EXERCITIA
I. Indica la declinación a la que petenecen los siguientes sustantivos y señala su raíz:Carthago Carthaginis; Urbs urbis; Italia Italiae; Templum templi; Cornu cornus; Manus manus; Materies materiei; Mare maris; Amicus amici; Ager agri; Rex regis; Dies diei; tempus temporis; Dens dentis; Puer pueri; Domus, domi; Canis, canis; Consilium, consilii; Via, viae; Magister, magistri;
II. Declina en sg. y pl. INCOLA INCOLAE, PUELLA PUELLAE, COPIA COPIAE
III. Sabiendo que las siguientes palabras son de la 1ª declinación, escribe los casos en los que pueden estar: terris, morarum, prudentiae, vigilia, clementiam, indigenam, hastis, incolarum, ancillas, serva
IV. Declina en sg. y pl.: agnus-i, puer-i, vir viri, templum-i, autumnus-i, oppidum-i, ager agri
V. Sabiendo que las siguientes palabras son de la 2ª declinación, escribe en qué casos pueden estar:belli, gladium, pino, agros, filius, filii, loca, pelago, templis, popule, domus, servorum
VI. Declina concertando: nauta strenuus, amicus fidus, pinus alta, scriba malus, filia optima
VII. Declina en sg. y pl. MILES MILITIS, ORATOR ORATORIS, CONSUL CONSULIS, PATER PATRIS, PRINCEPS PRINCIPIS, HOMO HOMINIS, OPUS OPERIS, RUS RURIS, TEMPUS TEMPORIS,FLUMEN FLUMINIS, ARBOS ARBORIS, GENUS GENERIS
VIII. Sabiendo que las siguientes palabras pertenecen a la 3ª declinación, escribe en qué casos pueden estar: societates, tempus, civitatum, consul, legi, tempora, duce, pedum, plebem, honoribus, mulierum, rex, civitas
IX. Declina en sg. y pl. NAVIS NAVIS, NUBES NUBIS, TURRIS TURRIS, ARX ARCIS, DENS DENTIS, MARE MARIS, VECTIGAL VECTIGALIS
X. Declina en sg. y pl. FACILIS –E, VETUS VETERIS, ATROX ATROCIS, CELER CELERIS CELERE, DISSIMILIS –E
XI. Declina en sg. y pl. los siguientes adjetivos: OMNIS-E, PULCHER-CHRA-CHRUM, HUMILIS-E, SIMPLEX SIMPLICIS, PAUPER PAUPERIS, ACER ACRIS ACRE, VELOX VELOCIS, INGENS INGENTIS, MAXIMUS –A –UM
XII. Indica si la forma del adjetivo es la correcta; si no lo es, escríbela correctamente: MAGNAE PONTES, PULCHRA TEMPLUM, PIGRAS NAUTAS, ALTAE ARBORES, INGENTES MULTITUDINEM, VETUS LOCUS, ACRI PROELIUM, PULCHRUM URBIUM
XIII. Declina en sg. y pl. MANUS MANUS, SENATUS SENATUS, METUS METUS, PASSUS PASSUS, DIES DIEI, CORNU CORNUS, RES REI 2
XIV. Declina en sg. y pl.: FLOS FLORIS, AMICITIA –AE, CARMEN CARMINIS, SOMNUS-I, EQUITATUS –US, USUS-US, DONUM-I, HIEMS HIEMIS, FRATER FRATRIS, DUX DUCIS, MENS MENTIS, LOCUS-I , PRUDENTIA-AE, URBS URBIS, ANIMAL ANIMALIS
XV. Declina concertando: PONS PONTIS (m.) y FIRMUS –A –UM VESTIS VESTIS (f.) y HUMILIS –EEXERCITUS –US (m.) y FEROX FEROCISLACUS –US (m.) y PROXIMUS –A –UM HOSTIS –IS (m.) y POTENS POTENTISACTIO –ONIS (f.) y CELEBER –BRIS –BREANIMAL –ALIS (n.) y FERUS –A –UM RES REI (f.) y PUBLICUS –A –UMMANUS –US (f.) y DEXTER –TRA –TRUM
XVI. Indica si la forma del adjetivo es la correcta; si no lo es, escríbela correctamente: MAGNAE PONTES, PULCHRA TEMPLUM, PIGRAS NAUTAS, ALTAE ARBORES, INGENTES MULTITUDINEM, VETUS LOCUS, ACRI PROELIUM, PULCHRUM URBIUM
XVII. Declina en sg. y pl.: ILLE –A –UD, IDEM EADEM IDEM, HIC HAEC HOC, IPSE –A –UM, IS EA ID, ISTE –A -UD
XVIII. Declina en sg. y pl.: NULLUS –A –UM, QUI QUAE QUOD, SOLUS –A –UM , QUIS QUAE QUID, QUICUMQUE QUAECUMQUE QUIDCUMQUE, TANTUS –A –UM , TOTUS –A –UM , QUIVIS QUAEVIS QUODVIS
XIX. Declina en sg. y pl. los siguientes sustantivos concertándolos con sus correspondientes adjetivos: RES REI y DIFFICILIS-E MOS MORIS (m.) y QUOTIDIANUS-A-UMSCRIPTUM-I y NOBILIS-E CIVIS-IS y ROMANUS-A-UMEXERCITUS-US y STRENUUS-A-UM COHORS COHORTIS e IS EA IDGENUS GENERUS e ILLE-A-UD AUDACIA-AE y PRISTINUS-A-UMGRATULATIO-ONIS y MAGNUS-A-UM VULNUS-ERIS y TRIPLEX TRIPLICISCASUS-US e IDEM EADEM IDEM ITER ITINERIS y MAXIMUS-A-UMLEGIO-ONIS y MAIOR MAIUS ANNUS-I y HORRIBILIS-E 3
SOL SOLIS (m.) y MAGNUS –A –UM NEMUS NEMORIS (n.) y VASTUS –A –UMVIRTUS VIRTUTIS (f.) y ANTIQUUS –A –UM MEL MELLIS (n) y DULCIS DULCE
XX. Pon los comparativos de superioridad (forma sintética) y los superlativos de los siguientes adjetivos: facilis -e, atrox atrocis, bonus -a -um, celer celeris celere, dissimilis -e, pulcher-chra-chrum, humilis-e, simplex simplicis, velox velocis, ingens ingentis, magnus -a -um, benevolus -a -um, XXIutilis -e
XXI. Di a qué conjugación pertenecen los siguientes verbos y señala sus tres raíces (la de presente, la de perfecto y la de supino): conj. raíz pres. r. perf. r. sup.debeo debes debere debui debitum:pervenio pervenis pervenire perveni perventum: rego regis regere rexi rectum: capio capis capere cepi captum: dico dicis dicere dixi dictum: facio facis facere feci factum: porto portas portare portavi portatum: incipio incipis incipere incepi inceptum: gero geris gerere gessi gestum: munio munis munire munivi munitum:
XXII. Escribe de los siguientes verbos el presente de indicativo activo, el pret. imperf. de indicativo activo y el fut. imperfecto de indicativo activo: duco ducis ducere duxi ductum = llevardo das dare dedi datum = dardebeo debes debere debui debitum = deberimpono imponis imponere imposui impositum = imponerservo servas servare servavi servatum = conservar, salvarrego regis regere rexi rectum = gobernarcapio capis capere cepi captum = coger, tomardeleo deles delere delevi deletum = destruirdico dicis dicere dixi dictum = decirscio scis scire scivi scitum = saberrelinquo relinquis relinquere reliqui relictum = dejarfacio facis facere feci factum = hacerporto portas portare portavi portatum = llevarnosco noscis noscere novi notum = conocerincipio incipis incipere incepi inceptum = comenzargero geris gerere gessi gestum = llevar, hacermunio munis munire munivi munitum = fortificar 4
XXIII. Analiza las siguientes formas verbales, indicando la persona, número, tiempo y modo:laudabunt: pervenient: delebamus: gerunt: capient: dicunt: portant: dicebatis: perveniunt: gerent:
XXIV. Pon en latín las siguientes formas verbales:impondrán: cogen: conocíamos: comienzo: fortificaré: hacen: sabremos: destruye: gobernábamos: daréis: conservas: debéis:
XXV. Pon en latín del verbo SUM ES ESSE FUI (ser, estar, existir, haber) las siguientes formas verbales:somos: eran: estarán: hay: existían: seréis: habrá: había:
XXVI. Pon del verbo SUM ES ESSE FUI (ser, estar, existir, haber) los siguientes tiempos: pres. de ind., pret. imperf. de ind. y fut. imperf. de ind.
XXVII. Pon de los verbos del ejercicio XII el pret. perf. de ind. activo, el pret. plusc. de ind. activo y el fut. perf. de ind. activo:
XXVIII. Analiza las siguientes formas verbales, indicando la persona, número, tiempo, modo y voz:habían conservado: habré impuesto: dejaron: han llevado: habías gobernado: cogió: habrán destruido: habíamos dicho: he sabido: hicisteis: habrás conocido: habíamos comenzado: fortificarán: llevas: comenzabas: conocíamos: llevaré: hacen: dejaremos: sabíamos: dirán: destruyen: cogeremos: gobernaba: salváis: debían: darás: supe: conocen: impondremos:
XXIX. Escribe todos los tiempos del modo subjuntivo, en activa, de los verbos del ejercicio XII (presente, pret. imperf., pret. perf. y pret. plusc.)
XXX. Analiza las siguientes formas verbales, indicando la persona, número, tiempo y modo:ducant: ducent: ducunt: dant: dent: dabunt: delent: portent: regent: sciant: debeant: portant: fecerint: fecisset: fecit: relinquunt: reliquerit: reliquerant: gessisset: gesserunt: gesserit:
XXXI. Pon en pasiva todos los tiempos de los verbos NOSCO, DELEO, MUNIO y PORTO (los enunciados están en el ejercicio XII):
XXXII. Pon en pasiva todas las formas verbales del ejercicio 30
XXXIII. Pon en latín:había sido dado: serán dados: habría sido dado: era dejado: sean dejados: fueran dejados: fue dejado: hayan sido dejados: serías dejado: somos dejados: habrán sido dejados: hemos sido dejados:
XXXIV. Copia esta tabla en tu cuaderno y completa la siguiente tabla con los participios (los enunciados están en el ejercicio XII):
5
PARTICIPIO FORMACIÓN TRADUCCIÓN
pres. act.
perf. pas.
fut. act.
fut. pas.
XXXV. Declina en sg. y pl. los siguientes participios:NOSCENS NOSCENTIS / NOSCENDUS-A-UM NOTURUS-A-UM / NOTUS-A-UMSCITURUS-A-UM / SCIENDUS-A-UMSCITUS-A-UM / SCIENS SCIENTISFACTUS-A-UM / FACIENDUS-A-UMFACTURUS-A-UM / FACIENS FACIENTIS
XXXVI. Completa la siguiente tabla con los infinitivos (los enunciados están en el ejercicio XII):
inf. pres. act. traduc inf. pres. pas. traduc.
duco
do
deleo
audio
rego
inf. perf. act. traduc inf. perf. pas. traduc.
duco
do
deleo
audio
rego
inf. fut. act. traduc. inf. fut. pas. traduc
duco
do
deleo
audio
rego 7 XXXVII. Escribe el presente y el futuro de imperativo, en activa y pasiva, del GERO, MUNIO, SERVO y DELEO (los enunciados están el el ejercicio XII)XXXVIII. Analiza morfosintácticamente y traduce las siguientes frases (1ª declinación): a) Europa magna est atque multas insulas paeninsulasque habet.b) Fabulae carae sunt puellis, nam fabulae puellas delectant.c) Magnae divitiae non semper magnam laetitiam dant.d) Incolae in silvis insidias parabunt.e) Las tropas luchaban a las puertas de Roma.f) Las tropas de la reina estarán en la isla.g) Las muchachas cuidarán las rosas con gran diligencia.
XXXIX. Analiza morfosintácticamente y traduce las siguientes frases (2ª declinación): a) Servi dominum mane salutabant.b) Fili, multos libros legere debes.c) Magnus adversariorum numerus ad oppidi portas pugnabat.d) Incolae magna cura oppidi muros aedificabant.e) In castris viri magna diligentia arma parabant.f) Romani, deorum auxilio victoria nostra est.g) Veros amicos in adversa fortuna videbimus.h) Vinum est donum Bacchi, oleum est magnum donum Minervae.i) Piger agricola numquam agrum frugiferum colit.j) Leéis con gran alegría las cartas de los amigos.k) El señor da al siervo las cartas y el siervo lleva las cartas al amigo del señor.
XL. Analiza morfosintácticamente y traduce las siguientes frases (3ª declinación): a) Fons omnium fraudum avaritia est.b) Caesar omnes urbis pontes reficit.c) Milites ducem laudabant, nam dux milites ad victoriam ducebat.d) Reges antiqui sacerdotes et iudices custodesque legum saepe erant.e) Militum voces oppidi custodes excitant atque custodes oppidum strenue defendunt.f) Los jinetes romanos defendían la ciudad con gran valor.g) El general exhorta a sus soldados en la batalla.h) Magna saxa de alto monte ad fluminis ripam ruebant.i) Romani milites in proelium arma portabunt.j) Una multitud de hombres escuchaba las palabras del orador en el foro.
XLI. Analiza morfosintácticamente y traduce (4ª y 5ª declinación):a) Tum Marcellus regem Gallorum copiis suis vincit.b) P. Cornelius Scipio cum exercitu in Hispaniam venit.
c) Caesar equitatum omnem in cornibus collocabat.d) Dextrum cornu proelium equestre committebat. 8 e) Peditatus, iussu consulis, impetum in hostes fecit.f) Ducis equum eques hostium vulnerat.g) Senatus magnos honores exercitui post reditum in urbem tribuet.h) Genua flectamus.i) Manus manum lavat.j) Hostes peditatu equitatuque suo cum exercitu nostro pugnabunt.k) In lacubus pisces sunt; in saltibus ferae in specubus vivunt.l) Meridies diei media pars est.ll) Omnium rerum principia parva sunt.m) Rem publicam defendamus, milites.n) Multas effigies clarorum hominum domi meae videbis.o) Res humanae fragiles atque caducae sunt.p) Ille de re militari multa scribebat.q) Incolae flumen Tiberim appellabant.r) Metellus ingentibus proeliis omnem provinciam capit.s) Hasdrubal, Hannibalis frater, ad Italiam cum omnibus copiis venit.t) Romani in mari multis navibus pugnabant.
XLII. Analiza morfosintácticamente y traduce (superlativos):a. Hieme dies brevissimi sunt, aestate longissimi.b. Omnium Gallorum fortissimi sunt Belgae.c. Saturnus, saevissimus patrum (e patribus, inter patres), filios suos vorabat.d. Ex omnibus floribus pulcherrima rosa est.e. Romae plurima aedificia pulcherrima erant.f. Mens hominis omnium rerum celerrima est.g. Somnus morti simillimus est.h. Apud Helvetios longe nobilissimus et ditissimus Orgetorix fuit.i. Difficillimum omnium fuit id bellum quod populus Romanus contra Carthaginienses, acerrimos hostes, gessit.
XLIII. Analiza morfosintácticamente y traduce (comparativos):a. Dolor animi gravior est quam corporis dolor.b. Nullum malum gravius est quam bellum civile.c. Saepe utilior est homo silens quam loquax orator.d. Saepe remedium malo peius est.e. Vergilius poeta tam clarus est quam Homerus.f. Terra maior est quam luna, sed minor quam sol.g. Curatio vulneris gravior vulnere saepe est.h. Nihil est in homine divinius ratione.
i. Platonis oratio melle dulcior est.j. Meliores, prudentiores, constantiores nos tempus faciet. 9k. Cato severior fuit.l. Melle dulci dulcior es.
XLIV. Pon de otras maneras posibles los comparativos de superioridad de las frases a, b, c, g, i y l del ejercicio anterior
XLV. Analiza morfosintácticamente y traduce (relativos): a. Hic puer idem est, de quo tibi dixi.b. Navis, quae in flumine magna est, in mari parvula est.c. Is, qui iniuriam non propulsat, improbe facit.d. Hoc illis narro, qui me non intelligunt.e. Caesar tres cohortes reliquit quas ex Italia traduxerat.f. Quis est hic homo, quem video?g. Eos, quos ferro trucidare oportebat, nondum voce vulnero.h. Clementes simus erga eos, a quibus iniurias accepimus.i. Cantium habitant, quae regio maritima omnis est.j. Diem dicunt, qua die omnes conveniant.k. Quae (signa) mihi antea signa misisti, ea nondum vidi.l. Urbs, quam videtis, pulcherrima Italiae est.ll. Diligens agricola arbores serit, quarum fructus ipse numquam videbit.m. Is, qui verum dicit, mihi gratus est.n. Ille, cuius verba dulcia sed infida sunt, mihi gratus non est.ñ. Non qui parum habet, sed qui magis cupit quam habet, pauper est.o. Levis est Fortuna: cito reposcit quod dedit.p. Bis vincit, qui se vincit in victoria.q. Peccatum extenuat, qui celeriter corrigit.r. Ille dolet vere, qui sine teste dolet.s. Nullus dolor est, quem non longinquitas temporis minuat ac molliat.t. Homo, cuius filius sum, meus pater est.u. Phidias Minervae simulacrum fecit, quo ornavit templum quod Athenienses illi deae sacraverant.
XLVI. Analiza morfosintácticamente y traduce las siguientes frases (además, cámbialas a pasiva o a activa, según corresponda):
PASO DE ACTIVA A PASIVA:Suj. agente -----------------------Compl. agenteCD --------------------------------Suj. paciente.Verbo activo ----------------------Mantiene el tiempo y el modo, pero pasa a pasiva y CONCIERTA CON EL NUEVO SUJETO
Resto de complementos ----------Se quedan igual que estaban en la activa. 10PASO DE PASIVA A ACTIVA:Suj. paciente -----------------------CDCompl. agente ---------------------Suj.Verbo pasivo ----------------------Mantiene el tiempo y el modo, pero pasa a activa y CONCIERTA CON EL NUEVO SUJETOResto de complementos ----------Se quedan igual que estaban en la pasiva.
a. Imperator equitatum omnem in cornibus collocabat.b. Media nocte a captivis fuga temptabatur.c. Hostes pacem petiverunt.d. Cras libri a me lecti erunt.e. Atrox bellum omnia in agris urbibusque vastabat.f. Agri ab agricolis magna laetitia ararentur.g. Legiones magna audacia locum defenderunt.h. Equestre proelium a nostris commissum est.i. Hostium copiae magna vi oppidum oppugnabunt.j. Haec Romanorum victoria a legatis consuli nuntiabitur.k. Imperator in castra omnes copias reduxerat.l. Tibi bona consilia a me data sunt.ll. Utinam uxorem liberosque videres.m. Hostium dux telo vulneratur.n. Illa mihi a patre narrabantur.ñ. A barbaris Caesaris adventus notus erat.
XLVII. Analiza morfosintácticamente y traduce las siguientes frases (participios):a. Caesar, videns milites ad pugnam paratos, signum dedit.b. Hostes, brevi tempore a nostris superati, sese fugae dederunt.c. Galli fugerunt corpora suorum in campo relinquentes.d. Milites vulnerati auxilium petebant. e. Etrusci Romanis subactis regem imposuerunt.f. Pedites in prima acie pugnantes hostium impetus magna virtute sustinuerunt.g. Hostes in silvam fugientes videbamus.h. Clamor hostium appropinquantium audiebatur.i. Duci morienti victoria nuntiata est.j. Interdiu stellas non conspicimus, solis luce obscuratas.k. Regibus expulsis, Romae consules creati sunt.l. His rebus constitutis, Caesar ad portum Itium cum legionibus pervenit.ll. Hannibal, L Cornelio Q. Minucio consulibus, cum V navibus Africam accessit.
m. Acceptis mandatis, Roscius cum L. Caesare Capuam pervenit.
11XLVIII. Analiza morfosintácticamente y traduce las siguientes frases (infinitivos I):a. Helvetii cupiebant iter per provinciam facere.b. Agri vastari, oppida expugnari a vobis non debuerunt.c. Veteres Graeci et Romani multos deos esse putabant.d. Scio te pugnare; sciebam te pugnare; scio te pugnavisse; sciebam te pugnavisse; scio te pugnaturum esse; sciebam te pugnaturum esse.e. Thales dixit aquam esse initium omnium rerum.f. Constat ad salutem civium inventas esse leges.g. Nefas est clientem deserere patronum.h. Omnes sciebant Romanos Carthaginem, Hannibalis urbem, delevisse.i. Incipere non licet id quod perfici non potest.j. Dulce et decorum est pro patria mori.k. Frumentum comparare constituerunt.l. Exploratores Caesari nuntiaverunt hostes castra movisse/ movere/ moturos esse.ll. Caesar cognoverat a Gallis copias cogi/ coactas esse/ coactum iri.m. Socrates leges sacras esse credebat.n. Magno gaudio novi te venturum esse.o. Errare humanum est.p. Difficile est amicitiam usque ad mortem permanere.q. Spero te iam valere.r. Caesar castra muniri iussit.s. Caesar castra munire iussit.t. Consul intellexit exercitum in Hispaniam ducendum esse.u. Consul nuntiavit Romanos ab hostibus victos esse, eosque Romam contendere atque arcem obsessuros esse. Itaque iussit omnes iuvenes cum armis in Capitolium ascendere.v. Censeo mundum deorum providentia administrari.
XLIX. Analiza morfosintácticamente y traduce las siguientes frases (infinitivos II):a. Atlas dicebatur caelum humeris sustinere.b. Decemviri libros Sibyllinos inspicere iussi sunt.c. Druidum disciplina in Britannia reperta esse atque inde in Galliam translata esse existimabatur.d. Caesar discessisse audiebatur.e. Traditum est Homerum caecum fuisse.f. Homerus caecus fuisse traditus est.g. Lycurgi temporibus Homerus fuisse traditur.h. Sperabatur opus paucis mensibus perfectum iri.
L. Analiza morfosintácticamente y traduce las siguientes frases (UT-NE):
a. Ut Hostius cecidit, confestim Romana acies inclinatur.b. Pompeius suis praedixerat ut Caesaris impetum exciperent.c. Sol efficit ut omnia floreant. 12d. Vereor ut satis diligenter actum sit.e. Milites pugnant ut suam patriam defendant.f. Ut rationem nullam Plato afferrret, tamen ipsa auctoritate me frangeret.g. Tanta vis probitas est, ut eam etiam in hoste diligamus.h. Galli, ut supra memoravimus, equitatum, qui nondum redierat, exspectabant.i. Consul timebat ne Galli, priusquam auxilia venirent, impetum facerent.j. Accidit ut hostes iam maiores copias haberent.k. Caesar statuit ut equites proficiscerentur.l. Helvetii a Caesare postulaverunt ut sibi iter per provinciam daret.ll. Caesar equitatum proficisci iussit ut hostes fugientes persequeretur.m. Caesar milites intra munitiones continuit, ne ab hostibus caperentur.n. Ne milites exirent iussit.o. Ne hostes irrumpere possent, munitiones firmavit.p. Vereor ne molestus vobis sim.q. Caveant consules ne quid detrimenti res publica capiat.
LI. Analiza morfosintácticamente y traduce las siguientes frases (CUM)r. Cum consul adfuit, tum incolae clamare coeperunt.t. Cum pater tuus advenit, puer cum eo loqui coepit.u. Cum hostes imparatos videret, in eos impetum fecit.v. Cum omnia eis deessent, obsidionem tamen fortiter tulerunt.w. Consul, cum oppidum oppugnaret, telo vulneratus est.x. Cum haec Caesari nuntiarentur, copias e castris sibi educendas esse putavit.y. Cum vita sine amicis metus plena sit, amicitias quaerere debemus.z. Cum quod acciderat nescirent, nihil dicere potuerunt.
LII. Analiza morfosintácticamente y traduce las siguientes frases (acusativo de extensión, de lugar, doble acusativo, de relación):a. Nostrae copiae tria milia passuum a castris distabant.b. Milites fossa sedecim pedes lata, centum passus longa locum munierunt.c. Fossa octo pedes lata, longa ducentos erat.d. Provinciae fines trecenta milia passuum in longitudinem, ducenta viginti milia in latitudinem patebant.e. Caesar noctu milia passuum circiter XII procedit.f. Dux totam hiemem ad exercitum manere decrevit.g. Ulixes multos annos per maria erravit.h. Bellum in Sicilia iam tertium annum gerimus.i. Quaestor fuisti abhinc annos quattuordecim.j.Hostes crebras legationes Romam ad senatum miserunt.
k. Romae tum eram; postea Neapolim veni.l. Galli victores Romam contenderunt. Mox in urbem pervenerunt ibique manebant. Iuventus Romana in arcem confugit, at senes domi manserunt. 13ll. Profugit in provinciam atque inde Romam contendit.m. Avaros homines non solum malos, sed etiam miseros iudicamus.n. Epaminondas omnem civilem victoriam funestam putabat.ñ. Fortuna artem belli victos quoque docet.o. Catilina iuventutem mala facinora edocebat.p. Tua consilia me celavisti.q. Medicus mortem regis omnes celavit.r. Pueri te munus flagitant.s. Patres sententiam consul rogavit.t. Numquam divitias deos rogavit.u. Legatus copias suas Rhenum traduxit.v. Laocoon, perfusus atro veneno vittas, clamores horrendos ad sidera tollit.w. Dracones, sanguine oculos suffecti, iam arva tenebant.x. Lacerti terga virides erant.
LIII. Analiza morfosintácticamente y traduce las siguientes frases (QUOD): a. Signum, quod omnes in caelo viderant, malum omen erat.b. Aristides patria expulsus est, quod praeter modum iustus fuit.c. Non tibi obicio, quod hunc virum spoliasti.d. Quod haruspex non ridet, cum haruspicem videt, mirabile est.e. Inimicos habeo cives Romanos, quod sociorum iura defendi.f. Noctu in publico ambulabat Themistocles, quod somnium capere non posset.g. Minervae simulacrum, quod Phidias Athenis fecit, aureum erat.h. Orabant ut auxilium sibi ferrent, quod graviter a Suebis premerentur.
LIV. Analiza morfosintácticamente y traduce las siguientes frases (gerundios y gerundivos):a. Naves ad navigandum paratae erant.b. Milites ad omnia pericula subeunda parati erant.c. Rex legatos Carthaginem misit ad foedus faciendum cum Hannibale.d. Caesar loquendi finem fecit.e. Germani in castra purgandi sui causa venerunt. f. Dux proelii committendi signum dedit.g. Quaedam anni tempora fructibus demetendis accomodata sunt.h. Omnibus hibernis Caesaris oppugnandis dies constituta erat.i. Scribere scribendo, dicendo dicere disces.j. Omnis loquendi elegantia augetur legendis oratoribus et poetis.k. Amicitiam colere debemus magis dandis quam accipiendis beneficiis.l. Multos libros legendo multa didici.
ll. Omnes haec ad audiendum concurrerunt.m. Caesari magna spes erat oppidi capiendi.n. Milites hostes ad repellendum saxa conicere coeperunt. 14LV. Analiza morfosintácticamente y traduce las siguientes frases (imperativos):a. Timorem mittite, milites, bonamque spem habete.b. Fili mi, in rebus secundis adversisque omnia tua mihi dic.vocat.sg. abl.pl. CC ac.pl. CD dat.sg,CI pres.imperat.c. Mea verba audi.d. Da—me la mano.e. Sed más diligentes en el trabajo.f. Postea ad amicos scribitote.
LVI. Analiza morfosintácticamente y traduce las siguientes frases (Or. circunstanciales/adverbiales): a. Hannibal in prima acie elephantos collocat, ut Romani ab illis terreantur.b. Legem oportet esse brevem, quo facilius ab imperitis teneatur.c. Ea celeritate atque eo impetu milites venerunt, ut hostes legionum impetum sustinere non possent.d. Nulla bestia sic immanis est, ut catulos suos non amet.e. Socrates supremo vitae die de immortalitate animi ita disseruit, ut non ad mortem tradi, sed in caelum ascendere videretur.f. Nemo patriam, quia magna est, amat, sed quia sua (est).g. Quia dives est, non idcirco es beatus; quia pauper, non idcirco miser.h. Lucharon valerosamente para defender su patria.i. Vencieron a los emigos porque lucharon con valor.j. Absentis Ariovisti crudelitatem, velut si coram adesset, timebant.k. Oppidani simul atque signa nostra viderunt, portas aperuerunt.l. Hostes terga verterunt neque prius (+quam) fugere destiterunt, (prius) quam ad flumen Rhenum pervenerunt.ll. Vulgus trucidatum est, donec ira militum permansit.m. Dum ea Romani parant, iam Saguntum summa vi expugnabatur.n. Horatius Cocles impetum hostium sustinuit, quoad ceteri pontem interrumperent.ñ. Antes de que vinieran los enemigos, los nuestros ocuparon los desfiladeros.o. Si vis, potes.p. Si patria a te auxilium petat, nonne impetrare debeat?q. Si homines natura boni essent, quot mala vitarent!r. Homo, quamvis sit doctus, multa ignorat; vir doctus, tametsi multa scit, multa tamen se nescire sentit.
LVII. Analiza morfosintácticamente y traduce las siguientes frases (verbos irregulares):a. Proteus fiet aper, avis, saxum, arbor.b. Est dulce esse et bibere.c. Potui me defendere, sed nolui.d. Barcinae factionis omnes bellum malebant.e. Nolim videri nimis timidus.
f. Aut bibat aut abeat!g. Non potueras hoc a principio dicere?h. Multi dolorem ferre non possunt. 15
TEXTOS
TEXTOS DE REPASO
I. LOS ROMANOS EN LA PENÍNSULA IBÉRICA.
Materia de repaso
Morfología nominal
Adjetivos de 2ª claseGrados del adjetivo4ª y 5ª declinacionesPronombres.
Morfología verbal Voz pasiva en indicativo
SintaxisSintaxis del comparativo y del superlativoLa oración pasivaComplementos de lugar “en donde” (ubi) y “por donde” (qua)
Lusitani Romanorum imperio1 per multos annos paruerunt. Praetores autem et duces Romani crudeles et iniusti adversus eos fuerant. Servius Galba praetor maxime invisus Lusitanis fuit. Itaque omnes Lusitaniae incolae ad pugnam a Viriato his verbis incitati sunt: “ Ad iustissimum bellum vos convoco, Lusitani. Diu Romani nostram terram vexaverunt. Sed ego auxilio deorum vos et civitates nostras ab eis liberabo. Id nobis facillimum erit. Primum praetor Vitelius vincetur. Deinde praetorem Plautium ipse Viriatus fugavit. Eius belli pericula magna fuerunt, sed exercitus romani Lusitanorum armis victi erant et per quattuordecim annos Lusitania omnis ab imperio eorum liber fuit.Omnis fere Hispania a Romanis pacata erat, sed duae validissimae omnium gentium, Cantabri et Astures, liberae manebant. Cantabri acriores et magis pertinaces in bello ceteris gentibus fuerunt: hi non tantum rem suam defendebant sed etiam civitatibus proximis imperitare temptabant et crebris incursionibus eas fatigabant. Ipse Octavius Augustus Roma venit et adversus Cantabros Bergidi 2 pugnavit. Deinde oppidum Aracelium a exercitibus Romanis magna vi captum est. Astures per idem tempus ingenti agmine a montibus descenderant et per tota loca certamina acriora fuerunt. Crudellime inter omnia apud flumen Asturam pugnatum est3.
Haec dies Augusto certaminum finis. Mox certa fides et aeterna pax.
1 IMPERIO ROMANO : dativo régimen verbal. El verbo pareo (=obedecer) es un verbo intransitivo que se construye obligatoriamente con un complemento en caso dativo, al analizarlo dicho complemento recibe el nombre de régimen verbal.
2 BERGIDI : Bergidum-Bergidi : se trata de una ciudad romana del norte de España ( Bergida)3 PUGNATUM EST : pasiva impersonal : “se luchó”
Materia de repaso
Morfología verbal
El modo subjuntivo e imperativo
Sintaxis oracional
Proposición adjetiva o de relativo
Valores de CUM
Valores de UT
Otros nexos subordinantes: ubi, dum, quod, si
II. LA LEYENDA DE NIOBE ( Adaptación de las Metamorfosis de Ovidio)
Nioba, Tantali filia, regis Thebanorum uxor erat. Nioba, femina pulcherrima, et deis propter patris poenam infesta ( erat ) et propter magnum liberorum numerum superbissima erat: septem enim filii septemque filiae ei erant. Dum aliquando multae mulieres et virgines Latonae, Apollinis et Dianae matri, magna sacrificia agebant, illa eas vituperabat et “cur”, inquit, “ignotis deis sacrificia agitis ? Cur non mihi sacrificatis, quae pulchritudine, potentia, divitiis, et etiam genere omnes homines supero ?. Iuppiter meus avus est. Quis Latonam mecum comparabit, si ego multo feracior sum quam ea ?” . Et diu Latonam irridebat, quod illa tantum duos filios habuerat. Ita Nioba mulieres sacrificia omittere iussit. Tum Latona suos filios irata vocavit et “Thebas ite, carissimi filii”, inquit, “et ingentem Niobae superbiam vindicate ”. Illi matris precibus statim paruerunt. Omnes Niobae filii ab Apolline interfecti sunt. Misera mater suo corpore filias suas tegere cupiebat, sed septem sorores Dianae sagittis deletae sunt. Ita Niobae superbia ipsi doloris causa fuit, eius liberis perniciei causa fuit. Mulier miserrima in Phrygiam pervenit ibique in monte Sipylo sedens perpetuo flevit. Misericordia deorum Nioba in saxum mutata est, unde etiam nunc eius lacrimae manant.
III. LAS CARIÁTIDES [ reciben el nombre de cariátides unas estatuas de mujeres utilizadas en lugar de las columnas, que se comenzaron a emplear en la arquitectura griega. Las cariátides
más conocidas son las del Erecteion, un pequeño templo situado en la Acrópolis de Atenas]
Cum Persarum 4 exercitus contra Graeciam bellum gererent, Peloponnesi5 civitas, cui Caryae nomen fuit, cum hostibus consensit. Ceteri Graeci, cum Persas hostes vicissent et patriam ab hostibus liberavissent, proditorum oppidum penitus deleverunt. Urbs deleta est, omnes viri interfecti sunt omnesque mulieres captivae factae sunt. Tamen hae captivae suae civitatis stolas ornatusque numquam deponere debebant. Sic illae miserae, quas omnes agnoscere et spernere poterant, pro sua civitate poenas diu luebant. Tum quoque architecti earum imagines pro columnis in publicis aedificiis collocaverunt, ut Caryatidum6memoria etiam posteris traderetur.
IV. LA GUERRA DE TROYA (I) : EL RAPTO DE HELENACum Paris, Asiae pulcherrimae urbis princeps, Spartam pervenisset, huius civitatis incolae ei hospitium dederunt. Sed Helena, quae pulcherrima Spartae regis uxor erat, a troiano principe rapta est. Tum omnes Graecorum duces maximas copias paraverunt et ex Graecia mari in Troianas terras contenderunt, ut regis uxorem liberarent. Ita Helenae raptus fuit causa belli, quod decem annos a Graecis Troianisque apud troiae muros gestum est.
V. ULISES Y LAS SIRENAS
Cum fortissimi Graecorum principes bellum Troianum confecissent et urbem Troiam delevissent, Ulixes, dux omnium callidissimus, comites naves parare et in patriam navigare iussit . Sed Neptunus,maris deus, cuius ira in eum magna erat, misit Sirenes, quae dulci cantu nautas appellabant ut eos in scopulos ducerent, ubi naves fluctibus frangebantur nautaeque omnes periebant.
SELECCIÓN DE LA GUERRA CIVIL DE CÉSAR
4 Persae-Persarum = los persas5 Peloponnesum-i = peloponeso6 CARIATIDES-CARIATIDUM
CUESTIONES GRAMATICALES
1. El infinitivo concertado: el que depende de un verbo principal, teniendo ambos el mismo sujeto (puedo
cantar)
2. El falso relativo: tras pausa fuerte (todas menos la coma), el pronombre relativo se traducirá por un
demostrativo
3. El ablativo absoluto: sustantivo/ pronombre + participio de perfecto (también presente), todo en ablativo
y en el mismo género y número. Puede llevar, a su vez, complementos
4. Cum puede ser preposición (detrás llevará una palabra en ablativo) o conjunción (acompañando a un
verbo en indicativo o subjuntivo)
5. Vocabulario imprescindible
Praesidium, -i: defensa, protección; puesto de guardia
Munitio, munitionis: fortificación
Castellum, -i: fortaleza
Milia pasuum, traduciremos “miles de pasos” o millas”
Instituo, institui, institutum: ordenar; disponer; preparar
Proficiscor, proficisci, profectus sum: ir(se); marchar(se)
Dilectus, dilectus (delectus, delectus): leva, reclutamiento
Magnis itineribus: a marchas forzadas
Mitto, misi, missum: enviar
Eo (además del ablativo sg de is, ea, id): allí (adverbio)
Eques, equitis: jinete (cfr. equitatus, -us: caballería)
Pedes, peditis: soldado de infantería (cfr. pes, pedís: pie y peditatus, -us: infantería)
Postero die: al día siguiente
LIBRO PRIMERO
Durante la ausencia de César, Pompeyo y el senado han aumentado su poder en Roma; por eso, César
pretende ser candidato al consulado sin abandonar su mando en la Galia y su ejército, a pesar de que esto no
está permitido por las leyes romanas. El 1º de enero del año 49 a. C. comenzaban sus funciones como cónsules
en Roma C. Claudio Marcelo y L. Cornelio Léntulo, acérrimos enemigos de César. Ese mismo día César les
envía una carta con sus propuestas. Son rechazadas en el senado, debido, sobre todo, a la intervención del
cónsul Léntulo y de Escipión. Esto y la posterior desobediencia de César son el comienzo de la guerra civil. El
senado decreta que "César deje el mando del ejército antes de la fecha determinada". Los tribunos de la plebe se
oponen y Pompeyo comienza a organizar a sus partidarios.
En Roma se produce una gran confusión y el senado decreta que la república se encuentra en peligro y
que debe ser defendida para que no sufra daño alguno (dent operam consules, praetores, tribuni plebis, quique
pro consulibus sint ad urbem, ne quid respublica detrimenti capiat). Los tribunos de la plebe7 huyen de Roma y 7
se unen a César, que esperaba la respuesta a sus peticiones en Rávena. Pompeyo y sus aliados siguen
preparando tropas. Cuando César se entera (Quibus rebus cognitis), reúne a sus soldados y les exhorta para la
lucha.
I. Después se dirige a Rímini (Ariminum, -i, ciudad de Umbría), lo que supone traspasar los límites de su
provincia y, por tanto, desobedecer el decreto del senado. Allí recibe la visita del pompeyano L. César (L.
Caesar, Caesaris) y de Roscio (Roscius, -i), que traen mensajes de parte de Pompeyo (Pompeius, -i)
[1.8.1-2] (Caesar) Cognita militum voluntate, Ariminum8 cum ea legione proficiscitur ibique tribunos plebis,
qui ad eum profugerant, convenit; reliquas legiones ex hibernis9 evocat et subsequi iubet. Eo10 L. Caesar
adulescens venit, cuius pater Caesaris erat legatus.
Vocabula: Venio, veni, ventum: venir, llegar. Pervenio, perveni, perventum: llegar a. Invenio, inveni, inventum: encontrar. Convenio,
conveni, conventum: reunirse; convenir. Cognitus, -a, -um: conocido (participio de perfecto de cognosco, cognovi, cognitum:
conocer)
A) Cuestiones
1. En el texto aparecen dos cargos militares, ¿cuáles? ¿Qué función tenía cada uno?
2. Profugerant (línea dos) es del verbo profugio, profugi, profugitum. Sin buscar en el diccionario, ¿qué
significará?
3. Localiza un ablativo absoluto, un infinitivo concertado y dos oraciones de relativo
4. Une
Ea L. Caesar
Reliquas legione
Adulescens legiones
5. Define verbo deponente y localiza dos
B) Analiza el fragmento y traduce
Diez. Eran inviolables y su mandato duraba un año. Defendían los intereses de la plebe frente a la aristocracia. Podían oponerse a las medidas tomadas por un magistrado y defender a un ciudadano oprimido.
8
Ariminum, -i: Rímini (ciudad de Umbría)
9
Hiberna, hibernorum: campamento de invierno
10
Eo (adverbio de lugar): allí
II. César encarga a L. César (Caesar, Caesaris) y a Roscio (Roscius, -i) que transmitan a Pompeyo
(Pompeius, -i) su propuesta de que ambos (César y Pompeyo) retiren su ejército de Italia para que haya
unas elecciones libres
[1.9.5] Proficiscatur11 Pompeius in suas provincias, ipsi12 exercitus dimittant, discedant13 in Italia omnes ab
armis, metus e civitate tollatur14, libera comitia atque omnis res publica senatui populoque Romano
permittatur15.
Vocabula: Proficiscor, proficisci, profectus sum (dpte); irse, marcharse. Exercitus, -us: ejército. Arma, -orum: armas. Civitas, civitatis:
ciudad
A) Cuestiones
6. ¿Provincia (provincia, -ae) es lo mismo para los romanos y para nosotros?
7. ¿Cuáles son los sujetos de proficiscatur………………………..,
dimittant……………….,discedant……………y tollatur……………………….?
8. ¿Cómo se llaman estas oraciones sin nexos, separadas por comas?
9. Si libera comitia es nominativo pl. y omnis res publica es nominativo sg., ¿por qué crees que su verbo,
permittatur, va en singular?
B) Analiza el fragmento y traduce
III. Los pompeyanos Roscio (Roscius, -i) y L. César (Caesar, Caesaris) llevan las instrucciones de César a
Pompeyo (Pompeius, -i) que está en la ciudad de Capua (Capua, -ae). Éste los reenvía a Julio César con sus
peticiones
[1.10.1-2] Acceptis mandatis, Roscius cum L. Caesare Capuam pervenit ibique consules Pompeiumque invenit;
(is) postulata16 Caesaris renuntiat. Illi deliberata re respondent scriptaque ad eum mandata per eos remittunt;
11
Todos los verbos están en subjuntivo porque se sobreentiende que “César está dispuesto a permitir que…”
12
Nominativo pl. masc., se refiere a César y Pompeyo
13
Discedo discessi, discessum: alejarse, retirarse, partir
14
Tollo, sustuli, sublatum: levantar, subir, quitar
15
“Que se permitan elecciones libres y toda la dirección del Estado al Senado y al pueblo romano”
16
Postulatum, -i: petición
quorum17 haec erat summa18: Caesar in Galliam reverteretur19, Arimino excederet, exercitus dimitteret;
Vocabula: Mitto, misi, missum: enviar. Remitto, remisi, remissum: enviar hacia atrás; contestar; remitir. Dimitto, dimisi, dimissum:
enviar (en distintas direcciones); disolver; licenciar. Praemitto, praemisi, praemissum: enviar por delante
A) Cuestiones
10. Localiza dos ablativos absolutos
11. ¿Cómo podemos saber que consules es el CD de invenit y no su sujeto? ¿Y cómo, que illi es el sujeto de
respondent y no un CI?
12. Define y localiza un falso relativo. ¿Cómo se traducen?
13. Sin buscar en el diccionario, ¿qué crees que debe significar mandatum, -i?
14. Scripta es el part. pftº del verbo scribo, scribere, scripsi, scriptum. Si el participio (como el adjetivo) no
va solo, ¿a quién acompaña scripta?
15. Si Caesar es el sujeto de reverteretur, excederet y dimitteret, ¿qué función hará exercitus?
16. El verbo dimitto (compuesto de mitto, misi, missum: enviar), como vimos, tiene distintos significados,
para precisarlo tienes que fijarte en su complemento
B) Análisis del fragmento y traduce
IV. El pretor, pompeyano,Termo (Termus, -i) ocupaba la ciudad de Iguvio (Iguvium, -i) con cinco cohortes y
la fortificaba. César envía a Curión (Curio, Curionis) con tres cohortes, y Termo decide sacar las suyas de la
ciudad y huir. Curión se apodera de Iguvio (Iguvium, -i). César lleno de confianza se dirige con sus tropas a
Áuximo (Auximum, -i)
[1.12.1-3] (Caesar) Curionem cum tribus cohortibus, quas Pisauri et Arimini habebat, mittit. Cuius adventu
cognito diffisus municipii voluntati20 Thermus cohortes ex urbe reducit et profugit. Milites in itinere ab eo
discedunt ac domum revertuntur.
Vocabula: Tres, trium (dtvo y abtvo: tribus): tres. Discedo, discessi, discessum: partir, retirarse. Iter, itineris (neutro): camino, marcha
A) Cuestiones
17
Se refiere a mandata
18
Summa, -ae: esencia; resumen
19
reverteretur, excederet, dimitteret están en imperfecto de subjuntivo porque se sobreentiende un que
20
“desconfiando de la adhesión del municipio”
17. Define el caso locativo e identifica dos
18. ¿qué diferencia hay entre a (ab) + abtvo y ad + actvo?
B) Análisis sintáctico del fragmento y traducción
Curio summa omnium voluntate21 Iguvium recepit. Quibus rebus cognitis, confisus municipiorum
voluntatibus22 Caesar cohortes legionis XIII ex praesidiis deducit Auximumque proficiscitur.
B) Análisis y traducción
César (Caesar, Caesaris) se dirige al sur. Conquista la ciudad de Fermo (Firmum,-i), que estaba defendida
por el pompeyano Léntulo (Lentulus, -i); allí prepara nuevas tropas en las que incluye a los soldados que
habían abandonado a Léntulo y continúa el camino hacia el centro de Italia.
[1.16] Recepto Firmo expulsoque Lentulo, Caesar conquiri milites, qui ab eo discesserant, delectumque
institui iubet23; ipse unum diem ibi rei frumentariae causa24 moratus Corfinium contendit.
A) Cuestiones
19. El participio de perfecto es pasivo (suele llevar un complemento agente), salvo el de los verbos
deponentes, que no es pasivo. ¿Cómo se traducen? Busca un ejemplo
20. Sin buscar en el diccionario, deduce el significado de los participios de perfecto recepto y expulso
21. ¿Cómo puede saberse que Firmo va con recepto y Lentulo con expulso y no al revés?
22. Si Corfinio es el nombre de una ciudad, y va en acusativo, ¿qué crees que significará contendit?
B) Traducción
En los primeros encuentros con los Pompeyanos, los exploradores de César logran despejar un puente, cerca
de la ciudad de Corfinio (Corfinium,-i), que estaba ocupado por cohortes de Domicio (Domitius, -i)
21
“con gran adhesión de todos”
22
“confiando en la adhesión de los municipios”
23
“César ordena que se busquen a los soldados que habían desertado de aquel y que se haga una leva (reclutamiento)”
24
“con motivo del abastecimiento de trigo”
Eo25 cum venisset, cohortes V praemissae a Domitio ex oppido pontem fluminis interrumpebant, qui erat ab
oppido milia passuum circiter III. Ibi cum antecursoribus Caesaris proelio commisso celeriter Domitiani a ponte
repulsi se in oppidum receperunt. Caesar legionibus transductis ad oppidum constitit iuxtaque murum castra
posuit.Vocabula: Proelium committere: entablar combate. Castra, -orum: campamento. Pono, posui, positum: poner. Cohors, cohortis:
cohorte (cada legión estaba compuesta por diez cohortes)
A) Cuestiones
23. “Cum venisset” de la línea uno y “cum antecursoribus” de la línea tres, nos servirán para aclarar algunos
valores de “cum”, ¿cuáles?
24. La preposición a (ab) + ablativo se traduce “de, desde”, pero si introduce un complemento agente,
¿cómo se traducirá? Ejemplifica estos matices en “a Domitio”, “ab oppido” y “a ponte”
25. Más matices, si a (ab) + abtvo y e (ex) + abtvo significan “de, desde”, ¿qué diferencia habría entre ex
oppido (línea uno) y ab oppido (línea dos)?
26. Une los siguientes participios con sus sustantivos:
Praemissae proelioCommisso DomitianiRepulsi legionibusTransductis cohortes
27. Del listado anterior, señala qué estructuras serían ablativos absolutos
B) Traducción
César incrementa su ejército y deja partir al general pompeyano Atio (Attius, -i); fortifica el campamento y
se abastece de trigo a la espera de las restantes tropas.
[1.18.4] Caesar eas cohortes cum exercitu suo coniunxit Attiumque incolumem dimisit. Caesar primis diebus
castra magnis operibus munire et ex finitimis municipiis frumentum comportare reliquasque copias exspectare
instituit. Eo triduo legio VIII26 ad eum venit cohortesque ex novis Galliae dilectibus XXII27 equitesque ab rege
Norico circiter CCC28. Vocabula: Primus, -a, -um: primero. Dies, diei: día. Instituo, institui, institutum: establecer; ordenar; decidir
A) Cuestiones
28. ¿De qué verbo en forma personal dependen los infinitivos munire, comportare y exspectare?
25
(advbio. de lugar): allí
26
La legión octava
27
XXII va con cohortes, 22 cohortes
28
CCC va con equites, 300 jinetes
29. Recuerda que sólo acusativo y ablativo pueden llevar preposición. ¿Qué función hace cualquier palabra
con preposición?..................................Señala todos los sintagmas preposicionales del texto
30. Señala todos los sintagmas del texto, por ejemplo, eas cohortes; exercitu suo; Attium incolumem;…
B) Análisis del fragmento y traducción
César pone otro campamento en otra parte de la ciudad bajo las órdenes de Curión (Curio, Curionis).
Fortifica la ciudad y por esa fecha regresan los enviados a Pompeyo
Quorum adventu altera castra ad alteram oppidi partem ponit; his castris Curionem praefecit29. Reliquis diebus
oppidum vallo castellisque circummunire instituit. Cuius operis maxima parte effecta eodem fere tempore
missi30 a Pompeio revertuntur.
A) Cuestiones
31. ¿Qué diferencia semántica hay entre castra, castrorum y oppidum, oppidi?
32. Si alteram (primera línea) es del adjetivo alter, -a, -um: otro, ¿a qué sustantivo acompañará, a oppidi o a
partem? …………………¿por qué?
33. Completa siguiendo el modelo: his castris; reliquis…………; cuius………….; máxima……………;
eodem……………….
34. Parte effecta es un ablativo absoluto que lleva un complemento, ¿cuál?
35. “A Pompeio” es un complemento agente de ¿revertuntur o de missi?
B) Análisis morfológico del fragmento y traducción
En Corfinio (Corfinium, -i) los pompeyanos enviados contra César se le unen. Léntulo (Lentulus,-i), uno de
los generales de Pompeyo, parlamenta con él, y le recuerda antiguos favores para que sea generoso
[1.22.1-3] Quarta vigilia circiter Lentulus Spinther de muro cum vigiliis custodibusque nostris colloquitur;
velle, si sibi fiat potestas, Caesarem convenire31. Facta potestate ex oppido mittitur […] Cum eo de salute sua
agit, orat atque obsecrat ut sibi parcat, veteremque amicitiam commemorat Caesarisque in se beneficia exponit;
quae erant maxima32…
29
Praeficio, praefeci, praefectum: poner al frente de (+ dtvo) a alguien (+ actvo)
30
“los enviados”(es el sujeto del verbo deponente revertuntur: regresan)
31
“(diciendo) que quería reunirse con César, si se le daba permiso”
32
Máxima referido a beneficia
Vocabula: Circiter: alrededor de; aproximadamente. Facio, feci, factum: hacer. Ago, egi, actum: llevar; hacer; tratar
A) Cuestiones
36. Orat atque obsecrat ut parcat, ¿qué tipo de subordinada es?
37. Si pono es poner, ¿qué crees que significarán: expono…..………., impono………..….,
repono…………… y dispono…….……?
38. Quae (última línea) podría ser ntvo. sg. fem; ntvo. pl. fem.; ntvo. pl. neutro; o actvo. pl. neutro. ¿Cómo
podemos saber que es ntvo. pl. neutro?
39. Señala los sintagmas preposicionales
40. El verbo facio, feci, factum (hacer), tiene muchos compuestos. Ya han aparecido praeficio, praefeci,
praefectum (poner al frente de + dtvo) y efficio effeci, effectum (hacer; hacer del todo; ejecutar); y
aparecerán conficio, confeci, confectum (hacer; formar); reficio, refeci, refectum (rehacer). Nota que la
“a” de Facio, como es breve, al entrar en composición se convierte en “i”: praeficio, efficio, conficio,
reficio, ¿cómo se llama ese fenómeno?
B) Análisis morfosintáctico del fragmento y traducción
Cuando Pompeyo (Pompeius, -i) se entera de lo sucedido en la ciudad de Corfinio (corfinium, -i), se retira a
Brindis (Brundisium, -i) y recluta tropas. El pretor L. Manlio (Manlius, -i) y el pretor Rutilio Lupo
((Rutilius, -i, Lupus, -i) huyen
[1.24.1-3] Pompeius, his rebus cognitis quae erant ad Corfinium gestae33, Luceria34 proficiscitur Canusium35
atque inde Brundisium36. Copias undique omnes ex novis dilectibus ad se cogi iubet37; (Pompeius) servos,
pastores armat atque eis equos attribuit; ex his circiter CCC equites conficit. L. Manlius praetor Alba38 cum
cohortibus sex profugit, Rutilius Lupus praetor Tarracina39 cum tribus (profugit);
33
“que habían sido hechas en Corfinio”
34
Luceria, -ae: Lucera (ciudad de Apulia)
35
Canusium, -i: Canosa (ciudad de Apulia)
36
Brundisium, -i: Brindis (puerto de Calabria por el que Pompeyo pasó a Grecia)
37
“ordena que de todas partes se reunan junto a él todas las tropas de las nuevas levas”
38
Alba, -ae: Alba (ciudad de Italia)
39
Tarracina, -ae: Terracina (ciudad del Lacio)
A) Cuestiones
41. Observa que los nombres propios que en español acaban en –o (Pompeyo, Manlio, Rutilio, Firmo,
Léntulo, etc.) en latín van todos ¿por qué declinación?
42. Alba y Tarracina (ciudades) van necesariamente en ablativo singular, ¿cómo puede saberse?
43. Para el ablativo sin preposición hay que probar siempre con tres posibilidades: “de, desde”; “con” y
“en”. ¿Cuál de las tres escogerías para Alba y Tarracina?
B) Análisis del fragmento y traducción
César llega a Brindis (Brundisium, -i) con sus legiones, tras haber enviado previamente a las cohortes
domicianas a Sicilia (Sicilia, -ae)
[1.25.1] (Caesar) His datis mandatis Brundisium cum legionibus VI pervenit, veteranis III et reliquis, quas ex
novo dilectu confecerat atque in itinere compleverat; (is) Domitianas enim cohortes protinus a Corfinio in
Siciliam miserat.
A) Cuestiones
44. Localiza un ablativo absoluto
45. Localiza dos oraciones de relativo y señala su antecedente
46. Marca con un círculo los distintos sintagmas preposicionales. ¿Qué función hacen todos?
B) Traducción
Ante el avance de los generales de César, Valerio (Valerius, -i) y Curión (Curio, Curionis), el pompeyano
Cota (Cotta, -ae, gobernador de Cerdeña), aterrorizado huye a África
[1.30.2-4] (Caesar) Mittit in Sardiniam cum legione una Valerium legatum, in Siciliam Curionem pro
praetore40 cum legionibus tribus. […] Ille (Cotta) perterritus, quod omnem provinciam consentire intellegebat,
ex Sardinia in Africam profugit.
A) Cuestiones
47. In puede ir con actvo o con abtvo. Busca ejemplos
48. Quod + indicativo puede introducir una oración de relativo o una oración causal (porque, puesto que),
¿Cómo podemos saber con certeza que “quod intellegebat” es causal?
B) Análisis del fragmento subrayado y traducción
40
“con rango de pretor”
El pompeyano Catón (Cato, Catonis, gobernador de Sicilia) prepara una flota con naves nuevas y viejas, y
recluta ciudadanos romanos en Lucania y Brutio; igualmente exige más tropas a las ciudades de Sicilia.
Cato in Sicilia naves longas veteres reficiebat, novas (naves) civitatibus imperabat. Haec magno studio agebat.
In Lucanis Brutiisque41 per legatos suos civium Romanorum delectus habebat, equitum peditumque certum
numerum a civitatibus Siciliae exigebat.
A) Cuestiones
49. Sigue buscando ejemplos con la preposición in y diferéncialos según vaya con acusativo o con ablativo
50. Intellegebat omnem provinciam consentire. La combinación de acusativo (toda la provincia) + infinitivo
(estar de acuerdo) + un verbo introductorio de significado incompleto (comprender), ¿de qué
subordinada se trata?
51. Equitum y peditum no realizan la misma función que certum numerum, ¿por qué?
B) Análisis del fragmento subrayado y traducción
César envía hacia Hispania a su legado C. Fabio (Fabius, -i) al frente de tres legiones para que le quite a
Afranio (Afranius, -i, legado de Pompeyo en Hispania) el control de los pasos de los Pirineos. Así lo hace
Fabio.
[1.37] (Caesar) Dum haec parat atque administrat, C. Fabium legatum cum legionibus III, quas Narbone42
circumque43 ea loca hiemandi causa44 disposuerat, in Hispaniam praemittit celeriterque saltus Pyrenaeos
occupari iubet45, qui eo tempore ab L. Afranio legato praesidiis tenebantur.
A) Cuestiones
52. ¿Por qué “haec” (primera línea) es un pronombre y “ea” (segunda línea) es un adjetivo?
53. En las oraciones de relativo quas… disposuerat; qui… tenebantur; ¿cuál es el antecedente de cada una y
qué función hace cada pronombre relativo?
54. Qué diferentes funciones/ matices aparecen en los ablativos eo tempore; ab L. Afranio legato; y
praesidiis? ¿por qué razón(es) estos tres sintagmas en ablativo no pueden ir todos juntos?
41
“en Lucania y Brutio”
42
Narbo, Narbonis: Narbona (ciudad del sur de Francia)
43
Circum + actvo: alrededor de
44
“para pasar el invierno”
45
“ordena que los pasos de los Pirineos sean ocupados rápidamente”
B) Traducción
Fabio se apresura y se dirige contra el ejército de Afranio
Reliquas legiones, quae longius46 hiemabant, subsequi iubet. Fabius, ut erat imperatum47, adhibita celeritate
praesidium ex saltu deiecit magnisque itineribus ad exercitum Afranii contendit.Vocabula: Reliquus, -a, -um: restante; demás. Contendo, contendi, contentum: dirigirse hacia; enfrentarse. Celeritas, celeritatis:
velocidad
A) Cuestiones
55. Ya hemos vistos compuesto de venio (venir, llegar), mitto (enviar), pono (poner) y facio (hacer). Intenta
deducir dos compuestos del verbo sequor, sequi, secutus sum (deponente): seguir. Por ejemplo,
subsequor: seguir de cerca; persequor………………; consequor…………….
56. Si hiems, hiemis significa invierno, intenta deducir el significado del verbo hiemo (1ª) sin mirar el
diccionario, claro.
B) Análisis morfosintáctico del fragmento subrayado y traducción
El legado de César, Fabio (Fabius, -i) procura ganarse el favor de las ciudades cercanas y construye puentes
sobre el río Segre (Sicoris, Sicoris, en Tarragona).
[1.40.1-2-3] Fabius finitimarum civitatum animos litteris nuntiisque temptabat. In Sicore flumine pontes
effecerat duos distantes inter se milia passuum IIII. His pontibus pabulatum48 mittebat, quod ea quae citra
flumen fuerant49, superioribus diebus consumpserat. 46
“más lejos”
47
“como había sido ordenado”
48
“a forrajear” (buscar comida para los animales, especialmente caballos y mulos)
49
“Lo que había a este lado del río” (refiriéndose a los pastos)
A) Cuestiones
57. ¿Cómo podemos saber que el adjetivo “duos” y el participio de presente “distantes” van con “pontes”?
58. ¿Qué tipo de subordinada es “quod…consumpserat”, sabiendo que no es de relativo, porque no hay
ningún antecedente neutro singular?
B) Análisis del fragmento y traducción
Los pompeyanos también llevas sus bestias a forrajear. A menudo se producen enfrentamientos con los
pompeyanos. Una tempestad destruye uno de los puentes
Hoc idem fere atque eadem de causa50 Pompeiani exercitus duces faciebant, crebroque51 inter se equestribus
proeliis contendebant. […] subito52 vi ventorum et aquae magnitudine pons est interruptus et reliqua multitudo
equitum interclusa53. Vocabula: Dux, ducis: guía; jefe; general. Duco, duxi, ductum: guiar; conducir. Vis, vis: fuerza; violencia
A) Cuestiones
59. “hoc idem Pompeiani exercitus duces faciebant”. Necesitamos un sujeto para faciebant en ntvo pl.;
“duces” puede serlo (y también actvo pl), y “Pompeiani exercitus” también (y además gtvo sg). Decide
(sabiendo que “hoc idem” es el CD en actvo sg neutro).
60. ¿Qué tipo de oración es “pons interruptus est vi (ventorum) et (aquae) magnitudine”? Analízala
61. Ya vimos que duco significa guiar, conducir. Observa y deduce el significado a partir del mecanismo de
composición. Si a(ab) y e significan “de, desde”, abduco……………….., educo………………..// Si in
significa “a, hacia”, induco………………..// Si de significa “de, desde (arriba hacia abajo)”,
deduco……………// Si re significa “hacia atrás”, reduco……………………
B) Traducción
César llega con la caballería y repara el puente, reconoce el lugar y deja algunas tropas de defensa
50
“casi esto mismo y por la misma causa”
51
Crebro (adverbio): frecuentemente
52
Subito (adverbio): de repente
53
Interclusus, -a, -um (pert, pftº de intercludo, interclusi, interclusum): aislado
[1.41.1-2] Eo biduo54 Caesar cum equitibus DCCCC, quos sibi praesidio reliquerat55, in castra pervenit. Pons,
qui fuerat tempestate interruptus, paene erat refectus; hunc noctu perfici iussit56. Ipse cognita locorum natura
ponti castrisque praesidio sex cohortes reliquit atque omnia impedimenta […]
A) Cuestiones
62. “Ponti castrisque praesidio… reliquit…” Para poderlo traducir, mira la nota 50
63. Localiza un ablativo absoluto.
64. Localiza el sujeto y el CD del verbo “reliquit (relinquo, reliqui, relictum: dejar, abandonar) en la línea
tres.
B) Análisis del fragmento subrayado y traducción
César se pone en camino y toma posiciones cerca de Lérida (Ilerda, -ae), ciudad defendida por Afranio
(Afranius, -i), y provoca la batalla
[…] (Caesar) et postero die omnibus copiis triplici instructa acie57 ad Ilerdam proficiscitur et sub castris
Afranii constitit et ibi paulisper sub armis58 moratus facit aequo loco pugnandi potestatem59. Potestate facta,
Afranius copias educit et in medio colle sub castris constituit.
Traducción
54
“en estos dos días”
55
“había dejado en defensa de él”(César)
56
“ordenó que éste (el puente) fuera terminado por la noche”
57
(ablativo absoluto) “formada una triple línea”
58
“con las armas”
59
Facit potestatem pugnandi: “da posibilidad de luchar”
Cuando los enemigos comprenden que no pueden conseguir víveres ni pasar el río Ebro (Hiberus, -i),
buscan otras posibilidades de salir allí. Para colmo se enteran de que la caballería de César (“nuestra
caballería”) atacaba a los que habían salido en busca de agua.
[1.73.1-4] Postero die duces adversariorum perturbati, quod omnem rei frumentariae60 fluminisque Hiberi spem
dimiserant, de reliquis rebus consultabant. Erat unum iter, Ilerdam si reverti vellent; alterum (iter), si
Tarraconem peterent61. Haec consiliantibus eis nuntiantur aquatores ab equitatu premi nostro62. Vocabula: Posterus, -a, -um: siguiente, posterior. Omnis, -e: todo. Flumen, fluminis: río.
Traducción
Por esto, colocan puestos de guardias y construyen una trinchera hasta el agua. Este trabajo se reparte entre
los legados pompeyanos Petreyo (Petreius, -i) y Afranio (Afranius, -i)
(Duces) Qua re cognita crebras stationes63 disponunt equitum et cohortium alariarum64 legionariasque
intericiunt cohortes vallumque65 ex castris ad aquam ducere incipiunt, ut intra munitionem66 et sine timore et
sine stationibus aquari possent. Id opus inter se Petreius atque Afranius partiuntur
A) Cuestiones
65. Define de nuevo verbo deponente. Localiza dos
66. ¿Puede un verbo deponente llevar CD? Si la respuesta es afirmativa, busca un ejemplo
67. Ut + subjuntivo suele introducir una subordinada sustantiva o final, ¿de qué depende? Identifica “ut…
possent”
60
Res frumentaria (rei frumentariae): abastecimiento de trigo
61
“si querían regresar a Lérida, otro si se dirigían a Tarragona”
62
“a los que debatían sobre estas cosas se les anuncia que los aguadores eran asediados por nuestra caballería”
63
Statio, stationis: puesto de guardia
64
Cohors alaria (cohortis alariae): cohorte auxiliar
65
Vallum, -i: empalizada, vallado
66
Munitio, munitionis: fortificación
B) Análisis morfológico del fragmento subrayado y traducción
La obra de fortificación de César va muy adelantada, pero los enemigos tratan de impedir que la termine.
Por eso, César tiene que retirar a sus tropas del trabajo
[1.82.1-2] In his operibus consiliisque biduum consumitur; tertio die magna iam pars operis Caesaris
processerat. Illi impediendae reliquae munitionis causa67, hora circiter VIII signo dato, legiones educunt
aciemque sub castris instruunt. Caesar ab opere legiones revocat, equitatum omnem convenire iubet, aciem
instruit;
Análisis del fragmento subrayado y traducción
67
“para impedir la restante fortificación