Samen één Europa?
– Nederlandse tweets tijdens het Eurovisie Songfestival –
Master Thesis Annelous Neven
Universiteit Utrecht
Nieuwe Media & Digitale Cultuur
Eerste lezer: Nicolle Lamerichs
Tweede lezer: Joost Raessens
Studentnr: 3913031
1
@HumbertoTanEn nou niet wéér zuur gaan zitten doen door over die baard te beginnen. Gewoon super prestatie
van Ilse en Waylon!!!! #ESF14
@stadsdichter EHVKrijgen jullie er ook een sik van? #ESF14
@KoningWebNou, dat scheelde maar een baardje. #ESF14
@EricCortonWat een spuug in de bakkes naar Rusland, Wit Rusland en Ukraine deze winnares …haha…
#ESF14
@coen3fmIs #jankbaard al trending? #ESF14
@nynkeGilette is morgen failliet. #oostenrijk #ESF14
@Jan_KooijmanHij zingt als een tiet, maar nu moet ie kappen met drama #BaardVrouw #ESF14
@EricCortonAls Oostenrijk wint..scheer ik haar baard af…. #ESF14
@stadsdichterEHVHet statement van Conchita is wel de moeite baard. Laten we daar niet gekscherend over doen.
#ESF14
@toscaniterink#ESF14 Oostenrijk- gelukkig heeft ze de baard niet in der keel
2
Voorwoord
De finale van Eurovisie Songfestival 2014 is in Nederland het meest besproken televisieprogramma
op Twitter in de maand mei. Het is indrukwekkend om te zien dat er zoveel wordt getweet tijdens
een Europees cultureel evenement. Blijkbaar is het Eurovisie Songfestival zowel op de televisie als
op Twitter een onmisbaar evenement geworden voor vele mensen. Maar is het eigenlijk wel
normaal dat we met elkaar zoveel deelnemers bekritiseren terwijl we niet eens fysiek bijeen zijn?
Wat betekent dit voor de Europese verbroedering en Europese identiteit? Daarin zit nu precies de
aanleiding en mijn interesse voor dit onderzoek.
Als scriptant ging het mij niet altijd gemakkelijk af. Regelmatig had ik kritische en positieve
blikken nodig van mijn twee begeleiders Nicolle Lamerichs en Joost Raessens. Het enthousiasme en
de interesse die zij in mijn onderzoek toonden, stimuleerde mij om deze thesis af te ronden. Dankzij
hun kritische vragen en opmerkingen heb ik mijn thesis tot in de eindfase weten aan te scherpen.
Nu het daadwerkelijk zover is en ik echt kan zeggen dat ik klaar ben, kijk ik met trots naar
deze thesis. Klaar zijn betekent voor mij dat ik mijn master New Media & Digital Culture met
succes heb voltooid. Het waren bevlogen en leuke studiejaren waarin ik ontzettend veel heb geleerd.
Bedankt!
Annelous Neven,
Utrecht, 1-7-2014
3
Inhoudsopgave
Voorwoord...........................................................................................................................................3
1. Inleiding...........................................................................................................................................5
2. Online gemeenschappen en socialiteit..........................................................................................8
2.1 Socialiteit in 140 tekens.............................................................................................................8
2.2 Socialiteit met onbekenden......................................................................................................10
2.3 'Our song fenomeen'................................................................................................................12
2.4 Sociaal kapitaal........................................................................................................................12
3. Methode.........................................................................................................................................14
3.1 Coding frame...........................................................................................................................16
4. Twitter's rol in online socialiteit 18
4.1 Toepassen van @replies en mentions......................................................................................18
4.2 Delen van tweets......................................................................................................................19
4.3 Tweets op basis van gebruikers...............................................................................................19
4.4 Toepassen van hashtags...........................................................................................................20
4.5 Twitter als imaginaire gemeenschap........................................................................................21
4.6 Vorming van Nederlandse en Europese identiteit....................................................................22
4.7 Samenstellen van our song fenomeen.....................................................................................23
5. Conclusie.......................................................................................................................................25
Literatuur..........................................................................................................................................28
4
1. Inleiding
“Twitterrecord Eurovisie Songfestival in mei ”
(Broadband TVnews 2014)
De 55ste deelname van Nederland aan het Eurovisie Songfestival zorgde voor een explosie aan
kijkcijfers en sociale media activiteiten tijdens de finale op 10 mei 2014 (Broadband Tvnews 2014).
Gemiddeld zaten ruim vijf miljoen Nederlanders aan de buis gekluisterd en het evenement werd net
als vorig jaar het meest getweette televisieprogramma van de maand mei (Broadband TVnews
2014).
Het Eurovisie Songfestival is in 1956 opgericht door de European Broadcasting Union
(EBU) als een poging om het naoorlogse Europa door muziek te verenigen en te verbroederen (Ivan
Raykoff en Robert Tobin 2007). Het evenement presenteert verschillende culturen, identiteiten,
standpunten, normen en waarden (Raykoff en Tobin 2007). Volgens Albert Meijer (2013: 13) kan
het Eurovisie Songfestival een gevoel van verbondenheid en identiteit creëren met kijkers en fans
over de hele wereld. Meijer beweert dat het Eurovisie Songfestival voor een Europese gemeenschap
zorgt waarbinnen mensen hun land vertegenwoordigen, veelal aan de hand van hun gevoelens voor
de natie (Meijer 2013: 13).
De gevoelens voor de naties zijn tijdens het Eurovisie Songfestival 2014 ook op Twitter
zichtbaar uitgesproken. Hier bekritiseerden Nederlandse Twitteraars uitvoerig de overige
deelnemende landen. Onderwerpen met betrekking tot nationalisme, Europese identiteit en
Europese verbroedering zijn tijdens het Eurovisie Songfestival impliciet af te leiden uit de tweets
van de Nederlandse Twitteraars1. Interessant is om te onderzoeken of deze vereniging en
verbroedering door muziek tijdens het evenement daadwerkelijk voor een gemeenschap zorgen en
of dit dan ook op sociale media gebeurt.
Tijdens het Eurovisie Songfestival wenden luisteraars en kijkers zich naast televisie tevens
tot sociale media als Twitter; een microblogging website (José van Dijck 2012). Dit zorgt er voor
dat informatie over het evenement de laatste jaren op verschillende platforms beschikbaar is
waardoor een verscheidenheid aan informatie geanalyseerd kan worden. Het analyseren van sociale
media zoals Twitter kan volgens Richard Rogers (2013a: 1-3) belangrijke informatie rondom
gemeenschappen en evenementen opleveren. Zo stelt Rogers (2013a) Twitter een gemeenschap kan
vormen van mensen die geïnteresseerd zijn in het evenement en dit uiten door middel van een
zogenaamde tweet; een bericht dat wordt geplaatst op Twitter. Dat mensen de tweets kunnen zien,
1 Dit blijkt uit mijn analyse van tweets tijdens de finale van het Eurovisie Songfestival 2014.5
erop kunnen reageren en het vervolgens kunnen delen, leidt tot een vorm van online socialiteit
(Zappavigna, 2011: 791; Deller, 2011: 223). Bij socialiteit gaat het om het vermogen van mensen
om online, fysieke en imaginaire gemeenschappen te vormen (Zappavigna, 2011: 791).
Een imaginaire gemeenschap is een term geïntroduceerd door Benedict Anderson (1991).
Hiermee geeft hij aan dat het gebruik van media waarop interactie plaatsvindt, kan zorgen voor een
gemeenschap, die anders is dan de fysieke gemeenschappen. Deze gemeenschap roept namelijk het
gevoel op dat we 'één' zijn zonder dat we elkaar daadwerkelijk hoeven te kennen of fysiek bijeen
hoeven te zijn. In dit onderzoek beschouw ik Twitter tijdens het Eurovisie Songfestival als een
dergelijke gemeenschap en staat tevens de Europese verbroedering door muziek tijdens dit
evenement centraal. Ik geef hierbij een antwoord op de volgende hoofdvraag: Draagt Twitter als
imaginaire gemeenschap bij aan verbroedering en de constructie van een Nederlandse en Europese
identiteit onder Nederlandse Twittergebruikers tijdens het Eurovisie Songfestival en zo ja; in welke
mate en op welke wijze?
Om deze hoofdvraag te beantwoorden heb ik mij laten informeren door het boek Digital
Methods van Richard Rogers (2013). Volgens Rogers is het van belang om sociale media te
bestuderen zodat iets over de samenleving gezegd kan worden. Rogers (2013 zet in Digital
Methods uiteen dat bij het analyseren van sociale media gelet moet worden op de sociale
kenmerken en effecten van het medium. Tevens geeft hij aan dat bij het analyseren de
eigenschappen van het medium eigen dienen te worden gemaakt (Rogers 2013). In hoofdstuk drie
zal ik deze methode dieper uiteenzetten en uitleggen hoe ik de tweets aan de hand van een
corpusanalyse heb geselecteerd, gecodeerd en inhoudelijk heb geanalyseerd. Hierbij beantwoord ik
tijdens de analyse tevens de volgende deelvragen: Hoe en met wie communiceren de Nederlanders
binnen de Twittersfeer rondom het Eurovisie Songfestival? Welke emoties zijn zichtbaar? Wat zijn
belangrijke onderwerpen en in hoeverre wordt commentaar gegeven op andere landen? Deze
volledige analyse zal gebaseerd zijn op tweets die zijn verstuurd op 10 mei 2014 tussen 00.00 en
00.45 uur: namelijk wanneer de uitslag van de finale van het Eurovisie Songfestival bekend wordt
gemaakt.
Deze thesis draait om een analyse van het concept imaginair gemeenschap tijdens het
Eurovisie Songfestival. Aangezien het concept niet duidelijk aangeeft welke gemeenschap precies
wordt bedoeld, kan het breed worden toegepast en zo ook tijdens dit Twitter-onderzoek. Vanuit mijn
vakgebied in de geesteswetenschappen is het interessant om te kijken of de sociale media, in dit
onderzoek Twitter, daadwerkelijk bijdragen aan de verbroedering van het naoorlogse Europa door
muziek. Het verbonden voelen met mensen die je niet kent is een fenomeen dat zonder de theorie
6
van Anderson moeilijk te verklaren is. Het Eurovisie Songfestival is op Twitter evengoed een
imaginaire gemeenschap en functioneert via dezelfde principes. Een constructie van eigen
uniekheid en verschillen met de ander vormt op Twitter de basis van een gemeenschappelijk besef.
Aan de hand van Twitter-onderzoek zal ik deze claim nog verder uiteenzetten en het begrip
imaginaire gemeenschap concreet maken voor wat betreft het Eurovisie Songfestival.
In dit onderzoek zal ik het volgende behandelen: in hoofdstuk twee bied ik een theoretisch
kader van de concepten imaginaire gemeenschappen, socialiteit en gedeeld kapitaal. In hoofdstuk
drie zal zoals eerder aangegeven een methodologische verantwoording worden gegeven van dit
onderzoek. Hier zullen de dataset van dit onderzoek en het corpus uitgebreid worden beschreven.
Hoofdstuk vier bestaat uit de presentatie van de analyse van Nederlandse tweets tijdens de finale-
uitslag van het Eurovisie Songfestival 2014. Het onderzoek sluit af met een conclusie waarin een
antwoord wordt gegeven op de vooraf gestelde onderzoeksvraag. Tot slot worden aanbevelingen
gegeven voor eventueel vervolgonderzoek.
7
2. Online gemeenschappen en socialiteit
Internet is voornamelijk een sociale toepassing waarbij veel sociale interactie plaatsvindt (Valerie
Frissen 2004). Mensen krijgen dankzij internet de mogelijkheid om nieuwe verbindingen aan te
gaan waardoor sociale gemeenschappen en relaties ontstaan (Frissen 2004).
Zo kan op internet onafhankelijk van tijd en plaats worden gecommuniceerd. Hierdoor
kunnen mensen contact hebben met personen die buiten hun bereik wonen, met vrienden en familie
die dichterbij wonen, maar ook met vreemde mensen die wellicht dezelfde interesses hebben (Kraut
et al., 2002). Het internet kan dus voor een gemeenschap zorgen die het gevoel oproept dat we 'één'
zijn zonder dat we elkaar daadwerkelijk hoeven te kennen of fysiek bijeen hoeven te zijn. Dit wordt
door Anderson (1991) omschreven als een imaginaire gemeenschap (zie §2.2). Voordat ik dit
concept uiteenzet, is het van belang het sociale medium dat centraal staat in dit onderzoek te
analyseren (zie §2.1). Als eerste zal ik de eigenschappen van het medium bespreken waarna ik
vervolgens op de inhoud van de tekstberichten inga. Op deze manier wordt duidelijk in hoeverre de
mediumspecifieke eigenschappen van Twitter bijdragen aan de constructie van een imaginaire
gemeenschap.
2.1 Socialiteit in 140 tekens
Het sociale medium dat in dit onderzoek centraal staat is Twitter; een microblogging service die in
2006 is opgericht (Van Dijck 2012). Microblogging stelt gebruikers in staat om korte
tekstfragmenten of slechts een foto op het internet te publiceren. In maximaal 140 tekens kunnen
Twittergebruikers aangeven wat hen op dat moment bezighoudt, wat er in hun hoofd omgaat, of wat
ze graag willen delen met andere Twittergebruikers. Het bericht dat gebruikers online plaatsen heet
een tweet. In tegenstelling tot andere sociale netwerksites is het op Twitter mogelijk om iemand te
volgen zonder dat die persoon jou ook volgt (Kwak, Lee, Park en Moon 2010).
Wanneer een gebruiker een tweet van iemand anders interessant vindt, kan dit bericht onder
meer worden gedeeld met de eigen ‘volgers’ (Boyd, Golder en Lotan 2010). Een volger is iemand
die een Twitteraccount van een andere gebruiker interessant vindt en de updates van deze persoon
daarom wil blijven volgen. Alle tweets van het betreffende Twitteraccount zijn vervolgens te lezen
en te delen door de volger (Boyd, Golder en Lotan 2010). Het delen van een bericht van iemand
anders heet een retweet. Daarnaast is het mogelijk om op Twitter privé-tweets, zogenaamde direct
messages te sturen naar een volger. Dit houdt in dat berichten rechtstreeks naar het account van een
volger worden gestuurd waardoor ze niet te lezen zijn door andere volgers. Een andere manier om
iemand een bericht te sturen om te antwoorden of persoonlijk aan te spreken, is via de zogenaamde
8
@replies. Het @-symbool zorgt ervoor dat het bericht direct aan iemand wordt gericht, en in
tegenstelling tot privé-tweets wel zichtbaar is voor meerdere volgers. Gebruikers kunnen het @-
symbool tevens toe passen in een mention. Een mention is wanneer een Twitteraar een andere
gebruiker noemt in zijn tweet. In tegenstelling tot de @reply hoeft dit niet aan het begin van het
bericht te staan.
Volgens McPherson, Smith-Lovin en Cook (2001: 415-444) spelen landgrenzen en taal een
belangrijke rol in de communicatiestroom op Twitter waardoor er geen wereldwijd contact tussen
Twitteraars ontstaat. Twittergebruikers blijken namelijk het meeste contact te hebben met mensen
uit hun eigen omgeving, met mensen die dezelfde taal spreken en met mensen die dezelfde
interesses hebben. Lokale netwerken en structuren in de niet-virtuele wereld, zoals scholen en
sportverenigingen geven mede vorm aan de interactie op sociale netwerksites (McPherson, Smith-
Lovin en Cook, 2001: 415-444).
Hoewel het gebruik van Twitter niet representatief is voor de bevolking, geeft het een goede
weerspiegeling van de publieke opinie over allerlei zaken (Yuri Takhteyeva, Anatoliy Gruzdb en
Barry Wellman 2012: 73-81). Het sturen van berichten is namelijk sinds 2009 niet meer gebaseerd
op de vraag 'wat ben je aan het doen?' maar op de vraag 'wat gebeurt er?'. Medeoprichter van
Twitter, Bin Stine, meent dat deze verandering er tevens voor heeft gezorgd dat het algoritme van
trending topics werd geïntroduceerd in april 20092.
Het algoritme van trending topics is afhankelijk van de hashtag (#) die gebruikers toevoegen
aan een tweet. Aan de hand van een hashtag kunnen berichten namelijk gecategoriseerd worden,
waarna wordt vastgesteld of een onderwerp ‘trending’ is. Trending betekent dat op dat moment het
onderwerp één van de meest besproken onderwerpen is op Twitter. Deze trending topics kunnen
zowel wereldwijd als regionaal beïnvloed worden door de Twittergebruikers.
Een hashtag kan er bovendien voor zorgen dat een gemeenschap op Twitter wordt gevormd
rond ieder mogelijk onderwerp (Deller, 2011: 223). Zo maken veel evenementen gebruik van een
hashtag omdat op deze manier actief een community wordt gevormd rondom het evenement of
rondom een onderwerp (Deller 2011). De gebruiker kan met een hashtag laten zien dat een reactie
bedoeld is als onderdeel van een grotere discussie over een onderwerp en dat de gebruiker
onderdeel wil zijn van die gemeenschap (Teller en Hallam, 2011: 218). Tevens passen gebruikers
hashtags toe om gericht een mening te tweeten over een betreffend onderwerp zonder dat ze zich
actief onderdeel voelen van een gemeenschap. Het algoritme van trending topics komt volgens
Stone goed tot zijn recht bij massaal gedeelde ervaringen zoals evenementen en zorgt ervoor dat
2 Zoals geciteerd in Richard Rogers. 2013. Debanalizing Twitter: The Transformation of an Object of Study.9
Twitter nu gezien kan worden als een medium die de stand van zaken in de wereld aangeeft3.
2.2 Socialiteit met onbekenden
Alle communicatie op Twitter rond een evenement draagt bij aan de constructie van een gemeen-
schap van luisteraars en kijkers, waardoor er een gevoel van een imaginaire ‘wij’ ontstaat (Zappa-
vigna, 2011: 791; Deller, 2011: 223). Twitter zorgt ervoor dat er een band kan ontstaan tussen men-
sen die geografisch niet bij elkaar zijn en elkaar afzonderlijk niet kennen, maar die wel een gevoel
van eenheid en gemeenschappelijkheid ervaren. Het gevoel dat we 'één' zijn zonder dat we elkaar
daadwerkelijk hoeven te kennen of fysiek bijeen hoeven te zijn wordt door Benedict Anderson
(1991) omschreven als imaginaire gemeenschap.
Het gebruik van media staat centraal in de constructie van imaginaire gemeenschappen. Ge-
bruikers kunnen namelijk participeren op media en hierdoor het gevoel krijgen onderdeel te zijn van
een gemeenschap (Anderson, 1991: 35; Van Zoonen, 2005: 5). Zo kan het gebruik van hashtags op
Twitter ervoor zorgen dat onderwerpen gemakkelijk worden gevonden waar gebruikers vervolgens
op kunnen anticiperen. Veel organisaties, verenigingen, stichtingen en personen passen daarom
hashtags toe. Door zich op Twitter op een bepaalde manier over iets te uiten, kunnen mensen aange-
ven wie ze willen volgen, wat ze interessant vinden en bij wat voor groep zij horen, welke trending
topics ze interessant vinden, wat hun interesses zijn en hoe zij over bepaalde dingen denken (Cover,
2012: 179). Hierbij is het mogelijk dat sommige mensen zich uiten zoals ze zijn en anderen zoals ze
graag willen voorkomen.
Vooral bij (grootschalige) gebeurtenissen en evenementen kunnen mensen zich gemakkelijk
onderdeel van de gemeenschap te voelen (Palmer, 2001: 144). Het gezamenlijk beleven van zo een
gebeurtenis zorgt ervoor dat een gevoel van verbondenheid en eenheid ontstaat (Cohen en Willis,
2004: 593). Zo kan Twitter ervoor zorgen dat mensen elkaars berichten delen, met elkaar in gesprek
treden en/of dezelfde hashtags toepassen.
In het specifieke geval van het Eurovisie Songfestival zullen Twittergemeenschappen ont-
staan rondom dit evenement. Tijdens dit evenement staat de muziek centraal waarvan het idee is dat
dit een belangrijke rol kan spelen in de constructie van imaginaire gemeenschappen (Anderson,
1991: 45). Imaginaire gemeenschappen staan haaks op nationale identiteiten aangezien geografisch
bijeen zijn niet van belang is. Hierdoor zou muziek verscheidene landen met elkaar kunnen verbin-
den waardoor één identiteit kan ontstaan.
Muziek, en dan vooral de herinneringen die het opwekt, kan tevens gebruikt worden om de
nationale identiteit vorm te geven (DeNora, 2006: 141). Volgens DeNora (2006: 141) helpt muziek
3 Zoals geciteerd in Richard Rogers. 2013. Debanalizing Twitter: The Transformation of an Object of Study.10
mensen te herinneren hoe en wie zij waren en wat hun normen en waarden waren op het moment
dat ze de muziek hoorden. Het terugluisteren van de muziek laat mensen herinneren aan hun identi-
teit waardoor de herinneringen hieraan levend blijven. Een identiteit, zowel individueel als collec-
tief, staat dus niet vast (Stuart Hall, 1990: 223-229). Het is iets dat voortdurend in beweging is en
gevormd wordt door het heden, het verleden en culturele representatie. Hiervoor worden verhalen
gebruikt waarmee men zich kan identificeren, wat tot uiting komt in nationale geschiedenissen, lite-
ratuuronderwijs en de media. De geschiedenis, de achtergronden en het erfgoed van een culturele
identiteit dragen volgens Hall bij aan de constructie van de culturele identiteit (1990: 223-229).
De nationale identiteit is de collectieve herkenning met de natie en is onderdeel van de soci-
ale en culturele identiteit. Anderson spreekt over naties als verbeelde gemeenschappen omdat men
elkaar nooit allemaal persoonlijk kan kennen, maar er onderling wel binding ontstaat. Hall (1990)
stelt dan ook dat de nationale identiteit niet aangeboren is, maar dat er sprake is van culturele repre-
sentatie. Hall (1990: 223) definieert culturele identiteit als een gedeelde cultuur van mensen met
eenzelfde achtergrond, erfgoed en geschiedenis.
Belangrijke onderdelen waaruit een identiteit is opgebouwd, en zo ook een eventuele Euro-
pese identiteit, zijn dus de gedeelde geschiedenis en de restanten die daarvan overgeleverd zijn, of-
wel het culturele erfgoed. De term culturele erfgoed is een term die in de loop der jaren inhoudelijk
veranderd is (Erfgoedbalans 2009). Het beslaat bijvoorbeeld niet meer alleen gebouwd erfgoed
maar het kan ook over immaterieel erfgoed gaan, waar identiteit een onderdeel van is (Albert van
der Zeijden 2012).
Historische feiten en hun overblijfselen vormen echter op zichzelf geen identiteit. De samen-
hang die mensen eraan geven, de interpretatie, zorgt ervoor dat mensen een identiteit vormen. De
culturele diversiteit tussen alle landen van Europa zorgt ervoor dat niet zomaar één Europese identi-
teit kan worden gevormd (Brian Graham, 1998: 165). De Bulgaarse wetenschapper en filosoof Tz-
vetan Todorov (2008: 265) meent dat de Europese identiteit alleen kan bestaan wanneer de veelheid
van entiteiten waaruit Europa bestaat worden aanvaard. “De eenheid van de Europese cultuur is ge-
legen in de manier waarop ze omgaat met de verschillende regionale, nationale, religieuze en cultu-
rele identiteiten waaruit ze bestaat, door aan die identiteiten nieuwe status te verlenen en juist met
die veelheid haar voordeel te doen. De identiteit van Europa bestaat in het aanvaarden van eenzelfde
houding tegenover diversiteit” (Todorov, 2008: 253). De Europese identiteit kan dus alleen bestaan
als er sprake is van wederzijdse interesse en respect.
11
2.3 'Our song fenomeen'
Tijdens het Eurovisie Songfestival staat de muziek centraal die een belangrijke rol kan spelen bin-
nen de constructie van één Europese identiteit. De muziek kan er voor zorgen dat gemeenschappe-
lijke culturele herinneringen ontstaan (Van Dijck, 2011). Deze herinneringen bevatten persoonlijke
ervaringen, verhalen en associaties, die andere mensen in die tijd misschien niet hebben gehad. Te-
vens kunnen deze herinneringen universele verhalen bevatten, die voor iedereen zouden kunnen
gelden. Het delen van persoonlijke herinneringen, verhalen en ervaringen zorgt voor een collectieve
herinnering binnen een bepaald tijdsbeeld. Dit kunnen zowel langdurige herinneringen zijn, als her-
inneringen die worden bewerkstelligd tijdens kortstondige momenten als het Eurovisie Songfestival.
Bepaalde persoonlijke muziek kan vaak herkend worden als ‘onze muziek’, omdat die door mensen
gelinkt wordt aan een bepaalde tijd, sfeer of gebeurtenis die door een groep mensen afzonderlijk
van elkaar beleefd is (Turino, 1999: 236). Dit zijn die gevallen waarin bepaalde muziek persoonlij-
ke herinneringen teweegbrengt en doet terugdenken aan een eerder moment in het leven waar die-
zelfde muziek klonk.
Door deze persoonlijke herinneringen te delen met anderen ontstaat het zogeheten ‘our song
fenomeen’, waarmee mensen zich verbonden voelen aan een liedje (Vingerhoets, 2011: 133). Herin-
neringen als deze zijn vaak voor veel mensen herkenbaar, bijvoorbeeld omdat zij in dezelfde tijd ge-
leefd hebben en dus dezelfde dingen hebben meegemaakt. Belangrijk in dit verband is dat het voor-
al persoonlijke ervaringen zijn die in de regel begeleid worden door muziek. Dit kan al snel resulte-
ren in een ‘weet-je-dit-nog’-gevoel dat zeer geschikt is voor het scheppen van een onderlinge band
en dus een gemeenschap (Vingerhoets, 2011: 133).
Tijdens het Eurovisie Songfestival spelen echter wel enkele problemen als het gaat om our
song fenomeen. Eén Europa staat namelijk haaks op lokale identiteiten, zoals het Nederlands-zijn
en het Nederland te willen steunen. Hierdoor is de vraag of de eenheid van Europa misschien wel de
diversiteit is tussen alle landen. Deze vraag zal ik niet beantwoorden in dit onderzoek, maar is voor
het Twitteronderzoek wel van belang om in het achterhoofd te houden. Aangezien een dergelijke di-
versiteit tussen nationaliteiten bestaat, kan er nauwelijks sprake zijn van gedeeld kapitaal (zie § 2.4)
tussen alle deelnemers tijdens het Eurovisie Songfestival op Twitter.
2.4 Sociaal kapitaal
Gedeeld kapitaal is op Twitter afhankelijk van de sociale structuur en wordt vaak gepresenteerd
met de term 'sociaal kapitaal'. Robert Putnam (2000: 20) stelt dat sociaal kapitaal zowel op
individueel als collectief niveau voordelen kan opleveren. Sociale netwerken worden namelijk
12
gekenmerkt door sterke normen van wederkerigheid en sociaal vertrouwen. Dit kan vervolgens
leiden tot een individueel en gezamenlijk streven naar wederzijdse en collectieve voordelen
(Putnam, 2000: 20).
Binnen sociale netwerken kunnen relaties resulteren in bonding en bridging kapitaal, in dit
onderzoek: bindend versus overbruggend kapitaal (Dimitri Wiliams, 2006: 594-596). Bindend
kapitaal komt voort uit hechte persoonlijke relaties en sterke banden zoals familierelaties. Deze
vorm van sociaal kapitaal zorgt voor hechte homogene banden tussen mensen die gelijkwaardig zijn
op basis van bijvoorbeeld leeftijd, ideologie, etniciteit, interesse of religie. Overbruggend kapitaal
komt daarentegen voort uit minder hechte, zwakke banden binnen wijdverspreide sociale
netwerken. Dit kapitaal brengt groepen mensen bij elkaar, waardoor individuen met verschillende
achtergronden en visies met elkaar in contact komen.
Het internetgebruik resulteert in een toename van overbruggend sociaal kapitaal, maar ook in een
afname in bindend sociaal kapitaal. Hierbij nemen zwakke banden online toe en sterke banden
offline af (Williams 2006). Zo kan Twitter ervoor zorgen dat mensen online met dezelfde interesses
en ervaringen bij elkaar worden gebracht aan de hand van @replies, retweets en het gebruik van
hashtags (zie ook § 2.1).
In dit hoofdstuk heb ik aangetoond dat Twitter bij uitstek geschikt is om evenementen te
volgen en te beleven zoals het Eurovisie Songfestival, waarbij massaal gedeelde ervaringen een
belangrijke rol innemen. Bovendien kan Twitter als imaginaire gemeenschap tijdens het Eurovisie
Songfestival de Nederlandse identiteit vormgeven en lijkt het tijdens het Eurovisie Songfestival voor
verbroedering binnen Nederland op Twitter te kunnen zorgen. Tevens is aangetoond dat het our
song fenomeen betrekkelijk is tijdens het Eurovisie Songfestival aangezien er een verscheidenheid
aan nationaliteiten bestaat waardoor nauwelijks sprake kan zijn van gedeeld kapitaal op Twitter. De
concepten die zijn beschreven dienen als basis voor de analyse van het Twittergedrag van
Nederlandse kijkers van het Eurovisie Songfestival. Voordat een analyse kan worden gegeven zal ik
in het volgende hoofdstuk eerst nog de methode bespreken.
13
3. Methode
Om de hoofdvraag te beantwoorden zal ik een analyse geven van het Twittergedrag van
Nederlandse Twitteraars tijdens de finale van het Eurovisie Songfestival. Om te kunnen achterhalen
in hoeverre er sprake is van verbroedering en vorming van Nederlandse en Europese identiteit is het
van belang om te analyseren op welke manier en met welke emotie er wordt gesproken over het
Eurovisie Songfestival.
Voordat een analyse kan worden gegeven van het Twittergedrag zal ik in dit hoofdstuk eerst
nog dieper ingaan op de corpusanalyse waarbij ik mij heb laten informeren door het boek Digital
Methods van Richard Rogers (2013). Een corpusanalyse is een betrouwbare empirische
onderzoeksstrategie waarbij gebruik wordt gemaakt van feitelijk voorgekomen taalmateriaal (Biber
et. al 1998). Een grote verzameling van teksten dient als basis voor de analyse. De verzamelde
tweets zijn in dit onderzoek de verzameling van teksten die geanalyseerd dienen te worden. Het
toepassen van zowel kwalitatieve als kwantitatieve analysetechnieken draagt ook bij aan de
betrouwbaarheid (Biber et. al 1998).
Om de corpusanalyse van tweets zo gedetailleerd mogelijk uit te voeren wordt er gewerkt
met een vooraf opgesteld coding frame (zie § 3.1). Het coding frame houdt in dat er labels worden
toegekend aan de tweets van de Nederlandse Twitteraars. Volgens data-analytici worden er
verschillende fases onderscheiden van het coderen van data en het toekennen van labels, namelijk
exploratie, specificatie, reductie en integratie (Strauss en Corbin 1998; Wester en Peters 2004). In
de exploratiefase is bepaald wat de omgeving van het onderwerp is. In de specificatiefase zijn de
labels verder uitgewerkt zodat deze onderzocht kunnen worden. In de reductiefase is bepaald welk
label het belangrijkst is en het vaakst terugkomt. In de laatste fase, de integratiefase, is de theorie
uitgewerkt en de onderzoeksvraag vervolgens beantwoord.
Om de culturele en sociale ontwikkelingen op het internet en erbuiten te kunnen verklaren is
het belangrijk om zowel het kwantitatieve als het kwalitatieve aspect te onderzoeken in de tweets
(Rogers 2013). Daarom ga ik in dit onderzoek nog een stapje verder: niet alleen de mogelijkheden
die zijn ingebed in het medium maar ook de sociale categorieën die uit de tweets naar voren komen
worden aan de hand van het coding frame geanalyseerd.
Dit betekent dat ik gedurende de finale van het Eurovisie Songfestival de ingebouwde middelen van
Twitter zoals de retweetknop voor belangrijke tweets, de hashtags om onderwerpen te categoriseren
en de @replies kwantitatief heb geanalyseerd. Tevens heb ik gedurende de finale de
Twittercommunicatie van de Nederlanders gevolgd om de sociale ontwikkelingen en het netwerk
tussen de gebruikers op Twitter te kunnen verklaren.
14
Om dit te achterhalen heb ik, in samenwerking met het social mediamonitoring bedrijf
Buzzcapture, tijdens de finale ruim 600.000 tweets verzameld. Voor dit onderzoek heb ik mij
beperkt tot het aantal tweets dat tijdens de finale-uitslag vanaf 00.00 uur werd verstuurd. Hierbij
moet ik me ervan bewust zijn dat de dataset zowel mensen bevat die actief naar het Eurovisie
Songfestival hebben gekeken als Twitteraars die niet hebben gekeken. In dit onderzoek is echter
geen onderscheid te maken tussen deze twee groepen omdat dit niet in de data van Buzzcapture is
opgeslagen.
Van deze Twitteraars zijn gedurende de uitzending alle tweets verzameld door het bedrijf
Buzzcapture tussen 00.00 en 00.45 uur. Het aantal tweets dat verzameld is tijdens de uitslagen
bestaat uit 50.000 tweets, verzameld op basis van de volgende query: any:EurovisieSongfestival
esf14 esf2014 songfestival esf eurovisie thecommonlinnets CommonLinnets "common linnets"
"Ilse de lange" ilsedelange waylonline waylon OR author:CommonLinnets OR author:ilsedelange
OR author:waylonline. Deze query is ingevoerd in een programma van Buzzcapture waardoor alle
tweets zijn verzameld die één of meerdere van deze termen bevatten en/of die afkomstig waren van
de accounts van Ilse de Lange, Waylon of The Common Linnets. Dit betekent dus dat alleen de
tweets die aan deze voorwaarden voldeden uiteindelijk in de dataset terecht kwamen. Eventuele
tweets die wel over het Eurovisie Songfestival gaan, maar die niet één van deze termen bevatten,
zijn dus niet geanalyseerd. De 50.000 tweets zijn afkomstig van 23.390 verschillende accounts.
De Excellijst met tweets was door Buzzcapture gesorteerd op tijd waarbij de laatst
verstuurde tweet bovenaan stond. Aangezien ik niet de beschikking had over een random generator
heb ik de oorspronkelijke 50.000 verzamelde tweets tijdens de uitslagen in Excel geselecteerd op
elke honderdste tweet. Tijdens de uitslagen werd op bepaalde momenten meer getwitterd dan op
andere momenten. Door in de Excellijst elke honderdste tweet te selecteren bevat de dataset tweets
die op elk mogelijk tijdstip zijn verzonden waardoor de conclusies niet worden beïnvloed door het
tijdstip van de tweets. Het selecteren van de tweets resulteerde vervolgens in een dataset van 500
tweets die te analyseren was binnen het tijdsbestek dat er voor stond. In verband met het belang
van het beschikbaar houden van ruwe data is de dataset te vinden in Dropbox4. Op basis van deze
overgebleven dataset heb ik vervolgens een corpusanalyse uitgevoerd, wat inhoudt dat de tweets op
inhoud zijn geanalyseerd waarna er vervolgens labels zijn toegekend aan de tweets (zie § 3.1).
In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van het aantal tweets, retweets, @replies
en tweets met hashtags uit de dataset. Het aantal retweets zou hoger kunnen liggen dan in
onderstaande tabel is aangegeven omdat gebruikers ook quotes kunnen gebruiken van andere
Twitteraars zonder dat zij deze persoon daadwerkelijk tweeten.
4 https://www.dropbox.com/s/4qoaecftl7q7j7k/Datafile_masterscriptie_Eurovisie-Songfestival.xls15
Aantal tweets 500
Aantal retweets 190
Aantal @replies 67
Aantal tweets met hashtags 430 Tabel 1. Aantal tweets, retweets en tweets met hashtags in de dataset
3.1 Coding frame
De vier verschillende fases van het coderen van data zorgen ervoor dat de verschillende labels
gedurende het coderen zijn aangepast. Uiteindelijk is inhoud van de tweets gelabeld als:
'Nederlandse kandidaten', 'Buitenlandse kandidaten', 'Jurering', 'Presentatie Songfestival',
'Felicitatie', 'Twitter', 'Algemene berichten Songfestival'. Tevens is tijdens het coderen gebleken dat
Nederlandse Twitteraars met veel emotie tweeten tijdens het Eurovisie Songfestival. Gedurende het
coderen zijn deze sentimenten aangepast en uiteindelijk is het volgende vijftal sentimenten
toegekend aan de tweets: 'ironie', 'haat', 'trots', 'spanning', 'neutraal'. Het kan voorkomen dat een
tweet meerdere labels en sentimenten tegelijk omvat omdat het ene label en sentiment de andere
niet uitsluit.
Om de zeven labels en vijf sentimenten beter te begrijpen wordt in onderstaande tabel een
omschrijving gegeven van de labels. De tweets in de tabel zijn oorspronkelijke tweets uit de dataset
en bij elke tweet wordt als voorbeeld aangegeven welk label en welk sentiment ik deze heb
toegediend. Op deze manier geef ik aan wat het verschil is tussen labels en sentimenten.
Label Omschrijving Voorbeeld tweet Sentiment bij betreffende tweet
Nederlandse kandidaten
Een bericht waarin op enige wijze wordt gesproken over Nederlandse kandidaten.
En dan te bedenken dat niemand #TheCommonLinnets een knip voor de neus waard vond!
Ironie Trots
Buitenlandse kandidaten
Een bericht waarin op enige wijze wordt gesproken over buitenlandse kandidaten.
Het zal toch niet zo zijn dat we verslagen wordendoor zo'n sukkel die op zoek is naar z'n identiteit! #ESF14
Haat
Felicitatie Een bericht waarin kandidaten worden gefeliciteerd.
@IlseDeLange @waylonline Gefeliciteerd met 2de plaats! Geweldig
Trots
16
nummer, hartstikke trots op jullie!
Jurering Een bericht waarin op enige wijze wordt gesproken over de wijze van jureren en puntentelling.
8 punten van #griekenland. Mag ook wel voor dat geld. #songfestival
Die laatste minuten dat jullie weer allemaal denken dat het beste liedje gaat winnen en dan barst de vriendjespolitiek los… #ESF14
Ironie
Ironie Spanning Haat
Presentatie Songfestival
Een bericht waarin op enige wijze wordt gesproken over de presentatie van het Songfestival.
Zal er ooit eens een ESF komen zónder bloedirritante presentatie? #ESF14
Haat
Twitter Een bericht waarin op enige wijze wordt gesproken over het gebruik van Twitter tijdens het Songfestival.
Ik hoef het #ESF14 niet eens te volgen op TV.. ik zie zo al in mn timeline dat Polen ons 12 punten heeft gegeven :')
Ironie
Algemeen Een bericht waarin op enige wijze over het Songfestival wordtgesproken maar die zo algemeen zijn dat ze te breed zijn om onderéén van de bovenste labels te categoriseren.
Ik moet zoooooo nodig plassen, maar hell no!!! #ESF14 #eurovision #songfestival
Ironie Spanning
Tabel 2. Coding frame
In dit hoofdstuk is duidelijk geworden hoe ik de tweets tijdens het Eurovisie Songfestival
heb geanalyseerd. In het volgende hoofdstuk zal ik de resultaten van deze kwalitatieve
corpusanalyse uiteenzetten.
17
4. Twitter's rol in online socialiteit
De rol van Twitter als imaginaire gemeenschap varieert gedurende de finale. Tijdens de finale van
het Eurovisie Songfestival zijn meer dan 500.000 tweets gescreend afkomstig van in totaal 23.390
accounts. Vanaf het moment dat de uitzending begon kwam de Twitterstroom op gang.
Om 20.00 uur, één uur voordat de uitzending van de finale begon, was nog sprake van 6.900
tweets per uur over het Eurovisie Songfestival. Dit aantal groeide binnen een uur tijd aanzienlijk
waardoor om 21.00 uur 44.478 tweets per uur over het Eurovisie Songfestival werden gepubliceerd.
Om 23.00 uur was er een kleine daling in het aantal tweets. Dit zou kunnen omdat Nederland toen
net had gezongen. Vervolgens explodeerde het aantal tweets om 00.00 uur naar bijna 62.000 tweets
per uur. Dit hoge aantal is hoogstwaarschijnlijk te verklaren door het feit dat op dat tijdstip de
puntentelling begon. In onderstaande figuur wordt een vloeiende grafiek gepresenteerd van de
Twittercommunicatie over het Eurovisie Songfestival. De grafiek is door Buzzcapture versimpeld
door iedere vijf minuten te middelen waardoor een grafiek ontstaat die gemakkelijk af te lezen is.
Figuur 2. Twitterstroom tijdens de finale
4.1 Toepassen van @replies en mentions
Afgaande op het gebruik van de 67 @replies en mentions in de tweets uit de dataset, valt op dat
Nederlandse gebruikers niet met elkaar in discussie treden. Slechts 12 @replies en mentions zijn
toegepast om een reactie te geven waardoor eventueel een gesprek of discussie op gang kan komen.
Deze @replies en mentions zijn ingezet als reactie op tweets die hatelijk over andere deelnemers
gaan.
Twitteraars gebruiken de @replies en mentions om te reageren op tweets waarin Twitteraars
een mening geven over andere Europese deelnemers. De reacties op deze tweets ontstaan
voornamelijk naar aanleiding van tweets waarin mensen hatelijke opmerkingen maken richting
andere Europese kandidaten. Wanneer gebruikers de @replies en mentions toepassen om reactie te
18
geven op andere Twitteraars over buitenlandse kandidaten treden ze hierbij niet inhoudelijk in
gesprek. Gebruikers passen de @reply en de mention toe om de oorspronkelijke Twitteraar enkel te
laten weten dat ze dezelfde mening delen. Er wordt slechts één woord gebruikt als reactie op de
oorspronkelijke tweet. Woorden als 'eens', 'grappig' en 'haha' worden toegepast om aan te geven dat
gebruikers dezelfde hatelijke mening delen over een onderwerp: Zo reageert @Suzanne_Smits op
de kandidaten van Polen als volgt:
“@Juliaa0492: @suzanne_smits hoeren die goedkoop zijn ingehuurd om daar de was van
ilse en waylon te doen” HAHA”.
Tevens passen gebruikers in de dataset de @replies en mentions toe om Ilse de Lange of
Waylon te feliciteren met hun prestatie en om opmerkingen te maken over de puntentelling. Hierbij
wordt niet gereageerd door Ilse de Lange, Waylon, The CommonLinnets of andere kandidaten:
Gefeliciteerd @IlseDeLange en @waylonline! Geweldig gedaan.
Geweldig @IlseDeLange en @waylonline top prestatie van jullie!! Was al fan van jullie
maar dit is echt helemaal super!!!
4.2 Delen van tweets
Tijdens het Eurovisie Songfestival is op Twitter de aandacht doorgaans zeer geconcentreerd bij een
kleine minderheid van de accounts die verreweg het grootste deel van de aandacht (uitgedrukt in
volgers of retweets) ontvangen. De dataset bestaat uit 190 retweets (38% van het totaal aantal
tweets uit de dataset), waarvan slechts 35 naar verschillende accounts. Nederlandse Twitteraars
hebben rondom het Eurovisie Songfestival nauwelijks aandacht buiten de eigen kring van volgers.
Tijdens de finale een rol weggelegd voor grote 'knooppunten'. Accounts die afkomstig zijn
van de grote knooppunten ontlenen hun invloed vaak aan hun rol in de maatschappij (als bekende
Nederlander bijvoorbeeld) of zijn mensen die op Twitter in de loop der tijd een aanzienlijk netwerk
met veel volgers hebben opgebouwd door bijvoorbeeld populaire tweets te formuleren. Het
overgrote deel van de 35 accounts in de dataset die het meest werden geretweet betreft zo’n groot
knooppunt, zoals @DeSpeld, @Dijkshoorn en @Apechtold. De tweets van de grote knooppunten
zijn vaak ironisch bedoeld. Een voorbeeld hiervan is de volgende tweet van @Dijkshoorn. Een
tweet die tevens al vier keer in de dataset staat:
Waylon en Ilse moeten in de VS uitleggen dat ze hebben verloren van een vrouw met een
baard
4.3 Tweets op basis van gebruikers
Het blijkt dat tijdens het Eurovisie Songfestival verscheidene groepen op Twitter samenkomen
19
aangezien ze dezelfde hashtags en retweets toepassen. Er bestaat echter wel een verschil in de
inhoud van tweets op basis van de gebruikers (populaire/bekende Nederlanders of 'normale'
Nederlanders).
Uit de analyse blijkt dat de populaire/bekende mensen voornamelijk tweeten over de
prestatie van de Nederlandse deelnemers. Deze gebruikers stellen tweets op waarmee ze aangeven
dat ze erg trots zijn op de prestatie van de winnaars. Een kleine greep uit de selectie:
RT @Dolfjansen: Tweede worden is belangrijker dan meedoen! #ESF2014
RT @dijkshoorn: Waylon en Ilse: fantastisch gezongen. Prachtig liedje. Country Forever
RT @Jan_Kooijman: Niet gewonnen, maar who cares. Waanzinnig tof voor @IlseDeLange
en @waylonline Wat een mooi liedje maakten jullie! #ESF14
De dataset bevat enkel 'trotse' tweets van populaire/bekende Nederlanders omdat deze zijn
geretweet door andere mensen. Deze populaire/bekende gebruikers lijken een positief voorbeeld te
willen uitdragen richting de Nederlandse Twitteraars. Ze lijken te willen aangeven dat het belangrijk
is om in positieve zin te praten over alle deelnemers waarmee ze kennelijk de meningsvorming van
andere Nederlandse Twitteraars beïnvloeden.
'Normale' Twitteraars vertellen ook over de prestatie van de Nederlandse deelnemers. Het
verschil met de populaire/bekende Nederlanders is dat ze (mits ze geen tweets van
populaire/bekende mensen retweeten zoals hierboven beschreven) een ondertoon toepassen in de
tweets waaruit de haat richting andere deelnemende landen naar voren komt:
Jammer dat er dit jaar een vrouw met baard in de pool zat, anders hadden we gewonnen.
Super gedaan @CommonLinnets! #trots #shockvalue #ESF14
@IlseDeLange oh getsie die baard begint zo weer te zingen. Geef mij Ilse maar!!
Nederland doet het een keertje goed, maar krijg die vrouw met baard nou zoveel punten
door haar baard of door haar zang? #ESF14
4.4 Toepassen van hashtags
Naast het gebruik van de @reply, de mention en de retweetknop, maken Nederlandse Twitteraars
tijdens het Eurovisie Songfestival gebruik van het algoritme van trending topics. Tijdens de
uitslagen van het Eurovisie Songfestival gebruiken mensen actief de hashtags #ESF14,
#songfestival en #trots. Zo bevatten 338 tweets uit de dataset #ESF14, 25 tweets uit de dataset
#songfestival en 17 tweets uit de dataset #trots. Enkele voorbeelden van tweets die één of meerdere
van deze hashtags bevatten zijn de volgende:
RT @JandinoAsporaat: We zijn aan het gillen hier... Niks kalm, alleen maar storm!!!
#TeamHolland #songfestival #ESF14
20
Tweede op #songfestival #ESF2014 #yeahNederland
Waaaauwww Trots The Netherlands 2e!!! Wie had dat ooit gedacht!! #ESF14
#volgendjaareerste #trots #netherlands
We hebben een heel mooie tweede plaats gehaald. #songfestival #trotsopnederland
Jammer dat er dit jaar een vrouw met baard in de pool zat, anders hadden we gewonnen.
Super gedaan @CommonLinnets! #trots #shockvalue #ESF14
Twitteraars passen hashtags tevens toe om er al dan niet bewust voor te zorgen dat mensen
gemakkelijk het Eurovisie Songfestival kunnen volgen. Zo geeft onder andere de volgende tweet
van @OliviaBertrand aan dat de hashtags ervoor kunnen zorgen dat online de vordering van het
Eurovisie Songfestival wordt doorgegeven:
RT @visservincent: Ik had het #ESF14 nooit overleefd zonder Twitter. #ESF14 ??? Niets
van gezien, te druk met de tweets erover te lezen”
4.5 Twitter als imaginaire gemeenschap
Het Eurovisie Songfestival op Twitter is voornamelijk een lokale aangelegenheid geweest. Op
Twitter was er een melige, ironische, en soms hatelijke sfeer richting andere Europese deelnemers,
vol verwachting over wat er komen gaat, afgewisseld met cynisme en sarcasme. De tweets vertonen
sterke sporen van pro-lokale sentimenten.
Ten eerste valt namelijk op dat de lokale, chauvinistische tweets berusten op trots. Deze zijn
bedoeld als felicitatie richting de Nederlandse kandidaten of als blijdschap inwoner te zijn van
Nederland. Nederlandse Twitteraars doen hiermee duidelijk een beroep op de lokale chauvinistische
sentimenten waarbij de eigen nationalistische identiteit sterk naar voren komt:
RT @barthazeleger_: Trots om Nederlander te zijn! #esf @IlseDeLange @waylonline
We hebben een heel mooie tweede plaats gehaald. #songfestival #trotsopnederland
15 procent van de tweets uit de dataset bestaat uit een felicitatie richting Nederland en/of waarbij
naar voren komt dat de Nederlander trots is op het resultaat, dan wel om Nederlander te zijn. De
hashtag #trots wordt gebruikt om te omschrijven en te benadrukken hoe blij de Nederlandse
Twitteraar is met het resultaat van de Nederlandse kandidaten.
Daarnaast zijn lokale sentimenten te zien in tweets over de jurering en presentatie. Ook
hierbij uiten de Nederlanders dit in enige vorm van trots en spanning. Wanneer Nederland punten
ontvangt uiten gebruikers dit namelijk in tweets waarin het nationalisme naar voren komt en de
achterdocht richting andere landen wordt geuit:
#ESF14 de 1e politieke punten zijn gegeven. Poetin spreekt
21
Alleen maar politiek...#ESF14 #puntentelling
Hahaha de keuze om de Polen binnen onze grenzen te laten betaald zich dus terug haha 12
punten #ESF14
Tevens benoemen Nederlandse Twitteraars niet altijd de trots op Nederland maar benoemen
ze wel anti-Europese sentimenten. Deze anti-Europese tweets zijn sceptisch en haatdragend bedoeld
richting andere Europese kandidaten. De tweets laten goed zien hoe op een ludieke wijze, een
negatief oordeel wordt gegeven over, in 'hun' ogen een lacherige buitenlandse kandidaat. Deze
tweets berusten op ironie maar zijn bedoeld als haat richting het betreffende Europese land:
RT @bartvanmerwijk_: Slotconclusie: tweede worden is razend knap. Maar verliezen van
een vrouw met baard, is een Wurst case scenario. Doei! #ESF14
Ik heb niks tegen homo's. Maar make up en lang haar maakt je nog geen vrouw en zeker niet
als je een baard hebt. Deze man heeft extra stemmen gehad om zijn baard. Hij was ook geen
drama queen maar een drama king. Echt super van Ilse en Waylon. Voor mij zijn ze nr1.
Dat wordt straks Wenen voor Conchita. #Esf14 #songfestival
En nu een dik sponsor contract met #gilette voor Conchita #ESF2014
Ten tweede valt op dat de buitenlandse presentatie en jurering negatief bekritiseerd wordt
waarbij ironie en haat de boventoon voeren. Nederlandse Twitteraars zijn sceptisch over de
puntentelling en vinden dat er vriendjespolitiek plaatsvindt. Bij het krijgen van punten van andere
landen verschijnen voornamelijk tweets als de volgende:
8 punten van #griekenland. Mag ook wel voor dat geld. #songfestival
RT @JacquesHappe: Meer, meer, meer Duitsers! Meer, meer, meer 12 punten! #songfestival
Hahaha de keuze om de Polen binnen onze grenzen te laten betaald zich dus terug haha 12
punten #ESF14
4.6 Vorming van Nederlandse en Europese identiteit
De Nederlandse tweets tonen geen interesse en respect voor de buitenlandse kandidaten aangezien
er respectloos en haatdragend gecommuniceerd wordt richting de andere Europese landen. Tijdens
het evenement vond geen wijdverspreid gevoel van gemeenschap en verbroedering onder alle
deelnemers plaats op Twitter.
Allereerst bestaan de Nederlandse tweets voornamelijk uit hatelijke uitingen richting andere
Europese landen. De steekproef bevat 70 hatelijke uitingen waarvan 35 tweets rechtstreeks over het
buitenland gaan. De overige 35 tweets bevatten hatelijke elementen die aan het buitenland zijn
22
gericht en bevatten tevens elementen waaruit de trots voor Nederland duidelijk naar voren komt,
zoals:
Mooi mooi Ilse & Waylon!! Maar wat 'n kattengejank van Oostenrijk..
Focking hell, tweede op 10 punten op de baard na! #esf
Jammer dat er dit jaar een vrouw met baard in de pool zat, anders hadden we gewonnen.
Super gedaan @CommonLinnets! #trots #shockvalue #ESF14
Nederlandse Twitteraars maken expliciet gebruik van haatdragende teksten richting
buitenlandse kandidaten om zowel hun gedachtes richting de andere landen vorm te geven als om
de Nederlandse identiteit vorm te geven. De manier waarop deze Twitteraars een Nederlandse
identiteit in 140 tekens vormgeven, is noch uitsluitend revolutionair, noch uitsluitend traditioneel.
4.7 Samenstellen van our song fenomeen
Tijdens de finale worden Nederlandse Twitteraars door de muziek van Nederlandse inzendingen tot
bepaalde emoties gebracht. Deze gevallen kunnen worden samengebracht onder de noemer van het
our song fenomeen. Het zijn die gevallen waarin bepaalde muziek de gebruikers al of niet bewust
doet terugdenken aan een eerder moment in het leven dat dezelfde muziek klonk en waarbij die her-
innering bij de gebruikers een bepaalde emotionele gemoedstoestand teweegbrengt. Nederlandse
Twitteraars linken naar gebeurtenissen uit het verleden die voor veel Nederlanders herkenbaar zijn.
Zo is het volgende aantal tweets een greep uit de dataset:
RT @sanderdeheer: Help! Wat moet ik doen zo als we winnen? De straat op? Toeterend
door de wijk rijden? Ik was pas 2 mnd in 1975 dus weet t niet! #ESF14
Ik krijg spontaan weer het gevoel van heel vroeger. 1975. Ding ding a dong! Is het lang ge-
leden? #ESF14 #TeachIn
RT @JOR_ID: We hebben nu al meer punten dan de Toppers, Sieneke, Hind en Treble bij
elkaar. #ESF14
Gezien het feit dat een aantal van deze tweets ook geretweet zijn kan dit duiden op een gevoel van
gemeenschappelijkheid en een onderlinge band. Mensen herinneren zich dit blijkbaar nog en be-
schouwen dit als een gevoel van herkenning en erkenning. Het valt op dat enkel trots gesproken
wordt over Nederland en Nederlandse gebeurtenissen en dat er niet over herinneringen wordt ge-
sproken die andere Europese kandidaten aangaan.
In het geval van Eurovisie Songfestival is het de bedoeling dat het nieuwe Europese lied, af-
komstig van Conchita, gezien wordt als our song. Het blijkt echter dat Nederlandse Twitteraars ne-
gatief spreken over deze winnaar en voornamelijk positief over het Nederlandse lied spreken:
23
RT @bartvanmerwijk_: Slotconclusie: tweede worden is razend knap. Maar verliezen van
een vrouw met baard, is een Wurst case scenario. Doei! #ESF14
Ik heb niks tegen homo's. Maar make up en lang haar maakt je nog geen vrouw en zeker niet
als je een baard hebt. Deze man heeft extra stemmen gehad om zijn baard. Hij was ook geen
drama queen maar een drama king. Echt super van Ilse en Waylon. Voor mij zijn ze nr1.
RT @joepvandeudekom: Waylon&Ilse zonder fluitje en zonder baard tweede worden.
Dat kunnen alleen de hele groten! #ESF14
Wanneer we enkel kijken naar het Nederlandse lied als our song, valt tevens op dat de
constructie een belangrijke rol speelt in de vorming van het our song fenomeen. Zo wordt verwezen
naar de Nederlandse verwachtingen vooraf:
Wow wat zijn we met zijn allen trots op @ilsedelange en @waylonline! Wat had niemand
dit verwacht in 't begin. Des te mooier!
Waaaauwww Trots The Netherlands 2e!!! Wie had dat ooit gedacht!! #ESF14 #volgendjaar-
eerste #trots #netherlands
In dit hoofdstuk heb ik de analyse van het corpus besproken aan de hand van de mediumspe-
cifieke eigenschappen van Twitter en de concepten imaginair gemeenschap, our song fenomeen, so-
ciaal kapitaal en Nederlands en Europees identiteit. In het volgende hoofdstuk zal ik de conclusie
bespreken die hieruit is voortgekomen. Tevens zal ik eventuele discussiepunten aanstippen en be-
spreken voor vervolgonderzoek.
24
5. Conclusie
In dit onderzoek is onderzocht in hoeverre de Nederlandse activiteit op Twitter een rol speelt in de
verbroedering en de constructie van een Nederlandse en één Europese identiteit tijdens het
evenement Eurovisie Songfestival. Er is geanalyseerd welke onderwerpen centraal staan in de
tweets tijdens de finale en op welke manier er wordt gecommuniceerd tussen Nederlandse en de
andere Europese kandidaten. Aan de hand van de emoties 'ironie', 'haat', 'trots' en 'spanning' zijn de
conclusies uit de tweets vervolgens gekoppeld aan de Europese identiteit. Er is aangetoond dat
Nederlanders op Twitter een identiteit vormen waarbij ze zich meer identificeren met de
Nederlandse deelnemers dan dat ze één Europese identiteit vormen.
Uit de analyse is gebleken dat tijdens de finale van het Eurovisie Songfestival Twitter als
imaginaire gemeenschap de band tussen de Nederlandse Twitteraars kan versterken. Nederlanders
uiten aan de hand van de hashtag #trots hun gevoel over Nederland en benadrukken hiermee de
Nederlandse identiteit. Twitter als imaginaire gemeenschap zorgt daarentegen niet voor
verbroedering tussen Nederlanders en de overige kandidaten. Gebruikers gebruiken de @reply en
de mention vooral om iemand te feliciteren, hun trots te uiten en om te reageren op ironische en
hatelijke tweets richting een andere deelnemer. Twitteraars hebben het voornamelijk over het wij-
gevoel van Nederland, en spreken bovendien veelal negatief in relatie tot één Europa. De
communicatiestroom op Twitter laat namelijk zien dat er geen interesse en respect is voor de
buitenlandse kandidaten aangezien er veelal respectloos en haatdragend gecommuniceerd wordt
richting de andere deelnemers. Het besef dat iemand deel is van en imaginaire gemeenschap als
Twitter kan dus aanwezige emoties versterken. Zo dragen de hashtags #trots, #nederland, #wij
tevens een utopische voorstelling van culturele identiteit uit. De Nederlandse Twitteraar erkent en
respecteert de diversiteit van andere deelnemers tijdens het Eurovisie Songfestival niet.
Twitter vervult hiermee een tweeledige functie; enerzijds wordt een gevoel van
verbondenheid gecreëerd onder Nederlanders en wordt de Nederlandse identiteit gevormd
(#trotsopNederland). Anderzijds worden de emoties beschreven waarmee het ‘wij Nederland’ wordt
benadrukt maar waarmee ook duidelijk hatelijke opmerkingen worden gemaakt richting andere
kandidaten. Deze tweeledige functie van Twitter zorgt er tijdens het Eurovisie Songfestival voor dat
er op Twitter wel een verbondenheid ontstaat onder Nederlanders. Daarentegen zorgt dit niet voor
verbondenheid onder alle deelnemers en voor de vorming van één Europese identiteit op Twitter
tijdens het Eurovisie Songfestival.
25
Ten slotte is aangetoond dat alleen our song fenomeen wordt gecreëerd rondom het Neder-
landse lied tijdens het Eurovisie Songfestival. Het fenomeen is dus betrekkelijk en zeker niet univer-
seel is als het gaat om het Eurovisie Songfestival op Twitter. Tijdens het Eurovisie Songfestival is op
Twitter geen sprake van gedeeld kapitaal onder alle deelnemers. Voordat het winnende lied een
eventueel our song creëert, is er het lokale lied die de Nederlanders ondersteunen. Het lokale lied
zorgt enkel voor een Nederlandse en niet voor een Europese gemeenschapsvorming en verbroede-
ring. De Nederlanders vinden kennelijk de winnaar niet genoeg aanspreken om zich daar mee te
identificeren op Twitter waardoor het winnende lied voor de Nederlanders niet het our song lijkt op
te roepen. Dit wil echter niet zeggen dat alleen een nummer één hit een our song kan oproepen. In-
middels blijkt uit de praktijk dat de grootste hit een our song wordt, aangezien dit veel mensen in
Europa het meeste aanspreekt en verbindt. Dit hoeft dus echter niet per definitie gelijk te zijn aan de
nummer één van het Eurovisie Songfestival.
Om tot bovenstaande bevindingen te komen heb ik tijdens dit onderzoek een corpusanalyse
van tweets toegepast waarbij ik mij heb laten informeren door het boek Digital Methods van
Richard Rogers (2013). In het wetenschappelijk debat wordt data-analyse bekritiseerd omdat de
grote hoeveelheden ruwe data interpretatief worden geanalyseerd en veel informatie verloren kan
gaan (Anneloes van Staa en Jeanine Evers 2010). De grote hoeveelheden data moeten vervolgens
op systematische wijze ontleed, herschikt, georganiseerd en geïnterpreteerd worden om een
antwoord te geven op de onderzoeksvraag. Om deze reden heb ik op basis van constante
vergelijking tussen de tweets de vier verschillende fases van data-analyse toegepast (Strauss &
Corbin). Tevens heb ik naast de kwalitatieve analyse ook kwantitatieve analyse toegepast. Het
wetenschappelijke debat is hiermee nog niet uitgekristalliseerd, maar hierdoor toon ik wel aan dat in
de geesteswetenschappen de mogelijkheid bestaat om media zowel kwantitatief als kwalitatief te
analyseren.
Mijn aanpak was echter deels beperkt aangezien het corpus enkel uit tweets tijdens de finale
bestond. Het is daarom de vraag of dit onderzoek generaliseerbaar is voor de totale populatie
mensen die Twitter gebruikt om het Eurovisie Songfestival te volgen en dit medium mogelijk als
middel gebruikt om de Europese identiteit vorm te geven. Mede door het corpus is tijdens dit
onderzoek maar ten dele onderzocht of verbroedering plaatsvindt onder alle deelnemende landen.
De uitkomst uit dit onderzoek blijkt namelijk alleen uit het Twitteronderzoek in Nederland. Dit
betekent dus niet dat het in de niet-virtuele wereld ook zo is. Eventueel vervolgonderzoek zou dit
moeten uitwijzen.
Hierbij zou bovendien kunnen worden afgevraagd welke rol Twitter als medium heeft
26
gespeeld in de uitkomst. Zo blijkt nu uit de berichten op Twitter dat Twitter geen gemeenschap te
zijn die is ingericht op een sociaal acceptabele manier. Het besef van 'hoe het hoort' in omgang met
andere mensen, lijkt hier duidelijk niet aanwezig aangezien Nederlandse Twitteraars haatdragend
communiceren over andere deelnemers. Het is mogelijk dat mensen online sneller geneigd zijn om
hatelijke en cynische opmerkingen te maken dan wanneer zij fysiek bijeen zijn. Dit is echter niet uit
een corpusanalyse af te leiden. Eventueel vervolgonderzoek zou dus moeten aantonen in hoeverre
Twitter een medium is waar inhoudelijke en kritische meningen en discussies worden gevormd.
Ten slotte ligt tijdens het Eurovisie Songfestival op Twitter bovendien vooral de focus op de
status van de eigen landgenoten waardoor de veronderstelling is dat Twitter wel verbondenheid on-
der de Nederlanders creëert maar niet onder alle andere deelnemers. De vraag is echter of dit geen
gevolg is van de competitie. Het feit dat het Eurovisie Songfestival een competitie is zorgt ervoor
dat mensen waarschijnlijk meer gefocust zijn op hun eigen land. Dit kan nu echter alleen uit de be-
richten op Twitter worden gezien en niet of dit daadwerkelijk ook zo is. Eventueel vervolgonder-
zoek zou dit moeten uitwijzen.
Eén ding lijkt zeker te zijn: om ervoor te zorgen dat een evenement als het Eurovisie Song-
festival voor verbroedering en één Europese identiteit zorgt, mag en moet de diversiteit juist worden
geaccepteerd. Het Eurovisie Songfestival is een schouwspel van nationale en regionale sentimenten
en kleuren en toont dat de landen en volken binnen Europa de behoefte hebben om zichzelf te laten
zien. Om Europese verbroedering en identiteit te verwezenlijken is erkenning en herkenning van de
diversiteit binnen Europa juist een noodzakelijke voorwaarde; ook op Twitter.
27
Literatuur
Anderson, B. 1991. Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. London, UK: Verso. Biber, D., S. Conrad en R. Reppen. 1998. Corpus Linguistics: Investigating Language Structure and Use. Cambridge: Cambridge University Press.
boyd, danah, S. Golder, en G. Lotan. 2010. Tweet, Tweet, Retweet: Conversational Aspects of Retweeting on Twitter. HICSS-43. IEEE: Kauai, HI, January 6.
Broadband TV news. R. Briel. 11 juni 2014. 'Twitterrecord Eurovisie Songfestival in Social TV Ratings mei'. Geraadpleegd 14 juni 2014, van: http://www.nederland.broadbandtvnews.com/2014/06/11/twitterrecord-eurovisie-songfestival-in-social-tv-ratings-mei/
Cohen, E. en C. Willis. 2004. One nation under radio: digital and public memory after September 11. New Media & Society 6(5): 591-610.
Cover, R. 2012. Performing and undoing identity online: Social networking, identity theories and the incompatibility of online profiles and friendship regimes. Convergence 18(2): 177-193.
DeNora, T. 2006. “Music and Self-Identity.” In The Popular Music Studies Reader, geredigeerd door A. Bennett, B. Shank and J. Toynbee, 141-147. London: Routledge.
Dijck, J., van. 2011. “Jose van Dijck over de TOP 2000 en sociale media.” In De Muziek zegt alles: De TOP 2000 onder Professoren, geredigeerd door D. Draaisma, H. Wijfjes en A. Vingerhoets, 137-140. Amsterdam: L.J. Veen.
Dijck, J., van. 2012. Tracing Twitter: The Rise of a Microblogging platform. International Journal of Media and Cultural Politics 7(3): 333-348.
Deller, R. 2011. Twittering on: Audience research and participation. Participations 8(1): 216-245.
Deller, R. en S. Hallam. 2011. Twittering on: Audience research and participation using Twitter. Participations Journal of Audience & Reception Studies 8 (1): 216-245.
Erfgoedbalans. 2009. “Wat is erfgoed?”. Geraadpleegd 24 mei 2014, van: http://erfgoedbalans.cultureelerfgoed.nl/sites/default/files/Erfgoedbalans%20H1.pdf.
Frissen. V.. 2004. De domesticatie van de digitale wereld. Rede uitgesproken bij de aanvaarding vanhet ambt van bijzonder hoogleraar ‘ICT en Sociale Verandering’ vanwege het LIFT-fonds van TNO aan de Faculteit der Wijsbegeerte van de Erasmus Universiteit Rotterdam op 25 juni 2004.
Graham, B.. 1998. Modern Europe, Place, culture, identity. London: Arnold.
Hall, S.. 1990. “Cultural identity and diaspora.” In Identity: community, culture, difference,
28
geredigeerd door J. Rutherford, 222-237. London: Lawrence & Wishart.
Kraut, R., S. Kiesler, B. Boneva, J. Cummings, V. Helgeson en A. Crawford. 2002. Internet Paradox Revisited. Journal of Social Issues 58(1): 49-74.
Kwak, H., L. Changhyun, H. Park en S. Moon. 2010. “What is Twitter, a Social Network or a News Media?” Proceedings of the 19th International World Wide Web (WWW) Conference, Raleigh NC (USA).
McPherson, M., L. Smith-Lovin en J.M. Cook. 2001. Birds of a Feather: Homophily in Social Networks. Annual Review of Sociology 27: 415-444. ftp://www.soc.cornell.edu/csi/Networks/mcpherson%20smith-lovin%20cook%20ars.pdf.
Meijer, A. 2013. “Be My Guest: Nation branding and national representation in the Eurovision Song Contest.” Masterscriptie., Universiteit van Groningen.
Palmer, C. 2001. Outside the Imagined Community: Basque Terrorism, Political Activism, and the Tour de France. Sociology of Sport Journal 18(2): 143-161.
Paßmann, J., T. Boeschoten, en M. T. Schäfer. 2013. “The Gift of the Gab: retweet cartels and gift economies on Twitter.” in Twitter and Society, geredigeerd door K. Weller, A. Bruns, J. Burgess, M. Mahrt en C.Puschmann, C. New York: Peter Lang.
Putnam, R.. 2000. Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community.New York: Simon & Schuster.
Raykoff, I. en R. Tobin. 2007. “Introduction.” In: A Song for Europe: Popular Music and Politics inthe Eurovision Song Contest. Geredigeerd door Ivan Raykoff en Robert Tobin. Hampshire: Ashgate.
Rogers, R. 2013. Digital Methods. Cambridge, MA: MIT Press.
Rogers, R. 2013a. “Debanalizing Twitter: The Transformation of an Object of Study.” In Proceedings of the 3rd Annual ACM Web Science Conference Paris, geredigeerd door M. Bernstein,L. Adamic, H. Alani, A. Monnin en R. Rogers, 320-329. New York: ACM.
Staa, A. van en J. Evers. 2010. 'Thick analysis': strategie om de kwaliteit van data-analyse te verhogen. KWALON 43 (15): 1.
Strauss, A.L. en J. Corbin. 1998. Basics of qualitative research: techniques and procedures for developing grounded theory. Thousand Oaks, CA: Sage.
Takhteyeva, Y., A. Gruzdb en B. Wellman. 2012. Geography of Social Networks. Social Networks 34: 73-81.
Todorov, T. 2008. Angst voor de barbaren. Amsterdam: Atlas-Contact.
Turino, T. 1999. Imagination, identity and experience: A peircian semiotic theoryfor music. Ethnomusicology 43(2): 221-255.
Verhoeven, N. 2011. Wat is onderzoek? Den Haag: Lemma Uitgevers.
29
Vingerhoets, A. 2011. “Muziek en emotie: een wetenschappelijk raadsel.” In De muziek zegt alles: De TOP 2000 onder professoren, geredigeerd door D. Draaisma, H. Wijfjes en A. Vingerhoets, 113-136. Amsterdam: L.J. Veen.
Williams, D. 2006. On and off the Net: Scales for social capital in an online era. Journal of Computer-Mediated Communication 11 (2): 593-628. Wellman, B. 2011. “Studying the Internet through the Ages.” In The Handbook of Internet Studies, geredigeerd door M. Consalvo en C. Ess, hoofdstuk 1. T Oxford: Wiley-Blackwell.
Zappavigna, M. 2011. Ambient affiliation: A linguistic perspective on Twitter. New Media Society, 13, 788-806.
Zeijden, van der. A. 2012. “Dilemma’s en vraagpunten met betrekking tot immaterieel erfgoed.” Volkskunde 113 (3): 343-359. Geraadpleegd 30 juni, 2014. http://www.albertvanderzeijden.nl/publicaties/Volkskunde%202012%203%20Albert%20van%20der%20Zeijden%20Allerzielen%20als%20immaterieel%20erfgoed.pdf.
Zoonen, L. van 2005. Media, Cultuur en Burgerschap: een inleiding. Amsterdam: Spinhuis.
30
31