorë të tjerë, siç janë: niveli i zhvillimit ekonomik, niveli i pjekurisë së tregut, perceptimet e konsumatorit, strukturat tregtare dheinfrastruktura ligjore.

Me rastin e zgjedhjes së metodave, të përdorimit të teknikave dhe të qasjeve, për nxitje të shitjes duhet të bëhen analiza për strukturën e konsumatorëve, përkatësisht strukturën e popullsisë në përgjithëse, duke i vënë në pah traditën, elemnetet e kulturës, mënyrën e jetesës, sjelljet, pasqyrën arsimore e jterë. Duke u bazuar në laryshinë në mes vendeve, edhe zbatimi i qasjeve ndryshon prej mjedisi në mjedis. Bie fjala kuponat “u i na” përdoren në SHBA, ndërsa në Evropë dhe në shtet tjera të pa zhvilluara, nuk ka intersim për përdorimin e tyre.

Sipas nivelit të pjekurisë së tregut vijnë në shprehje përdorimi i kuptonave, sidomos për produkte me vlera të larta, ndërsa në tregjet tjera jo aq të zhvilluara janë të përhapura teknikat e lojërave të fait, lotaritë e të ngjashme.

Perceptimi i konsumatorëve, poashtu ndryshon nëprë ambiente të ndryshme në botë. Për shembull gratë japoneze shumë më pak i velrësojnë kuponat, , konkurset, shpërblimet e ndryshme, kundrejt grave amerikane. Në perceptimin e produkteve refleksion të dukshëm kanë edhe zakonet, traditat, religjionet e tjerë.

Struktura tregtare është një barometër që shpie të konkluzionet se në ato mjedise ku janë në nivel të lartë të zhvillimit, kuponave, shëprblimeve, formave të ndryshme të nxitjes së shitjes iu japin rëndësi të madhe. Ndërkaq, në vendet në transzicion, ku struktura tregtare gjenet në nivel të pavolitshëm të zhvillimit, ku nuk ka koperativitet të mjaftueshëm në mes tregatrit dhe distributeterëve për shpërndarjen e kuponave, nuk është e përhapur kjo formë e promocionit.

Në aspektin etik dhe të uzansave të mira të tregtisë, nxitja e shitjes, duke përdorur teknika dhe metoda joshëse, si qasje të marketingut ndërkombëtar mund të konsiderohen si kundërthënie e hapur ose latente. Për këtë arsye intensiteti dhe diversiteti i kësaj forme të promocionit nuk është çdokund njësoj. Në një numër të vendve rregullativa ligjore i limiton mundësitë e përhapjes së këtyre programeve. Në Japoni, bie fjala dispozitat ligjore nuk e lejojnë lartësinë e premive më tepër se 10% nga vlera, ndërsa në Francë ky limitim është në 5%. Në Kanada janë të ndaluara lojërat e fatit, nëse në to ka ndonjë programm për aftësim dhe shkathtësi të pjesëmarrëve. Në Unionin Evropian ekziston laryshi e madhe, ngase nuk nuk janë miratuar ende rregullatiavt ligjore, me të cilat rregullohen programet e nxitjes së shitjes.

Për nxitjen e shitjes si tendenca të përbashkëta janë insistimet dhe dëshirat e kompanive për përparimin e shitjes, për shtimin e vëllimit të shitjes. Mirëpo, qasjet ndryshojnë prej vendi në vend, si tentativë të përshtatjes së specifikave që mbizotërojnë në mjediset dhe vendet e caktuara.

Teknikat e përparimit (nxitjes) të shitjes dhe rstrikcionet nëpër disa vende

Vendet Tri teknika parësore për Restriksionet ndaj nxitjes së

Page 163: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

163

nxitjen e shitjes shitjes

Argjentina Ulëje e çmimeve me pakicë

Diskontet tregtare

Ekspozimi në tregtore

Roli i lotarisë, shpërblime të veçanta

Ndalimi i çmimeve promotive të disa produkteve, psh. medikamentet

Australia Ulëja (zbritja) e çmimevetë tregtisë me pakicë

Diskontët tregtarë

Pro,o. Dhuartë e paketuar

Restriksionet individuale të kuponave

Tretmani njëjtë i nxitjes së shitjes në të gjitha shitoret

Leja e shtetit për lotaridhe lojëra të fatit

Austria Ulëja e çmimeve të shitjes me pakicë

Garimi i lirë

Diskontet tregtare

Nuk ka kupona

Nuk lejohet manipulimi me paketim

Belgjika Ulëja e çmimeve të shtijes me pakicë

Diskontet tregtare

Dhuratë ekstra produkt

Të ndaluara bixhizet dhe lojrat

Nuk ka kusht (bast)

Brazili Peshqesh e lidjur dhe e paketuar

Ulëja (zbritja) e çmimeve të shitjeve me pakicë

Lejet shtetërore për shpërblime nëpërmjet vauçerit, garave e të ngjashme

Kanada Zbbbbbbbritja e çmimeve të shitjes me pakicë

Diskontet tregtarë

Kuponat

E ndaluar nxitja e shitjes për produktet etike, pijet alkoolike, cigaret

Franca Ulëja e çmimeve të shitjeve me pakicë

Lojrat e fatit rëndom janë të ndaluara

Page 164: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

164

Diskontët tregtarë

Kuponat

Premitë dhe peshqeshet janë të limituar në 5% nga vlera e produktit

Gjermania Ulëja e çmimeve të shitjeve me pakicë

Displeji

Diskontët tretarë

Nuk ka kupona as dhuratë vauçeri

Produktet pa pagesë janë të limituar

Nuk ka paketime të premive

Britania e Madhe Ulëja e çmimeve me pakicë

Diskontet tretarë

Kuponat

Kontrolli i lotarisë, i bastit, kushtit

Konkurrenca duhet të jetë me mbulesë

Nuk ka nxitje të shitje së medikamenteve për shkak të çmimit

Greqia Diskontët tregatrë

Ofertat speciale

Ulëja e çmimeve me pakicë

Nuk ka kupona

Dhuratat janë të limituara në 5% të vlerës së produktit

Irlanda Zbritja e çmiemeve me pakicë

Diskontët tregtarë

Ekstra produkt gratis

Shtija nën kosto

Teknikat konkurrente të nxitjes së shitjes duhet të jenë me mbulesë dhe të miratuara

Italia Ulëja e ç,i,eve të shitjes me pakicë

Paketimi i lidhur

Kuponat

Nuk ka kupona për tëlyn, vaj për ushqim, kafe

Nuk ka veteliminim të ofertës

Dhurata janë të limituara në 8% të vlerës

Japonia Ulëja e çmimeve ,e pakicë

Diskontët tregtarë

Lotaria e rregulluar

Rregullimi peshqesheve tejet të mëdha dhe të

Page 165: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

165

Premitë premive

Meksika Ulëja e çmimeve me pakicë

Bonus paketimi

Premitë me paketimin

Kërkohen lejet shtetërore

Nuk ka teknika koleksionare

Ndalesat për alkool dhe duhan

Holanda Diskontët tregtarë

Zbritja e çmimeve të shtijeve me pakicë

Dispjeët dhe premitë

Rregullimi i dhuratave

Kontrolli i medikamenteve, duhanit e tjerë

Kontrolli i lojrave të fatit

Zelanda e Re Ulëja e çmiemeve me pakicë

Paketimi i lidhur

Kuponat

Nuk ka shiotje të markicave priamidale

Huponat mund të jenë vetëm në kesh

Teknikat e nxitjes së shitjes duhet të jenë të arsyetuara

Portugalia Diskontët tregtarë

Ulëja e çmimeve të shitjeve me pakicë

Garat

Komtrolli i lotarisë dhe i bastit (lidhja me kusht)

Afrika Jugore Ulëja e çmimeve me pakicë

Diskonti tregtar

Kuponat intern, ekspozitat

Nuk ka lotari dhe lojra të fatit

Kontrolli i kuponave të kushtëzuar

Nuk ka propgandë komparative

Spanja Kuponat

Mall i papaguar

Zbritja e çmeiemeve me pakicë

Nuk ka restrikcione

Page 166: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

166

Suedia Kursime minetare

Nxitja e shitjes në vendin e shitjes

Kuponat

Nuk përmbushje të premive

Garat duhet të jenë korekte

Ofertat e kombinuara të kufizuara

Zvicra Ulëja e çmiemeve të shitjeve me pakicë

Diskontët tregtarë

Merçendaizing

E ndaluar konkurrenca jolojale

Nuk ka gara, bixhiz, lidhje me kusht,

Vauçera me para, më parë para

SHBA Kuponat

Kthimi i parave

Paktimi promotiv

Të gjitha masat duhet të jenë me mbulesë

Oferta e kombinuar e kufizuar

Nuk janë të lejuara masat e fshehta

Burimi: NIELSEN COMPANY... BR.f. 529-530.

2.2. Marrëdhëniet me publikun në marketingun ndërkombëtar

Ndërmarrjet që kanë filialat veta, përfaqësitë tregtare, ose ndonjë formë tjetër prezantuese nëpërmjediset e huaja, është e nevojshme të gëzojnë mbështetje të imixhit të produkteve dhe të firmës Opinioni pozitiv rreth reputacionit të firmës është çështje shumë e rëndësishme për të fituar bindje konsumatorët për reputacionin e ndërmarrjes përkatëse.

Page 167: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

167

Lidhur me këtë problem format ndërmarrin aktivitete të programuara për afirmimin e tyre në mjediset ndërkombëtare, duke krijuar përshtypje të publiku se veprimtaria e firmës nuk krijon kurrëfarë dëmi në ambientin përkatës, por është dobiprurëse në shumë aspkete. Në kët drejtim kompanitë e mëdha ndërmarrin hapa të zgjedhur, si kur është fjala për dhënie të mjeteve financiar për institucionet bëmirëse, për infrastrukturë e tjerë, me qëllim që afërsia në mes firmës dhe opinionit të drejtpërdrejtë të jetë sa më funksional dhe pozitiv.

Marrëdhëniet e shquara dhe stabile me publikun janë ndihmesë për firmën lidhur me mbarëvajtjen e aktiviteteve të prpmocionit në përgjithësi.

3. Roli i mediave në marketingun ndërkombëtar

Në promocionin e markletingut ndërkombëtar mas mediat janëmjete që e mbartin informacionin nga prodhuesi deri të konsumatori, plasojnë mesazhe dhe apele për blerje të produkteve dhe të shërbimeve. Në mbarë botën mrdist janë të përhapura dhe kanë përafërsisht të njëjtin mision në fushën e promocionit. Numri i mediave, si dhe intensiteti dhe angazhimi për propagandim dhe për forma tjera të promocionit ndryshon, varësisht nga niveli i zhvillimit ekonomik të vendeve. Në vendet e zhvilluara aktivitetet e prmocionit paraqesin potencial dhe strukturë më të avancuar kundrejt vendeve të pazhvilluara, të cilat janë më të kufizuara me numrin dhe llojet e mediave, por edhe me përmbajtjen dhe vëllimin e aktiviteteve promovuese.

Meqenëse në secilin vend ekziston fondi i mediave të llojeve të ndryshme, kompanitë kanë mundësi të përzgjedhjen e tyre adekuate, aq sa kanë mundësi t’i shfrytëzojnë shërbimet e tyre dhe të realizojnë efkete prej tyre. Mediat përbëjnë një miks të gjerë, prndaj edhe zgjedhja e tyre bëhet sipas interesave që i gjejnë shfrytëzuesit. Shfrytëzues janë ndërmarrjet, të cilat mesazhet dhe informacionet i kanë të destinuara në drejtim të konsumatorëve të njohur dhe posaçërisht të atyreve potencial. Nëpër mjedise të ndryshme në ralacione ndërkombëtare, blerësit përbëjnë madhësi heterogjene, që do të thotë se për ndikimin në marrjen e vendimit të tyre për blerje duhet të zgjedhen dhe të zgjedhen në funksion massmediat adekuate.

Në zgjedhjen e mediave merren parasysh këta faktorë:36

- disponobiliteti dhe shfrytëzimi i mediave të caktuara;

- Llojet e produkteve,

- Sfecifikat e shpalljes dhe të apelit,

- Tregu i synuar,

- Konkurrenca, disponimi dhe qëndrimi i konsumatorëve ndaj disa medijave,

36 Tanja Kesic, vepër e cituar, f. 562.

Page 168: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

168

- Lartësia e buxhetit.

Sa më shumë media që ekzistojnë në një vend, aq më tepër mund të shfrytëzohen. Llojet e produkteve që promovohen, po ashtu imponojnë nevojën për zgjedhje të mediave që iu përgjigjen specifikave të produkteve dhe të shërbimeve. Kur produktet duhet të jenë në korrent audiovizuel me klentin, është e natyrshme, që media më i shfrytëzuar të jetë televizori. Njëkohësisht, apelet dhe mesazhet duhet të jenë të kuptueshme, të kombinuara me fjalë dhe me fotografi, apo vetëm me fjalë, varësisht me strukturëne e nivelit arsimor të popullsisë. Analfebitizmi është pengesë seriose në zgjedhjen e medijave dhe në plasimin e informacioneve dhe të mesazheve, ndonëse është e qartë se duhet gjetur metoda dhemundësi për t’u kryer sadopak ky mision.

Specifikat e shpalljes së apelit janë të ndërlidhura me kushtet e jetesës, me begatin dhe diemnsionet kulturore, zhvillimin ekonomik dhe arsimor në vednet e caktuara. Pa injohur si duhet faktorët që ndikojnë në sjelljet e konsumatorëve në mjediset përkatëse, nuk mund të formulohen dhe të promovohen shpallje të mira dhe fektive.

Tregu nuk është i synuar, pa kryerjen e aktiviteteve paraprake, të cilat kanë të bëjnë me mundësitë e kompanisë, me objektivat e saj për penetrim në tregje të huaja, si dhe pa përcaktuar instrumentet të cilat ndikojnë pozitivisht për hyrje në tregjet e synuara dhe mbetje në to sa më gjarë. Mediat mundësojnë pasqyrimin e situatave në treg të synuar, por edhe për atë treg shpalosin ofertat të cilat mund t’i ketë afër konsumatori.

Konkurrenca është faktor i domosdoshëm për njohje, për të mësuar prej saj dhe për të impenjuar manaxhmentin e ndërmarrjes që të jetë krahas saj, mundësisht edhe përtej , në cilësinë e liderit. Kur është fjala për mediat dhe rëndësinë e tyre, është e nevojshme të bëhen analiza komparative me konkurrencën, çfarë mediash shfrytëzojnë, cilat iu përgjigjen më së miri konsumatorëve. Në saje të programeve të medijave që i përfor konkurrenca, programohet fushata propaganduese, për të mos ngelur prapa nga konkurrenca dhe për të mos i zhgënjyer konsumatorët. Analaizat përmbajnë edhe segmentin e mbështetjes së llojeve të medivae të caktuara. Të gjitha mediat nuk janë të njëjta për strukturat dhe shtresat e konsumatorëve. Televizioni mund të jetë parësor në ndonjë vend, por në të tjerat mund të ketë pengesa ligjore e tjerë. Radio mund të shërbejjë për aëpelet dhe mesazhe të drejtuara edhe popullsisë së pa shkolluar, kurse interneti mund të shfyrtëzohet vetëm nga ajo shtresë që është në gjendje të manipulojë me te.

Në bazë të kushteve që i kanë dhe të ngritjes arsimore shfrytëzohen edhe llojet e mediave. Për shembull, në Vijetnam, prej 71 milionë banorë, 7 milionë kanë aparate të radios, ndërkaq vetëm 2,5 milionë televizor. Natyrisht, shërbehen edhe me propagandime të jashtme (konsiderohet 14 milionë banorë). Po ashtu, në Rusi nja 50 milionë banorë kanë mundësi ta shikojnë televizorin (çdo i trei banorë nga 151 milionë).

Kushtet për shfrytëzimin e mediave, përveç bazës materiale, kulturore e tjerë, janë të shtrira edhe në segmentin ligjor, të traditës, të shprehive të popullsisë dhe të mënyrës së jetesës. Edhe shtetet e zhvilluara mund të vejnë kufizime në shfrytëzimin e aktiviteteve dhe të fushatave të propagandimit. Bie fjala, në Gjermani janë të të mundshme programimet propagandistike në kohëzgjatje prej 20 minuta brenda ditë, duke pasur pauza nga 5 minuta për katër herë me radhë. Njëkohësisht, në ditet e vikendit, si dhe në

Page 169: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

169

ditet e festave, medijat publike (TV) nuk lejohen të plasojnë fushata propagandistike. Programet propagandistike nuk kanë të precizuar kohën kur mund të zhvillohen aktivitetet. Në Australi është venë embargo në TV kablovike, ndërkaq në Indi deri në 10% nga programi i tërësishëm televiziv lejohet për fushata propaganmndistike. Në Kroaci në çdo orë lejohen 9 minuta për propagandë ekonomike.

BR. Në f.548 2 tj.

Në rast se në vendet e pa zhvilluara nuk funksionojnë sa duhte mediat ndërkombëtare, rolin e tyre mund ta luajnë mdeiat lokale. Mediat lokale kanë pozicion më të përhapur në vendet e pazhvilluara, ndonëse edhe në vendet e zhvilluara kanë domethënie të rëndësishme.

Ndërkaq, rolin më të theksuar e kanë mediat globale (ndërkombëtare). Ato mbulojnë vende rajonale, por edhe në kuptim të gjerë, global. Nterneti, tash ka një pozicion parësor. Faktikisht Interneti është duke u bërë media më globale edhe për komunikim ndërkombëtar. Është karakteristikë se me shpejtësi marramendëse ka forcuar pozicionin në fushën e infoemcioneve dhe të komunikimeve. Sipas të dhënave statistikore 2/3 e në tregun e konsumit industrial (tregu biznesor) dhe 1/3 e konsumit personal propagandohen nëpërmjet Internetit. Dominon konsumi industrial, që është risi në strukturën e fushatave të m ediave të propagandimit. Komunikimi nëpërmjet Internetit, natyrisht i përkufizuar ende në rrathë vitual, , zgjrohet në dy kahe: 1. zgjërimi i numrit të shfrytëzuesve të Internetit, që është duke u rritue me progresion gjeometrik dhe, 2. zëvendësimi mideivae klasike, duke vënë përparësi, shpejtësi dhe cilësi të shfyrtëzuesit.

Mediat tjera ndërkombëtare, shtypi, sidomos revistat mjaft cilësore, radiot, format tjera të mjeteve propaganduese të drejtpërdrejta (pllakatat, prospektet, katalogjet e tjerë), sa do që posedojnë cilësi, të cilat për disa çështje nuk mund të jenë të zëvendësueshme, megjithatë dinamika e zgjërimit të aktiviteteve të medias së Internetit shumë media tjera i ka lënë nën hije.

Interneti shfrytëzohet, në rend të parë nga korporatat multinacionale dhe transnacionale për shkak të shpejtësisë që e ka, me çka shumë probleme, marrëveshje, aranzhmane mund të realiohen shpejt e me cilësi të duhur. Eksepertët e marketingut ndërkombëtar Internetin e shfrytëzojnë për përparimin e shitjes, shtimin e imixhit të markave të produkteve dhe të ndërmarrjeve, marrjen e informacioneve për kërkesa, si dhe për burimet e furnitorëve, për konkurrencën e të ngjashme.

Interbeti, megjithatë, sot e kësaj dite ende ballfaqohet me baiera, të cilat janë refleksion i zhvillimit të pamjaftueshëm ekonomik në shumë rajone të botës, si dhe në limitet rreth mundësive të shfytëzimit të informacioneve të tij.

Page 170: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

170

Është e kuptueshme se varësisht nga shumë faktor ndikues, nga pozita e gjithmbarshme e vendeve të ndryshme, bëhet edhe shfrytëzimi i mediave globale. Sipas ksuhteve, traditës, përvojave shfrytëzohen edhe mediat ndërkombëtare.

Pjesëmarrje e medijave në propagandim në disa vende në vitin 2000 (%)

Mediat Gjermania

Italia

Spanja B.Madhe Çekia Rusia Sllovenia Kroacia

Televizioni

31 54 49 43 58 67 64 63

Gazetat 40 22 24 28 19 10 19 18

Revistat 18 16 11 16 19 8 12 10

Radio 5 5 10 6 4 8

Pllakatat 5 3 5 6 7 5 9

Kinemaja 1 0 1 1

Burimi: Tanja Kesic, Integrirana Marketinska Komunikacija, Zagreb, 2003, f. 557.

......

Dhjetë konglomeratet më të mëdha mediatike më 2001

1. KORPORATA AT&T (pronësi të pjesshme ose pjesën më të madhe si më poshtë):

Televizion: 7 rrjete (përfshirë WB, HBO, EI), 1 kompani prodhimi dhe siguresin më të madh të kabllove.Filma: 3 studio (përfshirë edhe Warne Bros);

Radio: 43 stacione në Kanada;

Muzikë: 1 kompni prodhuese (Quincy Jones Entertainment Co).

2. SONY (pronësi e pjesshme ose pjesën më të madhe si më poshtë):

Televizion: 4 rrjete (përfshirë Telemundo, Music Choice, Game ShowNetwork);

Filma: 4 studio (përfshirë Columbio Pictures;

Një numër i madhkinemash e teatrosh (Loews);

Page 171: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

171

Muzikë: 4 emërtime (përfshirë Columbia, Epic, American), 1 studi regjistrimi (Whitfield(.

3. AOL/TIME WARNER (pronësi të pjesshme ose pjesën më të madhe si më poshtë):

Televizion: 15 rrjete (përfshirë WB,HBO, TBC, TNT, CNN); Siguruesit që zë vendin e dytë me kabllo: 4 kompani prodhimi (përfshirë Warner BrosCastle Rock), 1 librari me 6.500 filma, 32.000 shfaqje televizive; 1 kompani e videoregjistrimit dixhital (TiVo);

Revista: 64 tituj (përfshirë People, , Life, Time);

Filma: 3 studio (përfshirë Warner Bros, New Line);

Muzikë: 4 emërtime (përfshirë Atlantic, Electra, Rhino), 1 kompani prodhimi Quincy Jones Enetertainment Co.);

Internet: 4 kompani Interneti (përfshirë America Online, CompuServe, Netscape, 7 website (përfshirë MusicNet, Winamp, Moiefone).

4. BARTELSMANN (pronësi të pjesshme ose pjesën më të madhe si më poshtë):

Televizion: 22 stacione në Evropë, transmetuesin më të madh të Evropës;

Internet: 6 websites (përfshirëLycos, MusicNet, Get Music, barnesandonble.com);

Revista: 80 tituj (përfshirë YM, Family Circle, Fitness);

Radio: 18 stacionwe në Evropë;

Muzikë: 200 etiketa (përfshirë Arista, RCA, BMG, Clasics);

Gazeta: 11 të përditshme në Gjermanidhe Evropën Lindore.

5. LIBERTY MEDIA CORPORATION (pronësi të pjesshme ose pjesën më të madhe si më poshtë):

Televizione: 20 rrjete (përfshirë Discovery, USA Network, Sci-Fi Channel, QVC), 14 stacione, operatorin më të madh të kabllos në Japoni, 2 kompani prodhimi (MacNeil/Lehrer Production), 1 kompani vdeoregjistrimi dixhitale (TiVo);

Internet: 3 websites (përfshirë Ticketmaster, Sitysearch);

Filma: 6 studio (përfshirë USA Film, Gramercy Pictures, October Films);

Radio: 21 stacione në SHBA, 49 stacione në Kanada;

Page 172: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

172

Revista: 101 tituj (përfshirë American Baby, Modern Bride, Seventeen).

6. VIVENDSI UNIVERSAL (pronësi të pjesshme ose pjesën më të madhe si më poshtë):

Televizione: 24 kanale në 15 vende (përfshirë SHBA Network, Sundance Channel), operacione kabllosh në 11 vende, 2 studio prodhimi (niversal Studios);

Filma: 6 studio (përfshirë Univesal Studios, PolyGram Films, Gramercy Pictures);

Muzikë: 10 etiketime (përfshirë Interscope, Fef Jam, MCA);

Internet: 1 Kompani Interneti (Vizzavi), 2 Websites (Get Music, iWon com);

Revista: 2 tituj (L’Express, L’Expansion);

Gazeta: 5 gazeta në Francë.

7. VIACOM, INC. (pronësi të pjesshme ose pjesën më të madhe si më poshtë):

Televizione: 18 rrjete (përfshirë CBS, UPN, MTV, Nickkelodeon), 39 stacione, 7 studio prodhimi, 1 kompnai videregjistrimesh dixhitale (TiVo);

Filma: 4 studio, 1 stacion që jepet me qira (Blockbuster);

Interneti: 8 Websites (përfshirë Sportsline.com. hollywood.com, iWON.com);

Revista: 4 tituj (pëtfshiorë BET Weekend,merge, Heart &Soul);

Radio: 184 radiostacione, CSB Radio Network.

8. GENERAL ELECTRIC (pronësi të pjesshme ose pjesën më të madhe si më poshtë):

Televizione: 12 rrjete (përfshirë NBC, A&E, Bravo), 13 stacione dhe PAX TV, 5 studio prodhimi, 1 kompani videoregjistrimesh dixhitale (TiVo);

Interneti: 6 Websites (përfshirë Salon.com, Autoby-tel.com.pol.com).

9. WALT DISNEY COMPANY (pronësi të pjesshme ose pjesën më të madhe si më poshtë):

10. Televizione: 17 rrjete ( përfshirë ABC, ESPN, LifeTime), 10 stacione, 6 studio prodhimi (përfshirë Buena Vista).

11.

Page 173: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

173

Burimi: Manfred B. Steger, Globalizimi, Tiranë 2003, f. 101-104.

4. Strategjitë e promocionit në marketingun ndërkombëtar

Janë të njohua strategjitë pull dhe push.

Foto f. IMS, f. 304.

Kordinimi dhe planifikimi i strategjive të komunikimit në MN....

Programi i brendshëm dhe ndërkombëtar.....i komunikimit, promocionit ndërkombëtar.....IMS, f. 307, Vizatim

5. Promocioni kombëtar për eksport

6. Marketingu direkt ndërkombëtar

7. Panairet dhe ekspozitat ndërkombëtare

Panairet janë institucione të organizuara të cilat biznesin e tyre e ushtrojnë nëpërmjet organizimit të spektakleve të prezantimit të produkteve ekzistuese dhe të reja, për t’i vënë në kontakt me vizitorët e këtyre shfaqjeve. Ekspozitat ndërkombëtare kanë gjëriësi më të kufizuar në krahasim me panairet, porse konsideorhen si një kopjim më modest, më i kufizuar dhe me eksponate të llojit të vet.

Page 174: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

174

Panairet botërore janë manifestime në mbështetje me parimet e biznesit, ku ballafaqohen oferta dhe kërkesa, si dhe qarkullojnë disa infiormacione lidhur me planet për inovacione dhe produkten të reja që i ëlanifikojnë ndërmarrjet që ekspozojnë produktet e veta nëpër panire.Natyrisht, informacionet fillojnë të plasohen në mënyrë optimale, për produktet që kryesisht janë trstuar, pore enede janë të pa njohura për tregun. MManisfestimeve iu bashkangjiten edhe prezantimet e produkteve konkrete, të materialeve të promocionit, të katalogjeve, pllakatave, si dhe të deopminstrimit të funksionimit të produkteve që janë të ekspozuara në panair. Në arealin e panaireve ndërkombëtare, të cilët organizohen sipas tematikave, nëpër sezona të caktuara gjatë vitit, këmbehen informacionet, madje mund të realizohen edhe transakcione në vlera, që shpeshëherë brenda një viti në nivel botëror e tejkalojnë shumën prej 25 miliardë $.

Panairet ndërkombëtare më tepër janë të dedikuara për marketingun industrial. Në format tjera të promocionit, është më vështirë të konkretizohen disa gjëra rreth aranzhamanve, demonstrimeve, këmbimit të informacioneve, siç ndodh në panairet ndërkombëtare. Panairet ndërkombëtare kanë rol shumë më të madh sesa panairet lokale, përkatësisht në kuadrin e një vendi. Panairet e mbyllura vetëm për konsumatorët vendor tash gjithnjë e më tepër e zvogëlojnë renomenë, prandaj pothuaj çdo panair i organizuar ka edhe firma nga jashtë që do të thotë se në një farë dore e marrin karakterin ndërkombëtar.

Panairet ndërkombëtare janë një lloj media i promocinot. Për të funksionuar si duhet, është e envojshme t’i plotësojë kushtet teknike, teknologjike, funksionale, të madhësisë, duke i përfshirë të gjithë infrastrukturën fizike, të manaxhimit e tjerë. Panairet ndërkombëtare sipas tematikave të destinuara ekspozojnë produkte industriale, të ndërtimtarisë, të grafikës, elektronikës, të produkteve bujqësore, të librit e tjerë.

Rëndësia e rolit të panaireve ndërkombëtare në krahasim me panairin vendor qëndron në faktin se ato kanë potenciale më të shquara. Brenda vitit në botë organizohen rreth 8000 panaire dhe ekspozita. Të gjitha apnairet nuk kanë status dhe rëndësi ndërkombëtare. Në organizatat që kanë këto karaketristika brenda një viti mbahen nja 800 manifestime dhe prezantime të panaireve, në 70 vende të botës.37

Sa i përket nivelit të zhvillimit dhe të funksionimit të panaireve ndërkombëtare, Evropa është prijetare. Në SHBA, më tepër organizohen ekspozita trgetare. Potencialin dhe forcën më të madhe të panaireve ndërkombëtare e ka Gjermania, Franca Italia e tjerë. Në pasqyrëne e mëposhtme radhiten 10 vendet evropiane me potencialet më të mëdha të promocionit nëpër panaire (në vitin 1995)

Vendet Manifestimet Ekspozuesit Vizitorët

Gjermania 18,0% 35.6% 30.5%

Franca 18.7% 19.1% 24.0%

Italia 9.9% 14.7% 16.0%

37 BR. F. 531, cituar nga….

Page 175: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

175

Britania e Madhe 23.0% 14.2% 16.0%

Spanja 17.2% 7.0% 11.2%

Austria 3.3% 2.8% 2.4%

Suedia 5.4% 3.6% 2.7%

Finlanda 2.3% 1.5% 1.5%

Norvegjia 1.7% 1.0% 0.9%

Danimarka 0.5% 0.5% 0.2%

Gjithsej: 100.0% 100.0% 100.0%

Vlera absolute: 1.384 495.784 56.001.146

.Burimi: Tesar Jenny, Welcoming the World, EXPO, october, 1997 (në M. Marketing, dr. Branko Rakita, 1998, Beograd, f. 531.

Për një vit janë mbajtur 1.384 manifestime nëpër dhjetë shtete evropaine, ku kanë ekspozuar495.784 firma, ndërsa panairet i kanë vizituar 56.000.00 veta. Është kjo dëshmia më brilante që shfaq rëndësinë e panaireve ndërkombëtare, ku mund të zhvillohen një promocion i suksesshëm.

8. Organizimi i aktiviteteve të promocionit

Page 176: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

176

Pjesa e iii Faqe 164 P J E S A E P E S T Ë M A R E K T N G U N D Ë R K O M B Ë T A R DH E G L O B A L I Z I M I KREU I XVIII GLOBALIZIMI FENOMEN BASHKËKOHOR NË BOTË

1. Kuptimi i globalizimit Në kontekstin e zhvillimit njerëzimi është ballafaquar me procese karakterizuese me elemente që janë dalluar nga njëra epokë në tjetrën. Aktualisht, si vazhdimësi e dekadave dhe viteve të fundit, në saje të informacioneve, të të arriturave tekniko teknologjike e shkencore, kontaktet në ndonjë mënyrë të caktuar janë më të shpeshta, afërsia më e madhe në mes vendeve e popujve më mirë se asnjë herë më parë. Nuk ka treg në botë që nuk është i furnizuar me produkte nga ndonjë shtet tjetër.Po ashtu, nuk mund të gjendet shtet që nuk eksporton një sasi të llojeve dhe të mallrave të produkteve. Në këtë mënyrë krijohen marrëdhënie, ndërvarësi dhe interaksione në fusha të ndryshme. Është dukuri reale se konsumatorët gjithnjë e më tepër bëhen të prirur të konsumojnë produkte dhe shërbime të prodhuara nëpër fabrikat jashtë vendit. Ç’është edhe më e rëndësishme, kërkesat marrin përmasa homogjene, kështu që po thuaj se nuk iritohen nga produktet e huaja, por me dëshirë të madhe përcaktohen të blejnë markat e zgjedhura, në të cilat e gjejnë interesin racional, emocional, pa marrë parasysh origjinën e produkteve. Jeta e përditshme bëhet konglomerat i përbashkët, me veti e sjellje shpeshëherë t[ unifikuara, ose të ngjashme. Jo vetëm produktet “Made in Italy”, Made in Germany” “Made in USA” e tjerë që janë të mirëpritura nëpër tregje të ndryshme, porse edhe lëmenjtë kanë fituar dimensione kontaktuese dhe të preferuara. Muzika depërton në shumë shtresa të popullsisë, pop, Jaaz e të bgjashme, filmat, mediat, interneti, i zvogëlojnë distancat gjeografike dhe kombëtare dhe krijojnë ambiente të reja, me konfiguracion që përvetëson çka i duket e leverdishme nga mjediset tjera. Tradita nuk mund të ngelet vetëm raritet, ndonëse është e atakuar nga valët e proceseve, të kohës, të cilat nuk gumëzhijnë për të shlyer të deritashmën dhe të tashmën, por me struktura dhe potenciale të produkteve të reja, të zhanreve, të informacioneve, e bëjnë ndikimin e vet. Në këtë kthesa nuk shfaqen ankesa se dikush do mebetet jashtë rrjedhave, Me diçka çdo kush është i tanguar dhe pikëpjekjet, fuzionimet, do të jenë edhe më të mëdha. Brenga mund të reflektohet në ecuritë që duhet të dallohen: sa janë duke e çrrënjosur

Page 177: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

177

vlerën e mirë për ta zëvendësuar me vlerë të dyshimtë, sa janë efektet pozitive në të mirë të mirëqenies ekonomike, kulturore, mënyrës së jetesës, ndryshimit të sjelljeve në të mirë të krijimit të një rendi të mirëfilltë botëror. Dhe, sa janë depërtuese gjërat të cilat më tpër rrënojnë sesa sjellin të mira për secilën shoqëri. Ky proces marramendës, i paevitueshëm, që mund të quhet shumë i rëndësishëm, si dhe edhe kundërshtues, troket me rregullat e veta në të gjitha vendet e rruzullit jetësor. Prodhuesit, konsumatorët, politikat, sistemet, dashtë e pa dashtë jnë të përfshira në këtë proces, madje edhe në kushtet e disponimit apo të mos disponimit për të. Duke e ditur fuqinë e globalizimit, më së miri është që çdokund të bëhen përpjekje, levizje, modelime, për t’iu përshtatur situatave, për t’u aftësuar, për të qenë në hap me kohën. Globalizimi është një proces bashkëkohor dhe “studimet mbi globalizimin duhet trajtuar në mënyrë interdisiplinare mjaft të gjerë për të ruajtur “pamjen e gjerë””.38 Globalizimi duhet konsideruar si “diçka e mirë, apo diçka e keqe.” Lidhur me globalizimin janë dheënë dhe jepen definicione të shumta. Rropatjet për trajtimin e tij edhe në aspektin teorik, për t’i kuptuar fenomenet e tij në praktikë, janë dëshmi për ta kuptuar dhe impelementuar elemntet e tijqë janë domosdoshmeri në përmasa botërore. Definicionet dhe mendimet janë të larmishme, mund të ndodh pro e contra, ndonëse një çështje është e përbashkët, që ka të bëjë me një proces të pashmangshëm. “”Globalizimi mund të përkufizohet si intensifikim i marrëdhënieve sociale në mbarë botën që lidhin vende të largëta në një mënyrë të tillë, që ngjarjet lokale ndikohen nga ngjarjet që ndodhin shunë milje larg dhe anasjelltas” Anthony Giddens, Drejtor i Shkollëes Ekonomike në Londër). “Koncepti globalizimit pasqyron një dnjenjë të një zmadhimi gjigand të komunikimit botëror, si dhe ate të horizonteve të tregut botëror, pasi që të dyja duken shumë më të prekshme dhe më afër se sa në fazat e para të modernitetit”. (Frderik Jameson, Profesor i Letërsisë në Duke University). Globalizimi si konecept i referohet ngushtimit të kufijve në mbarë botën dhe intensifikimit të ndërgjegjës së saj.” (Ronald Robertson, Profesor i Sociologjisë në Universitetin e Pitsburgut). “Globalizimi përmbledh aspektet kohore dhe hapësinore të marrëdhënieve sociale” (James Mittelman, Profesor i Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Univesitetin Amerikan). Globalizimi është një koncept gjithëpërfshirës, në mes të cilit bëhet zgjerimi i marrëdhënieve sociale, zgjerimi i veprimtarive dhe zgjerimi i ndërvarësive. Bashkëpunimi dhe lidhshmëria në mes ndërmarrjeve, shteteve, bashkëpunimeve të ndryshme, reflekton ndikime nëpër popuj dhe kombe, të cilat përvetësojnë gjëra që shtresohen në kokat e njerëzve, të konsumatorëve.Verpimtaritë mund të gëzojnë zhvillim, ngritje profesionale dhe teknologjike, si rezultat i inkorporimeve nën ombrellën e madhe të globalizimit. Kompanitë e mëdha, me potenciale të rëndësishme materiale, financiare dhe kuadrovike (të stafeve të ekspertëve) kanë mundësi që me investimet e tyre të bëjnë ndikim në zhvillimin e mjediseve më të pazhvilluara. Ndërtimi i kapaciteteve, i përfaqësive tregtare, kooperimi në prodhim, të mësuarit e modeleve të avancuara, në ato vende ku fuqia punëtore është më e lirë, eksploatimi dhe kostoja e shfrytëzimit të lëndëve

38 Globalizimi….

Page 178: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

178

të para më ilirë, ku tregu lokal mund të zhvillohet nga punësimi më i madh dhe shtimi i fuqisë blerëse të popullsisë, bëjnë të mundur ndryshimin e situatave në të mirë të zhvillimit të ekonomive të cilat rëndom ballafaqohen me stagnime të tepërta dhe me jo stabilitet social. Globalizimi, njëkohësisht, i zgjeron ndërvarësitë. Nuk duhet të kuptohet në mënyrë bukvale se “peshku i madh e gëlltit të voglin”, por është e envojshme të kuptohet realiteti i ri. Për ta kuptuar këtë shtrohen detyra dhe platforma të fuqishme para popujve të cilët i nënshtrohen këtij procesi, pa e ditur sa duhet epilogun. Në këtë drejtim është e pashmangshme nevoja që njerëzimi të pajiset me dituri, me shkencë. Vetëm në këtë mënyrë, edhe popujt e pazhvilluar, ekonomitë e prapambetura, do të jenë në gjendje për të përqafuar globalizimin dhe për të përfituar nga ky fenomen gjithëdepërtues. Ndërvarshmëri shfaqet në sferën e zhvillimit ekonomik, në kulturë, në politikë dhe në infrastrukturën ligjore, në sjellje dhe në marrëdhënie për bashkëpunim. Proceset e globalizimit përfshijnë, gjithashtu, edhe planin subjektiv të ndërgjegjës njerëzore. “Globalizimi i referohet një sërë procesesh sociale shumëdimensionale që krijojnë, shumëfishojnë, zgjerojnë dhe intensifikojnë ndërvarsitë dhe shkëmbimet sociale në mbarë botën, ndërsa në të njëjtën kohë nxitin të njerëzit një ndërgjegjësim të madh të lidhjeve të thella midis asaj që është lokale dhe asaj që është e largët” ( ) ......

2. Dimensionet e globalizimit Në të shumtën e rasteve nga shumëkush shtrohen pyetje: A është globalizimi kryesisht një fenomen i epokës moderne. Kushtimisht globalizimi konsiderohet me tipare të reja, me ndërhyrje në areale të gjera, me koncepte dhe dimensione që pentrojnë pothuaj në të gjitha shoqëritë. Mirëpo, në mënyrë analoge, sikurse produkti i ri në treg, që është vështirë të ketë plotësisht karakteristika dhe atribute të reja, edhe globalizimi nuk mund të jetë një proces plotësisht i ri. Në historikun e zhvillimeve të njerëzimit, nëpër periudha të ndryshme kohore, kanë ndodhur shumë më heret lidhje të marrëveshjeve në mes të shteteve, alenca, qofshin ato transparente apo sekrete, si për krijimin e zonave të interesit, ashtu edhe për zhvillime dhe interesa të ndryshme të ndërsjella. Pas Luftës së Dytë Botërore, posaçësrisht, lindin, krijohen insttucione, me renome botërore, siç ësht Fondi Monetar Financiar, Banka Botërore, integrimet e mëdha ekonomike (BE, NAFTA e tjerë), të cilat nuk mund të jenë tjetër përveç bazamente të globalizimit. Korporatat shumëkombëshe dhe transnacionale, me shtrirjen dhe dominimin e tyre në botë, nuk janë asgjë tjetër përveç krah i zgjatur i globalizimit.

Mediat botërore, siç është CNN, The Washington Post, Financiel Times e shumë të tjera, nuk mund të kenë epitet më të qëlluar se sa globalizim. Me fjalë tjera, procesi i globalizimit veçsa është duke e ndërtuar dhe marrë një formë të re, ndërsa historia e tij nuk mund të fillohet vetëm në dekadat përmbyllëse të shek.XX, as në vitet e para të shek. XXI. Gjenezën e ka më të hershme, ndonëse formësimi i tashëm bëhet gjithnjë e më tepër i krital;izuar. Me këtë duhet kuptuar se globalizimi bashkëkohor nuk ka shumë gjëra plotësisht të reja.

Page 179: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

179

Globalizimit sa vjen e përforcohet për shkak të shtimit të ndërvarësive politike dhe ekonomike në mes të shteteve. Këto ndërvarësi shënojnë rritje të pandërprerë. Risitë dhe të arriturat teknologjike krijojnë kushte drastike të ndërvarësisë. Pa teknologji të avancuara dhe të sofistikuara, pa manaxhim modern, aplikim të marketingut ndërkombëtar, është e pamundur të shënohet produktivetet i lartë në prodhim dhe në veprimtaritë tjera. Së këndejmi, kostoja, cilësia, janë elemente që diktojnë forcën e konkurrencës në treg.

Në saje të disa elementeve që përkojnë me globalizimin, mund të flietet për etapat e zhvillimit të tija. Periudhat e zhvillimit në aspektin kohor dhe në ate strakturale mund të përkufizohen në:

- tendencat që shfaqen në kahet e integrimeve politike-ushtarake, - asociacionet dhe integrimet ekonomike, - ndërmarrjet multinacionale dhe transnacionale, - faktori universal i teknologjisë dhe i shkencës, - konkurrenca drejt penetrimit në tregje të reja, - investimet e tërthorta dhe të drejtpërdrejta nëpër vende të ndryshme të botës.

Periudhat kohore të globalizimit mund të klasifikohen në:

- paraprijëse dhe, - të tashme.

Në periudhën paraprijëse përfshihen etapat në të cilat janë vënë bazat e krijimit të madhësive të llojeve të ndryshme funksionale nëpërmjet aleancave, konventave dhe marrëveshjeve të fshehta. Si pasojë e tyre, në rrjedhat politike, parqiten në skenë çështjet politike dhe të mbrojtjes nga ideologjitë dhe sistemet kontradiktore, të kapitalizmit dhe socializmit. Formohen Aleancat ushtarake të NATO-s dhe të Varshavës. Ishte ky grupim me përmbajtje të globalizimit parcial. Në aspektin ekonomik, sipas përmbajtjes së kooperimit ekonomik formohen pesë nivelet e njohura të interesave të përbashkëta, siç janë Zona e Tregtisë së Lirë, Unioni Doganor, Tregu i përbashkët, Unioni Ekonomik dhe Unioni politik. Roli më i madh në pjesën e sendërtimit praktik të integrimeve ekonomike i takon ndërmarrjeve multinacionale dhe transnacionale. Ato gjejnë interesat e veta për investime të llojeve përkatëse, të zhvillimit dhe të avancimit të konkurrencës, të ngirjtes së teknologjisë në piedestale shkencore, në prodhimin e produkteve të reja dhe plasimin e tyre nëpër tregje në kuptimin global. Përpjekjet për zgjerim dhe dominim jashtë tregut lokal, jashtë politikave nacionale, jashtë forcës vetjake ushtarake, janë ndërmarrësi që i përkasin etapave paraprijëse të globalizimit. Edhe pse është vështirë të bëhet ndaisa e saktë në mes periudhave kohore, megjithatë koha e tashme, bashkëkohore mund të konsiderohet periudhë e implementimit të globalizimit në shumë fusha të jetës. Koha e tashme përmban elemente që synojnë ndryshimin e situatave në pikëpamje ekonomike, politike, të informacioneve, të dominimit. Globalizimi në këtë vazhdë është një luftë e pa shpallur, por që është duke ndodh në praktikë. Nuk është imponuese as me dispozita e rregullativa ligjore dhe as me Dhunë legale, por me nevojat që i ka vet klienti, partneri, qytetari rëndomtë, të gjitha shtresat, institucionet, të cilët pretendojnë të arrijnë në nivel tjetër në krahasim me atë që

Page 180: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

180

e kanë. Globalizimi është nevojë për gjetje të rrugëve më të mira të zhvillimit dhe të prosperitetit. Është rend i ri ekonomik, social dhe politik. Në të gjitha etapat e zhvillimit e, sidomos aktualisht, globalizimi i ka dimensionet e veta. Në dimensionet e globalizimit bëjnë pjesë:

- dimensioni ekonomik, - dimensioni politik, - dimensioni kulturor, - dimensioni ideologjik.

Dimensioni ekonomik konsiderohet se zanafillën e ka Breton Woods, në vitin 1944, Nën drejtimin e SHBA dhe Britanisë së Madhe mbajten mbledhje për një Rend të Ri ekonomik Botëror, me çka fillon e tapa e ndrrimit të poltikave të tyre proteksioniste që kishin qenë dominuese në peiudhën midis dy luftërave botërore (1918-1939). Në këtë Konferencë i vehen themelet edhe të tri organizatave ndërkombëtare:Fondit Monetar Ndërkombëtar, Bankës Ndërkombëtare për Zhvillim dhe Rindërtim, përkatësisht Bankës Botërore. Po ashtu, themelohet GATT (Marrëveshja e Përgjithshme për Tarifat dh Tregtinë. Këto organizata janë tipe të globalizimit, për t’u zgjeruar dhe degëzuar në institucione në vitet që pasojnë, si bie fjala Organiozata Botërore e Tregtisë (OBT). Veprimtarinë e Bretton Wood-it të zhvilluar për tri dekada rresht, disa e kanë quajtur “kohë të artë të kapitalizmit të kontrolluar”. Ndërkaq, që nga viti 1970 ky trend bie, në kuptimin siç e quanin komentatorë të ndryshëm “lindje e vrasjes së ndërgjegjës të rendit të ri global ekonomik.” Bëhet braktisja e sistemit të fiksuar të bazuar në vlerën e arit, ngase SHBA kërcnohej nga konkurrenca e zhvillimeve të ekonomive të ndryshme në botë.Më pastaj, në dekadën pasuese lajmërohen dy kriza të mëdha në botë të energjetikës, të cilat reflektohen në destabilzimin e zhvillimit ekonomik, papunësi, inflacion të lartë e tjerë Në skenë del koncepti i neoliberalizmit, tme të cilin liderët amerikan dhe anglez e luftonin konceptin kejnian, duke proklamuar sistemit e globalizimit shpërtues dhe çlirues të ekonomive në mbarë botën.39 Nga rënia e komunizmit në Bashkimin Sovjetik (1989-1991), fillojnë të qartësohen tri tërësi kryesore të globalizimit. Këto janë:

- ndërkombëtarizimi i tregtisë dhe financave, - rritja gjithnjë e më shumë e fuqisë së korporatave ndërnacionale dhe, - roli i madh i institucioneve ekonomike ndërkombëtare, siç janë: FMN-ja,

Banka Botërore dhe OBT-ja. M.F.Steger sqaron dhjetë masat konkrete neoliberale. Këto masa janë:40 1. Privatizimi i ndërmarrjeve publike, 2. Heqja e kontrollit të ekonomisë, 3. Liberalizimi i tregtisë dhe industrisë, 4. Shkurtim masiv taksash, 5. Masa “monetare” për të mbajtur inflacionin nën kontroll, madje edhe kur ekziston rreziku i shtimit të papunësisë, 6. Kontrolli fortë ndaj punës së organizuar,

39 Manfred B.Streger, globalizimi, Hyrje e shkurtër, Tiranë, 2003, f.59. 40 Po aty, f. 59.

Page 181: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

181

7. Pakësimin e shpenzimeve publike, në mënyrë të veçantë shpenzimet sociale, 8. Pakësimi i piramidës qeveritare, 9. Zgjerimi i tregjeve ndërkombëtare, 10. Heqja e kontrolleve ndaj qarkullimit global financiar. Një prej problemeve që aktualisht mund të vehen në spikamë është relacioni Veri- Jug. Transakcionet tregtare ndonëse shumëzohen, përhapen me një shpejtësi të madhe, po ashtu edhe transakcionet e tregtisë financiare marrin hov si në vëllim ashtu edhe në cilësi, Varfëri bëhet mjaft prezente të pjesa dërrmuese e popullsisë botërore. Vendet e pazhvilluara janë të globalizuara me deficite, inflacione dhe me borxhe tej mase. Në sferën e tçë zhvilluarëve dominon strukturë tjetër e zhvillimit dhe e harxhimit të parave në investime, të cilat nganjëherë janë shkatërruese për njerëzimin. Bie fjala, sipas të dhënave të publikuara, sasia e parave që zotërojnë 47 kombet më të varfëra dhe me borxhe arrijnë 422 milardë $, ndërsa po kaq, pra, e njëjta sasi e parave (422 miliardë $) nga kombet e zhvilluara industrialisht për çdo vit harxhohen për armatime dhe për ushtri.41 Pushtetin më të qëndrueshëm në planin e globalizimit e mbajnë kompanitë multinacionale dhe transancionale. Ato dita ditës bëhen më të fuqishme dhe esklauese. Firmat e tilla me poptencial të fuqishëm filialat e tyre në botë i kanë dispersuar me një shpejtësi të madhe. Deri sa në vitin 1970 numri i tyre ishte 7.000, në vitin 2.000 ky numër shtohet në 50.000. Korporatat Genreral Motors, Waltwart, Exxon Mobil, Mitsubishi dhe Siemens arrijnë të prodhojnë rreth gjysmën e produkteve industriale në botë.42 Shumë syresh realizojnë më shumë të radhura brenda vitit se sa disa shtet të vogla, por të zhvilluara ekonomikisht. Në këtë mënyrë duhet kuptuar se globalizimi është forcë që gjendet nën juridiksionin e të zhvilluarëve. Dimensioni politik ka të bëjë me ndërlidhjet politike politike në mbarë botën ,zgjërimin e lidhjeve, evolucionin e marrëveshjeve me koncepte të moderuaRA, duke qenë të shtrira jashtë strukturës shtet-komb. Shetet kombe janë tërësitë me sovranitet, integritet teritorial, elemente prikologjike të popullsiës për të ruajtur dhe mbrojtur atë që është parësore për kombin. Globalizimi si një proces i veçantë në masë të dukshme i tejkalon ato “mbylle”, i dobëson kufijtë, barierat kulturore dhe psikologjike të popujve. Shetet ushtrojnë koncepte dhe politika sistemore, ku politika ka mbështetje ideologjike, si dhe në format të cilat në një farë mënyrë shpiejnë kah zhvillimi i vendit, në aspektin ekonomik, politik dhe social. Programi prej “Katërmbdhjetë Pikësh” të presidentit amerikan W. Wilson, të proklamuar pas Luftës së Parë Botërore, e konfirmon të drejtën për vetevendosje. Kishte qëndrim të qartë lidhur me mbrojtjen kolektive , duke aluduar në Lidhjen e Kombeve, por që një pikësynim i tillë realizohet nga Organizata e Kombeve të Bashkuara (e themeluar në vitin 1945). Dimensioni politik i globalizimit mund të vështrohet nga dy kënde. Ithtarët dhe mbështetësit e këtij koncepti mendojnë se globalizimi, një proces i pashmangshëm do t’i shembë kufijtë dhe territoret e kufizuara më tepër do të jenë të dirigjuara nga ekonomia dhe politika globaliste. Bindjet e tilla janë të bazuara në importet e ndikimeve në të gjitha tregjet, veçanërisht në ato më pak të zhvilluara.

41 Ibid., f. 61. 42 Po aty, 67.

Page 182: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

182

Mirëpo përcaktimet e hiperglobalistëve shpeshherë kundërshtohen nga skeptikët, të cilët e vejnë në pah rolin qendror të politikës, mobilizimin e pushtetit politik, i cili do të jetë në funksion të çlirimit nga politika dhe tendencat e globalizimit. Shteti komb në një botë që po globalizohet... f. 85. Dimensioni politik i globalizimi është çështje mjaft komplekse. Nuk mund, ose së paku është vështirë të vështrohet ndaras nga dimensioni ekonomik. Ndërvartësia ekonomike, imponon nevojën e bashkëpunimit dhe të mbështetjes së procesit të globalizimit. Për vendimet e bashkëpunimit është e involvuar edhe politika, madje paraprinë në vënien e raporteve të shtuara, në gamën e formave të bashkëpunimit e tjerçë. Edhe kur politika hesht, në një mënyrë e gjen interesin për shtetin dhe kështu rrjedhat e globalizimit nuk ndalen. Në këtë kompleks gjërat duhet të shikohen ndaras, ose si një tërësi e ndërlikuar. Kur pikërisht të mëdhenjtë i japin hapësirë të papengueshme globalizimit, ata janë paraprijës për ruajtjen e kufijve, sigurinë e shtetit, të qytetarëve, të pasurisë, duke përdorur metoda nga më të ndryshmet, is pasojë e tragjedisë së 11 shtatorit të viti 2001 në SHBA nga forcat terroriste ndërkombëtare. Nevojat imperative pë të vepruar në mbrojtje nuk janë gjithmonë në përputhje me parimet e dimensionit politik të globalizimit. Globalizimi politik është i shfaqur në forma shpeshherë jo aq të dukshme, por që praktikë funksionojnë. Këto janë shoqatat, organizatat qeveritare dhe joqeveritare, asociacionet e ndryshme, organizata nacionale dhe ndërkombëtare të sektorit privat, organizatat ndërkombëtare, blloqet rajonale e tjerë. Ndodh lidhshmëri në mes bashkësive provinciale afër kufijve që të zhvillojnë iniciativa dhe bashkëpunime me pjesë të shteteve tjera. Bie fjala, disa provinca kineze dhe disa shtete federale amerikane kanë vendosur marrëdhënie të ndërsjella, kontakte të përhershme, të cilat padukshëm kontrollohen nga qeveritë përkatëse. Është karakteristike, po ashtu, se qytete të mëdha, siç janë Nju Jorku, Tokio, Londra, Singapori e tjerë, që konsiderohen “tipe globale” kanë pretendime të kenë lidhje sa më të gjera në mes tyre. Dimensioni kulturor përfshin në masë të madhe praktikat që referohen në strukturat e globalizimit. Kultura ka dimensione të hershme dhe të gjera. Kohë të gjatë njerëzimi këmbeu qytetrime nëpër territore dhe mjedise të ndryshme. Modernizimi i kulturave nuk e ka kuptimin e shkëputjeve nga tradita, nga e kaluara, nga një thesar i madh i krijuar me shekuj dhe mileniume. Globalizimi kulturor është një ecuri mbase më e ngutshnja në krahasim me vet ekonominë apo politikën. Në këtë kompleks shtrohet dilemat se e bëhen njerëzit me kulturë të njëjtë, ku përfshihet gjuha, muzika, sjellja e të ngjashme. Natyrisht, ndikimet do të jenë të theksuar, ndonëse deri në një pikë kritike, kur njerëzimi lodhet nga klishet, formulat, lidershipet dhe kthehen nga vetja, për të gjetur sërish ngrohtësinë në kulturën e vet. “Industria kulturore” rrjedh nga metropolet e mëdha, kombet e zhvilluara, dominuese në sferën e zhvillimit ekonomik dhe politik. Mund të jetë keqkuptim nëse mendohet se mund të bëhet ndalesa e qarkullimit të tyre, madje edhe me startime të furishme. Benjamin Barber, një teoricient poltik amerikan, globalizimin (imperializmin)

Page 183: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

183

kulturor e qun “MakBota” që ka domethënie të një kapitalizmi të pashpirt të konsumit që po i transformon shumë shpejtë të botës, “duke i kthyer ata në një treg uniform të shpërlarë”.43 Është e kuptueshme se ky “tajfun” i quajtur figurativisht mund të prodhojë edhe rrymime antiglobaliste, posaçërisht në fushën e kulturës. Bota mediatike bënë pjesë në diemnsionin kulturor të globalizimit. Globalizimi, faktikisht drejtohet dhe përhapet më së tepërmi nëpërmjet mediave, të cilat transmetojnë informacione, si dhe mesazhe për çështje, dukuri dhe ngjarje të caktuara. “Sot, shumica e analistëve të medias pranojnë se lindja e tregut komercial global të mediave arrin deri në krijimin e një oligopolie globale të ngjashme me atë të industrisë së naftës dhe makinave në pjesën e parë të shek.XX,” Kësaj industrie kaq të fuqishme nuk paten mundësi t’iu bëjnë ballë radiostacionet kinematë, gazetat, libri, të cilat u treguan të paafta në krahasim me mediat elektronike. Në vitin 2001 më se 300 kompani të tilla gjigande nuk financoheshin në botë nga ndonjë burim jashtë potencialit të tyre. Këtë, siç i quan B.Benjamin “telesektori i infoargëtimit” e parapëlqejnë, pa apo me thellim të ndërdijes klientët dhe në këtë mënyrë dominojnë në përhapjen dhe propagandimin e kulturës globaliziese. Për shembull, në SHBA, koha mesatare e hsikimit të televizorëve është shtuar nga 5 orë e 56 minuta sa ishte në vitin 1970, në 7 orë e 26 minuta në vitin 1999. Globalizimi i gjuhëve është një fenomen në vete, që i çrrenjosë, i asimilon me qindra gjuhë, për të dominuar numër më i vogël në botë. Fakti se reduktimi i gjuhëve prej 14.500 në vitin 1500, në afro 3000 gjuhë aktualisht, në fillim të shek.XXI flet për një globalizim që rrënjët i ka më të hershme, ndërsa virtualitetin globalist e arrin gjuha më e përhapur në kulturë, në biznes, në diplomaci, siç është gjuha angleze. Religjionet pjesë e kulturës dhe e traditës së grupeve të mëdha të njerëzimit, për shkak të kohëzgjatjes dhe të filozofisë dogmatike, nuk i nënshtrohen kollaj procesit të globalizimit. Megjithatë, pjesëmarrja e pjesëtarëve të tyre në ciklet e globalizimit kulturor, është shenjë se po krijohen shtresa të reja të moderuara, të orientuara me synime globaliste. Në suazat e dimensionit kulturor shqetësojnë së paku dy çështje: shtimi i popullsisë dhe degradimi i mjedisit. Ekziston një disproporcion tepër i madh në mes numrit të popullsisë dhe madhësisë së konsumit. SHBA, për shembull përbëjnë 6% të popullsisë së botës, ndërkaq, pjesëmarrja në konsumin e përgjithshëm botëror sillet rreth 30-40%. Grupi i shteteve të Veriut janë më të zhvilluar, porse edhe konsumatorë më të mëdhenj, njëkohësisht. Ndotja e ambientit bëhet nga të gjithë, nga të varfëritë, por edhe nga të pasurit. Mirëpo, aty ku prodhimi, por edh konsumi gjendet në shkallë më të lartë, ekziston mundësia për ndotje më të madhe të ekologjisë. Edhe kjo është pjesë e kulturës globale dhe obligim global që të vështrohet realisht shkak-pasojat e globalizimit. Dimensioni ideologjik i globalizimit referon kahe relae për botën, por edhe si duhet të jetë ajo. Ideologjitë janë grupi agjendave, programeve, cytjeve dhe ptretendimeve, me të cilat gjërat shpjegohen, interpretohen, për të krjiuar tabllo që mund t’i ndryshojnë sjelljet, që të parapëlqejnë atë që e dëgjojnë dhe do ta shohin një ditë në praktikë. Në realitet, ideologjia pasis konceptin e liberalizimit me vlera dhe kuptime neoliberale, të cilat e çlirojnë njeriun dhe e gllabërojnë në pikëpamje të ruajtjes së dielogjisë së mundshme neutrale.

43 Po aty, f. 95.

Page 184: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

184

Për dimensionin ideologjik bëhen shqyrtime të ndryshme. Mendimatërt thonë se në dekadat e fundit sidomos, biznesmenët dhe politikanët kanë bërë mundime të mëdha të bindin opinionin e gjerë për përparësitë e globalizimit. Në revistën neoliberale amerikane Business Week, në vitin 2002 është botuar një artikull, me qëllim të bindjes së publikut për virtytet e globalizimit. Në atë shkrim vehet re se 65% të qyetetarëve që kishin shfaqur binedjen në vitin 200 se globalizimi është proces i mirë, ndonëse kanë droje që për shkak të globalizimit mund t’i humbin vendet e tyre të punës, që do të thotë se edhe në mesin e tyre ka hamendje dhe dyshime. Polltikanët dhe biznesmenet shohin gjëra pozitive nga procesi i globalizimit, bazuar në parimet e tregut të lirë, nga i cili vizionet ndërtohen për krijimin e një ideologjie tërheqëse dhe të favorshme për globalizimin. Njëkohësisht, vehen në spikamë mosmarrëveshjet e dukshme normative dhe të përvojave në botën që është duke u inkorporuar në procesin e globalizimit.

Përkundër të gjitha kaheve dhe ideologjive, globalizimi është bërë”një temë e fuqishme”, që vështirë është të rezistohet, të anashkalohet, ngase ajo në krahun e vet ka forca të fuqishme sociale. Parapëlqimi në rritje i ideologjisë së neoliberalizmit, është shtytës ordiner drejt zhvillimit të procesit të globalizimit. Askush nuk përgjigjet për globalizim. Të gjithë përballen me të. Ata që e predikojnë, e stimulojnë dhe i japin energji zhvillimore, do të përballen me të, sikurse edhe ata që e kundërshtojnë, ose përpiqen të jenë indiferentë, njësoj do t’i shijojnë sfidat e globalizimit. Këta të dytet, natyrisht, do të jenë më të papërgatitur dhe do të kenë reperkusione më të shumta.

Botës i nevojitet një rend i ri ekonomik dhe shoqëror. Është e mundur që globalizimi , një proces i domosdoshëm, do të jetë platforma më e qëndrueshme për një jetë me mirëqenie më të plotë në mbarë rruzullin tokësor. Nëse ndodh diçka tjetër, jo aq e dëshirueshme, globalizimi së paku do të jetë një parapërgatitje për një rend tjetër botëror.

Globalizimi është i pashmangshëm nga fakti se mbështetjen e ka të shtetet më të zhvilluara, më të mëdha dhe dominuese. Është një formulë e pa formuluar me saktësi, jo aq eksplicite, por që mund ta kenë meritën për nismën e ndryshime që duhet të ndodhin në botë, në rrafshin ekonomik, kulturor, politik, juridik dhe ideologjik.

3. Procesi i globalizimit: qasjet optimiste dhe skepticizmi Globalizimi është një proces gjithëpërfshirës, me dinamikë jo të barabartë në të gjitha fushat. Sikurse proceset në lëmenjtë tjerë, edhe globalizimi për bëhet nga fazat, strukturat, të cilat rrjedhën e kanë të mbështetur në strategji, në intensitete, por edhe në ecuri spontane. Procesi i globalizimit është pasojë e kundërthënieve në botë, të cilat me diçka duhet të rregullohen, të rinovohen dhe të marrin kahe të prosperitetit. Agjenda e globalizimit nuk mund të thuhet se është ndërtuar fillimisht në bazë të vizioneve, të bartësve, zbuluesve, por më tepër për shkak të nevojave për ndryshime. Ndryshimet fillojnë nga ambiciet për biznes sa më të gjerë e të fuqishëm, nga politikat dominuese, tendencat për favorite dhe mbizotërime të situatave, jo vetëm në kuptimin lokal kombëtar, por edhe më gjerë.

Page 185: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

185

Krijimi i mundësive për bashkëpunim sa më të gjerë në mes shteteve, shtimi i vëllimit të transakcioneve në tregtinë ndërkombëtare, madje i formave tjera të bashkëpunimit, mundësuan hapjen e shtigjeve, të cilat më parë konsideroheshin të panjohura dhe të pashkelura. Për të depërtuar në mjedise të shumta, parqitet nevoja për sisteme të informacioneve, të lëmenjve shkencor –kërkimor, të ndërmarrësive që nuk përkufizohen vetëm brenda përbrenda kufijve vendor.Në këtë vazhdo roli i informacioneve bëhet i pazëvendësueshëm, siç ndodh eedhe me intensifikimin e marrëdhënieve ndërkombëtare në kuptim të gjerë, duke e përfshirë marketingun ndërkombëtar, financat ndërkombëtare, të drejtën ndërkombëtare e tjerë. Globalizimi shfaqet si një koncept kurues, për t’i sanuar gjendjet shpeshherë të padëshiruara, stagnante e të prapambetura, në në anë, si dhe për t’i dinamizuar prirjet për zhvillim të subjekteve ekonomike, të cilat kishin treguar aftësi për konkurrencë në të gjitha situatat, në anën tjetër. Cila nga këto kahe është më prioritare, nuk është aq vështirë të jepet përgjigje. Është reale të theksohet se tendencat për zhvillim i bëjnë të mundshme dhe të realizueshme ndërmarrjet të cilat kanë krijuar potencial dhe imixh në shumë mjedise të botës. Marketingu ndërkombëtar kaq qasje të drejta sa i përket kornizës së qëllimeve dhe të strategjive. Politika e tij përkufizohet në eliminim e mundshëm të barierave në mes të tregjeve, për t’i kënaqur sa më mirë kërkesat e konsumatorëve. Tregu është funksional dhe më i zhvilluar, kur në te defilojnë numër më i madh i ofertave dhe i kërkesave. Kërkesat mund të jenë të përmbushur nëse të klientët kombinohen fuqia blerëse dhe gatishmëria për blerje. Pa qenë të zhvilluara ekonomitë, pa ndërmarrje të forta, me biznese atraktive, nuk mund të ketë punësim, prandaj, nëse nuk është i zgjidhur ky problem do të mungojnë të ardhurat, përkatësisht fuqia blerëse. Në procesin e globalizimit po të jenë parësore politikat e drejta për investime të drejtpërdrejta dhe të tërthorta nëpër mjedise ku duhet të ndryshohet gjendja ekonomike dhe sociale, pa dyshim procesi i globalizimit do të ishte më se i dëshirueshmi për të gjithë. Nëse vështrohen qëllimet e limituara, me tendencë të shfrytëzimit të resurseve më të lira (natyrore dhe njerëzore), procesi mund të zhvillohet me kolorite të njëanshme dhe jo aq të dobishme, siç rrjedhin deklarimet për publikun e gjerë. Zhvillimi i procesit të globalizimit përballet me përkrahës, mbështetës të denjë, si dhe me kundërshtarë të njëmendtë. Grupi i ithtarëve dhe i mbështetësve mund të ndahet në dy grupe: në adhurues të pasionaur, të cilët i besojnë këtij fenomeni, si dhe në të ashtuquajtur hiper globalistë, të cilën në çdo pikëpamje i mbrojnë filozofitë, vizionet dhe agjendat e globalizimit. Ndërkaq, në grupin e kundër globalizimit, porashtu, mund të ketë grupe që janë më tepër asnjënës, pa e kuptuar dhe pa dashur ta kuptojnë këtë proces, që janë të karakterit inferior, si dhe grupi tjetër që është me tërë qenien antiglobalist. Së këndejmi në rrafshin e zhvillimit të procesit të globalizimit janë perezente përkrahësit dhe kundërshtarët. Tek mbështetësit mbizotërojnë qasjet optimiste, ndërsa të grupi i kundërshtarëve, është e kuptueshme se shfaqen skepticizmat. Qasjet optimiste përshkojnë nota pozitive për tërë procesin, duke i veçuar ecurit e ndërlidhura me efektet që do t’i shënojnë kompanitë, institucionet, politikat, kulturat, koekzistenca njerëzore dhe unifikimi i ideologjive. Kur bëhet fjalë për tërë procesin, por edhe për qasjet qofshin ato pozitive apo negative, duhet kuptuar qartë se “gobalizimi nuk është një proces i vetëm, por një seri

Page 186: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

186

procesesh që veprojnë njëkohësisht dhe në mënyrë të pabarabartë në disa nivele dhe në diemnsione të ndryshme”.44 Qasje pozitive për hiperglobailtët është të menduarit se me këtë proces ndërtohet Rendi i Ri Ekonomik dhe Shoqëror Botëror. Korporatatshumëkombëshe i kontrollojnë një pjesë të tregjeve dhe i rivalizojnë pushtet në shtetet-kombe.Bie fjala kompania General Motors ka më shumë shitje (176.558 milionë $) se sa GDP e Danimarkes (174.363 milionë në vitin 1999). Shumë kompani tjera i tejkalojnë me të ardhurat e tyre Bruto Produktin Vendor të disa shteteve që nuk aq të mëdha, por janë të zhvilluara. Në dekadën përmbyllëse të shek.XX, që nga viti 1990 TNC-të kanë mbuluar70% të tregtisë botërore, porse invetimet e tyre të huaja i kanë shtuar përafërsisht me 15%. Në këtë mënyrë TMC-tëjanë bërë aktorë shumë të rëndësishëm që ndikojnë në ecuritë politike, ekonomike dhe sociale të shumë vendeve. Procesi i globalizimit ecën dhe zhvillohet nga një sërë vendimesh politike. Ka mendime se globalizimi politik është duke levizur drejtë demokracisë kozmopolite. Ndërkaq, skeptikët shfaqin bindjet se intensifikimi kulturor mbarë botëror, madje ai politik dhe ekonomik, krijon bazë reale për rezistencë dhe jo tolerancë. Gjërat e tilla dalin sheshit nëpër protestat që organizohen me rastin e Samiteve që eksploron dhe trajton globalizimin. Në kontekstin e qasjeve optimiste dhe skeptike, mund të përmenden disa gjëra që janë të evidencuara dhe ilustrative. Globalizimi është proces për liberalizimin dhe integrimin e tregjeve (Liberalizim + Integrim = Globalizim). Po ashtu, është proces i pashmnagshëm dhe i pakthyeshëm. Lidhur me këtë, ish presidenti i SHBA-ve Bill Clinton thot: “Sot ne duhet të përqafojmë logjikën e paepur të globalizimit – që çdo gjë duke filluar nga fuqia e ekonomisë sonë e deri të siguria e qyteteve tona, , shëndeti i popullit tonë, varet nga ngjarje që ndodhin jo vetëm brenda kufijve tanë, por në kufij të vendeve që janë në gjysëm tjetër të botës...Globalizimi është i pakthyeshëm”.45 Është një karakteristikë tjetër se ky proces, ndonëse ka mbëshettës dhe kundërshtarë, siç thot Robert Hormats, “Bukuria e madhe e globalizimit është që askush nuk e ka të nën kontroll...asnjë qeveri, individ, apo institucion”. Pra, askush nuk përgjigjet për globalizimin. Skeptikët gjithnjë shërbehen me shifra e fakte pesimiste. I marrin për bazë të dhënat e publikuara në OKB, me të cilat shihet se në vitin 1973, pa dalë në skenë zyrtarisht globalizimi, dallimi në mes të zhvilluarve dhe të pazhvilluarve ështe 44:1; ndërsa 25 vjet më vonë shperpjestimi merr përmasa drastike 74:1. Pas përmbylljes së epokës së lftës së Ftohtë, numri i njerësve në përmasa ndërkombëtare që jetonin posht nivelit të varfërisë, nga 1. miliardë sa ishte në vitin 1987, në vitin 2002 dhe 2003 ky numrë shtohet në 1.5 milardë. Nëse vazhdohet me këtë trend, në vitin 2015. me kërë shkallë të varfërisë do të ballafaqohen 1.9 miliardë njerëz. Skeptikët meditojnë se nç ç’shkallë do të jetë në gjendje procesi i globalizimit t’i zgjidhë apo t’i zbutë këto probleme. Optimistët llogarisin me optika dhe formula tjera.

4. Interaksioni në mes marketingut ndërkombëtar dhe globalizimit

44 Ibid., f.54. 45 Ibid, f. 124.

Page 187: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

187

Marketingu ndërkombëtar dhe globalizimi kanë një pikë të përbashkët: shtrirjen në përmasa ndërkombëtare. Po të vështrohen nga teoria dhe praktika e pikës kritike të rentabilitetit, aty ku pikëtakohen vlerat, përkatësisht efektet e marketingut ndërkombëtar dhe të globalizimit (të prezantuara mundësisht nëpërmjet drejtëzave), shënohet hyrja në fushën e sukseseve, ku në mënyra vetjake ndikimet janë të ndërsjella. Marketingu ndërkombëtar i paraprinë aktiviteteve të globalizimit. Ecuritë e globalizimit nuk bëhen në mënyrën kuturu, por me shestime, strategji, për të gjetur subjektet, ndërmarrësit objektivat e veta. Një punë fitimprurëse në këtë drejtim e kryen marketingu, me ekspertët e vet, të cilët me kërkimet e tregut, të marketingut, vijnë deri të informacionet optimale dhe relevante, me të cilat vendimmarrja bëhet e qëndrueshme. Hulumtimet, grumbullojnë informacione, si kur është fjala për konsumatorët, për gjendjen në treg, për investimet, madje për futurologjitë dhe perspektivat. Procesi i globalizimit begatohet duke u mbështetur në analizat e marketingut ndërkombëtar, në strategjitë e tij, në planifikimin dhe modelet për zbardhjen s shumë problemeve që janë prezente në mjediset e ndryshme të botës. Marketingu prej instrumenteve të miksit e ka edhe promocionin. Ky instrument është tepër funksional në zgjerimin e politikave dhe platformave të globalizimit. Marketingu hap rrugë dhe ndërton strategji, ndërsa globalizimi realizon objektivat që dalin nga ky fenomen. Është vështirë të thuhet se cila sferë, e marketingut ndërkombëtar, apo e globalizimit janë shtytës dhe nevojtarë më të mëdhenj të implementimit të promocionit. Me rëndësi se promocioni mundëson komunikimin masiv në mes prodhuesve, tregtarëve dhe konsumatorëve kudo që ndodhen, ndërkaq globalizimit këto aktivitete i krijojnë hapësira të depërtimit dhe të veprimit. Marketingu ndërkombëtar kryen funksionin e plasimit të informacioneve rreth ofertave, konkurrencës, apeleve dhe mesazheve, për të marrë vendim klientët për blerje të produkteve dhe të shërbimeve. Globalizimit i krijohen mundësi të penetrimit tek shtresat më të gjera, të institucionet, ndërmarrjet, qeveritë dhe qytetarët në përgjithësi. Interaksioni në mes marketingut ndërkombëtar dhe globalizimi shfaqet edhe në fushën e ndryshimit të sjelljeve të konsumatorëve, me fjalë tjera për marketingun në fokus janë konsumatorët, kurse për globalizimin një shtresë tjetër e vendimmarrësve, për të eskaluar në popullsinë e përgjithshme. Marketingu mund të konsiderohet me rol prijës të gjurmuesit; globalizimi veprues në rrafshet që situatat janë të mundshme dhe më shpejt arrihen efektet. Në tërësinë e aktiviteteve veprimet e marketingut ndërkombëtar janë të planifikuara, me parapërgatitje dhe përgatitje, me operativë konkrete, duke zbatuar teknika, metoda, strategji, për të ndikuar në sigurimin e mbijetesës së kompanive, perspektiven e tyre, gjithmonë nëpërmjet përmbushjes së nevojave dhe kërkesave të konsumatorëve, me të gjitha specifikat që i kanë. Derisa globalizimi mund të konsiderohet në mënyrë figurative si një tajfun që s’ka të ndalur, te marketingu ndërkombëtar sfidat janë më të mëdha, ngase aktivitetet janë parciale, të ndërlidhura me ndërmarrjet konkrete, me segmentet e zgjedhura, me tregjet e synuara. Nuk mund të thuhet se globalizmi nuk përballet me sfida, me kundërshtime, madje nganjëherë me madhësi masive, mirëpo, rrugëtimi i tij është i paraparë apo i paparaparë njësoj. Marketingu ndërkombëtar dhe globalizimi kanë edhe tangenta tjera të përbashkëta. Të dyja këto koncepte janë të lidhura me tendencën e krijimit të një rendi të ri ekonomik. Në këtë rrafsh, marketingu ndërkombëtar më tepër i adresohet çështjes sociale, nga fakti se klientët mund të jenë të rëndësishëm nëse nuk janë aq të varfër dhe

Page 188: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

188

kanë fuqi të mirë blerëse. Në rrjedhat e globalizimit nuk mund të përshihen premisat e imtësuara siç ndodh në marketingun ndërkombëtar. Marketingu ndërkombëtar ia lehtëson furinë e globalizimit, ngase sikur i hap rrugë se në cilat segmente mund të depërtojë më shpejtë. Realisht, nuk mund të kuptohet se nëpërmjet marketingut ndërkombëtar dhe globalizimit arrihen marrëveshje konkrete, konventa dhe strategji të përbashkëta. Vet natyra e këtyre koncepteve ka përbërje të ndryshme, prandaj edhe mundësia për gjëra kaq të përbashkëta dhe të ndërlidhura, mungon. Mirëpo, interesimi për të dy këto filozofi edhe për një kohë të gjatë do të jetë prezente dhe dominuar tek korporata e mëdha, të karakterit shumëkombësh dhe transnacional. Meqë dalin pikërisht nga ky resurs i fuqishëm, edhe koordinatat mund të konsiderohen të përbashkëta. Një ndryshim duhet të merret parasysh. Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme stimulohen nga aktivitetet e marketingut, për të cilat krijohet mundësi reale për ardhmëri më të sigurt të rritës dhe të zhvillimit. Edhe globalizimi penetron në ndërmarrjet e vogla dhe të mesme, ndonëse me një qasje të “gllabërimti”. Vetëm ato që bashkëpunojnë në mes veti, aftësohen për punët që i ushtrojnë, i përvetësojnë standardet bashkëkohore teknike, të manaxhimit e tjerë, mund të jenë në gjendje të mbijetojnë edhe në kushtet e globalizimit. Marketingu ndërkombëtar preferon dhe gjen forma dobiprurëse të ndryshimit të situatave, të ndërtimit dhe të afirmimit të imixhit të produkteve dhe të ndërmarrjeve, si synime të qëndrueshme për funksionimin e sigurt të ndërmarrjeve, për konsumatorët lojalë, për stabilizimin e tregut sipas ligjeve të ekonomisë së tregut. Globalizimi nuk ka nevojë t’i dallojë sistemet dhe liberalizimet, por me valën e vet të pashmangshme rrënon statujat që nuk mund të qëndrojnë para tij. Koncepti i marketingut ndërkombëtar dhe i globalizimit, mbi të gjitha kanë interaksione të shumta, sepse janë të karakterit ndërkombëtar. Synimi i tyre është që nga e ndara, parcialja, të ndërtohet e përbashkëta, globalizimi. Do të ishte me rëndësi të madhe që në këto procese të ruhet identiteti edhe i pjesëve të vogla dhe të mesme. Bizneset kanë ligje që më së paku i njohin kufijtë. Së këndejmi, mund të inkorporohen në proceset e marketingut dhe të globalizimit. Mirëpo, nuk është çdo gjë në jetë vetëm biznes. Marketingu ndërkombëtar e mundëson internacionalizimin e biznesit. Është kjo çështje tejet pozitive, duke u mbështetur faktin se as një vend, madje as shtetet më të pasura dhe më të zhvilluara nuk i kanë të gjitha resurset, nuk kanë treg absorbues të mjaftueshëm, janë të varur nga përparësitë komparative të vendeve tjera, prandaj gjetja dhe hyrja në tregje të huaja, si dhe qëndrimi sa më i gjatë në to, është imperativ dhe nevojë e patjetërsueshme e bashkëpunimit. Shkallëzimi i ndërkombëtarizimit të bizneseve është dinamikë për penetrim në tregjet e huaja të synuara. Në aspektin e internacionalizimit, globalizimi nuk përkufizohet vetëm në biznese, por edhe në shumë çështje dhe segmente tjera, Kësisoj, ka domethënie më të gjerë sesa marketingu ndërkombëtar. Përfundimisht mund të thuhet se në suazat e interaksioneve, synimeve që tangojnë, marketingu në mënyrën më konkrete dhe precize është një funksion shumë i rëndësishëm i globalizimit.

Page 189: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

189

5. Marketingu ndërkombëtar dhe efektet e globalizimit Marketingu ndërkombëtar, si në teori, ashtu edhe në praktikë, është proces dinamik. I vënë në spikamë ecuritë e realizuara në periudhat e kaluara nëpër ndërmarrje dhe në planin global, ndërkaq, nëpër planifikimi strategjik mundëson shestimin e trendve dhe të parashikimeve. Dinamizimi i marketingut ndërkombëtar është i domosdoshëm, për t’i ndjekur ndryshimet në shoqërim në treg, në kërkesat individuale, të njohura dhe potenciale, madje ato agregate. Ndryshimet që janë shënuar në periudhat e kaluara, sidomos pas Luftës së Dytë Botërore, janë të shumta, në vëllim dhe në cilësi. Që nga viti 1850 e deri në vitin 1980, shtetet në zhvillim kanë shënuar normë më të lartë të zhvillimit në krahasim me shtetet e zhvilluara gjatë Revolucionit industrial. Pjesëmarrja në bruto produktin shoqëror (?) prej 15%, sa ishte në vitin 1960 shtohet në 25% në vitin 1985. Struktura dinakime e zhvillimit përson ndryshime sipas sektorëve. Tregtia botërore është zhvilluar më shpejtë sesa prodhimi. Megjithatë, që nga viti 1960 diversifikohet prodhimi dhe në veçanti transferi teknologjik.

Page 190: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

190

Kjo periudhë mund të quhet etapë e shtimit të internacionalizimit të biznesit në realcione ndërkombëtare. Priejtare dhe të tipit lider kanë qenë kompanitë amerikane. .... Çdo dekadë mund të karakterizohet dekadë e veçantë strategjike. Në periudhën e viteve të shtatëdhjeta shtetet e OECD-së kanë pasur rol dominant në tergtinë ndërkombëtare. Si përikënisje dhe diferencim i zhvillimit të disa shteteve, veçanërisht të SHBA-ve ishte vlera e lartë e dollarit. Ndërmarrjet amerikane favorizonin investimet direkte (të drejtpërdrejta) në botën e jashtme, Gjermania dhe firmat japoneze ishin më tepër të pëcaktuara për eksport e jo për investime jashtë; Britania e madhe qëndronte si në mes tyre, me politika të kombinuara, për invetsime të drejtpëdrejta dhe për eksporte. Kjo ishte qasje individuale në inkorporimin e rrjedhave të biznesit ndërkombëtar. Në dekadën pasuese, që përfshin periudhën e viteve të ’80 (dekda e nëntë e shek.XX), ndryshojnë raportet globale, si dhe klima globale tregut. Vijnë në shprehje kurset e forta të disa valutave, deficitet në bilancin tregtar dhe të pagesave shfaqen në shumë vende, barteri dhe countrade bëhen veprimtari më të shquara. Është kjo periudhë e zgjerimit dhe hapjes së tregjeve të reja. Në kushtet që paraqiten në skenë ndryshon dukshëm situata e importeve dhe e eksporteve më të mëdhenj. Në shtimin e ndërkombëtarizimit të biznesit, të globalizimit të tij, kanë ndikuar shumë faktorë, ndër të cilët mund të veçohen:

- konkurrenca e fortë, - ndryshimet teknologjike, - shtimi i barierave për shkak të konkurrencave (?), - ekonomia e vëllimit.

................. 6. Globalizimi i tregut dhe konkurrenca globale Lidhur me globalizimin janë bërë dhe bëhen studime dhe analiza të shumëllojshme. Përkundër një shfaqje më të hershme, sidomos i elementeve parciale, në kuptimin real, globalizimi i tregut është fenomen i datës së re. Në vështrimet e tij, Theodor Lewitt, venë në spikamë se botën e sotme e formësojnë dy vektorë: teknologjia dhe globalizimi.46 ......... Marketingu ndërkombëtar mundëson globalizimin e industrisë.....

46 BR…..

Page 191: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

191

Globalizimi shtrihet dhe zhvillohet në relacionet si në vijim: 1. në vendet e zhvilluara dhe të pazhvilluara; 2. brenda grupacionit të vendeve të zhvilluara në kuadrin e Trijades (Japonia me

shtetet satelite përreth, Bashkimi Evropian dhe SHBA me Kanadanë); 3. Vendet e zhvilluara dhe vendet e Evrops Juglindore.

Në përgjithësi, globalizimi nuk është proces i unifikuar dhe një kahësh, por paraqet një larushi të kaheve dhe të veprimeve. Kur është fjala për globalizim të tregut dhe konkurrencë globale, globalizimi në këtë plan mund të vështrohet si:

- mënyrë e re e të menduarit për biznes, - mbështetje në strategji të reja, - mbështetje në supozimet për biznes të suksesshëm.

............ 7. Faktorët përcaktues të globalizimit Procesi i globalizimit nuk s[shtë relevantë dhe i njësojshëm për të gjitha produktett dhe industritë. “Marketingu global ka relacione më të mëdha të ndonjë kategorie industriale se sa të tjetra, si rezultat i karakteristikave të produktit, e më pak të tregut”.47 Në përcaktimin e globalizimit, në krijimin e mundësive për funksionimin e tij, ndikojnë shumë faktorë. Ndërkaq, disa autorë janë të mendimit se në përcaktimin e globalizimit dhe të rrjedhave të tij, më të rëndësishmit janë këta dy faktorë:

1. Produkti (teknologjia) dhe, 2. Homogjenizimi i sjelljeve të konsumatorëve.

..... Prodhimi për nevojat e tregut botëror bëhet logjika e vetme ekonomike. Produktet dhe shërbimet destinacionin e kanë për në tregjet e huaja. Tregu vendor është pjesë përbërëse e tregut ndërkombëtar, me çka mund të kuptohet se nuk ekziston diferencë në me produkteve për tregun vendor dhe për tregjet e huaja. Secili treg është pjesë e tregut botëror. Teknologjia është forcë universale. Lindja e produkteve të reja, rinovimi, modifikimi i tyre, janë të varura nga niveli i teknologjive. Produkte të pranuara mund të jenë ato që janë krijuar nga teknologjitë e përsosura, moderne. Teknologjia është produkt, i kreiruar nga mjetet, shkenca, por që kjo është kreiruese e produkteve. Ndërmarrjet kudo që ndodhin dhe operojnë kanë nevojë për teknologji të avancuar. Përhapja e tyre nuk njeh kufij. Teknologjia, si e tillë e intensifikon krijimin e tregut botëror dhe global Sjelljet e konsumatorëve, pa dyshim, janë të ndikuara nga produktet dhe teknologjitë. Prandaj, dita me ditë shënohen homogjenizime në strukturën e tyre. “Nacionalizmi ekonomik” nuk është i çrrënjosur. Ekonomitë nacionale mbrohen, mundësisht stimulohen nga Qeveritë, mirëpo, edhe po të dëshirojnë në mënyrë të

47 BR…..

Page 192: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

192

pathyeshme, nuk kanë kanë mundësi t’i ndalin bashkëpunimet, ndikimet në sjellje. Mbështetja e produkteve të ndryshme që prodhohen në shtete të ndryshme, nuk është imponim për konsumatorët. Përcaktimi për blerje është dëshirë vetjake, sepse në produktin e importuar gjejnë kënaqësinë, utilitetin, përmbushjen e nevojave materiale dhe psikologjike. Në këtë drejtim, ndërgjegja kombëtare në fushën e biznesit dhe të konsumit është e ndërlidhur me profitin (për ndërmarrjet) dhe me përmbushjen në mënyrë optimale të nevojave dhe të kërkesave (për konsumatorët). Globalizimi mund të thuhet disenjohet posaçërisht që nga vitet e tetëdhjeta )dekada e nëntë e sjek. XX) e këndej. Formësimi dhe zhvillimi i dminimit të këtij procesi mund të vlerësohet nga efektet që arrihen prej tij. Efektet reale të globalizimit janë:

- globalizimi i tregut, - industria globale, - globalizimi i ndërmarrjes, - konsumatori global.

Në dekadën e fundit, përkatësisht në përmbylljen e shekulli dhe të mileniumit të lënë pas, marketingu vërshon edhe më tepër, pikërisht nga fuqizimi i marketingut dhe fuqizimi i interaksioneve në mes këtyre dy procesveve. Marketingu ndërkombëtar zgjedh dhe zbaton strategji të suksesshme, të cilat mbështetjen e kanë në këto karakteristika:

1. Partneriteti strategjik (Aleancat për furnizim, të blerësve, për distribucion, për biznese sipas degëve e sektorëve e tjerë);

2. Konkurrenca e fortë e çmimeve (në kahe të zvogëlimit të kostove dhe çmimeve të ulëta të shtijes, duke e pasur për bazë ruajtjen në mënyrë rigoroze të cilësisë);

3. Fokusimi i tregut të Trijades )SHBA me Kanadanë, Evrpoa, Japonia me shetet e Lindjes së Largët);

4. Shfrytëzimi i resurseve botërore (natyrore dhe humane, për të gjetur leverdi sidomos firmat me renome ndërkombëtare, të cilat kanë mundësi të investojnë nëpër mjediset fitimprurëse);

5. Afirmimi i shërbimeve (një përcaktim dhe rezultat i avancimit të shërbimeve, të cilat kanë përparësi në krijimin e GDP-së, në punësim e të ngjashme);

6. Centralizimi i decentralizuar (secili vepron në ambient të lokalizuar, por që duhet të prodhojë për tregje të ndryshme, duke u mbështetur në moton “Mendo globalisht, vepro lokalisht”);

7. Rëndësia e cilësisë (cilësia është atributi themelor i produktit dhe i shërbimit, prandaj racionalizimi i kostos mund të bëhet deri në kufirin rigoroz që nuk cenohet cilësia e produktit);

8. Krijimi preventiv i produkteve globale. ...... Është e nevojshme të dihen raport në mes marketingut ndërkombëtar dhe të proceseve të mësipërme globale të tregut.

9. Globalizimi: përparësitë dhe të metat Globalizimi mund të eksplorohet me një mori përparësish dhe me veçori më të pakta që janë refleksione të të metave. Fillimisht duhet theksuar se pothuaj se asnjë proces,

Page 193: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

193

asnjë dukuri nuk është i përmbushur vetëm me dafina. Me rëndësi është që anët pozitive të peshojnë më tepër kundrejt anëve negative.

Përparësitë e procesit të globalizimit reflektohen në këto çështje: - është proces i fuqishëm dhe gjithëpërfshirës, që do të thotë se gradualisht, me

intensitete të ndryshme penetron në të gjitha mjediset, në të gjitha fushat më vitale të shoqërisë;

- mund të quhet konkurrencë mbi konkurrencat, ngase i sensibilizon të gjithë, të mëdhenjtë e të vegjlit, të dobëtit e të fuqishmit. Të dobëtit përpliten që të sigurojnë mbijetesë, ndërsa të fuqishmit që të mos i humbasin pozicionet e arritura dhe, mundësisht të përparojnë edhe më tepër;

- meqë nuk mudn ta kontrollojë dhe dirigjojë askush, është një dukuri e tipit madhor, me çka rrjedhat e zhvillimit eliminojnë subjektivizmat dhe politikat partikulariste;

- bazë për nxitje të zhvillimit, të ndërtimit të mirëqenies së popullsisë është dituria, me çka nënkuptohet se lidershipet e kompanive dhe të institucioneve politike në përgjithësi, duhet të kuptojnë se çelsi i zhvillimit, i kyçjes së suksesshme në procesin e globalizimit është shkenca, dituria. Dituria mund të jetë pronë e çdo kujt, por që duhet të kultivohet nëpërmjet të mësuarit, të përvetësimit të standardeve tekniko-teknologjike dhe të manaxhimit sipas normave të të zhvilluarve;

- është proces që mbjell frikë dhe shpresë njëkohësisht dhe në këtë mënyrë mobilizimi i përgjegjësve, ndërdija në përgjithësi do të jetë më e mobilizuar.

Ekzistojnë edhe përparësi tjera, të cilat në të shumtën e rasteve janë të kuptimit parcial. Nga kjo prizmë, globalizimi duhet të shikohet si çështje komplekse, sa që edhe kur janë në pyetje gjërat e pjesërishme apo jo aq të avancuara, ato janë pjesë përbërse e globalizimit. Globalizimi, për t’u kuptuar si duhet, është e nevojshme të shqyrtohet nga shumë aspekte. Edhe me një koordinim rrjetor të shumë fenomeneve, nuk është lehtë të zbardhen të gjitha ecuritë që e kompozojnë organizmin e tërësishëm të globalizimit. Nga vlerësimi mundësisht analitik i këtij procesi, dalin në shesh edhe dobësitë që e ndjekin atë. Paraprakisht duhet pasur të qartë se përcaktimet ideologjike, religjioze, sektare, të inateve e tjerë, nuk shpijnë deri të kuptimi real i këtij fenomeni. Mangësitë vështrohen nga këndi i një konkluzioni se ky proces nuk është i përkryer, është në masë të madhe i pakuptueshëm dhe pritet me ankth në shumë mjedise. Mangësitë, të metat e globalizimit mund të evidencohen sipas grupimeve të klasifikuara me rangim të pa prioritetshëm. Ndër mangësitë e globalizimit radhiten këto:

- shfaqja e këtij fenomeni bëhet në një situatë plotësisht të pavolitshme në ekonominë botërore, ku jazi në mes të zhvilluarve dhe të pazhvilluarve zgjerohet gjithnjë e më tepër. Sa do që propagandimet dhe promovimet mund të kenë dozë të pritjeve të favorshme, megjithatë është i pranishëm skepticizmi të një masë e madhe e popullsisë, të cilat shprehin shqetësimet për humbjen e vendeve të punës, për keqësimit e mundshëm të standardit jetësor;

- konsiderohet se nuk ekziston program gjithpërfishirëse me vizione të përmbledhura dhe analitike, me metoda deduktive dhe strategji të zgjedhura që ofrojnë zhvillim afatgjatë dhe të qëndrueshëm;

Page 194: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

194

- kreatorët e globalizimit janë spontan, ngase themelet e zhvillimit qëndrojnë mbi programet dhe strategjitë e kompanive të mëdha, si dhe të politikave qeveritare, në kuadrin e të cilave e kanë domicilin kompanitë;

- interesat mund të jenë të adresuara në fusha dhe bartës më të ngushtë subjekteve kreiruese, që në mënyra të caktuara vazhdohet me poltika dhe koncepte të vjetruara, për t’u forcuar të fortit në kurriz të punës dhe diturisë së tyre, por edhe të eksploatimeve të resurseve të të pazhvilluarve;

- nuk ekziston garanci e përgjithshme, madje as në planin teorik se me çka do të shpërblehen ata që me dëshirë rreshtohen në procesin e globalizimit;

- politika e investimeve, e programeve të zhvillimit nuk është e manaxhuar nga ndonjë qender botërore, e cila do të orientonte aktivitetet, duke gjetur mundësi të ndryshimeve të situatave tepër shqetësuese në sferën e të pazhvilluarve, të koncentruar kryesisht në pjesën jugore të planetit;

- përgatitjet, trajnimet, aftësimet dhe programet mësimore nëpër institucionet shkollore dhe universitare janë në disproporcion me kërkesat që dalin nga përmbajtja e globalizimit;

- pritjet e papërgatitura janë vetëm iluzione, supozime dhe shqetësime, të cilat reflektojnë huti, mjegull dhe deklarime paushalle të kompetentëve nëpër vende të cilët më tepër i preokupon mbajtja nën kontroll të çështjeve sociale, që në çdo kohë mund të jenë llavë vullkani, të cilat nuk mund të limitohen vetëm nëpër vende ku ndodhin problemet, por mund të kenë reperkusione rajonale e më gjerë.

Procesi i globalizimit duhet të kuptohet drejt, realisht, ashtu siç është e siç do të jetë. Në vendet e pazhvilluara së pari duhet të kuptohet domethënia, struktura dhe domosdoshmëria e globalizimit, për të qenë në gjendje që ballafaqimet të jenë të qëndrueshme dhe dobiprurëse. Të zhvilluarit në këtë kontekst, meqë e kanë më lehtë dhe ky proces për ta është shumë më i kapshëm, i pranueshëm, është koha t’i ndryshojnë sadopak politikat zhvillimore, edhe pse një e gjë e tillë gati është e pamundshme, kur dihet se ligj themelor i biznesit është profiti. Në politikën e investimeve duhet shikuar mundësinë për këndelljen e konsumatorëve, të cilët nëpërmjet punësimit dhe realizimit të ardhurave mund të jenë aktiv në treg, ngase posedojnë fuqi blerëse. Në të kundërten, preokupimi vetëm për të fituar i varfëron edhe më tepër shtresën e popujve që nuk kanë mjete për jetesë dhe kështu krijohen pakënaqësi, por edhe tregjet ngelin të pazhvilluara. Alokacioni i investimeve nga firmat e mëdha multinacionale dhe transnacionale iu paraprin sukseseve të procesit të globalizimit. Realisht, gllabrimi nga ky proces do të jetë kafshatë që do t’i zënë frymën edhe të të zhviluuarve. Krijimi harmonik i viseve të zhvilluara në botë krijon stabilitet jo vetëm ekonomik, por politik dhe social. Marketingu ndërkombëtar, duke e pas në fokus konsumatorin duhet të jetë model në zhvillimin e globalizimit, duke i respektuar normat që dalin nga njerëzimi e që janë në funksion të përmbushjes së interesave të njerëzimit anekënd botës.

10. Roli i marketingut ndërkombëtar në internacionalizimin dhe globalizimin e ndërmarrjeve

Në kushtet bashkëkohore, kur në skenë është paraqitur dhe dh vepron globalizimi, pothuaj se nuk ka sektore në kuadrin e ekonomisë, por as në lëmenjtë joprofitabil, që nuk janë të tanguar me tregje të huaja,, më saktësisht me globalizimin. Nëçdo mënyrë bëhen

Page 195: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

195

përpjekje për ndërtimin e rrugëve pa barijera për qarkullimin e kapitalit, të mallrave, të njerëzve, të ideve, të koncepteve anekënd globit. Një prej çështjeve elementare është krijimi i mundësive për ndërkombëtarizimin e ndërmarrjeve, si një proces i domosdoshëm për globalizimin e tyre. Arsyet për qasjet dhe orientime të tilla tash më shumë se kurdoherë tjetër, janë bërë të njohura. Ato janë konotacion me:

- Konkurrencën, fenomen ky që është bërë forcë komplekse, gjithëpërfshirëse, e orientuar posaçërisht në relacione ndërkombëtare. Konkurrenca nuk mund të përkufizohet veçëm në ekonomi, por ajo është e ndërlidhur me fusha tjera, të cilat në mënyrë interaktive dhe interdisiplinore ndërtojnë konglomerate që janë shtytëse për përparim në çdo pikëpamje.

- Për ndërtimin dhe mabtjen e konkurrencës në nivel, ndikim të madh kanë ekonomitë e shkallës, si dhe njohuritë për përdorimin e teknologjive të sofistikuara, për manaxhim të marketingut, të financave e jerë.

- Të arriturat teknologjike dhe ndryshimet në këtë fushë janë të shpejta që për ndërmarrjet e orientuar për në tregjet e huaja paraqitet problem permanent, ngase ato janë të shtrenjta (gjithnjë më të shtrenjta) dhe ndërmarrjet e kanë vështirë të jenë gjithnjë në hap me kohën, duke instaluar dhe përdorë teknologji më të reja, pasi që duhet siguruar investime voluminoze.

- Vështirësitë për penetrim në tregje të huaja dita ditës bëhen më të theksuara, pa marrë parasysh në deklarimet dhe politikat e vendeve të caktuara, të cilat përkundër liberalizimeve të proklamuara, në mënyrë jo aq transparente ruajnë vellon për fshehjen e transparencës dhe, kështu i vejnë në funksion barierat e mundshme. Nëse asgjë tjetër, për ndërmarrjen barierë dhe pengesë mjaft e rëndë janë shpenzimet e kërkimeve, të implementimit të strategjive, për hyrje dhe mbetje më gjatë në tregjet e synuara.

- Jo stabiliteti politik dhe zgjedhja jo adekauat e çështjeve të shtetësisë, të statuseve, disproporcioni në investime, disproporcioni në resurse e diturive dhe të shkencës, janë sfida të pomohueshme për internacionalizimin e bisneseve, të ndërmarrjeve dhe të prosperitetit të tyre në rrafshin e globalizimit.

Studimi i bërë në Japoni, ku Lidhja e ekonomistëve në Komitetin e emërtuar “Cilësia e jetës dhe çështjet e konfliketev me konsumatorët” ka vënë në pah shumë gjëra që kanë të bëjnë tendencat e kalimit nga orientimi klasik i ndërmarrjeve në orientim të ri. Në të janë analizuar tri tërësi: qasjet e manaxhimit, të punësuarit dhe kontributi shoqëror.48 I. Qasjet e manaxhimit Çështje të ndara (pojedina)

Ndërmarrjet e orientimit klasik (Business oriented) -proklamimi i kontributit

Ndërmarrjet me orientim të ri (Citizenship Oriented) - proklaimi i

PROMBLEME TË RËNDËSISHME

48 Stevan Vasiljev, Mile Jovic, Osvrt na proces globalizacije i razvoj menaxhmenta u svetu, nëp Librin Izazovi mendzmenta i marketinga u globalnon okruzenju, në red. E prof. dr.Ranko R. Mariçic, dr. Goran Petkovic, Beograd, 1998, f. 34.

Page 196: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

196

Shoqërisë nëpërmjet punës

kontributeve Shoqërisë nëpërmjet aktiviteve të veçanta

ROLI I KORPORATTËS

Roli i korporatës përqendrohet në furnizimin e konsumatorëve me mallra dhe shërbime Ekzekutimi dhe kryerja e punëve është detyrë e vetme e korporatës. Kompania nuk duhet të merr pjesë në zgjidhjen e çështjeve shoqërore.

Roli i korporatës nuk përkufizohet vetëm në furnizim të konsumatorëve me produkte dhe shërbime, por edhe në zgjidhjen e çështjeve shoqërore. Kompanitë të cilat i përkufizojnë aktivitetet e veta në biznes, nuk do të jenë të afata të funksionojnë, nuk do të ushtrojnë biznes të mirë nëse nuk janë të pranauara si kompani të “mira”.

Cilat janë limitet e përgjegjësisë së korporatës? Çfarë rëndësie duhet t’i jepet kritikës nga mjedisi?

AKUMULIMI I KAPITALI RAPORTET ME TREGJET NDËRKOMBËTARE TË CAKTUARA

Për të nesërmen (ardhmërinë) Prioritetin më të madh paraqet mirëqenia e konsumatorëve anekënd botës.

Për kur? Kompanitë duhet t’i targetojnë tendencat e biznesit nga shtimi i pjesëmarrjes në treg në koekzistencën me kompanitë e huajanë vend të përjekjeve që ato t’i largojnë nga tregu.

Kush do të fillojë me ndryshime?

II. Të punësuarit RAPORTI GRUPI/INDIVIDI

Individët duhet të radhiten në grup

Përkushtimi i kompanisë është tepruar

Mbase do të ishte mirë të merren për bazë diferencat në mentalitet të punëtorëve sipas

Page 197: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

197

vendeve të caktuara KOHA MË SHKURTËR E PUNËS

Nuk ka nevojë për ndryshime nëse të punësuarit shfrytëzojnë të gjitha përparësitë të sistemeve ekzistuese (p.sh. e shfrytçëzojnë mirë kohën e punës dhe/ose e shfrytëzojnë pushimin vjetor). Punëtorëve iu takon të vendosin a dëshirojnë të punojnë jashtë orarit pa pagesë shtesë.

Duhet vendosmërisht të shkurtohet orari i punës me masat të cilat inkorporojnë edhe revizionet e kornizave ekzistuese (shprehitë, dispozitat e tjerë). Duhet të ndërpritet praktika e punës pa pagesë jashtë orarit.

Po ashtu, duhet të merren për bazë dallimet e të punësuarëve nëpër vende të ndryshme(?)

III. Kontributi shoqëror QASJA PROFITI

Vetëm nëpërmjet punës Pjesëmarrja e kompanisë në punë pa profit të dukshëm, është “tradhti”e kacionarit.

Kontributi vetëm nëpërmjet punës më nuk është i mjaftueshëm. Qëllimi i biznesit nuk duhet të jetë fitimi i drejtpërdrejt; kontributi është i mbajtur në interesin afatgjatë të kompanisë në kuptim të gjerë.

Çfarë të veprohet për të ashtuquajturat zonat bluNë mes biznesit (vetjak) dhe kontributit për shoqërinë

PUNA (e vullnetshme) PA PAGESË

Drejtoria e kompanisë nuk ka të drejtë të trimëron dhe lavdëron punën vullnetare të punëtorëve.

Në Japoni rrethanat imponojnë që puna bërë vullnetare jashtë orarit (pa pagesë) të jetë e kurajuar dhe e lavdëruar.

ARSIMIMI /EDUKIMI

Arsimimi është çështje e vendimit të Qeverisë dhe të familjes; kompania nuk do të duhej të

Arsimimi është brengë kruciale e shoqërisë, në zgjidhjen e së cilës duhet të involvohen

Nëse kontributi është i përkufizuar vetëm në fushën (e ngushtë) profesionale, çka

Page 198: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

198

mirrej me këtë çështje.

edhe kompanitë. do të ndodh me fushat që nuk janë specifike?

PROBLEMET E MJEDIST

Kompnaitëmund të dëshmojnë për problemet e lidhur me mjedisin, por vetëm në rrafshin e biznesit të vet, p.sh. duke harmonizuar produktet e veta me dispozitat për ruajtjën e mjedisit jetësor dhe me dispozitat për cilësinë e produkteve.

Nuk është e jaftueshmepreokupimi me prombelemt nga mjedisi vetëm në rrafshin e biznesit të vet.

Cila palë do të kordinojë tërësinë?

Burimi:Izazovi menadzmenta i marketinga u globalnom okruzenju, Beograd, 1998, f. 34-35. Ndryshimet e ndërmarrjeve për t’u akomoduar me mjedisin, padyshim, do të jenë edhe më të intensifikuara, varësisht nga dinamika e procesit të globalizimit. Ndryshimi i sjelljeve të ndërmarrjeve duhet të bëhet në këto drejtime (sipas Komitetit të sipërcekur japonez):49

- të ndryshojnë “sjelljet” e vetaprezantimi (isticanje) i fuqisë deri të deri të sensitiviteti në biznes;

- kompania (të punësuarit e saj) duhet që “me dëshirë t’i bëjnë fatlum njerësit e tjerë;

- fisnikërimi në biznesin e kompanisë paraqet kusht për mbijetesë në perspektivë;

- kontributi i kompanisë për shoqërinë duhet të jetë i ngritur, me një thenie metaforike të muzikës, në pozicionin “forte”në funksion të realizimi të imixhit të dëshiruar dhe (përfundimisht),

- Kompanitë duhet që, përveç funksioneve themelore për përmbushjen të nevojave të konsumatorëve, në masë sa më të madhe t’i kënaq edhe kërkesat dhe obligimet ndaj shoqërisë.

Në çdo kohë, e në veçanti në kushtet e globalizimit, kompanitë duhet t’i përshtaten mjedisit. Është kjo çështja më problematike, duke e ditur se shumë variabla të pakontrolluara janë prezente dhe veprojnë nëpër mjediset përkatës. Mjeti kryesor për depërtim në tregjet e synuara dhe përshtatje me mjedisin është dituria. Duke u rrekur me ardhmërinë, autorët Draker dhe Senge i shfaqin mendimet e veta. Draker konsideron se” përparësia konkurrente e vetme e vendeve të zhvilluara në ekonominë globale gjendet në

49 Po aty, f. 35.

Page 199: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

199

ofertën e diturive të punëtorëve.”50 Ai diturinë e konsideron si një variabel dinamike, që pëson ndryshime të shpejta, që ka domethënien e metamorfozës nga dija e sotme e përparuar, nesër është ingnoruese. Natyrisht, nuk është ky i vetmi faktor për zhvillimin e ndërmarrjeve dhe të ekonomisë në përgjithësi, por që nuk ka zëvendësim me asnjë faktor tjetër, sa do që i rëndësishëm të jetë. Senge51 është i mendimit se në epokën e diturisë miti për lider, si një heroj i famshëm i izoluar në ndërmarrje, e që atë e komandon nga lart, shpërbëhet. Zëvendësohet me grup të liderëve të rinj, të cilët gjenden në disa nivele të strukturës organizative të ndërmarrjes dhe të përgjegjësive të ndryshme. Sipas tij, të mësuarit institucional krijohet në tri nivele të aktiviteteve të ndërlidhura në mes veti. Këto aktrivitete shtrihen në këto nivele:

1. kërkimet – kërkesë e dispiplinauar dhe zbulim të diturive të cilat që shfaqen në teori dhe në metoda;

2. krijimi i kapaciteteve - që e shton aftësinë dhe diturinë e njerëzve, për të sendërtuar rezultatetme aspiratat njerëzore dhe profesionale në periudha afatgjata;

3. praktika – e cila në organizata ndodh çdo ditë edhe kur krijohet know-how. Ndërmarrjet janë më të suksesshme në kyçjen e proceseve të globalizimit, në harmonizimin me kushtet e mjedisve të ndryshme, nëse inicojnë aktivitetet e mbështetura në diturinë e krijuar brendapërbrenda ndërmarrjes. Dituria është madhësi e pamatur dhe e dinamizuar. Ajo që është e përparuar sot, mund të jetë e padobishme nesër. Ndryshimet në teknikë, në teknologji burojnë nga potencialet e shkencës, të diturisë. Në hap me kohën dhe me kërkesat që ndodhin në fushën e konkurrencës, mund të ndiqen vetëm me diturinë e avancuar. Marketingu ndërkombëtar, konceptet dhe aktivitete e veta i formëson në harmoni me forcën dhe tendencat që i kanë faktorët e mjedisit. Në vazhdimësi bënë kërkime, grumbullon informacione dhe sugjeron dhe referon për marrje të vendimeve të drejta, optimale, që i përgjigjen kohës dhe strukturës së konsumatorëve, të ndërmarrjeve prodhuese apo tregtare, të cilat penetrojnë në tregje dhe hapin rrugë për kontakte në mes ofertës dhe kërkesës. Roli i marketingut ndërkombëtar në internacionalizim dhe globalizimin e ndërmarrjeve mbështetjen e gjen në strategji adekuate dhe efektive. Nga kjo prizmë shikohet çfarëdo ndërmarrësie që ka për qëllim zgjerimin, ndërtimin dhe afirmimin e imixhit të ndërmarrjeve dhe të produkteve të produkteve nëpër tregje të huaja të synuara e të zgjedhura. Strategjitë janë mjeti kryesor që mundësojnë arritjen deri të objektivi i parashikuar i ndërmarrjes.

11. Strategjitë e internacionalizimit dhe të globalizimit të ndërmarrjeve Ndërmarrjet e orientuara për tregje të huaja, duke realizuar programet e veta dhe planet strategjike, faktikisht e bëjnë internacionalizimin e tyre, si një paraveprim drejt 50 “Loocing ahaed: implications of the presnet”, Harward, Business, Rewiew, , spetember- october, 1997, f. 22; punim në Izazovi mendzmenta i marketinga… nga uroti Momcilo Miljisavljevic, Strategijski management: uskladjivanje preduzeca sa sredinom, f. 27. 51 Po aty, f. 32.

Page 200: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

200

globalizimit. Lidhur me internacionalizimin dhe globalizimin e ndërmarrjeve vehen në përdorim strategjitë përkatëse. Strategjitë janë të ndërlidhura me konceptet e internacionalizimit, të cilat i mundësojnë të kurorëzohen me sukses. Janë të njohura dy qasje dhe koncepte:

- koncepti i internacionalizimit shkallë-shkallë të ndërmarrjes dhe, - koncepti simultan i internacionalizimit ose i globalizimit.

Koncepti i internacionalizimit shkallë-shkallë është qasje e vendeve skandinave. Sipas këtij koncepti, konsiderohen se tregjet janë të ngjashme me njëri tjetrin, por që megjithatë ndryshojnë nga tregu vendor. Tregjet karakterizohen me nivelin dhe larushinë e konkurrencës. Koncepti i konkurrencës ndërkombëtare mbështetjen e ka paradigmën se nuk ekziston treg ndërkombëtar, por bashkësi e tregjeve të ndara e të pavarura. Koncepti skandinav implikon tezën se tregjet e huaja janë të ndryshme kundrejt tregut vendor. Dhe kur ndërmarrja ka hyrë në një treg të huaj, ajo konsiderohet e përgatitur, me përvojë të duhur për penetrim edhe në tregje tjera. Në aspektin e etapave, ky koncept, i mbështetur edhe në literaturë më të hershme, internacionalizimin e ndërmarrjeve e kornizon në pesë nivele: (1), eksporti i produkteve nëpërmjet distributerëve; (2) intensifikohet eksporti dhe hapen filialat jashtë për t’i kryer punët e distributerëve; (3) përveç shtijes fillon të prodhojë, sepse ka bërë investime për ndërtimin e kapaciteteve prodhuese jashtë; (4) bëhen edhe më tutje investime direkte jashtë, deri në atë shkallë sa ndërmarrjet mëmë prodhuese të kenë selinë në mjedise të huaja dhe, (5) investimet edhe më të mëdha, nëpërmjet diversifikimeve ndërmarrja bëhet e pranishme në më shumë tregje të huaja. Koncepti simultan i internacionalizimit të ndërmarrjeve nuk i favorizon përvojat e arritura në një treg, por që tregjet janë bazë kyçe për produkt dhe sidomos kur është fjala për produkte të reja, atë janë të njëjta, ose të ngjashme. Në kuptimin e tregjeve kyçe, prijetare janë tregjet e TRiajdes. Në kuadrin e Trijades, sipas disa vlerësimeve afro 90% të produkteve dhe të shërbimeve të teknologjive të larta prodhohen dhe konsumohen.52 Ndërmarrjet multinacionale dhe globale kaarketrizohen në saje të degëve që iu përkasin, si dhe të konkurrencës në suazat. Në këtë rast është me rëndësi të identifikohen faktorët të cilët determinojnë se a është kompania, përkatësisht dega, sektori i ekonomisë i natyrës multinacionale, apo globale. Këta faktorë kanë të bëjnë me dy çështje kryesore, një, kërkesat për integrim dhe dhe koordinimin e aktiviteteve dhe, dy, kërkesa për përgjegjësi në tregun lokal.. Kur intensitetin anon për koordinim më të fortë, ndërkaq, kërkesës për trgeun lokal nuk i jepet rëndësi e dukshme, atëherë atëherë dega ose kompania pretendon të jetë e karakterit global. Në të kundërtën, kur dega ose ndërmarrja i je[p rëndësi kërkesës për përgjegjësi lokale, ndërsa kërkesën për për koordinim e ka më të dobët, ndërmarrja, përkatësisht dega në tërësi synon të jetë e karakterit multinacional. Për shkak të ndonjë përcaktimi gati të përbashkët, pa dallime në përforcime, ndërmarrjet ose degët mund të jenë të natyrës globale dhe multinacionale njëkohësht. Ky model mund të prezantohet në figurën e mëposhtme; Izazovi.... f. 39 Vizatimi.

52 Ohmae K.”the Triad Word View” , Journal of Business Strategy, Spring, 1987, f. 10, punim në librin Izazovi menadzmenta i marketinga…., f. 38.

Page 201: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

201

Strategjitë për internacionalizimin dhe globalizimin e ndërmarrjeve dallohen në veçanti sa mund të gjenerojnë profit për kompaninë. Përgjithësisht staregjitë klasifikohen në dy grupe:

- strategjitë multinacionale dhe, - strategjitë globale.

Trategjitë globale dhe multinacionale STRATEGJITË

MULTINACIONALE STRAEGJITË GLOBALE

TREGU Ana seleksionuese e tregut Të gjitha tregjet të kyçura për produkt

PRODUKTI E harmonizuar me tregun lokal

E standardizuar

STRATEGJIA E PRODHIMIT

Fabrikat e locuara në tregjet e huaja

Fabrikat e locuara për të maksimizuar përparësitë konkurruese

STRATEGJIA E BIZNESIT

Përshtatshmëria tregut të huaj

Strategjia unike me përshtatje të padukshme (të vogla)

RESURSET Furnitorët nga tregjet e huaja

Furnitotorët nga mbarë bota

DISTRIBUCIONI I përshtatshëm tregut vendor (lokal)

I koordinuar me përshtatje të vogla

ORGANIZIMI Filialat të cilat veprojnë të pavarura

Organizimi rrjetor

Burimi: Thompson, A & J.Formby, Econimic of the Firm, Prentice-Hall Inc., 1993, f. 448; në “Izazovi menadzmenta i marketinga....”, f. 40.. 12. ??? KREU XIX ROLI I MARKETINGUT NDËRKOMBËTAR NË NXITJEN E ZHVILLIMIT TË NDËRMARRJEVE 1. Niveli i aplikimit të marketingut ndërkombëtar në ekonomitë e zhvilluara Në ekonomitë e zhvilluara marketingu bazik, por edhe ai ndërkombëtar e ka gjetë veten më heret. Pjesa e dytë e shek.XX, Në SHBA, e më pastaj për nja një dekadë më vonë,

Page 202: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

202

pozicionohet dukshëm edhe në ekonominë evropiane perëndimor. Në bllokun e atëhershëm socialist nuk ishin krijuar kushtet, në mungesë së funksionimit të ekonomisë së tregut, për aplikimin e marketingut vendor e aq më pak të marketingut ndërkombëtar. Të kuptuarit e këtij koncepti dhe filozofie të biznesit fillon të zënë venmd vetëm pas hyrjes në fazën e transicionit. Vendet e zhvilluara, të mësuar nga përvoja e hidhur, që i goditi në pjesën e parë të shek.XX, jo vetëm nga dy luftëra të mëdha botërore, por për shkak të mungesës së koncepteve për tregun pësuan edhe ekonomitë më të zhvilluara (Kriza e madhe ekonomike e viteve 1929-33), pësuan rënie të tmerrshme, ngase i kishte llastuar situata e volitshme deri atëherë nga pangopësia e trgeut. Duke e kuptuar problemin e gjeten mundësinë se si duhet vepruar, në mënyrë që t’i përshtatn kushteve të tregut, me fjalë tjera konkurrencës, e cila vjen e forcohet gjithnjë e më tepër. Profiti ngeli gjithnjë në epiqendër të vëmendjes, mirëpo strategjia s për të realizuar atë, duhej të ndryshonte radikalisht. Lufta e kompanive nuk ndalet, përkundrazi thellohet edhe më tepër. Ekspansioni i motiveve lidhur me profitin zgjërohen në të mirë të identifikimit të kërkesave të konsumatorëve në treg dhe nëpërmjet përmbushjes së këtyre nevojave e kërkesave formohen shtresa të klientëve, që mbajnë gjpra të mira dhe këto shërbejnë si shtytje në krijimin e profileve lojale të konsumatorëve. Profiti ngeli kategori shtyllë për zhvillimin e ndërmarrjeve, por në të njëjtën kohë kënaqësia fillon dhe përmbyllet në sferën e konsumit. Duke u mbështetur në formulën e përmbushjes së nevojave dhe të kërkesave të konsumatorëve në treg, ndërmarrja arrin t’i përmbush edhe nevojat e veta, si dhe të shoqërisë së gjerë. Në kushte të reja, kur tejkalohen krizat madhore, lindin dhe zgjerohen kompani të mëdha, të cilat nuk kanë mundësi që vëllimin aq të madh të produkteve dhe të shërbimeve, me një gamë të gjerë e të shumëllojshme, ta plasojnë ne tregun vendorgjidhjet gjenden në krijimin e mundësive për penetrim në një numër tregjesh jashtë vendit. Në këtë mënyrë korporatat shumëkombëshe dhe transancionale ndërtojnë imixh shkallëzues në disa tregje të zgjedhura e të synuara. Bëhen dobiprurëse për vendin e vet, por edhe për tregjet në të cilat i ngrejnë kapacitetet e veta dhe bëhen furnizues konkurrent për blerësit e konsumit të gjerë dhe për ata të konsumit industrial. Asnjë firmë nuk e njeh fillimisht më mirë tregun e huaj sesa atë nacional. Një udhërrëfyes, konsultant dhe këshilltarë i denjë bëhet marketingu ndërkombëtar. Në cilësinë e funksionit të biznesit ndërkombëtar, paraprijnë në aktivitetet kërkimore, për të pasqyruar gjendjen në treg, sjelljet e konsumatorëve, mënyrën e jetesës, konkurrencën dhe perspektiven e ndryshimeve nëpër mjediset e caktuara. Roli i marketingut bëhet opsesion edhe i politikave ekonomike në nivel vendi, ngaqe ekonomia e tregut nuk mund të zhvillohet pa i kuptuar parametrat, agregatet, mekanizmat kryesore që janë të pranishme dhe defilojnë pa ndërprje. Roli i marketingut ndërkombëtar në ekonomitë e zhvilluara mund të përkufizohet në këtë mënyrë:

- në cilësinë e kërkimeve dhe të grumbullimit të informacioneve, në bazë të të cilave formulohen vendimet për tregjet e synuara, duke e përcaktuar portfolion e prodhimit, orientimin se për kë të prodhohet, për cilën kohë dhe me çfarë kushtet të realizohet shitja. Shitja me kohë është një barometër shpegues, me të cilin nënkuptohet përmbushja e suksesshme e kërkesave dhe joshja e konsumatorëve në të ardhmën;

Page 203: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

203

- stimulon ndërmarrjen dhe konsumatorin, nga aspekte që janë në harmoni me prodhimin dhe kërkesën. Prodhuesit i referohet se çfarë duhet të prodhojë, prandaj ia zvogëlon rrezikun në masë të madhe, ngase nuk prodhon kot se koti, por në saje të informacioneve të grumbulluara nëpërmjet aktiviteteve të marketingut, punohet në mënyrë racionale, me kosto të kapshme, dhe mënyra tjera të bashkëpunimit me tregun. Po kështu, konsumtorëve iu ofrhen oferta që iu përgjigjen kërkesave të tyre, si me cilësi, me çmime, mënyrën e pagesës dhe me shërbimet e pas shitjes;

- ndërmarrjet e mëdha, nuk mund të thuhet se edhe paraaplikimit të konceptit të marketingut, nuk kanë bërë studime dhe analiza, por që ato më tepër kanë qenë të orientuara në sferën e prodhimit, në shfrytëzimin e resureseve të brendshme të ndërmarrjes; Mirëpo profiti tash e ndërron strategjinë sepse burimin e ka në përmbushjen e kërkesave të blerësve;

- politika e shtetit është horizont i hapur për zbatimin e marketingut, ngase ekonomia e tregut është politikë paraprijëse për implementim dhe dhënie të efekteve për ndërmarrjet dhe për ekonominë e vendit në përgjithësi;

- vendi hap rrugë me sistemin politik, me legjislacion, me infrastrukturë tjetër për zhvillimin e ekonomisë, ndërkaq marketingu ndërkombëtar i stimulon këto politika, ngase i orienton ndërmarrjet se ç’duhet bërë dhe çfarë për mbijetesë dhe perspektivë;

- Marketingu ndërkombëtar ka rol ndërmjetësues, të një tipi diplomatik, për të informuar opinionin ndërkombëtar, për produktet që prodhohen në vend, të cilët kanë nevojë për imixh, si kur është fjala për ndërmarrjen, po ashtu edhe për markat e produkteve. Në planin e afirmimit, marketingu ndërkombëtar e ngrit në nivel të lartë tërë ekonominë e një vendi.

Përveç roleve në fjalë, marketingu ndërkombëtar i sensibilizon ndërmarrjet që të aftësohen për konkurrencë ndërkombëtare, e cila rëndom është më e fortë në krahasim me konkurrencën vendore. Në botë, ku dominojnë sistemet e demokracisë, dominojnë ekonomitë me tregjwe liberale. Liberalizimi i tregjeve mundëson që konkurrenca ndërkombëtare të vjen në shprehje, të rritet, të eskalojë dhe të bëhet fuqia më e madhe e ndryshimeve. Marketingu ndërkombëtar ka rol në të gjitha llojet e ndërmarrjeve, sipas madhësive, si dhe llojeve të veprimtarive që i ushtrojnë. Megjithëkëtë, deri tash më së shumti kanë kontribuar në kompanitë e shquara, të cilat kanë ndikim të ndërsjellë. Për shkak të potencialeve dhe të resyurseve që i posedojnë kanë mundësi t/i mbartin shepnzimet mjaft të mëdha të marketingut, prandaj edhe rezultatet përfundimtare avancohen dhe bëhen më të mëdha. Pra, marketingu ndërkombëtar ndikon në zhvillimin e ndërmarrjeve, mirëpo edhe ndërmarrjet mundësojnë zhvillimin e marketingut, pasi që përgatisin, trajnojnë stafe të ekspertëve, për t’i kyçur në funksionet më të rëndësishme të aktiviteteve të marketingut. Roli i marketingut ndërkombëtar në ekonominë e një vendi mund të vështrohet nga dy aspekte: deskriptiv dhe normativ. Një gjë të tillë Ph.Kotler e ka vënë re me kohë, ngaqë, marketingu nuk mund të manaxhohet me shkëputje, por duke lidhur periudhat, të kaluarën, të tashmën dhe të ardhmën53

53 Ph.Kotler….

Page 204: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

204

Nëpërmjet qasjes deskriptive mund të jepet përgjigja: si është ndërmarrja, përkatësisht ekonomia kombëtare, ndërsa sistemi normativ implikon gatishmërinë për dhënin e përgjigjes në pyetjen: si duhet të jetë ndërmarrja, ose në kuptimin markro, si duhet të jetë ekonomia, çfarë ndryshimesh duhet t’i bëjë. Analiza e shkoqitur nga ekspertët e marketingut lidhur me ecurinë e aktiviteteve dhe të rezultateve të ndërmarrjes nuk paraqesin problem të posaçëm. Ekspertët me njohuri dhe eksperiencë të duhur i shqyrtojnë seritë historike, të sajuara nga të dhënat statistikore dhe e bëjnë të qartë pse-në e periudhës të përkufizuar kohore për zhvillimin e biznesit të ndërmarrjes, ose të madhësive të agreguara në nivel të ekonomisë së një vendi. Prej analizave mësohet për anët pozitive, të manaxhimit, të marketingut dhe të çdo sektori tyjetër, për faktorët e mjedisit, që kanë mund të jenë shtytës apo pengesë të zhvillimit, varësisht nga konjnkturat dhe klimat që kanë dominuar në treg. Nga sektori i marketingut dalin sugjerimet se çfarë ndikuara për arritjen e sukseseve të ndërmarrjes, si dhe eventualisht për mundësitë për parametra më të begatë të zhvillimit. Ndërkaq, roli i marketingut, posaçërisht i marketingut ndërkombëtar, është iadreuar në parashikimin e zhvillimit të kompanive dhe të ekonomive kombëtare në përgjithësi. Subjekti ekonomik rëndom nuk mbetet aq i kënaqur për të arriturat. Në një farë dore, edhe rezultatet më të theksuara, më të begata,sikur e shtyjnë pronarin, ndërmarrësin, manaxhmentin në përgjithësi të realizojnë edhe rezultate tjera, edhe më të mëdha. aaaDuke zbatuar metoda, strategji dhe modele, ekspertët e marketingut ndërkombëtar në mënyrë relativisht të qëndrueshme e trasojnë rrugën e ardhmërisë së organizatave, qofshin ato profitabile apo joprofitabile. Në kuptimin e rolit metamarketing, duhet kuptuar pozicionimin që e ka marketingu ndërkombëtar. Ky koncepcion është kordinator, sigues dhe shpërndarës i informacioneve brendapërbrenda kompanisë dhe jashtë saj, prandaj, nga kjo prizmë e ka roli e rregullatorit, por edhe të akceleratorit. Ndikon në rregullimin e ofertave dhe të kërkesave, siç ka refleksione pozitive në shpejtimin e realizimit të proceseve. Marketingu ndërkombëtare konsiderohet një reçetë universale, e cila nuk zabtohet çdo kund njësoj, porse me adaptime dhe përshtatje të strategjive në çdo ekonomi në mbarë botën mund të jep efekte të pritura. Faktikisht, roli i tij është i pranishëm të ekonomitë e zhvilluara dhe tek ato të pazhvilluara. Për të zhvilluarat është impuls për ndryshimin e situatave në kahe pozitive, që nga lindja, siç është inzhekcioni BSZH për të posalindurit, duke përseritur doza tjera sipas nevojës, Ekskluzivisht marketingu ndërkombëtar kyçjen dhe rolin e vet duhet ta ketë në rrafshin e të pazhvilluarave, për të ndikuar në zhvillim, në konkurrencë dhe në krijimin e imixheve të ndërmarrjeve dhe të ekonomive në përmasa ndërkombëtare. 2. Nevojat e aplikimit të marketingut ndërkombëtar në ndërmarrjet në vendet e pazhvilluara Ekonomitë e pazhvilluara ballafaqohen me sfida të shumta. Në rend të parë nuk janë të ndërtuara si duhet politikat makroekonomike të zhvillimit. Si pasojë e një mangësie të tillë mungojnë strategjitë zhvillimore dhe në proceset e zhvillimit më tepër dominojnë elementet politike të pjesshme, se sa ato globale. Mbretëron papunësi e nivelit të lartë, gjë që burimet e trazirave sociale bëhen të pashmangshme. Fondi i ekspertëve dhe i shkencarëve pothuaj se vendnumron. Ekspertët me renome, të cilët duhet të punojnë me paga të vogla, disponimin e tyre e shfaqin për të gjetur diku tjetër, ku janë më të

Page 205: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

205

mbështetur dhe më të stimuluar materialisht. Bota e zhvilluar, përveç mallrave importon “potenciale të diturive”, ose ndryshe siç quhet importon trurë. Vendet e pazhvilluara i nënshtrohen koncepteve të zhvillimit shpeshëherë të demoduara, që nuk sjellin dobi dhe perspektivë. Sipas sistemeve poltike, ndodh që edhe në vendet e pazhvilluara të ndërtohen dhe të funksionojnë kapacitete të tejdimensionuara. Gjigante të tilla kanë qenë të ndërtuara sidomos gjatë kohës së komunizmit, për të dëshmuar par publikut se çfarë mund të arrihet në sistemin e socializmit dhe të komunizmit. Të dirigjuar në mënyrë centraliste, në cilësinë e ndërmarrjeve të shtetit, mbijetojnë, derisa kalohet në procesin e transicionit. Këto madhësi bien si të ishin asgjë. Ekonomia e tregut nuk mund të gëlltitë njësi të planifikuara nga administrata e shtetit, me kosto dhe çmim të shitjes që nuk mund t’i bëjë ballë konkurrencës. Kapacitetet e tilla shndërrohen në diçka tjetër, falimentojnë, ose transformohen në pronësi private dhe me programe të tjera të biznesit. Kapacitetet më të vogla bëhen sinonim i ekonomisë, me të cilën mund të manaxhohet dhe që është konkurrente në tregun e lirë. Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme nuk janë karakteristikë e shteteve të pazhvilluara. Ato janë prezente dhe mjaft të përhapura edhe në ekonomitë e zhvilluara. Bizneset e vogla dhe të mesme që ushtrohen nëpër ndërmarrje, po ashtu, të vogla dhe të mesme, paraqesin strukturë të qëndrueshme ekonomike në secilin vend, si dhe mundësi për shfrytëzimin e kapaciteteve të tilla. Kanë disa përparësi, si kur është fjala për ngritjen e kapaciteteve, për vëllimin e investimeve dhe, ç’është më e rëndësishmja për manaxhim të suksesshëm të tyre. Ideja, themelimi, regjistrimi i këtyre ndërmarrjeve janë gjithsesi më të kapshme kundrejt kapaciteteve të mëdha. Së këndejmi, më shpejt mund të arrihet deri të shfrytëzimi i kapaciteteve, i punësimit dhe i pjesëmarrjes në një produkt Bruto Vendor. Mangësitë, njëkohësisht, janë mjaft të pranishme. Meqë potenciali financiar është i kufizuar, nuk mund të sigurohen kuadra të kualifikuara dhe me përvojë, me çka dështon manaxhimi i suskesshëm, inovacionet janë të mangëta, nuk mund të akordohen kredi të volitshme për zgjërimin e kapaciteteve e tjerë. Ndërmarrjet e vogla krijohet lehtë, por edhe mund të zhduken shpejtë. Bie fjala, në SHBA, një numër i madh i ndërmarrjeve të vogla “vdesin” që në fazën e hershme të funksionimit. Brenda vitit themelohen 600.000 ndërmarrje të vogla, prej të cilave gjysma mbijeton 18 muaj, ndërkaq vetëm 20% mund të veprojnë për një dekadë.54 Edhe shtetet tjera të zhvilluara ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme iu japin hapësirë të gjerë. Në Itali, 90% të gjitha firmave industriale janë biznese të vogla dhe me numrin e të punësuarve në punësimin total participojnë me 84%; në Danimarkë në firmat e tërësishme industriale, ndërmarrjet e vogla marrin pjesë me 92%, si dhe punësojnë 43% të forcës së punës.55 Viteve të fundit në përgjithësi thellohet të kuptuarit për rëndësinë dhe rolin e ndërmarrjeve dhe të mesme në ekonominë e një vendi. Vendet në transicion, me tipare të ngecjes në zhvillim, vendet tjera të pazhvilluara, në polttikat e tryre përcaktohen pa hezitim për zhvillimin e ndërmarrjkeve të vogla dhe të mesme. Në këtë drejtim, duhet gjetur mjetin kryesor që mundëson shpurjen kah zhvillimi i shpejtuar ekonomik, kah një strukturë ekonomike konkurrente, si dhe të vetdijësimit se duhet të veprohet me strategji të mundshme që japin efekte të pritura. Mund të ëndërrohet gjithçka, por vështirë se

54 Nicholas C.Siropolis, Menadzment malog poduzeca, botim i katërt, Mate, Zagreb, 1995, f.16. 55 Ariana Çepani, Siprmarrja dhe Manaxhimi i Biznesit të Vogël, Tiranë, 2001, f. 26.

Page 206: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

206

arriehn gjigandet e shquara botërore, të cilat me të ardhurat e tyre vjetore i lënë nën hije ekonomitë e disa vendeve, që janë të zhvilluara ekonomikisht. Prandaj, koncepti i zhvillimit bashkëkohor, nën ombrellën e procesit të globalizimit, imponon nevojen e modelimeve të mundshme, të suksesshme, me tempo të shtimit dhe të rritës hap pas hapi. Në zhvillimin e ekonomive të pazhvilluara, marketingu ndërkombëtar është politikë, filozofi dhe koncept konkret, i cili hap shtigje për ndryshime, për intensifikimin e zhvillimeve dhe për krijimin.e imixheve të qëndrueshme të markave të produkteve dhe të ndërmarrjeve. Është e kuptueshme se imixhi, afirmimi i jesërishëm dhe i plotë ndërtohet nga vet ndërmarrja, nga përgjegjësit e saj, operuesit që krijojnë vlera të përdorimit, me një disenj që i qëndron ballë për ballë konkurrencës. Mirpo, mbështetja duhet të jetë e adresuar në modelet e zgjedhura, në strategjitë e marketingut ndërkombëtar. Nuk duhet të keqkuptohen konceptet për të dëshmuar se ndërmarrjet e vogla vlerat e tyre të prodhuara ose për tregtim i destinojnë për tregjet e vogla. Programet e prodhimit ose të tregtimit, nëse janë të orientuara për tregje të ngushta gravituese, mund të gjykohen paraprakisht për dështim të shpejtë. Në kushtet e globalizimit as tregu nacional nuk mund të konsiderohet vetëm treg vendor. Pa dyshim, secili treg ka epitetin e tregut ndërkombëtar. Nga ky kënd duhet të vështrohen të gjitha ecuritë e bizneseve, të cilat ekskluzivisht duhet të dedikohen për tregje të ndryshme. Meqë, ndërmarrjet pa marrë parasysh në madhësinë dhe potencialin që e kanë, duhet të “mendojnë globalisht dhe të veprojnë lokalisht”, marketingu ndërkombëtar bëhet pjesë përbërëse e këtyre bizneseve. Sasitë e vogla të produkteve të prodhuara, për shkak të kapaciteteve të limituara është vështirë të plasohen nëpër tregje të jashtme. Për zgjidhjn e këtij problemi përgjegjësinë duhet ta ketë marketingu ndërkombëtar. Nësaje të hulumtive të tregjeve të synuara, ndërton strategji dhe formulime të nevojshme për penetrim nëpër tregjet e zgjedhura. Në këtë rrafsh përgjegjësia dhe impenjimi i marketingut ndërkombëtar shfaqet nëpërmjet:

- identifikimit të problemeve rreth definicionit të programit të prodhimit, apo të tregtimit të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme, duke u bazuar në analizat kërkimore, kontinuele dhe sistematike në tregjet e huaja.

- Gjetjes së formave të bashkëpunimit të firmave të vogla dhe të mesme me partnerët e huaj, përkatësisht për t’iu ofruar oferta cilësore dhe të pranueshme për shtresat e caktuara, për të plasuar aso vlerash që i konvenojnë klientëve të ndryshëm.

- Format më të shquara dhe të mundshme për bashkëpunim me tregjet e huaja janë eksporti (marketingu eksportues), punët kompenzuese, kundërtregtia, prodhimi kooperues, prodhimi montues e tjerë. Këto forma janë të kapshme, sepse me një bashkëpunim të mirëfilltë, të mbështetur ne planifikim strategjik, mundësohet ndraja e punës, transferi teknologjik, aftësia për veprime krahas konkurrencës.

- Konzorciumet e eksporteve , që nënkupton bashkimin e disa firmave që prodhojnë produkte të njëjta, e drejtojnë përgjegjësit e marketingut ndërkombëtar, të cilët i bashkojnë sasitë e prodhimit dhe i eksportojnë si produkte sikur të jenë të prodhuara nga një prodhues. Edhe format tjera të bashkëpunimit janë të mundshme, që do të thotë se nga pjestarët e vegjël

Page 207: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

207

krijohen një em ë tepër konsorciume, të cilat përfaqësohen në botën e jashtme si oferta serioze, me të gjitha standardet që i zbaton konkurrenca.

- Trajnimet, aftësimet, përvojat dalin nga programet e marketingut ndërkombëtar, që me realizimin e tyre ekspertët bëhen më të pavarur, më strateg në biznes dhe në fushëveprimtaritë që janë të lidhura me realizimine programeve komplete.

- Marketingu ndërkombëtar grumbullon dhe lancon informacione, ide dhe qasje, të cilat janë në funksion të ndërmarrjeve, përkatësisht të atyreve që ushtrojnë biznese të vogla dhe të mesme.

Në teorinë dhe praktikën e marketingut ndërkombëtar qarkullon mendimi se ç’duhet bërë me aplikimin e marketingut ndërkombëtar në ekonomitë e pazhvilluara. Pasi që marketingu ndërkombëtar (por edhe marketingu bazik) ndiqet me shpenzime të dukshme Shfaqet dilema se si mund të gjenden këto mjete financiare. D.m.th. sipas kësaj teorie duhet të pritet të forcohet ndërmarrja e të krijojë resurse të bollshme financiare, për të pasur mundësi për aktivizimin e marketingut në ndërmarrje. Si të gjenden këto mjete? Kjo më tepër i përngjan aforizmit se a është më e vjetër veja apo pula. Marketingu ndërkombëtar me karakteristika të një disipline interdisiplinare edhe në ptraktikë është normë komplekse. Nuk është i pavarur dhe, aq më pak ndonjë shkop magjik . Marketingu ndërkombëtar në saje të bashkëveprimeve të ndërsjella, të trajtimit të variablave të pakontrolluara që dominojnë në tregje dhe në mjedise në kuptim të gjerë, të faktorëve dhe të situatave të paparapara, të shqyrtimit të marketingut miks brendapërbrenda ndërmarrjes, arrinë një forcë kordinuese, bashkëvepruese, për të ndërtuar konkurrencë dhe për t’i bërë ballë konkurrencës tjetër çfaredoqoftë. Është gabim i pafalshëm që të priten ditë të mira, klimë shumë të volitshme konjunkturale në treg e tek atëherë të ngjallet biznesi, të forcohet dhe të bëhet konkurrent. Një gjë e tillë gati është e paarritshme, ose ndonjëherë pozicionet mund të favorizohen. Vetëm me koncepte të qarta, me strategji të marketingut ndërkombëtar bëhet e mundur që situatat të ndryshojnë në kuadrin e bizneseve, madje edhe të konsumatorët, të cilët duke u përballur me produkte të reja, atraktive, pjesërisht mund t’i ndërrojnë sjelljet e tyre. Marketingu ndërkombëtar nxit, mëson, udhëzon dhe prinë në shumë procese për të arritur deri tek objektivat e parashtruara. Objektivat mund të shtrohen, të trasohen nga profilet, personeli, stafet e ekspertëve që kanë njohuri dhe pareshtur e inovojnë diturinë e arritur. Koncepti i marketingut mund të zbatohet, të implementohet nga njerëzit e përgatitur, që donë të aftësohen dhe e kanë të vlerësuar drejt dhe objektivisht rëndësinë dhe rolin e marketingut ndërkombëtar. Roli i marketingut ndërkombëtar, vështruar nga aspekti i pamjaftueshmërisë, i efiçiencës dhe i oportunitetit të kostos, është i pazëvendësueshëm. .......

3. Format e organizimit të marketingut ndërkombëtar në ndërmarrjet e vogla

Marketingu ndërkombëtar është i shtrenjtë, sepse duhet të ketë ekspertë të njohur, të zhvillojë aktivitete kërkimore nëpër mjedise të ndryshme. Ka mundësi të punojë drejtpërdrejtë, në regjinë e vet, por edhe me ndërmjetësues. Edhe kur përdoret bashkëpunimi me individë apo me institucione të specializuara, shpenzimet paraqesin një

Page 208: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

208

kategori serioze. Megjithatë, shpenzimet nuk mund të jenë shkaktarë për për bllokimin e marketingut ndërkombëtar. Marketingu ndërkombëtar, pa tjetër duhet të gjejë mundësi për aplikim. Në ndërmarrjet në kuadrin e ekonomive të zhvilluara, një gjë e tillë është e zgjedhur, ndërkaq problemi shtrohet të ndërmarrjet , pjesë përbërse të ekonomive të pazhvilluara. Falë nivelit të modeleve, të strategjive bashkëkohore, ekzistojnë mundësi për varianta, forma të caktuara të organizimit të sektorëve të marketingut ndërkombëtar. Format kryesore dhe më të preferuara të të organizimit të marketingut ndërkombëtar janë:

- shërbimet deri të sektorët brendapërbrenda ndërmarrjes; - shërbime, ose sektore të përbashkëta prej dy e më tepër ndërmarrje; - konzorciume për degë, ku participojnë dhe i shfrytëzojnë shërbimet

ndërmarrjet e interesuara; - agjencione, institute të specializuara, të cilët me kritere profesionale dhe

shkencore punojnë për komitentët e vet, sipas obligimeve kontraktuese, ose sipas porosive prej rasti në rast;

- institucionet qeveritare, që nëpërmjet enteve, digastereve të specializuara i mbështesin bizneset e vogla dhe të mesme lidhur me marketingun ndërkombëtar.

Sipas modelimeve në fjalë, shërbimet për marketingun ndërkombëtar mund të ofrohen nga brenda dhe jashtë ndërmarrjes. Ndërmarrjet që kanë mundësi, posaçërisht ato të mesmet, organizojnë skemë funksionale të marketingut ndërkombëtar, duke filluar nga minimalja, me çka nënkuptohet një vend pune për marketing, madje organizimi në nivel të shërbimit, ku përfshihen disa ekspertë (për kërkime, për promocion, kombinimin e instrumenteve të marketingun miks), deri të sektori, që ka fushëveprimtari më të gjerë, ku përfshihen pothuaj të gjitha funksionet e marketingut ndërkombëtar. Në rast se nuk ekzistojnë mundësitë materiale dhe të ekspertëve, sidomos në ndërmarrjet e vogla, ekziston mundësia e organizimit të shërbimit për dy e më tepër ndërmarrje. Shpenzimet janë më të kufizuara, ndërsa shërbimet mund të shfrytëzohen në përmasa të duhura. Koordinimi i punëve në mënyrë efikase mundëson efekte për secilën ndërmarrje. Natyrisht, për ndërmarrjet që janë të vogla, por që biznesin e orientojnë për në tregje të huaja. Nga ky aspekt dobitë janë të disa anëshme. Për porositësit e shërbimeve, të karakterit kërkimor, të mbështetejeve tjera profesionale, shpenzimet janë të kapshme dhe të arsyeshme, ngase në totalin e tyre participojnë më shumë pjesëmarrës. Puna kryhet me standarde adekuate, ndërsa leverdia e ushtruesve të këtyre veprimtarive shfaqet në krijimin e të ardhurave dhe në punësimin e ekspertëve. Të bashkuar, me punë ekipore, arrihet deri të efektet më sinergjike e që këro rezultate shkojnë në favor të shfrytëzuesve, pra, të porositësve. Ndërmarrjet e vogla e kanë cilësinë e porositësve, të cilët kanë shansë që produktet dhe shërbimet t’i plasojnë nëpër tregje të synuara të huaja. Proporcionalisht me vëllimin e punëve që e kanë dhe me vlerat që i prodhojnë, marrin pjesë edhe në punët që kryhen në njësitë organizative të marketingut ndërkombëtar. Në të njëjtën mënyrë, siç organizohen konzorciumet eksportuese, edhe pjesa e punëve kërkimore të marketingut, e përcaktimit të çmimeve, të distribucionit, të vëllimit dhe të intensitetit të promocionit, të shfrytëzimit të të kanaleve të shitjes, të mediave e tjerë, përbëjnë një tërësi të aktiviteteve me qëllime të përbashkëta. Konzorcuimet paraqesin një forcë si imitim i kompanive të vogla apo nganjëherë të mëdha, të cilat kanë ofertë me vlerë, i kanë përvetësuar standardet tekniko tekologjike, si dhe strategjitë e marketingut ndërkombëtar. Nënjë konlomerat të tillë, punët marrin karakter të

Page 209: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

209

specializuar, me çka nënkuptohet se ndërmarrjet prodhuese e kryejnë punën e vet, ndërsa agjnecionet e marketingut, ushtrojnë veprimtari nga fusha e marketingut ndërkombëtar, e cila është në funksion të krijimit të mundësive për penetrimin e tyre në tregjet e huaja. Po të ngesin të izoluar, me pretendime se do të kompletohen me shërbime dhe sektore gjegjëse, kompanitë do të ngelnin prapa nga konkurrenca dhe nga koha, e cila vepron sipas ligjeve të natyrës dhe të ndryshimeve, të cilat nuk kanë të ndalur. Agjencionet ose institutet e marketingut janë organizata të specializuar, që tërë ecurinë e punëve, qofshin shkencore profesionale, ose secilën ndaras dhe si të tilla arrijnë bësimin dhe mbështetjen e porositësve të punëve (ndërmarrjet e vogla), ndërkaq për vete i plotësojnë detyra e planifikuara për periudha të caktuara kohore. Tipet organizative të agjencioneve kanë madhësi të ndryshme dhe gamë të shërbimeve që mund t’i ushtrojnë. Në mjediset ku janë të regjistruara dhe funksionojnë numër më i madh i ndërmarrjeve të vogla, reflekton mundësia dhe nevoja reale për ptipe organizative me kapacitete më të mëdha , si për nga gama e aktiviteteve, ashtu edhe për nga të punësuerit profesionistë e shkencorë. D.m.th. madhësia e tyre varet nga potencilaet ekonomike që i posedon mjedisi përkatës. Në kushtet e tendencave dhe të përcaktimeve të strategjive për zhvillimin e ekonomive, për nxitjen e tyre, apo për ndryshimin struktural, është e mundur dhe e arsyeshme që institucionet qeveritare, konform fushëveprimit që e kanë të ornaizojnë agjencione, ose digastere që ushtrojnë ekskluzivisht punë që kanë të bëjnë me themelimin e ndërmarrjkeve të vogla, zhvillimin e tyre dhe qëndrimin sa më të gjatë në treg në kushtet e konkurrencës. Natyrisht, Qeveria nëpërmejt këtyre organizmave, njësive strategjike nuk ndërhynë në proceset e ekonomisë së tregut, por e ka rolin e mbështetjes dhe të ndihmesës në mbarëvajtjen e tërësishme. Nëpër këto forma organiazative ndjeken ecuritë në treg, në prodhim, në tregtim, dhe në bazë të përvojave dhe të krahasimit me vendet e rajonit, me integrimet e mëdha ekonomike në botë, jepen sugjerime, udhëzime, propozime për dispozita ligjore të cilat nuk ekzistojnë ose janë të vjetruara dhe në një farë dore paraqesin pengesë në vazhdën e zhvillimit të bizneseve të vogla dhe të mesme. Një bashkëpunim mikst në mes sketorit të biznesit dhe të institucioneve qeveritare është i nevojshmën në kushtet e gjendjes së pazhvilluar të ekonomisë. Me këtë nuk do të thotë përzierje në mekanizmat e tregut të lirë, por në këtë faza të zhvillimit nevojirten impulse, sidomos nga kompetentët, të cilët janë përgjegjës për zhvillimin e ekonomisë së vendit. Roli i qeverisë është i ndërlidhur edhe me diplomacinë ekonomike, e cila nëpërmjet ambasadave (atasheve ekonomik dhe profesionistëve tjerë të punësuar), të konsulatave vehen kontakte me partnerët e jashtëm, lancohen informacione për mundësitë e bashkëpunimit, për përparësitë komparative të resurseve, të produkteve, për fuqinë punëtore, çmimin e saj e të ngjashme. Nga informacionet e plasuara (materiale të përgatitura, broshura, katalogje) lindin e idetë, selekcionohen dhe e marrin formën e intersit për bashkëpunim. Me fjlaë tjera, gjërat duhet të ecin në mënyrë të progamuar dhe të sistemuar. Institucionet qeveritare me depertamentet nergut për marketing ndërkombëtar kanë një rëndësi të veçantë, ngase ndërtojnë linja me vend etë ndryshme në botë, të cilat mund të trasojnë terrene deri të aranzhmanet konkrete dhe lidhja e kontratave për bashkëpunim. Format organizative të aktiviteve të marketingut ndërkombëtar janë të dobishme për ndërmarrjet e vogla, nëkohësisht, edhe për ato të mesme, nga fakti se mund të përcaktioen për tregje të zgjedhura, për rpodukte, në mënyrë të kombinuar, sipas kërkesave dhe interesat që i kanë ndërmarrjet në cilësinë e porositësit të shërbimeve.

Page 210: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

210

Për ndërmarrjet e vogla preferohet që organizimi i jashtëm është më i dobishëm për shumë arsye. Rreziku është më i vogël, niveli profesional është më i lartë, shpenzimet më të arsyeshme, si dhe përvojat bëhen me të begata, në mënyrë të pavarësimit dhe ushtrimit edhe të punëve të marketingut ndërkombëtar, brenda ndërmarrjes, posa të krijohen kushtet.

4. Nevojat e aplikimit të marketingut ndërkombëtar në ndërmarrjet në vendet në vendet e pazhvilluara

Ekonomitë e pazhvilluara karakterizohen me ndërmarrje të dobëta, më saktësisht të pazhvilluara. Ekonomia e prapambetur është sintetizim, agregim i bizneseve inferiore, të nivelit të ulët të zhvillimit. Në ekonominë e tregut, shteti duhet të krijojë kushte të volitshme për funksionimin e ofertës dhe të kërkesës në mënyrë funksionale dhe pa pengesa, duke u mbështetur në ligjet e konkurrencës së lirë. Për fat të keq në botë ekzistojnë vende të shumta, që janë të mëdha, me popullsië, territor, resurse, por që ende nuk e kanë arritur nivelin e zhvillimit. Është simptomatike se një numër i konsiderushëm i shteteve të vogla kanë ekonomi tejet të zhvilluara dhe konkurrente. Me këtë nënkuptohet se në familjen e të zhvilluarve, siç ndodh edhe në atë të pazhvilluarve përfshihen shtet të mëdha edhe të vogla. Problemet rreth zhvillimit, përkatësisht moszhvillimit e kanë gjenzen në shumë faktorë. Faktori historik, kolonializimi, humbja e pavarësisë me dekada e shekuj, poltikat gllabruese të fqinjëve jo të mirë, të fuqive të mëdha, janë faktortë më eklatantë që kanë ndikuar në stagnimet e zhvillimit të ekonomisë. Resurset humane , me strukturimin e tyre të arsmimit dhe të diturisë, paraqesin elementin më të disfavorshëm në planin e zhvillimit ekonomik. Niveli dhe fondi i diturisë është mjeti më i qëndrueshëm për të ndryshuar situatat dhe ritmet e zhvillimit. Një vend mund të jetë i pasur me pasuri natyrore, porse ato eksploatohen nga të tjerët, sepse mundësitë vendore janë të limituara. Në këtë mënyrë hapen rrugët për eksploatim, nganjëherë nën moton se kompanitë e mëdha, shetet e zhvilluara proklamojnë se janë duke ndihmuar me akordimin e m kredive, huave, të granteve financiar, të cilat në shikim të parë janë tepër tërheqëse. Mirëpo strategjitë dhe strukturat që fshihen pas tyre shfaqin diçka tjetër. Në këtë aspekt, aktulaisht, dhe më vonë, gjatë gjithpërfshirjes së globalizimit ndërmarrjet, ekonomitë e vendeve të pazhvilluara duhet të gjejnë modalitete, mundësi, për të ndryhsuar gjendjen dhe për të ndërtuar atribute konkurrente. Marketingu ndërkombëtar është një disiplinë, e cila në vehte përmbanë poltikë dhe filozofi për aftëso,om e ndërmarrjeve për të qenë në gjendje të mbijetojnë dhe të ndërtojnë perspektivë afatgjate. Edhe në kushtet më të mira, siç dihet nga përvojat e shteteve të zhvilluara, nuk është e mundur të mbijetojnë gjatë të gjitha bizneset, ndërmarrjet e vogla veçanërisht. Mirëpo, falimentimi tyre mund të transformohet në koncepte dhe programe të reja e atraktive, të cilat ofrojnë oferta në treg që i mbështetsin konsumatorët. Ikja nga spontaniteti, apo refleksionet e pa bazë paraqesin rrezik të padëshirueshëm për biznese. Hyrja në biznes në mënyrë spontane, ndonëse shumë teoricienë e vlerësojnë lartë guximin e tyre, si një virtyt të rëndësishëm, rëndom ka përfundim të shpejtë. Marketingu ndërkombëtar në ndërmarrjet e mjediseve të pazhvilluara është nevojë dhe imperativ, jo vetëm për aktualitetin, por edhe për të ardhmën. Pa marrë parasysh në

Page 211: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

211

ç’mënyrë është i organizuar, në suazat e ndërmarrjes, apo jashtë ndërmarrjes, roli i tij është i pashmangshëm. Rëndësia e kësaj disipline është multidimensionale. Firmat nuk ushtrojnë biznesin kuturu, me koncepte të vjetruara, ose së paku me marketing të iercionit, prandaj e marrin hap pas hapi forcën e konkurrentit të qëndrueshëm. Në procesin e zhvillimit përfshihen programe të larmishme nëpër sektorë të ndryshëm, të cilët kryesisht mbështeten në pasuritë e burimeve vendore, në lëndët e para, në tokën e plleshme, në pyje të pasura, në kontigjent të punës e tjerë. Eksploatimi i këtyre burimeve me oportunitetin më të ndjeshëm mundëson stabilitet dhe zhvillim më të hovshëm të ndërmarrjeve dhe të ekonomisë në përgjithësi. Mirëpo, në ekonominë bashkëkohore nuk është e mjaftueshme vetëm të prodhohet, ngase pesha specifike gjendet pikërisht të tregu. Madje është vënë në spikamë se vetëm tregu vendor nuk është absorbues i të gjitha vlerave. Së këndejmi orientimi ekskluziv në tregun vendor është gati koncept i njëjtë sikurse i ekonomisë autarkike. Hapja e tregjeve është simbol i nivelit të zhvillimit dhe të bashkëpunimeve ekonomike në botë. Marketingu ndërkombëtar gjurmon, identifikon, gjen informacione të nevojshme, për t’iu sugjeruar bizneseve se çka të përfillet më tepër. Firmat e vogla nismën e kanë të paktë, me investime të padukshme, numër simbolik të punëtorëve, program të kufizuar të prodhimit apo të shërbimeve, me orientime kryesisht etnocentrike, ndonëse me kalimin e kohës, në saje të manaxhimit të mirë, të aplikimit të marketingut në praktikë, mund të shënojnë rritë dhe zhvillim, sa për të qenë në gjendje të ndërtojnë imixh të suksesshëm jo vetëm në tregun vendor, por edhe në një e mëtepër tregje të huaja. Marketingu ndërkombëtar ka një kosto relativisht të lartë, me arsyeshmëri që dalin nga efektet përfundimtare. Si një busollë në oqeanin e hapur, që i jep drejtimet kapitenit të anijes, edhe marketingu ndërkombëtar i drejton ndërmarrjet nëpër rrugë që janë adekuate për ndërmarrjen, për biznesin e saj. Identifikimi i kërkesave nëpër tregje të zgjedhura, niveli i konkurrencës dhe i pozicionit të saj, analza e determinanteve, i dimensioneve dhe i faktorëve ndikues të mjedisit, shërbejnë në cilësinë e reduktimit të rreziqeve dhe të rritës së shansave për penetrime nëpër tregje ku imixhi i markave të produkteve dhe i ndërmarrjeve të jenë jetëgjatë.

5.Mundësitë e zbatimit të marketingut ndërkombëtar në ndërmarrjet e vogla dhe të mesme

Ekonomia e tregut është fushëbetejë e konkurrencës së lirë. Përparimi në jetën e përgjithshme ndërlidhet me veprimet e konkurrencës dhe rezultatet e pasojat e saj. Veprimtaria e ndërmarrjeve verifikohet në treg. Nëse ofertat i pranon konsumatori, dihet se ndërmarrja është e suksesshme. Dhe, e kundërta ndërmarrja eliminohet nga tregu pikërisht nga reagimet negative të klientëve. Këtu qëndron bukuria e tregut, se në të nuk ushtrohet dhunë; askush nuk tërhiqet nga arena e tregut nga ndonjë kercnim as urdhresë e organeve të rendit. Konsumatori , me sjelljet e tij dirigjon dhe ven rregull në treg, madje në mënyrë spontane. Është detyrë e pronarëve dhe të ndërmarrësve që të gjejnë modele dhe formula fleksibile, për të penetruar dhe ngelur sa më gjatë në tregjet e synuara. Një prej koncepteve të kapshme dhe detyrimisht të nevojshëm adresohet të marketingu ndërkombëtar. Për marketingun ndërkombëtar, përkatësisht krijimin e mundësive reale për implementimin e tij në ndërmarrje, duhet të hyjnë në funksion disa veprime.

Page 212: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

212

Së pari, kompetentët, përgjegjësit e ndërmarrjes është e udhës të kenë njohuri solide lidhur me marketingun, me theks të posaçëm për marketingun ndërkombëtar. Nuk është e mjaftueshme që vetëm ekspertët të posedojnë njohuri optimale për këtë disiplinë, por që duke e marrë për bazë rolin e saj, nevojitet që edhe manaxhmenti të kenë së paku një fond të caktuar për marketingun ndërkombëtar. Duke e njohur këtë problematikë, qasjet dhe angazhimet për aplikimin e tij nuk mungojnë. Së dyti, është e nevojshme të ndërtohen relacione reale në mes sektorëve, shërbimeve në ndërmarrje, aq sa është e nevojshme për t’i dhënë hapësirë dhe peshë reale specifike, si kur është fjala për prodhimin, financat, marketingun e tjerë. Së treti, ekspertët e marketingut ndërkombëtar duhet të kenë pavarësi në punën e vet, ndonëse pa e lënë prapa paralelizmin dhe barabarësinë me përgjegjësinë që e kanë. Sugjerimet e tyre duhet të jenë shumë të sigurta, për t’u marrë vendimet drejtë dhe me kohë. Së katërti, në rast se nuk ekziston ndonjë vend pune, shërbim apo sektor në ndërmarrje, patjetër duhet të arrihet bashkëpunim me institucionet e organizuara jashtë ndërmarrjes, të cilat në mënyrë të specializuar dhe me përgjegjësi ofrojnë shërbime për porositësit. Së pesti, të krijohet kulturë biznesore që për çdo periudhë të maten efektet që dalin nga implementimi i marketingut ndërkombëtar. Nga ky aspekt nuk bëhen teprime, siç nuk ndodhin mangësi të paarsyeshme, në përdorimin e kanaleve të shitjes, në aktivitetet e promocionit, në shfrytëzimin e mediave të zgjedhura. Duke i marrë parasysh rrethanat që ndryshojnë, që konkurrenca nuk ndale së vepruari, për çdo gjë të mundshme duhet të përshtaten proceset, aktivitetet, në mënyrë që të jenë në hap me situatat e krijuara. Kësisoj, marketingu ndërkombëtar është dëshmitari më shquar i efekteve që korren nga implementimi i tij. Mundësitë e zbatimit në praktikë në secilën ndërmarrje janë të një spektri të gjerë, që do të thotë të bëhet zgjedhje e cila është e mundshme siguron një dozë minimale të mundësisë, për të zgjeruar edhe më tutje veprimet, deri në shkallën më të lartë të mundësive. Rreziku më i madh për moszbatimin e marketingut ndërkombëtar në ndërmarrje mund të gjendet në dy rrafshe: 1. nëse injorohet si disiplinë e pa efektshme dhe, 2. kur mbivelrësohetjashtë realitetit aplikimi i marketingut ndërkombëtar. Në rastin e parë, mbizotëron injoranca dhe padituria, prandaj vjen në shprhje anashkalimi banal, ndërkaq, në rasin e dytë ndodhin keqkuptime pikërisht me përgjegjësit e marketingut dhe të tjerët, se me reklamën, bie fjala, ngopen për përfshirjen e funksioneve të marketingut në praktikë. Marketingu ndërkombëtar është domosdoshmeri në biznesin e ndërmarrjes. Njësoj siç ndodh me globalizimin, edhe për marketingun duhet kuptuar si një proces të pashmangshëm. Dallimi në mes këtyre nocioneve ekziston në faktin se globalizimi është një lloj stuhie e pandalshme, ndërsa marketingu ndërkombëtar duhet të gjejë mirëkutim dhe mbështetje nga drejtuesit e ndërmarrjeve. Marketingu ndërkombëtar ka mundësi të inkorporohet dhe të jetë prijetar me rolin konceptues dhe sinkronizues që e ka; influenca e tij shfaqet edhe jashtë ndërmarrjes, në treg dhe në proceset e globalizimit në përgjithësi. Ndërmarrjet e vogla në veçanti, por edhe ato të mesmet janë të limituara me resurse dhe me potencialet që i kanë, por që mundësia për rritë, zhvillim të tyre ruhet në një thesar të madh, të quajtur marketingu ndërkombëtar. Pse i jepet kaq rëndësi marketingut ndërkombëtar? Në këtë mënyrë a mbetet nën hije marketingu bazik, ose marketingu vendor. Përgjigjet janë tepër të thjeshta.

Page 213: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

213

Marketingu është një disiplinë e re shkencore më tepër ekonomike, ndonëse edhe për fushat joprofitabile, që i intensifikon proceset e biznesit, i bënë paksa më të sigurta nga rreziqet, si dhe asnjë treg nuk është i mjaftueshëm , gjë që shtrohet nevoja për identifikim dhe penetrim në tregje të synuara të huaja.

6. Efektet e marketingut ndërkombëtar në zhvillimin ekonomik Zhvillimi ekonomik në asnjë vend nuk realizohet vetvetiu. Ndërmerren masa nga fusha të ndryshme, merren në konsideratë faktorët e mjedisit që ndikojnë në tempon e zhvillimit, në ndërtimin e strukturës dhe të ndryshimeve të saj. Resurset natyrore mund të jenë shumë të begatë në një vend, mirëpo pa resursin njerëzor dhuntitë e natyrës nuk aktivizohen vet, nuk krijojnë vlera përdoruese për popullsinë. Aktivizimi i resurseve në kuptim të eksploatimit, orientimet ekonomike, fillimisht disenjohen në sistemin ekonomik, në politikat makroekonomike dhe në strategjitë e zhvillimit. Në kuadrin e këtyre kornizave pastaj rolin e zhvillimit e kanë bizneset, të cilët mbështeten në pronësinë private, në orientime në treg, në motivin themelor që është emërues i përbashkët për të gjitha bizneset e që quhet profit. Ndërmarrjet, njësi organizative, me status dhe kompetenca që i kanë, një sistem i hapur, të varur dhe të orientuar kah konkurrenca, ia mësyjnë të ndërtojnë programe adekuate të biznesit, të cilave mund t’iu dalin zot, duke i plasuar produktet në tregun e vendit dhe mundësisht në masën më të madhe në tregjet e huaja. Strategjitë më të shquara për realizimin a aspiratave të ndërmarrjes, rëndom gjenden në marketingun ndërkombëtar. Ky koncept zgjeron horizontet se ku, në cilat tregje është e mundur të penetrohet, të aspirohet zgjerim edhe më i madh, kohëzgjatje më e theksuar, ngritje të kënaqjes së nevojave dhe të kërkesave të konsumatorëve dhe përfundimisht realizim të profitit të projektuar. Marketingu ndërkombëtar, meqë ndiqet me shpenzime të larta, nuk duhet të ketë vend në ndërmarrje, nëse nuk sjell efekte. Efektet janë të llojllojshme, por që më të rëndësishmet mund të përkufizohen në këtë mënyrë:

- bizneset i bënë të orientuara dhe të interesuar të veprojnë në bazë të strategjive të zgjedhura që janë efektive;

- shtojnë kërsherinë e manaxhmentit të punojnë me metoda dhe modele bashkëkohore, për të qenë në gjendje t’iu bëjnë ballë sfidave dhe rreziqeve të papara në kushtet e konkurrencës;

- pronarët dhe ndërmarrësit i bëjnë të vetëdijshëm për rolin që e ka tregu dhe mësimi për këtë të shndërrohet në proces të përditshëm, në kahe të përshtatjes dhe aftësimit të pandërprerë;

- ndërton dhe afirmon imxhin e produkteve dhe të ndërmarrjeve nëpër tregje të huja, si një tendencë që konsumatori të ketë besim për produktet dhe shërbimet që i blenë;

- duke i orientuar, stimuluar dhe nxitë zhvillimin e ndërmarrjeve, kumulativisht zhvillohet ekonomia e një vendi, e cila efektet e veta i arrin nga zbatimet e ligjshmërive të marketingut ndërkombëtar;

- ekonomitet përfitojnë baza të stabilitetit, duke pasur raporte të drejta rreth shfrytëzimit të resurseve natyrore dhe atyreve njerëzore;

Page 214: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

214

- ndikon në krijimin e baraspeshave të bilanceve tregtare, me qasje të programimit të portfoliove të prodhimit, prej nga ndërtohen oferta të suksesshme, që mund të plasohen në një mori të tregjeve të huaja;

- ekonomitë i bënë aktive edhe nga aspekti i importeve, deri në atë masë sa tregu do të këtë dobi, si në pikëpamje sasisore të furnizimit, po aq edhe në pikëpamje cilësore;

- importet dhe eksportet nëpërmjet inplementimit të konceptit të marketingut ndërkombëtar rregullohen me vëllime gjegjëse, pikërisht nga shkaku i nevojave të një vendi për prodhim vendor, për eksporte dhe për importe të produkteve që nuk prodhohen në vend, ose që kanë avantazhe të përparësive komparative.

Përveç çështjeve të apostrofuara që janë dobiprurëse nga aplikimi i marketingut ndërkombëtar në kuptim të ngushtë nëpër ndërmarrje dhe në kuptim të gjerë në ekonominë e një vendi, mund të evidencohen edhe efekte tjera që i krijon marketingu ndërkombëtar në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe të tërthortë. Në përmasa ndërkombëtare, derisa mbizotëron ndasi në mes vendeve, mos kënaqësi për shkak të nivele tepër të theksuara të zhvillimit ekonomik, për shkak të limiteve në teknologji dhe në manaxhment, nuk është çudi nëse ndodhin keqpërdorime, falsifikime të markave të produkteve e tjerë. Gjëra të tilla faktikisht ndodhin. Në shumë vend evidencohen kepërdorime, falsifikim të markave të produkteve e të ngjashme, me çka dëmtohen firmat të cilat kanë arritur reputacion dhe zhvillim të mirëfilltë. Mungesa e ligjeve ndërkombëtare, e arbitrazhave lënë hapësirë për veprime të tilla. Po ashtu, me rastin e këmbimit tretar, nëpër vendkalime mund të shfaqen elemente të mitos, të koruupcionit, për të depërtuar deri në cak, pa u diktuar për veprimet e jashtë ligjshme. Marketingu ndërkombëtar është një eliminues, ose zvogëlues i veprave të palejueshme dhe të dëmshme për shoqëri. Aktivitetet e tij nuk janë të natyrës sanksionuese, ngase nuk mund të ndëshkohet askush nga konceptet, sugjerimet dhe mësimet. Mirëpo, efektet kundër korrupsionit, sa do që janë të tërthorta, vërtet mirëpriten nga ndërmarrjet dhe organet kompetente e institucionale. Programet e marketingut ndërkombëtar përbëjnë procedime kërkimore, të pasqyrimit të konkurrencave nëpër tregjet e caktuara, mundësi për të penetruar në to dhe efektet që priten nga realizimi i këtyre proceseve. Me asgjë shfrytëzuesit e konceptit dhe të udhëzimeve të marketingut nuk influencohen për punë të jashtë ligjshme. Çdo gjë që del nga programi i marketingut ndërkombëtar, përmban etikë, faza të koordinuara, kooperativitet, qasje integruese, leksione për konkurrencën, për përvetësimin e standardeve tekniko-teknologjike, për të mësuar nga më të mirët, më të zhvilluarit, si dhe për të ndryshuar gjendjet në kahe pozitive. Mbështetësit e marketingut ndërkombëtar, në vend që të infektohen nga tendencat e korrupsionit, si një sindrom tepër i rrezikshëm për çdo shoqëri, për ekonomi dhe për shtet, displinohen, aftësohen të punojnë me strategji dobiprurëse, që shpie deri të zhvillimi i përgjithshëm në një vend dhe në ngritjen e mirëqenies njerëzore në nivel të lakmueshëm. Marketingu ndërkombëtar është disiplinë efektive edhe në zgjidhjen e problemit të punësimit në një vend. Natyrisht, ndikimet në punësim më të madh janë të tërthorta, ndonëse vet fakti se influencat pozitive e stabilizojnë ndërmarrjen, dëshmojnë për krijimin e mundësive për punësim më të madh. Ndërmarrjet që kanë treg, që produktet dhe shërbimet i plasojnë dhe i shesin vijimisht, janë forcë për punësim të qëndrueshëm.

Page 215: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

215

Ndërmarrjet solvente, me bonitet të theksuar janë subjekte që kontribuojnë edhe për shoqëri, nëpërmjet pagimit të tatimeve dhe të taksave. Në këtë mënyrë, pushteti burim të rëndësishëm dhe primar e ka ekonominë, nga e cila vjelë të ardhura për buxhetin nevojshëm dh zgjidhjen e problemeve sociale. Filozofia e marketingut ndërkombëtar hap shtigje në përmasa ndërkombëtare dhe, kështu ndërmarrjet janë në gjendje të orientohen për procese të integrimeve, të globalizimit dhe të shquhen me konkurrencë të theksuar. Nga ky aspekt përfitojnë epitetin e stabilizatorit edhe në segmentin poltik, si një ndërmjetësues në gjetjen e partnerëve, të formave të bashkëpunimit dhe të afrimit në mes popujve. Marketingu ndërkombëtar e nxjerr nga anonimiteti ekonominë, e bënë me imixh të shquar, nga i cili nivel shteti e forcon shtyllën më të fortë, ekonominë, me të cilën lidhen edhe relacione tjera në relacione ndërkombëtare. Gjithmonë duhet kuptuar se asnjë koncept, disiplinë, nuk mund të konsiderohet e mbyllur, por ka ndërlidhshmëritë shpeshherë të varura me sisteme tjera, me faktorë ndikues, me politikat e mjediseve dhe të periudhave kohore. Në këtë kontekst, në suazat e lurushive të shumta të instrumenteve, të sistemeve, e ka rolin e vet, ngase shërben si një katalizator, një ndërmjetësues, si prijës në aksione dhe në realizimin e procesve jetike, si sugjerues me dozë të plotë me informacione, me modele dhe sugjerime, për t’i vënë në rrafshe normale edhe sistemet tjera. Ndonëse i varur nga mjedisi, megjithatë, marketingu ndërkombëtar e ka forcën, platformën me të cilën prinë dhe koordinon, gjenë strategji që mundësojnë arritjen deri të objektivat që janë të patjetërsueshme për ndërmarrjen, për konsumatorin dhe për shoqërinë në përgjithësi. Marketingu ndërkombëtar shquhet për shkak të efekteve që shënohen në ekonomitë vendore, si shkak pasojë e lidhjeve dhe e depërtimeve nëpër tregje të huaja, prej ku përfitohet aftësim për të qenë konkurrent, përvojë nga më të zhvilluarait, krijim të bazës materiale për transfer teknologjik, dhe lidhje të ndryshme partneruese me biznese të shquara jashtë vendit.

Page 216: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

216

K R E U XX MARKETINGU NDËRKOMBËTAR DH E NDËRMARRJET E KOSOVËS

1.Veçoritë dhe niveli i zhvillimit të ekonomisë së Kosovës Kosova gjendet në transicion specifik. Ka hyrë në procesin e ndryshimeve prej, prej një sistemi socialist, me pronësi shoqërore, në transicion, me elemente të privatizimit dhe të dominimit të pronësisë private. Ende është e pranishme një pjesë e ekonomisë së privatizuar, edhe pse ndërmarrjet janë gati përfundimisht duke iu nënshtrur këtij procesi. Kosova është në fazën e definicionit të statusit politik, një aspiratë e kahershme, për çka janë shënuar sakrifica të shumta. Nëpër zig-zaket politike e sociale, gjatë tërë shek., më shumë kanë ndodhur rënie se sa ngritje në jetën ekonomike e shoqërore. Territori është i pasur relativisht mirë me resurse natyrore, ku janë të njohura disa burime të mineraleve me ngjyra, të industrisë nxjerrëse të zezë, me metaloide, tokë të punueshme, kushte për kultivimin e blegtorisë. Deri në përmbyllje të dekadës së nëntë të shekullit të kaluar janë ngritur disa sektorë, prej tyre kishte edhe të tillë që morën atribute pretigjioze, siç ishte nidustria ekstraktive, agrobizneset, industria e tekstilit, e metalurgjisë së zezë, industria kimike dhe energjetika. Kapacitetet më të rëndësishme u ndërtuan në periudhën e shkurtër kohore, me gjatësi afro 15 vjeçare, kur autonomia mori përmasa më të zgjeruara (1974-19880. Me kalimin e kohës, Kosova dhe ekonomia e saj ndeshet me sfida të rënda dhe vështirë të përballueshme. Regjimet satrape të pushtetit homogjenist, me hudhje me dhunë në rrugë të afro 150.000 të punësuarve shqiptarë për shkaqe politike, me mosshfrytëzim të kapaciteteve, me humbje të tregjeve dhe me degradim të manaxhimit modern. Lufta e UÇK-s- është shkak i kundërshtimit të këtyre represalive të papara, si dhe tendencë përfundimtare për çlirim në aspektin politik, ekonomik, kombëtar dhe social. Ekonomia e Kosovës pëson humbje dhe shkatërrime të serishme, sa që edhe niveli i arritur më herët, i brishtë dhe i pa zhvilluar sa duhet, keqësohet deri në kollaps. Nën administrimin e Bashkësisë ndërkombëtare, të UNMUK-ut, pronësi i privatizimit fillon të jetësohet dhe për disa vite me radhë disa ndërmarrje transformohen, e ndërrojnë pronësinë dhe fillojnë të bëhen më atraktive, më të përgatitura për kyçje në rrjedhat e ekonomisë së tregut. Në vitet e para të shek.XXI, biznesi privat, kryesisht bizneset e vogla e shenojnë fazën iniciale të intensifikuara. Në kuadrin e tyre themelohen disa biznese të rralla që mund të vlerësohen me madhësi të mesme, si dhe ndërmarrje tjera, nës të voglave dhe të mesmeve, por që anojnë kah zgjerimi në ndërmarrje të mesme. Kryesisht dominon tregtia, ndërsa kapacitetet prodhuese, janë të kufizuara dhe jo aq atraktive. Në sektorin e tregtisë më së shumti biznese janë regjistruar në cilësinë e bizneseve dhe të ndërmarrjeve të vogla, si dhe disa hipermarkete, të cilat pothuaj se në të gjithaq qendrat kryesore janë ngritur dhe funksionojnë me sukses. Sektori prodhues më tepër prodhon produkte për ndërtimtari, dyer dhe dritare. Në tërësi shërbimet e restauranteve dhe të hotelerisë kanë shënuar rritë dhe zhvillim. Sektori i turizmit karakterizohet me elemnte stagnimi, ngase nuk ka pasur dhe nuk ka bazë për shfrytëzimin e dhuntive që i ka krijuar natyra. Në të vërtetë, në Kosovë eksiztojnë më shumë se 20 qebdra n të komplekseve natyrore ku

Page 217: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

217

mund të ndërtohen kapacitete të famshme për pushuesit e vendit dhe të huaj, mirëpo, përveç në Brezovicë (malet e Sharrit) në komplekset tjera investimet mungojnë sot e kësaj dite. Këmbimi tregtar është intensiv, me disproporcione në mes importeve dhe eksporteve. Mund të thuhet se deficiti është më i theksuari më shumë se çdo kund tjetër. Importet dhe eksportet gjatë periudhës 2002-2005 Politikat makroekonomike, strategjitë e zhvillimit ende nuk janë definuar dhe nuk e kanë gjetur vendin e vet meritor. Biznesi privat, sa do që ka shënuar një bazë relative, më tepër i përngjan strategjive spontane, pa progmar globale për sektorët, në veçnati sektorët prodhues nga të cilët formohen ofertat për realizimin e eksporteve në masë më të madhe. Eksporetet e tashme janë simbolike për nga vlera, por struktiura e tyre është më se e pavolitshme (hedhurina të metaleve.... e tjerë). Në Kosovë është themeluar një rrjet i bankave komerciale, por që në kushtet pa infrastrukturë të kompletuar ligjore, pa strategji të zhvillimit, ne vështirësi ia arrijnë kreditimit të bizneseve, të cilat mund të jenë funksionale dhe konkurrente. Sistemi doganor vepron në bazë të kornizave që i lejon situata sepcifike në tërë ekonominë e këtij vendi. Çdo gjë mund të konsiderohet me tipare të zhvillimeve fragmentare, pa krijim të lidhshmërive dhe të funksionimit interdisiplinor. Një prej problemeve është papunësia, si pasojë e mos zhvillimit ekonomik. Pjesa dërrmuese e popullsisë përfaqësohet nga rinia, e cila ka kapacitete dhe aspirata për punë. Problemi i papunësisë është i shfaqur në pamundësinë e realizimit të ardhurave nga pagat, me shfrytëzimin e kohës më të madhe në punë, si dhe të bombe eksploduese sociale. Të rinjtë mund të kontribuojnë ër veti dhe për shoqërinë e gjerë. Është karakteristike se Kosova asnjëherë në historinë e saj nuk arriti nivel të kënaqshëm të zhvillimit. Begatitë e saj i eksploatuan të tjerët.. Ndërkaq, mundësitë për zhvillim gjenden pikërisht në këtë mjedis. Një prej katalizatorëve të zhvillimit ekonomik, si çdo kund tjetër, është arsimimi dhe edukimi. Përfshirja në procesin aktiv të shkollimit është domosdoshmëri. Sistemit të shkollimit në Kosovë, në të gjitha nivelet i nevojitet reformim rrënjësor, para së gjithash për t’u shkëputur nga një sistem i tejkaluar. Një gjë e tillë, pa dyshim, është më e vështira. Zhvillimi aktual dhe ardhmëria janë të varur në rend të parë nga invetimet që duhet të bëhen në njerëz, në arsimimin e tyre, në rinovimin e diturive, në të mësuarit sipas sistemeve të avancuara ndërkombëtare të edukimit. Një herë përnjëherë, bazike duhet të jetë formula: të mësojmë shumë e të fitojmë pak dhe, më pastaj: të mësojmë shumë dhe të fitojmë shumë. Ekonomia e |Kosovës është jashtë rrjedhave të tregjeve të huaja, si dhe jashtë globalizimit. Me tregjet e huaja lidhjet ekzistojnë nëpërmjet importeve, ndërsa sektorët tjerë thuajse nuk ekzistojnë. Shkenca teknologjia, dituritë janë të vjetruara, për çka nevojitet rinkonstruim i tërë sistemit dhe i njohurive. Vetëm në dituri duhet të kërkohet shansa për ndryshimin e gjendjes, madje në të gjitha sferat. Biznesi jeton nga profiti. Po ashtu, politika dhe çdo gjë tjetër mbijeton, funksionon nga përfitimet, të natyrave përkatëse. Efektet në arsimimin e njerëzve nuk dalin në shesh përnjëherë. Duhet pritur. Më mirë të pritet se sa të kërkohet lëmoshë. Pa impelemrntimin e njohurive shkencore e profesionale, çfarë mund të pres Kosova.

Page 218: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

218

Ekonomia e Kosovës ka kaluar nëpër një sinusoidë tepër dredharake. Edhe tash sikur gjendet në labirinth të tillë. Resurset për ndryshimin e gjendjes ekzistojnë. Janë të pranishme pikërisht këtu, në Kosovë. Ndryshimi i të menduarit, është ndryshim ekonomik. Kosova si për nga territori, ashtu edhe nga numri i popullsisë nuk është presedenc të jetë shtet i pavarur dhe sovran. Më shumë se 40 shtete janë më popullsi dhe territor më të vogël se sa i ka Kosova, ndërsa më shumë se 70 vende janë më të vogla me njërin, faktor, territorin ose popullsinë. Këta janë parametra që shfaqin mundësitë për ndryhsimin e gjendjes ekonomike, në të mirë të zhvillimit më të shpejtuar, sa për të qenë një shtet me këtë shtyllë të qëndrueshme dhe me perspektivë..

2.Specifikat e marketingut ndërkombëtar në ekonominë e Kosovës Ekonomia e Kosovës veçohet me plotë specifika. Është përlot resurse, por e pazhvilluar. Imixhin e arritur në tregun ndërkombëtar gjatë një periudhë relativisht të shkurtër kohore, e shkëputë, për shkak të ngjarjeve dhe presioneve që ndodhën në të. Për shumëçka duhet nisur nga fillimi. Transicioni është i dyfishtë, ngase përmban elemente të transformimeve dhe, po ashtu, administrim ndërkombëtar (lloj protektorati). E ka të parapërlqyer dhe definitivisht është e përcaktuar për ekonomi tregu. Deri tash janë nënshkruar disa marrëveshje për tregti të lirë. Synohet për t’i plotësuar kushtet për integrim në familjen e madhe të Bashkimit Evropian. Për këtë janë shënuar nismat e para, të cilat nëpërmjet mekanizmit përcjellës të stabilizim asocimit, sikur përgatiten që t’i arrijnë standardet e nevojshme, dispozitat ligjore, me të cilat mund të hyhet në BE. Këto e shumë aspekte tjera trasimin e terrenit për integrim, janë në fazën iniciale. Mirëpo, mbështetja ideologjike, aspiratat për demokraci, për sundim të ligjit, për të drejtat e njeriut, japin shpresë se Kosova gjendet në një rrugë të pakthim, drejt vatrës së vet, Evropës, në të cilën gjendet gjeografikisht dhe historikisht, porse tash e tutje duhet të bëhet anëtar i të zhvilluarve. Në rrjedhat politike, të transicionit, të pavarësimit, për të manaxhuar me veteveten, marketingu ndërkombëtar është një lloz shtytës, për të hap rrugë për në tregje të Evropës dhe më tej. Marketingu ndërkombëtar në Kosovë pothuaj se është nocion i panjohur. Edhe marketingu bazik, për tregjet vendore, nuk është prezent në plotëkuptimin e fjalës në ekonominë e Kosovës.Shkaqet janë të shumta, por që me rëndësi është definimi i problemeve, identifikimi dhe ndërtimi i strategjive të reja për implementim të gjerë të marketingut, përkatësisht të marketingut ndërkombëtar. Bizneset e Kosovës në kushtet e tashme të veprimit e braktisin mundësisht pjesën dërrmuese të aktiviteteve të marketingut. Kjo, natyrisht, duhet të kuptohet si mangësi e njohurive dhe e kulturës moderne për bizneset e çfarëdo lloji. Deri sa bizneset zhvillohen në mënyrë spontane, pa programe dhe koncepte bashkëkohore, ku do të përfshihej edhe marketingu ndërkombëtar, nuk mund të ndryshim në të kuptuarit e rëndësisë së këtij koncepti. Implementi i marketingut ndërkombëtar në biznesin e ndërmarrjeve kosovare, më tepër është neglizhencë, injorancë se sa mungesa a parave. Në vendet ku ende nuk sundon ligji, pra, edhe në Kosovë, është shumë lehtë të krijohet kapital, në mall dhe në para, duke u mbështjellë në valët e kontrabandës dhe të korrupcionit. Bizneset që zhvillohet me reçeta të tilla nuk jetë të gjatë. Bizneset mund të jenë relativisht stabile, nëse zabtojnë

Page 219: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

219

qasje, metoda dhe strategji të cilat e ngrjnë lartë dhe mundësojnë zhvillimin të kënaqshëm. Një problem tjetër që konsiderohet specifikë marketingut ndërkombëtar në Kosovë, është mungesa e ekspertëve dhe e shkencëtarve të marketingut. Universitetet këtë lëm e kanë të përfshirë në programet e tyre me vonesë, si refkelsion i iritimit që që u mabrtë nga sistemi politk dhe ekonomik i perënduar. Në përgjithësi kuadri në lëmin e marketingut e me theks të veçantë në marketingun ndërkombëtar është aq i mangët, sa që mund të konsiderohet se veçsa ka hyrë në fazën iniciale. Pa poltikë makroekonomike të definuar në nivel të shtetit, pa strategji zhvillimore, mund të ndodhin anashkalime nga bartësit e përgjegjësive nëpër institucione, e më së shumti në fushën e biznesit. Bizneset më shumë përfitojnë materialisht nëpër situatat turbulente. Pushtetarët më shumë mund të korruptohen. Dhe, ekonomia ecën me hapa spontan, të improvizuar dhe pa ardhmëri. Në këso kushtesh është vështirë të mirëpriten e të aplikohen të arriturat më të reja që shënohen në manaxhimin modern, si dhe përparësitë që i sjell marketingu ndërkombëtar. Biznesi i Kosovës tregun e jashtëm e njeh vetëm në mënyrë të njëanshme. E njeh vetëm nga importet, për të furnizuar tregun (një funksion tepër i rëndësishëm), por që kur është fjala për njohjen e tregjeve të huaja për internacionalizimin e biznesit, për të vepruar në shkallë të caktuara dhe në forma të mundshme të bashkëpunimit me partnerët e jashtëm, realiteti është plotësisht tjetër. Për prodhuesit konkurrent në botë ky treg është atraktiv. Nganjëherë këtu gjejnë vend edhe produktet dhe shërbimet jo konkurrente. Për ofertat e eksporteve, e aq më pak për marketingun eksportues bëhen trajtime të pjesërishme, ose nuk bëhen fare. Tregu i Kosovës gjatë këtyre viteve të pas luftës ka tiparet e një tregu blerës. Për të shitur duhet të prodhosh (eventualisht të blesh për të shitur, ose për të rieksportuar), prandaj eksporti nuk mund të realizohet në mënyrë të dhunshme, nëse nuk ka oferta që krijohen në kapacitetet e ndërmarrjeve vendore. Aktualisht në këtë mjedis veprojnë dy grupe të faktorëve. Një, nuk janë krijuar kushte të favorshme për prodhim dhe, dy, tregu i Kosovës është bërë më i liberalizuar seç duhet. Marketingu ndërkombëtar e ka rolin e gjurmimit të tregjeve të huaja, me çka lindin nevoja për përforcimin, themelimin dhe zgjerimin e kapaciteteve prodhuese, në rend të parë në vend, e më pastaj mundësisht edhe në internacionalizimin e kapitalit edhe nëpër vende tjera. Kosova përkundër pozitës së volitshme gjeostrategjike, nuk e ka pozicioni për të qenë qende dtsributive për rajone të ndryshme, (nuk ka parametra që mund të krahasohet me Singapurin, Honkongun). Marketingu ndërkombëtar e rregullon sektorin e prodhimit, ngase siguron të dhëna, identifikon kërkesa, pasqyron konkurrencën nëpër mjedise të huaja dhe në këtë mënyrë kapacitetet prodhuese punojnë në bazë të përgatitjeve solide, të shestuara paraprakisht, në saje të kombinimit real të instrumenteve të marketingut miks në ndërmarrje. Në këtë kontekst mbijetesa, zhvillimi më i hovshëm dhe perspektiva e ekonomisë së Kosovës, në dozë të konsiderueshme është e varur nga të kuptuarit dhe të implementimit të marketingut ndërkombëtar. Për të arritur këtë qëllim nevojitet kombinim i shumë faktorëve, i politikave, i transformimeve në logjikën, kuadrin ligjor dhe në orientimet e bizneseve, duke e pasur për bazë hapjen e tregut, por edhe aftësimin për të defiluar me sukses.

Page 220: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

220

3.Ndikimi i marketingut ndërkombëtar në nxitjen e zhvillimit të ekonomisë së Kosovës

Nuk ka dyshim se secila ekonomi e cilitdo vend qoftë ka mundësi të zhvillohet. Ekonomitë më të shquara aktualisht në botë, me madhësi të vogla, të mesme e të mëdha, kurrnjëherë më parë nuk e kanë pasur stadin e tashëm të zhvillimit. Madje disa syresh kanë qenë të prapambetura, me probleme dhe sfida gati të patejkalueshme. Por tash janë të zhvilluara deri në nivelin më impozant. Këto mund të shërbejnë si model se si ekzistojnë mundësitë për zhvillim, për ndryshim të pozicioneve në relacionet ndërkombëtare. Është shpresëdhënie se edhe ekonomitë e pazhvilluara mund të zhvillohen dhe stagnimet ia lënë historisë. Megjithatë, në këtë kompleks gjërat duhet të shikohen jo nga aspekti i dëshirave, por i ndryshimeve që mund të ndodhin nëse plotësohen disa kushte esenciale. Ekonomia e Kosovës ka qenë më e zhvilluar në krahasim më të sotmën, në një preiudhë të shkurtër të autonomisë, kur vendimmarjet për investime, për strukturën ekonomike merreshin nga autoritetet kosovare. Është kjo provë dhe kurajim se ekonomia e Kosovës ka mundësi objektive të ndryshojë potencialin, fizionominë, në saje të zbatimit të strategjive bashkëkohor, që rikuperojnë efekte dhe elemente të konkurrencës. Marketingu ndërkombëtar ka ndikim të fuqishëm në krijimin e kushteve të reja e funksionale të zhvillim të hovshëm të ekonomisë së Kosovës. Miksi i aktiviteteve dhe i instrumenteve të marketingut ndërkombëtar e ka të hapur hapësirën për veprim, kooperim dhe funksionim, në kahe të ndryshimit të mentalitetit, të përmirësimit të manaxhimit të marketingut ndërkombëtar, si dhe të manaxhimit në të gjithë lëmenjtë tjerë. Nëpërmjet implementimit të marketingut ndërkombëtar në ndërmarrjet kosovare hapen shtigje dhe synime për penetrime në tregje të huaja. Dy dekada më parë Kosova ishte emër i njohur në disa tregje në botë me marka të produkteve dhe vlera eksportuese, të cilat vijimisht shënonin trende pozitive. Është ky fakt se Kosova nuk troket për herë të parë në dyert e mjediseve botërore. Mirëpo, sfidat janë të pranishme, si rezultat i një periudhe të transicionit, kur ndërrohen politikat, sistemet, qasjet dhe modelet e bashkëpunimit. Kosova është e përcaktuar për sistemin e ekonomisë së tregut. Prandaj, dëshmimi për penetrimin e ndërmarrjeve kosovare nëpër disa tregje të huaja nuk është nostalgji për një kohë që për popullin shumicë prodhonte trysni dhe jo perspektivë, por fjala është për një fakt që tregon se ekonomia e Kosovës ka mundësi të rikthehet në tregjet e njohura dikur dhe, njëkohësisht të jetë më e avancuar, më ekspansive, në saje të konceptit të aplikuar të marketingut ndërkombëtar. Ndikimi i marketingut ndërkombëtar në rimëkëmbjen, transformimin, zhvillimin dhe fuqizimin në konkurrencë të ekonomisë mund të vështrohet në vijim:

- i nxitë aktivitetet prodhuese, duke ndërtuar ndërmarrje që kanë programe atraktive, produktet dhe shërbimet e të cilëve i absorbojnë tregjet e huaja. Shumë programe mund të bazohen në finalizimin e lëndëve të para, mineraleve vendore, të cilat kanë vlera të konsiderueshme, për nga sasia dhe cilësia. Më se 35 degë në sektorin e industrisë kanë bazament real të zhvillohen dhe të prodhojnë oferta për tregjet e jashtme;

Page 221: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

221

- bujqësia dhe agobizneset, produktet ekolofgjike janë të varura parimisht nga inkorporimet në aktivitetet e marketingut ndërkombëtar;

- tregtinë e zhvillon në dy kahe: si degë ekonomike e rëndësishme dhe, në cilësinë e kanaleve të distribucionit, në relacione ndërkombëtare, nëprmjet transakcioneve të eksporteve dhe të importeve;

- shërbimet i bënë atraktive dhe të njohura për tregjet e huaja. Kompleksi i turizmit dimëror veçanërisht është dhunti e pakrahasueshme me shumë vende të rajonit e më gjerë, por që investimet e nevojshme e shndërrojnë në një thesar të vërtetë, joshës për pushuesit e huaj dhe të vendit. Komunikimi me publikun ndërkombëtar është etapë paraprijëse për t’u gjendur investitorët e huaj që marrin vendim për të investuar në këto kapacitete tejet profitabile;

- format e bashkëpunimit, përveç këmbimit tregtar, janë të dobishme, por të varura nga aktivitetet e marketingut ndërkombëtar. Prodhimi kooperues, kontraktues jointe venture, lizingu, franshizingu, barteri, punët lohn, investimet e drejtpërdrejta dhe të tërthorta, mund të gjejnë Kosovën një terren të përshtatshëm, për shkak të fuqisë punëtore relativisht të lirë, si dhe pozitë gjeografike, që mundëson distribucion më racional nëpër kontinete;

- duke i nxitë zhvillimet e bizneseve dhe internacionalizimin e tyre, arrihet deri të zgjidhja e mundshme e punësimit të të rinjve, të cilët janë të përgatitur, ose shumë shpejtë mund të specializohen, trajnohen, ngase gjeneratat e reja janë gjeneratorë të njëmendtë të zhvillimit, sepse kanë njohuri të reja për teknologji, gjuhë e tjerë.

Marketingu ndërkombëtar, me ndikimet, politikat dhe strategjitë e veta është shtytës i një zhvillimi ekonomik bashkëkohor dhe modern. “Idetë guacë” nuk kanë vend për të sotmen dhe për të ardhmen e Kosovës. Hapja në dituri, në shkollim, në përvetësimin e përvojave në nivelin botëror janë parakushte dhe kushte për të ardhur deri të ndryshimet, deri të thithja e investimeve të huaja dhe të vendit, deri të afirmimi i një ekonomie, që tash është e pazhvilluar, porse për një kohë relativisht të shkurtër të kthehet e një “tiger”, siç quhen shembujt e zgjedhur në botë Koreja Veriore, Tajvani, Singapuri dhe Honkongu).56 Marketingu ndërkombëtar është i suksesshëm dhe ka ndikim pozitiv në zhvillimin e tërësishëm të ekonomisë së Kosovës, kur parapëlqehet nga bota e biznesit, stimulohet nga institucionet qeverisëse dhe publiku i gjerë, si një mision pa të cilin nuk mund të realizohen integrime dhe kyçje në proceset e globalizimit.

4. Nevoja dhe mundësitë e aplikimit të marketingut ndërkombëtar në ndërmarrjet e Kosovës

Nevojat dhe mundësitë janë dy çështje që nuk përputhen me njëra tjetrën. Nevojat që nga ato individuale, materiale, ekzistenciale, psikologjike, deri të ato të rangut të lartë, luksoze, paranoike dhe snobiste, janë zbrastësira që imponojnë plotësim në mënyra përkatëse. Këto janë prezente edhe të firmat, të shtresat shqoërore, të institucionet dhe në asociacione të ndryshme. Ndërkaq, mundësitë paraqesin shkallë të aftësisë, të

56 Marrëdhëninet ndërkombëtare…..

Page 222: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

222

kapaciteteve që mund të realizohen në një apo në një formë tjetër, për të arritur deri të objektivat e parashtruara. Në rrafshin e marketingut ndërkombëtar, në ndërmarrjet e Kosovës ekziston një vakuum i plotë, një mangësi e pajustifikueshme. Pikërisht nga kjo mangësi biznesi kosovar është në situatë të palakmueshme. Një përshkrim i tillë është përgjigje e plotë për të dëshmuar nejoat shumëdimensionale për aplikimin e marketingut ndërkombëtar në praktikën e ndërmarrjeve, të cilat lëngojnë në aspektin e përvojave, të diturive dhe të strategjive, me të cilat mund të hapen rrugë për inkorporim në rrjedhat e ekonomisë ndërkombëtare. Nevojat për implementimin e marketingut ndërkombëtar në të gjitha llojet e ndërmarrjeve të Kosovës janë plotësisht transparente dhe nuk imponojnë shpjegim. Mangësia e koncepteve të avancuara shpie deri të lëngimi i bizneseve, i stagnimit në zhvillim dhe të limitimi i afirmimit. Afirmimi i disa ndërmarrjeve më të shquara karakterizohet bë kuadrin e ekonomisë vendore, ndërsa në relacionet ndërkombëtare dominon anonimiteti. Prandaj, nevoja për marketing ndërkombëtar duhet të shndërrohet në rregull, në ligjshmëri, pa të cilën pasojat janë pjesë e agjendës së aktiviteteve biznesore. Derisa nevojat janë koherente dhe të shfaqura botërisht, mundësitë hasin në elemente të limituara. Për implementimin e marketingut ndërkombëtar mungojnë disa tregues parimor dhe konkret, të cilët edhe më tepër e vështirësojnë gjendjen. Baza materiale nuk paraqet potencial të rëndësishëm, me të cilin do të paraprihej funksioni dhe procesi i marketingut në firmat ekzistuese dhe në të rejat që do të themelohen. Baza materiale e ka peshën e rëndë specifike, ndonëse nuk mund të merrte si parametër vendimtar për avancimin e konceptit dhe të praktikave të marketingut. Me vite të tëra trajtohen mendime se marketingu mund të gjej ven adekuat për implementim, nëse ndërmarrjet kanë fuqi financiare, me çka do të mbuloheshin shpenzimet relativisht të larta të marketingut. Mirëpo, në kohën më të re pothuaj se mbizotëron opinioni se marketingu ndërkombëtar duhet të jep kontributin e vet pikërisht në mjediset e pazhvilluara, përkatësisht në ndërmarrjet që nuk kanë krijuar imixh të shquar në tregun vendor, e aq më pak në tregjet e huaja. Këtë faktor, që nuk mund të injorohet, e zëvendëson dituria, e adresuar të ekspertët e marketingut, të manaxhmenti me përvojë, të liderët e moderuar, që kanë vizione të qarta për ardhmërinë. Dituria hap horizonte, ndërton dhe zbaton strategji dhe interaksionet, bashkëpunimet i bënë të realizueshme. Në këtë drejtim, përgatitja e stafeve profesionale për marketing ndërmarrjes i krijojnë mundësi funksionim efektiv dhe korrje të rezultateve gjithnjë më të mira. Mundësitë bëhen të kapshme dhe nga fakti se ekonomia e Kosovës, ndonëse me lakadredha të shumta gjatë zhvillimit, ka një taban dhe nivel të konsiderueshëm, jo vetëm në përmasa rajonale, por edhe më shumë. Me transformimin e pronësisë, ristrukturimin radikal, me qasje të ekonomisë së tregut, krijohet një ekonomi e re, që mund të mbijetojë dhe të ketë perspektivë për të ardhmën. Marketingu ndërkombëtar e ka vendin dhe rolin e vet në të gjitha sektorët. Sektori primar, sa do që i ka disa specifika të dalluara, ke nevojë për këtë koncept, ngase ndihmohet në aspektin e hulumtimeve, të kërkesave në tregje të synuara, për konkurrencën, produktet substitute e tjerë. Marketingu është iniciator dhe sugjerues për ndryshimin e programeve të prodhimit, për modernizimin e bujqësisë në përgjithësi, me qëllim të rritës së rendimentit dhe të prodhimit të produkteve, të cilat mund të jenë

Page 223: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

223

konkurrente dhe të pranueshme në tregjet e huaja. Kosova ka kapacitet të pashfrytëzuara në lëmin e bujqësisë, të agrobizneseve, në peshkatari, në bletari, e veçanërisht në blegtori që do të thotë se shnasat për krijim të vlerave janë të pamohueshme. Ke këtë do të mundësohet përmbushja e pjesës dërrmuese të nevojave dhe të kërkesave të konsumatorëve vendorë dhe, po ashtu, do eksportohen produkte në tregje të huaja, të cilat do të jenë të kërkuara në cilësinë e produkteve ekologjike e tjerë. Marketingu ndërkombëtar është funksion i pazëvendësueshëm në zhvillimin e biznesit të këtij sektori. Industria, me mbështetje të theksuar në burimet e lëndëve të para vendore, i ka të gjitha kushtet që të shënojë ekspansion dhe kthesa të rëndësishme në zhvillimin e ekonomisë së Kosovës. Mundësitë janë të gjera për përpunimin finalizimin e mineraleve me ngjyra, të mineraleve tjera, të metaloideve, të cilat në gamë të gjerë mund ta rikthejnë reputacionin që e kanë shënuar në një kohë, ose do të kenë disenje plotësisht tjera, siç e kërkojnë konsumatorët nëpër tregjet e huaja. Metalurgjia përpunuese, industria kimike, e drurit, e materialit ndërtimor, e tekstilit, e duhanit, grafike e tjerë kanë shansë të zhvillohen dhe të jenë të dobishme për vet pronarët e kapitalit, për shtetin dhe për ndryshimin e strukturës sociale. Ndërmarrjet me tipe të vogla, të mesme dhe të mëdha, duhet të ushtrojnë veprimtaritë e tyre në mbështetje të koncepteve të marketingut ndërkombëtar, për të pasur orientime çka të prodhohet, pse të prodhohet dhe a do të mirëpriten vlerat e prodhuara nga konsumatorët.

Operativa ndërtimore mund të jetë tejet impulsive, nëse Kosova bazohet në një strategji të re të zhvillimit, e cila ofron modele bashkëkohore të zhvillimit dhe i eliminon shablonet e së kaluarës. Ndërtimtari ka shtrirje të gjerë, në ndërtimin e lartë posaçërisht, me kritere rigoroze urbanistike, ndërtimtaria e ulët dhe mirëmbajtja e objekteve ekzistuese. Marketingu ndërkombëtar në këtë plan ka ndikime të shumëfishta, duke përfshirë importet e materialit ndërtimor, por edhe eksportet e shërbimeve ndërtimore, të cilat marrin forma të fuqishme të konkurrencës.

Industritë përpunuese, ku përfshihet industria ushqimor, e ushqimit të bagëtive, e përpunimit të metaleve, të drurit, të plastikës, të duhanit e tjerë kanë elementet bazike, nga të cilat ndryshimet janë të mundshme dhe reale. Marketingu ndërkombëtar iu hap rrugë për plasim në disa tregje të synuara. Prodhimi kooperues, i kontraktuar, investimet e pëbashkëta, investimet tjera, janë impulse për zhvillimin e Kosovës. Interesat e ndërsjella, ose në kuptim më të gjerë reflektohen pozitivisht bë këtë ambient, i cila ka resurse, por që ende nuk janë të shfrytëzuara. Veprimtaria e shërbimeve, sidomos në lëmin e turizmit, e ka bazën e zgjedhur, bazë kjo që nuk mund të krijohet vetvetiu. Është fjala për turizmin, i cili në lartësitë e maleve të Kosovës ka komplekse ideale për t’u shndërruar në qendra atraktive, me gravitacion të radiuse të gjera, edhe nga bota e jashtme. Marketingu ndërkombëtar, në këtë kompleks rolin dhe ndikimin e vet e manifeston në intensifikimin e promocionit për ambentet tërheqëse, aktivitetet atraktive, pushime dhe qetësi shpirtërore. Ndërkaq, krahas zhvillimit të sektorëve ekonomik, mund të ngjallen, të zhvillohen edhe shërbimet tjera, siç janë institucionet financiare, bankat, shërbimet komunale, inzhinjeringu, konsaltimet, shërbimet intelektuale e të ngjashme. Edhe në këto sektore marketingu ndërkombëtar e ka ndikimin e vet të dukshëm dhe pozitiv. Nevojat, por edhe mundësitë e implementimit të marketingut ndërkombëtar në ekonominë e Kosovës, janë të një kompleksi të gjerë. Këto efektuojnë në krijimin e një

Page 224: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

224

ambienti konkurrues, me tipar të ekonomive të zhvilluara, ku bashkëpunimi dhe format e leverdive marrin perpjestime reale, të realizuara dhe dobiprurëse.

5. Krijimi i mundësive të ekonomisë së Kosovës për inkorporim në procesin e globalizimit

Për të trajtuar këtë problematikë, së pari duhet të vihen në pah disa vlerësime. Këto mund të përmblidhen në këtë mënyrë:

- Globalizimi është një proces gjithëpërfshirës, i përbërë nga shumë procese tjera;

- Globalizimi është karakteristikë e kohës, përkatësisht e nivelit të arritur tekniko-teknologjik, por edhe kundërthënieve prezente në shqorinë njerëzore në botë;

- Globalizimi nuk përhapet dhe zhvillohet në mënyrë selekcionuese, duke eliminuar ose toleruar pjesë të caktuara të globit;

- Globalizimi nuk ka koncept paraprak, për t’u kornizuar territorialisht, sipas veprimtarive apo sektoreve. Veprimet e këtij procesi janë burim i aspiratave të grupeve më të vogla, për t’u përhapur në mënyrë masive;

- Globalizimi është një skemë e re, që i paraprinë Rendit të Ri botëror. Vetëm këto elemente të vështruara janë burime të mjaftueshme për të nxjer konkluzione se çfarë duhet bërë për krijimin e mundësive të një ekonomie, përkatësisht të ekonomisë së Kosovës, për inkorporim në rrjedhat e këtij procesi. Me përjashtime të vogla, ekonomia e Kosovës nuk ka leverdi për kyçje të menjëhershme në këto rrjedha. Për këtë konstatim duhet të merren parasysh disa fakte. Në këtë fazë apo në kohën më të afërt, kjo ekonomi është e papërgatitur; edhe atë që e ka pasur të arritur, e ka të humbur. Kapacitetet më të shquara që janë në fazën e privatizimit, me vsështirësi mund të manaxhoehn nga vendorët, për arsye se kthetrat e globalizimit kanë depërtuar në areaalin e rajonit. Mund të blehet Fabrika, por është vështirë të ushtrojë veprimtari. Shembull konkret mund të jetë Ferronikeli, Llamkosi,të cilat është blerë nga magnatët e huaj, të cilët me kapitalin e tyre kanë blerë edhe kapacitete të njëjta ose të ngjashme në rajon dhe në këtë mënyrë e kontrollojnë tregun e furnizimit, si tregun e shitjes. Kapitali vendor mund ta këtë rolin në aktin e shitblerjes, ndërsa për eksploatimin e kapaciteteve situata ndryshon. Nga ky fakt duhet të kuptohet realiteti se globalizimi nuk pyet për rregulla, se kujt i takon prioriteti, për sovranitet dhe për çështje tjera të natyrave lokale, të mbyllura. Me këtë duhet të përllogariten mundësitë se në cilat kahe, me cilat strategji duhet të shërbehen institucionet, subjektet ekonomike, për të krijuar trren të përshtatshëm për kyçje në rrjedhat e procesit të marketingut. Problemi në tastet e tilla duhet të kundrohet së paku nga dy kënde: 1. cilat janë inputet lokale që mund të jenë të përshtatshme dhe të kontrolluara nga vendësit e që janë në funksion të integrimit në procesin e globalizimit, për të shpresuar në efektet e tyre dhe, 2. cilat variable vendore janë të pakontrolluara dhe sikur gjenden nën juridiksionin e procesit të privatizimit. Duke e bërë këtë ndarje të imponuar, krijohet mundësia për vlerësimin dhe valorizimin e mundësive të cilat do të jenë dobiprurëse gjatë funksionimit të procesit të globalizimit. Kosova nuk të jetë një njollë e zezë në vasion, në mëshirën e vasionit.

Page 225: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

225

Realisht nuk është e tillë. Prandaj, në asnjë mënyrë nuk mund t’i iket procesit të globalizimit. Kjo e vërtetë i ka anët pozitive dhe negative. Anët pozitive shfaqen me intersin që e ka secila ekonomi në këtë proces për të përfituar njohuri, përvoja, gamë më të gjerë të bashkëpunimit dhe ndryshime në strukturë dhe në sjellje në të gjitha sferat. Mirëpo, edhe anët negative janë sfida që nuk mund të tejkalohen sipas dëshirave dhe ambicieve. Nëse kompanitë nuk kanë imixh, resurse dhe manaxhim të suksesshëm, ato në këtë proces mund të shndërrohen në diçka tjetër, ose përfundimisht të faliemntojnë. Mundësitë ndonëse të kufizuara, gjithësesi ekzstojnë dhe të të jenë të mundshme edhe në të ardhmën. Edhe në kushtet e globalizimit duhet të gjallërojnë, të zhvillohen veprimtari të ndryshme, që janë në funksion të përmbushjes së nevojave të konsumatorëve. Ato ushtrohen nëpër ndërmarrje të vogla, të mesme dhe të mëdha. Prandaj, këto subjekte do të funksionojnë. Është e natyrshme se taksa do të ketë adresime tjera në krahasim me gjendjen e para globalizimit. Ekonomia e Kosovës për të qenë e inkorporuar qëndrueshëm në procesin e globalizimit, paraprakisht duhet të hyjë së paku në fazën iniciale të industrializimit. Resurset njerëzore janë forcë motorike, e cila me potencialin konkurrues, e ka rolin prijetar për të manipuluar me inputet dhe me outputet në ndërmarrjet kosovare edhe gjatë procesit të globalizimit. Kushtet janë të shumta, por që prej tyre duhet të seleksionohen ato që janë më efektive, më të kapshme dhe reale për t’u vënë në aksion. Mund tët thuhet lirisht se ekonomia e Kosovës, sikurse çdo ekonomi tjetër nuk mund të zhvillohet jashtë procesit të globalizimit. Një gjë e tillë as teoretikisht nuk mund të ndodh dhe të jep fryte. Por, edhe po të ishte e mundur, parakalkulimet nuk ofrojnë të dhëna optimiste se me këtë koncept, siç mund të quhet jashtëtokësor, nuk krijohet as mbijetesë minimale. Aksioma gatë është e formësuar lidhur me globalizimin, pa marrë parasysh se ka depërtuar në shumë rrafshe. Kthim prapa nuk do të ketë, ndërkaq kohëzgjatja e tij është çështje për diskutim. Pa marrë parasysh në observime, realiteti i ri imponon nevojën për akomodime, gjetje të strategjive për të mbijetuar, si dhe të strategjive tjera të cilat do të jenë në funksion të përfitimeve, aq sa është e mundur nga ky proces. Ekonomia e Kosovës ka shansë që t’i adaptohet në masë të shquar këtij procesi. Gjendet në fazën iniciale, që nuk ka nevojë për adaptime. Që në start është e nevojshme veprohet sipas rregullave, normativave, standardeve që mundësojnë pjesëmarrje në integrime dhe orientimet e kësaj natyre janë elemente parapërgatitore për inkorporim të njëmendtë në procesin e globalizimit. 6. Modelet dhe format e biznesit ndërkombëtar në ekonominë e Kosovës Ekonomia e Kosovës është pjesë përbërëse e ekonomisë botërore. Me të gjitha kriteret ajo konsiderohet si një pjesë e vogël, por që mund ta ketë rolin e vetëm të rëndësishëm për vendin, rajonin dhe më gjerë. Postulatet dhe bazamentet e saj janë si të çdo ekonomie tjetër. Është obligim i të gjitha instancave, nga të më të lartat, të karakterit institucionale, deri të subjektet ekonomike, që të ndërtohen platforma, strategji, të cilat përkojnë me zhvillim të pavarur dhe, njëkohësisht, të inkorporuar në procesin e globalizimit. Një prej çështjeve të veçuara është marketingu ndërkombëtar. Kjo disiplinë, me koncept të avancuar është një arenë e gjerë, në të cilën mund të formësohen modelet, format më të

Page 226: Marketingu Nderkombetar

Prof. Dr. ALI JAKUPI MARKETINGU NDËRKOMBËTAR

226

afirmuar të bashkëpunimit të ekonomisë së Kosovës me skonomitë e zgjedhura në vendet e caktuara. Është e kuptueshme se marketingu ndërkombëtar nuk mund të veprojë në mënyrë të izoluar, pa mbështetje në politikat bazë, në sistemin dhe strategjitë të cilat konfirmohen nga autoritetet vendore. Marketingu ndërkombëtar është funksion i biznesit ndërkombëtar, që në suazat e veta përfshinë lëmenj dhe aktivitete të zgjedhura, me të cilat internacionalizohet kapitali, biznesi dhe veprimet e ndërmarrjeve të rientuara për në tregje të huaja. Në këtë fazë është impreativ modelimi në kuptim të gjerë në bazë të të cilit disenjohen format konkrete të firmave kosovare me firmat e huaja. Modeli i përgjithshëm..... Konturat themelore përfshihen në modelin e mësipërm. ...... Format e bashkëpunimit me ndërmarrjet e vendeve të ndryshme mund të përkufizohen në:

- eksporte dhe importe, me theks të veçantë në marketingun eksportues; - format tjera të kooperimti, të investimeve, të bashkëpunimit në prodhim.........

.... ............