FaculteitRechtsgeleerdheidUniversiteitGent
Academiejaar2008‐09
PRIVACYINDEHULPVERLENINGENDEGEZONDHEIDSZORG
Masterproefvandeopleiding‘Masterinderechten’
Ingedienddoor
DeBackerPieter
Stamnummer:20056658Majorburgerlijkrechtenstrafrecht
Promotor:Prof.dr.G.VermeulenCommissaris:Prof.dr.T.Vanderbeken
Geenmasterproefgaatvoorbijzondereendankwoord.
Indeeersteplaatshadikmijnpromotor,ProfessorVermeulenwillenbedankenvoorde
ondersteuningendebeschikbaarheidgedurendedezetweejaar.Uwraadenopbouwendekritiekhebbenmijdoorheenditprocesenormopweggeholpen.
Ookeendankwoordnaarmijnoudersvoordesteunendebereidwilligheidomfinancieelteinvesterenineentweedeopleiding.
Graaghadikookmijndankbaarheidgetoondnaarmijnvriendendiemijhebbenbijgestaandoorheen
dezeopleiding.Inhetbijzondermijnstudiegenotendiemijblevensteunenenaanmoedigenopdecrucialemomententoendeslaagkanseneerdergeringdanwaarschijnlijkleken.
AlslaatsteookmijndankaanmijnvriendinSandrawienssteunenzorgenonontbeerlijkwarenvooreengoedresultaat.
“Hetbegripdataandehelewetgevingtengrondslagligtisprivacyenpersoonlijkelevenssfeer.Hetis
niemandterwereldbijmijnwetenooitgeluktomdaareenfatsoenlijkehanteerbaredefinitievante
geven.Dusdatbetekentdataandewetookopdatpuntwatgebrekenmoetenkleven.”1
1F.DEGRAAFin:V.A.DEPOUS(red.),DeWetPersoonsregistratie:hedenentoekomst,DenHaag,1990,38.ZoalsgeciteerddoorP.F.P.NABBENenH.J.L.M.VANDELUYTGAARDEN,Deultiemevrijheid.Eenrechtstheoretischeanalysevanhetrechtopprivacy.Utrecht,Kluwer,1996,66.
ii
INLEIDING .......................................................................................................................................2
HOOFDSTUK1:INLEIDENDEPERSPECTIEVENINDEHULPVERLENINGENDEGEZONDHEIDSZORG ...5
AFDELING1:HULPVERLENING ................................................................................................................5
§1.EVOLUTIESBINNENDEGEZONDHEIDSZORG .................................................................................................51.1. Zorgopmaat .................................................................................................................................51.2. Professionaliseringenmultidisciplinariteit ...................................................................................5
1.3. Emancipatievandecliënt .............................................................................................................71.4. Verdwijnenvanhet‘colloquesingulier’ ........................................................................................71.5. Contextueelwerken ......................................................................................................................8
1.6. Zorgcoördinatieenintegralehulpverlening..................................................................................8§2.AANGEWEZENBEROEPENINANDEREREGELGEVINGENMETBIJZONDEREGEHEIMHOUDINGSPLICHT.......................92.1. Jeugdbeschermingswet ................................................................................................................9
2.2. DecreetBijzondereJeugdbijstand..............................................................................................102.3. DecreetAlgemeenWelzijnswerk ................................................................................................102.4. DecreetCentraLeerlingenbegeleiding .......................................................................................10
2.5. DecreetGeestelijkeGezondheidszorg .......................................................................................11§3.HULPVERLENINGSDOSSIER..............................................................................................................11AFDELING2:GEZONDHEIDSZORG..........................................................................................................12
§1.VERKLARINGVANGENÈVE .....................................................................................................................12§2.VERKLARINGVANWASHINGTONVAN2003 .............................................................................................12§3.EEDVANHIPPOCRATES .........................................................................................................................13
§4.PATIËNTENRECHTEN .............................................................................................................................144.1. Rechtopbeschermingvandepersoonlijkelevenssfeer ............................................................144.2. Rechtopinzagedossier..............................................................................................................14
4.3. Rechtopinformatie....................................................................................................................15§5.HETMEDISCHDOSSIER ..........................................................................................................................15AFDELING3:INSTELLINGEN..................................................................................................................16
§1.COMMISSIEVOORDEBESCHERMINGVANDEPERSOONLIJKELEVENSSFEER.....................................................161.1. Bevoegdheden ............................................................................................................................171.1.1. Adviesbevoegdheid ..................................................................................................................17
1.1.2. Bevoegdheidtotrichtenvanaanbevelingen............................................................................171.1.3. Klachtenbehandeling................................................................................................................181.1.4. Toezichtophetnalevenvandewet ........................................................................................18
1.2. SectoraleComités .......................................................................................................................201.2.1. SectoraalComitévandegezondheidenvandesocialezekerheid..........................................20§2.ORDEDERGENEESHEREN.......................................................................................................................21
2.1. CodeGeneeskundigePlichtenleer..............................................................................................21
iii
HOOFDSTUK2:PRIVACY ...............................................................................................................23
AFDELING1:BEGRIP..........................................................................................................................23AFDELING2:BESCHERMENVANDEPRIVACY............................................................................................24§1.ALSMENSENRECHT...............................................................................................................................24
1.1. Uitzonderingen...........................................................................................................................241.2. Inmengingdoorparticulieren .....................................................................................................251.3. Gezondheidsgegevens................................................................................................................25
1.4. Persoonsgegevens......................................................................................................................27§2.Alsgrondrecht .................................................................................................................................28§3.Alspersoonlijkheidrecht..................................................................................................................28
AFDELING3:WETSOCIALEKRUISPUNTBANK ..........................................................................................29§1.TakenvandeSocialeKruispuntbank...............................................................................................301.1. Uitwisselingvansocialegegevenstussensocialegegevensbanken ...........................................30
1.2. Onderzoekvoordekennis,deconceptieenhetbeheervandesocialezekerheid ....................31§2.Beschermingsmaatregelen..............................................................................................................312.1. Algemenemaatregelen ..............................................................................................................32
2.2. Veiligheidsstructuur ...................................................................................................................322.3. Gezondheidsgegevens................................................................................................................33AFDELING4:WETVERWERKINGPERSOONSGEGEVENS ..............................................................................33
§1.EVOLUTIE ...........................................................................................................................................33§2.TOEPASSINGSGEBIEDRATIONEMATERIAE .................................................................................................352.1. Persoonsgegevens......................................................................................................................35
2.2. Verwerking .................................................................................................................................362.3. Bestand.......................................................................................................................................36§3.TOEPASSINGSGEBIEDRATIONEPERSONAE.................................................................................................37
§4.PLICHTENVANDEHOUDER ....................................................................................................................39§5.Finaliteitsbeginsel............................................................................................................................39§6.Toelaatbaarheidsvereisten..............................................................................................................40
§7.VERWERKINGVANGEZONDHEIDSGEGEVENS..............................................................................................417.1. Definitie ......................................................................................................................................417.2. Wettelijkbepaaldeuitzonderingenophetabsoluutverwerkingsverbodvan
gezondheidsgegevens ................................................................................................................427.2.1. Algemeneuitzonderingen .......................................................................................................427.2.2. Uitzonderingenomredenvanzwaarwegendalgemeenbelang.............................................44
7.3. Wettelijkewaarborgenbijdeverweringvangezondheidsgegevens.........................................457.3.1. Verwerkingonderdeverantwoordelijkheidvaneenberoepsbeoefenaarinde
gezondheidszorg......................................................................................................................45
7.3.2. Gezondheidsgegevensmoetenwordeningezameldbijdebetrokkene .................................46§8.VERWERKINGVANGEVOELIGEGEGEVENS .................................................................................................47
§9.VERWERKINGVANGERECHTELIJKEGEGEVENS............................................................................................48§10.HETRECHTOPMEDEDELINGVANDEGEGEVENSINDEHULPVERLENINGENDEGEZONDHEIDSZORG....................4910.1. Welkegegevens?......................................................................................................................49
10.2. Toegangtothetdossier............................................................................................................5010.3. Uitstelvanmededelingbijverwerkingvoormedischwetenschappelijkonderzoek ...............51
iv
10.4. Restrictiesbijtoegangtothetdossier......................................................................................52
10.4.1. Derden...................................................................................................................................5210.4.2. Contextueleinformatie .........................................................................................................5210.5. Conclusie ..................................................................................................................................53
AFDELING6:EHEALTH .......................................................................................................................53§1.E‐healthinEuropesecontext ..........................................................................................................551.1. algemeen.....................................................................................................................................55
1.2. Nieuweuitdagingen ....................................................................................................................57§2.E‐HEALTHINBELGISCHECONTEXT ...........................................................................................................582.1. DoelstellingvaneHealth‐platform .............................................................................................59
2.2. NieuweuitdagingenvoorhetSectoraalComitévandeSocialeZekerheidendeGezondheid..........................................................................................................................................................60
2.3. GebruikvanhetRijksregisternummer .......................................................................................60
2.4. Beginselenbijdebeschermingvandepersoonlijkelevenssfeervandepatiënt .......................612.5. Coderingenanonimisering ........................................................................................................612.6. Kritischeanalyse.........................................................................................................................62
HOOFDSTUK3:BEROEPSGEHEIM..................................................................................................64
AFDELING1:HISTORIEKENFILOSOFIEVANART.458SW. ..........................................................................64AFDELING2:ARTIKEL458SW. ............................................................................................................66
§1.TOEPASSINGSGEBIED ............................................................................................................................661.1. RationePersonae .......................................................................................................................661.1.1. Personen .................................................................................................................................67
1.1.2. Vertrouwenspersoon ..............................................................................................................671.1.3. Noodzaak..................................................................................................................................681.1.4. Maatschappelijkbelang ..........................................................................................................68
1.2. RationeMateriae........................................................................................................................681.2.1. Informatieontvangenwegensstaatofberoep........................................................................691.2.2. Hetgeheimekarakter..............................................................................................................71
1.2.3. Hetgeheimmoettoevertrouwdzijn .......................................................................................72AFDELING2:CONSTITUTIEVEBESTANDDELEN ..........................................................................................73§1.MATERIEELELEMENT:HETBEKENDMAKENVANHETGEHEIM........................................................................73
1.1. Onderscheidnaargelangvanverschillendepersonenenverschillendehoedanigheden ..........731.1.1. Leidinggevenden/oversten......................................................................................................731.1.2. Nabestaanden .........................................................................................................................74
1.1.3. VoorlopigBewindvoerder .......................................................................................................761.1.4. Ouders .....................................................................................................................................781.1.5. Vertrouwenspersoon ..............................................................................................................80
1.1.6. Cliënt/patiënt ..........................................................................................................................81§2.MOREELELEMENT:ALGEMEENOPZET(DOLUSGENERALIS) ..........................................................................83
AFDELING3:ONDERSCHEIDDISCRETIEPLICHT–AMBTSGEHEIM....................................................................84§1.DISCRETIEPLICHT..................................................................................................................................84§2.AMBTSGEHEIM ....................................................................................................................................85
§3.BIJZONDERETOEPASSING:RELATIECLB‐SCHOOL ......................................................................................85
v
AFDELING4:ALDANNIETSPREKEN.......................................................................................................87
§1.ZWIJGPLICHT .......................................................................................................................................87§2.ZWIJGRECHT .......................................................................................................................................87§3.SPREEKRECHT ..............................................................................................................................88
3.1 Getuigenisvooreenrechterofeenparlementaireonderzoekscommissie ................................883.1.1. Gedragslijnvoorburgerlijkerechtbanken...............................................................................893.1.2. Gedragslijnvoordestrafrechtbanken.....................................................................................90
3.1.3. Huiszoeking .............................................................................................................................913.1.4. Beslaglegging...........................................................................................................................923.1.5. Overleggingvanstukken .........................................................................................................93
§4.SPREEKPLICHT .....................................................................................................................................944.1. Eenwettelijkeverplichtingtotspreken......................................................................................944.1.1. Algemeneaangifteplicht:art30Sv. .......................................................................................94
4.1.2. Bijzondereaangifteplicht:art.29Sv.......................................................................................954.1.3. Artikel422bisSw. ....................................................................................................................964.2. Onweerstaanbaredwang ...........................................................................................................98
4.3. Dwaling.......................................................................................................................................98§5.RECHTVAARDIGINGSGRONDEN ...............................................................................................................995.1 Noodtoestand .............................................................................................................................99
5.2 Wettelijkvoorschrift(art.70Sw.) .............................................................................................1015.3 Overheidsbevel(art70Sw.) ......................................................................................................102§6.Andereuitzonderingen..................................................................................................................103
6.1 Vorderingtotbetalenvandehonorariavandeberoepsbeoefenaar .......................................1036.2 Verdediginginrechte ................................................................................................................1036.3 Aangiftevanstrafbarefeitenindiendecliënt/patiëntslachtofferis ........................................104
6.4 Aangiftevaneenmisdrijfdoordegeneesheer .........................................................................105AFDELING5:ART.458BISSW. ........................................................................................................... 105§1.CONSTITUTIEVEELEMENTEN.................................................................................................................107
1.1. Personeeltoepassingsgebied ...................................................................................................1071.2. Beschermdepersonen..............................................................................................................1081.3. Materieeltoepassingsgebied ...................................................................................................108
1.3.1. Beperkingopbasisvandestrafrechtelijkekwalificatievandefeiten...................................1081.3.2. Slachtofferdienttezijnonderzochtofdoorslachtofferinvertrouwengenomenzijn.........1081.3.3. Defeitenmoeteneendreigendenernstiggevaarbetekenenvoordefysischeenpsychische
integriteitvandeminderjarige..............................................................................................1081.3.4. Subsidiariteit .........................................................................................................................109§2.SLOTBESCHOUWING ...........................................................................................................................110
AFDELING6:GEDEELD–GEZAMENLIJKBEROEPSGEHEIM................................................................................110§1.GEDEELDBEROEPSGEHEIM...................................................................................................................111
1.1. Voorwaardenvoorgedeeldberoepsgeheim............................................................................1111.1.1. Doorhetberoepsgeheimgebondenhulpverleners ..............................................................1111.1.2. Finaliteitscriterium:betrokkenheidbijdehulpverlening ......................................................113
1.1.3. Noodzakelijkheidscriterium...................................................................................................1131.1.4. Belangvandecliënt ..............................................................................................................1141.1.5. Betrokkenheidvandecliënt?................................................................................................114
vi
1.2. Wetgeving,rechtspraakenDeontologischecodes ..................................................................115
§2.GEZAMENLIJKBEROEPSGEHEIM ............................................................................................................115AFDELING7:BIJZONDERETOEPASSING:INSTEMMING/TOESTEMMING........................................................ 116§1.ABSOLUUTVERSUSFUNCTIONEEL..........................................................................................................116
§2.EVOLUTIEINDERECHTSLEER ................................................................................................................117§3.EVOLUTIEINDEWETGEVING ................................................................................................................118§4.CONCLUSIE .......................................................................................................................................119
AFDELING8:VRIJWILLIGERSWERK ....................................................................................................... 120
HOOFDSTUK4:VERHAALSMOGELIJKHEDEN ............................................................................... 122
AFDELING1:ALGEMEEN ................................................................................................................... 122
AFDELING2:VERHAALBIJDEWETVERWERKINGPERSOONSGEGEVENS ........................................................ 122§1.ALGEMEEN .......................................................................................................................................122§2.RECHTOPSCHADEVERGOEDING............................................................................................................122
§3.PROCEDUREVOORDERECHTBANKVANEERSTEAANLEG...........................................................................1233.1. Bevoegdheid..............................................................................................................................1243.2. Ontvankelijkheid .......................................................................................................................124
3.3. Rechtspleging ............................................................................................................................1253.4. Maatregelen..............................................................................................................................125§4.STRAFBEPALINGEN .............................................................................................................................126
4.1. Overtredingvanderechtmatigheids‐oftoelaatbaarheidsvoorwaarden ................................1264.1.1. Verwerkingvanpersoonsgegevensmetovertredingvandevoorwaardenopgelegdinartikel
4§1WVP ...............................................................................................................................126
4.1.2. Verwerkingvanpersoonsgegevensbuitendedoorartikel5WVPtoegelatengevallen.......1274.1.3. Uitoefeningvandwangomintestemmenmetdeverwerkingvangegevens .....................1274.2. Verwerkingvanpersoonsgegevensinovertredingvanartikel7(gezondheidgegevens) ........128
4.3. Besluit.......................................................................................................................................128§5.STRAFFEN .........................................................................................................................................1295.1. Hoofdstraffen ...........................................................................................................................129
5.2. Bijkomendestraffen .................................................................................................................1295.2.1. Publicatievanhetvonnis ......................................................................................................1295.2.2. Verbeurdverklaringvandedragersvanpersoonsgegevens .................................................129
5.2.3. Uitwissingvandegegevens...................................................................................................1305.2.4. Verbodomhetbeheertehebbenovereenverwerkingvanpersoonsgegevens .................130AFDELING3:VERHAALBIJDESCHENDINGVANHETBEROEPSGEHEIM........................................................... 130
§1.STRAFRECHTELIJKEVERVOLGING ...........................................................................................................130§2.TUCHTRECHTELIJKEVERVOLGING ..........................................................................................................1302.1. Artikel6lid1EVRMinmedischetuchtzaken ...........................................................................131
2.1.1. Ingesteldbijwet ....................................................................................................................1312.2.2. Onafhankelijkheidvanderechter .........................................................................................131
2.1.3. Onpartijdigheidvanderechter .............................................................................................1322.1.4. Openbaarheid........................................................................................................................1322.1.5. Redelijketermijn ....................................................................................................................133
2.1.6. Rechtvanverdediging ...........................................................................................................133
vii
2.2. Tuchtprocedure........................................................................................................................133
2.3. Aardvandetuchtvordering .....................................................................................................1332.4. Hetberoepsgeheimintuchtzaken ...........................................................................................1342.5. Tuchtsancties............................................................................................................................134
§3.BURGERRECHTELIJKEAANSPRAKELIJKHEID...............................................................................................1353.1. Contractueleaansprakelijkheid................................................................................................1353.2. Buitencontractueleaansprakelijkheid......................................................................................136
3.2.1. Voorwaarden..........................................................................................................................1373.2.2. Beperkingaansprakelijkheidm.b.t.defout ..........................................................................1383.2.3. Bijzondereaansprakelijkheidvoorbijzonderjeugdzorg?......................................................139
3.2.4. Samenloop.............................................................................................................................140§4.ARBEIDSRECHTELIJK ............................................................................................................................142§5.SCHADEVERGOEDINGVOORDESTRAFRECHTER ........................................................................................142
§6.SCHRAPPINGVANDEBEWIJSVOERING....................................................................................................143
BESLUIT ....................................................................................................................................... 146
BIBLIOGRAFIE .............................................................................................................................. 153
2
Inleiding
1. In onze moderne maatschappij worden meer en meer gegevens gedigitaliseerd en
gecatalogeerd in databanken. Zo ook met medische gegevens en gegevens betreffende een
begeleidinginhetkadervandehulpverlening.Ditbrengtgrotegevarenmetzichmee.Enerzijdszijn
deze gegevens door meerdere personen opvraagbaar waardoor de confidentialiteit tussen
hulpverlener/arts en cliënt/patiënt teloor kan gaan. Anderzijds zijn deze gevoelige gegevens zeer
gegeerdbijonderandereverzekeringsmaatschappijendieopdiemaniervoordeeltrachtentehalen
uiteenbepaaldesituatie.Onderandereomdezeredenisdiscretieomtrentdegegevenstenzeerste
aangewezen. Toch is het ook belangrijk dat bij een efficiënte hulpverlening ruimte wordt gelaten
voor overleg tussen verschillende beroepsgroepen en instellingen over een bepaalde case. De
toenemende complexiteit van problemen, de doorgedreven fragmentisering van het hulp‐ en
dienstverleningsaanbodendegebrekkigeafstemmingvandegebodenhulpzorgenvooreensteeds
groterwordendenoodaanoverlegmethetoogophetaanbiedenvankwaliteitsvollehulpverlening.2
2. Vanuitdiversehoekenindewelzijnssectorisereengroeiendebelangstellingwaartenemen
voor de problematiek van het beroepsgeheim en de omgang met vertrouwelijke informatie. De
welzijns‐ en gezondheidsvoorzieningen staan voor de opdracht om de verschillende bepalingen
(wetten,decreten,deontologischecodes,…)omtezettenenteconcretiserennaarhundoelgroep.
Dit alles zet hen ertoe aan om na te denken over hoe zij tot nog toe omsprongen met het
beroepsgeheimeninformatie‐uitwisselingenhoezijdatindetoekomstwillendoen.Ditprocesheeft
geleidtoteenverhoogdebewustwordingopdewerkvloer.Dezebewustwordingdoetophaarbeurt
de behoefte ontstaan naar kennis van en inzicht in het algemeen juridisch kader inzake het
beroepsgeheimendebeschermingvandepersoonlijkelevenssfeerenhuntoepassingdaarvanopde
verschillendesectoren.3
3. Meerenmeerdanvroegerisereenvereistedatallegegevensdieineenbegeleiding(inde
meestruimezin)aanbodkomen,dienentewordengeregistreerd.Alleinformatiewordtzorgvuldig
bijgehoudenineendossier,watmaaktdatdebeschermingviadefiguurvanhetberoepsgeheimlang
niet meer voldoende is om een effectieve privacybescherming van een patiënt of cliënt te
garanderen. De Privacywet heeft op dit vlak trachten tegemoet te komen om een effectieve
beschermingterealiserenmaartochkangesteldwordendatookdezewetnietaltijdsoelaasbiedt.2“Hetgedeeldberoepsgeheimindepraktijkvandeintegralejeugdhulpverlening.”Verslagboekstudie‐enwerkdag,1maart2007,provinciaaladministratiefcentruminGent.(methodiekvancliëntoverlegmetbijhorenddeontologischkader)blz5(25)3I.VANDERSTRAETEenJ.PUT,Beroepsgeheimenhulpverlening,Brugge,DieKeure,2005,3.
3
Deontwikkelingen inde ICT‐sectormakendatmeerenmeergegevensgedigitaliseerdwordenwat
beveiligingsproblemenmetzichmeebrengt.Dezenieuweevolutiewaarbijorganisatiesgenoodzaakt
wordenelektronischedossiersaantemaken,deopkomstvanhetnieuweeHealth‐netwerkwaarbij
allegezondheidsinformatielangselektronischewegzalverlopenenhetdagelijkseveelvuldiggebruik
van het internet zorgen ervoor dat ook nieuwe juridische regelgeving nodig is, aanvullend op de
bestaande bescherming van het beroepsgeheim en de Privacywet. Een goede en adequate
beveiliging van deze elektronische gegevens is onontbeerlijk in een tijdperkwaar digitale virussen
hun opwachting maken en waar gezondheidsgegevens een gegeerd goed zijn geworden bij
verschillendegegadigden.
4. Vanuit mijn eigen ervaringen als maatschappelijk werker en uit contact met
collega’s/vrienden is gebleken dat voor velen in het werkveld de regels omtrent privacy erg
onduidelijkensomszelfsnietgekendzijn.Ookzijndetalrijkeuitzonderingendiedoorheendejaren
doorderechtspraakzijnontstaanvoorvelenonbekendterrein.Indemedischesectorsteltzicheen
gelijkaardigprobleem.Doorheendezemasterproefwilikdanookdieperingaanopwelkemanierde
geheimhouding in de meest ruime zin kan worden verzekerd en men toch tot een effectieve en
degelijkehulpverleningkankomenzowel indemedischealsdesociale sectorwaaroverleg tussen
verschillendecategorieënhulpverlenerstochmogelijkmoetkunnenblijven.
5. In hoofdstuk 1 wil ik vooral ingaan op de twee sectoren en hun specifieke problemen,
evoluties en sommige bijzondere decretale regelgevingen. Ik acht het ook nodig hier beknopt de
verschillende instanties en organen die van belang zijn doorheen deze masterproef te belichten
betreffendehunwerkingendoelstelling.
Hoofdstuk 2 zal vooral handelen over het begrip privacy. Wat is nu privacy? Hoe wordt het
omschreven?Hoewordthet gewaarborgd?Ookwordtbestudeerdhoemengegevensomtrentde
privacy kan gaan verwerken en welke regels daarbij in acht dienen genomen te worden. Zijn er
regimesvoorbepaaldesoortengegevensenwelkezijnvantoepassing?Watzegtdeprivacywet?Ook
wordt indithoofdstukeensignificantdeelvandezemasterproefbesteedaanhetnieuweconcept
eHealth. Dit is gloednieuwe materie die volop in zijn kinderschoenen staat. Alhoewel het nog
koffiedikkijkenishoedezedigitaletrendvangezondheidsgegevensindetoekomstzalevoluerenen
ofhetdegemaakteverwachtingenkanoverstijgen,vindikhettochbelangrijkdezeevolutieenhaar
toekomstperspectieventebelichten.
Hetberoepsgeheimendeverschillendeuitzonderingenwordenonderdeloepgenomeninhoofdstuk
3.Watisnujuisthettoepassingsgebiedvandewettelijkebepaling?Zijneruitzonderingenmogelijk
en zo ja, kunnen deze zomaar naar elke beroepsgroep of sector worden doorgetrokken? Is er
4
evolutieinderechtspraak?Ookwordensomsperdeelonderwerpbepaaldespecifieketoepassingen
belichtenproblemenbesprokendiezichvoordoeninbepaaldesectoren.
6. Ik hebmet dezemasterproef niet de pretentie willen hebben om iets exclusiefs te willen
neerzetten en/of nieuwe theorieën te ontwikkelen. Alles is reeds gefragmenteerd besproken of
ontleed inanderebijdragen.Mijnopzetwasveeleerdereenbundeling tegevenvandeheersende
regelgevingtotvandaageneenaanzettegeventotevoluties indetoekomst. Ikhoophiermeehet
meesteaangaandeditonderwerptehebbenbesprokenenhopelijkkandezemasterproefgebruikt
wordenindetoekomstalsleidraadvoorvriendenoffamilieleden,werkzaamindehulpverleningof
degezondheidszorg.
5
Hoofdstuk1:Inleidendeperspectievenindehulpverleningendegezondheidszorg
Afdeling1:Hulpverlening
§1.Evolutiesbinnendegezondheidszorg
1.1. Zorgopmaat
7. Delaatstejareniserindehulpverleningeentendensnaarzorgopmaatvandecliënt.Waar
vroegerdeprofessionelehulpverlenergespecialiseerdwasop1gebied,dienthijzichnu‘allround’te
gaan gedragen. Dit vereist een grotere specialiteit en soepelheid die tegelijk de professionele
identiteit vande social caseworker kanuithollen.Deze flexibiliteit ligthierindat iedere individuele
cliëntinzijnuniciteitcentraalstaatendatdesocialcaseworkerzichopbasisvanhettempovande
cliënt toespitstopdie takenwaaraandecliëntopdatmomenthetmeestnoodofbehoefteheeft,
m.a.w.hetaanbiedenvaneen‘zorgopmaat’.4
Hoewelhetcriteriumvanzorgopmaatbetrekkingheeftopalleaspectenvandebehandeling,betreft
hetmetnamede inhoudelijkekwaliteitvandebehandeling.Optimaleafstemmingvereistnamelijk
een grondige kennis van de problematiek,mogelijkheden en perspectieven van de te behandelen
personen enerzijds en van de behandelingsmogelijkheden, de werkbaarheid en het uiteindelijke
effectvaninterventiesanderzijds.Dezekenniskanalleenwordenverkregendooreenvoortdurende
uitwisseling van informatie tussen het behandelingsteam en de cliënten en tussen de diverse
disciplineswaaruithethulpverleningsteambestaat.5
1.2. Professionaliseringenmultidisciplinariteit
8. Deinstellingenwaarbinnenhulpverlenersoptredenzijnveelmeermetvroegeralshetware
‘bedrijven’ geworden. De toenemende regelgeving die op hen toepasbaar is, de economische
werkelijkheid waar ze moeten mee rekening houden en de rendabiliteit maakt dat ook op
hulpverleningsorganisatiesmeerenmeerdrukkomttestaantotpresterenwatnefastkanzijnvoor
dehulpverleningwattochhunprimairetaakzoumoetenzijn.
4H.VLAEMINCK,W.MALFLIETenS. SAELENS,Social casework inde21eeeuw:eenpraktischhandboekvoorkwaliteitsvolhulpverlenenvanmaatschappelijkwerkers.,Mechelen,Kluwer,2002,162.5M.SPROET,e.a.,Goedgezin(d):klinischegezinsbehandelinginverslavingszorgenggz.,Leuven,Garant,2003,35.
6
9. Kenmerkend voor professionals is dat ze voortduren bezig zijn met beroepsvormende
activiteiten:zijontwikkelenhunkennisenlerennieuwemethodieken.Tegelijkertijdbekommerenze
zichomdepositievanhunberoepsgroep,ennietzeldenleggenzijeisenoptafelopgrondvanhun
deskundighedenofeisenzijeenuitzonderingspositieopbinnendeorganisatie.Ditproceswordt in
de literatuur met het begrip professionalisering aangeduid. Professionalisering leidt enerzijds tot
uitdiepingenverbeteringvanhetvakendusdezorg.Anderzijdsstaatprofessionaliseringvooreen
organisatorisch en politiek proces waarin groepen van professionals deskundigheden opeisen,
daarovervolledigezeggenschapwillenenaandringenopwettelijkebeschermingvanhunvak.6
Professionalshebbenperdefinitieeengespannenverhoudingmetdeinstellingenwaarinzewerken.
Datheefttemakenmethunovertuigingdatde instellingeneralleenzijnomhunwerkmogelijkte
maken. De instellingen moeten echter ook allerlei organisatorische randvoorwaarden scheppen,
waardoor ze hulpverleners dwingen te werken binnen kaders en regels. De natuurlijke spanning
tussen instelling en professional lijkt de laatste jaren verstoord geraakt. De effecten van de grote
overhead worden door de professionals sterk gevoeld: steeds meer moet in steeds minder tijd
wordengedaan. Instellingenhebbenbovendienveelmeer controlerende takengekregen,ookmet
betrekkingtothetprimaireproces.7Hierdoorwordenmeerenmeerregelgevingvantoepassingop
instellingenwaardoorzeookhieraanaandachtdienentebesteden.Privacybeschermingdringtzich
danookwettelijkopaandeinstellingenendezedienenditteimplementereninhunwerking.
10. De doorgedreven professionalisering die zich de laatste decennia in de welzijnszorg heeft
doorgezet, werkt wellicht de unidisciplinaire samenwerking in de hand. Naarmate er meer
gespecialiseerde beroepskrachten actief zijn in de sector, doet zich voor de hulpverlenermeer de
mogelijkheid voor om de eigen hulpverleningsvisie te toetsen aan die van collega‐vakgenoten die
dezelfde kennis en technieken hanteren. Omwille van hun verregaande complexiteit vragen de
welzijnsproblemen van vandaag om een gediversifieerde aanpak en wordt de inbreng vanuit
verschillendedisciplineswenselijkgeacht.Een juistediagnostiekeneendoeltreffendebehandeling
eisendat rekeningwordt gehoudenmetdemens in zijn geheel enbestrijkt zowelde lichamelijke,
psychische en sociale aspecten van het mens‐zijn.8 Deze holistische benadering zal zoals later zal
blijkeneenenormeimpacthebbenopdeprivacyvandecliënt.
6G.HUTSCHEMAEKERS,Onderprofessionalsindegelijkegezondheidszorg.,Boom,2001,11.7G.HUTSCHEMAEKERS,Onderprofessionalsindegelijkegezondheidszorg.,Boom,2001,11.8 I.VANDERSTRAETE, ‘Beroepsgeheimineenevoluerendehulpverleningscontext.’, in:Socialebeschermingopnieuwepaden:LiberAmicorumBéatriceVanBuggenhout.,2003,Leuven,UniversityPress,165.
7
1.3. Emancipatievandecliënt
11. Sedert de jaren zestig van de twintigste eeuw zijn cliënten van hulpverleningsinstellingen
geëmancipeerd.Deprofessionalheeftaanautoriteit ingeboetendient zichmeerdemocratisch tot
cliëntenteverhouden.Ditkomtondermeertotuitdrukkingindemedezeggenschapvancliëntenin
probleemanalyse e.d. Cliënten kunnennet zoveel ofmeer kennis verzamelen (bijvoorbeeldophet
internet). Het inboeten van autoriteit van de professional spreekt ook uit wie bepaalt wat goed
leven is,welke veranderingengewenstofnodig zijn.Ditwordtook somsbenoemdonderde term
vraaggestuurd werken. Zowel in de betrekkingen tussen cliënten en hulpverleners, als in de
betrekkingen tussen hulpverleners onderling is het machtsverschil kleiner geworden. Er is meer
ruimte voor inspraak en overleg gekomen, te benutten door iemand zelf of door zijn
vertegenwoordiger.Naastdeverschuivingvandenormendiederolverhoudingenheeftbepaald, is
detoegankelijkheidvaninformatiezeerwezenlijk:demaatschappelijkwerkerkannetzoveelkennis
vergarenalsdepsycholoogendecliëntnetzoveelalsdebeidesamen.9
12. Cliëntenkomenookmeerenmeeropvoorhunbelangen.Zezijnzichmeerenmeerbewust
vanhun rechtenenvindensteeds snellerhunwegnaardevoorziene instanties indienzeklachten
hebben.Ookmaaktdatcliëntenhedentendagemeerenmeergerichtzijnopdebeschermingvan
hun persoonlijke levenssfeer. Privacygegevens zijn in sommige sectoren als hetware een gegeerd
goed en daarom zal de cliënt ook alles doen om zijn privacy te beschermen. Dit maakt dat ze
gevoeligerzijnvooroverdrachtvaninformatiebetreffendehunpersoonenooksnellerberoepzullen
doenophunwettelijktoegekenderechten.
1.4. Verdwijnenvanhet‘colloquesingulier’
13. Deze tendens geldt als het ware als een overkoepelende evolutie. Met colloque singulier
wordtderelatietussendehulpverlenerendecliëntaangeduid.Hierbovenwerdreedsomschreven
dat multidisciplinariteit aan een opmars bezig is maar ook tussen welzijnsorganisaties ontstaan
nieuwe samenwerkingsverbanden. Hierdoor ontstaat het logische gevolg dat meer en meer
cliëntinformatiebeschikbaarisvooreengroteregroep(verschillende)welzijnswerkers.
Samenwerkingenoverlegnopenonvermijdelijktotuitwisselingvanconfidentiëleinformatieoverde
tebehandelenproblematiek.Vanuitjuridischoogpuntdoetditvragenrijzenoverhetberoepsgeheim
9F.BRINKMAN,Denkenoverjevak:deugdenalshandreikingvoorsociaalwerkers.,Utrecht,BohnStafleuvanLoghum,2005,28‐31.
8
van de welzijnswerker en bijgevolg de privacybescherming van de cliënt10. Later in deze bijdrage
wordtuitvoerigingegaanopdezeproblematiek.11
1.5. Contextueelwerken
14. Wanneer men werkt met cliënten is het volgens sommige theorieën belangrijk om het
volledige cliëntsysteem te betrekken in de begeleiding. Het contextueel denken is een van deze
theorieën. Hierbij dient niet alleen de cliënt maar ook de personen rondom hem te worden
betrokken.Dezemaniervanwerkenwordtvaaktoegepastwanneermenwerktinsettingsdiegericht
zijn op gezinsrelaties. Als men met kinderen werkt, zal men bijvoorbeeld ook de ouders moeten
horenensamenmethennaaroplossingenzoeken.Dezemaniervanwerkendientnietnoodzakelijk
beperkttewordentothetkerngezinalleen.
15. Het is dus logisch dat bij dergelijkemanier vanwerken, verschillende personen informatie
gevenaandehulpverlenerdiezorgvuldigmoetwikkenenwegenwatnodigisbinnendebegeleiding
enwatniet.Welkegegevenswordenprijsgegeven,welkenietenwatisdeafspraakmetdecliënten
daarrond.Dezehulpverleningsbenaderingheeftdusindepraktijktotnieuweproblemengeleidmet
betrekking tot de privacybescherming daar men te maken heeft met een groep cliënten en niet
zozeermeteenindividuelecliënt.
1.6. Zorgcoördinatieenintegralehulpverlening
16. Reedsgeruimetijdleeftdegedachtedatwelzijnsproblemeneenintegraleaanpakbehoeven.
Makkelijker gezegd, ermoet gewerktwordenover de grenzen van de verschillende voorzieningen
heen.Deconceptenzijngerichtopcontinuïteitensamenhangvandezorgzowelinruimtealsintijd.
Welzijnszorgwordt er aangeboden in kleine, afgelijnde pakketjes (‘zorgmodules’), opmaat van de
individuelebehoeftenenmogelijkhedenvandecliënt.Uiteindelijkresulteertditinhetuittekenenen
opzetten van een zorgprogramma waar de inbreng van alle afzonderlijk ingeschakelde
hulpaanbiederswordt verenigd in een logisch en samenhangend geheel.12Dit hangt uiteraardook
nauwsamenmetheteerderbesprokenprincipevan‘zorgopmaat’.
10I.VANDERSTRAETE,‘Beroepsgeheimineenevoluerendehulpverleningscontext.’,in:Socialebeschermingopnieuwepaden:LiberAmicorumBéatriceVanBuggenhout.,2003,Leuven,UniversityPress,160.11Infranr.322e.v.blz11012I.VANDERSTRAETE,‘Beroepsgeheimineenevoluerendehulpverleningscontext.’,in:Socialebeschermingopnieuwepaden:LiberAmicorumBéatriceVanBuggenhout.,2003,Leuven,UniversityPress,167.
9
17. Vandaag de dag is deze manier van werken vertegenwoordigd in bijna alle sectoren. Het
schoolvoorbeeldvanzorgcoördinatie istevindenbinnendeintegrale jeugdhulpverlening13waardit
zelfsdecretaal14werdverankerd.
Dergelijke initiatieven en samenwerkingsverbanden hebben ongetwijfeld hun impact op het
beroepsgeheimaangezienditeenstijgingvanhet informatieverkeermetzichzalmeebrengen.Het
opstellen van een zorgtraject zal zowel professionele als niet‐professionele hulpverleners in het
proces betrekken. Deze moeten allen informatie krijgen over de cliënt maar toch moet er over
gewaaktwordenwelke infoaanwiewordtprijsgegeven.Niet iedereenheeft zomaar recht totalle
informatiemetbetrekkingtotdepersoonvandecliënt.Uiteraardzalhierbijhetberoepsgeheim in
hetgedrangkunnenkomen.
§2.Aangewezenberoepeninandereregelgevingenmetbijzonderegeheimhoudingsplicht
18. Indezebijdrageacht ikhetopportuunomnaasthetalgemeenstrafrechtelijkverbodopde
schending van de geheimhoudingsplicht voor hulpverleners (artikel 458 Sw.) ook kort de
verschillende decretale wetgeving te belichten waarin een specifieke geheimhoudingsplicht per
sectorwordtopgelegd.Dezebestaannaasthetalgemeenstrafrechtelijkverbodendoenditverbod
nietteniet.Meestalzalhetomeensectorspecifiekeinvullingofeenherhalinggaanvanhetalgemeen
strafrechtelijkverbodopdegeheimhoudingsplicht.
2.1. Jeugdbeschermingswet
19. Elkepersoondie, inwelkehoedanigheidook,zijnmedewerkingverleentaandetoepassing
vandezewet,staatdaardoorinvoordegeheimhoudingvandefeitendiehemindeuitoefeningvan
zijn opdracht worden toevertrouwd en die hiermede verband houden. Artikel 458 van het
Strafwetboekisophenvantoepassing.15AldebepalingenvanheteersteboekvanhetStrafwetboek,
hoofdstukVIIenartikel85nietuitgezonderd,zijnhieroptoepasselijk.16
13Voormeerinformatieoverintegralejeugdhulp:D.BROOSenK.CLAES,“Opwegnaarintegralejeugdhulp.”,in:D.LEFBVRE,Jaarboektendensenindesocial‐proficsector2003‐2004:verleguwgrenzen.,2003,Mechelen,Kluwer,177‐190.14 Artikel 54‐58 Besluit van de Vlaamse Regering van 8 december 1998 betreffende de organisatie en dewerkingvandecomitésvoorbijzonderejeugdzorg,B.S.27maart1999.15Artikel77Wetvan8april1965betreffendedejeugdbescherming,hettenlastenemenvanminderjarigendieeenalsmisdrijfomschrevenfeithebbengepleegdenhetherstelvandedoorditfeitveroorzaakteschade,B.S.15april1965.16Artikel89Jeugdbeschermingswet
10
2.2. DecreetBijzondereJeugdbijstand
20. Hetdecreet17heefteenbijzonderebepalinggewijdaanhetdegeheimhoudingsplicht.Artikel
7steltuitdrukkelijkdatelkepersoondie,inwelkehoedanigheidook,zijnmedewerkingverleentaan
detoepassingvanditdecreetervoormoetzorgendatdegeheimhoudingvandefeitendieheminde
uitoefening van zijn opdracht worden toevertrouwd en die hiermee verband houden wordt
gerespecteerd. Opvallend is dat dit artikel ook de strafrechtelijke sancties van artikel 458 Sw.
opnieuw formuleert. Elke overtreding wordt namelijk gestraft met een gevangenisstraf van acht
dagentotzesmaandenenmeteengeldboetevanhonderdeurototvijfhonderdeuro.
2.3. DecreetAlgemeenWelzijnswerk
21. Het Decreet Algemeen Welzijnswerk aanvaardt als werkingsprincipe dat het algemeen
welzijnswerk voor iedereen, zonder enige discriminatie, toegankelijk moet zijn. Eenieder die met
toepassing van dit decreet in contact komt met hulpvragers dient hun ideologische, filosofische
overtuiging te eerbiedigen en is tot geheimhouding verplicht, overeenkomstig artikel 458 van het
Strafwetboek.18
2.4. DecreetCentraLeerlingenbegeleiding
22. OokhetDecreetCentraLeerlingenbegeleidinglegteenberoepsgeheimaandemedewerkers
van eenmultidisciplinair team op.19 Hier zal dan ook de leer van het gedeeld beroepsgeheim zijn
ingangvinden.Hieropwordtechterlateruitvoerigingegaan.20
Het Decreet legt ook extra waarborgen op ter bescherming van het cliëntendossier. De regering
bepaaltderegelsvoordesamenstelling,hetbijhoudenendevernietigingvanhetleerlingendossier,
evenals deprocedure voorde raadpleging en voordeoverdracht vandit dossier. Zehoudthierbij
rekeningmetdegeldenderegelsinzakehetberoepsgeheim,dedeontologieendebeschermingvan
depersoonlijkelevenssfeer.21
17Decreetinzakedebijzonderejeugdbijstandvan7maart2008,B.S.15april2008.18Artikel9Decreetvan19december1997betreffendehetAlgemeenwelzijnswerk,B.S.17februari1998.19 Artikel 11 Decreet van 1 december 1998 betreffende de Centra voor Leerlingenbegeleiding, B.S. 10 april1999.:“Geziendemultidisciplinairewerkingvanhetcentrum,behoorthettotdeverantwoordelijkheidvaniederpersoneelslidomdeanderedisciplinesbijdewerkingtebetrekken.Zonderdezemultidisciplinairewerkinginhetgedrangtebrengenmoetenallepersoneelsledenhetberoepsgeheimrespecteren.”20Infranr.323blz11121Artikel10CLB‐Decreet
11
23. Belangrijk te vermelden is dat het centrum recht heeft op alle informatie die over de
leerlingen in de school aanwezig is en de school heeft recht op de relevante informatie over de
leerlingen in begeleiding. Ze houden allebei bij het doorgeven enhet gebruik vandeze informatie
rekeningmetdegeldenderegelsinzakehetberoepsgeheim,dedeontologieendebeschermingvan
depersoonlijkelevenssfeer.22
2.5. DecreetGeestelijkeGezondheidszorg
24. Degeestelijkegezondheidszorgheeftalsopdrachtdeverantwoordezorgaantebiedenmet
het oog op het herstel van het psychisch evenwicht of het draaglijk maken van psychische
stoornissenvoorpatiëntenenhunleefomgeving,zodathierdoorpatiëntencompetentiesverwerven
of ontwikkelen die de basis vormen voor hun emancipatie en hun maatschappelijk geïntegreerd
functioneren.23Teneindebij tedragentothetvervullenvandezeopdrachtdienthetcentrumvoor
geestelijke gezondheidszorg een deontologische code te ontwikkelen enmoeten demedewerkers
vanhetcentrumvoorgeestelijkegezondheidszorghetberoepsgeheimrespecteren.24
25. De regering dient de regels te bepalen voor de samenstelling, het bijhouden, het
vermenigvuldigen en de vernietiging van het patiëntendossier evenals de procedure voor de
eventuele raadpleging en eventuele overdracht van het dossier. Zemoet hierbij rekening houden
met de geldende regels inzake het beroepsgeheim, de deontologie en de bescherming van de
persoonlijkelevenssfeer.25
§3.Hulpverleningsdossier
26. Een hulpverleningsdossier wordt opgesteld bij een begeleiding in de welzijnssector. Het
bevatallegegevensdietijdenseengesprekoftherapieaanbodkomen. Inhetdossierwordenalle
confrontaties tussen hulpverlener en cliënt zorgvuldig genoteerd. Dit kan eventueel gemengd zijn
met gezondheidsgegevens aangezien in begeleidingen de strikte scheiding tussen welzijnszorg en
gezondheidszorgnietaltijdevenmakkelijktemakenis.
27. Eenhulpverleningsdossierbevatnietuitsluitendgegevensoverdecliëntzelf,maareveneens
overdepersonenuitdiensleefomgeving.Dezehebbendikwijlseenaandeelindebegeleidingofzijn
22Artikel36CLB‐Decreet23Artikel7Decreetvan18mei1999betreffendedegeestelijkegezondheidszorg,B.S.17juni1999.24Artikel9§18°DecreetGeestelijkeGezondheidszorg25Artikel14DecreetGeestelijkeGezondheidszorg
12
op een significante wijze betrokken bij de te behandelen welzijnsproblematiek. Het betreft vaak
contextuele gegevens die tegelijkertijd betrekking hebben op verschillende personen en die iets
zeggenoverhetfunctionerenvandecliëntinhetgezinofindebrederesocialeomgeving.26
28. Ook is verschillende decretale wetgeving uitgevaardigd die bepaalde verplichtingen in het
leven roeptmetbetrekking tothethulpverleningsdossier inbepaalde sectoren. Zo zalhetDecreet
RechtspositieMinderjarigen27bepalendatdeminderjarigerechtheeftopeendossierdatzorgvuldig
wordt bijgehouden. Belangrijk is dat hier de gegevens betreffende de gezondheid apart dienen te
worden bijgehouden. Ook heeft de minderjarige een recht op toegang tot zijn dossier en de
bijhorendegegevensdieophembetrekkinghebben.28
Afdeling2:Gezondheidszorg
§1.VerklaringvanGenève
29. NaWOII(1948)werdbekenddatartsenhaddenmeegewerktaandegruwelijkewandaden29
diezichvoordeden indeconcentratiekampen. Als reactiehieropenookomtevoorkomendatde
medischesectoropnieuw ineenslechtdaglichtzouwordengesteld,werd,doordeWorldMedical
Association,deVerklaringvanGenèveopgesteld.
Gepoogd werd de om de oorspronkelijke eed (van Hippocrates) toepasbaar te maken voor de
omstandighedenwaarindeartsenvantoenwerktenenvooruiteenlopendeculturele,religieuzeen
etnischebevolkingsgroepen.Metbetrekkingtotdeprivacyvandepatiëntwerdveelnadrukkelijker
uitgesprokendatdeprivacyvandepatiëntmoetwordengerespecteerdwaaronderverstaanwerd
datdezwijgplichtvandepatiëntonverkortgeldt,zelfsnadedoodvandepatiënt.30
§2.VerklaringvanWashingtonvan2003
30. DeWorldMedicalAssociationnamrecentin2003nogeennieuweVerklaringopaangaande
de confidentialiteit die een arts dient te hebben in relatie tot zijn patiënt. Hierin wordt op
26I.VANDERSTRAETEN,“Beroepsgeheimineenevoluerendehulpverleningscontext.”,in:Socialebeschermingopnieuwepaden:LiberMémorialisBeatriceVanBuggenhout,Leuven,UniversityPress,2003,174.27Decreetvan7mei2004betreffendederechtspositievandeminderjarigeindeintegralejeugdhulp,B.S.11oktober2004.28Voormeerspecifiekeinformatieziedeartikelen20‐28DecreetRechtspositieMinderjarigen.29 Erwerd selectiedoorgevoerddoordeartsen: abortussen, ‘euthanasie’ vankinderenmeteenaangeborenafwijking,personenmeteenverstandelijkehandicap,…30H.A.M.J.TENHAVE,R.H.J.TERMEULENen E.VANLEEUWEN,Medischeethiek.,Houten,BohnStafleuVanLoghum,2003,64.
13
uitdrukkelijke wijze de principes behandeldwaaraan de artsmoet voldoen bij het verwerken van
gegevens van een patiënt en welke regels hij in acht moet houden met betrekking tot zijn
beroepsgeheim. De verklaring komt ook tegemoet aan de nieuwe tendensen binnen de
gezondheidszorgwatbetreftdemedischedatabanken.
Volgens de Verklaring is het recht op privacy cruciaal omdat het personen controle helpt te
behoudenoverhunpersoonlijke informatie.Doordegeheimhoudingsplichtvandeartswordtdeze
controleinstandgehouden.Ookisconfidentialiteitinfeitehethartvandemedischepraktijkendus
essentieel voor de relatie arts‐patiënt. Indien patiënten weten dat hun persoonlijke informatie
geheimwordtgehoudenzullenzeooksnellerdezeinformatiedelenmethunarts.31
§3.EedvanHippocrates
31. DeeedvanHippocratesiseeneedwaarinartsenzichzelfverplichtenbepaaldeberoepsregels
te zullen handhaven. De eed is opgesteld in het Oudgrieks en is vernoemd naar de Griekse arts
Hippocrates,dieomstreeks400v.Chr. zijn leerlingenvanhetAsklepieion32opheteilandKosdeze
belofte lietafleggen.33Detekstenzelfmoetenbehoedzaamwordengeïnterpreteerd,metaandacht
voor de multipele betekenislagen die zich in bepaalde concepten verdichten, en vooral ook voor
somsnietonaanzienlijkeverschuivingeninbetekenis.34
32. Deze eedwerd onder andere in België overgenomen en dient te worden afgelegd na het
eindevandeartsenopleiding.Alhoeweldezeeedgeenjuridischebetekenisheeft,acht ikhemtoch
relevant binnen deze context. Een bepaalde passage uit de eed luidt als volgt: “Ik zal het geheim
eerbiedigen van al wie zich aan mijn zorgen toevertrouwt”. Het duidt op een bewustzijn dat het
beroepsgeheimenhierbijdeprivacyvandepatiënthooginhetvaandelgedragenwordtendusook
effectief van de arts (in wording) wordt verwacht. De eedwerd doorheen de jaren aangepast en
passages werden geschrapt onder invloed van de evoluerende maatschappij. Deze eed werd het
laatstaangepastin1994onderinvloedvandeVerklaringvanGenève.
31 WORLD MEDICAL ASSOCIATION, The world medical association declaration on ethical considerationsregardinghealthdatabases,2003,http://www.wma.net/e/policy/d1.htm,[21april2009].32EenasklepieioniseenantiekGriekssanatorium.33http://nl.wikipedia.org/wiki/Eed_van_Hippocrates#In_Belgi.C3.AB,[21april2009].34 J.GODDERIS,EedvanHippokrates:Historischebeschouwingen inzakedeopdrachtendebegrenzingenvanhetmedischhandelen.,Antwerpen/Apeldoorn,Garant,2005,17.
14
§4.Patiëntenrechten
33. Met de komt van de wet patiëntenrechten35 werden een aantal fundamentele rechten
ingebouwd voor de patiënt. Sommige van deze rechten hebben betrekking op de
privacybescherming van de patiënt en kunnen dus niet ontbreken in de algemene bepalingen van
dezemasterproef.
4.1. Rechtopbeschermingvandepersoonlijkelevenssfeer
34. Artikel10vandeWetPatiëntenrechtensteltdatdepatiëntrechtheeftopbeschermingvan
depersoonlijkelevenssfeerbijiederetussenkomstvandeberoepsbeoefenaar.Erisgeeninmenging
toegestaantenopzichtevanditrecht,tenzijditisvoorzienbijwetennodigisvoordebescherming
vandevolksgezondheidofvoordebeschermingvanderechtenendevrijhedenvananderen.
Erwordt de nadruk gelegd op de intimiteit van de patiënt. Zo is bepaald dat bij een tussenkomst
enkelpersonenaanwezigmogenzijnvanwiedeaanwezigheidberoepshalvevereistis.Ookmoetde
informatie betreffende de gezondheid van de patiënt worden beschermd. Zo is het bijvoorbeeld
verbodenomdepatiëntofdeberoepsbeoefenaaronderdruk tezettenom informatieaanderden
meetedelenzoalsaanverzekeringsmaatschappijenofdewerkgever.
4.2. Rechtopinzagedossier
35. De patiënt heeft ten opzichte van de beroepsbeoefenaar recht op een zorgvuldig
bijgehouden en veilig bewaard patiëntendossier. Op verzoek van de patiënt voegt de
beroepsbeoefenaar de door de patiënt verstrekte documenten toe aan het hem betreffende
patiëntendossier.36
Depatiëntheeftookrechtop inzage inditdossier.37Deartsdientgevolg tegevenaandezevraag
binnen de 15 dagen. De persoonlijke notities van de arts en eventuele gegevens die betrekking
hebben op derden worden hier van uitgesloten en kunnen dus niet worden bekeken. Hij kan dit
inzagerechtookuitoefenenviaeendoorhemaangezochteberoepsbeoefenaarofzichlatenbijstaan
dooreenpersoonnaarkeuze.Depatiëntkanhiervanookeenafschriftbekomen.38
35Wetvan22augustus2002betreffendederechtenvandepatiënt.,B.S.26september2002.36Artikel9§1WetPatiëntenrechten37Artikel9§2WetPatiëntenrechten38 Artikel 9 §3Wet Patiëntenrechten en L.WOSTYN, “Inzagerecht in hetmedische dossier en recht op eenafschriftvandepatiënt.”, in:A.HUTSEBAUT (ed.),Overhandigenmedischegegevens.,Gent,AcademiaPress,2004,51.
15
4.3. Rechtopinformatie
36. Artikel7vandeWetPatiëntenrechtenregelthetrechtopinformatievoordepatiënt.Hoewel
privacybeschermingmeergerichtisophetbeschermenvandeprivacynaarderdentoe,achtikhet
tochbelangrijkdezebepalingookoptenemen.
Depatiëntheeft rechtopallehembetreffende informatiedienodig isom inzicht tekrijgen in zijn
gezondheidstoestandende vermoedelijkeevolutie ervan.Dit lijkt logischmaar veel belangrijker is
dat de arts informatie voor de patiënt kan achterhouden voorzover het meedelen ervan
klaarblijkelijk ernstig nadeel voor de gezondheid van de patiënt zou meebrengen en mits de
beroepsbeoefenaarhierovereenandereberoepsbeoefenaarheeftgeraadpleegd.Ookkandepatiënt
zelferomverzoekengeeninformatietekrijgenoverzijngezondheidstoestand.
§5.Hetmedischdossier
37. Een medisch dossier kan omschreven worden als de materiële vorm van het geheel van
gegevensmetbetrekking totdegezondheidstoestandvaneenpatiënt, verzamelddooreenarts in
hetkadervanzijn/haarrelatiemetdepatiënt.Hetiseenfunctioneleenselectievegecentraliseerde
verzameling van relevante administratieve (identificatie), sociale, psychische enmedische (fysieke)
gegevensvaneenbepaaldepatiëntmetalsdoelbruikbaartezijnvooreenoptimalepreventieveen
curatievegezondheidszorgvoordezepatiënt.39
38. Inmei1999werden2K.B.’suitgevaardigdwelkeminimumvoorwaardenopleggenwaaraan
het medisch dossier moet voldoen.40 Zo wordt onder andere bepaald dat het dossier volgende
gegevensmoetbevatten:desocio‐administratievegegevensm.b.t.depatiënt,ziektegeschiedenisen
antecedenten, een lijst van problemen, de verslagen van geneesheren‐specialisten en van andere
zorgverstrekkers,alsmededelaboratoriumonderzoeken,eendeeldatmeerspecifiekbestemdisvoor
dehuisarts, en in voorkomendgeval, dossiers voor specifieke rubrieken.41Het andereK.B.42 van3
mei 1999 heeft een striktere regeling uitgewerkt. Het toepassingsgebied wordt verruimd tot
daghospitalisatie en ambulante behandelingen. Ook worden de eerste stappen gezet naar een
elektronischmedischdossier.39 L. WOSTYN, “Het medisch dossier.”, in: A. HUTSEBAUT (ed.) Overhandigen medische gegevens, Gent,AcademiaPress,2004,5.40K.B. van3mei1999betreffendehetalgemeenmedischdossier,B.S. 17 juli 1999.EnK.B. van3mei1999houdendebepalingenvandealgemeneminimumvoorwaardenwaarvanhetmedischdossier,bedoeldinartikel15vandewetopdeziekenhuizen,gecoördineerdop7augustus1987,moetvoldoen,B.S.30juli1999.41Artikel1§2KB3mei1999betreffendehetalgemeenmedischdossier.42 K.B. van 3mei 1999houdendebepalingen vande algemeneminimumvoorwaardenwaarvanhetmedischdossier, bedoeld in artikel 15 van de wet op de ziekenhuizen, gecoördineerd op 7 augustus 1987, moetvoldoen,B.S.30juli1999.
16
39. Op15april2004werdeenK.B.gepubliceerdbetreffendehetelektronischmedischdossierin
dehuisartsengeneeskunde.Eenwerkgroepwerdbelastmetdehomologatievansoftwarepakketten
voorhetbeheervanhetmedischedossier.43Toendertijdwasdeevolutievandedigitaletoepassing
inzakemedischedossiersnogmaarnetbegonnen.Nuiserechtermeerenmeersprakevanonline
inzage van medische dossiers, online medische voorschriften doorsturen, enz… Dit kan benoemd
wordenalseHealthenwordtlateruitvoerigbesproken.
Afdeling3:Instellingen
§1.CommissievoordeBeschermingvandePersoonlijkeLevenssfeer
40. Doorheen demasterproefwordt vaak gesproken over de Commissie voor de Bescherming
vandePersoonlijkeLevenssfeer,vooralinhetkadervanverwerkingvanpersoonsgegevens.Daarom
achtikhetnoodzakelijkomhiereensummiereweergavetegevenvanwatdeCommissienueigenlijk
isenhaaropdrachtenentaken.
41. DeCommissievoordeBeschermingvandePersoonlijkeLevenssfeerwerdopgerichtdoorde
wet van 12 december 1992 (Wet Verwerking Persoonsgegevens).44 Ze is ondergebracht bij het
MinisterievanJustitieenbezitgeenrechtspersoonlijkheid.DeCommissiekreegeenbelangrijkerol
bijdetoepassingvandeWetVerwerkingPersoonsgegevens.
42. Naast de diverse bevoegdheden die de wet haar uitdrukkelijk toekent, heeft zij vooral de
mogelijkheidomdoorhaarmoreel gezagde toepassing vandewet af tedwingen.Haar adviezen,
aanbevelingenenstandpuntenzijndaartoedeidealeinstrumenten.45Dezeadviezene.d.netalseen
jaarlijks verslag van haar werkzaamheden en activiteiten zijn te vinden op de website van de
Commissie.46
43. Indezemasterproefwordtdieper ingegaanopdebevoegdhedenvandeCommissieomdat
dezevrijalgemeenzijn.Verder legtdewethaarnogenkelespecifieketakenenopdrachtenopdie
verband houden met de concrete toepassing en die voortvloeien uit de wet zelf en het
Uitvoeringsbesluit.Hieropwordtechternietingegaanomdatdittespecifiekematerieis.Ookkunnen
43 L. WOSTYN, “Het medisch dossier.”, in: A. HUTSEBAUT (ed.) Overhandigen medische gegevens, Gent,AcademiaPress,2004,6.44Zieartikel23WVP45D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,327.46www.privacycommission.be
17
bijzondere wetten de Commissie nog bepaalde taken geven maar hier wordt vooral specifiek
gekekennaardeWetVerwerkingPersoonsgegevenswaardoordezeooknietwordenbehandeld.
1.1. Bevoegdheden
1.1.1. Adviesbevoegdheid
44. DeCommissieisbevoegdtothetgevenvanadviezen.Zedoetdit,hetzijuiteigenbeweging,
hetzijopvraagvaneenOverheidzoalsbepaalddoorartikel29WVP.47Andereoverhedenkunnendus
inprincipegeenverzoektotdeCommissierichten.ErisechternietsdatdeCommissiebeletomop
eigeninitiatieftocheenadviestegeven.
Dezeadviezenhebbenbetrekkingopdetoepassingvandegrondbeginselenvandebeschermingvan
depersoonlijkelevenssfeerinhetkadervandewetenvandewettendiebepalingenbevatteninzake
debeschermingvandepersoonlijkelevenssfeertenopzichtevanverwerkingvanpersoonsgegevens.
Dezeadviezenzijnookmetredenomkleedennietbindend.
45. In de gevallen waarin het advies van de Commissie wettelijk vereist is, gaat het om een
substantiëlevormvereiste.Ondervoorbehoudvanderegelingbetreffendehetverstrijkenvandeaan
deCommissietoegekendetermijn,houdtditindathetontbrekenvanhetadviesvandeCommissie
de onwettigheid van het desbetreffende besluit met zich meebrengt. Bovendien moet benadrukt
wordendatalseenoverheid,naontvangstvanhetadviesvandeCommissie,haarontwerpwijzigt,in
een andere zin dan door de Commissie werd gesuggereerd, of aanvult, zij ertoe gehouden is de
gewijzigdeofaangevuldeversieopnieuwteradviesdientvoorteleggen.48
1.1.2. Bevoegdheidtotrichtenvanaanbevelingen
46. De aanbevelingsbevoegdheid is op dezelfde wijze omschreven in de wet als de
adviesbevoegdheid.49Alvorenseenaanbevelingtegevenaaneenbepaaldeverantwoordelijkevoor
deverwerking,geeftdeCommissiedeverantwoordelijkevoordeverwerkingdegelegenheidomzijn
standpunt te doen kennen. Erwordt echter algemeen aangenomendat dit ook een categorie van
verantwoordelijken mag zijn waardoor de Commissie zich kan wenden tot een bepaalde sector
bijvoorbeeld.
47 Het gaat om de Regering, Wet gevende Kamers, van de Gemeenschaps‐ of Gewestregeringen, deGemeenschaps‐ofGewestparlementen,vanhetVerenigdCollegeofvandeVerenigdeVergaderingbedoeldinartikel60vandebijzonderewetvan12 januari1989metbetrekkingtotdeBrusselse instellingenofvaneentoezichtscomité48D.DeBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,338.49Zieartikel30WetVerwerkingPersoonsgegevens
18
1.1.3. Klachtenbehandeling
47. Onverminderd enige vordering voor de rechtbanken en tenzij de wet anders bepaalt,
onderzoektdeCommissiedegetekendeengedateerdeklachtendiehaarwordentoegestuurd.Deze
klachten kunnen betrekking hebben op haar opdracht in verband met de bescherming van de
persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van persoonsgegevens of op andere
opdrachtendiehaardoordewetzijntoevertrouwd.50Detekstvandewetlaatergeentwijfelover
bestaan: iemand die zich in zijn rechten geschonden voelt, moet nooit eerst de Commissie
raadplegen alvorens een vordering in te stellen en evenmin zal verhaal halen bij de Commissie
invloedhebbenophetrechtomjetoteenrechtbanktewenden.
48. DeklachtenmoetenbetrekkinghebbenopdeopdrachtvandeCommissies inverbandmet
de bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van de verwerking van
persoonsgegevensofopandereopdrachtendiehaardoordewetzijntoevertrouwd.Ditbetekentdat
als er op bepaalde specifieke domeinen waarvoor er een toezichtscomité is opgericht, klachten
wordeningediend,deklachtenaandittoezichtscomitémoetenwordengericht.51
De klachten zijn onderworpen aan 3 ontvankelijkheidsvereisten: ze moeten (1) uitgaan van
natuurlijkepersonen(2)dieeenbelanghebbenen(3)moetengedateerdzijn.52Indienaaneenvan
deze voorwaarden niet is voldaan, zal de klacht onontvankelijk moeten worden verklaard. De
Commissie kan uiteraard nog steeds na een onontvankelijk klacht uit eigen beweging een
aanbevelingofeenadviesrichtenzoalsreedseerderwerdbesproken.53
49. De rechtsplegingwordt geregeld in het reglement van orde.Dit voorziet in de uitoefening
vaneenrechtvanverdediging.54
1.1.4. Toezichtophetnalevenvandewet
50. AandeCommissie is eenalgemene controlebevoegdheid toegekenddie zichuitstrektover
alle verwerkingendieonderde toepassingvandewet vallen.Hieraanwordtgeenafbreukgedaan
doorhet feitdatbijzonderewettenvoorbepaalde verwerkingen inbijzondere regels voorzien.Dit
betekentenkeldathetniet (meer)nodig isom indiebijzonderewettenmelding temakenvande
controlebevoegdheid van de Commissie: zij vindt van rechtswege toepassing ingevolge de Wet
50Artikel31§1WetVerwerkingPersoonsgegevens51D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,339.52D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,340.53Supranr.44‐46blz17.54Artikel31§2WetVerwerkingPersoonsgegevens
19
VerwerkingPersoonsgegevens.55Dezecontrolebevoegdheidkanwordenopgesplitstinverschillende
deeltaken.Dezezijneenonderzoeksbevoegdheid,eenbevoegdheidommisdrijvenaantegevenen
eenvorderingsrechtvandevoorzittervandeCommissie.
51. WatdeonderzoeksbevoegdheidbetreftmagdeCommissievoorhetvervullenvanhaartaken
eenberoepdoenopdemedeweringvandeskundigen.Zemaghaarleden,aldannietsamenmetde
deskundigen, gelasten een onderzoek ter plaatse te verrichten. In dit geval hebben de leden de
hoedanigheidvanofficiervangerechtelijkepolitie,hulpofficiervandeProcureurdesKonings.Hierbij
kunnenzemededelingeisenvanbepaaldestukkenenhebbenzetoegangtotalleplaatsenwaarvan
ze redelijkerwijs kunnen vermoeden dat erwerkzaamhedenworden verricht die in verband staan
metdetoepassingvandewet.56
52. IndiendeCommissietijdenshaaronderzoekkenniskrijgtvanbepaaldemisdrijven,zaldeze
aangifitekunnendoenbijdeProcureurdesKonings.57Redelijkerwijsmoetaanvaardwordendatde
Commissie van alle misdrijven waarvan zij kennis zou kunnen krijgen, zonder enig onderscheid,
aangifte moet doen. Elke andere interpretatie zou ertoe leiden dat aan de Commissie de
bevoegdheidwordttoebedeeldomtebeslissenofhetopportuunisomeenzaakovertemakenaan
het parket. Anderzijs moet er rekening mee gehouden worden dat deze vaststelling de
geloofwaardigheidvanderolvandeCommissiealsbemiddelingsorgaansterkzalaantasten,zoniet
minstens zal doen afnemen. In de praktijk zal de Commissie dan ook pas overgaan tot
klachtneerleggingbijhetparketindienerkwadetrouwisinhoofdevandeverantwoordelijkevande
verwerking, d.w.z. wanneer hij volhardt in de boosheid na herhaaldelijke aanmaningen van de
Commissie.58
53. Devoorzitterkanook iedergeschilmetbetrekkingtotdetoepassingvandezewetenhaar
uitvoeringsbesluiten aan de rechtbank van eerste aanleg voorleggen. Dit ‘onverminderd de
bevoegdheidvandegewonehovenenrechtbankenmethetoogopdetoepassingvandealgemene
beginseleninzakedebeschermingvandepersoonlijkelevenssfeer’.59
55D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,341.56Artikel32§1WetVerwerkingPersoonsgegevens57Artikel32§2WetVerwerkingPersoonsgegevens: “Tenzijdewetandersbepaalt,doetdeCommissiebijdeprocureurdeKoningsaangiftevandemisdrijvenwaarvanzijkennisheeft.”58D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,343.59Artikel32§3WetVerwerkingPersoonsgegevens
20
1.2. SectoraleComités
54. DeWetPersoonlijkeLevenssfeervoorzietindeoprichtingvansectoralecomités,diebevoegd
zijn om aanvragen met betrekking tot de verwerking of mededeling van gegevens waarvoor
bijzonderewetgevingengelden,teonderzoekeneneruitspraakovertedoenbinnendedoordewet
vastgestelde perken.60 M.a.w. deze comités zijn verantwoordelijk voor de bescherming van de
privacy bij de verwerking van persoonsgegevens in een bepaalde sector. Momenteel zijn er zes
sectoralecomitésopgericht.
1.2.1. SectoraalComitévandegezondheidenvandesocialezekerheid
55. HetsectoraalComitévandegezondheidenvandesocialezekerheidwerdopgerichtdoorde
WetopdeKruispuntbank.61Ditbestaatuit2afdelingen:eenafdelingvandesocialezekerheideneen
afdelingvandegezondheid.Hetsectoraalcomité isbelastmethet toezichtophetnalevenvande
bepalingenvandeWetKruispuntbankSocialeZekerheid,inhetbijzonderdegegevensbeschermende
bepalingen. Dit sectoraal comité is daarnaast bevoegd om aanvragen met betrekking tot de
verwerkingofdemededelingvangegevenswaarvoorbijzondereregelingengelden,teonderzoeken.
Zo is voor de mededelingen van sociale gegevens van persoonlijke aard aan derden, een
voorafgaande machtiging vereist van dit sectoraal comité, behalve in het geval voor
informatieoverdracht binnen secundaire netwerken en voor mededelingen van
basisidentificatiegegevens (vb rijksregisternummer) binnen het netwerk, zelfs indien ze niet tot
eenzelfdesecundairnetwerkbehoren.Indezeuitzonderingsgevallenmoetweleenaangiftevandeze
informatieoverdracht gebeuren bij het sectoraal comité. De Kruispuntbank staat in voor het
opstellingvaneenjuridischentechnischadviesmetbetrekkingtotelkeaanvraagvoordeverwerking
ofmededelingvansocialegegevensvanpersoonlijkeaardwaarvanhemdoorhetsectoraalcomitéof
doordeCommissieterbeschermingvandepersoonlijkelevenssfeereenafschriftwerdbezorgd.Het
sectoraal comiténeemtopbasishiervaneenbeslissing.62HetComité verzekerthet toezichtopde
toepassingvandewetgevingterzakeendenalevingervan.Hetkanklachtenbehandelen,geschillen
helpenoptelossenenbepaaldeonderzoekingenverrichten.63
60Artikel31bisWetVerwerkingPersoonsgegevens61Zieartikel37e.v.Wetvan15januari1990houdendeoprichtingenorganisatievaneenKruispuntbankvandesocialezekerheid,B.S.22februari1990.62J.PUT,Praktijkhandboeksocialezekerheid2007:voordeondernemingenendesocialeadviseur.,Mechelen,Kluwer,2007,20‐21.63 COMMISSIE VOOR DE BESCHERMING VAN DE PERSOONLIJKE LEVENSSFEER,http://www.privacycommission.be/nl/sectoral_committees/social_security/competences/,[14april2009]
21
§2.Ordedergeneesheren
56. DewerkingvandeOrdedergeneesherenwordtvooralbepaalddoorhetKBnr.79van10
november 1967.64 De Orde heeft publiekrechtelijke rechtspersoonlijkheid en heeft drie soorten
organen:deprovincialeraden,deradenvanberoependenationaleraad.65
57. Deprovincialeradenzijnondermeerbevoegd“tewakenoverhetnalevenvanderegelenvan
demedischeplichtenleerenoverdehandhavingvandeeer,debescheidenheid,deeerlijkheidende
waardigheidvangeneesheren”,66alsopgestelddoordenationale raad67.Hiertoezijnzijbelastmet
hettreffenvantuchtmaatregelen68wegensfoutendiedezegeneesherenindeuitoefeningvanhun
beroep of naar aanleiding ervan begaan, alsook wegens zware fouten bedreven buiten de
beroepsbezigheid,wanneerdiefoutendeeerofdewaardigheidvanhetberoepkunnenaantasten.69
58. De nationale raad heeft belangrijke taken toebedeeld gekregen inzake de werking en de
verwezenlijkingvanhetdoelvandeOrde.Zoheeftzetotbelangrijkstetaakallenuttigemaatregelen
te treffen die nodig zijn voor de verwezenlijking voor het doel van de Orde en dient zij op eigen
initiatiefofopverzoekvandeoverheid,vaneenopenbare instellingofeenberoepsverenigingvan
artseneengemotiveerdadvies tegevenoveralgemenevragen,overbeginselvraagstukkenofover
regelenvanmedischeplichtenleerenhetgoedkeurenvandeadviezendiedoordeprovincialeraden
wordengegeven.70
2.1. CodeGeneeskundigePlichtenleer
59. De Nationale Raad stelt de algemene beginselen en de regels vast betreffende de
zedelijkheid, de eer, de bescheidenheid, de eerlijkheid, de waardigheid en de toewijding die
onontbeerlijkzijnvoordeuitoefeningvanhetberoep.Dezebeginselenenregelenvormensamende
code van medische plichtenleer. De Koning kan, bij een Ministerraad overlegd besluit, bindende
kracht verlenen aan de code van geneeskundige plichtenleer en aan de aanpassingendie door de
nationale raadworden gedaan.Dit gebeurde echter niet ten aanzien van de CodeGeneeskundige
Plichtenleer.71Decodebevatregelenbetreffendedecontinuïteitvandeverzorgingwaartoeookhet
64 Koninklijk Besluit nr. 79 van 10 november 1967 betreffende deOrde der geneesheren,B.S. 14 november1967.65Artikel1KBnr.7966Artikel6KBnr.7967Artikel15KBnr.7968Supranr.397e.v.blz.131.69K.BROECKX,Gandaiusactueel3:Beslagrecht‐aansprakelijkheid.,Kluwer,1998,145.Enartikel6KBnr.79.70 ORDE DER GENEESHEREN, http://www.ordomedic.be/nl/nationale‐raad/over‐de‐nationale‐raad/, [20 april2009].71K.BROECKX,Gandaiusactueel3:Beslagrecht‐aansprakelijkheid.,Kluwer,1998,145.
22
inrichten van de wachtdienst behoort, het beroepsgeheim, het doorgeven van bescheiden of
medischeinlichtingenaanconfraters,enz…72
60. Indecodewordendebeginselengeformuleerd,opgrondwaarvandesocialeverplichtingen
van de geneesheer worden vastgesteld. Indien er redenen toe zijn kan de code ook de bedingen
bepalen die verboden zijn in de overeenkomsten door de geneesheren te sluiten betreffende de
uitoefening van hun beroep.73 De artikel 38‐47 van de Code behandelen de bepalingen over het
medischdossier.Deartikel55‐70bevattenophunbeurtdebepalingenoverhetberoepsgeheimvan
dearts.Dezewordenlaternoguitvoerigbesproken.
72Artikel15KBnr.7973Artikel15KBnr.79
23
Hoofdstuk2:Privacy
Afdeling1:Begrip
61. Privacy is een begrip waarover doorheen de jaren al veel is geschreven en gedebatteerd.
Tochwerdnooitechteeneenduidigedefinitieopgesteldaangeziendegegrootheidvandeladingdie
hetwoorddekt. Privacy speelt een rol telkenswanneer eenburger tegenover een andereburger,
onderneming,… staat. Er kan gezegd worden dat er verschillende privacybegrippen gangbaar zijn,
eigen aan de context waarin het begrip wordt gehanteerd. In de praktijk zal het gebruik van het
begripprivacysteedseenafwegingvanbelangenmoetenzijnwaardooreeneenduidigedefiniëring
vanhetbegripdoorderechtspraakdanookeerdertoteenonwerkbaarheidzalleidendantotalshet
ware een leidraad. Zeker nude rechter het begrip kan toetsen aande geest vandewet,wat van
praktischbelang is ineensteedsevoluerendesamenlevingmetbetrekkingtotbeschermingvande
privacy.VooraldoordeinvoeringvandePrivacywetishetbegripprivacyzichjuridischgaansitueren
indeverwerkingvangegevensdieeigenzijnaandepersoonenzijnpersoonlijkelevenssfeer.Dit is
echterslechtseenbepaalddeelvandeprivacy.
62. Een en ander betekent dat privacy bij uitstek een sociaal gegevens is. Het begrip verkrijgt
alleen maar inhoud in een context en door verwijzing naar een complex geheel van
maatschappelijke, institutionele, staatkundige, culturele en situationele parameters waarvan het
afhankelijk is. Privacy is bijgevolg relatief, relationeel, meerduidig en open. En dus tevens
ondefinieerbaar en onzegbaar. Indien privacy zelfbepalingsvrijheid is, dan is het meteen ook
maatschappelijke diversiteit, pluraliteit en culturele rijkdom. Alle gedragwaartoe zij leidtmoet in
principe worden aanvaard zolang het niet botstmet andere rechten, vrijheden, rechtsnormen en
belangen.74
63. InhetkadervanditonderwerpwilikdemeningvanNABBEN75belichtendiehijverwoordin
een bepaald deelaspect van de privacy, namelijk de wat hij noemt ‘informationele privacy’.
Bescherming van de informationele privacy heeft volgens hem temakenmet het gebruik van de
informatietechnologie als middel om in te breken in de privacy. Het opnemen van informatie in
geautomatiseerdesystemenvereenvoudigtenvergroothetprobleemenhetvoordeeldatmethet
74 S. GUTWIRTH, P. DE HERT en R. SAELENS, “Kan privacy nog? Over de voor‐ en achterkant van hetprivacygrondrechtinBelgië.”,in:LiberAmicorumRogierdeCorte.Kanditnog?,Mechelen,Kluwer,2007,47.75P.F.P.NABBEN,H.J.L.M.VANDELUYTGAARDEN,Deultiemevrijheid.Eenrechtstheoretischeanalysevanhetrechtopprivacy.,Utrecht,Kluwer,1996,52‐64.
24
verzamelen van persoonsgegevens kanworden verkregen. De benadering van privacy in dit kader
duidt niet op een inhoudelijk begrip van privacy. Informationele privacy ziet toe op de
privacygevoeligheid van informatie. Niet de privacy als dusdanig maar de informatie over
privacygevoelige zaken lijkt dus object van normering door rechtsregels geworden. Vooral in de
gezondheidszorgheeftsterkgegroeide informatiebehoefteertoegeleiddatdeprivacyproblematiek
dienttewordengezochtbinnenhetkadervaninformationeleprivacy.
64. Indithoofdstukishetdebedoelingomnaderintegaanophetbegripprivacyzoalshetzich
voordoetinverschillendeinternationaleennationalewetten.Erwordtingegaanopdeverschillende
wetten: welke doelstellingen ze hebben, wat hun functie is en welke bescherming ze bieden zijn
hierbijmaarenkelezakendienaderzullenwordenbekeken.
Afdeling2:Beschermenvandeprivacy
§1.Alsmensenrecht
65. Artikel8vanhetEuropeesVerdragvandeRechtenvandeMens ishetbasisartikelvoorde
privacy. Dit artikel werd doorheen de jaren talloze keren opgeroepen voor het Europees Hof
waardooreengrote jurisprudentieoverditartikel isontstaan. Indezebijdrage ishetdebedoeling
omalleenhetaspectmetbetrekkingtotgezondheidsgegevensenpersoonsgegevenstebelichten.
Luidensartikel8EVRMheefteeniederrechtopeerbiedigingvanzijnprivé‐leven,zijngezinsleven,zijn
huisenzijnbriefwisseling.Erkunnenvieronderscheidenrechten76wordenafgeleiduitartikel8. In
deze bijdrage is alleen de bescherming van het privé‐leven van belangwant zoals later zal blijken
behorendegezondheids‐enpersoonsgegevensonderdezecategorie.
1.1. Uitzonderingen
66. Paragraaf 277 van artikel 8 EVRM formuleert enkele uitzonderingen op de naleving van de
rechten zoals gedefinieerd in §1. Hieruit volgt dus dat niet elke inbreuk op de in artikel 8 EVRM
vervatterechtenonmiddellijkookonwettig is.De inbreukdientdussteedstewordengetoetstaan
76Namelijkbeschermingvanhetprivé‐leven,beschermingvanhetgezinsleven,beschermingvandewoningenbeschermingvandecommunicatie.77“Geeninmengingvanenigopenbaargezagistoegestaanmetbetrekkingtotdeuitoefeningvanditrechtdanvoorzoverbijdewetisvoorzienenineendemocratischesamenlevingnodigisinhetbelangvan’slandsveiligheid,deopenbareveiligheidofheteconomischwelzijnvanhetland,debeschermingvandeopenbareordeenhetvoorkomenvanstrafbarefeiten,debeschermingvandegezondheidofdegoedezeden,ofvoordebeschermingvanderechtenenvrijhedenvananderen.”
25
drie voorwaarden namelijk: de inbreuk op het privé‐ of familieleven moet voorzien zijn bij wet
(legaliteitstoets), noodzakelijk zijn in een democratische samenleving (noodzakelijkheidstoets) en
eenlegitiemdoelnastreven(legitimiteitstoets).Indienaaneenvandezevoorwaardenisvoldaan,is
eeninbreukopdeprivacygerechtvaardigd.
1.2. Inmengingdoorparticulieren
67. Deletterlijkeaanhefvan§2wektdeindrukdatdezebepalingalleenvantoepassingisophet
openbaar gezag (‘Geen inmenging van enig openbaar gezag is toegestaan…’). Het Verdrag geeft
ogenschijnlijkgeenexplicietantwoordopdevraagofdegrondrechtenvervatinartikel8EVRMtegen
medeburgers in het verweer kunnenworden gebracht.Hoewel er geendiscussie bestaat over het
gegeven dat particulieren niet te Straatsburg veroordeeld kunnen worden wegens een
verdragsschending,ishetantwoordnochtansoverwegendpositief.78
68. HetwordtookaanzienalseenpositieveverplichtingvandeLidstaatomervoortezorgendat
eenburgervaneenLidstaateffectiefzijnrechtkanuitoefenenenerkanvangenieten.DeLidstaatzal
bijgevolg in haar nationale rechtsorde regels moeten implementeren zodanig dat burgers wiens
rechtendoorparticulierenzijngeschondenrechtsherstelkunnenbekomen.
1.3. Gezondheidsgegevens
69. De gezondheid vormt een rechtsgoed datwordt beschermd door de privacy. Vooral in de
westerselanden(endusindeLidstatendieonderhetEuropeesVerdragvallen)wordtbescherming
vangezondheidsgegevenshooginhetvaandelgedragen.
70. HetHofvanJustitieteLuxemburg79steldedatdemogelijkheidvaneenHIV‐testinhetkader
van een aanwervingniet is uitgesloten, doch getoetst dient teworden aan artikel 8 §2 EVRM.Dit
arrestkanomverschillenderedenalsbelangrijkbestempeldworden.Zoleerthetmetbetrekkingtot
artikel 8 EVRM dat een persoon het recht heeft zijn gezondheidstoestand geheim te houden en
bescherminggeniettegengezondheidstestenzondertoestemming.Ookheefteenpersooneenrecht
‘om niet te weten’ en gevrijwaard te blijven van schadelijke medische informatie. Het
privacygevoelige karakter van gezondheidstesten hangt niet af van de aard van een test, maar is
78 P. DE HERT, “Artikel 8: Recht op privacy.”, in J. VANDELANOTTE en Y. HAECK:Handboek EVRM. Deel 2:Artikelsgewijzecommentaar.,Antwerpen,Intersentia,2004,715.79H.v.J.zaaknr.C‐404/92P,5oktober1994(Xt.Commissie),JaarboekMensenrechten1994,1995,257,nootJ.TERHEERDT.
26
verbondenaanhetbestaanvandetestzelf.Medischetestenuitgevoerdzondertoestemmingdienen
getoetsttewordenaandevoorwaardenvanlegaliteit,legitimiteitennoodzakelijkheid.80
71. IneenmijlpaalarrestZ tegenFinlandoverweegthetEuropeesHofvoordeRechtenvande
Mens, dat het respect voor het vertrouwelijk karakter omtrent gezondheidsgegevens (HIV‐status)
eenessentieelbeginselisvanhetjuridischsysteemvandelandenvandeRaadvanEuropa.81Indeze
zaakkwaménhetvergaren,énhetvastleggen,enhetopenbarenvangegevensaanbod.Omvastte
stellen of de verdachte in een strafproces wist dat hij seropositief was op het moment dat hij
anderen besmette, werden zijn arts en psychiater als getuigen gehoord. Het Hof achtte dat
geoorloofd omdat het belang gemoeidmet het voorkomen van strafbare feiten en de rechten en
vrijhedenvananderenhier zwaarderwogen.De bekendmakingvandenaamvandeverdachte in
een persbericht afkomstig van het gerecht was echter geen goede reden. Deze bekendmaking
leverde een schending van artikel 8 EVRM op. De regel dat processtukken na 10 jaar openbaar
wordentenbehoevevandetransparantievangerechtelijkeprocedureshieldnaardemeningvanhet
Hof eveneens te weinig rekening met de belangen van de klager. Het recht op inzage door het
publiek valt weliswaar onder de rechten van anderen uit het tweede lid van artikel 8, maar de
vertrouwelijkheidvan‘healthdata’enzekerdietenaanzienvanHIV,istebeschouwenalseen‘vital
principle’.82
72. De interne wet moet dan ook in passende waarborgen voorzien om elke mededeling of
verspreiding van gezondheidsgegevens, die niet noodzakelijk is in de zin van artikel 8 EVRM te
voorkomen. Ook in het Verdrag van de Raad van Europa ter bescherming van het individu met
betrekkingtotdeverwerkingvanpersoonsgegevenswordengezondheidsgegevenstoteenspeciale
categorievangegevensgerekend,dieslechtsinzeeruitzonderlijkeomstandighedenmogenworden
verwerkt.83Hetopenbaarmakenvanmedischegegevensvormteeninmenginginhetrechtopprivé‐
leven, die nochtans uitzonderlijk gerechtvaardigd kan worden volgens de voorheen reeds
aangehaaldeuitzonderingsgronden.84
80 P. DE HERT, “Artikel 8: Recht op privacy.”, in J. VANDELANOTTE en Y. HAECK:Handboek EVRM. Deel 2:Artikelsgewijzecommentaar.,Antwerpen,Intersentia,2004,732.81HofMensenrechten25 februari1997 (Z. t.Finland), JaarboekMensenrechten1996‐97 (verkort),297,nootDUMORTIER,J.;NJB(Ned.)1997,1722.82 A.J. NIEUWENHUIS, Tussen privacy en persoonlijkheidsrecht: een grondrechtelijk en rechtsvergelijkendonderzoek.,Nijmegen,Arsaequilibri,2001,129‐130.83 Artikel 6 van het Verdrag van Raad van Europa ter bescherming van het individumet betrekking tot deverwerkingvanpersoonsgegevens,ondertekendteStraatsburgop28januari1981.84P.LEMMENS,UitdagingendoorenvoorhetE.V.R.M.,Diegem,Kluwer,2005,7.
27
73. In dezelfde zin werd in 2008 een arrest geveld van het Europees Hof tegen het Verenigd
Koninkrijk.85DepolitieweigerdeomDNA‐stalenenvingerafdrukkendiezehaddengenomenvaneen
verdachtedie laterwerd vrijgesproken tewissenuit hunbestand.De vraag stelde zichhierofhet
bijhoudenvandezegegevenswelconformartikel8§2EVRMwas.Eerderwasreedsgezegdgeweest
datvingerafdrukkengeenbeschermbaregegevensindezinvanartikel8EVRMwaren,maarhetHof
achtte het opportuun om zijn bestaande rechtspraak te herzien aangezien er wereldwijd in de
rechtsleer, rechtspraak en wetgeving een veranderende moraal kwam met betrekking tot de
bescherming van gezondheidsgegevens.HetHof namaandat het bijhouden vande gegevensniet
proportioneelwaseneropdiemaniergeenevenwicht tussenprivateenpubliekebelangenwordt
bereikt. Het privé‐leven van de verzoekerwerd bijgevolg op een onrechtmatigewijze geschonden
aldushetHof.
1.4. Persoonsgegevens
74. Hetbijhoudenvanpersoonsgegevens iseennieuwetrenddiezichmondiaalvoordoet.Veel
gegevens betreffende de persoon worden digitaal opgeslagen in databanken wat nieuwe
privacyproblemenmetzichmeebrengt.Verschillendewetgevershebbendoorheendejarenopdeze
trendingespeeldennieuwespecifiekeregelgevinguitgevaardigd.
75. Ondanksdecreatievannieuwetekstenblijftartikel8EVRMinmeerdereopzichtenrelevant.
Het grondrechtenrecht is immers scherper geformuleerd en kan een ruimere bescherming bieden
dan sommigemeer specifiekewetten. Van groot belang hierbij is de toepasbaarheid van artikel 8
EVRM op problemen met persoonsgegevens bijgehouden in (gewone) dossiers. Het
gegevensbeschermingsrecht beschermt evenwel alleen persoonsgegevens vervat in
geïnformatiseerdeverwerkingenofgestructureerdehandmatigedossiers.Gewonedossiersdieniet
op gestructureerde wijze zijn aangelegd, vallen niet onder de reikwijdte van het
gegevensbeschermingsrecht.86ZosteltookLEMMENS87:het isduidelijkdatde rechtspraakvanhet
EHRMbeïnvloedwordtdoordewijdeinterpretatievanpersoonsgegevensinhetverdrag.Zoblijktuit
derecentearrestenomtrenthetbewarenvanpersoonsgegevensdatartikel8toepasselijkacht,ook
algaathetnietom‘gevoelige’gegevensenookalzougeenschadegeledenzijntengevolgevanhet
bewarenvandeinformatie.AnderzijdsmoetbenadruktwordendathetEHRMindedefiniëringvan
hetbegripprivé‐leveneensteedsgroterbelanghechtaandeontplooiingvandepersoonlijkheidvan
85 Hof Mensenrechten (Grote Kamer) nr. 30562/04, 30566/04, 4 december 2008 (Marper / VerenigdKoninkrijk),T.Strafr.2009(weergaveDEHERT,P.,HOEFMANS,A.,VANDROMME,S.),afl.1,39.86 P. DE HERT, “Artikel 8: Recht op privacy.”, in J. VANDELANOTTE en Y. HAECK:Handboek EVRM. Deel 2:Artikelsgewijzecommentaar.,Antwerpen,Intersentia,2004,736.87P.LEMMENS,UitdagingendoorenvoorhetE.V.R.M.,Diegem,Kluwer,2005,9.
28
het individu. Alle systematisch bewaarde gegevens, die betrekking hebben op een aspect van de
ontplooiingvandepersoonlijkheidvanhetindividu,vallenonderdebeschermingvanartikel8EVRM.
§2.Alsgrondrecht
76. Krachtensartikel22vandeBelgischeGrondwetheefteeniederrechtopeerbiedigingvanzijn
privé‐leven en zijn gezinsleven, behoudens in de gevallen en onder de voorwaarden door dewet
bepaald.Dewetgeverheeftditartikelmetinachtnamevanartikel8EVRM.IndeGrondwetworden
twee beperkingsgronden uit het EVRM weggelaten wat de foutieve indruk kan geven dat de
beperking van de grondrechtenmeermogelijk is in België.88 Het EVRM is nog steeds rechtstreeks
toepasbaar indeBelgischerechtsordewaardoordegebodenbescherming onverkortblijftenzelfs
primeertopdegrondwet.
§3.Alspersoonlijkheidrecht
77. Persoonlijkheidsrechten zijn rechten die betrekking hebben op de persoon en ook dikwijls
fundamentele vrijheden uitmaken. Veelal zijn deze rechten ontstaan in de 18e‐19e eeuw als
afweerrechtentegenoverdeoverheid.Eenvoorbeeldvaneenpersoonlijkheidsrecht ishetrechtop
eerbiedigingvanhetprivé‐leven.89
78. In de rechtspraak wordt zeer ijverig gebruik gemaakt van de leer van de
persoonlijkheidsrechten.Veel vonnissenenarrestenverwijzennaarhet rechtopprivacy zonderer
enigewettelijkeofverdragsrechtelijkegrondslagaantegeven,datdoetvermoedendatdezerechter
het bestaan van een persoonlijkheidsrecht op bescherming van het privé‐leven aanvaarden.
Persoonlijkheidsrechten vormen een dankbaar gegeven in de rechtspraak omdat ze een veel
directere rechtsbeschermingbieden:waargrond‐enmensenrechten inbeginsel slechtsuitwerking
hebben in de verticale relatie tussen de overheid en de burger, verlenen zij een veel directere
werking vermits ze verplichtingen opleggen aan andere burgers. Daarenboven zou aan
persoonlijkheidsrechten, net zoals aan alle andere subjectieve rechten, een inherente
rechtsvorderingzijnverbonden.Ditbetekentdatdiegenedienaaraanleidingvaneeninbreukopeen
persoonlijkheidsrecht een schadevergoeding wil vorderen, geen beroep hoeft te doen op artikel
1382B.W.endeonrechtmatigedaadsleer.Concreetwilditzeggendatergeenbewijshoeftgeleverd
88Art22GWvernoemtalleendelegaliteitseis(‘behoudensindegevallenendoordevoorwaardenindewetbepaald’)waarartikel8EVRMookspreektvandecriteria‘noodzakelijkvooreendemocratischesamenleving’en‘legitiemedoelstelling’.89http://nl.wikipedia.org/wiki/Persoonlijkheidsrechten,[18april2008].
29
tewordenvaneenfout,schadeencausaalverbanddaartussen.Dehovenenderechtbankenpassen
dezevisieindepraktijktoe.90
79. GUTWIRTH91 betwist dit. Hij is van mening dat het begrip ‘privé‐leven’ niet tot de
persoonlijkheidsrechten behoort. Persoonlijkheidsrechten worden voorgesteld als subjectieve
rechtendiehetindividueenverregaandecontroleopdeattributenvandepersoonlijkheidgevenen
die inherentzijnaandepersoon.Wanneerditdenkenopdeprivacywordttoegespitstontstaaner
problemenwanthetbegripprivacy valtniet tedefiniëren.Definiëring zou leiden tot ietsdat in se
beschermwaardigismaarwaardoorookhettoepassingsgebiedgevoeligwordtverkleind.Zijninziens
moet dit dan gedefinieerd worden in functie van termen als ‘menselijke waardigheid’ en
‘beschermde waarde’ waardoor een positieve definiëring zich opdring over wat niet
beschermwaardigwordtgeacht.Maarwiensmorelecriteriazullenhiervoormoetendienenomdeze
definiëringtemaken?Enhierin ligtnethetprobleem:eendemocratiemoetde individuelevrijheid
beschermen, ook tegen de mening van de meerderheid. Er zijn dus geen goede normatieve
‘instanties’ (rechters, wetgever, rechtsgeleerden,…) die hun mening kunnen opdringen. Volgens
GUTWIRTHisdevrijheidvanmeningsuitingbelangrijkerinditdiscoursenzoudezewordenuitgehold
indienzijalleenzoustrekkentotdebeschermingvandegangbaremeningenbijhetinvullenvanhet
begripprivacy.
Afdeling3:WetSocialeKruispuntbank
80. De Kruispuntbank van de sociale zekerheid is een openbare instelling met
rechtspersoonlijkheid.92 Dezewerd opgericht naar aanleiding van deWet houdende oprichting en
organisatie van een Kruispuntbank van de sociale zekerheid.93 De Kruispuntbank van de Sociale
Zekerheid poogt permanent de processen en relaties tussen de socialezekerheidsinstellingen
onderlingentussendezeinstellingendeburgerenondernemingentehervormenmeteenmaximaal
gebruikvanmodernetechnologieënennieuwemedia.Hetuiteindelijkedoelisdesocialezekerheid
zo effectief en efficiënt mogelijk te laten functioneren, de dienstverlening aan de burgers en de
ondernemingen te optimaliseren en de administratieve lasten tot een minimum te beperken. Er
werdgekozenvooreenholistischeaanpakdooreencombinatievanreorganisatieenintegratievan
90VANDERSTRAETE,I.enPUT,J.,Beroepseheimenhulpverlening.,Brugge,DieKeure,2005,27.91 S. GUTWIRTH, P. DE HERT en R. SAELENS, “Kan privacy nog? Over de voor‐ en achterkant van hetprivacygrondrechtinBelgië.”,in:LiberAmicorumRogierdeCorte.Kanditnog?,Mechelen,Kluwer,2007,54.92Artikel1WetSocialeKruispuntbank93 Wet van 15 januari 1990 houdende oprichting en organisatie van een Kruispuntbank van de socialezekerheid,B.S.22februari1990.KortwegWetSocialeKruispuntbank.
30
informatiesystemen van de onderscheiden actoren in de sociale sector met de uitbouw van een
gebruikersgerichteelektronischedienstverleningviahetinternetvoorburgersenondernemingen.94
DeWetvoorzietineenmetcorrectionelestraffenbekrachtigdberoepsgeheimvoorpersonendieuit
hoofde van hun functie betrokken zijn bij de behandeling van sociale gegevens van persoonlijke
aard.95
81. Volgens dewetworden gezondheidsgegevens omschreven als alle gegevens die nodig zijn
voordetoepassingvandesocialezekerheid.Binnendegroepvansocialegegevenswordenmedische
persoonsgegevens voor verschillende doeleinden die met de sociale zekerheid te maken hebben
verwerkt, zoals bijvoorbeeld in het kader van de dossiers inzake invaliditeit, arbeidsongevallen en
beroepsziekten,methetoogopdetussenkomstbijgeneeskundigeverstrekkingen,deaanvraagtot
verlenging of de kennisgeving van het einde van hospitalisaties, de controle van artsen omtrent
overconsumptieenz…96
§1.TakenvandeSocialeKruispuntbank
1.1. Uitwisselingvansocialegegevenstussensocialegegevensbanken
82. Naast de organisatie en coördinatie van eenmalige opslag van gegevens, werden
gegevensstromen ontwikkeld die socialezekerheidsinstellingen toelaten op een elektronischewijze
desocialezekerheidsrechtelijketoestandvaneenpersoonmeetedelenaanandereactoren,binnen
ofbuitendesocialezekerheid,diedezeinformatienodighebbenvoordeuitvoeringvanhuntaken.
Hierdoorwordtvermedendatde socialezekerheidsinstellingenheelwatpapierenattestenmoeten
opmaken en opsturen naar sociaal verzekerden, die ze dan bij een andere instelling moeten
afgeven.97
83. De Kruispuntbank van de sociale zekerheid is niet verantwoordelijk voor het opslaan van
gegevens, maar wel voor een vlotte organisatie van de elektronische gegevensuitwisseling. Deze
gegevensstromen functioneren in de eerste plaats via het verwijzingsrepertorium van de
Kruispuntbanksocialezekerheidbinnenhetprimairenetwerk(rechtstreekseverbindingmetdeKSZ).
Daarnaast bestaan er sectorale repertoria binnen de secundaire netwerken waar de openbare
instellingenendoorhenaangeduideonderaannemersenlouteruitvoerendeinstellingenslechtsvia94F.ROBBENenP.MAES,“DeKruispuntbankvandeSocialeZekerheidanno2004.”,B.T.S.Z.,2004,145.95 G. BAETEMAN, De bescherming van het privé‐leven ten aanzien van de gegevensverwerking: eerstepraktischecommentaaropdewetvan8december1992totbeschermingvandepersoonlijke levenssfeer tenopzichtevandeverwerkingvanpersoonsgegevens.,Antwerpen,Kluwer,1993,85.96S.CALLENSenJ.PEERS,Organisatievandegezondheidszorg.,Antwerpen,Intersentia,2003,254.97 J. PUT,Praktijkboek sociale zekerheid: voor de ondernemingen en de sociale adviseur.,Mechelen, Kluwer,2007,18.
31
de beheersinstellingen gegevens verkrijgen of doorspelen.Deze verwijzingsrepertoria geven onder
andereaan:
1. Bij welke actoren in de sociale sector de burger een dossier heeft, onder welke
hoedanigheidenvoorwelkeperiode
2. Desoortenvangegevensdiebeschikbaarzijnbijiedereactor
3. De soorten van gegevens die de actor nodig heeft en gemachtigd is te ontvangen van
andereactorenomzijnopdrachtterealiseren.98
1.2. Onderzoekvoordekennis,deconceptieenhetbeheervandesocialezekerheid
84. DeKruispuntbankverzameltsocialegegevensbijdeinstellingenvansocialezekerheid,slaat
zeop,voegtzesamenendeeltzemeeaandepersonendiezenodighebbenvoorhetverrichtenvan
onderzoeken die nuttig zijn voor de kennis, de conceptie en het beheer van de sociale zekerheid.
Voor zover deze mededeling betrekking heeft op anonieme gegevens dient de afdeling sociale
zekerheidvanhetsectoraalcomitévandesocialezekerheidenvandegezondheidvoorafeenadvies
teverlenen,behalveindiendemededelingwordtverrichtaandeMinistersdiedesocialezekerheid
onder hun bevoegdheid hebben, deWetgevende Kamers en de openbare instellingen van sociale
zekerheid.99Dekruispuntbankkandiegegevenseveneensgebruikenvoorhetbepalenvandegroep
van onderzoek die worden verricht aan de hand van een bevraging van de proefpersonen. Deze
bevraging geschiedt in principe door de Kruispuntbank in opdracht van de uitvoerder van het
onderzoek,zonderdatsocialegegevensvanpersoonlijkeaardmetbetrekkingtotdeproefpersonen
aan de uitvoerder van het onderzoekwordenmedegedeeld na advies van de afdeling gezondheid
vanhetsectoraalcomitévandesocialezekerheidenvandegezondheid.100
85. Belangrijkomtevermeldenisdatartikel5§3WetSocialeKruispuntbankdeKruispuntbank
aanschouwdals een intermediaireorganisatie zoalsdezewerdgedefinieerd indeWetVerwerking
Persoonsgegevens waardoor deze wet integraal van toepassing is op de werking van de
Kruispuntbank.OpdeWetVerwerkingPersoonsgegevenswordterverderdieperingegaan.101
§2.Beschermingsmaatregelen
98J.PUT,Praktijkboeksocialezekerheid:voordeondernemingenendesocialeadviseur.,Mechelen,Kluwer,2007,18.99Artikel5§1WetSocialeKruispuntbank100Artikel5§2WetSocialeKruispuntbank101Infranr.91e.v.blz33.
32
2.1. Algemenemaatregelen
86. Informatiemag slechtsworden ingezameld door de actoren van de sociale zekerheid voor
welbepaaldedoeleindenenindematedatzeproportioneel ismetdezedoeleinden.Deinformatie
moetwordeningezameldzodichtmogelijkbijdeauthentiekebronenmoetvolgenseenvastgelegde
taakverdeling eenmalig gevalideerd worden. De informatie mag niet worden opgevraagd bij een
anderebrondandezewaardeinformatievoorheteerstgecreëerdwerd.102
87. Verbeteringen en verwijderingen van persoonsgegevens, verricht op verzoek van de
betrokkene, worden door de betrokken instellingen van sociale zekerheid meegedeeld aan de
Kruispuntbank Sociale Zekerheid, die ze op haar beurt meedeelt aan de instellingen van sociale
zekerheid die de verbeterde of verwijderde persoonsgegevens volgens het verwijzingsrepertorium
bewaren.103
2.2. Veiligheidsstructuur
88. BelangrijkisdatdeKruispuntbankendeinstellingenvansocialezekerheidverplichtzijnom
allemaatregelentetreffenomeenperfectebewaringvandesocialegegevensvanpersoonlijkeaard
teverzekeren.104Ditwilconcreetzeggendatdepersonendietussenkomenindetoepassingvande
socialezekerheidenkelmededelingkunnenbekomenvandesocialegegevensvanpersoonlijkeaard
diezijnodighebben,gedurendedetijddiezenodighebbenvoordezetoepassing.Zezijnerooktoe
gehoudenmaatregelen te treffenomhetvertrouwelijkkaraktervandegegevens teverzekerenen
omdeervoortezorgendatzeuitsluitendwordenaangewendvoordedoeleindenvastgelegddoorof
krachtens de wet op de Sociale Kruispuntbank of voor het vervullen van hun wettelijke
verplichtingen.105
89. Omdeveiligheidvandesocialegegevensteverhogendient iedereinstellingvandesociale
zekerheid alsook de Kruispuntbank zelf, een veiligheidsconsulent aan te duiden. De identiteit van
dezepersoonmoetookwordenmedegedeeldaanhetSectoraalComitévandesocialezekerheiden
degezondheid.106Dezepersoonstaat in,methetoogopdeveiligheidvandesocialegegevensdie
doorzijninstellingwordenverwerktofuitgewisseldenmethetoogopdevoordebeschermingvan
depersoonlijkelevenssfeervanpersonenopwiedezesocialegegevensbetrekkinghebben,voorhet102J.PUT,Praktijkboeksocialezekerheid:voordeondernemingenendesocialeadviseur.,Mechelen,Kluwer,2007,19.103J.PUT,Praktijkboeksocialezekerheid:voordeondernemingenendesocialeadviseur.,Mechelen,Kluwer,2007,19.104Artikel22WetSocialeKruispuntbank105Artikel23WetSocialeKruispuntbank106Artikel24WetSocialeKruispuntbank
33
verstrekkenvandeskundigeadviezenaandepersoonbelastmethetdagelijksebestuur.Verderzal
hij instaan voor het uitvoeren van opdrachten die hem door de persoon belastmet het dagelijks
bestuurworden vertrouwd.Voorde veiligheidsconsulent vandeKruispuntbank is eenbijkomende
opdrachtvoorzien,namelijkdeskundigeadviezenoverdeveiligheidvanhetnetwerkverstrekken.107
2.3. Gezondheidsgegevens
90. Er is als laatste een belangrijke rol toegewezen aan het Sectoraal Comité van de sociale
zekerheidenvandegezondheidwatbetreftdegezondheidsgegevens.Hetbehandelen,uitwisselen
enbewaren van gezondheidsgegevens gebeurt onderhet toezicht ende verantwoordelijkheid van
eengeneesheer;diensidentiteitwordtmeegedeeldaanditSectoraalComité.108
Afdeling4:WetVerwerkingPersoonsgegevens
§1.Evolutie
91. Problemenmetbetrekkingtotdebeschermingvandepersoonlijkelevenssfeerzijnaanhun
opmarsbegonnensindsde jaren ’60.Toenbegonnendeeerstecomputersopdemarkt tekomen.
Eenveelgebruiktetoepassingvandezecomputerswas immershetaanleggenvandatabanken.Op
dezemanierkondenpersoonsgegevensefficiëntwordenopgeslagen. Vooral inde jaren ’80kwam
dezetrendexplosiefop.
92. In beginsel is dezeevolutie een goede zaak.Geautomatiseerde gegevensverwerkingmaakt
eenbetereorganisatievandeadministratiemogelijk,tiltdedienstverleningopeenhogerniveauen
bevorderteenvloteconomischverkeer.109Dochzijnaandezeevolutiesbelangrijkevalkuilentoete
schrijven.Zobestaathetgevaardathetindividugeencontrolemeerheeftoverwelkegegevensmet
betrekkingtotzijnpersoonwordendoorgegevenaanwie,doorwieenmetbetrekkingtotwelkdoel.
93. Vooralvanuitinternationaalrechtelijkperspectiefwarenerwetgevendeinitiatieventevinden
om de bescherming van de privacy te garanderen. In dit opzicht heeft de Raad van Europa een
belangrijkerolgespeeld.MaarookbinnendeOESO110waseraandachtvoordebeschermingvande
persoonlijke levenssfeer, meer specifiek in combinatie met het grensoverschrijdend verkeer van
107Artikel25WetSocialeKruispuntbank108 J.PUT,Praktijkboek sociale zekerheid: voordeondernemingenende socialeadviseur.,Mechelen,Kluwer,2007,20.Enartikel26WetSocialeKruispuntbank109W.VANEECKHOUTTE,“Deverwerkingvanpersoonsgegevens:achtergrondenkrachtlijnen.”,B.T.S.Z.1993,199.110OrganisatievoorEconomischeSamenwerkingenOntwikkeling
34
persoonsgegevens111.Belgiëaanvaarddeditenalhoewelhetgingomeenniet‐bindenderichtlijn,gaf
het onderschrijven ervan toch blijk van het door België op het internationale forum aangegane
engagement.
94. Uitwatvoorafgaatblijkdatersindshetbeginvande jaren ’80duidelijkeen internationale
consensusbestondomwettelijkemaatregelen tenemen inverbandmeteenaantalbasisprincipes
vandebeschermingvanpersoonsgegevens.OmdatBelgiëzichwelaanslootbijdieconsensus,maar
wettelijkemaatregelenuitbleven,geraaktehetmeerenmeergeïsoleerdvanzijnpartners.Meeren
meerwerdBelgiëbeschouwdalseensoortgegevensparadijs,metallenadeligegevolgenvandien:de
economischepartnersvanhetlandstondennietzeldenweigerachtigtegenovergegevensoverdracht
naar een land zonder wettelijke bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Toch liet een
wettelijkeregelingnogtot1992opzichwachten.112
95. Uiteindelijk kwam in 1992 de Wet Verwerking Persoonsgegevens113 (WVP) tot stand.
Uiteindelijkwerddezewet in1998114gewijzigdtotdetekstdiehijvandaagdedagnog is.Ditnaar
aanleidingvandePrivacyrichtlijndie toendertijdwerduitgevaardigd. In2001werduiteindelijkeen
KoninklijkBesluit115uitgevaardigddiedezewetinwerkinglietkomen.
96. DeWetVerwerkingPersoonsgegevensisdealgemenebasiswetdievantoepassingisopelke
verwerkingvanpersoonsgegevens.DithoudtindatdieWetVerwerkingPersoonsgegevenssubsidiair
moet toegepast worden indien een specifieke sectorale regeling over verwerking van
persoonsgegevens,zoalsdeWetopdeKruispuntbank,niettoepasselijkisofeenbepaaldrechtspunt
niet regelt. De sectorale wetgeving mag bovendien niet strenger zijn dan de Wet Verwerking
Persoonsgegevens.116
97. Opgebeurtenissenofhandelingendieinwerkenopdepersoonlijkelevenssfeer,maarwaarbij
geen persoonsgegevens worden opgenomen in een bestand, is de wet niet van toepassing. Voor
111H.FRANKEN,e.a.,Rechtencomputer.,Deventer,Kluwer,2004,340.112W.VANEECKHOUTTE,“Deverwerkingvanpersoonsgegevens:achtergrondenkrachtlijnen.”,B.T.S.Z.1993,200.113Wetvan8december1992totbeschermingvandepersoonlijkelevenssfeer,B.S.18maart1993.114Wet van 11 december 1998 tot omzetting Richtlijn nummer 95/46 van 24 oktober 1995 betreffende debescherming van natuurlijke personen in verbandmet de verwerking van persoonsgegevens,B.S. 3 februari1999.115 K.B. van 13 februari 2001 ter uitvoering van de wet van 8 december 1992 tot bescherming van depersoonlijkelevenssfeertenopzichtevandeverwerkingvanpersoonsgegevensbepaaldop1september2001,B.S.13maart2001.116 F. BALLEGEER, “Mag een ziekenfonds de gezondheidsgegevens die het verwerkt zomaar gebruiken voorgerichteinformatieveledencommunicatie?”,T.Gez.2003‐04,afl.5,295.
35
deze zaken biedt de wet geen concrete gedragsregels of waarborgen, wat niet uitsluit dat de
persoonlijkelevenssfeeropeenanderewijzebeschermdkanworden.117
§2.Toepassingsgebiedrationemateriae
2.1. Persoonsgegevens
98. De omschrijving van wat onder persoonsgegevens dient te worden verstaan is cruciaal
aangezien ze iets verteld over hetmaterieel toepassingsgebied van dewet. Dewet is slechts van
toepassing indien het gaat om persoonsgegevens. Anonieme gegevens zullen bijgevolg niet onder
hettoepassingsgebiedvandezewetvallen.
99. Als persoonsgegeven wordt iedere informatie betreffende een geïdentificeerde of
identificeerbarenatuurlijkepersoonverstaan.Alsidentificeerbaarwordtbeschouwdeenpersoondie
directofindirectkanwordengeïdentificeerd,metnameaandehandvaneenidentificatienummerof
vanéénofmeer specifiekeelementendiekenmerkendzijnvoor zijnofhaar fysieke, fysiologische,
psychische,economische,cultureleofsocialeidentiteit.118
100. De Belgische wetgever interpreteert het begrip persoonsgegevens erg ruim, namelijk als
informatiebetreffendeeenpersoonwordt[…]alspersoonsgegevenbeschouwdzolangiemandnog
in staat is om, met welk redelijkerwijs inzetbaar middel ook, te achterhalen op welk individu de
informatiebetrekkingheeft.119
101. Door de ruime interpretatie van het begrip ‘persoonsgegevens’ worden gecodeerde
persoonsgegevenssteedsalspersoonsgegevensbeschouwd,niettegenstaandehetfeitdatenkelde
houder van de codeersleutel tot de identificatie van de betrokkenen kan komen.120 Dit vloeit
logischerwijzevoortuitdeinterpretatievanhetbegrip‘persoonsgegevens’:dehoudervandesleutel
117P.GEENS,“Werkenmetvertrouwelijkegegevensindewelzijnssector.”,in:Socialebeschermingopnieuwepaden:LiberMémorialisBéatriceVanBuggenhout,Leuven,AcademiaPress,2003.181.118Artikel1§1WetVerwerkingPersoonsgegevens119 Wetsontwerp van 20 mei 1998 tot omzetting van de Richtlijn 95/46/EG van 24 oktober 1995 van hetEuropees Parlement en de Raad betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met deverwerkingvanpersoonsgegevensenbetreffendehetvrijverkeervandiegegevens,Parl.St.Kamer1997‐98,nr.1566/1,12.120 Wetsontwerp van 20 mei 1998 tot omzetting van de Richtlijn 95/46/EG van 24 oktober 1995 van hetEuropees Parlement en de Raad betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met deverwerkingvanpersoonsgegevensenbetreffendehetvrijverkeervandiegegevens,Parl.St.Kamer1997‐98,nr.1566/1,12.“Ookdegecodeerdeinformatiewaarbijdoordeverantwoordelijkevoordeverwerkingzelfnietkannagegaanwordenopelkindividudeinformatiebetrekkingheeft,vermitshijnietinhetbezitisgesteldvande daarvoor noodzakelijke sleutels, wordt derhalve beschouwd als persoonsgegevens beschouwd indien deidentificatienogdooriemandanderskanverrichtworden.”Dewetgeververwijsthieropimplicietewijzenaardezecodeersleutel.
36
beschikt immers over een eenvoudigmiddel om de gecodeerde persoonsgegevens te decoderen,
zodat eenpersoonover redelijkerwijze inzetbaremiddelenbeschikt omde gecodeerde informatie
aaneennatuurlijkepersoontoetewijzen.Degecodeerdepersoonsgegevensvoldoenbijgevolgniet
aandedefinitievananoniemegegevens.121
2.2. Verwerking
102. Onder verwerking wordt verstaan elke bewerking of elk geheel van bewerkingen met
betrekking tot persoonsgegevens, al dan niet uitgevoerd met behulp van geautomatiseerde
procédés, zoals het verzamelen, vastleggen, ordenen, bewaren, bijwerken, wijzigen, opvragen,
raadplegen, gebruiken, verstrekken door middel van doorzendingen verspreiden of op enigerlei
andere wijze ter beschikking stellen samenbrengen, met elkaar in verband brengen, alsmede het
afschermen, uitwissen of vernietigen van persoonsgegevens.122 Met andere woorden: elke
manipulatie of verandering van gegevens kan worden beschouwd als een verwerking van
persoonsgegevens.
103. Impliciet maakt de Wet (WVP) een onderscheid tussen een primaire en een secundaire
verwerking,doorhetbegrip‘latereverwerking’optenemen.Hetbegriplaterverwerkingheeftniet
zozeerbetrekkingophetogenblikofhetaantalvandebewerkingen,maardienteerderinhetlicht
vanhetfinaliteitsbeginseltewordengeïnterpreteerd.Indatgevalzijnertweemogelijkheden.Indien
deverdereverwerkingverenigbaarismethetoorspronkelijkedoeleinde,iszijgeoorloofdvanuithet
finaliteitsbeginsel. Indiendeverwerkingnietverenigbaar ismethetoorspronkelijkedoeleinde,kan
zijinbeginselnietwordenverricht.123
2.3. Bestand
104. Artikel 1 §3 WVP omschrijft de term bestand als “elk gestructureerd geheel van
persoonsgegevens die volgens bepaalde criteria toegankelijk zijn, ongeacht of dit geheel
gecentraliseerddanwelgedecentraliseerdisofverspreidopeenfunctioneelofgeografischbepaalde
wijze.” Daarbij moet een dubbele voorwaarde vervuld zijn: de persoonsgegevens moeten
gestructureerd zijn volgenspersoonscriteria endie criteriamoetenbedoeld zijn omde toegang te
vergemakkelijken.Bijgevolg iseendossierdat louterchronologisch isgestructureerd,geenbestand
121 J. VANDENDRIESSCHE, “De verwerking van persoonsgegevens voor historische, statistische enwetenschappelijkedoeleinden.”,T.B.B.R.2006,afl.9,535.122Artikel1§2WVP123 J. VANDENDRIESSCHE, “De verwerking van persoonsgegevens voor historische, statistische enwetenschappelijkedoeleinden.”,T.B.B.R.2006,afl.9,535‐536.
37
indezinvandewet:deraadplegingofmededelinghiervanzal,indemateditnietgeautomatiseerd
gebeurtdanooknietonderdetoepassingvandewetvallen.124
105. Overhetaldanniet toepasselijkzijnvandewetopeendossierofeenbestand isalmenig
artikelverschenen.Dewethanteertdetermbestandendezestaathaaksopdetermdossierwaarop
dewet niet van toepassing is. Deze problematiekwordt nog versterkt aangezien in de praktijk de
termbestandendossierdoorelkaargebruiktworden.Striktgenomenmoethetzoalseerdergezegd
omeenstructureringvanpersoonsgegevensgaan.
106. Niettemin is het aangewezen om er vanuit te gaan, ook al werktmen hoofdzakelijk, zelfs
uitsluitend,metdossiers,datdewetvantoepassing is.Bijeventueleproblemen(betwistingenmet
debetrokkenenofhettoezichtsorgaan)kanmendannogargumenterendatvanuitjuridischoogpunt
dewetnietvantoepassingis.Overigensbevatdezewet‐enditwordtdikwijlsoverhethoofdgezien
–ookheelwatgoedebepalingendiebijelkevormvangegevensverwerking,ookindossiers,dienen
tewordennageleefd.125ROBBEN126meentindezelfdezindatheelwatgegevensverzamelingendiein
het dagelijks taalgebruikof zelfs in anderewetteksten als ‘dossier’wordenbestempeldbestanden
blijkentezijnindezinvandeWetVerwerkingPersoonsgegevens.Zostelthijalsvoorbeelddathet
patiëntendossier,opgelegddoordeartikelen15en17quatervandewetvan7augustus1987opde
ziekenhuizen (Ziekenhuiswet), dat bestaat uit het medisch en het verpleegkundig dossier, juist
verplichtwordtgesteldomeensystematischebehandelingvandepatiëntenmogelijktemaken.
§3.Toepassingsgebiedrationepersonae
107. Hierzalgetrachtwordenomweertegevenopwiedegegevensbetrekkinghebbenopdatde
beschermingsregeling toepasselijkzouzijn.Devraagopwiedegegevensvantoepassingzijnopdat
debeschermingsregelingtoepasselijkzouzijn,werdreedshogerbehandeld.127
108. Als er persoonsgegevens worden verwerkt is er steeds een verantwoordelijke van de
verwerking, dit is denatuurlijkepersoonof de rechtspersoondiehetdoel endemiddelen vande
verwerking bepaalt.128 Meestal zullen het doel en de middelen worden vastgelegd door dezelfde
124D.DEBOT,“Degevolgenvandewetvan11december1998voordeverwerkingvanpersoonsgegevensinhetalgemeenenvoorhetnotariaatinhetbijzonder.”,Not.Fisc.M.2000,37.125D.DEBOT,“Degevolgenvandewetvan11december1998voordeverwerkingvanpersoonsgegevensinhetalgemeenenvoorhetnotariaatinhetbijzonder.”,Not.Fisc.M.2000,37.126 F. ROBBEN, “De gevolgen van de Wet Verwerking Persoonsgegevens voor de sector van degezondheidszorg.”,T.Gez.2006,255.127Supranr.98e.v.blz35.128 Artikel 1 §4 WVP: “onder ‘verantwoordelijke voor de verwerking’ wordt de natuurlijke persoon of derechtspersoon,defeitelijkeverenigingofhetopenbaarbestuurverstaandiealleenofsamenmetanderenhetdoelendemiddelenvoordeverwerkingvanpersoonsgegevensbepaalt.Indienhetdoelendemiddelenvoorde
38
persoon. Als niet dezelfde (rechts)persoon daartoe bevoegd is, wordt algemeen aanvaard dat de
voorkeur moet worden gegeven aan diegene die het doel bepaalt. Dit sluit het best aan bij de
praktijkenbijdebeoogdebescherming.129
109. Zo zal een ziekenhuis als rechtspersoon doorgaans de houder van het bestand zijn met
betrekkingtotdeverwerkingendie inhaarschootwordenverricht.Het is immerhetziekenhuisen
bijvoorbeeldnietdedirecteur,dehoofdgeneesheerofdeonderscheidenziekenhuisgeneesheren,die
de beslissingsbevoegdheid heeft met betrekking tot de doeleinden waarvoor persoonsgegevens
worden verwerkt. Er dient wel te worden opgemerkt dat voor de verwerking van medische
persoonsgegevensspecifiekwordtvoorzienindeverplichtingvandehoudervanhetbestandomeen
beoefenaar van de geneeskunst aan te duiden die de verantwoordelijkheid heeft en het toezicht
uitoefent op dergelijke verwerkingen, en in het bijzonder vastlegt welke personen welke
bewerkingenmetbetrekkingtotdegegevensmogenuitvoeren.Hetisdusperfectdenkbaardathet
ziekenhuis, en meer bepaald de beheerder, geen toegang heeft tot alle persoonsgegevens die
voorkomeninverwerkingenwaarvanhethouderis.130
110. Indiendeverwerkinggebeurtdooreenaangesteldevandeverantwoordelijke,indepraktijk
meestaleenwerknemer,dansprekenwevaneen‘verwerker’indezinvanartikel1§5WVP.Ditisde
natuurlijke persoon, rechtspersoon, feitelijke vereniging of het openbaar bestuur die ten behoeve
van de voor de verwerking verantwoordelijke persoonsgegevens verwerkt, met uitsluiting van de
personendieonderrechtstreeksgezagvandeverantwoordelijkevoordeverwerkinggemachtigdzijn
omdegegeventeverwerken.
111. Erzalooksprakezijnvaneenverwerker indiendeverantwoordelijkebeslisteenberoepte
doen op een derde voor de verwerking van de persoonsgegevens. Dit kan bijvoorbeeld ook een
sociaalsecretariaatzijnmetbetrekkingtotdeloonadministratie.
verwerking door of krachtens eenwet, een decreet of een ordonnantie zijn bepaald, is de verantwoordelijkevoordeverwerkingdenatuurlijkepersoon,derechtspersoon,defeitelijkeverenigingofhetopenbaarbestuurdiedoorofkrachtensdewet,hetdecreetofdeordonnantiealsdevoordeverwerkingverantwoordelijkewordtaangewezen.”129D.DEBOT,“Degevolgenvandewetvan11december1998voordeverwerkingvanpersoonsgegevensinhetalgemeenenvoorhetnotariaatinhetbijzonder.”,Not.Fisc.M.2000,38.130 F. ROBBEN, “De gevolgen van de Wet Verwerking Persoonsgegevens voor de sector van degezondheidszorg.”,T.Gez.1994,257‐258.
39
§4.Plichtenvandehouder
112. De Wet Verwerking Persoonsgegevens131 zegt dat elke verwerking van persoonsgegevens
eerlijk en rechtmatig moet zijn. Een verwerking zal dus moeten gebeuren volgens de wettelijke
bepalingen. Telkens eenwettelijke bepalingwordt overtreden of al niet wordt nageleefd zalmen
spreken van een onrechtmatige verwerking. Een belangrijk gevolg hierbij is dat wanneer de
betrokkene schade kan aantonen door deze onrechtmatige verwerking, hij de verantwoordelijke
aansprakelijkkanstellen.132Hieronderwordendebelangrijkstebasisbeginselenbesprokenwaarmee
moetwordenrekeninggehouden.
§5.Finaliteitsbeginsel133
113. Artikel 4 §1, 2° WVP134 wordt door menig auteur aanzien als de hoeksteen van de Wet
Verwerking Persoonsgegevens. Dit beginsel houdt in dat het doeleinde van de verwerking
aangegeven en omschreven moet zijn. Op die manier kan worden nagegaan of de verdere
verwerkingvandegegevensverenigbaarismetdatdoeleinde.M.a.w.devastgesteldedoeleindenin
hoofdevandeverantwoordelijkebepalenwatmenmetdeverkregenpersoonsgegevensverderkan
enmagdoen.135
114. Het finaliteitsbeginsel omvat drie aspecten. (1) Het doeleinde van de gegevensverwerking
moet specifiekomschrevenzijn.Dithoudt indathetdoeleinde zodanigmoetwordenomschreven
dat het voor elkeen, in het bijzonder de gemiddelde burger, begrijpelijk is wat het doeleinde
inhoudt.136(2)Hetdoeleindemoetgerechtvaardigdennietovermatigzijn(proportioneel).Dithoudt
in dat het doeleinde van de gegevensverwerking de rechten en vrijheden van de betrokkene niet
zonderwettigeofgerechtvaardigderedenennietopovermatigewijzemagschenden.Hetdoeleinde
van een verwerking van gezondheidsgegevens zal bijvoorbeeld pas gerechtvaardigd zijn als het
beantwoordt aan artikel 7 van de Wet Verwerking Persoonsgegevens en als de verwerking niet
131Artikel4WVPgeefteenopsommingvandevoorwaardenwaaraandeverwerkingconformdienttezijn.132Elkeovertredingkaninaanmerkingkomenalsfout.Deverantwoordelijkezalzichenkelkunnenontrekkendoorhetbewijste leverendatdegemaaktfoutnietaanhemkanwordentoegerekend.Zieook infranr.375e.v.blz127.133Somswordtookdetermdoelmatigheidsbeginselgebruikt.134“voorwelbepaalde,uitdrukkelijkomschrevenengerechtvaardigdedoeleindentewordenverkregenennietverder te worden verwerkt op een wijze die, rekening houdend met alle relevante factoren, met name deredelijke verwachtingen van de betrokkene enmet de toepasselijke wettelijke en reglementaire bepalingen,onverenigbaar is met die doeleinden. Onder de voorwaarden vastgesteld door de Koning na advies van deCommissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer,wordt verdere verwerking van de gegevensvoorhistorische,statistischeofwetenschappelijkedoeleindennietalsonverenigbaarbeschouwd.”135D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,117.136 F. BALLEGEER, “Mag een ziekenfonds de gezondheidsgegevens die het verwerkt zomaar gebruiken voorgerichteinformatieveledencommunicatie?”,T.Gez.2003‐04,afl.5,295.
40
verder reikt dan voor de verwezenlijking van het doel noodzakelijk is.137 (3) Het finaliteitsbeginsel
impliceert een vereiste dat gegevens niet verder mogen worden verwerkt op een wijze die
onverenigbaar138 ismet de doeleinden.139 Waar het vroegere artikel 5 voor dewetswijziging van
1998 zich ertoe beperkte te bepalen dat persoonsgegevens slechts “voor (…)wettige doeleinden”
mochtenwordenverwerkt,zonderditopenigemaniertoetelichtenofteconcretiseren,wordthet
algemenebeginseldatvervatisinhetnieuweartikel4,nuverdergeconcretiseerddoorartikel5WVP
dateenaantalgevallenaangeeftwaarindeevenredigheidsregelaprioriwordtnageleefd.Algemeen
wordt aanvaard dat een wettig doeleinde een verband moet hebben met de maatschappelijke
activiteitvandeverantwoordelijkevoordeverwerking.140
115. Een verwerking voor een onverenigbaar doeleinde houdt in dat de verantwoordelijke de
betrokkenezalmoeteninformeren.Artikel9WVPbepaaltdatdebetrokkenerechtheeftomonder
meer de doeleinden van de verwerking te kennen. Aangezien een verwerking voor een
onverenigbaardoeleindeeenverwerkinginhoudtvooreennieuwdoeleindezaldeverantwoordelijke
de betrokkene opnieuw moeten inlichten over de diverse aspecten van de verwerking zoals
omschreven in artikel 9 van de Wet Verwerking Persoonsgegevens. Deze kennisgeving dient te
gebeurenvoorafgaandelijkaandeverwerking.141
§6.Toelaatbaarheidsvereisten
116. Persoonsgegevens mogen slechts verwerkt worden in bepaalde gevallen. Deze gevallen
wordenzoalseerdervernoemdopgesomdinartikel5WVP.Ditartikel isenormbelangrijk.Aanheft
artikel5WVPzegtdatpersoonsgegevens“slechts”mogenverwerktwordeninbepaaldegevallen.Er
kan dus gesteld worden dat de Wet vanuit het principe vertrekt dat iedere verwerking van
persoonsgegevensprincipieelisverbodentenzijzevoldoenaandegevallenzoalsbepaaldinartikel5
WVP.
117. De toelaatbaarheidscriteria zoals bepaald door artikel 5 WVP zijn onder andere de
ondubbelzinnige toestemming van de betrokkene, indien de verwerking noodzakelijk is voor het
137 F. BALLEGEER, “Mag een ziekenfonds de gezondheidsgegevens die het verwerkt zomaar gebruiken voorgerichteinformatieveledencommunicatie?”,T.Gez.2003‐04,afl.5,295.138Eenvoorbeeldvaneenonverenigbaardoelisbijvoorbeeldiemanddieeenmedischeinlichtingenficheinvultinhetkadervanzijndeelnameaaneenvakantiegeorganiseerddoorhetziekenfonds.Hetdoelvandezeficheisomadequatehulptekunnenbiedendoordebegeleidersindienerzichietszouvoordoentijdensdievakantie.Hetziekenfondskannadevakantiedezegegevensnietgebruikenomuit temakenofzijaandebetrokkenebijvoorbeeldeenhospitalisatieverzekeringzaluitkeren.139D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,117.140D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,118.141 F. BALLEGEER, “Mag een ziekenfonds de gezondheidsgegevens die het verwerkt zomaar gebruiken voorgerichteinformatieveledencommunicatie?”,T.Gez.2003‐04,afl.5,296.
41
sluiten of uitvoeren van een overeenkomst waarbij de betrokkene partij wil worden, wettelijke
verplichtingwaaraandeverantwoordelijkevoordeverwerkingisonderworpen,indiendeverwerking
noodzakelijk is voor een vitaal belang, enz… BALLEGEER142 stelt dat om toegelaten te zijn, de
verwerking over een noodzakelijk karakter dient te beschikken. Indien de verwerking alleenmaar
nuttigofinteressantis,wordtnietvoldaanaanhettoelaatbaarheidsvereistevanartikel5WVP.
§7.Verwerkingvangezondheidsgegevens
118. Artikel 7 WVP is het sleutelartikel voor het werken met en verwerken van
gezondheidsgegevens. Artikel 7 §1 laat er geen twijfel over bestaan: “De verwerking van
persoonsgegevens die de gezondheid betreffen, is verboden”. Doch dit principe is niet absoluut.
Artikel 7 §2 somt echter een limitatief aantal gevallen op waarin verwerking van
gezondheidsgegevens kanworden toegelaten. Artikel 7 §3 op haar beurt voorziet in het opleggen
vanbijzondervoorwaardenwaaraandeverwerkingvangezondheidsgegevensmoetvoldoen.Artikel
7 §4 en §5 voorzien dan weer dat de gegevens moeten worden verwerkt onder de
verantwoordelijkheid van een beroepsbeoefenaar en deze gegevens mogen enkel worden
ingezameldbijdebetrokkenezelf.
7.1. Definitie
119. De wet zegt dat gezondheidsgegevens moeten worden aanzien als gegevens die de
gezondheid betreffen.143 Hieruit kan men afleiden dat gegevens waaruit de gezondheidstoestand
alleenblijkt,maarnietalsdusdanigbetrekkingheeftopdegezondheid,nietonderhet regimevan
artikel7WVPvalt.
120. DE BOT144 omschrijft, rekening houdend met de bewoordingen van de wet, het begrip
gezondheidsgegevens als volgt: “alle persoonsgegeven die de vroegere, huidige of toekomstige
fysiekeofpsychischegezondheidstoestandvandebetrokkenebetreffen.”Degegevensmoetendus
rechtstreeksbetrekkinghebbenopdegezondheid(stoestand)vandebetrokkene.Indienditniethet
geval is, en de gezondheidstoestand pakweg alleen maar kan worden afgeleid, is het geen
gezondheidsgegeven.145Belangrijkisdatondergezondheidsgegevensnietalleenmedischegegevens
sensustrictowordenverstaan.Anderepersoonsgegevensmetbetrekkingtotdegezondheidinruime
142 F. BALLEGEER, “Mag een ziekenfonds de gezondheidsgegevens die het verwerkt zomaar gebruiken voorgerichteinformatieveledencommunicatie?”,T.Gez.2003‐04,afl.5,296.143Artikel7WetVerwerkingPersoonsgegevens144D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,154‐155.145 Zijn bijvoorbeeld wel gezondheidsgegevens: de medische verslagen die de graad van medischearbeidsongeschiktheidmotiverenendeaanvragentotterugbetalingvanmedischeprestatiesofdiensten.
42
zin, zoals bijvoorbeeld resultaten van psychologische testen of interviews, verslagen van
psychotherapeutischesessies,rapportenvanmaatschappelijkwerkers,enz…wordenindezecontext
alsgegevensbetreffendedegezondheidbeschouwd.146
7.2. Wettelijk bepaalde uitzonderingen op het absoluut verwerkingsverbod vangezondheidsgegevens
121. Inprincipeisdeverwerkingvangezondheidsgegevensverboden.Tochheeftdewetgeverin
artikel 7 §2 WVP een elftal uitzonderingen147 geformuleerd waardoor de verwerking van
gezondheidsgegevenseenlegaalkarakterkrijgt.
7.2.1. Algemeneuitzonderingen
7.2.1.1. Schriftelijketoestemming148122. Eerstenvooralkandeschriftelijketoestemmingvandebetrokkeneeengrondopleverenom
overtegaantotverwerkingvangezondheidsgegevens.
Essentieelbijdezeuitzonderingisdatdetoestemmingvrijdientgeventezijn.Ditbeginselkanonder
druk komen door allerlei nieuwe technologische toepassingen die het de patiënten gemakkelijker
kan maken om over hun gezondheidsgegevens te beschikken. Hierdoor neemt de kans toe dat
derden, in het bijzonder een werkgever, druk gaan uitoefenen op de betrokkenen om hen die
gezondheidsgegevens te overhandigen. Mede daarom is voorzien dat bij Koninklijk Besluit kan
bepaald worden dat de schriftelijke toestemming het verbod tot verwerking niet ongedaan kan
maken.Vandezemogelijkheidisgebruikgemaaktinartikel27vanhetuitvoeringsbesluit.Indiende
verwerkingvangezondheidsgegevensuitsluitendistoegestaandoordeschriftelijketoestemmingvan
debetrokken,iszeverbodenindiendeverantwoordelijkedehuidigeofpotentiëlewerkgevervande
betrokkeneisofindiendebetrokkenezichtenaanzienvandeverantwoordelijkeineenafhankelijke
positie bevindt, behalve wanneer de verwerking erop gericht is de betrokkene een voordeel te
verstrekken.149
146KBnr.13van12maart1996,B.S. 15maart1996,5805. zoalsgeciteerddoorD.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,155.147Dezewordenopgesomdinartikel7§2a)–k)WetVerwerkingPersoonsgegevens148Artikel7§2a)WetVerwerkingPersoonsgegevens149D.DEBOT,PrakijkgidsV.Z.W.:Deverwerkingvanpersoonsgegevens.,Diegem,KLuwer,2002,79‐80.
43
123. Artikel26vanhetuitvoeringsbesluit150ophaarbeurtlegteenverplichtingopomeenlijstop
testellenvanpersonendietotdegezondheidsgegevenstoeganghebben.
7.2.1.2. Verplichtingenenrechtenmetbetrekkingtothetarbeidsrecht151124. Menmagtotverwerkingvangezondheidsgegevensovergaanindienditgebeurtmethetoog
op de uitvoering van de specifieke verplichtingen en rechten van de verantwoordelijke voor de
verwerkingmetbetrekkingtothetarbeidsrecht.
7.2.1.3. Verdedigingvanvitalebelangen152125. Deverwerking is toegelaten indiener vitalebelangenvandebetrokkeneof vaneenander
persoonophetspelstaanendezepersoonfysiekofjuridischnietinstaatisomzijntoestemmingte
geven.
126. Dezegrondzal indepraktijkweinigvoorkomen.Hetmoetgaanomeenzaakvan ‘levenof
dood’, waarbij er sprakemoet zijn van spoedeisendheid. Zomag een bedrijfsarts ingeval van een
ernstigbedrijfsongevalgegevensverstrekkenalsdatnoodzakelijkisvooradequatehulpverleningaan
eenzwaargewondewerknemer.153Indienaandespoedvereistenietwerdvoldaanzalmenopnieuw
detoestemmingvandebetrokkenenodighebbenomtotverwerkingtekunnenovergaan.
7.2.1.4. Gegevensdieduidelijkdoordebetrokkenezijnopenbaargemaakt154127. Indien de betrokkene de gegevens reeds zelf openbaar gemaakt had, is verwerking ervan
toegelaten. Belangrijk hierbij is wel dat de betrokkene ook effectief de intentie diende gehad te
hebbenomdezeopenbaartemaken.
7.2.1.5. Noodzakelijkvoordevaststelling,uitoefeningofverdedigingvaneenrechtin
rechte155128. Deverwerkingvangezondheidsgegevens is toegelaten indiendeverwerkingnoodzakelijk is
voordevaststelling,deuitoefeningofdeverwerkingvaneenrechtinrechte.Hetschoolvoorbeeld
hierbij iswanneer een arts zich zalmoeten verdedigen voor een rechterwanneer hij bijvoorbeeld
een medische fout heeft gepleegd of in gedingen waarbij beroep wordt gedaan op zijn
aansprakelijkheid.
150 K.B. van 13 februari 2001 ter uitvoering van de wet van 8 december 1992 tot bescherming van depersoonlijkelevenssfeertenopzichtevandeverwerkingvanpersoonsgegevensbepaaldop1september2001,B.S.13maart2001.151Artikel7§2b)WetVerwerkingPersoonsgegevens152Artikel7§2f)WetVerwerkingPersoonsgegevens153 J. TERSTEGGE, De nieuwe Wet bescherming persoonsgegevens: Handleiding voor de praktijk., Diegem,Kluwer,2000,30.154Artikel7§2h)WetVerwerkingPersoonsgegevens155Artikel7§2i)WetVerwerkingPersoonsgegevens
44
7.2.1.6. Verwerkingnoodzakelijkvoordoeleindenvanpreventievegeneeskundeofmedische
diagnose156129. De verwerking van gezondheidsgegevenswanneer dit noodzakelijk is voor doeleinden van
preventievegeneeskundeofmedischediagnose,hetverstrekkenvanzorgofbehandelingenaande
betrokkeneofeenverwant,ofhetbeheervandegezondheidsdienstenhandelendinhetbelangvan
debetrokkenelijktenigszinsevident.
130. Deze uitzondering op het verwerkingsverbod poogt tegemoet te komen aan de wens van
hulpverlenersomopeenvlottewijzeovergezondheidsgegevenstekunnenbeschikkeninhetkader
vanhulpverleningenmoethetdagdagelijksomgaanmetgezondheidsgegevensmogelijkmaken.157
131. Bijhetnaderbekijkenvandezebepaling valthetopdatereenviertaldoeleindenworden
onderscheiden,namelijk: (1)preventievegeneeskunde, (2)medischediagnose, (3) verstrekkenvan
zorgofbehandelingenaandebetrokkeneofeenverwanten(4)hetbeheervangezondheidsdiensten
handelend in het belang van de betrokkene. Met gezondheidsdiensten worden niet enkel
verzorgingsinstellingen bedoeld,maar ook instellingen van sociale zekerheid die gegevens over de
gezondheidmoetenverwerkeninhetkadervandeziekte‐eninvaliditeitsverzekering.158
7.2.1.7. Noodzakelijkvoorhetbeteugelenvaneenstrafrechtelijkeinbreuk159132. Deverwerkingvangezondheidsgegevensistoegelatenwanneerdeverwerkingnoodzakelijk
is voor het voorkomen van een concreet gevaar of voor de beteugeling van een bepaalde
strafrechtelijkeinbreuk.
7.2.2. Uitzonderingenomredenvanzwaarwegendalgemeenbelang
133. DePrivacyrichtlijnlaatdelidstatentoeom,omredenenvanzwaarwegendalgemeenbelang,
nog andere afwijkingen van het principiële verwerkingsverbod vast te stellen. In volgende
opgesomdeuitzonderingenishieraandoordeBelgischewetgevergevolggegeven.
‐ wanneer de verwerking noodzakelijk is voor de verwezenlijking van een doelstelling
vastgesteld door of krachtens de wet met het oog op de toepassing van de sociale
zekerheid.160
‐ wanneer de verwerking noodzakelijk is voor de bevordering en de bescherming van de
volksgezondheidmetinbegripvanbevolkingsonderzoek.161
156Artikel7§2j)WetVerwerkingPersoonsgegevens157NYS,H.,Geneeskunde,rechtenmedischhandelen.,Brussel,Story‐Scienta,1991,171.158D.DEBOT,PrakijkgidsV.Z.W.:Deverwerkingvanpersoonsgegevens.,Diegem,KLuwer,2002,81.159Artikel7§2g)Wetverwerkingpersoonsgegevens160Artikel7§2c)Wetverwerkingpersoonsgegevens
45
‐ Wanneer de verwerking om redenen van zwaarwegend algemeen belang verplicht wordt
doorofkrachtenseenwet,eendecreetofeenordonnantie.162
‐ wanneer de verwerking noodzakelijk is voor het wetenschappelijk onderzoek en verricht
wordt onder de voorwaarden vastgesteld door de Koning bij een inMinisterraadoverlegd
besluit,naadviesvandeCommissievoordebeschermingvandepersoonlijkelevenssfeer.163
Hierbijwordtondermeergedachtaandevermeldingvandedoodsoorzaakbijderegistratie
vaneenoverlijdeninderegistersvandeburgerlijkestand.164
7.3. Wettelijkewaarborgenbijdeverweringvangezondheidsgegevens
134. Artikel7heeft,naastdebijzondervoorwaardendiekrachtenshetartikelbijKoninklijkBesluit
kunnenwordengenomen,nogtweebijkomendevoorwaardendiemoetenwordennageleefdbijde
verwerkingvangezondheidsgegevens.Hetzijndeverwerkingonderdeverantwoordelijkheidvaneen
beroepsbeoefenaarindegezondheidszorgenverzamelingvandegegevensbijdebetrokkenezelf.
7.3.1. Verwerkingonderdeverantwoordelijkheidvaneenberoepsbeoefenaarindegezondheidszorg165
135. Dewet schrijft voor dat iedere verwerking van gezondheidsgegevens, voor zover ze vallen
onder de uitzonderingen van artikel 7 §2,moet gebeuren onder de verantwoordelijkheid van een
beroepsbeoefenaarvandegezondheidszorg.
136. Met beroepsbeoefenaars van de gezondheid worden bedoeld alle personen die in de
uitoefening van hun beroep gezondheidszorg verlenen aan anderen.166 In de wet wordt geen
opsomming gegeven van beroepen die in aanmerking komen om tot de omschrijving van
beroepsbeoefenaarindegezondheidszorgtekomen.WelheeftdewetgevervoorziendatdeKoning,
na advies van de Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer en bij een in
Ministerraadoverlegdbesluit,bepalenwelkecategorieënaandewettelijkeomschrijvingvoldoen.167
161Artikel7§2d)Wetverwerkingpersoonsgegevens162Artikel7§2e)Wetverwerkingpersoonsgegevens163Artikel7§2k)Wetverwerkingpersoonsgegevens164D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,161.165Artikel7§4Wetverwerkingpersoonsgegevens166M.v.T.bijhetwetsontwerptotomzettingvandeRichtlijn95/46/EGvan24oktober1995vanhetEuropeesParlementendeRaadbetreffendedebeschermingvannatuurlijkepersoneninverbandmetdeverwerkingvanpersoongegevensenbetreffendehetvrijverkeervandiegegevens,Pb.L.23november1995,afl.281,39.167Artikel7§4lid2Wetverwerkingpersoonsgegevens
46
137. Belangrijk te vermelden is dat op degenen die gezondheidsgegevens verwerken een
geheimhoudingsplicht rust.168 De wetgever koos ervoor om een nieuwe geheimhoudingsplicht
wettelijk te verankeren in de Wet Bescherming Persoonsgegevens. Deze nieuwe
geheimhoudingsplicht wordt ook strafrechtelijk gesanctioneerd169. Deze verplichting doet geen
afbreukaanandereverplichtingentotgeheimhouding,bijvoorbeeldkrachtenshetStrafwetboek,de
Deontologischeregelsofhetarbeidsreglement.Voorberoepsbeoefenaarsindegezondheidszorgdie
(ook)onderdetoepassingvanartikel458Sw.vallen,zalbijovertredingintoepassingvanderegels
vansamenloopenkeldezwaarstestrafwordenuitgesproken.170
138. Het is geen absoluut beginsel dat verwerking van gezondheidsgegevens steeds dienen te
wordenverwerktonderdeverantwoordelijkheidvaneenberoepsbeoefenaar.Indiendebetrokkene
schriftelijke toestemminggafof indiendeverwerkingnoodzakelijk is voorhet voorkomenvaneen
dringendgevaarofvoordebeteugelingvaneenbepaaldestrafrechtelijke inbreukgeldtdevereiste
van beroepsbeoefenaar niet. De reden hiervoor ligt vrij simpel. Indien deze uitzonderingen niet
zouden bestaan zou elke gezondheidsgegevensverwerking door een niet‐beroepsbeoefenaar
onmogelijkzijn.Tochisditinvelegevallenwelnoodzakelijkzoalsbijvoorbeeldineenjeugdbeweging,
ouders,school,advocaten,…
139. DE BOT171 wijst er op dat thans de tussenkomst van een beroepsbeoefenaar in de
gezondheidszorgnietmeerbeschouwdwordtalseenafdoendegrondomgezondheidsgegevens te
verwerken.Volgenshemisdetussenkomsteerderopgelegdalseenbijkomendevoorwaardeenniet
alseenzelfstandigevoorwaarde.Debasisregelisvolgenshemdatverwerkingalleenistoegelatenin
eenvandegevallenvoorziendoorartikel7§2WVPmetals(éénvande)bijkomendevoorwaarde(n)
dater‐inbeginsel–eenberoepsbeoefenaarindegezondheidszorgmoettussenkomen.
7.3.2. Gezondheidsgegevensmoetenwordeningezameldbijdebetrokkene172
140. De wet op de persoonsgegevens voorziet dat gezondheidsgegevens moeten worden
ingezameld bij de betrokkene. Toch zegt dat de wetgever dat inzameling via andere bronnen
toegelaten is indiendit inovereenstemming ismetdeparagrafendrieenviervanartikel7vande
wet en het moet bovendien noodzakelijk zijn voor de doeleinden van de verwerking of de
betrokkenemagnietinstaatzijnomdegegevenstebezorgen.
168Artikel7§4lid3Wetverwerkingpersoonsgegevens169Opdesanctioneringwordtverderuitvoerigingegaan.supranr.373e.v.blz127.170D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,163‐164.171D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,164.172Artikel7§5Wetverwerkingpersoonsgegevens
47
141. Dit beginsel moet verhinderen dat voor het verstrekken van zorg of behandelingen of in
andere omstandigheden gezondheidsgegevens over de betrokkene worden verzameld uit allerlei
bronnen, onder meer bij andere beroepsbeoefenaars van de gezondheidszorg, zonder dat de
betrokkenedaarenigecontroleoverheeft.Vanderegeldatgezondheidsgegevensbijdebetrokkene
moeten worden ingezameld, moet ook kunnen afgeweken worden, met name wanneer de
betrokkene,bijvoorbeeldomdathij incomateuzetoestand ineenziekenhuis isopgenomen,niet in
staat isomzelfdegezondheidsgegevenstebezorgenofwanneerhetopvragenuitanderebronnen
noodzakelijkisvoordedoeleindenvandeverwerking.173
§8.Verwerkingvangevoeligegegevens
142. Artikel 6 WVP definieert gevoelige persoonsgegevens als persoonsgegevens waaruit de
raciale of etnische afkomst, de politieke opvattingen, de godsdienstige of levensbeschouwelijke
overtuiging of het lidmaatschap van een vakvereniging blijken, alsook de verwerking van
persoonsgegevensdiehetseksuelelevenbetreffen.Verwerkingvandezegegevensisverboden.
143. Eenuitzonderinginditartikelisvanbelangvoorditonderwerp:hetisnietverbodenomde
gevoelige gegevens te verwerken wanneer de verwerking noodzakelijk is voor de doeleinden van
preventievegeneeskundeofmedischediagnose,hetverstrekkenvanzorgofbehandelingenaande
betrokkeneofeenverwant,ofhetbeheervangezondheidsdienstenhandelendinhetbelangvande
betrokkeneendegegevenswordenverwerktonderhet toezichtvaneenberoepsbeoefenaar inde
gezondheidszorg.174 De beroepsbeoefenaar in gezondheidszorg en zijn aangestelden of
gemachtigdenzijntotgeheimhoudingverplicht.
144. Dat gevoelige gegevens noodzakelijk zijn voor de hulpverlening lijkt enigszins logisch. Alles
watmet de persoon temaken heeft komt aan bod binnen een begeleiding. Vreemder is dat ook
gevoelige gegevens van belang kunnen zijn in het kader van een medische behandeling. Met
gezondheidsdiensten175 worden niet alleen verzorgingsinstellingen bedoeld, maar ook instellingen
van sociale zekerheid die gegevens over de gezondheid moeten verwerken in het kader van de
ziekte‐eninvaliditeitsverzekering.
173M.v.T.bijhetwetsontwerptotomzettingvandeRichtlijn95/46/EGvan24oktober1995vanhetEuropeesParlementendeRaadbetreffendedebeschermingvannatuurlijkepersoneninverbandmetdeverwerkingvanpersoongegevens en betreffende het vrij verkeer van die gegevens, Pb.L. 23 november 1995, afl. 281 zoalsomschrevendoorD.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,165.174Artikel6§2j)WetVerwerkingPersoonsgegevens175D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,152.
48
145. Optemerkenisdatindienverwerkingookkrachtensartikel6§2h)WVP(socialezekerheid)
mogelijk is,hettoezichtvandeberoepsbeoefenaarvandegezondheidnietvereist is. Indepraktijk
leidt dit niet veel problemen aangezien er in de sector van de gezondheidszorg quasi altijd een
beroepsbeoefenaarzaltussenkomenindeverwerking.
§9.Verwerkingvangerechtelijkegegevens
146. Verwerking van gerechtelijke gegevens is ook van belang binnen dit opzet. Justitie en
hulpverlening zijn onlosmakelijkmet elkaar verbondenwaardoor ook binnen de hulpverlening zal
wordenovergegaantothetverkrijgenendusookverwerkenvangerechtelijkegegevensinhetkader
vandehulpverlening(bijvoorbeeldjustitieassistenten,binnendejeugdhulpverlening,…).
147. Artikel8WVPlegteenprincipieelverweringsverbodopvoordeverwerkingvangerechtelijke
gegevens. De verwerking van persoonsgegevens inzake geschillen voorgelegd aan hoven en
rechtbanken alsook aan administratieve gerechten, inzake verdenkingen, vervolgingen of
veroordelingen met betrekking tot misdrijven, of inzake administratieve sancties of
veiligheidsmaatregelen,isverboden.
148. Zoals uit de opsomming blijkt, vallen niet enkel strafrechtelijke veroordelingen onder de
toepassing van artikel 8Wet Verwerking Persoonsgegevens,maar ook gegevenswaaruit blijkt dat
iemand verdacht wordt van of vervolgd wordt voor een misdrijf. Hier wordt het hele scala aan
maatregelen inzake de strafvordering bedoeld: van inverdenkingstelling over vervolging tot
veroordeling.Omredenendieverbandhoudenmetdebeschermingvandebetrokkenenmoethet
begrip ‘verdachte’wellicht in demeest ruimebetekenisworden begrepen.Dit houdt in dat zodra
menvermoedtdatiemandeenmisdrijfzouhebbenkunnenplegen,ofandersuitgedrukt,zodramen
iemand verdenkt van het plegen van een misdrijf, er sprake is van een strafrechtelijk
persoonsgegeven.176
149. Een uitzondering uit paragraaf 2 van bovenvermeld artikel is van toepassing op de
hulpverlening. Het verbod tot verwerken van gerechtelijke gegevens is niet van toepassing op
verwerkingendoor anderepersonen, indiende verwerkingnoodzakelijk is voorde verwezenlijking
vandoeleindendiedoorofkrachtenseenwet,eendecreetofeenordonnantiezijnvastgesteld.Zo
zal de justitieassistent onder andere personen op wie een probatiemaatregel van toepassing is,
176D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,169‐170.
49
begeleidenwaardoor onvermijdelijk gerechtelijke gegevens in het dossier zullenmoeten verwerkt
worden.177
§10.Hetrechtopmededelingvandegegevensindehulpverleningendegezondheidszorg
150. Het isevidentdat indesocialesectorgewerktwordtmetpersoonsgegevens.Dezeworden
schriftelijkgenoteerdinhethulpverleningsdossier.Hetisvancruciaalbelangdatdehulpvrager/cliënt
alle informatiemeedeeltaandehulpverlenerteneindetoteenadequateoplossingtekomenende
vertrouwensband tussen hen beide te kunnen opbouwen. In deze context zullen dus belangrijke
privacybeschermende maatregelen moeten worden genomen tot bescherming van deze
vertrouwelijke gegevens. Inwat nu volgtwordt nagegaanwelkebeschermingdeWet Persoonlijke
Levenssfeer biedt ten opzichte van deze vertrouwelijke gegevens in hulpverleningsdossier. Er zal
wordenaangetoonddathettoepassenvandewetopdezegegevensnietaltijdevenvoordehand
ligt.Erwordtvooralgeschrevenoverhethulpverleningsdossiermaarerkangesteldwordendatdeze
informatie ook van toepassing is op het medisch dossier. Het hulpverleningsdossier wordt hier
genomenalsuitgangspuntomdatditindepraktijkmeerpraktischeproblemenmetzichmeebrengt
danhetmedischdossierendezepijnpuntenookwordenbehandeld.
10.1. Welkegegevens?
151. Ookhiergeldtdatdegegevensdienentewordenverwerktvolgenseenbepaalddoel.178De
wetvoorzietechtergeenbijzonderecategorievoorgegevensmetbetrekkingtotdehulpverlening.179
Indewelzijnssectoriserbehoefteaandergelijkegegevensomhulpverleningopmaataantebieden.
Indereglementeringvandeverschillendesectorenkansteeds,ofweleenexplicietebepalingworden
teruggevondendiedeaanlegvandossierstoelaat180,ofwelminstensimplicieteendoeleindeworden
aangeduid dat de toelaatbaarheid van de verwerking vaststelt, omdat de taak niet kan worden
177Zieartikel9Wetbetreffendedeopschorting,hetuitstelendeprobatievan29juni1964,B.S.17juli1964.178Artikel4§12°WetVerwerkingPersoonsgegevens179Dewetdoetditwelvooronderanderegezondheidsgegevens,gerechtelijkegegevens,…180Bijvoorbeeld:artikel3§1B.VL.Reg.,24juli1997totregelingvandeerkenningensubsidiëringvandecentravoor integrale gezinszorg, B.S. 27 november 1997. bepaalt dat, om erkend te kunnen worden, van iedereopgenomen of begeleide persoon een dossier moet worden aangelegd dat naast inlichtingen vanadministratieve aard en het hulpverleningsprogramma ook (vertrouwelijke) gegevens in verband met detoestandvandepersoonmoetbevatten.
50
bereiktzondergegevensteverwerken.181Erblijftechteronduidelijkheidoverdemanierwaaropde
hulpverlenersmoetenomgaanmetverdereverwerkingvandezevertrouwelijkegegevens.182
152. Indien naar de praktijk wordt gekeken is het wenselijk dat hulpverleners gegevens met
betrekking tot hun cliënt doorgeven aan de buitenwereld (derden, andere hulpverleners,…).
Enerzijds is het tijdsaspect van belang, in de hulpverleningwordt vaak doorverwezennaar andere
instantiesen indiendecliënttelkenszijnpersonaliaopnieuwuitdedoekenmoetdoenkanditqua
tijd en bijhorend qua kosten enorm oplopen. Anderzijds is het voor de cliënt ook niet steeds
aangeradenomgevoeligegegevensdieemotionelereactieskunnenoproepensteedsopnieuwopte
rakelenenhierdusooksteedsopnieuwmeemoetwordengeconfronteerd.Tochkanhiertegenover
gesplaatstwordendatiederehulpverlenervanuiteeneigenreferentiekaderensettingwerktenhet
ook contraproductief kan zijn indien hij zich baseert op bevindingen van collega’s en zo een
(eventueelfoutief)beeldvandecliëntzalkrijgen.
10.2. Toegangtothetdossier
153. In de praktijk krijgen hulpverleners vaak de vraag van cliënten tot inzage in hun
hulpverleningsdossier. Veel hulpverleners weten niet hoe ze hier moetenmee omgaan en of het
effectiefwelkan.Erzijnweiniggekenderichtlijnenwaarophulpverlenershunhandelswijzekunnen
afstemmen.InHoofdstuk1183werddezeproblematiekreedsbehandeldbijdewetpatiëntenrechten.
Indezebijdragewordtdeproblematiekbenaderdvanuitverschillendeperspectieveninhetbijzonder
vanuitdeWetVerwerkingPersoonsgegevens.
154. Volgens de Wet Verwerking Persoonsgegevens heeft de betrokkene die zijn identiteit
bewijst, het recht om vanwege de verantwoordelijke voor de verwerking in begrijpelijke vorm de
verstrekking van de gegevens die worden verwerkt, alsmede alle beschikbare informatie over de
oorsprongvandiegegevens teverkrijgen.184Het isnietduidelijkhoeverdezebepalingstrektenof
hierdoorde cliënt recht krijgtopeeneffectieve inzage van inde stukkenofdathet gaatomeen
algemeen recht opmededeling dat door de hulpverlener soeverein kanworden ingevuld.185 Toch
181 Bijvoorbeeld:uitde takendieaandecomitésvoorbijzondere jeugdzorgwordenopgelegddoorartikel4DecreetBijzondereJeugdbijstand,blijktdatdenoodzaakompersoonsgegevensvandejongereteverzamelenteneindeeengepastevormvanhulpverleningaantebieden.182 P.GEENS, “Werkenmet vertrouwelijke gegevens in dewelzijnssector.”, in VANBUGGENHOUT, B. (red.),Sociale bescherming op nieuwe paden: LiberMemorialis Béatrice van Buggenhout, Leuven,University Press,2003,184.183Suprablz5e.v.184Artikel10§1b)WetVerwerkingPersoonsgegevens185ErisgeenexpliciteringvandewijzewaaropdekennisgevingdienttegebeurenwaaruitkanwordenafgeleiddatdebepalingvandeWetVerwerkingPersoonsgegevensnietzoeenverstrekkendegevolgenheeft.
51
bepaaltartikel10§2WVPdemodaliteitenwaarinzoeen inzagerechtkanverlopen.Onverminderd
debepalingenvandepatiëntenrechtenwetheeftelkepersoonhetrechtomhetzijoprechtstreekse
wijze,hetzijmetbehulpvaneenberoepsbeoefenaarindegezondheidszorginzagetekrijgenineen
dossierwaaringezondheidsgegevenswerdenverwerkt(gebeurtookvaakinhulpverleningsdossiers).
Deze beroepsbeoefenaar kan tussenkomen op vraag van de betrokken of de verwerker van de
gegevens. GEENS186 stelt dat uit de bewoordingen van het artikel ‐ dat een kennisname van de
gegevens op rechtstreekse wijzemogelijkmaakt – geen juridisch afdwingbaar recht op effectieve
inzage (eigenhandig inkijken van de dossiers) kan worden afgeleid. De rechtstreekse vorm van
mededeling wordt in deze bepaling enkel tegenover de eventuele tussenkomst van een
beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg geplaatst en kan niet worden geïnterpreteerd als een
rechtstreeks inzagerecht maar wel als de mogelijkheid om rechtstreeks van de hulpverlener de
gezondheidsgegevensteverkrijgen,inwelkevormdanook.
10.3. Uitstelvanmededelingbijverwerkingvoormedischwetenschappelijkonderzoek
155. Indien er een duidelijk gevaar is voor inbreuken op de bescherming van de persoonlijke
levenssfeervandebetrokkeneendegegevensnietgebruiktwordenommaatregelenenbesluitente
nemen ten aanzien van een individuele betrokkene, kan de kennisgeving ook worden uitgesteld
indiende gezondheidsgegevens verwerktworden voormedisch‐wetenschappelijk onderzoek, doch
slechtsindematedatdekennisgevinghetonderzoekopernstigewijzezouschadenenuiterlijktot
ophetmomentvandebeëindigingvanhetonderzoek.187 Indatgevalmoetdebetrokkeneaande
verantwoordelijkevoordeverwerkingvoorafzijnschriftelijketoestemminghebbengegevendatde
hem betreffende persoonsgegevens voor medisch‐wetenschappelijke doeleinden kunnen worden
verwerktendatdekennisgevingvandezepersoonsgegevensomdieredenkanwordenuitgesteld.188
156. Wanneeraldezevoorwaardenzijnvervuld,magdemededelingwordenuitgesteld.Dituitstel
kan uiterlijk duren tot op het moment van de beëindiging van het onderzoek. Hier wordt vooral
gedacht aan “double blind” testen.Op temerken is dat een geneesheer of hulpverlener zich niet
achterdezebepalingkanverschuilenomaandemededelingsplichtteontkomen,minstenszeuitte
stellen.Uitstel is enkel toegelaten indien tegelijkertijdaanalle voorwaarden is voldaan,metname
datdeverwerkinggebeurtmethetoogopmedisch‐wetenschappelijkonderzoek.
186 P. GEENS, “Werkenmet vertrouwelijke gegevens in dewelzijnssector.”, in VANBUGGENHOUT, B. (red.),Sociale bescherming op nieuwe paden: LiberMémorialis Béatrice Van Buggenhout, LeuvenUniversity Press,2003,189.187Artikel10§2lid3WetVerwerkingPersoonsgegevens188Artikel10§2lid4WetVerwerkingPersoonsgegevens
52
10.4. Restrictiesbijtoegangtothetdossier
10.4.1. Derden
157. DeWetVerwerkingPersoonsgegevensspreektduidelijkvan‘dehembetreffendegegevens’.
Bijgevolg is het logisch dat gegevens uit het dossier die informatie bevatten met betrekking tot
derdennietaandebetrokkenekunnenwordenmedegedeeld.
158. Ingeval om toegang wordt gevraagd aan een hulpverlener die werkzaam is bij een
administratieve overheid (bvb Comité voor Bijzondere Jeugdzorg), kan de wetgeving inzake
openbaarheidvanbestuureen(algemene)houvastbieden.Alsslechtseengedeeltevanhetbestand
gegevensvananderenbevatendezeinformatiekanopéénofanderemanierwordenafgescheiden
(bvbdoorhetonleesbaarmakenvanbepaaldepassages),blijfthet rechtopkennisnameonverkort
vantoepassingophetoverigedeel.189Erkanechterwordenopgemerktdathethierslechtsomeen
vagerichtlijngaat.190
10.4.2. Contextueleinformatie
159. Binnen de hulpverlening gebeurt het vaak dat de hulpverlening zich niet richt tot één
persoonmaarvaaktoteengezin.Vooralbijfamilialeproblemenwordtervaakcontextueelgewerkt
waarbij elke lid van het gezin aan bod komt en er dus ook specifieke informatie over hemwordt
vergaardengenoteerd.Ookdeverschillenderelatiesenhoezijzichtotelkaarverhoudenzaldusin
hetdossierwordenbeschreven. Indieneenpersoondezegegevenswil inkijkenzalhetergmoeilijk
wordenomhierbijvoorbeeldbepaaldepassages te schrappenaangezienallepersonenmetelkaar
doorheenhetgansedossiermetelkaarverwevenzijn.
160. Kanalleende informatievanéénpersoonwordengegevenofdientgesteld tewordendat
indien je alle onderliggende verbanden schrapt, de informatieookhaar relevant karakter verliest?
GEENS191 isvanmeningdatelkehulpverlenerbinnendewelzijnssector,ongeachtdevoorzieningof
dienst waarin hij werkzaam is, in praktijk zelf zal moeten beoordelen in welke mate het
toegangsrechtmoetwordenbeperktomdeprivacyvananderentewaarborgen.
189Naaranalogievanartikel6§4Wet 11april 1994betreffendedeopenbaarheidvanbestuur,B.S. 30 juni1994waarindezeregeluitdrukkelijkwordterkend.190 P.GEENS, “Werkenmet vertrouwelijke gegevens in dewelzijnssector.”, in VANBUGGENHOUT, B. (red.),Sociale beschermingopnieuwepaden: LiberMémorialis BéatriceVanBuggenhout, Leuven,University Press,2003,190.191 P.GEENS, “Werkenmet vertrouwelijke gegevens in dewelzijnssector.”, in VANBUGGENHOUT, B. (red.),Sociale beschermingopnieuwepaden: LiberMémorialis BéatriceVanBuggenhout, Leuven,University Press,2003,191.
53
10.5. Conclusie
161. Hetisduidelijkalsiksteldatdeoplossingnietzomaarvervatligtinhetvolgenvandewet.
Dewetopzichiseenhandiginstrumentalsleidraadenhouvastvoordehulpverlenermaarbiedtniet
alle wijsheid. Het komt er op neer dat hulpverleners in de praktijk vaak zijn aangewezen op hun
intuïtie en hierbij vaak steun krijgen van een soort leidraad dat binnen de organisatie werd
uitgewerkt.
162. Erdienternaargestreefdtewordenomdecliënteenzomaximaalmogelijkrechtoptoegang
tothetdossiertegeven.Indienditmogelijkis,dientdehulpverlenerdaaromdeverzoekereffectief
inzage te verlenen in de stukken die op hem betrekking hebben. Een bijkomende mondelinge
toelichting van de gegevens is in veel gevallen echter aangewezen ter verduidelijking van de
neergependegegevensenzijn zoeengoedeaanvullingophet inzagerecht.Eendergelijkehouding
komtbovendientegemoetaandeeisvandeWetVerwerkingPersoonsgegevensomdegegevensin
eenbegrijpelijke vorm te verstrekken.192Waareen rechtstreeks inzagerecht vaak totonbegrip kan
leiden door ingewikkeld taalgebruik of uitspraken van derden die uit hun context worden gerukt,
biedt een gesprek de mogelijkheid om al deze gegevens te kaderen en te verduidelijken. Indien
rechtstreekseinzagenietmogelijkiswegensgevaaropschendingvandeprivacyvananderen,dient
de hulpverlener het toegangsrecht enkel te verzekeren door een gesprek. Hierbijmoetenwel alle
gegevens die van toepassing zijn op de cliënt worden verstrekt. Het mag echter geen uitholling
betekenvanhetinzagerechtomopdiemanierinformatieachtertehouden.193
Afdeling6:eHealth
163. Ehealth,ook“e‐gezondheid”of“onlinegezondheid”,genoemd, iseenalgemenetermvoor
hetgebruikvandeinformatie‐encommunicatietechnologieëninhetdomeinvandegezondheid,om
intespelenopdebehoeftenvandeburgers,vandepatiënten,vandegezondheidswerkers,vande
verschillende verzorgingsinstellingen en/of van de besturen. Deze term duidt op een geheel van
toepassingen, van het administratieve, documentaire of klinische type, waar onmogelijk een
exhaustieve lijst van gemaakt kanworden, omdat ze permanent in ontwikkeling zijn.194 Concreter
192Artikel10§1b)WetVerwerkingPersoonsgegevens193 P.GEENS, “Werkenmet vertrouwelijke gegevens in dewelzijnssector.”, in VANBUGGENHOUT, B. (red.),Sociale beschermingopnieuwepaden: LiberMémorialis BéatriceVanBuggenhout, Leuven,University Press,2003,194.194V.MALENGREAU,“Deinbrengvandenieuweinformatie‐encommunicatietechnologieëninhetdomeinvandegezondheid.”,I.B.2006,430teraadplegenviahttp://www.riziv.fgov.be/presentation/nl/publications/news‐bulletin/2006‐4/pdf/part01.pdf,[16maart2009].
54
gezegd is het een beveiligd elektronisch platform (eHealth‐platform) waar alle spelers uit de
gezondheidszorg informatie195 zullen kunnen uitwisselen. Het doel is de kwaliteit van de
gezondheidszorg en de veiligheid van de patiënt te verbeteren. Het platform zal ook de
administratieveformaliteitentrachtenterugtedringen.196
164. Erkandussimpelweggesteldwordendatgevoeligepersoonsgegevensaandehandvandit
systeemviaelektronischewegconsulteerbaarzullenwordendoorverschillendegezondheidswerkers
endepatiënt.Ditalleszal indepraktijkgroteproblemenopleverenmetbetrekking totdeprivacy
vandepatiënt.Wie kandegegevensopvragen,welk gegevens zijndit,moeter toestemming zijn,
enz…zijnmaarenkelevragendieonmiddellijkingedachtenspringen.Bovendienishetdenkbaardat
deze informatie door derden zal trachten bekomen te worden voor andere doeleinden (oa
verzekeringsmaatschappijen,…).Enalsofdezeproblemennietvoldoendezijnerooknogdedigitale
gevaren die dienen te worden overwonnen. Zo was er in Nederland een dergelijk incident: eind
augustus/begin september 2001 werden vanuit het Academisch ZiekenhuisMaastricht gedurende
tweewekenvertrouwelijkepatiëntengegevensnaareenonbekendaantalpersonenbinnenenbuiten
het ziekenhuis gezonden. De oorzaak bleek te liggen in een virus waarmee vier pc’s waren
geïnfecteerd. Dit virus stuurde alle bestanden naar personen die in het Outlook‐adresboek
stonden.197
165. Hetdoelvandezebijdragebinnendezemasterproefisnieteenomstandigeuiteenzettingte
gevenoverdenieuweEhealth‐wetgeving,dochisnategaanwelkeffectditzalhebbenopdeprivacy
van de patiënt. Aangezien het nieuwematerie betreft, zullen de gevolgen in de praktijk nog niet
kunnen worden nagegaan. Toch is het interessant om de materie te toetsen aan de Europese
regelgevinginverbandmetprivacy,dedoelstellingenvandewetgeveromtrentdebeschermingvan
depatiënt tebekijkenen vooralhet advies vandePrivacycommissie indit opzicht tebelichten. Ik
beperkmedanooktothetprivacygedeeltevaneHealthindezemasterproef.
195Zozullenverschillendezorgverstrekkersviadezewegtoeganghebbentotdemedischegeschiedenisvandepatiënt waar vroeger alleen de huisarts dit had, zo kunnen medische voorschriften elektronisch wordenafgeleverdenz…196 X, “Vragen rond privacy bij eHealth.”, HLN 30 mei 2008, te raadplegen viahttp://www.hln.be/hln/nl/958/Multimedia/article/detail/294493/2008/05/30/Vragen‐rond‐privacy‐bij‐eHealth.dhtml,[16maart2009].197A.J.G.VANRIJEN,M.W.DELINTenL.OTTENS,“Inzichtine‐health.”,Raadvoordevolksgezondheidenzorg,Zoetermeer, 2002, 153 te raadplegen via http://www.rvz.net/data/download/Inzicht_in_e‐health.pdf, [16maart2009].
55
§1.E‐healthinEuropesecontext
1.1. algemeen
166. Vooraleer de Belgische regelgeving te bekijken acht ik het belangrijk de Europese context
metbetrekkingtotgezondheidszorgnadertebekijken.Detrendindegezondheidszorgisdatermeer
en meer grensoverschrijdende activiteiten plaatsvinden. Patiënten zijn mobieler en gaan af op
specialisatie ennietmeer opnabijheid van een ziekenhuis.Ook verstrekken artsenmeer enmeer
informatieonderelkaar langselektronischeweg (fax, telefoon,e‐mail,…).Bovendienzijnpatiënten
dankzijhetinternetveelmeerinstaatommedischeinformatieomtrenteenbepaaldepathologiete
gaanopzoeken.Dezeisaldannietcorrectenkanzoleidentoteenfoutievezelfdiagnose.Ookviahet
internetiserstilaaneenverkoopvanfarmaceutischeproductenopganggekomenwaardooro.a.de
richtlijn198metbetrekkingtotdeovereenkomstenopafstandvantoepassingis.KortwegdeEuropese
overdrachtvangezondheidsgegevensisaaneenopmarsbezigendienttewordengereguleerd.Veel
van deze ontwikkelingen zullen verband houden met de ontwikkeling van eHealth.199 Ook de
EuropeseCommissieisgrotevoorstandervaneHealth.RecentheeftzeeenRapportopgestelddiede
versnelling en ontwikkeling van een Europese eHealth markt vooropstelt.200 Volgens haar kan
eHealthervoorzorgendatermeerkwaliteiteneendoeltreffendegezondheidszorgvoorpatiënten
mogelijk is die tevens toegankelijk en veilig is201. Het geheel zou ook moeten voorzien in een
effectievekostenbesparingvoordeoverheid.202
167. De Privacyrichtlijn van 24 oktober 1995203 vormt de Europese basisrichtlijn betreffende de
verwerking van persoonsgegevens. Artikel 8 van deze Richtlijn verbiedt verwerking van
persoonsgegevensmetbetrekkingtotdegezondheid.Lid1steltimmers:“DeLidstatenverbiedende
verwerking van persoonlijke gegevens waaruit de raciale of etnische afkomst, (…) alsook de
198 Richtlijn 97/7 van 20 mei 1997 betreffende de bescherming van de consument bij op afstand geslotenovereenkomsten.199S.CALLENSenK.CIERKENS,“Juridischeaspectenvane‐healthinEuropa.”,T.Gez.2007‐08,344.200EUROPESECOMMISSIE,“AcceleratingtheDevelopmentoftheeHealtmarketinEurope.”,Taskforcereport2007, 5, te raadplegen via http://ec.europa.eu/information_society/activities/health/docs/publications/lmi‐report‐final‐2007dec.pdf, [16maart 2009]. “This report on leadmarket opportunities for eHealth proposesactionsaimingatacceleratingthedevelopmentoftheEuropeaneHealthmarket,increasingeconomicbenefitsand simultaneously developing the quality of health products and services. The prospective return oninvestmentofeHealthisrelativelyhighwhencomparedtothecostsinherentinthehealthsector.”201Ditondermeerdoorhetgebruikvaneengebruikersidentiteit,gebruikersauthenticiteit,technischecriteria,…202 EUROPESE COMMISSIE EN LIDSTATEN, Ehealth Conference 2007 Declaration, 17 april 2007, 1‐2 teraadplegen viahttp://ec.europa.eu/information_society/activities/health/docs/events/ehealth2007/eh_declaration20070417_en.pdf,[16maart2009].203Richtlijn95/46van24oktober1995betreffendedebeschermingvannatuurlijkepersoneninverbandmetdeverwerkingvanpersoonsgegevensenbetreffendehetvrijeverkeervandiegegevens.
56
verwerkingvangegevensdiedegezondheidofhetseksuele levenbetreffen.”Lid3zegtechterwel:
“Lid 1 is niet van toepassing wanneer de verwerking van de gegevens noodzakelijk is voor de
doeleinden van preventieve geneeskunde of medische diagnose, het verstrekken van zorg of
behandelingen of het beheer van gezondheidsdiensten enwanneer die gegevensworden verwerkt
door een gezondheidswerker die onderworpen is aan het in de nationalewetgeving, of in de door
nationale bevoegde instanties vastgestelde regelgeving, vastgelegde beroepsgeheim of door een
anderpersoonvoorwieeengelijkwaardigegeheimhoudingsplichtgeldt.”Hetruimtoepassingsgebied
van de Privacyrichtlijn zorgt ervoor dat de Richtlijn een niet onbelangrijke rol speelt in de
gezondheidszorg en daarbuiten.204 Zo is het arrest Lindqvist205 van hetHof van Justitie eenmooie
illustratievandezeruimeinterpretatie.Mevr.Lindqvisthadeensitewaarzenamenvancollega’svan
dekerkgemeenschapplaatste.Bijeenvandezepersonenhadzeookvermelddatdiepersoonmet
ziekteverlofwasaangezien zehaarvoetbezeerdhad.Hethofoordeeldedathethiergingomeen
persoonsgegevenbetreffendedegezondheidindezinvanartikel8lid1vandePrivacyrichtlijn.
168. MetbetrekkingtotgegevensdiecirculerenbinnendeEuropeseGemeenschapsituerenzich
weinig problemenaangezien iedere lidstaat onderheven is aandezelfdeRichtlijn endus eenzelfde
beschermingsniveau dient te hebben. Indien persoonsgegevens echterworden overgedragen naar
een land buiten de Europese Gemeenschap stelt zich een ander probleem voor. Artikel 25
Privacyrichtlijn zegt dat doorgifte aan derde landen slechtmogelijk is indien dit land een passend
beschermingsniveau waarborgt. Dit beschermingsniveau dient te worden beoordeeld met
inachtnamevanalleomstandighedendieopdedoorgiftevangegevensvaninvloedzijn.Menzalook
rekeninghoudenmetdeaardvandegegevens,hetdoeleindeenmetdeduurvandevoorgenomen
verkering. Zo zijn met Amerika onder andere de Safe Harbor Principles206 aanvaard. Wanneer
Amerikaanseorganisatieszichverplichthebbentotnalevingvandezebeginselen,geldtdatersprake
isvaneenpassendbeschermingsniveau.207Dewetgevingvandelidstatenblijftvantoepassingopde
verzamelingvandepersoonsgegevens,alsmedeophunverwerkingvoorzoverdieplaatsvindtvoorde
doorgifte aan de Verenigde Staten. De Veiligehavenbeginselen zijn op de gegevens slechts van
toepassingvanafhetmomentdatzijnaardeVerenigdeStatenzijndoorgegeven.208
204S.CALLENSenK.CIERKENS,“Juridischeaspectenvane‐healthinEuropa.”,T.Gez.2007‐08,345.205H.V.J.6november2003,Lindqvist,C‐101/01,r.o.50‐51.206 Beschikking 520/2000/EG van de Commissie van 26 juli 2000 overeenkomstig richtlijn 95/46/EG van hetEuropees Parlement en de Raad, betreffende de gepastheid van de bescherming geboden door deVeiligehavenbeginselenendedaarmeeverbandhoudendeVaakgesteldevragendiedoorhetministerievanHandelvandeVerenigdeStatenzijngepubliceerd(PbEG215van28augustus2008.)207C.CUIJPERS,“Privacy incontext”, inBERKVENS, J.M.A.,Privacyregulering intheorieenpraktijk.,Deventer,Kluwer,2007,13‐14.208S.CALLENSenK.CIERKENS,“Juridischeaspectenvane‐healthinEuropa.”,T.Gez.2007‐08,346.
57
1.2. Nieuweuitdagingen
169. Op15februari2007heeftdeGroepGegevensbescherming209eenrapportopgesteldwaarin
ze richtsnoeren wil geven voor de interpretatie van de toepasselijke
gegevensbeschermingswetgevingmetbetrekkingtotsystemenvoorelektronischemedischedossiers
enaansluitendhierbijenkelealgemenebeginselentrachtenvasttestellen.Zozijnzevanoordeeldat
alle gegevens die worden opgenomen in elektronische medische dossiers dienen te worden
beschouwdalsgevoeligepersoonsgegevensindezinvandePrivacyrichtlijn.210DeGroepbenadrukt
dat bij het opzetten van een EMD‐systeem (elektronischemedische dossiers) en het functioneren
daarvan de beginselen van de bescherming van persoonsgegevens, zoals die zijn vastgelegd in de
Privacyrichtlijnvolledigmoetenwordennageleefd.DeGroepisvanoordeeldatdeeerbiedigingvan
diebeginselendoorallebetrokkenpersonenen instellingenbijdraagttotdegoedewerkingvande
betrokkenregelingen.
170. CALLENS stelt dat nieuwe Europese principes en maatregelen voor gegevensbescherming
nodigzijnomeen juridischantwoord tebiedenopderisico’sdiegrensoverschrijdendeEMD’smet
zichmeebrengen.211DeGroepbeaamtditenbenadrukbovendiendathetopzettenvaneenEMD‐
systeem en het functioneren ervan moet geschieden binnen een solide juridisch kader voor de
beschermingvanpersoonsgegevens,ongeachtdejuridischegrondslagvaneendergelijksysteem.212
Wat de bescherming betreft, acht ze artikel 8 lid 3213 Privacyrichtlijn niet voldoende om als enige
wettelijke basis voor het beschermen van persoonsgegevens in een netwerk van EMD’s. Ook zal
toestemming vandepatiënt zoals omschreven in artikel 8 lid 2214 vandezeRichtlijn niet volstaan.
Deze zal immers vrij, specifiek en op informatie moeten berusten. M.a.w. toestemming van een
betrokkene die niet de gelegenheid heeft gehad een echte keuze temaken of die echt voor een
209 GROEP GEGEVENSBESCHERMING ART. 29, “Werkdcoument inzake de verweking van persoonsgegevensbetreffende de gezondheid in elektronische dossiers (EMD).”, 00323/07/NL, 1‐27 te raadplegen viahttp://ec.europa.eu/justice_home/fsj/privacy/docs/wpdocs/2007/wp131_nl.pdf,[17maart2009].210 GROEP GEGEVENSBESCHERMING ART. 29, “Werkdcoument inzake de verweking van persoonsgegevensbetreffende de gezondheid in elektronische dossiers (EMD).”, 00323/07/NL, 18 te raadplegen viahttp://ec.europa.eu/justice_home/fsj/privacy/docs/wpdocs/2007/wp131_nl.pdf,[17maart2009].211S.CALLENSenK.CIERKENS,“Juridischeaspectenvane‐healthinEuropa.”,T.Gez.2007‐08,349.212 GROEP GEGEVENSBESCHERMING ART. 29, “Werkdcoument inzake de verweking van persoonsgegevensbetreffende de gezondheid in elektronische dossiers (EMD).”, 00323/07/NL, 26 te raadplegen viahttp://ec.europa.eu/justice_home/fsj/privacy/docs/wpdocs/2007/wp131_nl.pdf,[17maart2009].213“Lid1isnietvantoepassingwanneerdeverwerkingvandegegevensnoodzakelijkisvoordedoeleindenvanpreventievegeneeskundeofmedischediagnose,hetverstrekkenvanzorgofbehandelingenofhetbeheervangezondheidsdienstenenwanneerdiegegevenswordenverwerktdooreengezondheidswerkerdieonderworpenis aan het in de nationale wetgeving of in de door nationale bevoegde instanties vastgestelde regelgeving,vastgelegdeberoepsgeheimofdooreenanderepersoonvoorwiegelijkwaardigegeheimhoudingsplichtgeldt.”214 “Lid 1 is niet van toepassing wanneer de betrokkene uitdrukkelijk heeft toegestemd in een dergelijkeverwerking, tenzij in de wetgeving van de Lid‐Staat is bepald dat het in lid 1 bedoelde verbod niet doorinstemmingvandebetrokkenongedaankanwordengemaakt.”
58
voldongen feit is geplaatst, kan niet als geldig worden beschouwd. Ook moet de betrokkene de
mogelijkheidkrijgenomdetoestemmingzondernadeligegevolgenterugintetrekken.215
171. IksluitmeaanbijdemeningvanmenigauteurdaterdringendnoodisaannieuweEuropese
regelgeving om de privacy van de patiënt optimaal te waarborgen bij grensoverschrijdende
elektronischemedischedossiers.DePrivacyrichtlijnbiedtmijninzienstevagebescherminginzakede
thematiek.Ookisoptemerkendatdenationaleregelgevingennietechtopelkaarzijnafgestemden
dat ze onderling qua inhoud kunnen verschillen wat mijns inziens geen positief effect op de
persoonsgegevensbescherminginhoudt.Artikel8vandeRichtlijnisnietspecifiekgenoegennieuwe
regelgeving dringt zich op teneinde een maximale harmonisatie te bekomen en een effectieve
gegevensbescherming tegaranderen. Ikbesluitmeteen terechte stellingvanCALLENSdieditalles
niet bevorderlijk vindt voor het oprichten van een interne markt waarbinnen (internationale)
kwaliteitsprojecten,epidemiologischestudies,onderzoek,evaluatieenz.plaatsvinden.216
§2.E‐healthinBelgischecontext
172. Metdewetvan21augustus2008217kwamBelgiëtegemoetaandenieuwedigitaleevoluties
binnen de gezondheidszorg met de oprichting en de organisatie van het eHealth‐platform. Het
eHealth‐platform is een openbare instelling, opgericht bij wet, die een veilige elektronische
informatie‐uitwisselingwilbevorderenenondersteunen tussenalleactoren indegezondheidszorg
met respect voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer en voor het medisch
beroepsgeheim. Bedoeling is om daardoor o.a. de kwaliteit van de gezondheidsverstrekking te
optimaliseren en de administratieve formaliteiten voor alle actoren te verlagen.218 Dit kan tal van
voordelenbieden:doordedigitalekanalenaantewendenindegezondheidszorgishetmogelijkom
op een snelle en efficiënte manier persoonsgegevens die de gezondheid betreffen219 tussen
verschillende zorgverleners220 en/of instellingover tedragen. Tochkanbij deze talrijke voordelen
voordepatiëntookeenvalkuilaanwezigzijn,nl.deprivacyvandepatiënt.Eengoedbeheerbeleid
215 GROEP GEGEVENSBESCHERMING ART. 29, “Werkdcoument inzake de verweking van persoonsgegevensbetreffende de gezondheid in elektronische dossiers (EMD).”, 00323/07/NL, 8‐10 te raadplegen viahttp://ec.europa.eu/justice_home/fsj/privacy/docs/wpdocs/2007/wp131_nl.pdf,[17maart2009].216S.CALLENSenK.CIERKENS,“Juridischeaspectenvane‐healthinEuropa.”,T.Gez.2007‐08,350.217Wetvan21augustus2008houdendeoprichtingenorganisatievanheteHealth‐platform,B.S.13oktober2008.218https://www.ehealth.fgov.be/nl/homepage/index.html,[18maart2009].219 Art 3, 9°wet van 21 augustus 2008 stelt dat alle gegevens vanpersoonlijke aardwaaruit informatie kanwordenafgeleidomtrentdevroegere,huidigeoftoekomstigefysiekeofpsychischegezondheidstoestandvandenatuurlijkepersoondieisofkanwordengeïdentificeerd,metuitzonderingvandelouteradministratieveofboekhoudkundigegegevensbetreffendedegeneeskundigebehandelingenofverzorging.220 Art 3, 2° Wet van 21 augustus 2008: “zorgverleners: de beoefenaars van een gezondheidsberoep zoalsbedoeldinhetKBnr.78van10november1967betreffendedeuitoefeningvandegezondheidszorgberoepen.”
59
van de toegangen tot het elektronisch dossier is essentieel om de gegevens die het bevat te
beschermen tegen ongewenste raadplegingen of wijzigingen, en om de vertrouwensrelatie te
bewarentussendepatiëntendezorgverlener.221DitisvooralvanbelangbijhetfeitdatheteHealth‐
platformgebruikmaakt vanhetRijksregister. Ik had graageen korte voorstelling vanhet eHealth‐
platformgegevenindezebijdrageomvervolgensmeerspecifiekhetprivacyaspecttebelichten.
2.1. DoelstellingvaneHealth‐platform
173. HeteHealth‐platformheeftalsdoelom,dooreenonderlingeelektronischedienstverlening
en informatieuitwisseling tussen alle actoren in de gezondheidszorg, georganiseerdmetdenodige
waarborgen op het vlak van de informatieveiligheid en de bescherming van de persoonlijke
levenssfeer,dekwaliteitendecontinuïteitvandegezondheidsverstrekkingendeveiligheidvande
patiëntteoptimaliseren,devereenvoudigingvandeadministratieveformaliteitenvooralleactoren
indegezondheidszorgtebevorderenenhetgezondheidsbeleidteondersteunen.222
174. Belangrijkisdatartikel6vandewetuitdrukkelijkbepaaltdatdewetvan21augustus2008
geenafbreukdoetaandeWetVerwerkingPersoonsgegevens,deWetbetreffendedeRechtenvan
dePatiëntenaandewettelijkeenreglementairebepalingenmetbetrekkingtotdeuitoefeningvan
degeneeskunde.DezebepalingkwamernaeenaanbevelingvandeCommissievoordeBescherming
van de Persoonlijke Levenssfeer223 die er op stond dat de gegevens betreffende de gezondheid
dienen te worden aanschouwd als gevoelige gegevens in het opzicht van de Wet Verwerking
Persoonsgegevens maar ook in het denkbeeld dat de gebruikers van de diensten voor
gezondheidszorg er zich van vormen. Volgens de Commissie is de doeltreffendheid van een
uitwisselingsplatformvangezondheidsgegevenszoalseHealthnauwverbondenmethetvertrouwen
datdegebruikersaanditplatformschenken,zowelwathetbewarenvanhetmedischgeheimende
vertrouwelijkheid van de gezondheidsgegevens betreft, als wat de veiligheid van de
gegevensstromenbetreft.
221V.MALENGREAU,“Deinbrengvandenieuweinformatie‐encommunicatietechnologieëninhetdomeinvandegezondheid.”,I.B.2006,447teraadplegenviahttp://www.riziv.fgov.be/presentation/nl/publications/news‐bulletin/2006‐4/pdf/part01.pdf,[18maart2009].222Artikel4Wetvan21augustus2008.223COMMISSIEVANDEBESCHERMINGVANDEPERSOONLIJKELEVENSSFEER,AdviesopverzoekvandeMinistervan Sociale Zaken en Volkgsgezondheid en de Minister van Ambtenarenzaken en Overheidsbedrijven metbetrekkingtoteenontwerpvanwethoudendeoprichtingenorganisatievanheteHealth‐platformcommissie.,nr. 14/2008, 2 april 2008, 7‐8 te raadplegen ophttp://www.privacycommission.be/nl/docs/Commission/2008/advies_14_2008.pdf,[19maart2009].
60
2.2. Nieuwe uitdagingen voor het Sectoraal Comité van de Sociale Zekerheid en deGezondheid
175. DitComité224,opgerichtdoordewetopdeKruispuntbankkrijgtbijzonderebevoegdhedenen
vooral nieuwe uitdagingen om de privacy te waarborgen bij de verwerking van de
gezondheidsgegevens. De wet van 21 augustus 2008 heeft de taken van het Comité gevoelig
uitgebreid. Uit de tekst van de wet dien ik te mogen afleiden dat het Comité een belangrijke
controle‐enwaakfunctietoebedeeldkrijgtinhetlichtvandeprivacybescherming.Ruimsamengevat
kunnen deze taken in vier specifieke deeltaken worden onderverdeeld. Vooreerst zal het Comité
machtigingen moeten verstrekken tot (elektronische) uitwisseling van persoonsgegevens met
betrekkingtotdegezondheid,buitendegevallendieartikel11vandewetbepaalt.Verderhebbenze
eentaakinhetvaststellenvanorganisatiesenpoliciesinzakeinformatieveiligheidbijdeverwerking
vanpersoonsgegevensmetbetrekkingtotdegezondheid.Ookzullenzeaanbevelingenenadviezen
inzake informatieveiligheid dienen te verstrekken indien persoonsgegevens worden verwerkt. Als
laatste taak hebben ze een rol toebedeeld gekregenbij de klachtenbehandeling van inbreukenop
informatieveiligheid bij verwerking van persoonsgegevens. 225 Indien het Sectoraal Comité geen
machtigingverleentkunnenalleennoggegevenswordendoorgegevenindienbepaaltdooreenwet
ofmettoestemmingvandepatiëntzelf.
2.3. GebruikvanhetRijksregisternummer
176. Een belangrijk discussiepunt bij het tot stand komen van deze wet was of er al dan niet
gebruikkongemaaktwordenvanhetrijksregisternummeromdepatiëntteidentificeren.Tijdensde
parlementairevoorbereidingenwerddenadrukgelegdophetbelangvaneencorrecte identificatie
van de patiënt.226 In eerste instantie werd gedacht aan de invoering van een sectoraal
gezondheidsnummer. De vrees bestond dat indien dit niet werd gedaan er een ongebreidelde
koppeling zou kunnen ontstaan aan andere gegevens die behoren aan de persoon van de patiënt
zoals onder andere de sociale en fiscale gegevens. De Commissie Bescherming Persoonlijke
Levenssfeerzetteechterhetlichtopgroeninhaaradviesvan2april2008227waarinzeduidelijkstelt
datindienmetzouwerkenmeteenidentificatienummerinplaatsvanmethetrijksregisternummer
224Supranr.55blz20.225Zieookhttps://www.ehealth.fgov.be/nl/page_menu/website/home/platform/organisation/sector.html,[16maart2009].226WetsontwerphoudendeoprichtingenorganisatievanheteHealth‐platfom,Parl.St.Kamer2008,51/1257.227COMMISSIEVANDEBESCHERMINGVANDEPERSOONLIJKELEVENSSFEER,AdviesopverzoekvandeMinistervan Sociale Zaken en Volkgsgezondheid en de Minister van Ambtenarenzaken en Overheidsbedrijven metbetrekkingtoteenontwerpvanwethoudendeoprichtingenorganisatievanheteHealth‐platformcommissie.,nr. 14/2008, 2 april 2008, 16‐17 te raadplegen ophttp://www.privacycommission.be/nl/docs/Commission/2008/advies_14_2008.pdf,[19maart2009].
61
niet het meest aangewezen instrument is om de bescherming van de persoonlijke levenssfeer te
waarborgen. Het gebruik van een dergelijk specifiek nummer zou nauwelijks een hogere
bescherming bieden tegen onrechtmatige koppeling van persoonsgegevens. De minimale extra
beschermingdieditmetzichzoumeebrengenweegtvolgensdeCommissienietoptegendehogere
kostenhetrisicoopfoutenbijdeuitwisselingvanpersoonsgegevenswanneerditistoegelaten.
2.4. Beginselenbijdebeschermingvandepersoonlijkelevenssfeervandepatiënt
177. ROBBEN228 omschrijft vier beginselen die dienen in acht genomen te worden bij de
bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de patiënt indien gewerkt wordt met
gezondheidsgegevensbinneneHealth.Hetgaatindeeersteplaatsomhetdoelbindingsbeginsel.De
verwerking dient te gebeuren voor welbepaalde, uitdrukkelijk omschreven en gerechtvaardigde
doeleinden,zowelbijdeverwervingvandepersoonsgegevensalsbijdeverdereverwerking.Ookzal
er rekening moeten worden gehouden met het evenredigheidsbeginsel: de persoonsgegevens
moetennamelijktoereikend,terzakedienendennietovermatigzijnenenkeltoegankelijkzijnvoor
diegenen die ze nodig hebben voor het bereiken van de doeleinden. Ook zullen de gegevens
nauwkeurigmoetenzijn(nauwkeurigheidsbeginsel)enduswaarnodigwordenbijgewerkt,verbeterd
of verwijderd. Als laatste stelt hij dat er bijzondere aandacht dient te zijn voor het
transparantiebeginsel. Er zal immers steeds informatieverstrekking aan de patiënt dienen te
gebeuren bij iedere inzameling van persoonsgegevens van de betrokkene of bij
registratie/mededeling van de persoonsgegevens en rechten van de betrokkene op kennisname,
verbeteringenverwijderingvanpersoonsgegevens.
2.5. Coderingenanonimisering
178. EenbelangrijkeopdrachtvanheteHealth‐platform isdecoderingenanonimiseringvande
persoonsgegevensdiewordenverzamelddoorhetplatform.229 Dit isvooralbelangrijk inhetkader
vanwetenschappelijk onderzoekof onderzoekdoorhetbeleid.Dezemodulemoet er voor zorgen
228 F. ROBBEN, eHealth met respect voor privacy en beroepsgeheim., Powerpointpresentatie, 11 december2008,Vilvoorde.229Artikel5,8°Wet21augustus2008:“het,alsintermediaireorganisatie,zoalsgedefinieerdkrachtensdewetvan 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzicht van de verwerking vanpersoonsgegevens,inzamelen,samenvoegen,coderenofanonimiseren,enterbeschikkingstellenvangegevensnuttig voor de kennis, de conceptie, het beheer en de verstrekking van de gezondheidszorg; het eHealth‐platformzelfmagdeinhetkadervandezeopdrachtverwerktepersoonsgegevensslechtsbijhoudenzolangdathetverbandtussenhetreeële identificatienummervaneenbetrokkeneenhetaanhemtoegekendgecodeerdidentificatienummerbijhouden indiendebestemmelingvandegecodeerdepersoonsgegevensdaaromopeengemotiveerde wijze verzoekt, mits machtiging van de afdeling gezondheid van het sectoraal comité van desocialezekerheidenvandegezondheid.”
62
dat de persoonsgegevensmet betrekking tot de gezondheid omgezetworden naar gecodeerde of
anonieme gegevens waaruit uiteraard de identiteit van de patiënt en/of zorgverlener niet
rechtstreeks of onrechtstreeks kan worden afgeleid. Om deze doelstelling te bereiken is het niet
voldoendeomenkelde identificatiesleutel tecoderenmaarermoetookgezorgdwordendatdoor
het combineren van gecodeerde gegevens geen heridentificatiemogelijk is naar de patiënt en de
zorgverlener.230
179. Op technisch vlak worden de persoonsgegevens die via het eHealth‐platform worden
uitgewisseldvercijferdtussendeverzenderendebestemmeling.Dezetweeinstantieszijndeenige
dieinhoudelijkkenniskunnennemenvandeuitgewisseldepersoonsgegevens;hetehealth‐platform
heefthier zelf geen toegang toe. Omdeverzenderendeontvangerdegarantie tebiedendatde
persoonsgegevens wel degelijk op dezelfde patiënt betrekking hebben, wordt de patiënt in deze
vercijferde berichten geïdentificeerd aan de hand van zijn identificatienummer van de sociale
zekerheid.Hierdoor vermijdtmenhet risicodataaneenpatiënt zorgenwordenverstrektopbasis
vandegegevensvaneenanderepatiënt,metallenefastegevolgendieditzoukunnenhebben.231
2.6. Kritischeanalyse
180. De wetgever heeft de intentie gehad om optimaal een bescherming van de
persoonsgegevens tebewerkstelligen.Dit ismijn inziens tenzeerste toe te juichen.Tochmoetde
term gezondheidsgegevens zoals omschreven door de wet met enige argwaan worden bekeken
aangezien ze van een toch wel gedateerde omschrijving uitgaat. Wat met administratieve of
boekhoudkundige gegevens betreffende geneeskundige behandelingen?Dezeworden in dezewet
niet als gezondheidsgegevens aanschouwd en kunnen dus ook niet van het beschermingsniveau
genieten.232
181. CALLENS233 wijst in zijn bijdrage op een bijzonder probleem. Hij merkt op dat voor het
omgaan met gezondheidsgegevens binnen het eHealth‐platform een soepel regime wordt
gehanteerd qua privacywetgeving bij gegevens die gebruikt worden voor wetenschappelijk
onderzoekdanbuitenhet regimevanheteHealth‐platform. Inprincipe iskrachtenshetKBvan13
230https://www.ehealth.fgov.be/nl/page_menu/website/home/platform/basicservices/coding.html,[18maart2009].231https://www.ehealth.fgov.be/nl/page_a_t/website/home/platform/faq.html#N1019C,[18maart2009].232 Zo spreekt ook CALLENS in S. CALLENS, “Omtrent het eHealth‐platform en het recht op privacy van depatiënt.”,T.Gez.2008‐2009,186.233S.CALLENS,“OmtrentheteHealt‐platformenhetrechtopprivacyvandepatiënt.”,T.Gez.2008‐2009,186.
63
februari 2001234 een aanbeveling van de Privacycommissie vereist en is de kennisgeving naar de
betrokkenetoenoodzakelijk.Artikel11vandewetvan21augustus2008bepaaltdateenprincipiële
machtigingvandeafdelinggezondheidvanhetSectoraalcomitévandesocialezekerheidenvande
gezondheidniet vereist is voordemededeling van gecodeerdepersoonsgegevensmethet oogop
het realiseren van statistisch of wetenschappelijk onderzoek ter ondersteuning van het
gezondheidsbeleid.Ooksteltartikel37235vandeeHealt‐platformwetdateenviadewetopgerichte
vereniging gecodeerde gegevens worden ter beschikking gesteld voor wetenschappelijk
onderzoek.236DecoderingenanonimiseringvandegegevenszalimmersgebeurendoorheteHealth‐
platform,welke als overheidorgaan geen kennisgevingsplicht heeft. Die kennisgeving is echterwel
noodzakelijkvoorcoderingvangegevensvoorlaterwetenschappelijkonderzoekbuitenheteHealth‐
platformom.
182. Of het platform effectief de beoogde privacywaarborgen kan realiseren is nog koffiedik
kijken. Mijn inziens heeft de wetgever in ieder geval een mooie poging gedaan om de
patiëntengegevens te digitaliseren en deze zo de 21e eeuw in te loodsen. Uiteraard zullen in de
praktijkongetwijfeldnogproblemenopduikenmetbetrekkingtotdeprivacybeschermingmaardeze
zullen zichpas in de toekomstmanifesterenwaardoorhet te gevaarlijk is omhier reedsuitspraak
overtedoen.Decriticivanditprojectzullendeevolutieendepraktijkiniedergevalmetargusogen
volgen.Tochkanditprojectmijnsinzienseenmooietoekomsttegemoetgaanenhetbelangvande
patiëntdienenindiendebeoogdedoelstellingenwordenbehaald.
234 KB van 13 februari 2001 ter uitvoering van de wet van 8 december 1992 tot bescherming van depersoonlijkelevenssfeertenopzichtevanverwerkingvanpersoonsgegevens,B.S.13maart2001.235 Art 37, 3°: “het verwerven en ter beschikking stellen van gecodeerde en anonieme gegevens aan hetFederaalKenniscentrumvoordeGezondheidszorgenaanwetenschappelijkeinstellingenofverenigingenmethetoogophetrealiserenvanwetenschappelijkonderzoek.”236Devrijstellingvankennisgevingvloeitvoortuitartikel29KB13februari2001.
64
Hoofdstuk3:Beroepsgeheim
Afdeling1:Historiekenfilosofievanart.458Sw.
183. In België erkent men een drietal gronden ter maatschappelijke verantwoording van het
beroepsgeheimvan vrijeberoepsbeoefenaars, datdoor art. 458 Sw.beschermdwordt. Teneerste
staathetbelangvanhetindividubijdeeerbiedigingvanzijnprivé‐,familie‐engezinslevencentraal.
Hetisookbelangrijkdathetbelangvandesamenleving,bijhetfeitdatdeburgerzichkanwenden
totexterneprofessionelen(incasuprofessionelenuitdehulpverleningendegezondheidszorg)wier
functiesbijzonderbelangrijkzijnvoorzijnmoreel,familiaal,geneeskundigofprofessioneelensociaal
welzijn, in rekening wordt gebracht. Als derde verantwoording wordt gesteld dat er een belang
bestaat voor de externe professionelen om hun rechtschapenheid en geloofwaardigheid te
verzekerenenomingemoedsrusthunberoepuitteoefenen.Dezeverschillendegrondendoengeen
afbreukaanhetfeitdathetberoepsgeheimindeeersteplaatsdecliëntbeschermt.237HetHofvan
Cassatiesteldevoorgeneesherenhetvolgende238:“Dathetberoepsgeheimwaartoedebeoefenaars
van de geneeskunde krachtens artikel 458 van het Strafwetboek gehouden zijn, strekt tot
bescherming van de patiënt; dat die regel berust op de noodzaak om de volledige veiligheid te
waarborgenvandegenendiezichaanhenmoetentoevertrouwenenomeeniederindemogelijkheid
testellendeverzorgingtekrijgendieuithoofdevanzijntoestand,ongeachtdeoorzaakervan,vereist
is.”
184. Omdat dit alles maatschappelijk enorm belangrijk wordt geacht, is het strafrechtelijk
beschermd beroepsgeheim van openbare orde. Dit principe werd meermaals bevestigd door de
rechtspraak239enheefteenbelangrijkgevolg:enkeldewetgeverkandezwijgplicht240opheffen.Men
kan niet op vrijwillige basis aan het beroepgeheim verzaken en niet alleen de schending van het
beroepsgeheimisstrafbaar,ookeenstrafvervolgingdieopeenschendingvanhetberoepsgeheimis
gesteund, is nietig en kan geen gevolg krijgen.241 Toch dient het absolute karakter van het
beroepsgeheim genuanceerd teworden. Iedere verabsolutering van het geheim doet afbreuk aan
237L.HUYBRECHTS,“Beroepsgeheimindesfeervandeonderneming.”,T.Strafr.2004,86‐112.238Cass.16december1992,Arr.Cass.,1991‐92,1445.239Cass.23juni1958,Pas.1958,I,1180;Gent24juni1963,R.W.1963‐64,1128.240 De geheimhouder heeft in principe de plicht te zwijgen over zaken die hij in het kader van deberoepsuitoefeningoffunctievernomenofvastgesteldheeft.241V.DE SOUTER, “Hetberoepsgeheimende invoering vaneen spreekrechtdoordewet van28november2000betreffendedestrafrechtelijkebeschermingvanminderjarigen.Eennadereanalysevanhetartikel458bisvanhetStrafwetboek.”,T.J.K.2001,184‐192.
65
het juisteperspectiefwaarbij het geheimgezienmoetwordenals eenbeperking vanhet rechtop
waarheid dat principieel voorrang moet hebben op het recht op geheimhouding.242 Dit vindt
uitwerking door Cassatie in zijn arrest van 9 februari 1988.243 Het Hof geeft aan dat het
beroepsgeheim uitsluitend de bescherming van de patiënt beoogt.244 Een onbeperkt zwijgrecht,
tegen de belangen van de geheimgerechtigde zelf, zou een misbruik zijn en zou van het
beroepsgeheim een privilege maken voor bepaalde personen, terwijl het een maatregel is in het
belangvanallen.245
185. Hetmisdrijf ‘schendingvanhetberoepsgeheim’werdingevoerdinhetFranseStrafwetboek
van1810.Dittoenmaligeartikel378luiddealsvolgt:“Lesmédecins,chirurgiensetautresofficiersde
santé,ainsiquelespharmaciens,lessages‐femmesettoutesautrespersonnesdispositaires,parétat
ou profession, des secrets qu’on leur confie, qui hors le cas révélé ces secret, seront punis d’un
emprisonnementd’unmoisàsixmoisetd’uneamendedecentfrancsàcinqcentfrancs.”Menhad
mogenverwachtendattergelegenheidvandevoorbereidendewerkenvoorafgaandaandegemelde
artikelen 378 en 458, zowel in de commissies als in de kamers, aan het beroepsgeheim in het
algemeen, en het geneeskundig beroepsgeheim in het bijzonder, interessante beschouwingen
zoudenzijngewijdvannatureomdebetekenisendedraagwijdtevandewettelijkebepalingen te
helpen verduidelijken246. Niets is echterminderwaarwat ertoe leidt datmen bij de studie en de
toepassingvanartikel458Swvolledigisaangewezenopdetekstvanhetartikelzelf.
186. Hetisdanooknietteverwonderendat,medeomdiereden,datbijnanergenseenuniforme
interpretatie voorhanden is, dat verschillende regels doorheen de jaren ontstaan zijn door de
rechtspraakendatergroterechtsonzekerheidleeftbetreffendedematerie.Daarbijkomttevensdat
erophetgebiedvanmedischeenpsychosocialehulpverleningerdelaatstejarengroteveranderen
zijnontstaanwaardoorhet artikel zal dienen tewordengeïnterpreteerd ineenandere contexten
eenveranderendemaatschappijdandezewaardewetgevervan1867voorstond.
242F.VANNESTE,“Kanhetberoepsgeheimabsoluutgenoemdworden?”,R.W.1977‐1978,1283.243Cass.9februari1988,Arr.Cass.1987‐88,720.244 I. VAN DER STRAETE, J. PUT en E. LENAERTS, “Het beschikkingsrecht over het beroepsgeheim. Dehulpverlenerwikt,decliëntbeschikt.”,T.P.R.2003,1093‐1131.245F.VANNESTE,“Kanhetberoepsgeheimabsoluutgenoemdworden?”,R.W.1977‐1978,1294.246R.BLANPAIN,“Juridischeaspectenvanhetmedischberoepsgeheim.”,R.W.1965‐66,274.
66
Afdeling2:Artikel458Sw.
187. Hetbasisartikelwaaropdeleervanhetberoepsgeheimgesteundwerdisterugtevindenin
artikel 458 van het Strafwetboek en luidt als volgt: “Geneesheren, heelkundigen, officieren van
gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of
beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekendmaken buiten het
geval dat zij geroepen worden om in rechte [of voor een parlementaire onderzoekscommissie]
getuigenisafteleggenenbuitenhetgevaldatdewethenverplichtdiegeheimenbekendtemaken,
wordengestraftmetgevangenisstrafvanachtdagentotzesmaandenenmetgeldboetevanhonderd
eurototvijfhonderdeuro.”
§1.Toepassingsgebied
1.1. RationePersonae
188. Wanneer aandachtig gekeken wordt naar het artikel, kan geconcludeerd worden dat het
vooral ombeoefenaars vande geneeskunde gaat.Het gaat hier evenwel omeenniet‐exhaustieve
lijstwaarbijalleendebelangrijkstepersonenwordenaangegeven,maarditbetekentnietdatandere
beroepsbeoefenaars niet onder de toepassing van artikel 458 Sw. kunnen vallen. Ook
gerechtsdeskundigen in de hoedanigheid van psychiater, gevangenisarts en de opgevorderde
geneesheerbijeenverkeersongevalvallenhieronder.247
189. HetHofvanCassatiesteldeineeneerderarrestdatart.458Sw.geldtvoor“allepersonendie
uithoofdevanhunstaatofberoepkennisdragenvangeheimen”.Ditbetekentdatallepersonendie
eenberoepofopdrachtmeteenvertrouwelijkkarakteruitoefenenendiedoordewet,detraditieof
de gewoonte als noodzakelijke bewaarders van de hun toevertrouwde geheimen worden
beschouwd, onder toepassing van art. 458 Sw. vallen.248 Aangezien de wetgever door de vage
omschrijvingeen zekere ruimtewilde creërenvoorde rechtspraak,heeftdezedanookde theorie
ontwikkeld van de ‘noodzakelijke confidenten’. Dit zijn alle beroepsbeoefenaars aan wie men
onvermijdelijk confidentiële informatie toevertrouwt.249 Dit impliceert dat niet alleen vrijwillig
gekozen vertrouwenspersonen hierdoor gebonden zijn, maar dat ook opgedrongen confidenten
247 M. SPEECKAERT en S. VERHULST, “Medische gegevens en privacy”, in G. VERMEULEN (red.), Privacy enstrafrecht,Antwerpen,Maklu,2007,158.248 Cass. 20 februari 1905, Pas. 1905, I, 141; P. BROECKX,M. DUMAREY en R. FOCK, “Schuldig verzuim enberoepsgeheim in de context van strafrechtelijke bescherming vanminderjarigen”, inG. VERMEULEN (red.),Strafrechtelijkebeschermingvanminderjarigen,Antwerpen,Maklu,2001,439.249T.BALTHAZAR,Beroepsgeheimenprivacybescherming(I).,powerpointpresentatie04/12/07,Gent.
67
onderdezebepalingvallen.Uiteindelijkblijfthetderechterdiehieroverzalmoetenoordelenwieal
dannietalsvertrouwenspersoonoptreedt.250
190. Hieronderwordendevierelementenbesprokendiedeelsexplicietendeels impliciet inde
verwoordingvanhettoepassingsgebiedrationepersonaezijnbegrepen.251
1.1.1. Personen
191. Elke persoon die voldoet aan de voorwaarden van art. 458 Sw. is een geheimhouder die
gebondenisdoordegeheimhoudingsplicht.Artikel458Sw.heeftenkelbetrekkingopdeverplichte
vertrouwelingen en kan niet toegepastwordenop degenendie alleenmaar tot discretie verplicht
zijn.252
192. Maarwatinhetgevalvanrechtspersonen?Ditiseenzeerrelevantevraagvoordepraktijk.
Veelvrijeberoepenwerkentegenwoordigineenofanderevennootschapsvorm(bv.BVBA).Sindsde
wet van 4 mei 1999253 kunnen, overeenkomstig artikel 5 Sw., rechtspersonen strafrechtelijk
verantwoordelijk gesteld worden voor de misdrijven die een intrinsiek verband hebben met de
verwezenlijking van hun doel of de waarneming van hun belangen of die voor hun rekening zijn
gepleegd. Wel kan de rechtspersoon, volgens art. 5, 2de lid Sw., de strafrechtelijke
verantwoordelijkheid ontlopen wanneer de fout begaan werd door een geïdentificeerd natuurlijk
persoonendezedezwaarstefoutheeftbegaan.
1.1.2. Vertrouwenspersoon
193. Zoalseerderreedswerdaangehaald,zalhetderechterzijndievanzaaktotzaakonderzoekt
ofde feitelijkeomstandighedenwaarinhetberoepwordtuitgeoefendhetmogelijkmakenomvan
eenvertrouwensopdrachttespreken.Hetdragenvaneenberoepstitelwaaraaneenberoepsgeheim
wordt toegekend,heeftevenwelniet tot gevolgdatmenbijdeuitvoeringvanomhetevenwelke
taakaanspraakkanmakenophetberoepsgeheim.Accessoireopdrachtenzijnbijvoorbeeldnietaan
hetzelfde regimeonderworpen.Alle technische vaststellingen en vanderden verkregen informatie
vallenwelonderdebepalingvanhetberoepsgeheim.254
250 P. BROECKX, M. DUMAREY en R. FOCK, “Schuldig verzuim en beroepsgeheim in de context vanstrafrechtelijke bescherming van minderjarigen”, in: G. VERMEULEN (red.), Strafrechtelijke bescherming vnminderjarigen,441.251 B. ALLEMEERSCH, ”Het toepassingsgebied van art. 458 Strafwetboek. Over het succes van hetberoepsgeheimenhetgeheimvandatsucces.”,R.W.2003‐2004,1‐19.252Cass.16mei1977,Pas.1977,I,947enArr.Cass.,1977,949.253Wet4mei1999totinvoeringvandestrafrechtelijkeverantwoordelijkheidvanrechtspersonen,B.S.22juni1999.254T.BALTHAZAR,Beroepsgeheimenprivacybescherming(I),powerpointpresentatie04/12/07,Gent.
68
1.1.3. Noodzaak
194. Omaanart.458Sw.onderworpen tezijn,volstaathetnietdatmen tijdensdeuitoefening
van het beroep geregeld kennis krijgt van vertrouwelijke informatie. De zwijgplicht moet ook
noodzakelijkzijnopdathetberoepadequaatzoukunnenwordenuitgeoefend. Zonderdegarantie
vangeheimhoudingzoudenpartijennooitvrijuitdurvensprekenendewaarheidtevertellen.Hetis
duidelijkdateenartseenbepaaldemonopoliepositieheeftendaaromishetonontbeerlijkvoorde
behandelingdatalhetgeendepatiënt/cliëntaanbrengtvertrouwelijkwordtbehandeld.
1.1.4. Maatschappelijkbelang
195. Niet alle beroepen waarvoor geheimhouding noodzakelijk is, kunnen echter het
beroepsgeheim opeisen. De meesten zullen zich moeten beperken tot een eenvoudige
discretieplicht,watimpliceertdatzezichnietophetzwijgrechttenopzichtevanderechterkunnen
beroepen (i.t.t. de houders van een beroepsgeheim). Enkel de beroepen waarvan het
maatschappelijk belang groot genoeg is om de toekenning van dit zwijgrecht te verantwoorden,
zullenwordengeachteenberoepsgeheimtehebben.Hetalgemeenbelangvindthoofdzakelijk zijn
grondslagindevreesdatdeindividuelepatiënt,zichbijafwezigheidvanhetberoepsgeheim,nietzal
durvenwendentotdegeneesheer.
Vooraleererwordtbeslistofeenberoep,ambtoffunctieonderdetoepassingvanart.458Sw.valt,
dient dus te worden nagegaan of het belang ervan opweegt tegen de maatschappelijke kost
verbondenaanhetberoepsgeheim,namelijkhetrisicoopbelemmeringvanderechtsgang.Nietalle
beroepenkunnenwijzenophetgrotemaatschappelijkenutvaneenwettelijkebeschermingvanhun
beroepsgeheim,hoewelvelenervaninvertrouwelijkheidwerkenenditnoodzakelijkachten.
1.2. RationeMateriae
196. Hetberoepsgeheimbehelstalleelementendiebetrekkinghebbenophetindividuendiedus
deel uitmaken van zijn persoonlijke levenssfeer of zijn privacy. De persoonlijke levenssfeer is een
tweeledig begrip. Enerzijds is het een beschermd terrein waar niemand mag binnentreden.
Anderzijds heeft het individu het recht om bepaalde informatie over zichzelfmee te delen.255 De
wetgeverachttehetdanooknodigomeenspecifiekeregelgevingomtrentdebeschermingvande
persoonlijkelevenssfeerteontwikkelen,watconcreetresulteerdeindePrivacywetvan8december
255 M. SPEECKAERT en S. VERHULST, “Medische gegevens en privacy.” In VERMEULEN, G. (red.), Privacy enstrafrecht,Antwerpen,Maklu,2007,158.
69
1992256. Toch doet deze wet geen afbreuk aan de regelgeving omtrent het beroepsgeheim. Een
verwerking van gegevens zal namelijk slechts toegelaten zijn indien de geheimhoudingsplicht
gerespecteerdwordt.
1.2.1. Informatieontvangenwegensstaatofberoep
197. De geheimhoudingsplicht geldt enkel voor de gegevens die ter kennis worden gebracht
omwille vandeuitoefening vaneenberoepof staat. Er kandus geenberoepsgeheimgelden voor
informatie diemen verkreeg als vriend. Ook indien de hulpverlener nietwerd geconsulteerd, kan
geen sprake zijn van een geheim. Het is echter niet eenvoudig om te bepalenwanneer gegevens
vreemdzijnaandeuitoefeningvanhetberoepenwanneerniet.Eenartskanbijvoorbeeldinformatie
nodighebbenovereenbepaaldfeitdatsomatischeklachtenveroorzaaktendaaromominformatie
verzoeken die op het eerste zicht met het medisch luik van zijn beroep niets te maken heeft.
Wanneerhetnietduidelijk isofdegeconsulteerdede feiten is tewetengekomennaaraanleiding
vanzijnberoep,zalderechterbeslissenofmenzichaldannietrechtmatigkanberoepenopart.458
Sw.ombepaaldefeitenteverzwijgen.257
1.2.1.1. Vereistevanberoepsuitoefening258198. Deberoepsuitoefening is indepraktijkniet altijdeenvoudig vast te stellen.Watdoetmen
meteenartsdieinzijnvrijetijdmedischadviesgeeft?Ofeenpsycholoogdiehetzelfdedoet?Deze
vragenzullendoordefeitenrechtersoevereinmoetenwordenbeantwoordopbasisvandegegevens
uit het concrete dossier. Uit de rechtspraak blijkt dat twee factoren ter sprake kunnen komen,
namelijkhettijdstipvankennisnameenhetkaraktervanderelatietussendegeheimhouderende
cliënt of patiënt. Het tijdstip is als zodanig niet doorslaggevend. Het moet, zoals eerder reeds
vermeld,inhetkadervandeberoepsuitoefeninggebeuren.Hetfeitofditaldannietopeenrustdag
oftijdensdekantoorurenplaatsvindt,isirrelevant.
199. Indien een affectieve relatie tussen beide personen bestaat, ligt de situatie anders. Een
familiebandsluitnietaprioriuitdateengeheimhoudereengesprekkanhebbenmetzijnnaastenin
hoofde van zijn ambt of functie. Indien de bewaarder van het geheim zowel wegens zijn
256Wetvan8december1992totbeschermingvandepersoonlijkelevenssfeertenopzichtevandeverwerkingvanpersoonsgegevens,gewijzigddoordeWetvan11december1998,B.S.3februari1999.Supranr.91e.v.blz33.257 P. BROECKX, M. DUMAREY en R. FOCK, “Schuldig verzuim en beroepsgeheim in de context vanstrafrechtelijke bescherming vanminderjarigen”, in VERMEULEN, G. (red.), Strafrechtelijke bescherming vanminderjarigen,Antwerpen,Maklu,446‐447.258 B. ALLEMEERSCH, “Het toepassingsgebied van art 458 Strafwetboek. Over het succes van hetberoepsgeheimenhetgeheimvandatsucces.”R.W.2003‐2004,1‐19.
70
professionelehoedanigheidalsompersoonlijkeredenenwerdaangesproken,prevaleertzijnambtof
functie.
200. Inderechtsliteratuurwordtdeopvattingverdedigddatdeartsdieiemandaaneenmedisch
onderzoek onderwerpt in opdracht van een derde persoon (vb werkgever of
verzekeringsmaatschappij) niet gehouden is tot het beroepsgeheim. Dezelfde redenering wordt
gevolgd voor de gerechtsdeskundigen die in opdracht van een Hof of Rechtbank handelen. De
redenering die hierbij gevolgd wordt is dat men voorhoudt dat deze personen een opdracht
uitvoeren en zodoende hun beroep niet uitoefenen.Maar ervan uitgaan dat een arts slechts zijn
beroepuitoefentalshijalsbehandelendeartsoptreedt,druistintegendewerkelijkheid.Hetisdan
ookbeteromervanuittegaandatelkehulpverlener,inwelkefunctiedanook,maarwelbinnende
uitoefeningvanzijnberoep,ofmeeralgemeenelkepersoondieuithoofdevanzijnberoepkennis
draagtvangeheimen,gehoudenistothetberoepsgeheim.
201. Het feit datmen bij een bepaalde beroepsuitoefening toch geheimenmag bekendmaken,
een verslag mag opmaken, enz.259 is het gevolg van de uitzondering die in het artikel op het
beroepsgeheim zelf isopgenomen,meerbepaald: ‘bekendmakenbuitenhet gevaldatdewethen
verplichtdiegeheimenbekendtemaken’.Indezeredeneringmagnietzwaargetildwordenaanhet
woord verplicht. Verplichten mag in deze context niet beschouwd worden als een individueel
opgelegdbevel,maaralseenuitvoeringvandatgenewatdoordewetgeverisgeorganiseerd,alseen
dwingendewetsbepaling.260
202. CASSELMAN261 spreekt in dit verband van een opdacht onder gerechtelijk mandaat. Dit is
wanneereenhulpverlener(psycholoog,arts,maatschappelijkassistent,…)eenmandaatkrijgtvande
overheid. Men kan aangesteld worden als deskundige met een welbepaalde opdracht zoals daar
zijndeadvies formuleren inhetkadervaneenvoorwaardelijke invrijheidstelling,onderwerpingaan
eenpsychiatrischonderzoekendergelijk.Dejuridischebandmetdeoverheidisbepalendvoorhetal
dannietwerkenondermandaat.Hetberoepsgeheimblijftbestaanbehalvebinnendestriktegrenzen
van de opdracht. Het is dus ook aangewezen en een soort van deontologische plicht om aan het
beginvanzijnwerkzaamhedenzeerduidelijkaandecliëntmedetedelenwatzijnopdrachtisenwat
daarvandegevolgenzijnopvlakvandezeinformatie‐uitwisseling.
259Denkhiervoormaaraanoaeenartsaangestelddoordeverzekering,bedrijfsarts,justitieassistentenz…260 G. GOYVAERTS, “Beleid in aanverwante sectoren.”, In DE HERT, M. (ed.), Naar een geestelijk gezondesamenleving,Diegem,Kluwer,2000,223‐224.261 J. CASSELMAN, Hulpverlening onder druk. Gerechtscliënten in de geestelijke gezondheidszorg., Diegem,Kluwer,2002,86‐87.
71
1.2.1.2. Vereistevaneenredelijkverband262203. Degeheimhoudingsplichtgeldtnietvoorinformatie,zelfsvertrouwelijk,diegeenenkel
rechtstreeksverbandvertoontmetdeuitvoeringvandevertrouwensopdracht.Hetbegripredelijk
verbandmagnietwordengeïnterpreteerdalsdevereistedatdeinformatienuttigofbelangrijkmoet
zijnvoordeopdrachtinkwestie.Ookgegevensdielateronbruikbaaroffutielblijken,kunnennogin
redelijkverbandstaanmetdevertrouwensopdracht.
Ditallesbeletnietdat,zelfsalsergeenredelijkverbandbestaattussendeinformatieende
uitoefeningvandevertrouwensopdracht,ernogsteedseenDeontologischediscretieplichtkan
bestaanomdegegevensnietvrijtegeven.Vaneenzwijgrechtinrechteofeenandere
bewijsuitsluitingssanctiezaldangeensprakemeerkunnenzijn.
1.2.2. Hetgeheimekarakter
204. Eengeheim is ietsdatgeheim is,verborgenwordtofverborgenmoetblijven.263Geheimen
zijn “feiten, gegevens, beslissingen, oordelen of meningen die verborgen gehouden moeten
worden”.Bijgevolggaathetomparticulierewaarhedendie,volgensalgemeenaanvaardenormenen
criteria,nietopenbaargemaaktmogenworden.Hetgeheimekarakterwordtnietvastgestelddoor
debetrokkene zelf ofdoordegeheimhouder,maardoor algemeenaanvaardenormenen criteria.
Een geheimmag daaromnooit uit de contextworden gerukt.264 LYBAERT stelt aanvullend dat het
gaatomfeitendieonbekendzijnendiedegoedenaamoffaamvaneenpersoon,volgenszijneigen
mening, in het gedrang kunnen brengen of die meer in het bijzonder betrekking hebben op hun
intimiteit.265
Welke gegevens precies geheim zijn enwelke niet, is vooral een feitelijke aangelegenheid die van
beroeptotberoepverschillendzalwordeningevuld.266 Hoedanook,magmennietalle informatie
waarvanmen in de uitoefening van een betrokken functie kennis van heeft genomen, zomaar als
geheim beschouwen.267 De inhoud van de informatie is in wezen niet relevant, elk gegeven kan
262 B. ALLEMEERSCH, “Het toepassingsgebied van art 458 Strafwetboek. Over het succes van hetberoepsgeheimenhetgeheimvandatsucces.”R.W.2003‐2004,1‐19.263X.,VanDaleverklarendwoordenboekNederlands,Antwerpen/Utrecht,VanDaleLexicografiebv,2003,297.264 P. BROECKX, M. DUMAREY en R. FOCK, “Schuldig verzuim en beroepsgeheim in de context vanstrafrechtelijke bescherming vanminderjarigen”, in VERMEULEN, G. (red.), Strafrechtelijke bescherming vanminderjarigen,Antwerpen,Maklu,447.265D.LYBAERT,“Beroepsgeheimvandehulpverlenerinrelatietotdepolitiediensten.”,R.W.1996‐97,971.266 B. ALLEMEERSCH, “Het toepassingsgebied van art 458 Strafwetboek. Over het succes van hetberoepsgeheimenhetgeheimvandatsucces.”R.W.2003‐2004,1‐19.267Brussel20december1988,R.W.1988‐1989,1332.
72
onderworpenzijnaanhetberoepsgeheimzolangdebesprokenvoorwaardenvervuldzijn.Hetbelang
ofdewaardevandegegevensisvangeentel.268
205. Passindskortiserinderechtsliteratuursprakevanhetgeheimvanhetprivéleven.Menkan
gerust zeggen dat het ‘geheim van de persoon’ of ‘persoonlijk geheim’ als juridische uitdrukking
vrijwel nog onbestaande is. Toch is het voor de mens niet alleen uiterst belangrijk, maar zelfs
wezenlijk onontbeerlijk, omwille van het zichzelf zijn (d.i. vrij zijn), dat hij heel wat
wetenswaardigheden omtrent zijn gezondheid, verleden, karakter, gezin, familie, relaties,
overtuigingen,… voor de buitenwereld rechtens verborgen kan houden en al deze zaken als een
verbodenzonevoorbuitenstaanderskanafsluiten.269
1.2.3. Hetgeheimmoettoevertrouwdzijn
206. De voorbereidende werken verklaren dat het beroepsgeheim «… ne concerne pas les
circonstances étrangères ou révélations qui ont pu être faites». Men mag m.a.w. aannemen dat
alleen deze gegevens welke de geneesheer vernomen heeft in het kader van de “noodzakelijke
vertrouwensrelatie” binnen het domein van het beroepsgeheim vallen.270 Bij het beroepsgeheim
ontstaat het geheim dus pas na de overbrenging van bepaalde gegevens aan personen uit een
specifiek beroepsmilieu. Het is een toevertrouwd geheim.271 De uitgestrektheid van het
beroepsgeheimhangtderhalveafvanhetberoepdatwordtuitgeoefend.272
207. Het begrip toevertrouwen betekent dus niet alleen ‘meedelen’, maar ook ‘vaststellen’ en
‘weten’ tengevolgevandevertrouwensrelatiediemenmetdegeheimgerechtigdeheeft.Hiermee
wordt alles bedoeld wat men ziet, hoort, ontdekt of opvangt tijdens of ter gelegenheid van de
uitoefeningvanhetambt.Algemeenbekendefeiten,nl.zakendieiedereenweet,vallennietonder
het ambts‐ of beroepsgeheim.273 Deze kunnen wel nog steeds onderheven zijn aan een zeker
discretieplicht.HetHofvanCassatiesteldealsvolgtvoormaatschappelijkwerkers274:“Alleswaarvan
demaatschappelijkwerkerindeuitoefeningvanzijnberoepofomredenenvanhetvertrouwendat
opgrondvanzijnberoepgeschonkenwordt,heeftgekregen.”
268Brussel8maart1972,Pas.1972,II,105.269F.VANNESTE,“Kanhetberoepsgeheimabsoluutgenoemdworden?”,R.W.1977‐1978,1282‐1303.270R.BLANPAIN,“Juridischeaspectenvanhetmedischberoepsgeheim.”,R.W.1965‐1966,275.271F.VANNESTE,“Kanhetberoepsgeheimabsoluutgenoemdworden?”,R.W.1977‐1978,1282‐1303.272 P. BROECKX, M. DUMAREY en R. FOCK, “Schuldig verzuim en beroepsgeheim in de context vanstrafrechtelijke bescherming vanminderjarigen”, in VERMEULEN, G. (red.), Strafrechtelijke bescherming vanminderjarigen,Antwerpen,Maklu,449.273 F. HUTSEBAUT, “Het ambtsgeheim, beroepsgeheim en de meldingsplicht van personeelsleden in hetonderwijs.”,T.O.R.B.1999‐2000,49‐54.274Cass.30oktober1978,R.W.1978‐1979,2232.
73
Afdeling2:Constitutievebestanddelen
§1.Materieelelement:hetbekendmakenvanhetgeheim275
208. Omstrafbaargesteldtewordendientdehoudervaneengeheimhetookeffectieftehebben
bekendgemaakt,ongeachtdevormwaarinditgebeurde.Hetkanduszowelopeenmondelingeals
schriftelijkewijze. Ook indien de bekendmaking slechts op een deel van het geheim slaat, ismen
strafbaar.Verderwordtgeenonderscheidgemaaktnaargelangmenhetgeheimverteltaaneenof
aanmeerderepersonen.Hetkwantitatieveelementisnamelijknietbeslissend.Dehoedanigheidvan
depersoonaanwiehetgeheimverteldwordt, iswelvanbelang.Bekendmakingimpliceertookhet
bevestigenvaneenalbekendfeit.276
209. Omveroordeeld tewordenopgrondvanart.458Sw. ishetniet vereistdatde consultant
schade heeft ondervonden door de bekendmaking van het geheim, de bekendmaking op zich
volstaat. De geheimhoudingsplicht werd immers in de eerste plaats ingevoerd om het algemeen
belangtebeschermenzoalseerderreedswerdvermeld.
210. Erbestaatgeenpoging totschendingvandegeheimhoudingsplicht.Art.458Sw. is immers
eenwanbedrijfenvolgensart.53Sw.zalpogingtotwanbedrijfenkelstrafbaarzijnindiendewetdit
uitdrukkelijkbepaalt.
1.1. Onderscheid naargelang van verschillende personen en verschillendehoedanigheden
1.1.1. Leidinggevenden/oversten
211. Het beroepsgeheim geldt in principe voor iedereen., dus ook tegenover leidinggevenden
(werkgever, hiërarchisch oversten,…). Wanneer de leidinggevende echter meewerkt aan de
hulpverlening, kanmendoor toepassing vanhet gedeeldof gezamenlijk beroepsgeheim (zie later)
bepaaldenoodzakelijkeofnuttigeinformatieuitwisselen.Daarnaastkunnenbepaaldevertrouwelijke
gegevenseventueelookdoorgegevenwordenaanleidinggevendenwanneerditnoodzakelijkisvoor
de uitoefening van hun verantwoordelijkheden inzake toezicht en/of coördinatie.277 Deze
275 P. BROECKX, M. DUMAREY en R. FOCK, “Schuldig verzuim en beroepsgeheim in de context vanstrafrechtelijke bescherming vanminderjarigen”, in VERMEULEN, G. (red.), Strafrechtelijke bescherming vanminderjarigen,Antwerpen,Maklu,437‐439.276 A. VERBRUGGEN,De ziel van de stiel.Maatschappelijk assistenten en hun beroep: bouwstenen voor eengedeeldverhaal.,Gent,AcademiaPress,2007,blz44.277http://wvg.vlaanderen.be/rechtspositie/05‐publicaties/werkmap‐fiche‐beroepsgeheim.pdf,10, [12 februari2009]
74
verantwoordelijkheden inzake toezicht zijn te rechtvaardigen aangezien in de gezagsverhouding
tussen de werkgever en werknemer een aansprakelijkheidsaspect zit. Een werkgever kan
aansprakelijk gesteld worden voor schade die de werknemer toebrengt aan derden tijdens het
uitoefenenvanzijnfunctie.Daaromzaleenwerkgeversteedstoezichtkunnenhoudenophetwerk
vandewerknemer,oavialeidinggevenden.
212. Geldt het gedeelde beroepsgeheim niet dan blijft er voor de hiërarchischemeerderen het
rechtomkennistehebbenvangegevensnoodzakelijkomtoezichtuitteoefenenopdekwaliteiten
kwantiteitvandegeleverdeprestatiesdoordewerknemers.Ditmagechtergeenvrijgeleidebeteken
voordewerkgevertotonbeperkteinzageincliëntgegevens278.
1.1.2. Nabestaanden
213. Hetrechtvannabestaandenopmedischeinformatieiseenveelvoorkomendprobleem.Dit
doet zich vaak voorbij erfeniskwesties (wasdeerflater gezondvangeestbij deopstelling vanhet
testament?) en verzekeringskwesties (meestal in het kader van het uitkeren van een
levensverzekering).
214. Reeds lange tijd is het principe bekend dat het beroepsgeheim blijft gelden over de dood
heen. In1984werdditprincipe reedserkend279:“Hetmedischberoepsgeheim raaktedeopenbare
ordeendepatiëntkandaarovernietvrijbeschikken.Daarhetmedischberoepsgeheimtegelijkinhet
algemeen belang en in het belang van de patiënt is ingesteld, moet het algemeen belang dat de
zwijgplicht oplegt primeren op het bewijsrecht van derden. Het recht op beroepsgeheim heeft een
extrapatrimoniaal karakter en wordt door het overlijden van de persoon die een
levensverzekeringscontract heeft afgesloten niet aangetast. Het blijft tegen alle personen gelden,
zelfstegenoverzijnerfgenamenennabestaanden”.
215. In 2002 bleek hierin een kentering te komen met de invoering van de wet op de
patiëntenrechten280. Bij overlijden kan het dossier van de overledene worden ingekeken door de
echtgenoot, partner, bloedverwant tot de tweede graad. Dit dient te gebeuren door een
zorgverstrekker aan te duiden dien dan inzage zal krijgen in het patiëntendossier van de
278 R. Schellaert, “Beroepsgeheim.”,onuitgegeven cursus deontologie Hogeschool Gent departement sociaal‐agogischwerk,2008,11‐12.279Gent21juni1984,Vl.T.Gez.1984‐85,455.280Art9§4:“Nahetoverlijdenvandepatiënthebbendeechtgenoot,dewettelijksamenwonendepartner,departner en de bloedverwanten tot enmet de graad van de patiënt, via een door de verzoeker aangewezenberoepsbeoefenaar, het in §2 bedoelde recht op inzage voorzover hun verzoek voldoende gemotiveerd engespecificeerdisendepatiëntzichhiertegennietuitdrukkelijkheeftverzet.Deaangewezenberoepsbeoefenaarheeftookinzageindein§2,derdelid,bedoeldepersoonlijkenotities.”
75
overledene281.Denabestaandenkrijgendusalshetwareeenonrechtstreeksinzagerecht.Belangrijk
isweldatdezehiervooreenspecifieke redendienentegevenendatdeoverledenezichnietmag
hebbenverzetbijleven.
216. 282Het onrechtstreeks inzagerecht van de nabestaanden kwam er na een verzoek van de
Commissieterbeschermingvandepersoonlijkelevenssfeerineenadviesvan15juni2000283.Indat
advies liet de Commissie zich opmerken als voorstander van de mogelijkheid tot het inzien van
medischegegevensnahetoverlijdenvandepatiënt.284Gezienhetbelangvandeproblematiek,de
onduidelijkheid van de wetgeving op dat tijdstip en de verdeeldheid in de Belgische rechtspraak,
drongdeCommissieaanopeenwettelijke regelingvanhet rechtvan toegangdoornabestaanden
van de persoonsgegevens van de overledene. Als voorbeeld van voldoende motivering en
specifiëringgafdeCommissiehetvermoedenbijdenabestaandendateenfoutwerdgemaakt.Ook
is volgens de Commissie gebleken dat het voor nabestaanden belangrijk kan zijn informatie te
verkrijgen over de oorzaak van het overlijden van een familielid, teneinde het overlijden beter te
verwerken.Ommedische redenenkan inzageookgerechtvaardigd zijn, b.v. omna te gaanof een
bepaaldeaandoeningantecedentenkentindefamilievandeverzoeker.285
217. Maar een andere tekst is terug te vinden in artikel 65 van de Code Geneeskundige
Plichtenleer: “de dood van een zieke ontheft de geneesheer niet van zijn beroepsgeheim. De
erfgenamenkunnenhemerevenminvanontslaanoferoverbeschikken”.Eerderal in2002en2004
sprakdeNationaleRaadzichhieroveruit286. “Watde inzagevanhetmedischdossiernaoverlijden
door een aangewezen geneesheer betreft, zijn materiële belangen van de naaste verwanten of
derden zoals betwistingen over de door overledene afgesloten contracten of over zijn laatste
wilsbeschikkingnietteaanvaardenalsmotivatievaneenverzoektotinzage.
281Enookindepersoonlijknotitiesvandearts,watdepatiëntnietheeft282H.NYSenI.VINCK,Nieuwewetgevinginzakepatiëntenrechten:gecoördineerdetekstenenuittrekselsuitdeparlementairewerkzaamheden.,Mechelen,Kluwer,2003,21.283http://193.191.208.6/juris/jurnv.htm,[24februari2009].284 “De Commissie merkt op dat zij wel voorstander is van een overdraagbaar recht op controle op hetverzamelen en het gebruik van persoonsgegevens. Het is niet omdat een persoon overleden is dat hetverzamelenenhetgebruikvangegevensoverdiepersoonvrijmagzijn.Ookdenabestaandenzoudeneenrechtvancontrolemoetenkunnenhebben.Hetzouhiernietgaanomeeneigenrechtopcontrole,dochwelomhetrechtvancontroledatovergaatvandeoverledeneopdenabestaanden.Opdezewijzezoudendenabestaandenhet recht van toegang en verbetering van persoonsgegevens enkel kunnen uitoefenen op een wijze dieovereenstemtmetdebelangenzoalsdeoverledenediehadtoenhijnoginlevenwas.Denabestaandenzoudendaarentegenhetrechtvantoegangenverbeteringnietkunnenuitoefenenopeenwijzedie instrijd ismetdebelangenzoalsdeoverledenediehadtoenhijnoginlevenwas.”285M.v.T.,Parl.St.Kamer2001‐02,1642/001,34.286http://195.234.184.64/web‐Ned/nl/a095/a095001n.htm,[24februari2009].
76
DeNationaleRaadisvanmeningdatditdientopgenomentewordenindetekstomdeimplicietewil
van de overledene te respecteren. Deze zou immers nooit accepteren dat het medisch geheim
opgehevenwordtomdedoorhemafgeslotenverzekeringscontractentebetwisten.Daarnaastzalhet
vertrouwenvanbejaardenindegeneeskundesterkwordengeschaadwanneerzijmochtenvernemen
dat hun medische dossiers na hun overlijden worden gebruikt om hun laatste wilsbeschikking te
beoordelen.Dezeproblematiekdient tewordenbeslecht zonderdevertrouwelijkheidvanmedische
gegevenstedoorbreken.
Welmeent deNationale Raad dat een behandelaar het beroepsgeheim niet kan inroepen om een
eventuele medische fout te verdonkeremanen. Wanneer de behandelaar niettegenstaande het
verstrekken van uitvoerige informatie aan de hoger vermelde nabestaanden vaststelt dat het
wantrouwen ten opzichte van zijn persoon persisteert kan hij gebruik maken van de essentiële
stukkenuithetmedischdossierbetreffendehetoverlijdenomzijninformatietoetelichten.Indienook
dit tot geenoplossing leidt kanhij vragen eengeneesheer aan tewijzen ommet hemalle terzake
dienendestukkenvanhetmedischdossiervandeoverledenedoortenemen.”
218. Op1september2007werdendezeadviezen lichtgewijzigddoordeNationaleRaad287. De
Nationale Raad neemt sindsdien aan dat inzagewelmogelijk is, zij het dat dit restrictief dient te
worden geïnterpreteerd. Alvorens inzage toe te staan dient er volgens de Raad te kijken of er
ernstige elementen zijn om ervan uit te gaan dat het testamentwerd opgesteld op een ogenblik
waaropdeerflaternietoverdevereistegeestesbekwaamheidbeschikteendienstdeinzagevanhet
medischdossierdebeschermingvandeoverledenpatiënttegenzijneigenhandelingentebeogen.
Zodoendedientgevalpergevalgeoordeeldtewordenenmoetmenbijdezekeuzerekeninghouden
met het algemeen belang (nl. bewaren van het geheim) en dit af tewegen tegen het persoonlijk
belang van de overleden persoon (zijnde in dit geval het beschermen tegen zijn eigen daden).
Belangrijkhierbij isweldathetpatrimoniaalbelangvandeerfgenamenvandepatiëntdeartsniet
magbeïnvloedeninzijnkeuze.
1.1.3. VoorlopigBewindvoerder
219. De vertegenwoordigingsmacht van de voorlopig bewindvoerder is zeker niet absoluut. Het
mandaat van de bewindvoerder bestaat in het beheer van de goederen van een persoon. Met
anderewoordendevoorlopigbewindvoerderkaneenpersoonslechtsvertegenwoordigenvoorhet
287http://195.234.184.64/web‐Ned/nl/IX01‐bij3_2007.htm,[24februari2009].
77
vervullenvanzijnpatrimonialerechten.Hijkanbijvoorbeeldnietbeslissendepersoonineenrusthuis
teplaatsenofvanziekenhuisinstellingteveranderen.288
220. Desituatieskanechterwelontstaandatdevoorlopigbewindvoerderbeslissingenzalmoeten
nemenoverdebetalingentusseneenartsenzijnpatiënt.Ditzalopzichnoggeenredenzijnomhet
beroepsgeheimteschendenenderedenvandeconsultatiesmeetedelen.
221. Hetrechtopinformatieoverdegezondheidstoestandendevermoedelijkeevolutieervanis
eenrechtvandepatiënt,vastgelegdbijartikel7vandewetvan22augustus2002betreffendede
rechtenvandepatiënt.Patiëntenrechtenzijnpersoonlijkerechtendiedoordebetrokkenpatiëntzelf
wordenuitgeoefend indienhijdaartoedebekwaamheidbezit.Deondervoorlopigebewindvoering
geplaatstemeerderjarigepatiëntisnietonbekwaamwatdeuitoefeningvanzijnpersoonlijkerechten
betreft.Hijbehoudtdusintegraalzijnrechtenalspatiëntenoefentdierechteninprincipezelfstandig
uit.289
222. De wetgever heeft aan de voorlopig bewindvoerder de taak gegeven om op regelmatige
tijdstippen overleg te plegen met de beschermde persoon of diens vertrouwenspersoon.290 De
Nationale Raad meent dat het in elk geval deontologisch onaanvaardbaar is in te gaan op een
verzoek om inlichtingen door een voorlopig bewindvoerder indien niet blijkt dat deze laatste
voorafgaandelijk overleg heeft gepleegd met de patiënt over dit verzoek. Het gaat hier om het
vertrouwendataanwezigmoetzijninderelatietussendepatiëntenzowelzijnartsalsdevoorlopig
bewindvoerder.291
223. Belangrijke problemen kunnen optreden indien er situatie ontstaat waarin zowel de
persoonlijke als de patrimoniale rechten van de patiëntmet elkaar in conflict komen. Zo kan een
persoonlijkrecht(vb.toegangtotdezorg)gaanwegenopdefinanciëlesituatievaneenpatiënt(vb.
medicatiedienietwordtterugbetaaldofplastischechirurgiee.d.).Hierrijstdusdevraaginhoeverre
hetnoodzakelijkzalzijnommedischeinlichtingenvrijtegevenomhetpatrimoniumvandepersoon
tebeschermen.
224. In haar advies van 14 juli 2007292 sprak deNationale Raad zich hierover uit. Ze stelde een
procedure voor die dergelijke disputen dient te regelen. Eerst zou de voorlopig bewindvoerder
sowieso moeten overleggen met de patiënt en indien deze niet wil meewerken, of indien
288http://195.234.184.64/web‐Ned/nl/a117/a117016n.htm,[6mei2009].289http://195.234.184.64/web‐Ned/nl/a117/a117016n.htm,[6mei2009].290Artikel488f)§1lid2B.W.291http://195.234.184.64/web‐Ned/nl/a117/a117016n.htm,[6mei2009].292http://195.234.184.64/web‐Ned/nl/a117/a117016n.htm,[6mei2009].
78
communicatie tussenbeidenietmogelijk is,metdevertrouwenspersoon. Indienbeidennietwillen
meewerken moet de arts in eer en geweten nagaan of het nodig is dat de gegevens worden
overgedragenendepatiënttrachtenteovertuigenomzezelfbekendtemaken.Deartszalzelfde
geheimen mogen vrij geven (na het verwittigen van de patiënt van zijn intentie) indien de
bekendmaking nodig is voor de bescherming van de persoon tegen zijn eigen daden en of deze
bekendmakingdanookprimeertopdegeheimhouding. Indiendeartsechtervanmening isdatde
geheimhoudingprimeert,dankandevoorlopigbewindvoerdernogsteedseenprocedureopstarten
bijdevrederechter.
1.1.4. Ouders293
225. Sindsdewetvan13april1995294aangaandedegezamenlijkeuitoefeningvanhetouderlijk
gezag en het omgangsrecht hebben beide ouders het recht om zelfs bij derden alle nuttige
informatieintewinnenomtrentdeopvoedingvanhunkind.Ditrechtgeldtongeachtofdeouders
gehuwdzijn,samenwonen,feitelijkofwettelijkgescheidenzijnofnooithebbensamengewoond.295
226. Opvoedingwordtgezienalseenevolutiefprocesenerdientrekeninggehoudenteworden
met de leeftijd van de cliënt/patiënt. In feite komt het er op neer dat enkel die gegevensmogen
wordenvrijgegevendie relevant zijnvoordeopvoedingwaarvoordeoudersverantwoordelijk zijn.
Dezerelevantiedienttewordenbeoordeeldinfunctievanleeftijd,maturiteit,onderwerp…Vaakis
het wel degelijk vereist dat de ouders zelf initiatief kunnen nemen om hun kind te helpen.
Voorwaarde is dat er sprake is van opvoeding en begeleiding in kwesties die deminderjarige niet
(volledig)zelfinhandenkannemenomwillevanbijvoorbeeldbeperkteinzichten.Debegeleiderkan
danhetkindwijzenopdehulpdieopgangkankomendoormededelingvanbepaaldegegevenen
proberenhet kind zover te krijgendathij zelf deouders inlicht.Menmaaktbest van inhetbegin
duidelijkdatmogelijkbepaaldezakenaandeoudersmoetenwordengemeld.Eenhulpverlenerdie
geconfronteerdwordteenverzoekvanoudersdieinformatiewensenoverhetdossieropbasisvan
hunouderlijkgezag,zaldezeinformatiealleenmoetenmeedelenindiendehulpverlenervanmening
isdatdeoudersdezeinformatieookeffectiefnodighebbenomdejuisteopvoedingsbeslissingente
makeninhetbelangvanhetkindzelf.Inditopzichtevolueertdeinhoudvanhetouderlijkgezagmee
metdeleeftijdvandeminderjarige,ditwilzeggenvaneenbeschermendefunctie(tenaanzienvan
293 Werkgroep Beroepsgeheim Bijzondere Jeugdbijstand Arrondissement Antwperen, Mechelen, Turnhout,“Beroepsgeheimen schuldig verzuim: enkele juridischeenpraktische kapstokken.”, 15‐16, te raadplegen viahttp://www.provant.be/binaries/tekst%20beroepsgeheim_tcm7‐73551.pdf,[12februari2009].294Wetvan13april1995betreffendedegezamenlijkeuitoefeningvanhetouderlijkgezag,B.S.24mei1995.295Ziehiervoor:art373lid1B.W.:“Wanneerdeouderssamenlevenoefenenzijhetgezagoverdepersoonvanhetkindgezamenlijkuit.”Enart474§1lid4B.W.:“Deouderdieniethetouderlijkgezaguitoefent,,behoudthet rechtomtoezicht tehoudenopdeopvoedingvanhetkind.Hijkanbijdeandereouderofbijderdenallenuttigeinformatiehieromtrentinwinnenenzichinhetbelangvanhetkindtotdejeugdrechtbankwenden.”
79
het zeer jeugdigekind)naareenbegeleidende functie tenaanzienvaneen rijpereminderjarige.296
Dezestellingwordtonderschrevendoorartikel5vanhetKinderrechtenverdrag: ‘Derolvanouders
bijdebegeleidingenontwikkelingvanhetkind’.297
227. Er is geen recht op informatie voor ouders van meerderjarige kinderen. Hier speelt het
beroepsgeheimtenvolle.
228. Anderzijds is het ook belangrijk om er op te wijzen dat het soms moeilijk is voor een
hulpverlenerombijgezinsbegeleidingdediversegezinsledennietteconfronterenmetinformatiedie
dooreenanderlidisgegeven.Omopgebouwdevertrouwensrelatiesnietophetspeltezetten,ishet
noodzakelijkdatdebegeleidervaninhetbegindegezinsledenhieroverinformeert.Tevensmoeteen
hulpverlener er ook steeds voor zorgen dat demogelijkheid blijft bestaan dat bepaalde geheimen
daadwerkelijkvertrouwelijkblijven298. Ingevalereenbelangenconflictontstaattussendeoudersen
hetkindoverheersthetbelangvanhetkind.299
229. Ook iserbinnende jeugdbijstand,waardeafweging tussenhetaldannietbekendmaken
vanbepaaldegegevensdagelijks indepraktijkwordt toegepast,devaststellingdater steedsmeer
waardegehechtwordtaanderechtenvangebruikersvanwelzijnsvoorzieningen(cliëntenrechten)in
hetalgemeenenaanderechtspositievandeminderjarige300inhetbijzonder.301MOREAUzegtindit
gevaldatdeminderjarigecliëntermoetkunnenopvertrouwendatbepaaldegegevensnietworden
medegedeeld doch moeten hulpverleners er steeds rekening houden dat bepaalde gegevens nu
eenmaaldienentewordenverstrektaandeoudersomhetkindtebeschermen.302
296 I. Van Der Straete en J. Put, “Belangenconflicten tussen kinderen en ouders in het jeugdbijstands‐ enjeugdbeschermingsrecht.Hetmoeizameevenwicht tussenouderlijkgezagendezelfstandigeuitoefeningvanhetrechtopprivé‐leven.”,T.J.K.,2002,167.297“DeStatendiepartijzijn,eerbiedigendeverantwoordelijkheden,rechtenenplichtenvandeoudersof,indienvan toepassing vande leden vande familie in ruimere zin of degemeenschapal naar gelanghet plaatselijkgebruik,vanwettigevoogdenofanderendiewettelijkverantwoordelijkzijnvoorhetkind,voorhetvoorzieninpassendeleidingenbegeleidingbijdeuitoefeningdoorhetkindvandeinditVerdragerkenderechten,opeenwijzedieverenigbaarismetdezichontwikkelendevermogensvanhetkind.”298 R. Schellaert, “Beroepsgeheim.”,onuitgegeven cursus deontologie Hogeschool Gent departement sociaal‐agogischwerk,2008,9.299 I. Van Der Straete en J. Put, “Belangenconflicten tussen kinderen en ouders in het jeugdbijstands‐ enjeugdbeschermingsrecht.Hetmoeizameevenwicht tussenouderlijkgezagendezelfstandigeuitoefeningvanhetrechtopprivé‐leven.”,T.J.K.,2002,167.300DitismedetedankenaanhetKinderrechtenverdragdatin1992voorBelgiëinwerkingtrad.301 I. Van Der Straete en J. Put, “Belangenconflicten tussen kinderen en ouders in het jeugdbijstands‐ enjeugdbeschermingsrecht.Hetmoeizameevenwicht tussenouderlijkgezagendezelfstandigeuitoefeningvanhetrechtopprivé‐leven.”,T.J.K.,2002,159.302T.MOREAU,“Balisespourdescontoursjuridiquesincertains.”,J.D.J.1999,nr.189,11.
80
230. DeBelgischeFederatievanPsychologengeeftvolgendadviesmetbetrekkingtothetrechtop
beroepsgeheimvanminderjarigen303:“Minderjarigepersonenhebbenhet rechtopdeeerbiediging
vanhunprivé‐levenendusopdeeerbiedigingvanhetgeheimvandat leven.Anderzijdsdienende
ouderstezorgenvoordeopvoedingvanhunminderjarigekinderenenhebbendepersonendiebelast
zijnmetdevoogdijeenvertegenwoordigingsplicht.Dieplichtenimplicerendatdiepersoneninkennis
gesteldwordenvande informatiedie zenodighebbenomdieopdrachten tevervullen,maarmeer
niet.DegrensvandeeerbiedigingvanhetBeroepsgeheimtenopzichtevandeoudersendewettelijke
vertegenwoordigerswordtbepaalddoordeoordeelkundigheidvandebetrokkenpersonen,d.w.z.hun
bekwaamheidomhuneigenleventeleidenenbeslissingentenemendiehenbetreffen.Dewetgever
heeftgeenenkeleprestatie,leeftijdofcriteriumvastgelegdomdiebekwaamheidteomschrijven.‘Op
basis van zijn geweten, zijn beroepsopleiding en zijn doorzicht kan de noodzakelijke
vertrouwenspersoonuitmaken inwelkematehijde feitendieonderhetBeroepsgeheimvallen,mag
onthullen’.”
231. Watbetreft hetmedischberoepsgeheim zijn ernochwettelijkebepalingen,nochartikelen
uitdeCodevangeneeskundigePlichtenleer,dieopduidelijkewijzeantwoordgevenopdevraagof
informatie mag worden doorgegeven aan de ouders. Daarom kan tot een analogieredenering
gekomen worden betreffende bovenstaande gegevens waarbij men kijkt of de minderjarige over
voldoende ‘geestesvermogen’beschiktenofde informatienoodzakelijk is voordeuitoefeningvan
hetouderlijkgezag.
1.1.5. Vertrouwenspersoon
232. Depatiëntheefthetrechtzichte latenbijstaandooreenvertrouwenspersoonofhetrecht
op de informatie betreffende zijn gezondheidstoestand te laten uitoefenen via deze persoon. De
beroepsbeoefenaardientwelinhetpatiëntendossiertenoterendatdeinformatie,metakkoordvan
depatiënt,werdmeegedeeldaandevertrouwenspersoonofaandepatiëntinaanwezigheidvande
vertrouwenspersoon.Ookdeidentiteitvandevertrouwenspersoonmoetwordengenoteerd.304
233. De vertrouwenspersoon neemt kennis van confidentiële gezondheidsinformatie die
beschermdisdoorhetberoepsgeheimenwaarvandewerkinginbeginselverbodenisdoordeWet
VerwerkingPersoonsgegevens.Depatiëntenrechtenwetregeltnietsomtrentdediscretieplichten/of
het beroepsgeheim van de vertrouwenspersoon. In deMemorie van Toelichting is overwogen dat
“door de rol van de vertrouwenspersoon op zich te nemen de vertrouwenspersoon van de patiënt
stilzwijgend aanvaardt dat hij de verkregen informatie uitsluitend in het belang van de patiënt zal
303http://www.bfp‐fbp.be/index.php?hid=13&sid=41&bid=75&language=NL,[16februari2009].304Artikel7§2lid2WetPatiëntenrechten
81
aanwenden.Hijkanimmersookweigeren.Tussendepatiëntdevertrouwenspersoonontstaataldus
eenstilzwijgendeovereenkomstdietergoedertrouwmoetingevoerdworden”.305
234. BALTHAZAR306meentdataangeziendevertrouwenspersoongeenberoepsbeoefenaar is,hij
nietgebondenisdoorhet(strafrechtelijkgesanctioneerde)beroepsgeheim.Hijneemtimmersgeen
kennis van geheimen “uit hoofde van zijn staat of beroep”,maar ten gevolge vaneenoccasionele
opdrachtalsvertrouwenspersoon.Ditneemtechternietwegdathetongeoorloofdgebruikvande
verkregen informatie zou kunnen worden beschouwd als een foutieve schending van de
discretieplichtendesgevallendtoteenaansprakelijkheidsvorderingkanleiden.
1.1.6. Cliënt/patiënt
235. Decliënt/patiëntheefttenallentijderechtopeeneigendossiereninzagehierin.Hiervoor
zijnderegelsvanartikel9vandewetvan22augustus2002307betreffendederechtenvande
patiëntvantoepassingzoalsreedseerderwerdbesproken.308
236. Hetrechtombepaaldegegevensaldannietbekendtemakenaandepatiëntzelfisgestoeld
opeenandererechtsgrond.Erkangesteldwordendatdealgemeneregelisdatdepatiënt/cliënt
rechtheeftopalleinformatiedienodigisominzichttekrijgeninzijngezondheidstoestandende
vermoedelijkeevolutieervan.309Vreemderisdatdepatiënt/cliëntookeenrechtheeftomniette
wetenhetgeenvermeldstaatinartikel7§3310.Alsdealsartsgeconfronteerdwordtmetdergelijk
verzoek,dienthijdievraagterespecteren.Evenwelzaldeartsditmoetennotereninhet
patiëntendossier.Tochbestaathiereenbelangrijkeuitzonderingop:deartszaltochtegendewilvan
depatiëntinmoeteninformerenindienhijvanmeningisdatdegezondheidvandepatiëntofdie
vanderdenernstigingevaaris.311
305T.BALTHAZAR,“Depotentiëleimpactvandepatiëntenrechtenwetopproceduresinzakeaansprakelijkheidvanartsenenziekenhuizen.”,In:BALTHAZAR,T.,Aansprakelijkheidsrecht,Antwerpen,Maklu,2004,35.306T.BALTHAZAR,“Depotentiëleimpactvandepatiëntenrechtenwetopproceduresinzakeaansprakelijkheidvanartsenenziekenhuizen.”,In:BALTHAZAR,T.,Aansprakelijkheidsrecht,Antwerpen,Maklu,2004,35.307Wetvan22augustus2002betreffendederechtenvandepatiënt,B.S.26september2002.308Supranr.35blz14.309Zieart7§1wetvan22augustus2002:“Depatiëntheefttegenoverdeberoepsbeoefenaarrechtopallehembetreffende informatie die nodig is om inzicht te krijgen in zijn gezondheidstoestand en de vermoedelijkeevolutieervan.”310“Deinformatiewordtnietaandepatiëntverstrekt indiendezehieromuitdrukkelijkverzoekttenzijhetnietmeedelenervanklaarblijkelijkernstignadeelvoordegezondheidvandepatiëntofderdenoplevertenmitsdeberoepsbeoefenaar hierover voorafgaandelijk een andere beroepsbeoefenaar heeft geraadpleegd en dedesgevallendaangewezenvertrouwenspersoon,bedoeldin§2,derdelid,heeftgehoord”311 Hiervoor moet hij wel eerst overleg plegen met een andere zorgverstrekker en met de eventuelevertrouwenspersoon. Zie ook http://www.vlaamspatientenplatform.be/www/content/view/102/136/, [24februari2009].
82
237. Eenuitzonderingophetinartikel7§1gesteldeprincipevindenweteruginartikel7§4312.
Dezeuitzonderingwordtookweldetherapeutischeexceptiegenoemd.Dezeuitzonderinghoudtin
datindiendeberoepsbeoefenaarvermoedtdatbepaaldeinformatiedegezondheidvande
patiënt/cliënternstigkanschaden,hijtijdelijkkanbeslissenomnietalleinformatieprijstegeven.
Vanafhetogenblikdathetvermoedenverdwijnt,isdeartsverplichtalleinfovrijtegeven.Ookhier
dientdeberoepsbeoefenaareencollegateraadplegeneneenschriftelijkemotiveringvanzijn
beslissingaanhetpatiëntendossiertoetevoegen.
238. De Nationale Raad gaf in zijn advies van 16 oktober 2004313 een belangrijke richtlijn
betreffende de therapeutische exceptie. De Raad stelt duidelijk dat de wet niet voorziet dat de
therapeutischeexceptiekanworden ingeroepenbijhet informerenvandepatiëntmethetoogop
hetverkrijgenvanzijntoestemmingvooreenbepaaldetussenkomst.Ookdeontologisch ishetniet
aanvaardbaar eenpatiënt informatie teonthoudenwaarophijwettelijk rechtheeft.Artikel 7 stelt
datelkepatiëntrechtheeft“opallehembetreffendeinformatiedienodigisominzichttekrijgenin
zijngezondheidstoestandendevermoedelijkeevolutieervan”daarwaarartikel8enkelhandeltover
de te verstrekken inlichtingen betreffende de beoogde tussenkomst. Artikel 8 §2 somt deze
inlichtingen op.314 Uit een analyse van deze gegevens blijkt dat deze zich strikt beperken tot de
geplande tussenkomst en niet voorzien dat alle informatie die nodig is om inzicht te krijgen in de
gezondheidstoestandendevermoedelijkeevolutieervanzoalsbepaaldinartikel7dientteworden
verstrekt. Het recht op informatie omtrent diagnose en prognose vloeit voort uit artikel 7 van de
Patiëntenrechtwetennietuitartikel8.Het is immersnietuitgeslotenalle inlichtingenbetreffende
eenbeoogdetussenkomstteverstrekkenzonderdediagnoseendeprognosevandeonderliggende
aandoening mee te delen. Indien een behandelend geneesheer na overleg met een collega van
meningblijftdatdedraagkrachtvaneenpatiëntniettoelaathemeenzeerernstigediagnoseofeen
noodlottigeprognosemeetedelenendezeinformatieopbasisvandetherapeutischeexceptiezoals
bepaaldinartikel7§4,aanzijnpatiëntonthoudtkanditookwordenverzwegenbijhetinformeren
vandepatiëntmethetoogophetverkrijgenvanzijntoestemmingvooreenbepaaldetussenkomst.
Artikel8,§2,voorziet immersniet indemededelingvanalle informatiedienodig isom inzicht te
312“Deberoepsbeoefenaarmagdein§1bedoeldeinformatieuitzonderlijkonthoudenaandepatiënt,voorzoverhetmeedelenervanklaarblijkelijkernstignadeelvoordegezondheidvandepatiëntzoumeebrengenenmitsdeberoepsbeoefenaarhierovereenandereberoepsbeoefenaarheeftgeraadpleegd.”313http://195.234.184.64/web‐Ned/nl/a107/a107002n.htm,[24februari2009].314Zijbetreffen“hetdoel,deaard,degraadvanurgentie,deduur,defrequentie,devoordepatiëntrelevantetegenaanwijzingen, nevenwerkingen en risico’s verbonden aan de tussenkomst, de nazorg, de mogelijkealternatievenendefinanciëlegevolgen.Zebetreffenbovendiendemogelijkgevolgeningevalvanweigeringofintrekking van de toestemming, en andere door de patiënt of de beroepsbeoefenaar relevant geachteverduidelijkingen, desgevallend met inbegrip van de wettelijke bepalingen die met betrekking tot eentussenkomstdienentewordennageleefd.”
83
krijgen indegezondheidstoestandendemogelijkeevolutieervan.Zokanbijv.methetoogophet
verkrijgenvantoestemmingtoteenchirurgischeinterventiebijeendarmobstructieopgrondvande
therapeutischeexceptiewordenverzwegendatdeoorzaakvandedarmobstructieeenkwaadaardige
aandoening is maar kan niet worden verzwegen dat de ingreep bijv. meebrengt dat de patiënt
(minstenstijdelijk)meteenstomazaldienenteleven.
239. Deinformatiemagnietbedrieglijkzijnenhetuitblijvenvan informatiemagnietuitsluitend
zijningegevendoorhetdoeldeinstemmingvandepatiëntmeteendiagnostischeoftherapeutische
daadteverkrijgen.
240. TotslotwenstdeNationaleRaaderoptewijzendatdewetsteltdatslechtsuitzonderlijkeen
beroepkanwordengedaanopdetherapeutischeexceptieendatditmeestalenkelhetgevalzalzijn
bijaandoeningenwaarvoorgeenenkelecausaletherapiebestaat.
§2.Moreelelement:algemeenopzet(dolusgeneralis)
241. Art. 458 Sw. vereist algemeen opzet in hoofde van de geheimhoudingsplichtige315, geen
bijzonderopzet.Hetvolstaatdatdedaderwistdathijeendoordewetstafbaargesteldfeitpleegde
en dat hij het wilde plegen. De geheimhoudingsplichtige moet ‘wetens en willens’ het geheim
bekend gemaakt hebben.316 Dewil om schade of nadeel te berokkenen is geenszins vereist. Het
algemeenopzet impliceert dat het debedoelingmoet zijn geweest omhetmaterieel bestanddeel
vanhetmisdrijfteverwezenlijken.317Alsdewet,blijkensdedelictomschrijving,geenbijzonderevorm
van opzet vereist, dan volstaat dat de dader wist dat hij het door de wet strafbaar gestelde feit
pleegdenendathijhetwildeplegen318.Zozaleenloutereversprekingwaarbijongewildgegevensdie
onder het beroepsgeheim vallen openbaar worden gemaakt, geen strafbaar gestelde schending
uitmaken, omdat niet voldaan is aan het algemeen opzet.319 Er is geen schending van het
beroepsgeheim als de informatie wordt verteld aan de cliënt of de patiënt zelf, aangezien de
informatie slechts binnen de vertrouwelijke relatie tussen de hulpverlener en de hulpvrager is
vrijgegeven.
315Corr.Charleroi,27juni1974,J.T.,1975,28.enCass.26september1966,Arr.Cass.1967,95.316 P. BROECKX, M. DUMAREY en R. FOCK, “Schuldig verzuim en beroepsgeheim in de context vanstrafrechtelijke bescherming vanminderjarigen”, in: VERMEULEN,G. (red.), Strafrechtelijke bescherming vanminderjarigen.,Antwerpen,Maklu,2001,439.317Corr.Rb.Hasselt(18eK),22oktober2004,Limb.Rechtsl.,2005,139‐142,nootJ.KERKHOFS.318K.I.Bergen15juni1999,Rev.dr.pén.2000,742.enC.VANDENWYNGAERT,Strafrecht,strafprocesrechteninternationaalstrafrecht.Antwerpen,Maklu,2006,278.319Corr.Rb.Hasselt(18eK),22oktober2004,R.W.2005‐2006,34‐36,nootM.VANDERSTRAETEN.
84
242. Er is enkel sprake van schending als uit de bekendmaking de identiteit van de betrokkene
blijkt.Deplichttotgeheimhoudingblijftgeldennadedood,dusookt.a.v.deerfgenamen.320
Afdeling3:onderscheiddiscretieplicht–ambtsgeheim
§1.Discretieplicht
243. Opheteerstezicht lijkendiscretieplichtenberoepsgeheimdezelfdefinaliteittehebben,nl.
hetverzwijgenvanbepaaldeinformatie.Nochtanskangesteldwordendatbeidetermenduidelijkin
aardvanelkaarafwijken.321Degeheimhoudingsplichtgeldtnietvoorzakendiepubliekgekendzijn
ingevolgedeopenbarebehandelingvandezaak.322
244. De discretieplicht heeft geen duidelijke wettelijke basis323. Het kan eerder omschreven
worden als een gemeenschappelijke noemer voor een amalgaam van door de overheid, door een
beroepsorganisatie of door particulieren opgelegde verplichtingen om bij het uitoefenen van een
ambtsfunctiegeengegevensvrij tegevenaananderendanaandiegenendiegerechtigdzijnomer
kennis van tenemen.324Hetbelangrijksteonderscheidmethetberoepsgeheim isevenweldateen
discretieplichtaandiegenedieerdoorgebonden is,niethet rechtgeeft zichvaneengetuigenis te
onthoudenofinhetalgemeenzijnmedewerkingaandebewijsvoeringinrechteteweigeren.325Ook
belangrijk is dat een discretieplicht niet bij wet dient te worden opgelegd, een Koninklijk Besluit
volstaat.
245. Er zijn driewijzenomeendiscretieplicht op te leggen, nl.wettelijk326, tuchtrechtelijk327 en
contractueel328.Hetbestaanvaneendiscretieplichtbeletnietdatertegelijknogeenberoepsgeheim
kan gelden ten aanzien van hetzelfde beroep of dezelfde persoon. Bij de handhaving van beide
320 R. Schellaert, “Beroepsgeheim.”,onuitgegeven cursus deontologie Hogeschool Gent departement sociaal‐agogischwerk,2008,2.321Cass.16mei1977,Arr.Cass.1977,949;Cass.25oktober1978,Arr.Cass.1978‐79,223enPas.1979,I,237.322L.HUYBRECHTS,“Beroepsgeheimindesfeervandeonderneming.”,T.Strafr.2004,86‐112.323Integenstellingtothetberoepsgeheimdatart.458Sw.alswettelijkebasisheeft.324 B. ALLEMEERSCH, “Het toepassingsgebied van art. 458 Strafwetboek. Over het succes van hetberoepsgeheimenhetgeheimvandatsucces.”,R.W.2003‐2004,1‐19.325Cass.16mei1977,Arr.Cass.1977,949enR.W.1977‐78,2587;zieinfrap.13.326Vb.Art.17,3°A.O.W.,waarbijmener zichmoetvanonthoudenom fabrieksgeheimenbekend temakenwaarmeehijindeuitoefeningvanzijnberoepsarbeidkenniskreeg.327Gebeurtmeestalinhetraamvanreglementeringvandienstverlenendeberoepen:o.a.CodeGeneeskundigePlichtenleer,…328Ditvolgenseenzogenaamde‘vertrouwelijkheidsclausule’.
85
normen zal danwel eenonderscheidmoeten gemaaktworden tussende informatie die onder de
discretieplichtvaltendie,welkegedektisdoorhetberoepsgeheim.329
246. Samenvattend kan dus gesteld worden dat de essentie van het onderscheid tussen het
beroepsgeheimendediscretieplichtligtinhetfeitdatdedragersvaneengewonediscretieplichtniet
tenpersoonlijketitel(ineenvertrouwensrelatie) informatiekrijgenmeegedeeld,maar innaamvan
dedienstwaarvoorzijwerken.Hetlogischegevolgisdanhetbestaanvaneen‘internspreekrecht’:
met het oog op de verbetering van de organisatie, de werking van de dienst en de persoonlijke
ambtsuitoefeningheeftelkpersoneelslidhet rechten zelfsdeplichtom informatieuit tewisselen
metcollega’s,ondergeschiktenenhiërarchischmeerderen.330
§2.ambtsgeheim
247. Het ambtsgeheim betreft een deontologische plicht die verbonden is aan het ambt dat
personen uitoefenen. Het bewaren van een ambtsgeheim is een, eventueel tuchtrechtelijk of
strafrechtelijkgesanctioneerdeverplichtingdiewordtopgelegdaanallepersonendieuithoofdevan
hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd. De
geheimhoudingsplichtinhetkadervanhetambtsgeheimisindeeersteplaatsingesteldinhetbelang
vanhet ambt.De informatiedieonderhet ambtsgeheimvalt, zalmeestalnietpersoonlijkworden
toevertrouwd waardoor men zich ook niet kan beroepen op de zwijgplicht ten opzichte van
hiërarchische meerderen. Uiteraard dient de geheimhouding wel te worden verzekerd tegen
derden.331Geheimdragersdiefunctionerenbinnenhetberoepsgeheimverwervenhuninformatieten
persoonlijke titel. Deze restrictie heeft tot gevolg dat een drager van een beroepsgeheim zich in
sterkerematedandievaneenambtsgeheimopzijnzwijgrechtenzijnzwijgplichtkanberoepen.332
§3.Bijzonderetoepassing:relatieCLB‐school333
248. Eenbijzonderetoepassingvandezeproblematiekvindtmenindepraktijkvooralinderelatie
tussenCLB’s (Centravoor Leerlingenbegeleiding)ende scholenhieraanverbonden.Alswenagaan
329 B. ALLEMEERSCH, “Het toepassingsgebied van art. 458 Strafwetboek. Over het succes van hetberoepsgeheimenhetgeheimvandatsucces.”,R.W.2003‐2004,1‐19. 330I.VANDERSTRAETEenJ.PUT,Beroepsgeheimenhulpverlening,Brugge,dieKeure,2005,86.331 F. HUTSEBAUT, “Het ambtsgeheim, beroepsgeheim en de meldingsplicht van personeelsleden in hetonderwijs.”,T.O.R.B.1999‐2000,49‐54.332http://www.caleidoscoop.be/inhouden/inhouden10/art10_4_44.html[13maart08].333J.PUTenE.ANKAERT,“AdviesberoepsgeheimenambtsgeheiminhetonderwijsendeCLB’s,metspecifiekeaandacht voor de vertrouwensleerkracht en de bijstandspersoon.”, 3‐4. te raadplegen ophttp://www.ond.vlaanderen.be/clb/thema/Ambtsgeheim_beroepsgeheim/default.htm
86
hoedesituatieisindeCLB‐sector,danlezenweinartikel11vanhetCLB‐decreet334dat,zonderde
multidisciplinaire werking in het gedrang te brengen, alle personeelsleden het beroepsgeheim
moeten respecteren.335 Deze bepaling is toepasselijk op ieder personeelslid, bijvoorbeeld artsen,
maatschappelijk werkers, psychologen, pedagogen, verpleegkundigen en ook administratieve
medewerkers. Uit deze wettelijke constructie blijkt dat, wat CLB‐medewerkers betreft, het
beroepsgeheimgebonden isaandesettingwaarbinnenmentewerkgesteld isennietafhankelijk is
vanhetdiplomadatmenbehaaldheeft.DaaruitvolgtdateenCLB‐medewerkersteedszalgebonden
zijn door het beroepsgeheim wegens zijn tewerkstelling door het CLB, ook als hij (deels) zijn
effectieve takenuitoefentbinneneen school.Ookartikel 8 vanhetDecreet Integrale Jeugdhulp336
bepaalt dat alle personen die hun medewerking verlenen aan de toepassing van dit decreet,
gebondenzijndoorhetberoepsgeheim.AangezienookdeCLB’sonderdeintegralejeugdhulpvallen,
isdezebepalingeveneensrelevantvoordeCLB‐medewerkers.
249. In tegenstelling tot de centra voor leerlingenbegeleiding zijn scholen geen hulpverlenende
organisaties.Weliserdevoorbijejarenheelwatgeïnvesteerdindeleerlingenbegeleidingdienietlos
van de schoolstructuur kan gezien worden. Aangezien personeelsleden van onderwijsinstellingen
(onderwijzend, technisch en administratief personeel) geen professionele hulpverleners zijn, is op
hen in principe enkel een discretieplicht van toepassing. De decreten over de rechtspositie van
onderwijspersoneel spreken enkel over een ambtsgeheim.337 Met andere woorden: het
schoolpersoneelzalgeenzwijgrechtkunneninroepentenaanzienvanhunhiërarchischemeerderen
of collega’s. Tegenover derden die in een andere context operationeel zijn, kunnen zij zich wel
beroepen op de ambtelijke discretieverplichting.Meer algemeen kan gesteldworden dat er geen
automatische band is tussen het tewerkstellingskader en het al dan niet drager zijn van het
beroepsgeheim.
250. Eenvertrouwensleerkrachtisdusmetanderewoordengebondendoorhetambtsgeheimen
niet door het beroepsgeheim. Een vertrouwensleerkracht kan aan een minderjarige dus geen
toezegging doen dat de informatie die in vertrouwen werd verkregen niet verder verteld zal
334Decreetvan1december1998betreffendedecentravoorleerlingenbegeleiding,B.S.10april1999.335VoorheenwerdditreedsimplicieterkenddoordeCLB‐medewerkerstebeschouwenals“personendieuithoofdevanhunstaatofberoepkennisdragenvangeheimendiehunzijntoevertrouwd”(art.458Sw.).336Decreetvan7mei2004betreffendedeintegralejeugdhulp,B.S.11oktober2004.337 Art. 14 Decreet van 27maart 1991 betreffende de rechtspositie van sommige personeelsleden van hetgesubsidieerd onderwijs en de gesubsidieerde centra voor leerlingenbegeleiding, B.S. 25 mei 1991; Art. 11Decreet van 27 maart 1991 betreffende de rechtspositie van bepaalde personeelsleden van hetGemeenschapsonderwijs, B.S. 25 mei 1991. “De personeelsleden zijn ertoe gehouden het ambtsgeheim tebewaren.”
87
worden.338 Devertrouwensleerkracht isbijgevolgnietbijmachtehetvertrouwendatde leerlingen
hem schenken en dat het begrip oproept daadwerkelijk te legitimeren, aangezien
vertrouwensleerkrachten in de rechtspraak en de rechtsleer tot op heden niet erkendworden als
noodzakelijkevertrouwensfiguren.339
Afdeling4:Aldannietspreken
§1.Zwijgplicht
251. Art458Sw.sanctioneerthetrechtopgeheimhouding,nietalleenmethetoogopeengoede
doelmatige,geloofwaardigeberoepsuitoefening (algemeenbelang),maarook inhetbelangvande
geheimgerechtigdezelf,enschepteenplichttotgeheimhoudingofeenzwijgplichtinhoofdevande
geheimhouder340.Degeheimhouderheeftinprincipedussteedsdeplichttezwijgenoverzakendie
hij inhetkadervanzijnberoepsuitoefeningoffunctievernomenofvastgesteldheeft.Logischerwijs
mag hij dus geen informatie van cliënten/patiënten die hij tijdens zijn werk heeft vernomen
doorvertellenaanfamilie,vrienden,kennissen,…
§2.Zwijgrecht
252. Aangezien de geheimhouder niet kan gedwongen worden om de vertrouwensrelatie te
doorbreken, kan men spreken van een principieel zwijgrecht. Door zijn stilzwijgen kan de
geheimhoudernietgesanctioneerdworden.Tochkanditzwijgrechtnietabsoluutgenoemdworden.
Degeheimhouderoordeeltzelfoverdeopportuniteitvanhetzwijgenofspreken341.Belangrijkishier
temeldendat het zwijgrecht alleen geldt voor personendie beschikkenover eenberoepsgeheim.
Personenmeteenambtsgeheim342zullenzichhierdusnooitopkunnenberoepen.
338 R. Schellaert, “Beroepsgeheim.”,onuitgegeven cursus deontologie Hogeschool Gent departement sociaal‐agogischwerk,2008,10.339J.PUTenE.ANKAERT,“AdviesberoepsgeheimenambtsgeheiminhetonderwijsendeCLB’s,metspecifiekeaandacht voor de vertrouwensleerkracht en de bijstandspersoon.”, 14. te raadplegen ophttp://www.ond.vlaanderen.be/clb/thema/Ambtsgeheim_beroepsgeheim/default.htm340F.VANNESTE,“Kanhetberoepsgeheimabsoluutgenoemdworden?”,R.W.1977‐1978,1287.341“Celuiquiestappeléàtemoignerenjusticeausujetd’unfaitcouverteparlesecretprofessionel,peutrévelerlefaits’ilestimedevoir lefaire,etnepeutêtreconstraintàparlers’ilcroitdevoirgarder lesecret.”,Cass.12april1976,Rev.dr.pén.Crim.,1976‐77,917‐119.342Supranr.247blz85.
88
§3.Spreekrecht
253. Indepraktijkkangesteldwordendathetberoepsgeheimnietbetekentdatersprakeisvan
eenonvoorwaardelijkzwijgen.De tekstvanartikel458Sw.voorzietzelfal in tweeuitzonderingen.
Toch zijnerdoorheende jarendoorde rechtspraakenpraktijkettelijkeuitzonderingsregelsopdit
zwijgrechtvoorzien.Hieronderwordendebelangrijksteenmeestcourantebesproken.
3.1 Getuigenisvooreenrechterofeenparlementaireonderzoekscommissie
254. Dezeuitzonderingligtreedsvervatindetekstvanart.458Sw.zelf.Hetartikelzegtimmers
“buiten het geval wie geroepen is om in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie
getuigenis af te leggen”. Dit betekent dat de hulpverlener het beroepsgeheim mag doorbreken
zonder dat hij hiervoor strafrechtelijk kanworden gesanctioneerd.Men kan dus spreken van een
strafrechtelijkeimmuniteitdieinhetlevenwerdgeroependoorartikel458Sw.Hijbehoeftookgeen
instemmingvande cliëntom temogengetuigen. Eenmaatschappelijkonderzoekopvraagvande
rechter zal echter niet volstaan om het beroepsgeheim op te geven.343 In de praktijk zal de
hulpverlener die geroepen wordt door een onderzoeks, straf‐ of burgerlijk rechter wel naar de
rechtbankdienentegaanendeeedmoetenafleggen,maarhijheeftnogsteedsgeenverplichting
omdegegevensdiegedektzijndoorhetberoepsgeheimvrijtegeven.Hoewelereenvervalisvande
zwijgplicht zal de hulpverlener nog steeds het recht behouden om te zwijgen. Hier wordt dus
gesproken van een zwijgrecht344. Dit recht wordt expleciet opgenomen in de Code van
Geneeskundige Plichtenleer. Artikel 63 stelt: “De voor de gerechtelijke overheid gedagvaarde
geneesheermagweigerengetuigenisafteleggenoverdoorhetberoepsgeheimgedektefeiten,door
zichteberoepenopditberoepsgeheim.”
255. Derechter zalwelmoetennagaanofhij zichnietonrechtmatigberoeptopzijn zwijgrecht.
Hierbij zal de rechtermoeten nagaan of hij, rekening houdendmet de elementen in de zaak, het
beroepsgeheimnietvanzijndoelwordtafgewend345ofvandemaatschappelijknoodzaakwaarinhet
zijn verantwoording vindt346. Belangrijk is ookdat de rechtbank een getuigenis in eerste instantie
niet kanweigerenomdateengetuigeonderhet toepassingsgebiedvanartikel458Sw. valt.347 Een
343K.MAES,“Rechtuithetveld”,T.J.K.2006,167.344Supranr.252blz87.345F.Blockx,“Hetmedischberoepsgeheim.Overzichtvanderechtspraak(1985‐2002).”,T.Gez.2004‐05,afl.1,9.346Cass.29oktober1991,Arr.Cass.1991‐92,197.347Pol.Luik16oktober1985,J.L.1985,594.
89
loutermaterieel feit zou niet als een geheim kunnenworden gekwalificeerd.348 Evenminmag het
beroepsgeheim uitgeoefend worden in strijd met het beroep: een maatschappelijk werker houdt
chequesvaneencliëntinbewaring,waarvanhijweetofwaarvanlaterblijktdatdezegestolenzijn.
Demaatschappelijkwerkerzouzichnietkunnenverschuilenachterhetberoepsgeheimomhierover
tegetuigenvermitshetniettotdenormaleambtsuitoefeningbehoortomdergelijkedocumentente
bewaren.349
256. Eenhulpverlenerbehoudt zijn zwijgrecht,het rechtomniet te spreken,ookalshij hiertoe
uitdrukkelijk uitgenodigd wordt. Hij kan ook beslissen om de hem toevertrouwde informatie
gedeeltelijkteonthullen.350
257. Als laatste dient tewordenopgemerkt dat deze regel niet geldt voor tuchtzaken. Toch zal
artikel69,2e lidvandeCodevanGeneeskundigePlichtenleeruitdrukkelijkstellendatgeneesheren
dieverzochtwordenomeengetuigenisafteleggenintuchtzakenertoegehoudenzijnallefeitendie
hetonderzoekaanbelangen,bekendtemaken.Ditwelvoorzoverderegelsvanhetberoepsgeheim
jegenshunpatiëntendittoelaten.
3.1.1. Gedragslijnvoorburgerlijkerechtbanken
258. Een hulpverlener zal dus naar eer en geweten zelfmoeten uitmaken of hij het opportuun
achtomzijnberoepsgeheimtedoorbrekenindienhemvragenalsgetuigewordengesteld.Art.929
Ger. W. bepaalt uitdrukkelijk dat beroepsgeheim een grond is om ontslagen te worden van de
geheimhoudingsplicht.351Hiervoordienteerstdeeedalsgetuigetewordenafgelegd.352Zichbaseren
op het beroepsgeheim om geen gehoor te geven aan een oproeping of een dagvaarding of
weigerendeeedaf te leggen is immers strafbaar.Voorelkevraaggestelddoorde rechtbankmoet
menhetberoepsgeheimafzonderlijkinroepen.353
259. Anderzijds is ook de beslissing van de hulpverlener omwel te getuigen niet strafbaar. De
348BvbMeneerXwasopdiebepaaldedatuminuwkantoor349D.ADRIAENS, “Enkelebeschouwingenoverhetberoepsgeheim inde sociale sector.”,OCMW‐visies 1999,afl.2,34‐35.350 R. Schellaert, “Beroepsgeheim.”,onuitgegeven cursus deontologie Hogeschool Gent departement sociaal‐agogischwerk,2008,6.351“Indiendegetuigeaanvoertdathijeenwettigeredenheeftomtewordenontslagenvanhetafleggenvandeeed of het getuigenis en indien een van de partijen vordert dat hij het zal doen, beslist de rechter over hettussengeschil. Als wettige reden wordt onder meer beschouwd het beroepsgeheim waarvan de getuigebewaarderis.”352Zieartikel934Ger.W.:“Ikzweerineerengewetendatikdegehelewaarheidennietsdandewaarheidzalzeggen.”353D.ADRIAENS, “Enkelebeschouwingenoverhetberoepsgeheim inde sociale sector.”,OCMW‐visies 1999,afl.2,34‐35.
90
houdervanhetberoepsgeheim is immersbevrijdvanzijngeheimhoudingsplicht inzoverrehijvoor
een bevoegde rechtbank als getuige antwoordt op de vragen die hem dienaangaande gesteld
worden.De vragen die bvb door eenmaatschappelijkwerkster verbonden aan de jeugdrechtbank
gesteldworden,kunnennietalsdusdaniggekwalificeerdworden.Tochkanhetaangewezenzijnom
hiermedewerkingaanteverlenen(bvbinhetkadervandehulpverlening).354
3.1.2. Gedragslijnvoordestrafrechtbanken
260. Artikel 80 van het wetboek van Strafvordering bepaalt dat wie gedagvaard wordt om als
getuige te worden gehoord, verplicht is te verschijnen en aan de dagvaarding te voldoen. De
onderzoeksrechterkanaandiegenediedezeverplichtingnietnakomteengeldboeteopleggenvan
100 euro en bovendien kan hij bevelen dat de gedagvaarde zal worden gedwongen om zijn
getuigenis te komen afleggen. Zoals eerder werd gezegd zijn slechts de rechtbanken en de
onderzoeksrechter bevoegd om getuigen te ondervragen.355 Het moet gaan om daadwerkelijke
rechtbankenofrechters:eeneenvoudigverzoekvandepolitieominlichtingenteverstrekkenover
eenbepaaldpersoonbeantwoordthierdusnietaanenzaldienentewordenafgewezenzelfsindien
ditgebeurtinopdrachtvandeProcureurDesKoningsinhetkadervanhetopsporingsonderzoek.Dit
maguiteraardnietwordenverwardmetdevraagvandeonderzoeksrechter.Depolitiedienstenofde
diensten van de Procureur Des Konings zijn niet gemachtigd om iemand onder eed te verhoren.
Weigerenomhierteantwoordenisdanooknietstrafbaar.Inditgevalzalmenhetgetuigenverhoor
dienentehernemenvoorderechtbankofvoordeonderzoeksrechter.356
261. Indiener tochgeantwoordwerdopvragendie gesteldwerdendoorpolitiediensten zaldit
niet alleen een schending van het beroepsgeheim uitmaken maar ook de gegrondheid van het
dossierinhetgedrangbrengen.“Bijgevolgwordtdeverplichtingtothetberoepsgeheimgeschonden
doordeverklaringendiebijdegerechtelijkepolitiewordenafgelegddoormaatschappelijkwerkers,
personeelsledenvanhetOCMW,overeenfeitdathenwerdtoevertrouwdbinnendeuitoefeningvan
hun beroep (…). Deze op onregelmatigewijze verkregen gegevensmoetenworden geweerd uit de
debatten en mogen op geen enkele manier als bewijs dienen, zelfs niet wanneer het betrokken
personeelopnieuwwordtgehoord.”357DezerechtspraakwerdopdehellinggezetdoorhetHofvan
Cassatie.Onrechtmatigverkregenbewijskannuslechtsineenaantalgelimiteerdegevallenworden
354D.ADRIAENS, “Enkelebeschouwingenoverhetberoepsgeheim inde sociale sector.”,OCMW‐visies 1999,afl.2,35.355Supranr.254‐257blz87‐88.356D.ADRIAENS,“Enkelebeschouwingenoverhetberoepsgeheimindesocialesector.”,OCMW‐visies1999,afl.2,35.357Antwerpen25november1995,R.W.1994‐95,25;J.Dr.Jeun.1994,afl.139,36.
91
geweerd.358
3.1.3. Huiszoeking359
262. In het kader van een gerechtelijk onderzoek kan de onderzoeksrechter een huiszoeking
gelasten. Dit kan ook gebeuren in de lokalen van bvb een artsenpraktijk. Belangrijk is wel dat
bescheidendieonderhetberoepsgeheimvallen,nietinbeslagzullenkunnenwordengenomen.“Het
beroepsgeheim,waartoederaadsledenendepersoneelsledenvanhetOCMWkrachtensdeartikelen
36 en 50 van de OCMW‐wet gehouden zijn en dat slaat op de individuele hulpverleningsdossiers,
wordtgeschondenindieneenonderzoeksmagistraatdiedossiersinbeslaglaatnemen.”360Indezelfde
zin oordeelde ook de correctionele rechtbank van Brussel: “Het recht op huiszoeking verleent de
onderzoeksmagistraatdeexorbitantebevoegdheidomalles inbeslagtenemen,wathijnuttigacht
omdewaarheidaanhet licht tebrengen,ondervoorbehoudvandezakendiezijngedektdoorhet
beroepsgeheim.”361
263. DeCodevangeneeskundigeplichtenleer isergduidelijkmetbetrekkingtotdehuiszoeking.
Zobepaaltartikel66:“Deinbeslagnamevanmedischestukkendoordeonderzoeksrechterof,bijop
heterdaadbetraptemisdaden, door de Procureur des Konings, is toegestaanwanneer die stukken
betrekking hebben op aan de geneesheer ten laste gelegde beschuldigingen: dit gebeurt in
aanwezigheidvaneenlidvandeRaadvandeOrde.Wanneeralleendeziekewordtverdacht,ishet
zoekennaarmedischedossiersof anders stukkenbetreffendedehemverstrekte zorgen,doorhet
beroepsgeheimniet toegelaten.”Dezevertegenwoordiger vandeRaadvandeOrde zal autonoom
beslissenoverwataldannietonderhetberoepsgeheimkomt tevallen.ZooordeeldehetHofvan
Cassatie362 in 2003: “De vertegenwoordiger van de Raad van de Orde van Geneesheren die de
huiszoekingvandeonderzoeksrechterbijwoont,oordeeltautonoomoverwataldannietonderhet
beroepsgeheimvandevaneenberoepsmisdrijfverdachtegeneesheervalt.Hetfeitdatdedoordeze
vertegenwoordiger opgemaakte lijst van in beslag genomenmedische dossiers de namen van de
patiëntenvermeldt,maaktgeenschendingvanhetberoepsgeheimuit.”
264. Indien een vertegenwoordiger aanwezig is tijdens de huiszoeking, en van mening is dat
bepaaldestukkengedektzijndoorhetberoepsgeheimenbijgevolgooknietinbeslagmogenworden
genomen,zalhijditmoetenmeldenaandeonderzoeksrechter.Ditbetekentgeenszinsdatdezehier
358Overdezeleerwordtlaterdieperingegaan.infranr.443‐447blz144‐146.359D.ADRIAENS,“Enkelebeschouwingenoverhetberoepsgeheimindesocialesector.”,OCMW‐visies1999,afl.2,36.360Corr.Brussel9april1987,J.T.1987,539,nootLAMBERT,P.361Corr.Brussel20februari1998,J.T.1998,361,nootLAMBERT,P.362K.I.gent8mei2003,T.Strafr.2005,afl.4,307,nootHUYBRECHTS,L.
92
ookrekeningmeemoethouden.Hijzalaktemakenvanhetvoorbehoudenuiteindelijkzelfbeslissen
ofhijdedesbetreffendestukkenzalinbeslagnemenofniet.
265. HetspreektvoorzichdatdebepalingvandeCodegeenenkelejuridischeverplichtinginhet
leven roept en dus zeker niet de nietigheid van de onderzoeksdaden als gevolg kan hebben.363
Maatschappelijk assistenten of andere welzijnswerkers kunnen zich bij een huiszoeking op de
werkplaats niet laten bijstaan door een lid van hun beroepsvereniging aangezien een dergelijke
beroepsvereniging veelal niet bestaat. Bij gebrek aan afspraken kan niet anders dan worden
geconcludeerd dat welzijnswerkers in situaties van huiszoeking en beslag zwakker staan dan hun
collega‐medicidieeenlidvanhunberoepsverenigingaanhunzijdehebben.364
3.1.4. Beslaglegging
266. Volgenshetvandaaggeldenderechtmaghuiszoekingwordenverrichtbijeenpersoonmet
beroepsgeheimomermateriëlebewijzenvanhetonderzochtemisdrijf,ofvanalleanderezakendie
dienstig zijn omdewaarheid te achterhalen, op te sporen en in beslag te nemen.365 Er dient een
onderscheidtewordengemaaktomvoorwerpendiezichindekantorenofdewoningvaneendoor
hetberoepsgeheimgebondenberoepsbeoefenaarbevindeninbeslagtenemenofniet.
3.1.4.1. Beroepsbeoefenaarwordtnietverdacht
267. Aangezien de hulpverlener nietwordt verdacht is het onderzoek dus volledig op de cliënt
gericht. Indien het gaat om overtuigingsstukken366 (moordwapen, valse papieren, gestolen
goederen,…)danbestaatergeentwijfeldatdezekunnenworden inbeslaggenomenaangezienze
niettotdenormaleuitoefeningvanberoepbehoort.367
268. Indiendebeslagleggingbewijselementenbetreft,wordtaangenomendatdezestukkenwel
vatbaarzijnvoorbeslagtenzijzehunbestaansredenvindeninderelatietussendecliënt/patiënten
degeheimplichtige.DeNationaleRaadmaaktterzakeeenonderscheidtussendeinbeslagnamevan
ende inzage inde stukkendie verbandhoudenmetdeuitoefeningvanhetberoep.Deze stukken
kunnen wel door de onderzoeksrechter in beslag genomen worden. Wat echter niet wordt
toegestaandoordeOrdeisdatdeonderzoeksrechterdievertrouwelijkestukkenzelfinkijkt.Hetlid
van de Raad van deOrdemag eisen dat de in beslag genomen stukken in een verzegelde omslag
opgeborgen worden waarop hij zijn handtekening zet. De stukken mogen dan pas later worden
363K.I.Luik26februari2004,Journ.Proc.,2004,afl.479,19,nootS.D’ORAZIO.364I.VANDERSTRAETE,Beroepsgeheimenhulpverlening.,Brugge,DieKeure,2005,126.365L.ARNOU,Strafrechtenstrafprocesrecht2005‐06(GandaiusPUCDelva).,Mechelen,Kluwer,2006,271.366Zoalsbedoeldinartikel42,1°en2°Sw.367I.VANDERSTRAETE,Beroepsgeheimenhulpverlening.,Brugge,DieKeure,2005,128.
93
ingezieninaanwezigheidvaneenlidvandeRaadvandeOrde.368
3.1.4.2. Beroepsbeoefenaarwordtwelverdacht
269. In de veronderstelling dat een beroepsmisdrijf werd gepleegd kan de kan
geheimhoudingsplichtige zich niet op zijn beroepsgeheim beroepen om zich aan vervolgingen te
onttrekken. Het moet wel gaan om een misdrijf dat verband houdt met de beroepsuitoefening
waaruit de geheimhoudingsplicht voortspruit (bvb een arts die verdacht wordt van slagen en
verwondingen,seksuelemisdrijven,…tijdensdeuitoefeningvanzijnberoep).Artikel458Sw.vormt
indatgevalgeenbeletselvoordeinbeslagnemingvanalleswatinverbandkanwordengebrachtmet
het misdrijf en de onderzoeksrechter nuttig lijkt. Niet alleen de overtuigingsstukken en de
bewijselementen kunnen dan in beslag worden genomen, ook andere stukken (brieven,
aantekeningen,…)diehunoorsprongvondeninderelatietussendehulpverlenerendecliënt.369
270. Deonderzoeksrechtermoetwelenigevoorzichtigheidaandedag leggen.Hijzalermoeten
voorzorgendatdoorhetonderzoekgeenonnodigegeheimendienietrelevantofnoodzakelijkzijn,
wordenbekendgemaakt.
3.1.5. Overleggingvanstukken
271. Overleggingvanstukkeniseenvaakgebruiktetechniekbijburgerlijkezakenomdocumenten
te bekomen die als bewijs kunnen dienen in een procedure. Artikel 877 Ger.W. bepaalt immers:
“Wanneerergewichtige,bepaaldeenmetelkaarovereenstemmendevermoedensbestaandateen
partijofeenderdeeenstukonderzichheeftdathetbewijsinhoudtvaneenterzakedienendfeit,kan
de rechter bevelendat het stuk of een eensluidend verklaardafschrift ervanbij het dossier vande
rechtsplegingwordtgevoegd.”Artikel882Ger.W.370bepaaltindezelfdezindatpartijendienietdoen
zonderwettigereden,veroordeeltkunnenwordentothetbetalenvaneenschadevergoeding.Zoals
reedseerdergezegdishetberoepsgeheimtekwalificerenonderhetbegripwettigereden.Uiteraard
isditooksteedsonderworpenaandeeerderaangehaaldecontrolebevoegdheidvanderechter.“Het
beroepsgeheimisnietabsoluut;derechterdientopgrondvandespecifiekegegevensvandezaakna
te gaan of een geneesheer die zich beroept op het beroepsgeheim om te weigeren om,
overeenkomstigartikel877Ger.W.eenmedischdossierdathijonderzichheeft,bijeenopdegriffie
van een rechtscollege neergelegd dossier te voegen, het beroepsgeheim niet afwendt van de
maatschappelijkenoodzaakwaarinhetzijnverantwoordingvindt.”371
368I.VANDERSTRAETE,Beroepsgeheimenhulpverlening.,Brugge,DieKeure,2005,128‐129.369I.VANDERSTRAETE,Beroepsgeheimenhulpverlening.,Brugge,DieKeure,2005,129.370“Partijenofderdendiezonderwettigeredennalatenhetstukzelfofhetafschriftoverteleggenvolgensdebeslissingvanderechter,kunnenwordenveroordeeldtotzodanigeschadevergoedingalsbehoort.”371Cass.29oktober1991,Arr.Cass.1991‐1992,,197;Pas.1992,I,162.
94
272. Deoverleggingvanstukkenzoalshierbovenbeschrevenisnietvantoepassinginstrafzaken.
ZooordeeldehetHofvanCassatie:“DebewijsvoeringinstrafzakenwordtgeregelddoorhetWetboek
vanStrafvordering,zodatdeartikelen877tot882Ger.W.betreffendedeoverleggingvanstukkenin
burgerlijkegeschillennietalszodanigvantoepassingzijn.”372
§4.Spreekplicht
273. Insommigegevallenisdehulpverlenerverplichtomzijnberoepsgeheimtedoorbreken.Doch
zoals eerder gesteld zal hij zich op zijn zwijgrecht tegelijk met de spreekplicht kunnen beroepen
wanneerhijalsgetuigewordtopgeroepen.
4.1. Eenwettelijkeverplichtingtotspreken
274. Artikel458Sw.bevateentweedeuitzonderingwaardooreenhulpverlener/artsdieonderde
strafrechtelijke bepaling valt, niet strafrechtelijk gesanctioneerd kan worden. Het artikel vermeldt
immers“buitenhetgevaldatdewethenverplicht”.Erdientweltewordenopgemerktdathethier
enkel een wettelijke bepaling in de formele zin betreft die een bekendmaking rechtvaardigt.373
BLOCKX374steltdatdezepreciseringinfeiteoverbodigisdaarindieneenandere,bijzonderewetdeze
verplichtingbepaalt,zederegelvanartikel458Sw.vanzelfdoorbreektenopgrondvanart.70Sw.
bestraffinguitsluit.Hetbetreffenvoornamelijkdeaangiftevanbesmettelijkeziekten375,aangiftevan
geboorten, opstellen van medische getuigschriften omtrent geesteszieken en de vaststelling van
dronkenschap inhetwegverkeer376.Watbetreftdit laatsteoordeeldehetHofvanCassatie in1988
reedshetvolgende:“Hetberoepsgeheimwordtnietgeschondendoordebehandelendegeneesheer,
wanneer hij, op verzoek van de overheid, op grond van art. 63 Wegverkeerswet een bloedproef
verrichtopzijnpatiënt.”377
4.1.1. Algemeneaangifteplicht:art30Sv.
275. Detekstvanartikel30Sv.luidtalsvolgt:“Iederdiegetuigeisgeweestvaneenaanslag,hetzij
tegendeopenbareveiligheid,hetzij op iemands levenofeigendom, is eveneensverplichtdaarvan
372Cass.22september1993,Arr.Cass.1993,734.373M. SPEECKAERT en S. VERHULST, “Medische gegevens en privacy”, in VERMEULEN, G. (red.),Privacy enstrafrecht,Antwerpen,Maklu,2007,160.374F.BLOCKX,“Hetmedischberoepsgeheim.Overzichtvanderechtspaak(1985‐2002).”T.Gez.2004‐2005,afl.1,11.375VoorVlaanderen:Decreetvan5april1995betreffendedeprofylaxevanbesmettelijkeziekten,B.S.19juli1995 en Besluit van de Vlaamse regering van 19 april 1995 tot uitvoering van het decreet van 5 april 1995betreffendedeprofylaxevanbesmettelijkziekten,B.S.14juli1995.376Art.63Wegverkeerswet377Cass.21juni1988,Arr.Cass.1987‐88,1378;Bull.1988,1272.
95
bericht te geven aan de procureur des Konings, hetzij van de plaats van de misdaad of van het
wanbedrijf,hetzijvandeplaatswaardeverdachtekanwordengevonden.”Ophetnalatenvandeze
verplichting staat geen strafrechtelijke sanctie wat in schril contrast staat met de sanctie
voorgeschreven indienmenhet beroepsgeheim schendt.378Dit zal echterwel het geval zijn indien
hetalsschuldigverzuimkanwordengekwalificeerd.
276. Als men dit toepast op een geneesheer of een hulpverlener, in de uitoefening van zijn
functie, komt men logischerwijs tot de vaststelling dat deze geen getuige zal zijn van dergelijke
feiten.Hijzalslechtsinaanrakingkomenmetdegevolgenervanbijdeverzorgingofhethorenvan
hetslachtoffer (ofdader).379Eenvereistevoorditartikel isdatmengetuige isenbijgevolgdevisu
vaststellingnodigis.
4.1.2. Bijzondereaangifteplicht:art.29Sv.
277. In artikel 29 Sv. wordt een ander soort aangifteplicht geformuleerd: “Iedere gestelde
overheid,iederopenbaarofficierofambtenaardieindeuitoefeningvanzijnambtkenniskrijgtvan
eenmisdaadofvaneenwanbedrijf, isverplichtdaarvandadelijkberichttegevenaandeprocureur
desKoningsbijderechtbankbinnenwierrechtsgebieddiemisdaadofdatwanbedrijfisgepleegd.Of
deverdachtezoukunnenwordengevonden,enaandiemagistraatalledesbetreffendeinlichtingen,
processen‐verbaalenaktentedoentoekomen.” Integenstellingtotdeprivateaangifteplicht ishet
nietvereistdatdeberoepsbeoefenaarrechtstreeksgetuigewasvanhetmisdrijf.Indienhijlaterdoor
derdenopdehoogtewerdgebrachtisditartikelvantoepassing.380
278. Belangrijk hierbij is dat het gaat om beroepsbeoefenaars door de overheid tewerkgesteld
(zowel contractueel als statutair). Zo zal een hulpverlener uit de private sector niet onder deze
bepalingvallenmaarbvbeenmaatschappelijkwerkeruiteenOCMWwel.
279. Artikel458Sw.bepaaltuitdrukkelijkdatdesanctioneringvanhetberoepsgeheimophoudtte
bestaan indiegevallenwaarinde ‘wetverplichtdiegeheimenbekendtemaken’. Inderechtspraak
heeftmendezebepalingenigszinsomzeilddoordevaliditeitvandeaangiftedooreengeheimhouder
invraagtestellen.Deaangiftevaneenmisdaadofwanbedrijfdooriemanddiegebondenisdoorhet
beroepsgeheim zou immers tot gevolg kunnen hebben dat de strafvordering die op deze aangifte
378Eenaansprakelijkheidsvordering(1382B.W.)isinsommigegevallenwelmogelijk.379M. SPEECKAERT en S. VERHULST, “Medische gegevens en privacy”, in VERMEULEN, G. (red.), Privacy enstrafrecht,Antwerpen,Maklu,2007,161.380Ookhierisditnietstrafrechtelijksanctioneerbaar.Eenaansprakelijkheidsvorderingbehoortweltotdemogelijkheden.
96
gebaseerd is,nietigzouwordenverklaard.381ZosteldehetHofvanCassatie382:“Indeonderstelling
dat, door een verkeerde toepassing van artikel 29 van het Wetboek van Strafvordering,
tuchtoverheden,ondermeerdievandeOrdederGeneesheren,aanhetopenbaarministeriebericht
gevenvanmisdadenofwanbedrijvenwaarvanzijkennishebbenindeuitoefeningvanhunambt,zou
dieaangiftealleentotgevolghebbendathetopenbaarministeriegedwongenwordteengeheimte
delen waarvan het in geen geval gewag mag maken bij de strafvordering, die immers, nu zij op
schendingvaneen regel vanopenbareorde zou zijngegrond,nietig zou zijn.”Toch steldeCassatie
zijn eigen rechtspraak met betrekking tot deze nietigheid op de helling met haar Antigoon‐
rechtspraak. Aangifte in strijd met het beroepsgeheim zal niet automatisch de nietigheid van de
strafvorderingmeermeebrengen.Hieropwordtlateruitvoerigingegaan.383
4.1.3. Artikel422bisSw.
280. “Met gevangenisstraf van acht dagen tot een jaar en met geldboete van vijftig frank tot
vijfhonderdfrankofmeteenvandiestraffenalleenwordtgestrafthijdieverzuimthulpteverlenen
of te verschaffen aan iemand die in groot gevaar verkeert, hetzij hij zelf diens toestand heeft
vastgesteld hetzij die toestand hem is beschreven door degenen die zijn hulp inroepen. Voor het
misdrijf isvereistdatdeverzuimerkonhelpenzonderernstiggevaarvoorzichzelfofvooranderen.
Heeftdeverzuimernietpersoonlijkhetgevaarvastgesteldwaarindehulpbehoevendeverkeert,dan
kanhijnietwordengestraft,indienhijopgrondvandeomstandighedenwaarinhijwerdverzochtte
helpen,kongelovendathetverzoeknieternstigwasofdatergevaaraanverbondenwas.Destraf
bedoeldinheteerstelidwordtoptweejaargebrachtindiendepersoondieingrootgevaarverkeert,
minderjarigis.”
281. Overdetoepasbaarheidvanartikel422bistenaanzienvanartsenkangeentwijfelbestaan.
Vermitshulpverleningtotdedagelijksetakenvaneenartsbehoort,wordtvanhemmeervereist in
noodsituatiesdanvaneengewoneburger,wiensvormingnochberoepsuitoefeningzijntoegespitst
op (medische) hulpverlening.384 Het zou evenwel foutief zijn deze strengere criteria louter te
reserverenvoorgeneesheren.385Mijnsinzienskanditookwordendoorgetrokkennaarhulpverleners
en in het bijzonder gezinswerkers. Deze worden dagdagelijks met het gezin van binnenuit
geconfronteerdenzijndusdeeerstendiebijvoorbeeldmogelijkemishandelingvaneenminderjarige
381D.ADRIAENS,“Enkelebeschouwingenoverhetberoepsgeheimindesocialesector.”,OCMW‐visies1999,afl.2,38.382Cass.29mei1986,Arr.Cass.1985‐1986,1329‐1330.383Infranr.443‐446blz144‐146.384H.NYS,Geneeskunde,rechtenmedischhandelen.,Brussel,StoryScienta,2005,195.385R.VERMEIREN,“Hetmoeilijkeonderscheidtussenhulpweigerenendesoevereinebeslissingvandeartsomaldanniettehandelen.”,T.Gez.1999‐2000,220.
97
kunnen detecteren. Met anderewoorden zal deze bepaling vooral zijn ingegeven door casuïstiek
waarbijmensteedsmoetnagaanofdebeoordelingscriteriacorrectwerdengehanteerd.Ookdient
rekeningtewordengehoudenmetdespecifiekebepalingenvoorminderjarigenzoalshetingevoerde
artikel458bis Sw.Belangrijk tevermelden isdatdeCodeGeneeskundigePlichtenleer zelfnogeen
aanvulling op de toepassing van artikel 422bis Sw. vermeldt in zijn artikel 118: “Onverminderd de
bepalingenvandewetvan6januari1961dieenkelegevallenvanschuldigverzuimbestraftofvande
wet van 8 juli 1964 inzake de dringende geneeskundige hulpverlening, mag de geneesheer zich
slechts aan een dringende oproep onttrekken na zich ervan overtuigd te hebben dat er geen echt
gevaarbestaatofwanneerhijdooreenevenbelangrijkspoedgevalwordtweerhouden.”
282. Omeencorrectetoepassingvanditartikeltemakenishetonontbeerlijkomdeconstitutieve
elementen386 van naderbij te bekijken. Deze worden slechts summier besproken aangezien een
grondige analyse van artikel 422bis Sw. niet het opzet van deze masterproef vooropstelt. Artikel
422bisSw.vereistgeenbijzonderopzet.387Hetmaterieelelementvanhetmisdrijf isdubbel: inde
eersteplaats isereenfeitelijketoestandvangrootgevaarwaarineenmensverkeert,ongeachtde
oorzaak van het gevaar; in de tweede plaats dient de schuldige verzuimt te hebben wat hem
geboden was. Het moreel bestanddeel bestaat erin dat in die objectieve omstandigheden de
verzuimerookeffectiefhetbesefmoethebbengehadvandegevaarstoestandenalsdannogdewil
hebbengehadomnietoptetreden.Volledigheidshalvemoetnogwordenvermelddatdeverzuimer
zichnietmagverwerenopgrondvaneenwettelijkerechtvaardigingsgrond:namelijkernstiggevaar
voorzichzelfofvooranderen.
283. Hulpverlenenbetekentnietdat jeautomatischookaangiftemoetdoen.Jemoetaantonen
datjeerallesaanhebtgedaanomhulptebieden,hetzijdoorditzelfdoen,hetzijdoordehulpvan
andereninteroepen.Menmoetdusdehulpverlenendiehetmeestaangewezenlijkt.Erisalsprake
vanschuldigverzuimindiendehulpverlenerkenniskrijgtvandegevaarsituatiedooreenbeschrijving
vaneenderde (bvb familielid,anderehulpverlener,…)enernietadequaatop reageert.Het isniet
nodigalleconcretedetailstekennen.388
284. Hetgevaarmoet reëel zijnengeenschijn.Heternstigekaraktervanhetgevaarmoetnaar
386R.VERMEIREN,“Hetmoeilijkeonderscheidtussenhulpweigerenendesoevereinebeslissingvandeartsomaldanniettehandelen.”,T.Gez.1999‐2000,216.387Cass.7oktober1981,Arr.Cass. 1981‐82,200: “Overwegendedatartikel422bis Sw.geenbijzonderopzetvereist:overwegendedatdeinbreukopdatartikelweliswaarenkelstrafbaariswanneerzewetensenwillenswerdgepleegd,dochdanenkel indiebetekenisdatdehandelingvandebeklaagdenietkangerechtvaardigdworden, o.m. door overmacht of onoverkomelijke dwaling; dat niet wordt vereist dat de beklaagde hetbijzonderopzetheeftgehadzijnhulpteonthoudenaaneenpersooningevaar.”388 Hierin ligt het verschil met atikel 458bis Sw. waarbij er slechts sprake is van een spreekrecht indien degeheimhouderhetslachtofferzelfheeftonderzochtofdoorheminvertrouwenwerdgenomen.
98
objectievemaatstavenworden beoordeeld en niet naar het eigen gevoel van de hulpverlener. De
oorzaakvanhetgevaarisnietrelevantendeverplichtingtothulpverleningblijftanderhalvebestaan
alsdehulpbehoevendezelfhetgevaarheeftdoenontstaan.Deaardvanhetdreigendegevaardient
tewordenbeoordeeldophetogenblikvandeweigeringvanhulp.Belangrijkishetsamenvallenvan
het gevaarmoment en de hulpweigering. Het moet gaan om een actueel gevaar en niet om een
meldingvanverledenfeiten.389
4.2. Onweerstaanbaredwang
285. Artikel71Sw.luidtalsvolgt:“Erisgeenmisdrijf,wanneerdebeschuldigdeofdebeklaagde
ophetogenblikvanhetfeit instaatvankrankzinnigheidwasofwanneerhijgedwongenwerddoor
eenmachtdiehijnietheeftkunnenweerstaan”.Deonweerstaanbaredwangheeftdusbetrekkingop
het wilselement in het strafrechtelijk schuldbegrip. Het begrip dwang omsluit overmacht. Een
onderscheidwordt gemaakt tussen fysieke enmorele dwang. Fysiekedwangwordt gevormddoor
een onweerstaanbare fysieke kracht waardoor de dader tot het misdrijf werd gebracht. Morele
dwangbestaatdanweeruitdebedreigingmeteenernstigkwaad,datenkelkanwordenvermeden
dooreenmisdrijf teplegen.Hetgroteverschil tussenmoreledwangendenoodtoestand isdatbij
noodtoestandhetgepleegdemisdrijfhetresultaatisvaneenwilsuiting;moreledwangdaarentegen
veronderstelt dat deze wilsuiting onmogelijk is.390 Theoretisch gezien is het dus mogelijk dat een
geheimhouder op basis van artikel 71 Sw. niet zal worden gesanctioneerd indien hij zijn
beroepsgeheimschendt.
4.3. Dwaling
286. Dwaling is een schulduitsluitingsgrond wat concreet betekent dat het feit strafbaar blijft
maar dat de dader geen schuld treft en dus ook niet wordt vervolgd. De dwaling als
schulduitsluitingsgrond is niet uitdrukkelijk in het strafwetboek bepaald. Dwaling slaat op het
cognitief aspect van het opzet. De rechtspraak neemt aan dat er dwaling is wanneer de
oordeelsvorming van de dader m.b.t. het gepleegde feit is aangetast.391 Dwaling betekent een
verkeerd begrip over de strafbaarheid van gedraging en/of de draagwijdte van de strafbaarheid
(rechtsdwaling)ofomtrentdevraagofde concretefeitenvallenonderdestrafwettelijkebepaling
389 R. Schellaert, “Beroepsgeheim.”, onuitgegeven cursus deontologie Hogeschool Gent departement sociaal‐agogischwerk,2008,7.390C.VANDENWYNGAERTenS.VANDROMME,Strafrecht,strafprocesrechteninternationaalstrafrecht:inhoofdlijnen.,Antwerpen,Maklu,2006,293‐294.391C.VANDENWYNGAERTenS.VANDROMME,Strafrecht,strafprocesrechteninternationaalstrafrecht:inhoofdlijnen.,Antwerpen,Maklu,2006,299.
99
(feitelijke dwaling).392 De onoverwinnelijke dwaling sluit elke persoonlijke factor uit die aan de
oorsprongzouliggenvaneenmisdrijfdateveneensdooreennormaal,zorgvuldigpersoon,geplaatst
indezelfdeomstandigheden,zouzijnbegaan.393
287. In de praktijk werd met betrekking tot de dwaling reeds het volgende beslist. Een
hoofdgeneesheer van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen had via een persmededeling zijn
beroepsgeheimgeschonden.Hierbijhaddeartszichgesteund,zoalsbleek,opeenslechtadvies.De
rechteroordeeldeincasudatdeartszichnietkonberoepenopdeonoverwinnelijkedwaling.394
288. Eenanderetoepassingwaardwalingwelwerdweerhouden,gingovereenpasafgestudeerde
arts die inlichtingen had verstrekt aan een ambtenaar van het Openbaar Ministerie over de
alcoholemie inhetbloedvaneenpatiënt.Deartsverkeerde indeovertuigingdathijdegevraagde
inlichtingen moest geven. De provinciale raad van de Orde der Geneesheren te Oost‐Vlaanderen
beslistedezaakzondergevolgtelatenomdatdeonwettigehoudingvandeambtenaardezeartsin
dwalinghadgebracht.395
§5.Rechtvaardigingsgronden
289. Rechtvaardigingsgronden zijn omstandigheden waardoor een strafbaar feit zijn
wederrechtelijkkarakterverliest.Zij ‘rechtvaardigen’hetmisdrijf,doordatzijtotgevolghebbendat
eenprincipieelontoelaatbaregedragingtoelaatbaarwordt.Degedragingverliesthierdoornietalleen
haarwederrechtelijkkarakter,maardedaderiszelfsgerechtigddedaadtestellen.396
290. ErwordenvierrechtvaardigingsgrondenonderscheideninhetBelgischstrafrecht.Hieronder
worden er drie besproken. Wettige verdediging wordt niet besproken aangezien deze enkel kan
worden aangevoerd ter rechtvaardiging vandoodslagof slagen en verwondingen, niet van andere
misdrijven.
5.1 Noodtoestand
291. De noodtoestand wordt als volgt gedefinieerd: ‘Noodtoestand is een situatie waarin het
392A.VERBRUGGEN,Dezielvandestiel.Maatschappelijkassistentenenhunberoep:bouwstenenvooreengedeeldverhaal.,Gent,AcademiaPress,54.393Brussel12januari1995,T.Gez.1995‐96,219.394Antwerpen14juni2001,T.Gez.2004‐05,128;Cass.1oktober2002,T.Gez.2004‐05,131;R.A.B.G.2003,798,nootDELBROUCK,L.,“Ookeenadvocaatkanzichvergissen”.395 Y. THIRY, “Problematiek vanhetberoepsgeheim. TuchtrechtOrdeder geneesheren”.Vl. T.Gez. 1986‐87,328.396 C. VANDENWYNGAERT en S. VANDROMME, Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht: inhoofdlijnen.,Antwerpen,Maklu,2006,198.
100
overtreden van strafrechtsbepalingen en het schenden van strafrechtelijk beschermde
rechtsgoederenenrechtsbelangenhetenigemiddelisomandere‐belangrijker–rechtsgoederenof
rechtsbelangen te vrijwaren. Bij noodtoestand staat men voor de keuze: hetzij de strafwet
respecterenenduldendatiemandsrechtsgoederenofrechtsbelangengeschondenworden;hetzijde
strafwet overtreden en een rechtsgoed van een lagere orde opofferen voor een rechtsgoed of
rechtsbelangvaneenhogereorde’.397
292. Hetbetreft indezecontexteenspreekrechtinzeeruitzonderlijkegevallen, inaanwezigheid
vaneenernstigendreigendgevaarvoorderden.Ditrechtmoetmetgroteomzichtigheidaangewend
worden en dit geval per geval en zo mogelijk na overleg met andere professionelen. Van dit
spreekrecht mag alleen gebruik gemaakt worden als er geen andere mogelijkheid bestaat om
personen te beschermen, het zijmen dit zelf doet, hetzij de hulp van anderenwordt ingeroepen.
Enkel in geval van dreigend gevaar in de toekomst kan een beroep gedaan worden op dit
spreekrecht.398 Bescherming van de goede naam kan niet dienen als rechtvaardiging van de
noodtoestand: “Op grond van een noodtoestand kan het beroepsgeheim worden geschonden
wanneerereenernstigendreigendgevaarbestaatvoorderden.Incasukanechterdeaantastingvan
de eer en de goede naam niet als een hoger belang worden beschouwd ten opzichte van het
beroepsgeheimdatvanopenbareordeis.”399
293. Deeersterechterlijkeuitspraak400hieromtrentbetrofdeerkenningvandenoodtoestandals
rechtvaardigingsgrondbijschendingvanhetmedischgeheim.Incasuginghetomeenvriendinvan
eenartsdiedepolitie verwittigtwanneer ze tijdenshetopnemenvande telefoonweetkrijgt van
gangstersdiemedischeverzorgingnodighebben.Degangsterssteldenzichburgerlijkepartijmaarde
Kamer van Inbeschuldigingstelling oordeelde dat er geen schending was van artikel 458 Sw. De
redenering was dat de schending van het beroepsgeheim gewettigd was aangezien er duidelijk
sprakewasvaneengevaarvoordesamenlevinggeletophetgewelddadigverledenvandegangsters.
Doorditarrestwerdookhetprincipeerkenddatnietalleeneenformeleweteenuitzonderingkan
betekenenopdegeheimhoudingvanhetberoepsgeheim.Dit standpuntwerd laterookbevestigd:
het Hof van Cassatie stelde dat artikel 458 Sw. de geneesheer verbiedt om, behoudens
rechtvaardigingsgronden,beschermdefeitenbekendtemaken.401
397 P. BROECKX, M. DUMAREY en R. FOCK, “Schuldig verzuim en beroepsgeheim in de context vanstrafrechtelijke bescherming vanminderjarigen”, in VERMEULEN, G. (red.), Strafrechtelijke bescherming vanminderjarigen,Antwerpen,Maklu,2001,465.398 J. Casselman, Hulpverlening onder druk. Gerechtscliënten in de geestelijke gezondheidszorg., Diegem,Kluwer,2002,89.399Antwerpen(8eKamer)14juni2001,T.Gez.2004‐05,afl.2,128,nootBALTHAZAR,T.400Luik(K.I.)22januari1987,J.L.1985,661metnootF.P.401Cass.9februari1988,Arr.Cass.1987‐88,720.
101
294. Belangrijkisdusdatdeartsofhulpverlenersteedszelfdeafwegingzalmoetenmakenofhij
al dan niet zijn beroepsgeheim zal schenden. Hij zal moeten kiezen tussen de waarde van het
beroepsgeheimen/ofbijvoorbeelddepsychischeoffysischeintegriteitvananderen.402
295. 403Inhaaradviesvan25mei2002steldedeNationaleRaaddat‘inbepaaldeomstandigheden
andere waarden op het beroepsgeheim kunnen primeren’ en dat de noodtoestand die ‘eerder
uitzonderlijk’ ismaar kanworden ingeroepenwanneer er door de arts een rechtvaardigingsgrond
wordtingeroependie‘meteenaanzekerheidgrenzendewaarschijnlijkheidzalgeaccepteerdworden
doordetuchtrechter,destrafrechterendegemeenschap’.Eenbelangrijkevraagdiezichdelaatste
jarenindepraktijksteltonderartsenishoezedienentereagerenwanneerzetemakenkrijgenmet
eenHIV‐positievepatiëntdieweigertzijnstatusaandepartnerkenbaartemakenofnietdenodige
maatregelenneemtomzijnpartnertebeschermen.In1993en2000wasdeNationaleRaadhiervrij
duidelijk in: “behoudens uitdrukkelijk verzoek van de patiënt, het beroepsgeheim verbiedt dat de
artsdepartnersvaneenseropositievepersoonvandebesmettingopdehoogtebrengt”.In2007gaf
deNationaleRaadteradviesdathetnietwenselijkisomineersteinstantietepartnerteverwittigen
maar nuanceerde haar strikte houding van eerder. Ze erkent wel dat het specifieke geval van de
bescherming van de vaste seksuele partner voor de arts een noodtoestand kan uitmaken die de
geneesheer toelaat het beroepsgeheim te doorbreken. Dit kan evenwel slecht bij wijze van
uitzondering en na het ondernemen van bepaalde concrete stappen zoals herhaaldelijk de HIV‐
positieve patiënt zelf aanmanen, zelf medewerking verlenen aan het vertellen, patiënt op
aansprakelijkheidwijzen,allepogingenvermeldeninhetmedischdossier,eencollegaraadplegen,…
5.2 Wettelijkvoorschrift(art.70Sw.)
296. Artikel 70 Sw. bepaalt dat, behoudens voor ernstige schendingen van het internationaal
humanitairrecht(genocide,misdadentegendemensheid,zwareoorlogsmisdaden),ergeenmisdrijf
iswanneerhetfeitdoordewetgebodenisendoordeoverheidbevolen.Derechtvaardigingsgrond
steunt op de rechtslogische regel dat een gedraging niet tegelijk rechtmatig en onrechtmatig kan
zijn.404
297. Ditartikeldient inverbandgebrachttewordenmetdeuitzonderingdiereedsvervat ligt in
detekstvanartikel458Sw.zelf,namelijkdewettelijkeverplichtingtotspreken.NYS405steltdatalle
402T.MARCHANDISE,“Regardssurlacomplexitéautourdusecret.”,J.D.J.1999,nr.189,14.403http://195.234.184.64/web‐Ned/nl/a116/a116001n.htm,[4maart2009].404F.VerbruggenenR.VERSTRAETEN,Strafrechtenstrafprocesrechtvoorbachelors.,Antwerpen,Maklu,2007,59.405H.NYS,Geneeskunde:rechtenmedischhandelen.,Brussel,Story‐Scienta,2005,556.
102
wettelijke bepalingen die een arts verplichten geheimen bekend te maken, beschouwd kunnen
wordenalstoepassingenvanderegeldieartikel70Sw.bevat.Zelfswatdoordewetimplicietgeduld
oftoegelatenwordt,kanvolgenshemmeteenwettelijkvoorschriftwordengelijkgesteld.
5.3 Overheidsbevel(art70Sw.)
298. Wie in uitvoering van een rechtmatig bevel van de overheid een misdrijf pleegt, is
gerechtvaardigd op grond van het hoger bevel. Deze rechtvaardigingsgrond vloeit eveneens uit
artikel70Sw.Hogerbevelmoetvoldoenaanbepaaldetoepassingsvoorwaardennamelijkhetbevel
moetrechtmatigzijnenhetmoetuitgaanvandeBelgischeoverheid.406
299. Dezerechtvaardigingsgrondkomtvaakvoorbijeenverplichtebloedafnameinhetkadervan
een alcoholintoxicatie. Wanneer een verkeersongeval plaatsvindt, is het denkbaar dat naast een
ademtest ook een bloedproef wordt afgenomen. De geneesheer die opgevorderd is om, in de
hoedanigheidvandeskundige,eenbloedmonsternemingteverrichtenenmedischevaststellingente
doen, isverplichtaandezevorderinggevolgtegeven. Inbepaaldeomstandighedenechtermagde
geneesheerweigerendebloedafnameteverrichten,bijvoorbeeldwanneerhijzelfeentegenindicatie
heeftvastgesteldofwanneerdebetrokkenpersoonopwiedebloedproefmoetwordenverricht,een
geldigeredenaanvoertomhetbloedmonsterniettenemen.Deniet‐nalevingvandezeopvordering
buitendezetweeuitzonderingenisstrafbaar.407
300. In dezelfde zin verklaart de Nationale Raad in een advies408 in 1994 het volgende na een
vraaggesteldgekregentehebbenvaneenProcureurdesKoningsdietegeconfronteerdwerdmetde
weigeringvaneenartsomeenbloedproefaftenemen:“Deonmogelijkheidvandegeneesheerkan
ookmoreel zijn in geval van conflict tussen de verplichting om de vordering na te komen en een
anderewettelijkeplichtofberoepsplichtmetimperatiefkarakter.(…)Debehandelendegeneesheer
van de persoon die het voorwerpmoet zijn van een expertisezaak zal aldus in de onmogelijkheid
kunnen verkeren een opdracht uit te voeren die, wegens het voorwerp ervan, zijn plicht tot
geheimhoudinginhetgedrangzoubrengen.Deeigenlijkebloedproefkannormaliteropzichzelfhet
beroepsgeheim niet impliceren. Het Hof van Cassatie heeft reeds meermaals beslist dat de
geneesheer,dieovereenkomstigdebepalingenvanhetKBvan10juni1959eenbloedproefverricht,
zich door die verrichting niet schuldig kan maken aan het openbaren van geheimen die hem
406 C. VANDENWYNGAERT en S. VANDROMME, Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht: inhoofdlijnen.,Antwerpen,Maklu,2006,224‐229.407M. SPEECKAERT en S. VERHULST, “Medische gegevens en privacy”, in VERMEULEN, G. (red.),Privacy enstrafrecht,Antwerpen,Maklu,2007,173.408http://195.234.184.64/web‐Ned/nl/a064/a064011n.htm,[5maart2009].
103
toevertrouwdwerden in de uitoefening van zijn beroep. (…) Daarentegen zou het beroepsgeheim,
voor de behandelend geneesheer, in het gedrang kunnen komen door de beoordeling,
overeenkomstigartikel1vanhetKBvan10juni1959409,vandecontra‐indicatiestegendebloedproef
ofvanderedenenwelkedegeneopwiedebloedproefmoetwordenverrichtaanvoertomzicheraan
teonttrekken”.
§6.Andereuitzonderingen
6.1 Vorderingtotbetalenvandehonorariavandeberoepsbeoefenaar
301. Wanneer de cliënt/patiënt niet over gaat tot betaling kan de beroepsbeoefenaar een
vorderinginstellenjegenszijnpatiënt/cliënt.Ditenigszinslogischgegevenisindepraktijknietsteeds
even makkelijk toepasbaar. Er zal immers moet bewezen worden hoeveel de werkelijke kost
bedraagtenwelkedienstenhijhiervoorheeftmoetenleveren.Hierspeeltdanhetberoepsgeheim.
De beroepsbeoefenaar zal, indien de tekst van artikel 458 Sw. correct wordt toegepast, moeten
kiezentussenenerzijdshetdoorbrekenvanzijngeheimhoudingsplichtenbetalingeisenmetkansop
tuchtrechtelijkeenstrafrechtelijkesanctiesofanderzijdshetstilzwijgenmetalsgevolggeenbetaling
te bekomen. Een lange traditie in de rechtspraak heeft echter bevestigd dat in een dergelijke
situatiesdegeheimhoudingsplichtigenietmeergebondenisdoorartikel458Sw.410
6.2 Verdediginginrechte
302. De houder van een beroepsgeheim tegen wie een burgerlijke of een strafrechtelijke
procedure loopt in verband met zijn ambtelijk of professioneel handelen, mag bepaalde
vertrouwelijke inlichtingen vande cliënt/patiënt bekendmaken indiendit noodzakelijk is voor zijn
verweer. Iedereen heeft immers recht op verdediging wat een fundamenteel rechtsbeginsel is.411
Uiteraarddientdegeheimhoudereroptelettendathijnietmeervertrouwelijkeinformatiebekend
maakt dan nodig is voor zijn verdediging en het oordeel van de rechter daarover.Men voert het
procesook inderechtbankennietbuiten indepers.Erdientduszorgvuldigomgegaanteworden
409Artikel1KB10juni1959:“Opstraffevandesanctiesbepaaldinartikel10vandewetvan1juni1849overdeherzieningdertarievenvangerechtskosteninstrafzaken,magdegeneesheerdiekrachtensartikel44bisvanhetWetboekvanstrafvorderingofkrachtensartikel4bisvandewetvan1augustus1899,wordtopgevorderdomeenbloedproefteverrichten,zichdaarvanslechtsonthoudenwanneerzijnbevindingeneenformelecontra‐indicatietegendezemaatregelopleverenofwanneerhijderedenenwelkedegeneopwiedebloedproefmoetwordenverricht,aanvoertomzicheraanteonttrekken,alsgegronderkent”.410 BROECKX, P., DUMAREY, M. en FOCK, R., “Schuldig verzuim en beroepsgeheim in de context vanstrafrechtelijke bescherming vanminderjarigen”, in VERMEULEN, G. (red.), Strafrechtelijke bescherming vanminderjarigen,Antwerpen,Maklu,2001,460.411L.Arnou,Strafrechtenstrafprocesrecht2005‐2006(GandaiusPUCDelva).,Mechelen,Kluwer,2006,269.
104
met de bekendmaking van deze gegevens. Het is niet van belang of de patiënt/cliënt de
geheimhouderheeftontslaanvanzijngeheimhoudingsplicht.
303. Zowerdgeoordeelddateenartstegenwieeenvorderingopgrondvanart.1382B.W.werd
ingesteld, het beroepsgeheim niet schendt wanneer hij bij zijn verdediging aan het college van
deskundigengegevensoverdegezondheidstoestandvanzijnpatiëntverstrekt.412Omgekeerdwerd
reedsaangenomendatartikel458Sw.nietwerdgeschondendoorderechterwanneerhijbeslistdat
eenartsdiewegenseenmisdrijfindeuitoefeningvanzijnberoep(m.n.eenvruchtafdrijving),wordt
vervolgd geen onbeperkt beroepsgeheim kan doen gelden om zichzelf aan de vervolgingen te
onttrekken.413 In dezelfde zin oordeelde de Gentse correctionele rechtbank: “Het medisch
beroepsgeheimkannietwordeningeroependooreengeneesheerdiezelfverdachtisvaneenmisdrijf,
ominbeslagnameteverhinderenvanstukken,dieopditstrafbaarfeitbetrekkinghebben”.414
6.3 Aangiftevanstrafbarefeitenindiendecliënt/patiëntslachtofferis
304. Het groteopzet vande rechtsfiguur vanhet beroepsgeheim is nog steedsdebescherming
(vanhetvertrouwen)vandecliënt/patiënt.Indiendecliënt/patiëntslachtofferisvaneenmisdrijf,
mag dit worden aangegeven, maar wel uitsluitend bij de gerechtelijke autoriteiten. Indien zowel
slachtofferalsdadercliëntzijn(ditkomtvaakvoorbij intrafamiliaalgeweldofmisbruik)geldtdeze
rechtvaardiging voor het doorbreken van het beroepsgeheim niet.415 Ook de figuur van de
noodtoestandwordtindergelijkegevallennietaanvaard.
305. Deze regel werd nog eens expliciet gesteld in 2004 door de correctionele rechtbank416. In
navolgingvanhetHofvanCassatie417dat het verbod op schending van het beroepsgeheim geldt
voordeartsdiefeitenzoubekendmakendieaanleidingkunnengeventoteenstrafvervolgingtegen
dienspatiënt,maarnietvoorfeitenwaarvandepatiënthetslachtofferis.Ditallesbetekentnietdat
de feiten waarvan de patiënt het slachtoffer is geworden niet onder het beroepsgeheim zouden
vallen,maarweldathetverbod totbekendmakingervanaandegerechtelijkeoverheid,dat inhet
beroepsgeheimbeslotenligt,zichniettotdezefeitenuitstrekt.Eenartsmag,metanderewoorden,
wat het slachtoffer overkwam niet aan om het even wie meedelen, enkel aan de gerechtelijke
overheid. In casuhadde arts depolitie opdehoogte gebracht vande feitenwaarvan zijnpatiënt
412Brussel18oktober1989,DeVerz.1990,177,nootBRASSEUR.413Cass.5februari1985,Arr.Cass.1985,760.414Gent14november1988,T.G.R.1988,168,noot;,Vl.T.Gez.1988‐89,245,nootVANLIL,M.415 A. Verbruggen, De ziel van de stiel. Maatschappelijk assistenten en hun beroep: bouwstenen voor eengedeeldverhaal.,Gent,AcademiaPress,2007,54.416L.Stevens,“Artsslachtofferpartnergeweldmaggerechtinformeren.”Juristenkrant2004,nr.89,9.417Cass.9februari1988,Arr.Cass.,1987‐88,346.
105
slachtofferwas.Dedaderbetwistenietdefeitenmaarsteldedathetbewijsmateriaalontwettigwas
bekomen.Derechtbankachttehetbewijsmateriaalwelregelmatigverkregen.
306. Hetdientuiteraardvermeldtewordendatdezeregelslechtsinabsolutenoodzaakdientte
worden gebruikt. Het zal in vele gevallen de vertrouwensrelatie tussen de arts en de patiënt
schendenenkanverregaandegevolgenhebbenvoordegehelemedischewereld.Hetisaanteraden
depatiëntzelfaantesporendefeitenaantegeven,eventueelonderbegeleidingvandearts.
6.4 Aangiftevaneenmisdrijfdoordegeneesheer
307. Onverminderd artikel 30 Sv. waardoor de algemene aangifteplicht speelt, verbiedt het
beroepsgeheimdateengeneesheerzijnpatiëntaangeeft,indienhemtijdensdeuitoefeningvanzijn
beroepstrafbarefeitenterorekwamen.Menzalmetdezeaangiftegeenrekeningmogenhouden.418
Stelnudateenartstehorenkrijgtdateenmoederhaarkindheeftvermoord,danzalhijhiergeen
aangiftevanmogendoen.Maarbelangrijktevermeldenisweldatindiendeartsweetheeftdathet
levenof de fysieke integriteit van anderennog steeds in gevaar is, dan zal hij zich op een andere
grond kunnen beroepen zoals o.a. de noodtoestand of art. 458 Sw. Dus indien bij het vorige
voorbeeld demoeder nog andere kinderen heeft die in gevaar lopen, zou de arts in principe zijn
geheimhoudingsplichtwelkunnendoorbreken.
308. Het is echter duidelijk dat, wil men het beroepsgeheim niet volledig uithollen, dit begrip
noodtoestand in deze context met de nodige omzichtigheid dient toegepast te worden. Een
noodtoestand kan dan ook enkel aanvaard worden in zeer uitzonderlijke omstandigheden, voor
zoverernstigemisdrijvenenbijduidelijkeacutegevaarsituaties.419
Afdeling5:Art.458bisSw.
309. De wet van 28 november 2002 betreffende de strafrechtelijke bescherming van
minderjarigenvoerdeeenwettelijkspreekrechtinvoordedragervanhetberoepsgeheimuitartikel
458Sw.Tochwarenervoordeinvoeringvandezewetenkelealternatievenvoorhetdoorbrekenvan
het beroepgeheimmet betrekking totminderjarigen en alzo een bescherming van hun integriteit
teweegbrachten.Zosteltartikel19vanhetInternationaalVerdragvoordeRechtenvanhetKinddat
deverdragsstatenpassendewettelijkeenbestuurlijkemaatregelendienentetreffenomhetkindte
418 M. SPEECKAERT en S. VERHULST, “Medische gegevens en privacy”, in G. VERMEULEN (red.), Privacy enstrafrecht,Antwerpen,Maklu,2007,163.419D.FRERIKS,“Deaangiftevanmisdrijvenenhetmedischeberoepsgeheim.”,T.Gez.1996‐1997,28.
106
beschermentegenallevormenvanlichamelijkofgeestelijkgeweld,letselofmisbruik,verwaarlozing
ofnalatigebehandeling,mishandelingofexploitatie,metinbegripvanseksueelmisbruik,zolanghet
kindonderdehoede isvandeouder(s),wettigevoogd(en)of iemandandersdiedezorgvoorhet
kind heeft.420 Reeds eerder werden parlementaire initiatieven opgericht met oog op een betere
beschermingvandeminderjarigemaardezewerdennooitechtconcreettenuitvoergebracht.Toch
hebben deze initiatieven de medische wereld wakker geschud en leidde dit tot de bepaling van
artikel61421vandeCodeGeneeskundigePlichtenleerdie leiddetoteenaangifteplicht inplaatsvan
eenaangifterechtvooreenbehandelendarts.Dezeaangifteplichtzaldeartsechterniettoelatenom
straffeloos zijn zwijgplicht uit artikel 458 Sw. zomaar naast zich neer te leggen aangezien de
uitzonderingvermeldinditartikelgeenwettelijkeverplichtingtotsprekenbetreft.Totnaderorder
heeft de Code Geneeskundige Plichtenleer geen wettelijk karakter en kan deze dus geen
strafrechtelijke immuniteit opleveren. VAN DER STRAETE en PUT422 stellen zich de vraag of het
überhauptwelmogelijk isofeenberoepsordehaar ledeneenDeontologischeplichtmagopleggen
dienietstrooktmetdewet(incasudestrafwet).
310. Tochblevendedragersvanhetberoepsgeheimzichvoorhet inwerkingtredenvandewet
beroepenopdefiguurvandenoodtoestand423indienzezichgeconfronteerdwistenmetmisdrijven
ten aanzien van minderjarigen. Zoals hierboven reeds werd besproken is de toepassing van de
noodtoestandeerdereenuitzonderlijkesituatiedieaanstriktevoorwaarden isonderworpen.Deze
voorwaardenkondennietsteedsvervuldworden,metdebijkomendeproblementotgevolg.Hierbij
kan worden gedacht aan situaties die sluimerend zijn ‐ in die zin dat er geen dreigend en acuut
gevaaris–maarwaarvandedragervanhetberoepsgeheimoordeeltdater,doorhetfeitdatzeal
geruimetijdaanslepen,moetwordeningegrepen.424
311. Uiteindelijknaveelgetouwtrekkwamdetekstvanartikel458bisSw.425totstand:“Eenieder,
420Lid2vanditartikelstelt“Dezemaatregelenterbeschermingdienen, indienvantoepassing,doeltreffendeproceduresteomvattenvoordeinvoeringvansocialeprogramma’somtevoorzienindenodigeondersteuningvanhetkindenvandegenendiedezorgvoorhetkindhebben,alsmedeproceduresvooranderevormenvanvoorkoming van gevallen van kindermishandeling zoals hierboven beschreven, en voor opsporing, melding,verwijzing, onderzoek, behandeling en follow‐up van zodanige gevallen en, indien van toepassing, voorinschakelingvanrechterlijkeinstanties.”421Art.61§1lid2:“Indieneengeneesheervaststeltdateenkindinernstiggevaarverkeertdienthijonmiddellijkhetnodigetedoenomhetkindtebeschermen.Indienhetgevaardreigendisenergeenanderemiddelenzijnomhetkindtebeschermen,kandegeneesheerdeProcureurdesKoningsinkennisstellenvanzijnbevindingen.”422 I. VAN DER STRAETE en J. PUT, “Het spanningsveld tussen beroepsgeheim en kindermishandeling:wetgevendeinitiatieveninBelgiëenNederland.”,T.Gez.2001‐02,70.423Supranr.291‐295blz100‐101.424V.DE SOUTER, “Hetberoepsgeheimende invoering vaneen spreekrechtdoordewet van28november2000betreffendedestrafrechtelijkebeschermingvanminderjarigen.Eennadereanalysevanhetartikel458bisvanhetStrafwetboek.”,T.J.K.2001,189.425Ingevoegdbijart.33Wetvan28november200,B.S.17maart2001.
107
dieuithoofdevanzijnstaatofberoephouderisvangeheimenendiehierdoorkennisheeftvaneen
misdrijfzoalsomschrevenindeartikelen372tot377,392tot394,369tot405ter,409,423,425en
426,gepleegdopeenminderjarigekan,onverminderddeverplichtingenhemopgelegddoorartikel
422bis, hetmisdrijf ter kennis brengen van de procureur des Konings, op voorwaarde dat hij het
slachtofferheeftonderzochtofdoorhetslachtofferinvertrouwenwerdgenomen,ereenernstigen
dreigend gevaar bestaat voor de psychische of fysische integriteit van de betrokkene en hij deze
integriteitzelfofmetbehulpvananderennietkanbeschermen.”
312. Doorditartikelwerder,aldusderegering,meerrechtszekerheidgeschapenvoordedrager
vanhetberoepsgeheimdie indehuidigetoestandgeconfronteerdwordtmeteenaantal juridische
dilemma’s (belangenconflict dader/slachtoffer, een onzeker beroep op de rechtsfiguur van de
noodtoestand), die in een veralgemeende toepassinghetprincipe vanhetberoepsgeheimvolledig
dreigt uit te hollen. De nadruk dient te worden gelegd op het feit dat het hier een spreekrecht
betreftenzekergeenspreekplicht.Deinvoeringvaneenspreekrechtheefttotgevolgdatdedrager
vanhetberoepsgeheimalle ruimteenverantwoordelijkheidbehoudtom,hetzij zelf,hetzijmetde
hulpvananderen,ervoortezorgendat,metinachtnemingvanartikel422bisvanhetStrafwetboek,
hulpwordtgebodenaaneenminderjarige,slachtoffervandeinhetartikelvermeldemisdrijven,of
aan een, door een fysiek of geestelijk gebrek of onvolwaardigheid, bijzonder kwetsbaar persoon,
slachtoffer van de in het artikel vermelde misdrijven. Het artikel blijft de drager van het
beroepsgeheimaanzettentothetnemenvanzijneigenverantwoordelijkheid.Deregeringisevenwel
vanoordeeldatwanneerdedragervanhetberoepsgeheimineerengewetenvaststeltdathijzelfof
anderenopwiehijeenberoepzoukunnendoen,debetrokkeneonvoldoendetegenverderonheil
zou kunnen beschermen, hem de mogelijkheid moet worden geboden aangifte te doen aan de
gerechtelijkeoverheden.426
§1.Constitutieveelementen
1.1. Personeeltoepassingsgebied
313. Artikel458bisSw.richtzichtotdepersonendieuithoofdevanhunstaatofberoepkennis
dragenvangeheimenhunzijntoevertrouwd.
426Wetsontwerpbetreffendedestrafrechtelijkebeschermingvanminderjarigen,Parl.St.Senaat1999‐2000,280/2,2.
108
1.2. Beschermdepersonen
314. Artikel 458bis voert een spreekrecht in dat alleen van toepassing is voor minderjarigen.
Oorspronkelijk was het de bedoeling om alleen alsmaatstaf kinderen tot 14 jaar te nemenmaar
onderinvloedvanartikel19IVRKwerddezedenkpisteverlaten.
1.3. Materieeltoepassingsgebied
1.3.1. Beperkingopbasisvandestrafrechtelijkekwalificatievandefeiten.
315. Indien de geheimhoudingsplicht kan worden teniet gedaan zal de minderjarige het
slachtoffermoetenzijnvaneenvandeinartikel458bisSw.opgesomdemisdrijven.Hetgaathierom:
aanrandingvandeeerbaarheid(art.372‐377Sw.),doodslag(art.392‐394Sw.),opzettelijkdodenen
opzettelijktoebrengenvanlichamelijkeletsels(art.396‐405terSw.),genitaleverminkingbijpersonen
van het vrouwelijk geslacht (art. 409 Sw.), het verlaten of in behoeftige toestand achterlaten van
kinderen of onbekwamen (art. 423 Sw.) en het onthouden van voedsel of verzorging aan
minderjarigenenaanonbekwamen(art.425‐426Sw.).
1.3.2. Slachtofferdienttezijnonderzochtofdoorslachtofferinvertrouwengenomenzijn
316. Artikel 458bis Sw.eistniet vandedrager vanhetberoepsgeheimdathij getuige is vande
strafbare feiten die ten aanzien van de minderjarige worden gepleegd. Het volstaat dat de
geheimhouderopdehoogtewordtgesteldvandefeitendoorhetslachtoffer,doordedaderofdoor
eenderde.Inallegevallenmethijnagaanofdefeitenechtplaatshebbengevondenenhoeernstig
zezijn.Debeoordelingkanachterafdoorderechterwordengetoetst.427
317. Ongeacht de manier waarop de hulpverlener op de hoogte werd gesteld van de
strafinbreuken ten aanzien van deminderjarige kan hij alleen het beroepsgeheim naast zich neer
leggenindienhijhetslachtofferzelfheeftonderzochtofindienhijdoorhetslachtofferinvertrouwen
werdgenomen.
1.3.3. Defeitenmoeteneendreigendenernstiggevaarbetekenenvoordefysischeenpsychischeintegriteitvandeminderjarige
318. Hetdreigendkarakterheeftbetrekkingopeenactuelenoodomindesituatie integrijpen.
427 I. VAN DER STRAETE en J. PUT, “Het spanningsveld tussen beroepsgeheim en kindermishandeling:wetgevendeinitiatieveninBelgiëenNederland.”,T.Gez.2001‐02,74.
109
Heternstigkarakterheeftbetrekkingopdeomvangenhetingrijpendkaraktervandefeiten.428Een
vermoedendatdeminderjarige ietsergs ‘kanoverkomen’volstaatdusnietomhetberoepsgeheim
tedoorbreken.Dehulpverlenermoetopbasis vanprecieze informatie kunnen voorspellendat de
minderjarigevrijwelzekerhetslachtofferzalzijnvanéénvandemisdrijvenopgesomdinartikel458
Sw.Hetspreekrechtisopgevatalsmiddelomdeminderjarigeuiteengevaarsituatietehalenofom
deminderjarigetehelpenmethetverwerkenvantrauma’s.wanneerergeengevaarmeerbestaat
voor nieuwe verwondingen of trauma’s mag de hulpverlener zich niet op het spreekrecht
beroepen.429
1.3.4. Subsidiariteit
319. Degeheimhoudermagnietinstaatzijnomzelfofmethulpvananderendeintegriteitvande
minderjarigetevrijwaren,aldusdetekstvanartikel458bisSw.Hetspreekrechtdientdusalleente
wordentoegepast indienergeenanderewijzekanwordenaangewendomhetgevaar tenaanzien
van de minderjarige af te wenden. In deze context wordt dus door de wetgever een enorme
verantwoordelijkheidgegevenaandeberoepsbeoefenaar.Hijzalzelfdeafwegingmoetenmakenof
hijinstaatisomhetgevaaraftewendenofdathijzalmoetensprekenindienzijnhulpontoereikend
is.Dezelaatstevoorwaardekanookinverbandwordengebrachtmetartikel422bisSw.430,namelijk
dewettelijkeverplichtinghulptebiedenaaneenpersooninnood.Belangrijkomtevermeldenisdat
indiendegeheimhouderdehulp inroept vananderepersonen,dezeookdoorhetberoepsgeheim
dienentezijngehoudenoferzaleenschendingoptredenvanartikel458Sw.Indiendeanderenwel
doorhetberoepsgeheimzijngehoudenkaneenberoepgedaanwordenopdeleervanhetgedeeld
beroepsgeheim.
320. Het ter kennis brengen van het misdrijf bij de Procureur des Konings is dus slechts een
ultimum remedium. Slechts in geval de hulpverlening faalt, bestaat de mogelijkheid om de
gerechtelijkeautoriteitenteverwittigen.Zowordtvermedendatdedragersvanhetberoepsgeheim
artikel458bisSw.gebruikenomelkeverantwoordelijkheidvan zichaf te schuivenenminofmeer
automatischaangiftetedoenvanmisdrijvenwaarvanzekenniskrijgenuithoofdevanhunberoepof
staat. De naleving van het subsidiariteitsbeginsel moet post factum beoordeeld worden door de
rechter. Of de hulpverlener alles in het werk heeft gesteld om zelf ofmet hulp van anderen een
oplossing te vinden voor de minderjarige, zou onder meer moeten blijken uit het dossier dat de
428 V.DE SOUTER, “Hetberoepsgeheimende invoering vaneen spreekrechtdoordewet van28november2000betreffendedestrafrechtelijkebeschermingvanminderjarigen.Eennadereanalysevanhetartikel458bisvanhetStrafwetboek.”,T.J.K.2001,192.429B.DESMET,Jeugdbeschermingsrechtinkortbestek.,Antwerpen,Intersentia,2005,139.430Supranr.280‐284blz96‐98.
110
hulpverlenerbijhoudt.431
§2.Slotbeschouwing
321. Deinvoeringvaneenspreekrechtdoorartikel458bisSw.betekentnietdatdehulpverlener
zichnietmeerkanberoepenopdebovengenoemdeuitzonderingendiedoorheendejarenwerden
geformuleerdop artikel 458 Sw.Vooral de figuur vandenoodtoestand zal steeds kunnenworden
gehanteerd tot doorbreken van de geheimhoudingsplicht. Ook te vermelden valt dat binnen de
hulpverlening met een zekere argwaan werd gekeken tegen dit arrest uit vrees voor een
drempelverhogingvoordecliënt.Hetisdenkbaardatsommigendestapnaardehulpverleningniet
meerzullenvindennudehulpverlenersverplichtzijntotaangifte.VANDERSTRAETE432merktterecht
opdatvoordeinvoeringvanartikel458bisSw.dehulpverlenersreedseerderovereenspreekrecht
beschikten aan de hand van de noodtoestand en dat het nieuwe artikel slechts een bekrachtiging
betekent van de rechtspraak. Maar volgens haar is het nu eenmaal een feit dat de wet beter is
gekend dan de rechtspraak (of dat toch zou moeten zijn). Volgens haar kan men een dergelijk
drempelhogendeffectenkeltrachtentebeperkendoorduidelijkheidtescheppenenzoweldecliënt
alsdehulpverlenerteinformerenoverdebetekenisendeconsequentiesvanartikel458bisSw.
Afdeling6:Gedeeld–gezamenlijkberoepsgeheim
322. Doorheen de jaren heeft de organisatie van de psychosociale en medische hulpverlening
ingrijpende structurele veranderen doorgemaakt. Deze ingrijpende wijzigingen hebben de laatste
jarenveeljuridischevragenopgeroepenbijwelzijns‐engezondheidswerkers.Multidisciplinariteiten
specialisatiezijndebelangrijksteveranderingenwaardoorhulpverlenersgenoodzaaktzijnsamente
werkenmet collega’s vanenmeteenanderediscipline.Eenoverdrachtvangegevens tussendeze
personenisdanooknoodzakelijk.Tochkangesteldwordendatartikel458Sw.nietisaangepastaan
dezeevoluerendecontext.Hetartikelgeeft immersgeenenkeleaanduidingmetbetrekking totde
wijzewaarophet beroepsgeheimdient teworden gehanteerd in samenwerkingsverbanden tussen
hulpverleners(enzorgverleners).Toendestijdsartikel458Sw.ontstond,waserimmersgeensprake
van samenwerkingsverbanden tussen verschillende gezondheidswerkers, laat staan dat er sprake
was van een goed uitgebouwde hulpverlening. De relatie arts‐patiënt stond centraal en het
beroepsgeheimwerddanookhierrondopgebouwd.Hieronderwordteenkortebesprekinggegeven
431VerslagnamensdeCommissievoordeJustitie,Parl.St.Senaat1999‐2000,nr.280/5,27en110.EnI.VANDER STRAETE en J. PUT, “Het spanningsveld tussen beroepsgeheim en kindermishandeling: wetgevendeinitiatieveninBelgiëenNederland.”,T.Gez.2001‐02,74‐75.432 I. VAN DER STRAETE en J. PUT, “Het spanningsveld tussen beroepsgeheim en kindermishandeling:wetgevendeinitiatieveninBelgiëenNederland.”,T.Gez.2001‐02,78.
111
vanhoeditmomenteelindepraktijkwordtopgelost.
§1.Gedeeldberoepsgeheim
323. Het begrip gedeeld beroepsgeheim omvat die gevallen waar in het meedelen van de
toevertrouwdegeheimen,geenschendinguitmaaktvandepersoonlijkeverplichtingtezwijgen.433Er
isgeenschendingvanhetberoepsgeheimwanneerdegeheimhouderwettelijkmagaannemendat
depersoonaanwiehijhetgeheimtoevertrouwt,zoalshij,doorhetberoepsgeheimgehoudenis.434
1.1. Voorwaardenvoorgedeeldberoepsgeheim
1.1.1. Doorhetberoepsgeheimgebondenhulpverleners
324. Vandaagismenheterunaniemovereensdatdehulpverlenerdiegebondenisdoorartikel
458Sw.uitsluitenddehemtoevertrouwdeinformatiekandelenmetandere,opdezelfdewijzedoor
het beroepsgeheim gehoudenhulpverleners.Met anderewoorden: er dienendezelfde sancties te
staanopdegeheimhoudingsplicht.435
325. Overhetberoepsgeheimvanhulpverlenersdieactiefzijnindewelzijnszorgbestaatweinigof
geenrechtspraak.ZoiserweleenuitspraakvanhetHofvanBeroepteAntwerpendatoordeeldedat
een gezinsbegeleidster, werkzaam bij een dienst pleegzorg niet onderworpenwas aan artikel 458
Sw.436 In de begeleidende noot werd gesteld dat de vrouw wel onder de regel van het
beroepsgeheim valt indien zemaatschappelijkwerker zou zijn geweest. VANDER STRAETE437 zegt
mijns inzienshier terechtdatniethetdiplomamaarwelhetcriteriumvannoodzakelijkeconfident
bepalendisomonderdetoepassingvanartikel458Sw.tevallen.
326. Wel werd reed in een aantal sectorspecifieke reglementeringen438 een uitdrukkelijke
bepalingomtrenthetberoepsgeheimopgenomen.Hetgaatdaarbijombepalingendiealleactoren
433 A. VERBRUGGEN,De ziel van de stiel.Maatschappelijk assistenten en hun beroep: bouwstenen voor eengedeeldverhaal.,Gent,AcademiaPress,2007,41.434K.I.Gent,5december1974,J.T.,1975,262.435P.LAMBERT,“Lesecretprofessionel.”,Brussel,Nemesis,1985,122.436Antwerpen14oktober1997,R.W.1998‐99,194metnootA.VANDEPLAS.437 I. VANDER STRAETE en J. PUT, “Het gedeeld en het gezamenlijk beroepsgeheim. Halve smart of dubbelleed?”,R.W.2004‐05,46.438 O.a. artikel 77 Jeugdbeschermingswet: “Elke persoon die, in welke hoedanigheid ook, zijn medewerkingverleentaandetoepassingvandezewet,staatdaardoorinvoordegeheimhoudingvandefeitendiehemindeuitoefening van zijn opdracht worden toevertrouwd en die hiermede verband houden.Artikel 458 vanhet Strafwetboek is op hen van toepassing.“ en artikel 43Decreet Bijzondere Jeugdbijstand:“Elke persoon die, in welke hoedanigheid ook, zijn medewerking verleent aan de toepassing van dezegecoördineerdedecretenstaatdaartoeinvoordegeheimhoudingvandefeitendiehemindeuitoefeningvanzijnopdrachtwordentoevertrouwdendiehiermedeverbandhouden.”
112
uit de desbetreffende sectoren aan een geheimhoudingsplicht onderwerpen. Een dergelijke
formulering leidt tot een zeer uitgebreid personeel toepassingsgebied. Ook personen die niet
rechtstreeks betrokken zijn bij de individuele hulpverlening, maar toch kennis krijgen van
vertrouwelijkegegevensovercliëntenwordenopdiemanieraangeheimhoudingonderworpen.439
327. De hulpverlener die bepaalde vertrouwelijke inlichtingen over de cliënt wil delen met
anderen,kanzichnietbeperkentothetachterhalenofdegeadresseerdenenaanzienvandiecliënt
gehoudenzijndoorhetberoepsgeheim.Hetisraadzaamnategaanofalleledenvanhetteamofde
actorenbinnenhethulpverleningsprocesdiedeinformatiezullenontvangen,zichervanbewustzijn
datzedoorhetberoepsgeheimzijngehouden.440
328. Eennietonbelangrijketoepassingindepraktijksteltzichvoormetbetrekkingtotpersonen
met een mandaat. Men spreekt van een opdracht onder mandaat als een hulpverlener (arts,
psycholoog, maatschappelijk werker,…) een mandaat krijgt van de overheid. Men kan immers
aangesteld worden als deskundige met een welbepaalde opdracht, om een maatschappelijke
enquête uit te voeren, om een advies te formuleren in het kader van de voorwaardelijke
invrijheidstelling of om een begeleiding op zich te nemen (bvb een begeleiding van een op proef
vrijgesteldegeïnterneerde).Belangrijkisdusdejuridischebandmetdeoverheid.Hetberoepsgeheim
blijft in dit verband gelden maar niet ten aanzien van de overheid, uiteraard binnen de strikte
grenzenvandeopdracht.Vandaardatdegenedieondermandaatwerktvanbijhetbeginvanzijn
werkzaamhedenzeerduidelijkaandecliëntmoetmededelenwatzijnopdrachtisenwatdaarvande
gevolgenzijnopvlakvaninformatie‐uitwisseling.441Hijdientdusduidelijktestellendathijbelastis
meteenrapporteringsopdrachtenzichnietkanprofilerenalsvertrouwensfiguur.
329. 442Binnendemedischesectorzalergeensprakekunnenzijnvaneengedeeldberoepsgeheim
tusseneenadviserendgeneesheerendebehandelendegeneesheer.Deraadgevendeartsneemtniet
deel aan de zorgverlening en het doel van hun optreden verschilt duswezenlijk. Toch zijn hierop
uitzonderingen: artikel 95, 4e lid443 van de wet op de landverzekeringsovereenkomsten stelt de
verplichtingeenverklaringomtrentdedoodsoorzaakvandeverzekerdeafteleverenenbovendien
439 I. VANDER STRAETE en J. PUT, “Het gedeeld en het gezamenlijk beroepsgeheim.Halve smart of dubbelleed?”,R.W.2004‐05,46.440 I. VANDER STRAETE en J. PUT, “Het gedeeld en het gezamenlijk beroepsgeheim.Halve smart of dubbelleed?”,R.W.2004‐05,46.441 J. CASSELMAN, Hulpverlening onder druk. Gerechtscliënten in de geestelijke gezondheidszorg., Diegem,Kluwer,2002,86.442 I. VANDER STRAETE en J. PUT, “Het gedeeld en het gezamenlijk beroepsgeheim. Halve smart of dubbelleed?”,R.W.2004‐05,50.443“Mitsdeverzekeraaraantoontdevoorafgaandetoestemmingvandeverzekerdetebezitten,geeftdeartsvandeverzekerdeaandeadviserendeartsvandeverzekeraareenverklaringafoverdedoodsoorzaak.”
113
wordt de relatie tussen de adviserende geneesheren bij de ziekenfondsen (controle
arbeidsgeschiktheid)endegeneesheren‐inspecteursvanhetRIZIVgeregeldinhetK.B.nummer35444
betreffendehetstatuutvandeadviserendegeneesheer.
330. Nietalleen indemedischesectormaarook indewelzijnssectorkentmendefiguurvande
hulpverlenermetmandaat.Eenbelangrijketoepassingisdeoverdrachtvanvertrouwelijkegegevens
verzamelt in een buitengerechtelijke context, aan hulpverlener die optreden in een justitieel
hulpverlenend kader en belast zijn met rapporteringsopdracht aan een justitiële instantie.445 Zo
zullenjustitieassistentenenconsulentenvandesocialedienstvandejeugdrechtbankonderandere
eenrapportageplichthebbenopbasisvanhungerechtelijkmandaat. Omdezelfderedenalsreeds
werd gezegd bij de medische sector zullen hulpverleners die met cliënten werken buiten een
gerechtelijkecontextdusniethungeheimhoudingsplichtmogendoorbrekenonderhetmomvaneen
gedeeldberoepsgeheim. Zehebbennamelijkookgeen zelfdeberoepsgeheimenhetdoel vanhun
optredenisverschillend.
1.1.2. Finaliteitscriterium:betrokkenheidbijdehulpverlening
331. Zoals inhetvorigereedswerdgezegdisereenvereistevandezelfdedoelstellingnodigom
vaneengedeeldberoepsgeheimtekunnenspreken.Uiteraarddienthetookoverdezelfdecliëntte
gaan. VAN DER STRAETE446 stelt dat onder het criterium van ‘betrokkenheid bij de hulpverlening’
dient te worden verstaan dat de hulp‐en zorgverleners die met elkaar het beroepsgeheim delen,
alleen meewerken aan of ondersteuning bieden bij de uitvoering of de voortzetting van een en
dezelfdebehandelingofbegeleiding.Ditisnietaltijdevenevidentuittemaken.Volgenshaarkande
diagnose of de indicatiestelling hierbij een leidraad zijn: als algemeen principe kan worden
aangenomen dat alle handelingen ter uitvoering van eenzelfde diagnose of indicatiestelling deel
uitmakenvandezelfdebehandelingofbegeleiding.
1.1.3. Noodzakelijkheidscriterium
332. Bijdeoverdrachtvanconfidentiëleinformatieishetessentieelomnategaanofdepersoon
aanwiedezeinformatieovergedragenwordt,dezewelnodigheeftvoordevervullingvanzijnofhaar
opdracht en of deze overdracht wel te verenigen is met het doel waarvoor de informatie
oorspronkelijk ingezameld werd. Indien dat doel de diagnose en therapie van de patiënt was,
444 Artikel 21 verbiedt de adviserende geneesheer om aan de administratieve overheid overwegingen vangeneeskundigeaardmeetedelen,diededoorhemgenomenbeslissingenmotiveren.445 I. VANDER STRAETE en J. PUT, “Het gedeeld en het gezamenlijk beroepsgeheim. Halve smart of dubbelleed?”,R.W.2004‐05,50.446I.VANDERSTRAETEenJ.PUT,“Hetgedeeldenhetgezamenlijkberoepsgeheim.Halvesmartofdubbelleed?”,R.W.2004‐05,51.
114
behoort dus telkens nagegaan teworden of het voor de patiëntenzorg nodig is dat de informatie
overgedragenwordt.Debehandelingofbegeleiding iserooknietaltijdmeegedienddatbepaalde
gegevenszomaarwordenovergedragen.447BALTHAZAR448spreekt inditverbandovereen“needto
know”‐criterium.Eenloutere“wishtoknow”volstaatvolgenshemniet.
333. Het zal in de praktijk dus hoofdzakelijk een autonome beslissing van de zorgverlener
betreffen wiens interpretatie van dit criterium determinerend zal zijn voor de wijze waarop de
implementatie van dit principe zal plaatsvinden. Het is immers niet objectiveerbaar en vooraf
vastlegbaarwelkeelementennoodzakelijkzijnomdoortegevenaananderezorgverleners.
1.1.4. Belangvandecliënt
334. Zoals reedseerdergezegdzalhetcommunicerenvan informatienoodzakelijk zijn indiener
gewerkt wordtmet eenmultidisciplinaire benadering van de hulp‐ of zorgvraag. Hierbij staat het
belangvandecliëntcentraal.Deoverdrachtvantoevertrouwdeinformatietussengeheimplichtigen
wordt getolereerd omdat dit noodzakelijk is voor de continuïteit en de kwaliteit van de hulp‐of
zorgverleningaandecliënt.Dergelijke ‘bekendmakingen’hebbengeenmaatschappelijkdoel,maar
vinden plaats met het oog op de individuele hulp‐ of zorgverstrekking. Ze raken dus enkel het
individueelbelangvandecliënt.449
1.1.5. Betrokkenheidvandecliënt?
335. Hetisaangewezenomdepatiënt/cliëntopdehoogtetebrengenvanhetfeitdatbepaalde
gegevens zullen worden meegedeeld aan andere hulp‐ en zorgverleners. Hij moet hierover in
discussie kunnen treden met de zorgverstrekker en weten wat de bedoeling is van de
gegevensoverdracht. Toch is het in de praktijk niet altijd werkbaar om steeds de toestemming te
vragenenhierover indiscussie te treden.Bovendien ishet strikt juridischnietvereistvoorde leer
van het gedeeld beroepsgeheim dat er toestemming werd verleend. In België werd dan ook de
stilzwijgendeinstemmingaanvaard.450
336. VANDER STRAETE451 zegt het omgekeerd: niet de instemming van de cliëntwordt vereist
maar wel de afwezigheid van enig verzet. Uit het gebrek aan verzet tegen de aangekondigde
overdrachtvanvertrouwelijkeinformatiekandeimplicieteinstemmingwordenafgeleid.447P.,JAMOULLEenC.,MEERSMEMAN,“Lestravauxenatelier.”,J.D.J.1999,nr.189,28.448T.BALTHAZAR,“Hetgedeeldberoepsgeheimisgeenuitgesmeerdberoepsgeheim”,T.Gez.2004‐05,146.449I.VANDERSTRAETEenJ.PUT,“Hetgedeeldenhetgezamenlijkberoepsgeheim.Halvesmartofdubbelleed?”,R.W.2004‐05,52.450P.DEPOOTER,“Secretprofessionneletsecretdeconfession.”J.T.2002,202.451 I. VANDER STRAETE en J. PUT, “Het gedeeld en het gezamenlijk beroepsgeheim. Halve smart of dubbelleed?”,R.W.2004‐05,54.
115
1.2. Wetgeving,rechtspraakenDeontologischecodes
337. Desondanks de leer van het gedeeld beroepsgeheim binnen de rechtsliteratuur algemeen
bekendenaanvaard is,heeftdewetgever totophedennoggeenpogingenondernomenomdeze
leertecodificeren.Artikel458Sw.istotophedenonveranderdgebleven.
338. In de Belgische rechtspraak vindt men nagenoeg geen spoor van het begrip ‘gedeeld
beroepsgeheim.Tochkanmenhieruitnietafleidendatdeleervanhetgedeeldberoepsgeheimniet
wordterkendinBelgië.Uitsprakenvandestrafrechtbankendiedeschendingvanhetberoepsgeheim
tengevolgevandecommunicatietussengezondheids‐ofwelzijnswerkerstotvoorwerphebben,zijn
enormschaars.Het lijkterdusopdathetopenbaarministeriegeenprioriteitwoumakenvanhet
vervolgenvanhulp‐ofzorgverlenersdiecliëntgegevensmetelkaaruitwisselen.452
339. Wat betreft de Deontologische codes ligt het geheel anders. Deze codes worden in het
merendeelvandegevallenopgestelddoorberoepsbeoefenaars uitberoepsverenigingendie inde
leer van het gedeeld beroepsgeheimeenwerkbare oplossing zagen voor praktische, dagdagelijkse
problemen waar hun beroep mee werd geconfronteerd. Zo geeft de Code Geneeskundige
Plichtenleer453 impliciet enkele toepassingen van het gedeeld beroepsgeheim alhoewel nergens
sprakeisvandezeterm.
340. IndewelzijnssectorisdecodevoordeCLB‐medewerkers454hetschoolvoorbeeldvangedeeld
beroepsgeheim. In de inleidende begrippenlijst wordt het gedeeld beroepsgeheim als volgt
omschreven: “Hetmeedelen vangegevens door iemanddie gebonden is door beroepsgeheim, aan
iemandandersdiezelfookgebondenisdoorberoepsgeheim.Hetbeperktzichtothetmeedelenvan
relevanteinformatieaanrelevantepersonenmetimplicieteofexplicietetoestemmingvandecliënt.”
§2.Gezamenlijkberoepsgeheim
341. Ookhiervoorisgeenwettelijkebasis,maarditiseenfiguuruitderechtsleeropbasisvanhet
begrip ‘hulpverleningsteam’: dit is een groep beroepskrachten die een gezamenlijke
verantwoordelijkheid heeft voor de hulpverlening binnen eenzelfde voorziening en die zich als
452 I. VANDER STRAETE en J. PUT, “Het gedeeld en het gezamenlijk beroepsgeheim. Halve smart of dubbelleed?”,R.W.2004‐05,56.453Zieonderandereartikel58,68en106vandeCodeGeneeskundigePlichtenleer.Bvbartikel160:“Bijeenmedisch‐socialeconsultatiemagdebehandelendegeneesheermetdetoestemmingvandebetrokkene,aandearbeidsgeneesheerofaandegeneesheervanhetmedischschooltoezicht,gegevensverstrekkendiehijvoorzijnpatiëntnuttigacht.“454Raadpleegbaarviahttp://www.ond.vlaanderen.be/CLB/documenten/thema/organisatie_clb/TDS‐d‐code‐BEGRIPPENLIJST.pdf.
116
zodanigvoorafpresenteertaandecliënt.455Deinformatieoverdecliëntendienssocialecontextkan
dus vrij circuleren binnen het team. Uiteraard zullen teams die formeel door een wet werden
aangeduidhierondervallen(bvbmultidisciplinaireteamsvandienstengeestelijkegezondheidszorg,
centravoorleerlingenbegeleiding,…).Naarallewaarschijnlijkheidheefthetdusalleenbetrekkingop
teamsbinneneenvoorziening.
342. Hulp‐of zorgverleners die de facto als een team samenwerken, zonder dat dit formeel is
geregeld,kunneneengezamenlijkberoepsgeheimhebben.Menmoetdaneeninhoudelijkcriterium
hanteren en kijken naar demanier en de intensiteit van de samenwerking. Evengoed kunnen de
teamleden elk van elkaar onafhankelijk werken en bijvoorbeeld elk hun eigen diagnose stellen of
therapietoepassen,maarwelsamenkomenomelkaarteconfronterenmethunbevindingenennaar
eencoördinatieindeuitvoeringervangaanzoeken.456
Afdeling7:Bijzonderetoepassing:instemming/toestemming
343. In vele landen is er discussie over het feit of de toestemming of de instemming van de
cliënt/patiënt al dan niet tot gevolg heeft dat de strafrechtelijk gesanctioneerde zwijgplichtwordt
opgeheven.OokinBelgiëishieralveelomtedoengeweest.Waarsommigerechtsleermeerdekant
opgaatvaneenfunctionelebenaderingvanhetberoepsgeheim(inclusiefhetHofvanCassatie)iser
nogsteedsrechtsleertevindendieweigertomdeinstemmingvandecliënt/patiëntteaanvaarden.
Inwathierondervolgtprobeerikopbeknoptewijzeditdiscourstekaderen.Onderaandachtvaltte
houden dat het absolute karakter van het beroepsgeheim een evolutie heeft ondergaan door het
benadrukkenvanhetdoelgebondenkarakterende functionelewaardehiervan.457Hieropwordt in
watkomtverdergegaan.
§1.Absoluutversusfunctioneel
344. Sindshet invoerenvanartikel458Sw. totdeeerstehelftvandetwintigsteeeuw,waseen
opheffingvandegeheimhoudingsplichtopbasisvandetoestemminguitgesloten.Deredenhiervoor
isterugtevindenindetekstvanhetartikelzelf.Dewetgeverwasduidelijkvanmeningdaterslechts
455A.VERBRUGGEN,Dezielvandestiel.Maatschappelijkwerkersenhunberoep:bouwstenenvooreengedeeldverhaal.,Gent,AcademiaPress,2007,42.456 I. VANDER STRAETE en J. PUT, “Het gedeeld en het gezamenlijk beroepsgeheim. Halve smart of dubbelleed?”,R.W.2004‐05,58.457J.,KERKHOFS,“Hetberoepsgeheimvanparamedici,verpleegkundigenenpersoneelsledenvanOCMW’s:eenpadindemandvanhetgerechtelijkonderzoek?”,Limb.Rechtsl.2002,200.
117
tweeuitzonderingenmogelijkwarennamelijkdezevoorzieninhetartikelzelf.ZosteldeVANNESTE458
dat de in aanmerking komende geheimen allen, privaatrechtelijk en/of strafrechtelijk, worden
beschermd. Sancties worden gesteld tegen al wie als geheimhouder het geheim onrechtmatig
prijsgeeft, of tegenalwiehet geheimprobeert te ontvreemden. Tochwerddit absolute karakter
toenal als onwenselijk aanziendoor sommigeauteurs. Zo schreefVANNESTEopnieuw: “Het recht
dienternochtansrekeningmeetehoudendatgeheimeninbepaaldeomstandigheden,prijsgegeven
moetenworden. (…) Iedereverabsoluteringvanhetgeheimdoetafbreukaanhet juisteperspectief
waarbijhetgeheimgezienmoetwordenalseenbeperkingvanhetrechtopwaarheiddatprincipieel
voorrangmoethebbenophetrechtopgeheimhouding.”
345. Vanaf de tweede helft van de 20e eeuw ruilde de rechtsleer het absolutistisch,
ongenuanceerde standpunt in voor een meer functionele benadering. Juristen erkenden dat de
strakkebenaderingvanhetberoepsgeheim,netalselkeandereabsolutetheorie,onaangepastwas
aan de maatschappelijke evolutie en de noden van de tijd. Men kwam tot het inzicht dat het
beroepsgeheimnooiteendoelofwaardeopzichmagzijnmaarmoetgezienworden in relatie tot
andere waarden. Strafrechtelijke gezien vertaalt deze idee zich in de stelling dat de arts die op
verzoek ofmet instemming van zijn patiënt toevertrouwde geheimen bekendmaakt, geenmisdrijf
pleegt.459ZosteltookSTEVENS:hetberoepsgeheimheefteenfunctionelewaarde.Hetbestaatmet
name in functie van het recht op raadpleging en verdediging van de cliënt, en is dus
doelgebonden.460
§2.Evolutieinderechtsleer
346. Het Cassatiearrest van 30 oktober 1978461 wordt vaak als principearrest aanzien van de
absoluteopvattingvanhetberoepsgeheim.HetHofwashierduidelijkvanstandpuntdathetlouter
feit dat de patiënt had ingestemd met de verspreiding van gegevens die hij had gedaan aan de
behandelendearts,nietvoldoendewarenomdienszwijgplichtoptegeven.
347. TochwerdeentientaljaarlaterditrigidestandpuntvanhetHofverlatenenheeftdezevoor
heteerstinzijnarrestvan9februari1988462explicietgestelddathetberoepsgeheimuitsluitendde
bescherming van de patiënt beoogt. Toch wordt hier nog steeds niet uitdrukkelijk gezegd dat
instemmingvandepatiëntdegeheimhoudingsplichtopheft.Mediojaren90washetechterdeRaad
458F.VANNESTE,“Kanhetberoepsgeheimabsoluutgenoemdworden?”,R.W.1977‐78,1285.459 I. VAN DER STRAETE, J. PUT en E. LENAERTS, “Het beschikkingsrecht over het beroepsgeheim. Dehulpverlenerwikt,decliëntbeschikt.”,T.P.R.2003,1100.460J.STEVENS,“Hetberoepsgeheimvandeadvocaatendatvandegeneesheer.”,T.Gez.2002‐03,8.461Cass.30oktober1978,Arr.Cass.1978‐79,235.462Cass.9februari1988,Arr.Cass.1978‐88,720.
118
vanStatediealseerstezichexplicietuitsprakoverdeinstemmingvandepatiëntalsgrondvoorhet
doorbrekenvandegeheimhoudingsplicht.DeRaadvanStatewasvanmeningdatdebestaansreden
zelf van het beroepsgeheim ligt in de bescherming van diegene die zijn vertrouwen heeft
geschonken.463In2002oordeeldehetHofvanCassatie464ook,zijhetimpliciet,overdezemateriebij
eentestamentbetwisting.“VolgenshetHofvanCassatie ishet,behoudenswettelijketoelating,aan
geneesherenverbodenomdegeheimendiehenzijntoevertrouwduithoofdevanhunstaatofberoep
bekend te maken. Dit medisch beroepsgeheim is niet absoluut en heeft tot doel de patiënt te
beschermen,zodathetniettotgevolgmaghebbendatdebeschermingvoortvloeienduitartikel901
B.W.aandegeestesziekewordtontnomenendatdegeestesziekenietwordtbeschermdtegenzijn
eigendaden”.
§3.Evolutieindewetgeving
348. Metdekomstvanartikel95lid1WetLandverzekeringsovereenkomstenheeftdewetgever
eenverplichtingingevoerdwaarbijbepaaldegegevenskunnenwordenovergemaaktopvraagvande
patiënt.“Dedoordeverzekerdegekozenartskandeverzekerdedieeromverzoektdegeneeskundige
verklaringen afleveren die voor het sluiten of het uitvoeren van de overeenkomst nodig zijn. Deze
verklaringen beperken zich tot een beschrijving van de huidige gezondheidstoestand”. In de
oorspronkelijke tekst had de patiënt de bevoegdheid om toestemming te gevenwaardoor de arts
verplichtwasombepaaldegegevenovertemaken.Naderhandwerddetekstgewijzigd465zodoende
datdeartsmomenteeleeneigenbeslissingrechtheeft.Hijkanzelfkiezendegegevensaldannietop
vraagvandepatiëntdoortegeven.
349. VANDERSTRAETE466merktterechtopuitdemogelijkheidvoordeartsomafleveringvaneen
geneeskundige verklaring te weigeren, dat er ook niet kan worden afgeleid dat de arts het
beroepsgeheimkaninroepentegendepatiëntzelfvermitsdewetaandepatiënteenrechtheeftop
volledige informatieover zijn gezondheidstoestand, inzage in zijndossier en zelfs afschrift van zijn
dossier.467OokzijnindeWetPatiëntenrechtenverschillendebepalingenterugtevindenwaarbijde
patiëntzichkanverzettenoftoestemmingkangevenmetbetrekkingtotafgiftevangegevensuithet
463R.v.St.27november1992,nr.41.211,R.A.C.E.1992.464Cass.7maart2002,T.Gez.2002‐03,85nootW.DIJKHOFFZ.465Gewijzigddoorartikel19vandewetvan22augustus2002betreffendederechtenvandepatiënt,B.S.26augustus2002.(WetPatiëntenrechten)466 I. VAN DER STRAETE, J. PUT en E. LENAERTS, “Het beschikkingsrecht over het beroepsgeheim. Dehulpverlenerwikt,decliëntbeschikt.”,T.P.R.2003,1109‐1110.467Artikel7,9§1en3WetPatiëntenrechten
119
medischdossier.468Haar inziens isdit teverklarendoorhet feitdathetberoepsgeheimnietwordt
beschouwdalseenwaardeopzichmaareerderinfunctiewordtgezienvanhetrechtopwaarheidin
hoofdevandepatiënt.Alsdepatiënterbaatbijheeftdat informatiewordtdoorgegevenaaneen
vertrouwenspersoon,danmoetdit kunnenendanmoetdegeheimhoudingsplicht vandemedicus
wijken.
350. Eenvoorbeeld isookterugtevinden indewelzijnssectormetname inartikel7§1vanhet
BesluitvandeVlaamseregeringvan12september2008469betreffendehetmultidisciplinairdossier
in de centra voor leerlingenbegeleiding. “De ouder van de bekwame minder‐ en meerderjarige
leerlingheeftrechtoptoegangtotdegegevensuithetmultidisciplinairdossierdiebetrekkinghebben
opzichzelf.Natoestemmingvandebekwameminder‐ofmeerderjarige leerlingheeftdeouderook
rechtoptoegangtotdegegevensdieenkeldeleerlingbetreffenofdietegelijkbetrekkinghebbenop
deleerlingenopzichzelf.Deouderheeftgeentoegangtotgegevensdiealsvertrouwelijkbestempeld
werden door de persoon die de gegevens heeft meegedeeld of die opgesteld werden voor de
gerechtelijke overheden.” Met andere woorden kan gezegd worden dat CLB‐medewerkers hun
beroepsgeheim niet schenden als ze gegevens bekend maken na toestemming van de leerling.
Hieruitkanafgeleidwordendatdewetgevertochinzekerematetoestemmingaanvaardt.
§4.Conclusie
351. Totophedenisdediscussienogsteedsnietbeslecht.Waardewetgeverbepaaldepogingen
heeftingevoerdommetinstemmingvandepatiënt/cliënthettoetelatenbepaaldegegevensvrijte
geven, is er nog steeds geen consensus in de rechtsleer en is het wachten op een eventuele
aanpassingvanartikel458SwofeenarrestvanhetHofvanCassatiewaardoordediscussievoorgoed
uitdewereldwordtgeholpen.
352. Bijwijzevanconclusiegeefikgraagderesultatenmeevaneenonderzoekgevoerddoorhet
Sociaal Instituut van de K.U. Leuven.470 De onderzoekers zijn de mening toegedaan dat de
hulpverlener die door zijn cliënt wordt bevrijd van zijn geheimhoudingsplicht de gevraagde,
vertrouwelijke informatie mag prijsgeven aan derden zonder dat hij zich blootstelt aan
strafvervolging.Decliëntisalbijalhetbestgeplaatstomtebeslissenwatermetdegegevensdietot468Ondermeerinzagevertrouwenspersoonindossier,familieledennaoverlijdentenzijbijverzetoverledenpatiënt,…469BesluitvandeVlaamseRegeringbetreffendehetmultidisciplinairdossierincentravoorleerlingbegeleiding,B.S.17november2008.470ProjectG.038.01:“Beroepsgeheimendeontologieindewelzijnssector.”GefinancierddoorhetFondsvoorwetenschappelijk onderzoek Vlaanderen. Voor een samenvattende tekst van dit onderzoek zie I. VAN DERSTRAETE, J. PUT en E. LENAERTS, “Het beschikkingsrecht over het beroepsgeheim.De hulpverlenerwikt, decliëntbeschikt.”,T.P.R.2003,1093‐1131.
120
zijnprivésfeerbehoren,moetgebeuren.Hetrechtopeenpersoonlijkelevenssfeerheeftnietalleen
eenbeschermendewerking–indezinvanhetrechtopgeheimhoudingvanpersoonlijkegegevens–
maarvertoontookeenaspectvanvrijheidenzelfbeschikking.Inhetlichtdaarvanheeftdetitularis
hetrechtomzelftebeschikkenoverdehembetreffendegegevensofdehulpverlenertemachtigen
deze vrij te geven. In die contextmoet ook het recht op toegang tot en op een afschrift van het
dossier worden gesitueerd.Wel dient verduidelijkt teworden dat vertrekken van cliëntinformatie
zonder toestemming nog steeds een schending van de strafwet zal uitmaken. Ook dient de
instemming van de cliënt vooraf te worden gegeven en kan een schending niet meer worden
rechtgezet met een instemming achteraf. Bovendien moet de cliënt in de gelegenheid worden
gesteldomdegevolgenvandeonthullingcorrectinteschatten.
353. Dehulpverlenerzalerdusgoedaandoenzichervantevergewissendathetakkoordvande
cliëntaanallebovenstaandeeisenvoldoet.Watdestrafbaarheidervanbetreft,draagthijwelsteeds
de eindverantwoordelijkheid voor het bekendmaken van de informatie: als achteraf blijkt dat de
instemming gebreken vertoont, is er geen geldige rechtsgrond voor de opheffing van het
beroepsgeheim. Dit kan uiteraard belangrijke rechtsgevolgen met zich meebrengen zoals de
nietigheidvanhetdossierwaardoorzenietmeeralsrechtmatigbewijszalkunnenwordengebruikt.
Afdeling8:vrijwilligerswerk
354. Indesectorvandehulpverleningendegezondheidszorgwordtfrequentberoepgedaanop
vrijwilligers om de taken van professionelen te verlichten of over te nemen. De vraag hierbij is
natuurlijk of de geheimen die naar aanleiding van dit werk werden bekomen onder het
beroepsgeheim vallen. Eerder werd bij de constitutieve elementen namelijk al gezegd dat er een
vereiste van beroepsuitoefening nodig is om onder het toepassingsgebied van artikel 458 Sw. te
vallen.471
355. DEHERT472wijsteropdathetbegrip‘staat’eveneensopvrijwilligerskanwordentoegepast
omhenopdiemaniereengeheimhoudingsplichtop te leggen.Het ‘georganiseerdverband’ iseen
noodzakelijke voorwaarde voor hem om in de staat, gelijk aan die van de beroepsbeoefenaar, te
komen. De hulpverkrijger zal in deze situatie immers geen onderscheid (kunnen) maken tussen
iemand die beroepshalve contact heeft met hem en iemand die als vrijwilliger meewerkt. Het
woordje‘staat’wordtdangebruiktindebetekenisvan‘positie’.Mentreedtopofbekleedtdezelfde
471Supranr.197e.v.blz69.472M.DEHERT,Naareengeestelijkgezondesamenleving.,Diegem,Kluwer,2000,226.
121
positiealsdeberoepshalveoptredendehulpverlener.
356. Tijdensdeparlementairevoorbereidingen473vandevrijwilligerswet474werddenoodzaakom
de vrijwilliger kennis te geven van diens geheimhoudingsplicht als volgt verantwoord: “In de
welzijnssectorbijvoorbeeldishetergbelangrijkdatdehulpvragervoldoendevertrouwenkanhebben
indedienstenverstrekker. Isdatniethetgeval,zaleendegelijkedienstverleningonmogelijkblijken,
erger, zaldepotentiëlehulpvragerdevaakmoeilijke stapomzicht toteenhulpverlener tewenden
zelfs niet willen zetten. Een hulpvrager heeft geen boodschap aan het statuut van de
dienstenverstrekker. Of die nu werknemer is, zelfstandige of vrijwilliger, de welzijnscliënt – en bij
uitbreidingalleandere“cliënten”dieberoepdoenopeendienstenverstrekker–wildegarantiedatde
dienstenverstrekkergebondenisaandegeheimhoudingsplicht.”
Verderwordtuiteengezetdat:“Striktjuridischishetnietnodigdevrijwilligerspecifiektegaanwijzen
ophetvantoepassingkunnenzijnvandegeheimhoudingsplicht.Indieneenvrijwilligergeheimenkan
vernemenindezinvanartikel458Sw.,danisdegeheimhoudingsplichtvantoepassing,ookalwordt
hijdaarnooitvanopdehoogtegebracht.Feitelijk ishetechterzorgvuldigerdevrijwilligerattentte
makenophetbestaanvandegeheimhoudingsplicht zodatdevrijwilligereropkan letten tijdensde
uitvoeringvanhetvrijwilligerswerk.Elkeorganisatienotaneemtomdienredensowiesodeletterlijke
bewoordingen van artikel 458 Sw. over. Organisaties die overduidelijk en vaak in contact komen
geheimen indezinvandestrafwetvoegendaarnogaantoewaardevrijwilligerspecifiekmoetop
letten.”475
357. Uiteindelijkvoerdeartikel4e)vandewetopdevrijwilligerseenwettelijkeverplichtingtot
geheimhouding in voor de vrijwilliger. Alvorens de activiteiten van een vrijwilliger voor een
organisatieeenaanvangnemen,bezorgtdeorganisatiehem,terinformatie,eenorganisatienotadie
tenminste preciseert dat de activiteiten inhouden dat de vrijwilliger geheimen kan vernemen ten
aanzien waarvan hij gehouden is tot de geheimhoudingsplicht bedoeld in artikel 458 van het
Strafwetboek,waarbijdatartikelintegraalwordtovergenomen.
473VerslagParl.St.Kamer2004‐05,nr.0455/008,68zoalsgeciteerddoorB.MOUTON,Hetvrijwilligersstatuut.,Edipro,74.474Wetvan3juli2005betreffendederechtenvanvrijwilligers,B.S.29augustus2005.475VerslagParl.St.Kamer2004‐05,nr.0455/008,68zoalsgeciteerddoorB.MOUTON,Hetvrijwilligersstatuut.,Edipro,74.
122
Hoofdstuk4:Verhaalsmogelijkheden
Afdeling1:Algemeen
358. In de voorgaande hoofdstukken werd een omstandige beschrijving gegeven van de
heersenderechtsleerenrechtspraakbetreffendedeprivacybescherming inzoweldesectorvande
hulpverlening als in die van de gezondheidszorg. In dit hoofdstuk wordt verder ingegaan op de
strafbaarheid van al dezewettelijke bepalingen.Hoe kan iemandondanks de regelgeving effectief
zijn privacyrechten waarborgen? Wat is zijn de verschillende mogelijkheden? Kunnen andere
verhaalsmogelijkheden dan de strafrechtelijke worden aangewend? Is er een combinatiemogelijk
van verschillende aansprakelijkheidsvorderingen? Deze vragen en meer worden in dit hoofdstuk
behandeld.
Afdeling2:Verhaalbijdewetverwerkingpersoonsgegevens
§1.Algemeen
359. Erzijnverschillendemogelijkhedenomverhaaltekrijgenindieneenpersoonvanmeningis
datzijnpersoonlijkelevenssfeerwerdgeschonden.Aangeziendemeestestrafrechtelijkebepalingen
vandeWetVerwerkingPersoonsgegevensstrafrechtelijkwordengesanctioneerd,kanhijofzijklacht
indienen.Dezeklachtkanzowelbijhetparket(ProcureurdesKonings)alsbijdeonderzoeksrechter
wordeningediend.BovendienkandebetrokkenezichrichtentotdeCommissievoordeBescherming
vandePersoonlijkeLevenssfeer.476
360. DeWetBeschermingPersoonsgegevensvoorzietzelfook ineenbijzondereprocedurevoor
de rechtbank vaneersteaanleg.Dezeprocedure isbedoeld voor vorderingendie verbandhouden
methetrechtommededelingvanpersoonsgegevenstekrijgenenhetrechtopverbetering.
§2.Rechtopschadevergoeding
361. Indieneenverantwoordelijkevandegegevensverwerkingschadeveroorzaakt,isereenrecht
op schadevergoeding in hoofde van de betrokkene. Artikel 15bis WVP stelt uitdrukkelijk dat de
verantwoordelijke voor de verwerking aansprakelijk is voor de schade die voortvloeit uit een
476D.DEBOT,PraktijkgidsV.Z.W.:Deverwerkingvanpersoonsgegevens.,Diegem,Kluwer,2002,153.
123
handelinginstrijdmetdebijofkrachtensdewetbepaaldevoorschriften.Deverantwoordelijkekan
van deze aansprakelijkheid ontheven worden indien hij bewijst dat het feit dat de schade heeft
veroorzaakt hem niet kan worden toegerekend. Hieruit kan dus worden afgeleid dat indien de
oorzaak vande schadeniet bekend is, het slachtoffer zich steeds totde verantwoordelijke vande
verwerkingkanwenden.Hijmoetdusnietinseeenfouthebbengemaakt,alshijnietkanbewijzen
dathetfeithemnietkanwordentoegerekendzalhijdeschadevergoedingdienentebetalen.Artikel
15bisWVPvoertalshetwareeenvorminvanobjectieveaansprakelijkheid.
362. Dezevormvanobjectieveaansprakelijkheidhoudt indatdebetrokkeneeenonrechtmatige
verwerking477,schadeeneenoorzakelijkverbandmoetbewijzen.Hoedeverantwoordelijkevande
verwerking krachtens lid 3 van artikel 15bis WVP moet bewijzen dat de verwerking die schade
veroorzaaktehemnietkanwordentoegerekendenalzozijnaansprakelijkheidontlooptisechterde
vraag.VolgensDEBOT478moetalstegenbewijsdeverantwoordelijkeaantonendathetfeitreëel is,
dathetfeitdeschadeheeftveroorzaaktendatdit feithemnietkanwordentoegerekend.Dathet
feitniettoerekenbaarisaandeverantwoordelijke,kanopverschillendemanierenwordenbewezen:
eenfoutvandebetrokkene,overmacht,eenfoutvaneenderdeenz…
363. Er moet duidelijk gesteld worden dat het niet altijd de verantwoordelijke zelf is die de
verwerkingheeftgedaan.Deverantwoordelijkediekrachtensdewetgehoudenistothetbetalentot
eenschadevergoedingkanzichlaterrichtennaardeeigenlijkeverwerkerzelf.Artikel16§13°WVP
vermeldt daarom dat indien de verwerking wordt toevertrouwd aan een verwerker, moet de
verantwoordelijkevoordeverwerking(ofzijnvertegenwoordigerinBelgië)deaansprakelijkheidvan
de verwerker ten aanzien van de verantwoordelijke voor de verwerking vaststellen in de
overeenkomst.
§3.ProcedurevoordeRechtbankvanEersteAanleg
364. Inhoofdstuk2werdreedsgezegddatdebetrokkenerechtheeftkrachtensartikel10en12
WVP op recht tot mededeling en een recht op verbetering. Deze rechten moeten bij het niet
nakomenervankunnenwordenvoorgelegdaaneenrechter.Omdieredenheeftartikel14WVPeen
specifiekeprocedureingevoerdbijdevoorzittervanderechtbankvaneersteaanlegzittinghoudend
zoals in kort geding. Erwordt geen rekening gehoudenmethet feit of een verwerking al danniet
dooreenverwerkeruitdeopenbareofdeprivatesectorwerdgedaan.
477 Hiermee wordt bedoeld dat het moet gaan om een verwerking in strijd met de wet en/of haaruitvoeringsbesluiten.478D.DEBOT,PraktijkgidsV.Z.W.:Deverwerkingvanpersoonsgegevens.,Diegem,Kluwer,2002,154.
124
3.1. Bevoegdheid
365. De begrenzing van de wettelijke bevoegdheid van de voorzitter wordt omschreven door
artikel14§1WVP:“derechterneemtkennisvandevorderingenbetreffendehetdoorofkrachtens
dewetverleenderechtomkennis tekrijgenvanpersoonsgegevens,alsookvandevorderingentot
verbetering,totverwijderingoftothetverbiedenvandeaanwendingvanonjuistepersoonsgegevens
ofdiegeletophetdoelvandeverweringonvolledigofnietterzakedienendzijn,danwelwaaraan
de registratie de mededeling of de bewaring verboden is of die langer bewaard worden dan de
toegestaneduur.”
366. Bevoegdisderechtbankvandewoonplaatsvandeeiser.Hiermeewordtafgewekenvande
gemeenrechtelijkeregelvolgensdewelkedebevoegdheidvanderechtbankbepaaldwordtdoorde
woonplaatsvandeverweerder.Hetgemeenrechtelijkecriteriumherwintwelzijngelding indiende
eisergeenwoonplaatsheeftinBelgië.Indatgevalisbevoegdderechtbankvandewoonplaatsvan
deverantwoordelijke,indienditeennatuurlijkpersoonis,ofderechtbankvandemaatschappelijke
ofadministratievezetelvandeverantwoordelijke,indienditeenrechtspersoonis.479
3.2. Ontvankelijkheid
367. Erisziteenbijzondereontvankelijkheidsvereistevervatinartikel14§3WVP.Devorderingis
namelijkpasontvankelijkalshetverzoek,bedoeldinartikel10§1ofdatbedoeldinartikel12§2,is
afgewezenofalsdaaraannaargelanghetgeval,binnendedoorartikel10§12e lid480danweldoor
artikel12§31elid481voorgeschreventermijngeengevolgisgegeven.
368. Ermoet ook op gewezenwordendat dewet de vordering bedoeld in artikel 14WVPniet
voorbehoudtaaneenbepaaldecategorievaneisers.Eeniederdiemeentdatzijnrechtengeschonden
zijn,kanzichtotdevoorzitterwenden.Beroepopderechterverondersteltweleenschendingvande
doordewetbeschermderechten.Bijgevolgkunnenrechtspersonenofverenigingenzichniettotde
rechtbank wenden op basis van deze procedure. Ook de voorzitter van Commissie voor de
Bescherming van de Persoonlijke Levenssfeer kan van deze procedure geen gebruikmaken.482 De
479 Artikel 14 §2Wet Verwerking Persoonsgegevens en D. DE BOT, Praktijkgids V.Z.W.: De verwerking vanpersoonsgegevens.,Diegem,Kluwer,2002,154.480 “De inlichtingen worden onverwijld en ten laatste binnen 45 dagen na ontvangst van het verzoekmeegedeeld.”481 “Binnen eenmaand te rekenen van het tijdstip van indiening van het verzoek op grond van §2, deelt deverantwoordelijkevoordeverwerkingdeverbeteringenofverwijderingenvangegevens,gedaanopgrondvan§1nmeeaandebetrokkenezelf,…”482De vaag kan rijzen ingevolge demogelijkheid die artikel 32 §3WVP aande voorzitter van deCommissietoekent om ieder geschil aangaande de toepassing van deze wet en haar uitvoeringsmaatregelen aan de
125
specifieke procedure van artikel 14 WVP is in het bijzonder gericht op de bescherming van de
subjectieverechtenvanbepaaldepersonen.483
3.3. Rechtspleging
369. Devoorzitterdoetuitspraakzoalsinkortgeding.Concreetbetekentditdatdeartikelen1035
tot en met 1041 van het Gerechtelijk Wetboek van toepassing zijn. Toch bepaalde de Wet
Verwerking Persoonsgegevens dat een vordering moet worden ingeleid via verzoekschrift op
tegenspraak.Ditstaat incontrastmetdegemeenrechtelijkebepalingendiezeggendatde inleiding
dienttegebeurenopeenzijdigverzoekschrift.
3.4. Maatregelen
370. Als rechter ten gronde kan hij de verantwoordelijke veroordelen tot eerbiediging van de
subjectieve rechten van de eiser. Dit houdt in dat de voorzitter bevel kan geven om bepaalde
handelingen te stellen of bepaalde handelingen kan verbieden. Uiteraard kan de eiser,
overeenkomstig het gemeen recht, vorderen dat de hoofdveroordeling gepaard gaat met een
veroordelingtotbetalingvaneendwangsom.484
371. Artikel14§6WVPlegteenmaatregelopdiekanwordenbevolendoordevoorzitter.Hijkan
gebieden,indieneronjuiste,onvolledigeofnietterzakedienendegegevensofgegevenswaarvande
bewaringverbodenisaanderdenzijnmedegedeeldofwanneereenmededelingvangegevensheeft
plaatsgehad na verloop van de tijd waarin de bewaring van die gegevens toegelaten is, dat de
verantwoordelijkevandeverwerkingaandiederdenvandeverbeteringofdeverwijderingvandie
gegevenskennisgeeft.
372. Omstreden is de vraag of de voorzitter aan de betrokkene een schadevergoeding kan
toekennen.Deratiolegisvandetussenkomstvandevoorzitterlijktditniettoetelaten.Derechter
komt enkel tussen teneinde met spoed een einde te stellen aan schendingen van de
beschermingsregelingdiedoordewetisingesteld.485
rechtbankvaneersteaanlegvoorteleggen.Alduskanhijvanderechtbankeenbindendebeslissingbekomenendeverantwoordelijketotnalevingvandewetdwingen.483D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,357‐358.484D.DEBOT,PraktijkgidsV.Z.W.:Deverwerkingvanpersoonsgegevens.,Diegem,Kluwer,2002,159.485D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,359.
126
§4.Strafbepalingen
373. De artikelen 36 tot en met 43 van de Wet Verwerking Persoonsgegevens486 houden de
strafbepalingenvandewet in.Dezewetdient tewordenaanschouwdalseenbijzonderestrafwet.
Artikel43WVPzegtuitdrukkelijkdatallebepalingenvanBoekIvanhetStrafwetboekvantoepassing
zijn,metinbegripvanhoofdstukVIIenartikel85,opmisdrijvenomschrevendoordezewetofdoor
haaruitvoeringsbesluiten.
374. Een omschrijving van iedere strafbare gedraging uit deWetVerwerking Persoonsgegevens
zoumeteverleidenbinnenhetkadervandezemasterproef.Daaromhebikervoorgeopteerdom
de belangrijkste en meer algemene strafbaarstellingen in deze bijdrage op te nemen. Deze
opsommingisdusnietexhaustief.
4.1. Overtredingvanderechtmatigheids‐oftoelaatbaarheidsvoorwaarden
4.1.1. Verwerkingvanpersoonsgegevensmetovertredingvandevoorwaardenopgelegdinartikel4§1WVP
375. Artikel 39 1° WVP legt de verantwoordelijke, zijn vertegenwoordiger in België, zijn
aangesteldeof gemachtigdedie persoonsgegevens verwerktmet overtreding vande voorwaarden
dieinartikel4§1WVPwordenopgelegdeenstrafop.
376. Artikel4§1WVP487bevatdealgemenebeginseleninzakedekwaliteitvanpersoonsgegevens.
Bijgevolg is er sprake van een strafbare gedraging (1) als de gegevens niet eerlijk of rechtmatig
wordenverwerkt,(2)albijdeverkrijgingdedoeleindennietzijnbepaald,(3)alsdegegevensworden
verwerktopeenonverenigbarewijze,(4)alsdegegevensnietrelevantzijn,(5)alsdegegevensniet
nauwkeurig zijn, (6) als de verantwoordelijke niet alle redelijke maatregelen heeft genomen om
onnauwkeurigeofonvolledigegegevensuittewissenofteverbeterenen(7)alsdegegevenslanger
wordenbewaarddannoodzakelijkvoordeverwezenlijkingvanhetdoel.488
377. Uit de formulering van artikel 4 §1WVP kan erworden afgeleid dat hetmisdrijf nietmet
opzetdienttewordengepleegd.Hieruitkanduswordenafgeleiddatonachtzaamheidvoldoendeis
alsmoreelelement.
486HoofdstukVIII:“strafbepalingen”487Supranr.113e.v.blz39.488D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,367.
127
4.1.2. Verwerkingvanpersoonsgegevensbuitendedoorartikel5WVPtoegelatengevallen
378. Artikel392°WVPomschrijftalsmisdrijfhetverwerkenvanpersoonsgegevensbuitendedoor
artikel 5 WVP toegelaten gevallen door de verantwoordelijke voor verwerking, zijn
vertegenwoordigerinBelgië,zijnaangesteldeofgemachtigde.
379. Dit houdt onder meer in dat strafbaar is de verwerking van persoonsgegevens zonder
toestemming, bij gebrek aan een vrije of specifieke wilsuiting, of met toestemming die niet
ondubbelzinnig is. Ook als de belangen van de betrokkene prevaleren op het gerechtvaardigde
belang van de verantwoordelijke voor deze verwerking, is er het risico strafrechtelijk te worden
gesanctioneerd.489
380. Ookhierkanwordenuitgegaanvanhetfeitdatonachtzaamheidvoldoendeisalsopzetvoor
vervolgingen/ofbestraffing.Erisnietuitdrukkelijkbepaalddatopzetnoodzakelijkis.
4.1.3. Uitoefeningvandwangomintestemmenmetdeverwerkingvangegevens
381. Artikel396°WVPsteltstrafbaar:hijdieomeenpersoontedwingenheminlichtingenmede
tedelenverkregendoordeuitoefeningvanhetrechtomschreveninartikel10§1,ofzijninstemming
tegevenmetdeverwerkingvandehembetreffendepersoonsgegevens,jegensdiepersoongebruik
maaktvanfeitelijkheden,geweld,bedreigingen,giftenofbeloften.
382. Dezebepalingheeftdebedoelingervoortezorgendatelke(ondubbelzinnige)toestemming
in verbandmet de verwerking van persoonsgegevens krachtens artikel 5WVP in alle vrijheid kan
worden gegeven. Het is niet onlogisch te denken dat bepaalde personen (vb werkgevers,
verzekeringsmaatschappijen,…) allerhande pressiemiddelen gebruiken omdeze gegevens teweten
tekomen.Aangeziendebetrokkenevaakineenonderdanigepositiezit, isdezebepaling indewet
vangrootsbelangommisbruiktevoorkomen.Ookindegezondheidszorg isditgevaarvoordwang
niet irreëel. Patiënten in het bijzonder bevinden zich – ongewild – in een afhankelijkheidspositie
tegenoverdearts:depatiëntisziek,deartsgezond;depatiëntisleek,deartsexpert;depatiëntkan
bijziektenietandersdaneenartsoptezoeken.490
383. Deze strafbaarstelling richt zich tot elkeen die van feitelijkheden, geweld of bedreiging
gebruikmaakt.Erisgeenspecifiekehoedanigheidvereistomvervolgdenbestrafttekunnenworden.
Niettemin kan men hier opmerken dat vooral de situatie wordt beoogd waarin een
489D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,368.490S.CALLENS,Goedgeregeld?Hetgebruikvanmedischegegevensvooronderzoek.,Antwerpen,Maklu,1995,455‐456.
128
verantwoordelijke tot dit gedrag overgaat, om aldus een verwerking te kunnen rechtvaardigen of
wettigen.491
4.2. Verwerking van persoonsgegevens in overtreding van artikel 7(gezondheidgegevens)
384. Artikel 39 3°WVP is eenbepaling die de verwerking van persoonsgegevens in overtreding
metartikel7strafbaarstelt.
385. Erissprakevaneenstrafbaregedragingindienereenverwerkinggebeurdenaastdegevallen
die zijn toegelaten volgens de wet. Op te merken is dat deze wetsartikelen een eigen
geheimhoudingsplicht in het leven roepen. Dit houdt in dat ook de schending van die
geheimhoudingsplichtenhierbijeenschendingvanhetberoepsgeheimuitartikel458Sw.,deregels
vandesamenloopvantoepassingzullenzijnwaardooralleendezwaarstestrafzalwordenopgelegd.
386. Zowel de tekst van de wetsbepalingen die strafrechtelijk wordt gesanctioneerd, als de
strafbaarstelling zelf lijktniet tevereisendathetmisdrijfmetopzetmoetwordengepleegd, zodat
mengeredelijkmagaannemendatonachtzaamheidvoldoendeisalsvereistmoreelelement.492
4.3. Besluit
387. Er staan nog talloze strafbepalingen in dewet zoals onder anderemet betrekking tot het
rechtopmededeling,metbetrekkingtotdeaangifteplicht,hethinderenvandeCommissievoorde
Bescherming van de Persoonlijke Levenssfeer enz… Het behandelen van deze bepalingen zou het
geheel van demasterproef te ver leiden en daarom verwijs ik graag naar de wet zelf voormeer
informatie.
388. Erkangezegdwordendat indemeestegevallendeverantwoordelijkevoordeverwerking,
zijnvertegenwoordigerinBelgië,zijnaangesteldeofgemachtigdestrafbaargesteldkanworden,wat
er toe leidt in de praktijk dat bijna iedereen die bij de concrete uitvoering van de verwerking is
betrokken, strafbaar kan worden gesteld. DE BOT493 is echter van mening dat enkel de
verantwoordelijkezelf,zijnvertegenwoordigeren(enkel)diegemachtigdenofaangesteldendiemee
debeslissingennemen(endusbelastzijnmetdeconcreteverantwoordelijkheidomervoortezorgen
datdebepalingendooranderenwordenuitgevoerd)kunnenwordengeviseerd.
491D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,369.492D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,371.493D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,379.
129
§5.Straffen
5.1. Hoofdstraffen
389. Artikel39WVPbepaaltdatbijovertredingvandebepalingen,degeldboetekanvariërenvan
100 euro tot 100 000 euro. Het is bijgevolg een correctionele straf. Indien er een staat is van
wettelijkeherhalingmetbetrekkingtotovertredingvandeinartikel39voorzienemisdrijven,wordt
eengevangenisstrafopgelegdvandriemaandentottweejaareneengeldboetevan100eurotot100
000euroofmeteenvandiestraffenalleen.494
5.2. Bijkomendestraffen
5.2.1. Publicatievanhetvonnis
390. Bij veroordeling wegens een misdrijf omschreven in de artikelen 38 en 39 WVP, kan de
rechtbankbevelendathet vonnis in zijn geheelofbij uittrekselwordtopgenomen inéénofmeer
dagbladenopdewijzediezijbepaalt,eenenanderopkostenvandeveroordeelde.495
5.2.2. Verbeurdverklaringvandedragersvanpersoonsgegevens
391. Bij de veroordeling wegens eenmisdrijf omschreven in artikel 39WVP kan de rechter de
verbeurdverklaringuitsprekenvandedragersvanpersoonsgegevenswaarophetmisdrijfbetrekking
heeft, zoals manuele bestanden, magneetschijven of magneetbanden, met uitzondering van de
computersof enige andere apparatuur.De verbeurdverklaring kanwordengelast ookwanneerde
dragers van persoonsgegevens niet aan de veroordeelde toebehoren. De verbeurdverklaarde
voorwerpenmoetenwordenvernietigdwanneerdebeslissinginkrachtvangewijsdeisgegaan.496
392. Artikel41WVPzouhettenonrechtelatenuitschijnendatdeverbeurdverklaringalleenkan
wordenuitgesprokenbijartikel39WVP.TochwerdeerderalgezegddatallebepalingenvanBoekI
vanhetStrafwetboekvantoepassingzijnzodatdeverbeurdverklaringookkanwordenuitgesproken
voor de andere strafbepalingen uit de wet en haar uitvoeringsbesluiten. Bijgevolg geldt voor de
anderemisdrijvenderegelingzoalsomschreveninartikel43Sw.497Erkandusgesteldwordendatde
verbeurdverklaringvoorallestrafbepalingenuitdeWetVerwerkingPersoonsgegevenskanworden
uitgesproken.
494Artikel41§3WetVerwerkingPersoonsgegevens495Artikel40WetVerwerkingPersoonsgegevens496Artikel41§1WetVerwerkingPersoonsgegevens497D.DEBOT,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,382.
130
5.2.3. Uitwissingvandegegevens
393. Artikel41§1WVPlaatnaastdeverbeurdverklaringooknogdeuitwissingvangegevenstoe.
Er werd vastgesteld dat verbeurdverklaring alleen niet voldoende is in bepaalde omstandigheden
bijvoorbeeldwanneerdegegevensopanderedragerswerdengekopieerd.Belangrijktevermeldenis
weldatdeuitwissingalleenmogelijkisvoormisdrijvenzoalsbepaaldinartikel39WVP.
5.2.4. Verbodomhetbeheertehebbenovereenverwerkingvanpersoonsgegevens
394. Onverminderddeontzeggingenvaneenbevoegdheidgesteld inbijzonderebepalingen,kan
derechtbank,bijveroordelingwegenseenmisdrijfgenoemdinartikel39,hetverboduitsprekenom
gedurende ten hoogste twee jaar rechtstreeks of door een tussenpersoon, het beheer te hebben
overenigeverwerkingvanpersoonsgegevens. 498Opovertredingvandezebepalingstaateenstraf
diegelijkisaandestrafmaatvoorwettelijkeherhalingvanartikel39WVP.
395. DE BOT merkt op dat de bedoeling van de wetgever wellicht was dat er geen
persoonsgegevens meer zouden mogen worden verwerkt. Anderzijds lijkt de tekst van de wet
volgenshemeenbeperkteredraagwijdtetehebben:nl.eenverbodomhetbeheertehebbenover
enigeverwerkingvanpersoonsgegevens.Beheerwijsteropdatmenietsonderzichhoudt,maarlaat
demogelijkheidomgegevenszelfteverwerkenonverlet.
Afdeling3:Verhaalbijdeschendingvanhetberoepsgeheim
§1.Strafrechtelijkevervolging
396. Artikel458Sw.laatergeentwijfeloverbestaan.Wiezichschuldigmaaktaaneeninbreukop
hetartikelkanveroordeeldwordentoteengevangenisstrafvanachtdagetotzesmaandenenmet
een geldboete vanhonderd euro tot vijfhonderd euro.Deze sanctie zalwordenopgelegddoor de
correctionelerechtbank.
§2.Tuchtrechtelijkevervolging
397. Wanneer er sancties dienen getroffen te worden die personen kunnen schaden in hun
rechten,dienenbepaalderegelstewordengetroffenzodatrechtsgeldigtoteenbepaaldebeslissing
kanwordengekomen.Ditisessentieeltegenwillekeurvandesanctionerende‘overheid’.HetEVRM
heeftvoorproceduresartikel6 ingevoerd,nl.hetrechtopeeneerlijkproces.Geruimetijdwerder
498Artikel41§2WetVerwerkingPersoonsgegevens
131
gedebatteerdof artikel 6 EVRMook van toepassingwasop tuchtprocedures enof dewaarborgen
vanartikel6dusookdiendentewordengegarandeerd.
398. Hetstaatnuvastdatdeartsdietuchtrechtelijkvervolgdwordtendiedaardoorkanworden
geschorstenzelfskanwordengeschraptvandelijstvandeOrde,eenberoepzalkunnendoenopde
waarborgendieverleendwordendoorartikel6lid1EVRM.499Hijheeftdusrechtopeeneerlijkeen
openbare behandeling van de zaak, binnen een redelijke termijn, door een onafhankelijke en
onpartijdige instantiewelkehij is ingesteld.Het lijktmij aangewezenom indit kaderdealgemene
rechtsbeginselen die in ons recht al jaren ingeburgerd zijn te bespreken in het kader van het
tuchtrecht.
399. In deze bijdrage wordt gemakshalve alleen de Orde der Geneesheren als sanctionerende
tuchtoverheidbesproken.Erzijndrieorganendietuchtsanctieskunnenuitspreken:(1)deNationale
Raad,(2)deProvinialeRaaden(3)hetHofvanCassatie500.
2.1. Artikel6lid1EVRMinmedischetuchtzaken
2.1.1. Ingesteldbijwet
400. HetHofvanCassatiewerdopgerichtdoordegrondwet.DeordevanGeneesherenenhaar
organenwerdenopgerichtdoordewetvan25 juli1938.501Hetwerdaangevuldenhervormddoor
het Koninklijk Besluit nr. 79 van 10 november 1967502. De wettelijke basis van de Orde en haar
organenisdusgegarandeerd.
2.2.2. Onafhankelijkheidvanderechter
401. HetEuropeesHofonderzochtinhetarrestLeCompteI503alleenhetHofvanCassatieende
raden van beroep omdat de garanties van het Verdrag niet op elk niveau moeten worden
gewaarborgd. Volgens het Hof staat de onafhankelijkheid van het Hof van Cassatie buiten twijfel.
Hetzelfde geldt voor de raden van beroep. Ze zijn immers paritair samengesteld uit artsen‐
magistraten.Devoorzitter,dieeendoorslaggevendestemheeftingevalvanstakingvanstemmen,is
zoalsdeanderemagistratendoordeKoningbenoemd.Deduurvanhetzesjarigmandaatisvolgens
499E.DEGROOT,DeOrdevanGeneesheren:eenvoorsteltothervorming.,Brussel,VUBpress,1998,81.500HetHofvanCassatiezalechterdefeitenniettengrondeonderzoeken.501Artikel1KBnr.79.502KoninklijkBesluit nr.79van10november1967betreffendedeOrdederGeneesheren,B.S.14november1967.503E.H.R.M.23juni1981,nr.57.
132
hetHofeenbijkomendegarantievooronafhankelijkheid.504
2.1.3. Onpartijdigheidvanderechter
402. Onpartijdigheidvanderechterbetekentniethetzelfdealsonpartijdigheidvanhetrechtelijk
orgaan.DeorganenvandeOrdezijnsamengestelduitverschillendeleden.Indieneenvandezeleden
nietonpartijdigblijkt tezijnzalberoepmoetenwordengedaanopdewraking.505 Deregelvanart.
831Ger.W.betreffendewrakinggeldtookt.a.v.deledenvaneentuchtrechtelijkcollege.506
403. Het Hof heeftmet zijn arrest Le Compte I beslist dat de onpartijdigheid van het Hof van
Cassatienietterdiscussiekanstaan.Watderadenvanberoepbetreft,ishetHofvanoordeeldatzij
als rechterlijke instantie als onpartijdigmoetwordenbeschouwd.507 Zo oordeelde hetHof dat het
beginsel van de onpartijdigheid van de tuchtrechter niet geschonden is wanneer de magistraat‐
assessorbijdeprovinciaeraadvandeOrdederGeneesherenzoweltijdenshetonderzoekalstijdens
de behandeling en de beraadslaging aanwezig is geweest, maar niet heeft deelgenomen aan de
stemming.508 Wanneer een beslissing van de provinciale raad van de Orde van Geneesheren als
tuchtsanctieeenschorsinginhetrechtdegeneeskundeuitteoefenenheeftopgelegd,ishetvoorde
nalevingvanderegelvanart.6.1E.V.R.M.,volgenswelkedezaakdooreenonpartijdigerechterlijke
instantiemoetwordenbehandeld,voldoendedatdieregelinachtwordtgenomendoorderaadvan
beroep, die immers een jurisdictioneel lichaam met volle rechtsmacht is en bevoegd om de
beslissingenvandeprovincialeraadinfeiteeninrechtetetoetsen.509
2.1.4. Openbaarheid
404. Wanneerkrachtensart.6.1E.V.R.M.eentuchtrechterlijkvervolgde, inbeginsel,rechtheeft
op een openbare behandeling van zijn zaak en op een openbare uitspraak door het
tuchtrechtscollegevanberoep,wordtdiebepalinggeschondendoordat rechtscollege,alsnochuit
zijnbeslissing,nochuitdeprocessen‐verbaalvandeterechtzittingblijktdatdebehandelingvande
zaakendeuitspraakinhetopenbaarhebbenplaatsgehadenuitzijnbeslissingenuitdieprocessen‐
verbaalnietblijktdatdebehandelingvandezaakmetgeslotendeurenverantwoordwasdooreen
504E.DEGROOT,DeOrdevanGeneesheren:eenvoorsteltothervorming.,Brussel,VUBpress,1998,82.505Dewrakingwordtgeregeld inuitvoeringvanartikel24vanhetKBnr.79van10november1967,doordeartikelen40totenmet43vanhetKBvan6februari1970.(KoninklijkBesluitvan6februari1970totregelingvandeorganisatieendewerkingderradenvandeOrdederGeneesheren,B.S.14februari1970.)506Cass.4maart1991,Arr.Cass.1990‐91,706;,Bull.1991,628;,J.T.1992(verkort),276.507HofMensenrechten23juni1981(LeCompte,VanLeuvenenDeMeyer),J.T.1981,625,nootLAMBERT,P.;Publ.Eur.CourtH.R.1981,SerieA,nr.43;Vl.T.Gez.1981‐82,24.508Cass.9december1994,Arr.Cass.,1994,1096;Pas.,1994,I,1085.509Cass.22maart1990,Arr.Cass.1989‐90,946;,Bull.1990,848;,Pas.1990,I,848;,R.W.1990‐91(verkort),28.
133
vanderedenenvanart.1,tweedevolzin,E.V.R.M.,ofdatdevervolgdevrijwilligenondubbelzinnig
heeftafgezienvandebijdatartikelvoorgeschrevenopenbaarheid.510
405. De beslissing waarbij aan een geneesheer door de raad van beroep van de Orde der
geneeshereneentuchtsanctiewordtopgelegdmoetinhetopenbaarwordenuitgesproken,tenzijde
geneesheer, in zijnbelang, vrijwilligenondubbelzinnig vandeopenbaarheidafstanddoet (art. 6.1
E.V.R.M.).511
2.1.5. Redelijketermijn
406. Erbestaatgeenalgemeenrechtsbeginsel'inzakederedelijketermijnintuchtzaken'.Art.6.1
E.V.R.M.bepaaltnietdatintuchtzakendesanctiewegensoverschrijdingvanderedelijketermijnhet
vervalvandetuchtvorderingis.512
2.1.6. Rechtvanverdediging
407. Deverdachtegeneesheermagzichlatenbijstaandooreenofmeerdereraadslieden.513Deze
kan hem bijstaan in de bewijsvoering of uitleg verschaffen omtrent de procedure. Bij medische
aangelegenhedenzoudeartsookdekeuzemoetenhebbenzichte latenbijstaandooreenandere
artsaangezieninhetdossiervaakmedischeterminologieendeontologiewordtgebruikt.514
2.2. Tuchtprocedure
408. HoofdstukVIvanhetKoninklijkBesluitnr.79(artikelen20totenmet27)enhetKoninklijk
Besluit van 6 februari 1970 zijn de vindplaatsen voor de procedurevoorschriften van hetmedisch
tuchtrecht. Indien er niets vermeld wordt omtrent dematerie in deze KB’s of door de algemene
rechtsbeginselen, dienen de regels van het Gerechtelijk Wetboek te worden toegepast.515 Deze
wordennietnaderbesproken.
2.3. Aardvandetuchtvordering
409. Detuchtvorderingstaat losvandestrafvorderingenvandeburgerlijkerechtsvordering.Dit
510Cass.3november1983,Arr.Cass.1983‐84,257;Bull.1984,236;,Pas.1984,I,236;,R.W.1983‐84,1978.511Cass.3september1998,Arr.Cass.1998,847;Bull.1998,910.Ditwordtookwettelijkbepaaldinartikel24KBnr.79512Cass.21juni2001,Arr.Cass.2001,afl.7,1265;,Pas.2001,afl.7‐8,1218;,R.W.2001‐02,814.513Artikel24§1KBnr.79.514E.DEGROOT,DeOrdevanGeneesheren:eenvoorsteltothervorming.,Brussel,VUBpress,1998,92.515Artikel2GerW:“De inditwetboekgestelderegelszijnvantoepassingopallerechtsplegingen,behoudensdezegeregeldwordendoornietuitdrukkelijkopgehevenwetsbepalingenofdoorrechtsbeginselen,waarvandetoepassingnietverenigbaarismetdetoepassingvandebepalingenvanditwetboek.”
134
heeft tot gevolgdatwanneer eenarts voordezelfde feiten zowel strafrechtelijk als tuchtrechtelijk
wordtvervolgd,detuchtrechterdeuitspraakvandestrafrechternietdientaftewachten.Volgensde
regel ‘le criminel tient le civil en état’ is de burgerlijke rechter die gevat wordt door een eis tot
schadevergoeding,dievoortvloeituiteenmisdrijf,welverplichtomdeuitspraakvandestrafrechter
aftewachten.516
410. Indiendestrafrechterdefeitenalsbewezenbeschouwtendetuchtoverheidvanmening is
dat de feiten ook als tuchtvergrijp gekwalificeerd kan worden, dan dienen de feiten niet meer
opnieuw te worden aangetoond.517 De tuchtoverheid kan zich baseren op de uitspraak van de
strafrechter.
2.4. Hetberoepsgeheimintuchtzaken
411. Deartsdievoorzijngelijkenverschijnt,kanhetberoepsgeheimnietinroepentenzijvoorwat
devertrouwelijkemededelingenvandepatiëntbetreft.Hijkanhetdaarentegenwel inroepenvoor
destrafrechterofburgerlijkerechter.
412. Deze regel, zoals alle regels die onder de bewijsvoering werden aangehaald, is een
bijkomendeenbeslissenderedenwaaromnochhetdossier,nochdebeslissing,aandestrafrechter,
deburgerlijkerechterofdeaanklagermogenwordenmedegedeeld.
413. Indienditwelhetgevalzouzijn,zouditinbepaaldegevallenongetwijfeldeenschendingvan
het beroepsgeheim betekenen en aanleiding geven tot de nietigheid van de strafrechtelijke
vervolgingenenvanhetburgerlijkvonnis.518Hiervoormoetdebewijsverkrijgingaandevoorwaarden
vandeAntigoon‐rechtspraakvoldoen.519
2.5. Tuchtsancties
414. Deverschillendetuchtsanctiesdiedoordenationaleraadkunnenwordenuitgesprokenzijn
dewaarschuwing,decensuur,deberispingendeschorsing inhetrechtomdegeneeskundeuit te
oefenen gedurende een termijn die niet langer mag zijn dan twee jaar.520 Indien het om een
geneesheergaatdieonderdaanisvaneenLidstaatvandeEuropeseEconomischeGemeenschapen
gevestigd is in een andere Lidstaat dan België,wordt de schorsing vervangen door het definitieve
516E.DEGROOT,DeOrdevanGeneesheren:eenvoorsteltothervorming.,Brussel,VUBpress,1998,87.517E.DEGROOT,DeOrdevanGeneesheren:eenvoorsteltothervorming.,Brussel,VUBpress,1998,87‐88.518http://www.ordomedic.be/nl/orde/disciplinaire‐bevoegdheid/,[16april2009].519Infranr.443e.v.blz144.520Artikel16KBnr.79.
135
verbodvaninBelgiënogdegeneeskundeuitteoefenen.
415. Indien een geneesheer de tuchtsanctie van het verbodwordt opgelegd, en deze sanctie is
nietmeervoorberoepvatbaar,danverliesthijvoorgoedhetrechtvanverkiesbaarheidenvoorde
duur van de schorsing (maximum 2 jaar) het recht deel te nemen aan de verkiezingen van de
provincialeraad.
416. Een verkozen lid die een mandaat heeft in de provinciale of nationale raad kan, na het
opleggen van eenniet voor beroep vatbare sanctie, van zijnmandaat vervallen verklaardworden.
Het verval van hetmandaat kan ookworden uitgesproken indien een strafsanctiewerd opgelegd
waaruitdemoreleofdeberoepsonwaardigheidomzijnmandaatuitteoefenenblijkt.521
417. Belangrijk is dat de provinciale raad geen enkele beslissing omtrent de inschrijving op of
weglatingvandelijstentoezichtopdehandhavingvandeeer,debescheidenheid,deeerlijkheiden
dewaardigheidvandeingeschrevengeneesherenmagstoelenopredeneninverbandmetrasofop
motievenvangodsdienstige,wijsgerige,politiek,taalkundigeofsyndicaleaard,nochophetfeitdat
degeneesheerverbondenisaaneeninstellingdiegeneeskundigeverzorgingverstrektaanledenvan
eengroeperingofaaneencategorievanpersonen.522
418. Deprovinciale radenende radenvanberoepvandeOrdederGeneesherenhebbennaast
hunalgemenebevoegdheidomtuchtmaatregelentetreffenwegensfoutendiedoor ledenwerden
begaan, ook bepaalde individuele maatregelen mogen bevelen teneinde een overtreding van de
regelsvandemedischeplichtenleertevoorkomen.523
§3.Burgerrechtelijkeaansprakelijkheid
419. Indieneenpatiënteenartsburgerlijkaansprakelijkwil stellen iseruiteraardnoodaaneen
bepaalde verhouding tussen hen beiden. De cruciale vraag is dan ook hoe men de relatie arts ‐
patiëntkantyperen.
3.1. Contractueleaansprakelijkheid
420. Deovergrotemeerderheid in de rechtspraak ende rechtsleer kwalificeert het gros vande
521Artikel17KBnr.79.522Artikel19KBnr.79.523Cass.9mei2003,T.Gez.2003‐04,afl.3,194.
136
verbintenissen uit hetmedisch contract als inspanningsverbintenissen524. Een arts belooft niet het
dathetresultaatvandebehandelingdegenezingvandepatiëntzalzijn;hijverbindtzicherslechts
toeomopeennauwgezetteengewetensvollewijzedegepastemiddelentezullenaanwendenom
degenezingof verbetering vandegezondheidstoestand te verwezenlijken. Nietteminaanvaarden
rechtsleer en rechtspraak dat bepaalde verbintenissen uitzonderlijk wel het karakter van een
resultaatsverbintenis krijgen.Dit zal het geval zijn bij de schending van eenwelbepaald verbod of
gebod.Bijdergelijkewelbepaaldegedragsregelheeftdepersoongeenbeoordelingsvrijheid,maaris
gehoudentoteenzekerresultaat.Miskenddezepersoonditgebodofverbod,danschendthijeen
resultaatsverbintenis. De loutere vaststelling van deze schending volstaat als foutbewijs525. Een
miskenningzaldusaanleidinggeventotcontractueleaansprakelijkheid.526
421. Metbetrekking tothetberoepsgeheim is eenovertreding vanartikel 458Sw.dusookeen
fout die zal leiden tot contractuele aansprakelijkheid. Dit welomschreven gebod houdt een
resultaatsverbintenis in. De schending van het medisch beroepsgeheim betekent, in voorkomend
geval,meteeneencontractuelefoutvandeartst.o.v.depatiënt.Slechtsindebijdewetbepaalde
uitzonderingenofingevalvannoodtoestandkaneeninbreukophetberoepsgeheimgerechtvaardigd
zijn. de arts miskent eveneens een resultaatsverbintenis wanneer hij de strafrechtelijke
hulpverleningsplicht niet naleeft. Immers, de arts is zoals elke burger wettelijk verplicht hulp te
verlenen aan iemand die in ‘groot gevaar’ verkeert (artikel 422bis Sw.). Door een in groot gevaar
verkerende patiënt‐medecontractant niet te verzorgen, brengt de arts zijn contractuele
aansprakelijkheidinhetgedrang.527Ditprincipeiseveneenstoepasbaarvoorhulpverleners.
3.2. Buitencontractueleaansprakelijkheid
422. Depersoonlijkeaansprakelijkheidwordtbeheerstdoordeartikelen1382(“Elkedaadvande
mens,waardooraaneenandersschadewordtveroorzaakt,verplichtdegenedoorwiensschuldde
524 Zo oordeelt ook: Antwerpen (1e K.) 7 mei 2007, T. Verz. 2008, afl. 2. 193.: “Een arts neemt geenresultaatsverbintenis op zich, doch enkel een middelenverbintenis. Hij belooft niet dat het resultaat van debehandelingdegenezingvandepatiëntzalzijn.Hijverbindterzichenkeltoealsnauwgezetteengewetensvolleartsdemiddelendiedehuidigemedischewetenschaphemterbeschikkingstelt,tezullenaanwendenomhetverhoopteofgewensteresultaatterealiseren.”525Cassatie(Cass.13mei1982,Arr.Cass.,1981‐82,1134,Pas.,1982, I,1056.)oordeeldealsvolgt inverbandmet overheidsaansprakelijkheid: ”dat, behoudens onoverkomelijke dwaling of enig andere oorzaak vanvrijstellingvanaansprakelijkheid,debestuursoverheideenfoutbegaatwanneerzijeenverordeningvaststeltofgoedkeurtwaarinzijgrondwettelijkeofwettelijkeregelsschendt,diehaarvoorschrijvenopeenbepaaldewijzenietsofwelietstedoen,zodatzijburgerrechtelijkaansprakelijkisalsdiefoutschadeveroorzaakt.”526J.TERHEERDT,Hetexperimentbeproefd:eenjuridischeanalysevanmedischeexperimentenmetmensen.,Antwerpen,Maklu,2000,354‐355.527T.VANSWEEVELT,Decivielrechtelijkeaansprakelijkheidvandegeneesheerenhet ziekenhuis.,Antwerpen,Maklu,1997,118.
137
schade is ontstaan, deze te vergoeden.”) en1383B.W. (“Ieder is aansprakelijk niet alleen voorde
schade welke hij door zijn daad, maar ook voor die welke hij door zijn nalatigheid of door zijn
onvoorzichtigheidheeftveroorzaakt.”).Erkunnendusdrievoorwaardenwordenonderscheidenom
persoonlijkaansprakelijktekunnenzijn,namelijkfout,schadeencausaalverband.
3.2.1. Voorwaarden
3.2.1.1. Fout
423. Omvaneenfouttekunnenspreken,moeteentoerekenbarepersooneenonrechtmatigheid
ofonzorgvuldigheidhebbengepleegd.Eenonrechtmatigheidkanbestaanuitdeovertredingvaneen
wettelijkenorm(wet,decreet,provincialeofgemeenrechtelijkeverordening)ofuiteenovertreding
vandezorgvuldigheidsnorm.528Watbetreftdezorgvuldigheidsnormdiedienttewordengemaaktis
in de rechtsleer al vaak gedebatteerd geweest. VANSWEEVELT529 vat de ganse discussie als volgt
samen: “In feite wordt uitsluitend rekening gehouden met één allesomvattend en algemeen
criterium:heeftdeaangesprokenezichgedragenalseennormaal,zorgvuldigtype‐arts.Ofhetnueen
lichteoflichtstefoutbetreftheeftinditraamweinigbelang.Derechtspraaksanctioneertelkefoutof
tekortkomingdieeenzorgvuldigartsgeplaatstindezelfdeexterneomstandighedennietzouhebben
begaan.”
3.2.1.2. Schade
424. Hetbegripschadewordtalgemeenomschrevenalshetresultaatvandevergelijkingtussen
tweetoestanden:dehuidigetoestandnadeonrechtmatigedaadendehypothetischetoestanddie
ergeweestzouzijn indienhetschadeverwekkendefeitniethadplaatsgehad.Schadekannaarhaar
soortonderverdeeldwordeninmateriëleschade,d.i.elkvermogensverliesendegederfdewinst,en
inmoreleschade,d.ideaantastingvanextrapatrimonialewaardenvaneenpersoon.Verderkaneen
onderscheid worden gemaakt tussen de schade ten gevolge van een onrechtmatige daad of
veroorzaaktdooreenwanprestatie.Buitencontractueleschademoetintegraalwordenvergoed,ook
alwas haar omvang niet redelijk voorzienbaar530. Dit onderscheid heeft echter een zeer beperkte
draagwijdte,aangezienalleendeoorzaakvandeschadeenniethaaromvangvoorzienbaarmoetzijn.
Omwelke soort schadehetookgaat, inprincipemoet zij aandrie voorwaardenvoldoenomvoor
528A.SCHELPE,BeroepsgeheimenaansprakelijkheidinVroeginterventie.ProvinciaalSteunpuntLokaalOverlegenVroeginterventie,augustus2008,8‐9.529T.VANSWEEVELT,Decivielrechtelijkeaansprakelijkheidvandegeneesheerenhet ziekenhuis.,Antwerpen,Maklu,1997,164.530Ditiswelhetgevalvoorcontractueleschade,behalvebijopzet,waarbijdeschuldenaarslechtsgehoudenistotvergoedingvandeschadediewastevoorzienofdiemenhadkunnenvoorziententijdevanhetaangaanvanhetcontract.(artikel1150B.W.)
138
vergoedinginaanmerkingtekomen:deschademoet(3)persoonlijkzijn,(2)voldoendezeker,en(3)
zemoetvoortvloeienuitdekrenkingvaneenrechtmatigbelang.531
425. Bij schadegevallen indepsycho‐socialehulpverlening ishetergaannemelijkdatde rechter
vaakeenberoepzaldoenopeenbegrotingnaarbillijkheid.Hetramenvandeexacteschadezal in
dezecontextimmersvaakergmoeilijkzijn.532
3.2.1.3. Causaalverband
426. Om aansprakelijk te kunnen worden gesteld op buitencontractuele basis dient er een
oorzakelijkverbandtezijntussendefoutendeopgelopenschade.InBelgiëstaatdehanteringvan
de conditio sine qua non vereiste als maatstaf voor het oorzakelijk verband bekend als de
equivalentieleer. Volgensdeze leer zijn alle voorde schadenoodzakelijke voorwaarden aanelkaar
gelijk;elkegebeurteniszonderdewelkedeschade,zoalsdiezichinconcretoheeftvoorgedaan,niet
zouhebbenplaatsgevonden,wordtalsmogelijkeoorzaakweerhouden,ongeachtdezwaarteervan
ofhetrelatievebelanginhettotstandkomenvandeschade.533
3.2.2. Beperkingaansprakelijkheidm.b.t.defout
427. Artikel 18 W.A.O. heeft echter een belangrijke aansprakelijkheidsbeperking in het leven
geroepenvoorpersonendieverbondenzijndooreenarbeidsovereenkomst.“Ingevaldewerknemer
bij de uitvoering van zijn overeenkomst de werkgever of derden schade berokkent, is hij enkel
aansprakelijkvoorzijnbedrogenzijnzwareschuld.Voorlichteschuldishijenkelaansprakelijkalsdie
bij hem eerder gewoonlijk dan toevallig voorkomt.” Deze aansprakelijkheidsbeperking kan niet
worden weggeëxonereerd. Deze beperking zal voornamelijk spelen binnen de hulpverlening waar
meestal gewerktwordtondereenarbeidsovereenkomst.Artsenwerkenvaakop zelfstandigebasis
waarbij deze uitzondering in dit geval geen effect zal genereren. Een hulpverlener of arts diewel
verbondenisdooreenarbeidsovereenkomst,isdusenkelpersoonlijkaansprakelijkvoorzijnbedrog
(zijnde een opzettelijke fout), zijn zware fout (een onopzettelijke maar grove fout die niet
verontschuldigdkanworden)envoorlichtefout,dieeerdergewoonlijkdantoevalligvoorkomt.534
428. Devraagsteltzichwatergebeurtindieneensoortgelijkesituatiezichvoordoetbijstatutaire
personeelsledenwaarbijartikel18W.A.O.nietvantoepassingis.Hetisimmersnietondenkbaardat531T.VANSWEEVELT,Decivielrechtelijkeaansprakelijkheidvandegeneesheerenhet ziekenhuis.,Antwerpen,Maklu,1997,370.532A.SCHELPE,BeroepsgeheimenaansprakelijkheidinVroeginterventie.ProvinciaalSteunpuntLokaalOverlegenVroeginterventie,augustus2008,10.533 J.H. NIEUWENHUIS, Onrechtmatige daden: buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht in Europeesperspectief.,Deventer,Kluwer,2003,47.534A.SCHELPE,BeroepsgeheimenaansprakelijkheidinVroeginterventie.ProvinciaalSteunpuntLokaalOverlegenVroeginterventie,augustus2008,8‐9.
139
bijvoorbeeldO.C.M.W.‐personeelsleden (psychologen,maatschappelijkwerkers, controlearts,…)of
bijvoorbeeldjustitieassistenteneeninbreukmakenophetberoepsgeheimvanhuncliënten.
429. Dewetgeverheeftmetbehulpvandewetvan10 februari2003535eenzelfdebescherming
willen invoerenvoorstatutairpersoneelalsdezevanartikel18W.A.O. Ingevalpersoneelsleden in
dienstvanopenbarerechtspersonen,wiertoestandstatutairgeregeldis,bijdeuitoefeningvanhun
dienstschadeberokkenenaandeopenbarerechtspersoonofaanderden,zijnzijenkelaansprakelijk
voorhunbedrogenhunzwareschuld.Voor lichteschuldzijnzijenkelaansprakelijkalsdiebijhen
eerder gewoonlijk dan toevallig voorkomt.536 Openbare rechtspersonen zijn aansprakelijk voor de
schade die hun personeelsleden aan derden berokkenen bij de uitoefening van hun dienst, op de
wijzewaaropaanstellersaansprakelijkzijnvoordeschadeaangerichtdoorhunaangestelden,endit
ookwanneerdetoestandvandezepersoneelsledenstatutairisgeregeldofzijgehandeldhebbenin
deuitoefeningvanhunopenbaremacht.537
430. Belangrijk is dat strafrechtelijk beteugelde tekortkomingen van de werknemer aan zijn
contractuele of buitencontractuele verplichtingen (in casu artikel 458 en 458bis Sw.) niet
noodzakelijkeenzwarefoutindezinvanartikel18W.A.O.vormen.538
3.2.3. Bijzondereaansprakelijkheidvoorbijzonderjeugdzorg?
431. Afhankelijk van de taak van de begeleider, kan hij worden beschouwd als ‘onderwijzer’,
waardoorhijpersoonlijkaansprakelijkkanwordengesteldvoordefoutvandeminderjarigeopgrond
van artikel 1384, lid 1 en 4 B.W.539 Het Hof van Cassatie heeft namelijk gekozen voor een ruime
interpretatie van het begrip ‘onderwijs’. In een arrest van 3 december 1986 oordeelde het dat
onderwijsnietenkeldeoverdrachtvantechnischeofintellectuelekennisinlesverbandomvat,maar
ookiedereanderevormvanonderrichtvanwetenschappelijke,artistiekeofprofessioneleaard.540
432. Indiendebegeleider ineenvoorziening isbelastmeteeneducatiefprojectkanhijworden
535 Wet van 10 februari 2003 betreffende de aansprakelijkheid van en voor personeelsleden in dienst vanopenbarerechtspersonen,B.S.27februari2003.536Artikel2wet10februari2003537Artikel3wet20februari2003538H.BOCKEN(ed.),Denieuwewetopdeaansprakelijkheidvanenvoorambtenaren:dewetvan10februari2003.,Mechelen,Kluwer,2004,73.539“Menisaansprakelijknietalleenvoordeschadewelkemenveroorzaaktdoordedaadvanpersonenvoorwiemenmoetinstaan,ofvanzakendiemenonderzijnbewaringheeft.(…)Deonderwijzersendeambachtsliedenvoordeschadedoorhunleerlingenenleerjongensveroorzaaktgedurendedetijddatdezeonderhuntoezichtstaan.”540 WERKGROEP BEROEPSGEHEIM BIJZONDER JEUGDBIJSTAND ARRONDISSEMENT ANTWERPEN, MECHELEN,TURNHOUT,Beroepsgeheimenschuldigverzuim:enkeljuridischeenpraktischekapstokken.,22teraadplegenviahttp://www.provant.be/binaries/tekst%20beroepsgeheim_tcm7‐73551.pdf,[27april2009].(29)
140
beschouwd als een ‘onderwijzer’. Onder educatief project kan onder meer verstaan worden als
opdracht hebben de jongeren te stimuleren tot een grotere zelfredzaamheid, tot het nemen van
meersocialeverantwoordelijkheid.Personeeldatenkelinstaatvoordeopvangendebewakingvan
jongeren en crisisopvangcentra vallen niet onder die definitie en worden dus niet beschouwd als
onderwijzers.541
433. Voor consulenten bijzonder jeugdzorg betekent dit dat enkel de gezins‐ en
pleegdienstbegeleiding in aanmerking komt voordeze vormvan aansprakelijkheid, op voorwaarde
dannogdatereenvormvanonderwijsverstrektwordt.Bovendienmoethetschadeverwekkendfeit
gebeuren wanneer de jongere onder toezicht staat van de consulent. Verder vallen alleen de
schadegevallentenaanzienvaneenderdeonderdeonderwijzersaansprakelijkheid.Deschadediede
jongereaanzichzelfofdeconsulentberokkentkomtdusniet inaanmerking.Deaanwezigheidvan
derden zal relatief beperkt zijn tijdens een dergelijke begeleiding. Tenslotte ontsnappen ook de
oudersniet aanhuneigenaansprakelijkheid,waardooreengedeeltelijkeaansprakelijkheid reëel is
en geeft de regeling inzake de beperking van aansprakelijkheid bijkomende bescherming aan de
consulenten.SCHELPEmeentmijn inziens terechtdaterkanwordenafgeleiddateenveroordeling
op basis van onderwijzersaansprakelijkheid in de praktijk quasi uitgesloten is. Daarinboven zal
volgenshaardeoverheiddannogsteedskunnenwordenaangesprokenals‘verantwoordelijke’.542
3.2.4. Samenloop
434. Erissprakevansamenloopwanneerersprakeisvaneenschadeverwekkendegedragingdie
ook eenbuitencontractuele fout uitmaakt.543 Een contractspartij kanwegens eenbij deuitvoering
van de overeenkomst begane fout slechts dan buitencontractueel aansprakelijk worden gesteld,
indien de haar ten laste gelegde fout een tekortkoming uitmaakt, niet aan de contractuele
verbintenis, doch aan de algemene zorgvuldigheidsplicht, en indien de fout andere dan aan de
slechte uitvoering van de overeenkomst te wijten schade veroorzaakt.544 M.a.w. is het niet
voldoendeomvaneenbuitencontractuelefouttesprekenindiendeschadeindirectvoortvloeituit
541 WERKGROEP BEROEPSGEHEIM BIJZONDER JEUGDBIJSTAND ARRONDISSEMENT ANTWERPEN, MECHELEN,TURNHOUT,Beroepsgeheimenschuldigverzuim:enkeljuridischeenpraktischekapstokken.,22teraadplegenviahttp://www.provant.be/binaries/tekst%20beroepsgeheim_tcm7‐73551.pdf,[27april2009].542A.SCHELPE,BeroepsgeheimenaansprakelijkheidinVroeginterventie.ProvinciaalSteunpuntLokaalOverlegenVroeginterventie, augustus2008, 10‐11. Zieookde tekst vanM.ROM,E.ANKAERT, e.a.,Over risico’s enbeperkingen:Juridischonderzoeknaardepositievandeconsulentenvandesocialedienstenvandebijzonderejeugdbijstandmet focusop ‘aansprakelijkheid’ en ‘schuldig verzuim’, rapport vaneenonderzoek inopdrachtvanhetMinisterie vandeVlaamseGemeenschap, Leuven, Instituut voor Sociaal Recht– K.U. Leuven, 2006,124.543 H. BOCKEN, “Samenloop contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid: verfijners, verdwijners enhetarrestvanhetHofvanCassatievan29september2006.”,N.J.W.,2007,725.544Cass.14oktober1985,Arr.Cass.1985‐86,179;Bull.1986,155.
141
een wanprestatie. BOCKEN545 (samen met het Hof van Cassatie) voegt naast de
onzorgvuldigheidsplichteen tweedeuitzondering toeophet samenloopverbod.Buitencontractueel
vorderen tussen contractspartijen is ook mogelijk wanneer de wanprestatie ook een misdrijf
uitmaakt. Dit zal in het kader van dezemasterproef altijd het geval zijn aangezien het steeds de
schendingvanartikel458Sw.zaluitmaken.
435. Voordeaansprakelijkheidbijeenarts‐patiëntofhulpverlener‐cliëntrelatieisdemateriedus
vrij simpel.Debenadeeldeheeft steedsdemogelijkheidom contractueel of buitencontractueel te
gaanvorderen.De relevantie inditonderscheidbevindt zichophetniveauvande schade:bij een
resultaatsverbinteniszaldebenadeeldemoetenbewijzendathetcontractnietwerdnagekomen(en
uiteraard ook het bestaan van deze verbintenis). Bij een buitencontractuele vordering zal hij een
schendingvandezorgvuldigheidnormmoetenbewijzenwatopzichmoeilijkeris.Tochzalditindeze
contextnietzomoeilijkzijnaangezienheteenmisdrijfisenzoautomatischeenfoutuitmaakt.Ook
eenobjectieveaansprakelijkheidismogelijkinditgeval.Watbetreftdeschadevergoedingiserook
een fundamenteel verschil: indien met buitencontractueel vordert zal men alle schade kunnen
vorderenterwijlbijeencontractuelevorderingalleendevoorzienbareschadevorderbaaris(endan
dient somsnog rekening tewordengehoudenmetexoneratiebedingen).Ook liggener significante
verschillenindeverjaringvanbeidevorderingen.
436. Alsofditnietgenoegis,wordthetnogingewikkelderalsereenderde(uitvoeringsagent546)bij
betrokkenis.Hierkomtdandeleervandequasi‐immuniteitvandeuitvoeringsagentopdeproppen
die voor het eerst werd toegepast in het stuwadoorsarrest547. Simpelweg gesteld kan een
uitvoeringsagent van de contractspartij slechts buitencontractueel aangesproken worden in de
gevallenwaarindeopdrachtgeverookbuitencontractueelkanwordenaangesproken.Ditzalduszijn
indien fout en schade vreemd zijn aan het contract en ingeval van eenmisdrijf. Zo stelt ook TER
HEERDT548: “slechts onder beperkte voorwaarden kan het slachtoffer de hulppersoon aanspreken,
namelijk wanneer de fout van de hulppersoon de schending uitmaakt, niet van een contractuele
verbintenismaarvaneeneeniederopgelegdeverbintenisenindiendiefouteenanderedandelouter
uit de gebrekkige uitvoering van de overeenkomst ontstane schade heeft veroorzaakt. De enige
uitzonderinghierop is indiendeonrechtmatigedaadvandehulppersoonteveneenmisdrijf is”. De
545 H. BOCKEN, “Samenloop contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid: verfijners, verdwijners enhetarrestvanhetHofvanCassatievan29september2006.”,N.J.W.,2007,725.546Eenuitvoeringsagentisiemanddiehetcontracthelptuitvoeren.547Cass. 7december1973,Arr.Cass. 1974,395;R.W. 1973‐74,1597,nootHERBOTS, J.; J.T. 1974,443;Pas.1974,I,376.548J.TERHEERDT,Hetexperimentbeproefd:eenjuridischeanalysevanmedischeexperimentenmetmensen.,Antwerpen,Maklu,2000,327.
142
hulppersoon zal dus steeds kunnen worden aangesproken aangezien de schending steeds een
misdrijfzaluitmaken.Dergelijkeproblematiekisvanbelangwanneerbijvoorbeeldeenverpleegster
diewerktinopdrachtvaneenartshaarberoepsgeheimzalschenden.
437. De arts kan ook een tweevoudige aansprakelijkheid oplopen door zijn beroepsgeheim te
schenden.Steldateenpatiënt feitenaanzijnartsmeedeeltdiegeheimzijnofdie,uitdrukkelijkof
stilzwijgendaandegeneesheerwordentoevertrouwd.Dezefeitenkunnenbetrekkinghebbenopde
patiëntzelfenopderden(bijvoorbeeldeenfamilielidvaneenpatiënt).Deeltdeartsdezegegevens
mee aan derden, dan schendt hij zijn beroepsgeheim en brengt hij zijn aansprakelijkheid in het
gedrang,zowelt.o.v.depatiëntalst.o.v.diederde.549
§4.Arbeidsrechtelijk
438. Eenhulpverlenerdieverbondenisdooreenarbeidsovereenkomstkangenietenzoalseerder
gezegdvandebeschermingdieartikel18W.A.O.biedtmaarkanookgesanctioneerdwordendoor
dewetgever. Een lichte en zelfs toevallig voorkomende fout is al voldoendeomdewerknemer te
ontslaan,mitsdewerkgeverdevoorgeschrevenformaliteitenenopzeggingstermijnenrespecteert.In
tegenstelling totwat geldt voorde strafrechtelijke aansprakelijkheid, is het voorhetopleggenvan
arbeidsrechtelijke sancties helemaal niet vereist dat het om een opzettelijke schending van het
beroepsgeheimgaat.550
439. Dewerkgeverkanzelfsoordelendathetontslagomdringenderedenengerechtvaardigdis.
Hijkanditdoenalshijvindtdatdeschendingvanhetberoepsgeheimeenernstigetekortkomingis
die elke professionele samenwerking tussen de werkgever en de werknemer onmiddellijk en
definitief onmogelijk maakt.551 De feitenrechter zal hier achteraf over moeten oordelen. Deze
hypotheselijktmogelijkaangeziendegeheimhoudingsplichtmijnsinzienstochfundamenteelisinde
relatietussenbijvoorbeeldeenhulpverlenereneenarts.
§5.Schadevergoedingvoordestrafrechter
440. Artikel 3 VTSv. bepaalt: “De rechtsvordering tot herstel van de schade door een misdrijf
veroorzaakt,behoortaanhendiedeschadehebbengeleden”.Menspreektookvandeburgerlijke
partijstellingvoordestrafrechter.
549T.VANSWEEVELT,Decivielrechtelijkeaansprakelijkheidvandegeneesheerenhet ziekenhuis.,Antwerpen,Maklu,1997,446.550I.VANDERSTRAETE,Beroepsgeheimenhulpverlening.,Brugge,DieKeure,2005,122.551Artikel35lid2arbeidsovereenkomstenwet
143
441. De burgerlijk vordering is de vordering tot herstel van de schade die uit een misdrijf is
voortgevloeid.Zijbeoogtnietdebestraffingvandedader,maarenkeldevergoedingvandeschade.
In tegenstelling tot de strafvordering is de burgerlijk vordering bijgevolg geen publiekrechtelijke,
maar een privaatrechtelijke vordering.552 Belangrijk is wel dat de burgerlijke rechter gebonden is
dooreenuitspraakvandestrafrechter.
442. De bestaansvoorwaarden voor de strafprocedure worden beheerst door burgerlijke
vorderingdoorderegelsvanhetburgerlijkaansprakelijkheidsrecht,enzijn inhetbijzonderdathet
slachtoffer (1)schadeheeftgeleden, (b)dooreenfoutvandedader (nl.misdrijf)en(c)datereen
causaalverbandtussenfoutenschadekanwordenaangetoond.553
§6.Schrappingvandebewijsvoering
443. Deinformatiediedechirurgaandeverbalisantenverstrekt–endaarmeehetberoepsgeheim
schendt–kannietalsbewijswordengebruikt.554Ditheeftgrotegevolgen:eenartsofhulpverlener
diezijnberoepsgeheimschendt(wanneerditnietisvooreenparlementaireonderzoekscommissieof
eenrechter)zalnietalleenzelfstrafrechtelijkverantwoordelijkkunnenwordengehouden,maardeze
informatiezalnietwordenmeegerekend indebewijslast jegenseenverdachte.Eenschendingvan
hetberoepsgeheimzaldusleidentotdeonrechtmatigheidvanhetbewijs.555TRAEST556gaatnogeen
stapverder:hijzegtdathetduidelijkisdateenvervolgingnietkangesteundwordenopdeaangifte
diehetberoepsgeheimschondendathier inelkgevalnietderegelkantoegepastwordendateen
bekendmakingnietvooronbestaandekanwordengehouden.Eentoepassingvandezeregelzoude
waardevanhetberoepsgeheimvolkomenuithollen.
444. Deze regels hebben lange tijd stand gehouden maar de grote ommekeer inzake
bewijsuitsluitingkwamerin2003doordeAntigoon‐rechtspraak557welkeeenwarerevolutieinBelgië
betekende met betrekking tot de rechtmatigheid van het bewijs. De rechter mag nu slechts tot
onrechtmatigheid en bijgevolg de uitsluiting van het bewijs overgaan als een van de drie
voorwaarden werden vervuld. Het gaat in de eerste plaats om het feit wanneer de naleving van
552 C. VAN DEN WYNGAERT en S. VANDROMME, Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht.,Antwerpen,Maklu,2006,787.553 C. VAN DEN WYNGAERT en S. VANDROMME, Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht.,Antwerpen,Maklu,2006,787.554Brussel9juni1999,T.Verz.1999(verkort),655,nootPIRE,A.555R.VERSTRAETEN,Handboekstrafvordering.,Antwerpen,Maklu,2007,872.enCass.14juni1965,Pas.1965,I,1102.;Cass.29mei1986,A.C.1985‐86,1329,J.T.1987,331.556P.TRAEST,“Derolvandeparticulierinhetbewijsrechtinstrafzakennaareenrelativeringvandeuitsluitingvanonrechtmatigverkregenbewijs?,in:LiberamicorumJeanduJardin,Mechelen,Kluwer,2001,76.557Cass.14oktober2003,Arr.Cass.2003,afl.10,1862;Juristenkrant2003,afl.79,4.
144
bepaaldevormvoorwaarden, voorgeschrevenop straffe vannietigheid,nietwerdennageleefd, ten
tweedeindiendebeganeonrechtmatigheiddebetrouwbaarheidvanhetbewijsheeftaangetasten
tenderdewanneergebruikvanhetbewijsinstrijdismethetrechtopeeneerlijkproces.
445. Artikel 1728 Ger.W. voerde expliciet een bepaling in dat de documenten die worden
opgemaakt en de mededelingen die worden gedaan in de loop en ten behoeve van een
bemiddelingsprocedure vertrouwelijk zijn. Zijmogennietworden aangevoerd in een gerechtelijke,
arbitrale of administratieve procedure en zijn niet toelaatbaar als bewijs, zelfs niet als
buitengerechtelijke bekentenis. Belangrijk iswel dat de toestemming als opheffing kan geldenom
het bewijs alsnog toelaatbaar te maken. Indien hiertegen een schending wordt gemaakt, is een
schadevergoeding verschuldigd558 enmoeten de documenten ambtshalve uit de debattenworden
geweerd.Dit iszeerrelevantaangezienveelhulpverlenersprofessioneelalsbemiddelaaroptreden.
Hier wordt dus wettelijk verankerd welke sanctie ten opzichte van het verkregen bewijs moet
wordengehanteerd.
446. De Correctionele Rechtbank te Luik besliste vorig jaar dat het recht op een eerlijk proces
onherstelbaar is geschondenwanneer de aangifte vanmisdrijven steunt op een onwettigheid ‐ in
casudeschendingvanhetberoepsgeheim–indiendeoverheidwistdatdeaangifteinstrijdmetde
geheimhoudingsplicht was gedaan. Een gewone onwettige aangifte besmet het gehele
opsporingsonderzoek en vervolgens het gehele gerechtelijke onderzoek en heeft dus de
ontvankelijkheid van de vervolgingen tot gevolg.559 In dezelfde zin werd door de Kamer van
Inbeschuldigingstelling te Luik geoordeeld over een verhoor afgenomen bij een notaris en een
advocaat.Deverklaringendieindeloopvaneengerechtelijkonderzoekwerdenafgenomeninstrijd
met het beroepsgeheimwerden onontvankelijk verklaard. De K.I. oordeelde dat het recht op een
eerlijkprocesgewaarborgdblijft voorverdachten,onverminderddemogelijkheidvoorpartijenom
personentehorenvoorderechterzoalsartikel458Sw.hettoelaat.Hierwerdnogeenstapverder
gegaan.Zelfsdewettelijketoegelatenbewijsverkrijgingwerdonontvankelijkverklaardopbasisvan
deuitzonderingvanhetrechtopeeneerlijkproces.560
447. Het lijkt er dus op dat de gevreesde rechtspraak van het Hof van Cassatie op zich weinig
effect zal hebben op de materie die in deze masterproef werd behandeld. Lagere rechters lijken
geneigddesanctievandebewijsuitsluitingnogsteedseenwarmharttoetedragenenhebbeninde
uitzonderingvanhetrechtopeeneerlijkproceseenuitweggevondenomhuneerdererechtspraak
558Hetinstellenvaneenbuitencontractuelevorderingisdusnietmeernodig.559Corr.Luik(13ek.)3maart2008,J.L.M.B.2008,afl.32,1434.560K.I.Luik10december2007,J.L.M.B.,2008,afl.32,1419.
145
te handhaven. Uiteraard is er nog erg weinig rechtspraak voorhanden met betrekking tot de
schendingvanhetberoepsgeheimnahetAntigoon‐arrest. Hetisafwachtenofandererechtershet
voorbeeldvandeLuikserechterzullenvolgenenaldanniet indezelfdelijnzullenoordelen.Ookis
het afwachtenwat Cassatiemet betrekking tot dematerie zal zeggen indien in de toekomst een
soortgelijkevraagaanhenwordtgesteld.
146
Besluit
448. Het is duidelijk dat aan het begrip ‘privacy’ een belangrijkere waarde wordt gegeven dan
pakweg100 jaargeleden.Dit leiddeerdanook toedatdebepalingvanartikel458Sw.nietmeer
volstaatomaandehuidigebehoeftentevoldoen.Ookdeorganisatievanzoweldehulpverleningals
degezondheidszorg is langnietdezelfdeals toendertijd.Nuvooralde sector vandehulpverlening
eenvolwaardigespeler isgewordenopdearbeidsmarkteneenduidelijkeprofessionaliseringheeft
ondergaan,dienennieuweproblemenzichaan.
449. Het is een evidentie geworden in deze maatschappij dat bepaalde gegevens die tijdens
begeleidingen (zowelmedischalspsycho‐sociaal) aanbodkomen,metdegrootstevoorzichtigheid
moetenwordenbehandeldenbeschermd. Ieder individu isgesteldopzijnprivacyenzaldezedan
ooktenallentijdeproberenteverdedigen.
450. Doorheendezemasterproefheb ikgepoogdomdeverschillendeevolutiesdiede sectoren
gekendhebbenkort tebeschrijven.Zezijnmijns inzienstekenendvoordeverdereevolutievande
wetgeving en liggen aan de basis van de pijnpunten die zich momenteel op het gebied van
privacybescherming manifesteren. Op een beschrijvende wijze heb ik getracht om de meest
relevanterechtspraakenrechtsleerteverenigenindezemasterproefomzototeensluitendgeheel
tekomenvandeheersenderegulering. Ikhoopdanookdat ik inditopzetgeslaagdbenendatdit
werkdesgevallendeenvoordepraktijkvolwaardigeleidraadzoukunnenzijn.
451. Wat betreft de invulling van dit besluit had ik graag de kans gegrepen om nog enkele
pijnpunten en tegenstrijdigheden betreffende het onderwerp weer te geven, anders dan een
samenvattingtemakenvanhetgeenreedsdoorheendemasterproefuitvoerigwerdbesproken.
452. Mijns inziens heeft dewetgevermet de privacywet in 1992 goedwillen anticiperen op de
toen heersende evolutiesmaar lijkt dezewetmij vandaag de dag tekort te schieten op bepaalde
cruciale punten. Om te beginnen is de bescherming van de privacywet te vaag om een degelijke
bescherming te bieden in het kader van het nieuwe fenomeen eHealth. Er is een duidelijke trend
merkbaar waarin grensoverschrijding van gegevens de praktijk wordt, waardoor onze nationale
wetgeving van geen belang meer is en er duidelijke, overkoepelende regulering nodig is, die
bovendienspecifiekerisdandeprivacyrichtlijn.Ikpleitdanookvooreendegelijkeaanpassingvande
huidigenormendietevenswerkbaarzijnineengrensoverschrijdenddigitaaltijdperk.
453. Ikstelmeookdevraagofdeprivacywet,losvanhetfeitdatikdezeweteengoedinitiatief
147
vind,welwerkbaarisopbepaaldevlakken.Enerzijdsiserhetprobleemvandeboekhoudkundigeen
administratievegegevensdienietonderdezewetvallen, integenstellingtotde indeveledossiers
verwerktegezondheidsgegevensdiewelonderworpenzijnaanhetregime(endusookdespecifieke
bescherming)vandeprivacywet.Anderzijdsstel ikmijdevraagofdegebodenbescherming,zijnde
de verwerking onder toezicht van een beroepsbeoefenaar van de gezondheidszorg, wel adequate
beschermingbiedtenofdezenormenindepraktijkeffectiefnauwgezetwordennageleefd.Hetlijkt
mijonwaarschijnlijkdateenarts,onderwienstoezichtkrachtensdewetalleverwerkingenmoeten
gebeuren,alledossiersookeffectiefzallezenenercontrolezalopuitoefenen.Uiteraardzaleenarts
steeds controle over zijn eigen dossiers hebben, maar in een CGGZ bij wijze van voorbeeld,
waarbinnengewerktwordt in teamverband–eenpsychiateraanhethoofddie zich laatomringen
dooreenaantalpsychologen–moetdevraaggesteldwordenofhetwerkbaarisvoordehoofdarts
omnaastzijndagtaakooknogiederdossiertecontroleren.Meernog,ishetpraktischhaalbaaromin
de hulpverlening steeds onder toezicht van een beroepsbeoefenaar in de gezondheidszorg te
moetenwerkenenallesterapporteren?Zalditnieteerderleidentoteenremvoordepraktijk?
454. Eenanderprobleembinnendehulpverleningsteltzichvolgensmijbijdebredeopvattingvan
hetbegripgezondheidsgegevens.IndemasterproefwerdreedsbesprokendathetEuropeesHofvan
Justitie snel besluit tot een verwerking van gezondheidsgegevens (en bijgevolg ook snel tot een
onrechtmatige verwerking) maar zelfs indien de hulpverlening geen betrekking heeft op de
gezondheidstoestand vaneen cliënt, en er bijgevolg in de setting geenberoepsbeoefenaar vande
gezondheidaanwezigis,isdekansvrijgrootdatinhetdossiersowiesogezondheidsgegevenszullen
worden opgenomen. Binnen de jeugdhulpverlening (bijvoorbeeld een dagcentrum) zullen er
ongetwijfeld gegevens als bijvoorbeeld dyslexie, ADHD,… van een kindworden opgenomen in het
hulpverleningsdossier.Dit zijngezondheidsgegevensvolgensdebredeEuropeseopvatting.Hier zal
echtergeenartsaanwezigzijndiecontroleuitoefent.Isdezeverwerkingdanonrechtmatig?Enzoja,
is dehulpverlening, en concreter het zorgvuldig bijhouden vaneendossier,wel noghaalbaar?Als
dergelijke gegevens niet meer zouden mogen worden opgenomen dan heeft men ofwel een
onvolledig dossierwat effect kan hebben op de begeleiding ofwel een onrechtmatige verwerking,
welke strafsancties kan opleveren. Eenmogelijk oplossing zou zijn datmen begint tewerkenmet
aparte gezondheidsdossiers en eventueel een externe geneesheer zal inschakelen om toezicht te
houdenoverdezeapartedossiers.Maar isdezestriktescheidingaltijd temaken?Enbovendien, is
een externe geneesheer inschakelen financieel haalbaar voor kleinere organisaties die al trachten
rondtekomenmetweinigoverheidssubsidiesenhoofdzakelijkafhankelijkzijnvangiften?
455. Mijnsinziensisdeprivacyweteenmesdatlangstweekantensnijdt.Enerzijdsbetekenthet
148
een noodzakelijke beschermingsmaatregel maar anderzijds betekent het ook een rem. Een nog
sterkervoorbeeld.Stel, jewerkt ineensetting indegehandicaptenzorg,ookalwerk jenietophet
niveau van de gezondheid, dan nog zullen gegevens die betrekking hebben op de
gezondheidstoestand van de persoon met een handicap in het dossier staan (bvb als je blinden
begeleidt lijkthetmeonwaarschijnlijkdat inhethulpverleningsdossiernergensdeoorzaak vande
blindheidzalvoorkomen).Hierzullendezenietonderhettoezichtvaneenberoepsbeoefenaarvan
degezondheidstaanendusonrechtmatigverwerktzijnwattotstrafsanctieszoukunnenleiden.
456. Deprivacywetheefteengoedeaanzetgegeventotbeschermingvandepersoonsgegevens,
inhetbijzonderdegezondheidsgegevens.Maartochkanikvelepraktischebezwarenbedenkendie
contra pleiten. Sterker nog, ik durf te stellen dat vele hulpverleners zich (vaak ongewild) schuldig
makenaandewet.Dezewet lijktmijmeereerderpositiefals leidraadomeen internbeleidop te
stellenmaarooknegatiefalseffectiefdelettervandewetzalmoetenwordengevolgd.
457. Eenvolgendevraagdie ikmij stel ishoeeenhulpverlenerofeengezondheidswerkermoet
weten welke regelgeving op hem van toepassing is en welk toepassingsgebied ze bestrijken. Het
toepassingsgebeid van de Wet Verwerking Persoonsgegevens zal bijvoorbeeld vrij algemeen zijn
waarandereregelgevingzoalsbijvoorbeelddeWetopdePatiëntenrechtenzalgekoppeldzijnaande
relatie tussen twee personen. Ook op inhoudelijk niveau zijn er grote verschillen die kunnen
optreden. Sommige aspecten van verschillende regelgeving zullen met elkaar kunnen worden
verzoendterwijlandereregelgevingeenbepaaldaspectwelzalbehandeleneneenanderenetniet.
Eenvoorbeeldhiervanisbijvoorbeelddeleeftijdwaaropminderjarigenhunrechtoptoegangzullen
kunnen uitoefenen. De Wet Verwerking Persoonsgegevens en de Wet Patiëntenrechten zullen
hierovernietsbepalenterwijlhetDecreetRechtspositieMinderjarigenhetop12jaarzalhouden.
458. Hoe kan hierop worden geanticipeerd? Kan de hiërarchie van de rechtsnormen561 soelaas
bieden?Mijnsinziensnietomdathetallenregelingenzijndieopgenomenwerdenineenwetofeen
decreetenhetmoeilijktebepaleniswelkenormalsbijzonderenwelkealsalgemeenmoetworden
aanzien. Het lijkt mij eerder werkbaar indien de Wet Verwerking Persoonsgegevens en andere
wettelijke regelingen als minimumregeling zouden kunnen fungeren die dan verder worden
uitgewerktopdecretaalniveaudiesectorspecifiekebepalingenconcretiseert.Bepalingendiealleen
zijnuitgewerktspecifiekvooreenbepaaldesectorlijkenmijmakkelijkertebegrijpenvoorpersonen
uitdepraktijkenkunnenook inspelenop specifiekenodendie zich inde sectormanifesteren.Dit
gebeurt al op het niveau van het beroepsgeheim zoals in de masterproef werd weergegeven in
561Hogerenormheeftvoorrangopdelagerenorm,bijzondereheeftvoorrangopdealgemene,delatereheeftvoorrangopdevroegere.
149
hoofdstuk 1 maar ik pleit ervoor om nog meer specifiek te gaan werken met betrekking tot de
verwerking van gegevens in een dossier. De aanzet is hier reeds voor gegeven (bvb voor de CLB‐
dossiers) maar toch zou dit efficiënt kunnen zijn voor iedere specifieke sector binnen de
hulpverlening.
459. Eenanderewerkbareoplossingwerd reedsgeopperddoorPUT562.Hij pleit ervoordateen
Koninklijk Besluit ter uitvoering van de Wet Verwerking Persoonsgegevens een omschrijving zou
moetengevenvandebegrippen‘gezondheid’en‘beroepsbeoefenaar’.Voordezelaatstetermpleit
hij om aansluiting te gaan zoeken bij de Europese Richtlijn en deNederlandsewet,waardoor alle
professionelenmeteenberoepsgeheimindezinvanartikel458Sw.alsberoepsbeoefenaarsindezin
van de Wet Verwerking Persoonsgegevens zouden worden beschouwd. Dit maakt veel van de
bovengesteldebedenkingenoverbodig.
460. Ook bij het beroepsgeheim zijn verschillende pijnpunten naar boven te halen. Het zijn
bepalingendiemijnsinziensenormbelangrijkzijnmaarindepraktijkdoordeberoepsbeoefenaarste
weiniggekendzijn.Hoeisditteverklaren?Moetermeeraandachtzijnvoordezemateriedoorheen
deverschillendeopleidingen?Zelfhebikdestijdsergweiniggeleerdoverhetberoepsgeheiminmijn
opleidingsociaalwerk.Ikhebhetsteevastalseenminpuntervarenénzelfsalseen‘handicap’inde
praktijk.Moeterbinnendeorganisatieszelfmeeraandachtkomenvoorhetonderwerpdooronder
andere lezingen of bijscholingen te organiseren? Ik ben in ieder geval vanmening dat bijscholing
nodig is.Uiteenkleine rondvraagbijhulpverlenersbinnenmijnvriendengroepheb ikgepeildnaar
hun kennis omtrent hun aansprakelijkheid indien zij hun beroepsgeheim zouden schenden. Velen
wistenuiteraarddatzegebondenwarendoorhetberoepsgeheimmaardespecifiekeafbakeningvan
het begrip was voor velen onbekend terrein. Niemand wist bijvoorbeeld dat ze op verschillende
manierenaansprakelijkkondenwordengesteldbijeenschendingenwistenookniethelemaalwat
nuprecieseninwelkeomstandighedeneenschendingopleverde.
461. Dan isernogdevraagnaardewerkbaarheidvanhetberoepsgeheim ineen team. Indeze
masterproefwerddeleervanhetgedeeldenhetgezamenlijkberoepsgeheimnaarvorengeschoven
als werkbare oplossing voor het samenwerkenmet andere hulpverleners, al dan niet binnen een
team. Op zich vind ik dit een goede toepassing om de problemen die rijzen in dat verband te
legitimeren.Maarwatals je tijdensdepauze iets verteldovereencliënt tegeneencollega?Strikt
genomenvaltditnietonderdeleervanhetgedeeldberoepsgeheimwantdezeisnietbetrokenbijde
562J.PUT,Werkenmetgezondheidsgegevensindeintegralejeugdhulp.,Leuven,Instituutvoorsociaalrecht,31maart2007,http://www.law.kuleuven.be/isr/onderzoek/onlinerapportenbijlagen/Werken%20met%20gezondheidsgegevens%20in%20de%20integrale%20jeugdhulp.pdf,[10mei2009].
150
concretehulpverlening.Ofsterker,watalsjeeenemotioneelgeladenbegeleidingofsituatieachter
derughebt,en jevertelthierover ’savondsaan jepartner.Ookditkanwordengekwalificeerdals
eenschendingvanhetberoepsgeheim.Maarishetnieteigenaandemensdatiedereennoodheeft
aaneensoortvan‘ventilatie’overdeervaren(somszware)problematiekenophetwerk?Ishetwel
realistisch enmenselijk om aan een beroepsbeoefenaar te vragen om steeds en ten allen tijde te
zwijgen,ookalsdeinnerlijkerustophetspelstaat?Degansehulpverleningdraaitalshetwarerond
het ventileren van problemen om innerlijke en psychische rust te krijgen voor cliënten. Hebben
hulpverleners hier dan ook geen recht op zonder strafrechtelijk aansprakelijk gesteld te worden?
Uiteraard ga ik hier nuwat extreem inmijn redeneringmaar strikt theoretisch behoort dit tot de
mogelijkheden.
462. Of sterker nog, in de masterproef werd besproken wat je juridisch moet doen indien
bijvoorbeeldoudersominformatievragenomtrenthunzoon/dochter.Hetiszeerduidelijk,wettelijk
gezien,dat jenietsmagzeggen,maar isdit inpraktijkookaltijdevenmakkelijk?Stel, jewordtals
CLB‐begeleideraangesprokendooreenbezorgdemoederdiewelweetdater ietsscheeltmethaar
zoonmaarhetprobleemnietkanthuisplaatsen.Ze isradeloosenkomt jegeëmotioneerdomraad
vragen. Ishetdanalsmenszomakkelijkomgewoon‘neen’tezeggenenvervolgenseenouderdie
enkel het beste voor heeft met haar kind droogweg af te wimpelen? Uiteraard moet de
beroepsbeoefenaarhierzwijgenmaarikwilmaaraantonendatinemotionelesituatiesindepraktijk,
het juridischesomsopdeachtergrondverdwijnten jesteedsalsberoepsbeoefenaarmoetstreven
naar correcte enmenselijke oplossingenwil je een begeleiding laten slagen. Een verkeerde en te
starrehoudingkanaanleidinggeventoteenbreukindevertrouwensrelatiemetdemoeder,dieop
haarbeurthaarzoonerkanvanweerhoudenomdebegeleidingverdertezetten.
463. Verder wil ik ook nog de precaire situatie hekelen waarin een beroepsbeoefenaar zich
bevindt. Ze is precair om twee redenen. Eerst en vooral is de beroepsbeoefenaar, ondanks de
wettelijkeregelingendeoplossingenuitderechtspraak,mijnsinziensnogsteedsopzichzelfenzijn
discretionairekeuzeaangewezenomteoordelenofhijaldanniet geheimenprijsgeeft.Hijzalzelf
steedsdeafwegingmoetenmakenofhijaldannietzijngeheimhoudingsplichtzalopheffenenzoniet
hetzijalleofhetzijgedeeltelijkeinformatiezalprijsgeven.Hierzijnechterrisico’saanverbondendie
nietaltijdgekendzijn.Eenwettelijke‘toelating’totopheffingvanzijnberoepsgeheimisdaaromgeen
vrijgeleide dat de persoon niet zal worden gesanctioneerd. Een tuchtrechtelijk college kan steeds
achteraf totbestraffingovergaan indienzijvindendattenonrechtedegeheimhoudingsplichtwerd
doorbroken.Anderzijdskaneenrechter,indiendeberoepsbeoefenaarbeslistvanterzittinggebruik
temakenvanzijnzwijgplicht,achteraf toetstenofhijditwel rechtmatigdoetennietvanzijndoel
151
afwendt.Indienderechtervanoordeelisdatditgevalis, isdeberoepsbeoefenaaropnieuwalshet
warehet‘slachtoffer’.Zoalseerderalgezegdishetdeindividuelekeuzevandeberoepsbeoefenaar
maar als andere personen achteraf deze keuze kunnen toetsen en dit doen aan de hand van hun
eigenreferentiekader(endusookanderewaardenennormenhebben),danbestaatweldegelijkde
mogelijkheiddatdezetoteenandereopiniekomenwatnefast isvoordeaansprakelijkheidvande
beroepsbeoefenaar. Dit brengt hem dus in een zeer onzekere situatie waar een duidelijke en
rechtlijnige afbakening ver zoek is.De vraagblijft natuurlijk hoeeen rechter kanoordelendathet
beroepsgeheim ten onrechte werd ingeroepen en dus van zijn doel werd afgewend! Hoe kan de
rechter dit toetsten als hij niet weet wat wordt verzwegen? Betekent dit dan geen zuiver
theoretischemogelijkheiddieindepraktijknietkanwordengehanteerd?
464. Een ander punt is hoe de schade bij de schending van het beroepsgeheim moet worden
begroot. Dit is een zeer moeilijke afweging. Een bepaald gegeven zal voor de één meer impact
hebben en bijgevolg een grotere morele schade veroorzaken dan bij een ander persoon in een
soortgelijkesituatie.Iniedergevalwerdin2004563doordecorrectionelerechtbankvanAntwerpen
geoordeeld dat de schadevergoeding van de schending van het beroepsgeheim door een arts
symbolischdiendetewordenbepaaldaangezienhetenormmoeilijkisomdeschadeinconcretote
begroten. De arts werd dan ook slechts veroordeeld tot het betalen van 1 euro morele
schadevergoeding.Ishetsopdanweldekoolwaard?
465. In de praktijk zijn sowieso al bijna geen voorbeelden te vinden van strafrechtelijke
veroordelingenvanhulpverlenersdiehunberoepsgeheimhebbengeschonden.Alderechtspraakdie
kanwordengevondensitueertzichbinnendegezondheidszorg,metnamedeaansprakelijkheidvan
de arts. Het lijkt erop dat mensen sneller de toegang tot het recht vinden wanneer hun arts
geheimen prijsgeeft, danwanneer een hulpverlener dit doet. De vraag ‘waarom’ is natuurlijk niet
eenduidigtebeantwoordenenisopzichalstoftoteennieuwemasterproef.Hetisiniedergevaleen
duidelijkevaststelling.
466. Eenanderebedenkingdieikmijmaakmetbetrekkingtotdehulpverleningspecifiekisofer
geen nood is aan een specifieke beroepsgroep (in vergelijkingmet deOrde derGeneesheren) die
effectiefadvieskanverlenenaanzijnledenenookeventueelrichtlijnenkanuitvaardigen,uiteraard
metdemogelijkheidomnadienooktuchtstraffenopteleggen.Erzijnwelveeldeontologischeregels
en codesopgesteldper sectormaar ikheb toch vragenbij deafdwingbaarheidhiervan.Wie geeft
raadindienerzichpraktischeproblemenstellenofonduidelijkhedenmetbetrekkingtotdezecodes?
Een overkoepelende beroepsgroep zou mijns inziens een werkbare oplossing kunnen zijn. Deze563Corr.Antwerpen(8ek.)22oktober2004,T.Gez.2004‐05,afl.2,136,nootBALTHAZAR,T.
152
zoudendanookdoorrechtbankenkunnenwordengeconsulteerdindieneenrechtermoetoordelen
overeengeschilmetbetrekkingtotdeschendingvanhetberoepsgeheimenkunnendefeitelijke(en
vaakmoeilijke)situatiewaarinhulpverlenerszichsomsbevinden,helpenkaderen.
467. Ik wil besluiten met te stellen dat een wettelijke bepaling die de bestaande rechtspraak
bundelteengoedeenmeerwerkbareevolutiezoubetekenen.Indieneenbepalingduidelijkaangeeft
wat de mogelijkheden zijn om het beroepsgeheim te doorbreken, wat de eventueel mogelijke
aansprakelijkheidisdieerkanoptredenenbovendienooknogeenszegtwatdesanctiezalzijnvoor
hetbewijs,zouditeengoedinstrumentkunnenbetekenenvoordepraktijk.Ikpleiterdanookvoor
ommeerwettelijkeverankeringtehebbenvandebestaanderechtspraak,alshetwareinnavolging
van wat in artikel 1728 Ger.W.564 werd gedaan. Ook al heeft de rechtsleer sluitende theorieën
ontwikkeld over de gedane rechtspraak die tot werkbare resultaten heeft geleid, zou het mijns
inzienseenduidelijkerebasisvormenvoordepraktijkenzouhetanderzijdsooktoelatenintespelen
op de nieuwe evoluties binnen het contentieux van de privacy. Zo voorkom je problemen zoals
recent is gebeurddoordeAntigoon‐rechtspraakwaar eenuitspraak vanhetHof vanCassatiemet
éénarresteengansetheorieopdehellingzetteenlagererechterscreatiefmoestenomspringenmet
hetrechtomtotbillijkeenwerkbareoplossingentekomen.
564Supranr.445blz144.
153
Bibliografie
Wetgeving
Richtlijn 95/46 van 24 oktober 1995 betreffende de bescherming van natuurlijke personen in
verband met de verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrije verkeer van die
gegevens.
Richtlijn 97/7 van 20 mei 1997 betreffende de bescherming van de consument bij op afstand
geslotenovereenkomsten.
Beschikking520/2000/EGvandeCommissievan26juli2000overeenkomstigrichtlijn95/46/EGvan
hetEuropeesParlementendeRaad,betreffendedegepastheidvandebescherminggebodendoor
de Veiligehavenbeginselen en de daarmee verband houdende Vaak gestelde vragen die door het
ministerievanHandelvandeVerenigdeStatenzijngepubliceerd(PbEG215van28augustus2008.)
Wetvan8april1965betreffendedejeugdbescherming,hettenlastenemenvanminderjarigendie
eenalsmisdrijfomschreven feithebbengepleegdenhetherstel vandedoordit feit veroorzaakte
schade,B.S.15april1965.
Wetvan15januari1990houdendeoprichtingenorganisatievaneenKruispuntbankvandesociale
zekerheid,B.S.22februari1990.
Wetvan8december1992totbeschermingvandepersoonlijkelevenssfeer,B.S.18maart1993.
Wet11april1994betreffendedeopenbaarheidvanbestuur,B.S.30juni1994.
Wetvan13april1995betreffendedegezamenlijkeuitoefeningvanhetouderlijkgezag,B.S.24mei
1995.
Wetvan11december1998totomzettingRichtlijnnummer95/46van24oktober1995betreffende
debeschermingvannatuurlijkepersoneninverbandmetdeverwerkingvanpersoonsgegevens,B.S.
3februari1999.
Wet4mei1999totinvoeringvandestrafrechtelijkeverantwoordelijkheidvanrechtspersonen,B.S.
22juni1999.
Wetvan28november2000betreffendedestrafrechtelijkebeschermingvanminderjarigen,B.S.17
maart2001.
154
Wetvan22augustus2002betreffendederechtenvandepatiënt,B.S.26september2002.
Wet van10 februari 2003betreffendedeaansprakelijkheid vanen voorpersoneelsleden indienst
vanopenbarerechtspersonen,B.S.27februari2003.
Wetvan3juli2005betreffendederechtenvanvrijwilligers,B.S.29augustus2005.
Wet van 21 augustus 2008 houdende oprichting en organisatie van het eHealth‐platform,B.S. 13
oktober2008.
Decreet van 27 maart 1991 betreffende de rechtspositie van sommige personeelsleden van het
gesubsidieerdonderwijsendegesubsidieerdecentravoorleerlingenbegeleiding,B.S.25mei1991.
Decreet van 27 maart 1991 betreffende de rechtspositie van bepaalde personeelsleden van het
Gemeenschapsonderwijs,B.S.25mei1991.
Decreetvan5april1995betreffendedeprofylaxevanbesmettelijkeziekten,B.S.19juli1995.
Decreetvan19december1997betreffendehetAlgemeenwelzijnswerk,B.S.17februari1998.
Decreetvan1december1998betreffendedecentravoorleerlingenbegeleiding,B.S.10april1999.
Decreetvan18mei1999betreffendedegeestelijkegezondheidszorg,B.S.17juni1999.
Decreetvan7mei2004betreffendederechtspositievandeminderjarigeindeintegralejeugdhulp,
B.S.11oktober2004.
Decreetvan7maart2008inzakedebijzonderejeugdbijstand,B.S.15april2008.
Koninklijk Besluit nr. 79 van 10 november 1967 betreffende de Orde der geneesheren, B.S. 14
november1967.
KoninklijkBesluitvan6februari1970totregelingvandeorganisatieendewerkingderradenvande
OrdederGeneesheren,B.S.14februari1970.
KoninklijkBesluitvan3mei1999betreffendehetalgemeenmedischdossier,B.S.17juli1999.
Koninklijk Besluit van 3 mei 1999 houdende bepalingen van de algemene minimumvoorwaarden
waarvanhetmedischdossier,bedoeldinartikel15vandewetopdeziekenhuizen,gecoördineerdop
7augustus1987,moetvoldoen,B.S.30juli1999.
155
Koninklijk Besluit van 13 februari 2001 ter uitvoering van de wet van 8 december 1992 tot
bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte van verwerking van persoonsgegevens,
B.S.13maart2001.
Besluit vandeVlaamse regering van19april 1995 totuitvoering vanhetdecreet van5april 1995
betreffendedeprofylaxevanbesmettelijkziekten,B.S.14juli1995.
Besluit van de Vlaamse Regering betreffende het multidisciplinair dossier in centra voor
leerlingbegeleiding,B.S.17november2008.
BesluitvandeVlaamseRegeringvan8december1998betreffendedeorganisatieendewerkingvan
decomitésvoorbijzonderejeugdzorg,B.S.27maart1999.
VerslagnamensdeCommissievoordeJustitie,Parl.St.Senaat1999‐2000,nr.280/5,27en110.
Wetsontwerpvan20mei1998totomzettingvandeRichtlijn95/46/EGvan24oktober1995vanhet
Europees Parlement en deRaadbetreffendede bescherming van natuurlijke personen in verband
metdeverwerkingvanpersoonsgegevensenbetreffendehetvrijverkeervandiegegevens,Parl.St.
Kamer1997‐98,nr.1566/1,12.
Wetsontwerpbetreffendedestrafrechtelijkebeschermingvanminderjarigen,Parl.St.Senaat1999‐
2000,280/2,2.
Wetsontwerp houdende oprichting en organisatie van het eHealth‐platfom, Parl. St. Kamer 2008,
51/1257.
M.v.T.,Parl.St.Kamer2001‐02,1642/001,34.
VerslagParl.St.Kamer2004‐05,nr.0455/008,68
Rechtspraak
Cass.20februari1905,Pas.1905,I,141.
Cass.23juni1958,Pas.1958,I,1180.
Gent24juni1963,R.W.1963‐64,1128.
Cass.14juni1965,Pas.1965,I,1102.;Cass.29mei1986,A.C.1985‐86,1329,J.T.1987,331.
156
Cass.26september1966,Arr.Cass.1967,95.
Brussel8maart1972,Pas.1972,II,105.
Cass.7december1973,Arr.Cass.1974,395;R.W.1973‐74,1597,nootHERBOTS,J.;J.T.1974,443;
Pas.1974,I,376.
Corr.Charleroi,27juni1974,J.T.,1975,28.
K.I.Gent,5december1974,J.T.,1975,262.
Cass.12april1976,Rev.dr.pén.Crim.,1976‐77,917‐119.
Cass.16mei1977,Pas.1977,I,947.
Cass.16mei1977,Arr.Cass.1977,949.
Cass.16mei1977,R.W.1977‐78,2587.
Cass.30oktober1978,R.W.1978‐1979,2232.
Cass.30oktober1978,Arr.Cass.1978‐79,235.
Hof Mensenrechten 23 juni 1981 (Le Compte, Van Leuven en De Meyer),J.T. 1981, 625, noot
LAMBERT,P.;Publ.Eur.CourtH.R.1981,SerieA,nr.43;Vl.T.Gez.1981‐82,24.
Cass.7oktober1981,Arr.Cass.1981‐82,200.
Cass.13mei1982,Arr.Cass.,1981‐82,1134,Pas.,1982,I,1056.
Cass. 3 november 1983,Arr. Cass. 1983‐84, 257;Bull. 1984, 236;Pas. 1984, I, 236;R.W. 1983‐84,
1978.
Gent21juni1984,Vl.T.Gez.1984‐85,455.
Cass.5februari1985,Arr.Cass.1985,760.
Cass.14oktober1985,Arr.Cass.1985‐86,179;Bull.1986,155.
Pol.Luik16oktober1985,J.L.1985,594.
Cass.29mei1986,Arr.Cass.1985‐1986,1329‐1330.
Luik(K.I.)22januari1987,J.L.1985,661metnootF.P.
157
Corr.Brussel9april1987,J.T.1987,539,nootLAMBERT,P.
Cass.9februari1988,Arr.Cass.1987‐88,720.
Brussel20december1988,R.W.1988‐1989,1332.
Cass.21juni1988,Arr.Cass.1987‐88,1378.
Cass.21juni1988,Bull.1988,1272.
Gent14november1988,T.G.R.1988,168,noot;,Vl.T.Gez.1988‐89,245,nootVANLIL,M.
Brussel17mei1989,J.T.1989,583.
Brussel18oktober1989,DeVerz.1990,177,nootBRASSEUR.
Cass.4maart1991,Arr.Cass.1990‐91,706;Bull.1991,628;J.T.1992(verkort),276.
Cass. 22 maart 1990,Arr. Cass. 1989‐90, 946; Bull. 1990, 848; Pas. 1990, I, 848; R.W. 1990‐91
(verkort),28.
Cass.29oktober1991,Arr.Cass.1991‐92,197.
Cass.29oktober1991,Pas.1992,I,162.
R.v.St.27november1992,nr.41.211,R.A.C.E.1992
Cass.16december1992,Arr.Cass.,1991‐92,1445.
Cass.22september1993,Arr.Cass.1993,734.
Antwerpen25november1993,R.W.1994‐95,25.
Cass.9december1994,Arr.Cass.,1994,1096;Pas.,1994,I,1085.
Rb.Luik2mei1994,J.T.1995,85.
H.v.J. zaak nr. C‐404/92 P, 5 oktober 1994 (X t. Commissie), JaarboekMensenrechten 1994, 1995,
257,nootJ.TERHEERDT.
Brussel12januari1995,T.Gez.1995‐96,219.
Antwerpen25november1995,R.W.1994‐95,25.
Antwerpen25november1995,J.Dr.Jeun.1994,afl.139,36.
158
HofMensenrechten25februari1997(Z.t.Finland),JaarboekMensenrechten1996‐97(verkort),297,
nootDUMORTIER,J.;NJB(Ned.)1997,1722.
ArbhBergen28maart1997,Inf.R.I.Z.I.V.1997,492,noot.
Antwerpen14oktober1997,R.W.1998‐99,194‐195metnootA.VANDEPLAS.
Corr.Brussel20februari1998,J.T.1998,361,nootLAMBERT,P.
Cass.3september1998,Arr.Cass.1998,847;Bull.1998,910.
Brussel9juni1999,T.Verz.1999(verkort),655,nootPIRE,A.
K.I.Bergen15juni1999,Rev.dr.pén.2000,742.
Antwerpen(8eKamer)14juni2001,T.Gez.2004‐05,afl.2,128,nootBALTHAZAR,T.
Cass.21juni2001,Arr.Cass.2001,afl.7,1265;Pas.2001,afl.7‐8,1218;R.W.2001‐02,814.
Cass.7maart2002,T.Gez.2002‐03,85nootW.DIJKHOFFZ.
Cass. 1 oktober 2002, T.Gez. 2004‐05, 131; R.A.B.G. 2003, 798, noot DELBROUCK, L., “Ook een
advocaatkanzichvergissen”.
Cass.14oktober2003,Arr.Cass.2003,afl.10,1862;Juristenkrant2003,afl.79,4.
K.I.Luik26oktober2004,Journ.Proc.2004,afl.479,19nootS.D’ORAZIO.
K.I.gent8mei2003,T.Strafr.2005,afl.4,307,nootHUYBRECHTS,L.
Cass.9mei2003,T.Gez.2003‐04,afl.3,194.
H.V.J.6november2003,Lindqsvit,C‐101/01,r.o.50‐51.
Corr.Rb.Hasselt(18eK),22oktober2004,Limb.Rechtsl.,2005,139‐142,nootJ.KERKHOFS.
Corr.Rb.Hasselt(18eK),22oktober2004,R.W.2005‐2006,34‐36,nootM.VANDERSTRAETEN.
Antwerpen(1eK.)7mei2007,T.Verz.2008,afl.2.193.
K.I.Luik10december2007,J.L.M.B.,2008,afl.32,1419.
Corr.Luik(13ek.)3maart2008,J.L.M.B.2008,afl.32,1434.
159
HofMensenrechten (Grote Kamer) nr. 30562/04, 30566/04, 4 december 2008 (Marper / Verenigd
Koninkrijk),T.Strafr.2009(weergaveDEHERT,P.,HOEFMANS,A.,VANDROMME,S.),afl.1,39.
Rechtsleer
Boeken
Arnou, L., “Strafrecht en strafprocesrecht 2005‐2006 (Gandaius PUC Delva).”, Mechelen, Kluwer,
2006,653.
BAETEMAN,G.,Debeschermingvanhetprivé‐leventenaanzienvandegegevensverwerking:eerste
praktische commentaar op de wet van 8 december 1992 tot bescherming van de persoonlijke
levenssfeertenopzichtevandeverwerkingvanpersoonsgegevens.,Antwerpen,Kluwer,1993,169.
BALTHAZAR,T.,Aansprakelijkheidsrecht,Antwerpen,Maklu,2004,334.
BERKVENS,J.M.A.,Privacyreguleringintheorieenpraktijk.,Deventer,Kluwer,2007,288.
BOCKEN,H. (ed.),Denieuwewetopdeaansprakelijkheidvanenvoorambtenaren:dewetvan10
februari2003.,Mechelen,Kluwer,2004,193.
BRINKMAN, F.,Denken over je vak: deugden als handreiking voor sociaal werkers., Utrecht, Bohn
StafleuvanLoghum,2005,238.
BROECKX,K.,Gandaiusactueel3:Beslagrecht‐aansprakelijkheid.,Kluwer,1998,145.
CALLENS, S., Goed geregeld? Het gebruik van medische gegevens voor onderzoek., Antwerpen,
Maklu,1995,538.
CALLENS,S.enPEERS,J.,Organisatievandegezondheidszorg.,Antwerpen,Intersentia,2003,254.
CASSELMAN, J., Hulpverlening onder druk. Gerechtscliënten in de geestelijke gezondheidszorg,
Diegem,Kluwer,2002,126.
DEBOT,D.,PrakijkgidsV.Z.W.:Deverwerkingvanpersoonsgegevens.,Diegem,KLuwer,2002,163.
DEBOT,D.,Verwerkingvanpersoonsgegevens,Antwerpen,Kluwer,2001,403.
DEBUSSCHER,M.,DEGROOTE,B.enDEPuydt,J.,e.a.,Kanditnog?:LiberAmicorumRogerdeCorte.,
Mechelen,Kluwer,2007,282.
160
DEGROOT,E.,DeOrdevanGeneesheren:eenvoorsteltothervorming.,Brussel,VUBpress,1998,198.
DEHERT,M.(ed.),Naareengeestelijkgezondesamenleving,Diegem,Kluwer,2000,704.
DESMET,B.,Jeugdbeschermingsrechtinkortbestek.,Antwerpen,Intersentia,2005,435.
FRANKEN,H.,e.a.,Rechtencomputer.,Deventer,Kluwer,2004,702.
GODDERIS, J., Eed van Hippokrates: Historische beschouwingen inzake de opdracht en de
begrenzingenvanhetmedischhandelen.,Antwerpen/Apeldoorn,Garant,2005,134.
HUTSCHEMAEKERS, G., Onder professionals. Hulpverleners en cliënten in de geestelijke
gezondheidszorg.,Boom,2001,11.
HUTSEBAUT,A.(ed.),Overhandigenmedischegegevens,Gent,AcademiaPress,2004,209.
LAMBERT,P.,Lesecretprofessional.,Brussel,Nemesis,2005,369.
LEFBVRE, D., Jaarboek tendensen in de social‐profitsector 2003‐2004: verleg uw grenzen., 2003,
Mechelen,Kluwer,314.
LEMMENS,P.,UitdagingendoorenvoorhetE.V.R.M.,Diegem,Kluwer,2005,233.
MOUTON,B.,Hetvrijwilligersstatuut.,Edipro,74.
NABBEN P.F.P en VAN DE LUYTGAARDEN, H.J.L.M., De ultieme vrijheid. Een rechtstheoretische
analysevanhetrechtopprivacy.,Utrecht,Kluwer,1996,134.
NIEUWENHUIS, J.H.,Onrechtmatige daden: buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht in Europees
perspectief.,Deventer,Kluwer,2003,103.
NIEUWENHUIS, A.J., Tussen privacy en persoonlijkheidsrecht: een grondrechtelijk en
rechtsvergelijkendonderzoek.,Nijmegen,Arsaequilibri,2001,232.
NYS, H. en VINCK, I., Nieuwe wetgeving inzake patiëntenrechten: gecoördineerde teksten en
uittrekselsuitdeparlementairewerkzaamheden.,Mechelen,Kluwer,2003,210.
NYS,H.,Geneeskunde,rechtenmedischhandelen.,Brussel,Story‐Scienta,1991,577.
DUJARDIN,J.,POUILLET,Y.enVUYE,H.(ed.),LiberamicorumJeanduJardin,Deurne,Kluwer,2001,
529.
161
PUT, J., Praktijkhandboek sociale zekerheid 2007: voor de ondernemingen en de sociale adviseur.,
Mechelen,Kluwer,2007,1066.
SCHELLAERT,R.,“Beroepsgeheim.”,onuitgegevencursusdeontologieHogeschoolGentdepartement
sociaal‐agogischwerk,2008,18.
SPROET, M. e.a., Goed gezin(d): klinische gezinsbehandeling in verslavingszorg en ggz., Leuven,
Garant,2003,363.
TEN HAVE, H.A.M.J., TER MEULEN, R.H.J. en VAN LEEUWEN, E.,Medische ethiek., Houten, Bohn
StafleuVanLoghum,2003,367.
TER HEERDT, J.,Het experiment beproefd: een juridische analyse vanmedische experimentenmet
mensen.,Antwerpen,Maklu,2000,723.
TERSTEGGE, J., De nieuwe Wet bescherming persoonsgegevens: Handleiding voor de praktijk.,
Diegem,Kluwer,2000,86.
VAN BUGGENHOUT, B., Sociale bescherming op nieuwe paden: Liber Mémorialis Béatrice Van
Buggenhout.,Leuven,UniversityPress,2003,778.
VANDELANOTTE,J.enHAECK,Y.,HandboekEVRM.Deel2:Artikelsgewijzecommentaar.,Antwerpen,
Intersentia,2004,1066.
VAN DEN WYNGAERT, C. en VANDROMME, L., Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal
strafrecht.,Antwerpen,Maklu,2006,1314.
VANDERSTRAETE,I.enPUT,J.,Beroepsgeheimenhulpverlening.,Brugge,DieKeure,2005,267.
VANSWEEVELT, De civielrechtelijke aansprakelijkheid van de geneesheer en het ziekenhuis.,
Antwerpen,Maklu,1997,960.
VANSWEEVELT, T.,Rechtspraak‐ enwetgevingsbundel gezondheidsrecht., Recht en gezondheid nr.
20,Mechelen,Kluwer,2007,910.
VERBRUGGEN,A.,Dezielvandestiel.Maatschappelijkassistentenenhunberoep:bouwstenenvoor
eengedeeldverhaal.,Gent,AcademiaPress,2007,125.
VERBRUGGEN, F. enVERSTRAETEN,R.,Strafrecht en strafprocesrecht voorbachelors., Antwerpen,
Maklu,2007,277.
VERMEULEN,G.(red.),Privacyenstrafrecht,Antwerpen,Maklu,2007,627.
162
VERMEULEN, G. (red.), Strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, Antwerpen, Maklu, 2001,
699.
VERSTRAETEN,R.,Handboekstrafvordering.,Antwerpen,Maklu,2007,1193.
VLAEMINCK, H., MALFLIET, W. en SAELENS, S., Social casework in de 21e eeuw: een praktisch
handboek voor kwaliteitsvol hulpverlenen van maatschappelijk werkers., Mechelen, Kluwer, 2002,
254.
X., “VanDale verklarendwoordenboekNederlands”,Antwerpen/Utrecht, VanDale Lexicografiebv,
2003,297.
Tijdschriften
ADRIAENS, D., “Enkele beschouwingen over het beroepsgeheim in de sociale sector”, O.C.M.W.‐
Visies1999,afl.2,29‐44.
ALLEMEERSCH, B., “Het toepassingsgebied van art. 458 Strafwetboek. Over het succes van het
beroepsgeheimenhetgeheimvandatsucces.”,R.W.2003‐2004,1‐19.
BALLEGEER,F.,“Mageenziekenfondsdegezondheidsgegevensdiehetverwerktzomaargebruiken
voorgerichteinformatieveledencommunicatie?”,T.Gez.2003‐04,afl.5,292‐302..
BALTHAZAR,T.,“Hetgedeeldberoepsgeheimisgeenuitgesmeerdberoepsgeheim”,T.Gez.2004‐05,
139‐146.
BLANPAIN,R.,“Juridischeaspectenvanhetmedischberoepsgeheim.”,R.W.1965‐1966,274‐294.
BLOCKX,F.,“Hetmedischberoepsgeheim.Overzichtvanderechtspraak(1985‐2002).”,T.Gez.2004‐
05,afl.1,2‐19.
BOCKEN, H., “Samenloop contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid: verfijners,
verdwijnersenhetarrestvanhetHofvanCassatievan29september2006.”,N.J.W.,2007,722‐731.
CALLENS,S.,enCIERKENS,K.,“Juridischeaspectenvane‐healthinEuropa.”,T.Gez.2007‐08,344.
CALLENS,S.,“OmtrentheteHealth‐platformenhetrechtopprivacyvandepatiënt.”,T.Gez.2008‐
2009,186.
163
DE BOT, D., “De gevolgen van de wet van 11 december 1998 voor de verwerking van
persoonsgegevensinhetalgemeenenvoorhetnotariaat inhetbijzonder.”,Not.Fisc.M.2000,35‐
51.
DEPOOTER,P.,“Secretprofessioneletsecretdelaconfession”,J.T.2002,201‐206.
DE SOUTER, V., “Het beroepsgeheim en de invoering van een spreekrecht door de wet van 28
november2000betreffendedestrafrechtelijkebeschermingvanminderjarigen.Eennadereanalyse
vanhetartikel458bisvanhetStrafwetboek.”,T.J.K.2001,184‐192.
DIJKHOFFZ, W., “Rol van medische getuigschriften in de functionele opvatting van het
beroepsgeheim.”,T.Gez.2002‐03,87‐98.
FRERIKS, D., “De aangifte van misdrijven en het medisch beroepsgeheim”, (noot onder Cass. 16
december1992),T.Gez.1996‐97,26‐28.
HUTSEBAUT,F.,“Hetambtsgeheim,beroepsgeheimendemeldingsplichtvanpersoneelsledeninhet
onderwijs.”,T.O.R.B.1999‐2000,49‐54.
HUYBRECHTS,L.,“Beroepsgeheimindesfeervandeonderneming.”,T.Strafr.2004,86‐112.
JAMOULLE,P.enMEERSMEMAN,C.,“Lestravauxenatelier.”,J.D.J.1999,nr.189,27‐32.
KERKHOFS, J., “Het (beroeps)geheim van het gerechtelijk onderzoek over ‘wetens en willens’ bij
politieambtenarenentolken.”,Limb.Rechtsl.2005,139‐142.
KERKHOFS, J., “Het beroepsgeheim van paramedici, verpleegkundigen en personeelsleden van
OCMW’s:eenpadindemandvanhetgerechtelijkonderzoek?”,Limb.Rechtsl.2002,192‐204.
LYBAERT,D.,“Beroepsgeheimvandehulpverlener inrelatietotdepolitiediensten.”,R.W.1996‐97,
969‐974.
MAES,K.,“Rechtuithetveld:Art.458Sw.inzakeberoepsgeheim”,T.J.K.2006,afl.2,167‐168.
MARCHANDISE,T.,“Regardssurlacomplexitéautourdusecret.”,J.D.J.1999,nr.189,14‐17.
MOREAU,T.,“Balisespourdescontoursjuridiquesincertains.”,J.D.J.1999,nr.189,8‐13.
ROBBEN, F., “De gevolgen van de Wet Verwerking Persoonsgegevens voor de sector van de
gezondheidszorg.”,T.Gez.2006,251‐277.
164
ROBBEN, F. enMAES, P., “DeKruispuntbank vande Sociale Zekerheid anno2004.”,B.T.S.Z., 2004,
145‐174.
STEVENS,J.,“Hetberoepsgeheimvandeadvocaatendatvandegeneesheer.”,T.Gez.2002‐03,2‐11.
STEVENS,L.,“Artsslachtofferpartnergeweldmaggerechtinformeren”,Juristenkrant2004,nr.89,9.
THIRY, Y., “Problematiek van het beroepsgeheim. Tuchtrecht Orde der geneesheren”. Vl. T. Gez.
1986‐87,323‐329.
VANEECKHOUTTE,W.,“Deverwerkingvanpersoonsgegevens:achtergrondenkrachtlijnen.”,B.T.S.Z.
1993,197‐205.
VANDENDRIESSCHE, J., “De verwerking van persoonsgegevens voor historische, statistische en
wetenschappelijkedoeleinden.”,T.B.B.R.2006,afl.9,534‐543.
VAN DER STRAETE, I. en PUT, J., “Belangenconflicten tussen kinderen en ouders in het
jeugdbeschermingsrecht. Het moeizame evenwicht tussen ouderlijk gezag en de zelfstandige
uitoefeningvanhetrechtopprivé‐leven”,T.J.K.2002,159‐172.
VANDERSTRAETE, I.,PUT, J.enLENAERTS,E.,“Hetbeschikkingsrechtoverhetberoepsgeheim.De
hulpverlenerwikt,decliëntbeschikt.”,T.P.R.2003,1093‐1131.
VANDERSTRAETE, I.enPUT, J., “Hetspanningsveld tussenkindermishandelingenberoepsgeheim.
WetgevendeinitiatieveninBelgiëenNederland”,T.Gez.2001‐02,70‐85.
VANDER STRAETE, I. en PUT, J., “Het gedeeld en het gezamenlijk beroepsgeheim.Halve smart of
dubbelleed?”,R.W.2004‐05,41‐59.
VANNESTE,F.,“Kanhetberoepsgeheimabsoluutgenoemdworden?”,R.W.1977‐1978,1282‐1304.
VERMEIREN,R.,“Hetmoeilijkeonderscheidtussenhulpweigerenendesouvereinebeslissingvande
artsomaldanniet tehandelen”, (nootonderAntwerpen30september1997),T.Gez.1999‐2000,
214‐220.
Internet
BELGISCHEFEDERATIEVANPSYCHOLOGEN,“BijlagebijdeDeontologischeCodevoorpsychologen.”,
te raadplegen via http://www.bfp‐fbp.be/index.php?hid=13&sid=41&bid=75&language=NL, [16
februari2009].
165
BOEDTS, M., “Strafbare handelingen: begeleiding en sancties.”, Verslag van de ICOR‐studiedag.
1998, 44 te raadplegen via http://www.caleidoscoop.be/inhouden/inhouden10/art10_4_44.html,
[13maart08].
COMMISSIE VOOR DE BESCHERMING VAN DE PERSOONLIJKE LEVENSSFEER,
http://www.privacycommission.be/nl/sectoral_committees/social_security/competences/, [14 april
2009]
COMMISSIEVANDEBESCHERMINGVANDEPERSOONLIJKELEVENSSFEER,Adviesopverzoekvande
Minister van Sociale Zaken en Volkgsgezondheid en de Minister van Ambtenarenzaken en
Overheidsbedrijvenmetbetrekkingtoteenontwerpvanwethoudendeoprichtingenorganisatievan
het eHealth‐platform commissie., nr. 14/2008, 2 april 2008, 26 te raadplegen op
http://www.privacycommission.be/nl/docs/Commission/2008/advies_14_2008.pdf,[19maart2009].
EUROPESECOMMISSIE,“AcceleratingtheDevelopmentoftheeHealtmarketinEurope.”,Taskforce
report 2007, 13 te raadplegen via
http://ec.europa.eu/information_society/activities/health/docs/publications/lmi‐report‐final‐
2007dec.pdf,[16maart2009].
EUROPESE COMMISSIE EN LIDSTATEN, Ehealth Conference 2007 Declaration, 17 april 2007, 2 te
raadplegen via
http://ec.europa.eu/information_society/activities/health/docs/events/ehealth2007/eh_declaration
20070417_en.pdf,[16maart2009].
GROEP GEGEVENSBESCHERMING ART. 29, “Werkdcoument inzake de verweking van
persoonsgegevensbetreffendedegezondheidinelektronischedossiers(EMD).”,00323/07/NL,27te
raadplegen via http://ec.europa.eu/justice_home/fsj/privacy/docs/wpdocs/2007/wp131_nl.pdf, [17
maart2009].
MALENGREAU, V. “De inbreng van de nieuwe informatie‐ en communicatietechnologieën in het
domein van de gezondheid.”, I.B. 2006, 430 te raadplegen via
http://www.riziv.fgov.be/presentation/nl/publications/news‐bulletin/2006‐4/pdf/part01.pdf, [16
maart2009].
NATIONALERAAD,‘’AdviesvandeNationaleRaadoverhetvoorontwerpvandewetbetreffendede
rechten van de patiënt’’, Tijdschrift van de Nationale Raad nr. 095, 3 te raadplegen via
http://195.234.184.64/web‐Ned/nl/a095/a095001n.htm,[24februari2009].
166
NATIONALE RAAD, “Beroepsgeheim en testamentaire betwistingen.”, te raadplegen via
http://195.234.184.64/web‐Ned/nl/IX01‐bij3_2007.htm,[24februari2009].
NATIONALERAAD, “Informeren vandepatiënt ‐ Therapeutische exceptie ‐ Toestemming voor een
medische tussenkomst’’, Tijdschrift voor de Nationale Raad nr. 107, 3 te raadplegen via
http://195.234.184.64/web‐Ned/nl/a107/a107002n.htm,[24februari2009].
NATIONALERAAD,“Beroepsgeheimenaids,mededelingaanpartner.”Tijdschrift vandeNationale
Raadnr.116,3Teraadplegenviahttp://195.234.184.64/web‐Ned/nl/a116/a116001n.htm,[4maart
2009].
NATIONALE RAAD, “Bloedproef – alcoholintoxicatie”,Tijdschrift van deNationale Raad, Nr. 64 ,29
raadpleegbaarviahttp://195.234.184.64/web‐Ned/nl/a064/a064011n.htm,[5maart2009].
ORDEVANGENEESHEREN,notabetreffendededisciplinairebevoegdhedenvanderadenvandeorde
vangeneesheren.,http://www.ordomedic.be/nl/orde/disciplinaire‐bevoegdheid/,[16april2009].
ORDEDERGENEESHEREN,http://www.ordomedic.be/nl/nationale‐raad/over‐de‐nationale‐raad/,[20
april2009].
PUTJ.enANKAERT,E.,“Adviesberoepsgeheimenambtsgeheim inhetonderwijsendeCLB’s,met
specifieke aandacht voor de vertrouwensleerkracht en de bijstandspersoon.”, te raadplegen op
http://www.ond.vlaanderen.be/clb/thema/Ambtsgeheim_beroepsgeheim/default.htm
J.PUT,Werkenmetgezondheidsgegevens inde integrale jeugdhulp., Leuven, Instituutvoor sociaal
recht, 31 maart 2007,
http://www.law.kuleuven.be/isr/onderzoek/onlinerapportenbijlagen/Werken%20met%20gezondhei
dsgegevens%20in%20de%20integrale%20jeugdhulp.pdf,[10mei2009].
VANRIJEN,A.J.G.,DELINT,M.W.enOTTENS,L.,“Inzichtine‐health.”,Raadvoordevolksgezondheid
enzorg,Zoetermeer,2002,205teraadplegenviahttp://www.rvz.net/data/download/Inzicht_in_e‐
health.pdf,[16maart2009].
VLAAMS PATIENTENFORUM, “Het recht om niet te weten.”, raadpleegbaar via
http://www.vlaamspatientenplatform.be/www/content/view/102/136/,[24februari2009].
WERKGROEP BEROEPSGEHEIM BIJZONDERE JEUGDBIJSTAND ARRONDISSEMENT ANTWERPEN,
MECHELEN, TURNHOUT, “Beroepsgeheim en schuldig verzuim: enkele juridische en praktische
kapstokken.”, te raadplegen via http://www.provant.be/binaries/tekst%20beroepsgeheim_tcm7‐
73551.pdf,[12februari2009].
167
WORLDMEDICALASSOCIATION,Theworldmedicalassociationdeclarationonethicalconsiderations
regardinghealthdatabases,2003,http://www.wma.net/e/policy/d1.htm,[21april2009].
X, “Vragen rond privacy bij eHealth.”, HLN 30 mei 2008, te raadplegen via
http://www.hln.be/hln/nl/958/Multimedia/article/detail/294493/2008/05/30/Vragen‐rond‐privacy‐
bij‐eHealth.dhtml,[16maart2009].
http://wvg.vlaanderen.be/rechtspositie/05‐publicaties/werkmap‐fiche‐beroepsgeheim.pdf, [12
februari2009].
http://193.191.208.6/juris/jurnv.htm,[24februari2009].
https://www.ehealth.fgov.be/nl/page_menu/website/home/platform/organisation/sector.html, [16
maart2009].
https://www.ehealth.fgov.be/nl/homepage/index.html,[18maart2009].
https://www.ehealth.fgov.be/nl/page_menu/website/home/platform/basicservices/coding.html,[18
maart2009].
https://www.ehealth.fgov.be/nl/page_a_t/website/home/platform/faq.html#N1019C, [18 maart
2009].
http://nl.wikipedia.org/wiki/Persoonlijkheidsrechten,[18april2008].
http://nl.wikipedia.org/wiki/Eed_van_Hippocrates#In_Belgi.C3.AB,[21april2009].
www.privacycommission.be
http://www.ond.vlaanderen.be/CLB/documenten/thema/organisatie_clb/TDS‐d‐code‐
BEGRIPPENLIJST.pdf
Diverse
BALTHAZAR,T.,Beroepsgeheimenprivacybescherming(I).,powerpointpresentatie04/12/07,Gent.
DEBEUCKELAERE, W., Wetgeving privacy., studieavond Gandaius permanente vorming, Gent, 6
november2008.
ROBBEN, F., eHealth met respect voor privacy en beroepsgeheim., Powerpointpresentatie, 11
december2008,Vilvoorde.
168
“Het gedeeld beroepsgeheim in de praktijk van de integrale jeugdhulpverlening.” Verslagboek
studie‐ en werkdag, 1 maart 2007, provinciaal administratief centrum in Gent. (methodiek van
cliëntoverlegmetbijhorenddeontologischkader),25.
SCHELPE,A.,Beroepsgeheimenaansprakelijkheid inVroeginterventie.ProvinciaalSteunpuntLokaal
OverlegenVroeginterventie,augustus2008,14.
ROM,M.,ANKAERT,E.,e.a.,Overrisico’senbeperkingen:Juridischonderzoeknaardepositievande
consulentenvandesocialedienstenvandebijzonderejeugdbijstandmetfocusop‘aansprakelijkheid’
en ‘schuldig verzuim’, rapport van een onderzoek in opdracht van hetMinisterie van de Vlaamse
Gemeenschap,Leuven,InstituutvoorSociaalRecht–K.U.Leuven,2006,124.