Δημακογιάννης Γεώργιος
MSCIS OVERVIEW OF MONEY LAUNDERING SCHEMES
1
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΑΘΗΝΩΝ
ΤΜΗΜΑΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣΜΠΣΣΤΑΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
Εργασίαστομάθημα
ΕλεγκτικήΠληροφοριακώνΣυστημάτων
OverviewofMoneyLaunderingSchemes
ΥπεύθυνοςΚαθηγητής:ΤσούμαςΒασίλης
Όνομα :Δημακογιάννης
Επώνυμο :Γεώργιος
E‐mail :[email protected]
Α.Μ. :M3100010
2
ΠεριεχόμεναΕισαγωγή ................................................................................................................................... 3
Το Πεδίο Ξεπλύματος Μάυρου Χρήματος ................................................................................ 4
1. Ορισμός ............................................................................................................................. 4
2. Γενική Προσέγγιση ............................................................................................................ 4
2. Μέθοδοι Ξεπλύματος Μαύρου Χρήματος ........................................................................ 5
3. Οργανισμοί Καταπολέμησης ............................................................................................. 7
Ξέπλυμα Μαύρου Χρήματος στις ΤΠΕ ...................................................................................... 8
1. Συναλλαγές Μέσω Διαδικτύου ......................................................................................... 8
2. Οι Τραπεζικές Εργασίες στον Κυβερνοχώρο ..................................................................... 9
3. Μοντέλα στις ΤΠΕ .............................................................................................................. 9
4. Ύποπτη Ηλεκτρονική μεταφορά κεφαλαίων ................................................................... 11
Καταπολέμηση Ξεπλύματος Μαύρου Χρήματος .................................................................... 12
1. Προβλήματα Καταπολέμησης ΞΜΧ ................................................................................ 12
2. Διαδικασία/Πλαίσιο Ελέγχου .......................................................................................... 12
Συμπεράσματα ........................................................................................................................ 15
Βιβλιογραφία ....................................................................................................................... 16
3
Εισαγωγή
Με τον όρο Ξέπλυμα Μάυρου Χρήματος (ΞΜΧ) αναφερόμαστε στις πρακτικές που χρησιμοποιούνται με στόχο την συγκάλυψη της προέλευσης των χρημάτων, που προέρχονται από παράνομες δραστηριότητες. Είναι η διαδικασία με την οποία τα παράνομα έσοδα που προέρχονται απο αξιόποινες πράξεις παρουσιάζονται ως νόμιμα. Τα χρήματα στα οποία αναφερόμαστε ως «μάυρα», προέρχονται απο διάφορες εγκληματικές ενέργειες όπως το εμπόριο ναρκωτικών, η δωροδοκία, οικονομικές και άλλων ειδών απάτες καθώς και φοροδιαφυγή. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για το ξέπλυμα των χρημάτων ποικίλουν και μπορεί να είναι είτε απλές είτε πολύπλοκες.
Το Ξέπλυμα Μαύρου Χρήματος συνήθως επιτυγχάνεται μετά από τρεις φάσεις:
1. Τα χρήματα εισαγάγονται στο οικονομικό σύστημα (“placement”) 2. Πραγματοποιούνται πολύπλοκες οικονομικές συναλλαγές με στόχο την συγκάλυψη
της προέλευσης (“layering”) 3. Απόκτηση πλούτου με επένδυση των «μαύρων» χρημάτων σε αγαθά (“integration”)
Ανάλογα με τις συνθήκες κάποιο απο αυτά τα βήματα μπορεί να παραλειφθεί.
Παρακάτω θα αναλύσουμε το πεδίο ΞΜΧ, θα περιγράψουμε μοντέλα που χρησιμοποιούνται στις ΤΠΕ (Τεχνολογία Πληροφορικής και Επικοινωνιών),θα παρουσιάσουμε τα προβλήματα που προκύπτουν στα θέματα ελέγχου και τέλος, θα αναπτύξουμε ένα πλαίσιο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε διαδικασίες ελέγχου.
4
ΤοΠεδίοΞεπλύματοςΜάυρουΧρήματος
1.Ορισμός
Ο ορισμός της «Προεδρικής Επιτροπής για το Οργανωμένο Έγκλημα των Η.Π.Α.» (President’s Commission on Organized Crime-1986) αναφέρει ότι: «Ως νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες περιγράφεται η διαδικασία μέσω της οποίας αποκρύπτεται η ύπαρξη, η παράνομη πηγή ή η παράνομη χρήση εσόδων, τα οποία στη συνέχεια μεταμφιέζονται με τέτοιο τρόπο ώστε η προέλευσή τους να εμφανίζεται νόμιμη.»
2.ΓενικήΠροσέγγιση
Όπως αναφέραμε στην προηγούμενη ενότητα το Ξέπλυμα Μαύρου Χρήματος αφορά την διαδικασία με την οποία τα παράνομα έσοδα μετατρέπονται σε νόμιμα. Σχεδόν σε όλες τις χώρες έχουν παρατηρηθεί φαινόμενα ξεπλύματος μαύρου χρήματος και συνήθως αφορούν την μεταφορά των χρημάτων σε διάφορες χώρες με στόχο την απόκρυψη της προέλευσης τους. Τα άτομα που προσπαθούν να ξεπλύνουν τα χρήματα τους το κάνουν με στόχο να μπορέσουν να τα χρησιμοποιήσουν, διότι σε αλλη περίπτωση οι συναλλαγες που θα πραγματοποιήσουν θα τους συνδέσουν με τις παράνομες δραστηριότητες απο όπου προήλθαν και τα χρήματα.
Τα παράνομα έσοδα μπορούν να προέρχονται από διάφορες συναλλαγες, ωστόσο οι συνηθέστερες περιπτώσεις είναι οι εξής: εμπόριο ναρκωτικών,υπεξαίρεση, διεφθαρμένοι πολιτικοί, δημόσιοι λειτουργοί, μαφιόζοι, απατεώνες.
Η βασική διαδικασία ξεπλύματος χρημάτων γίνεται σε τρία στάδια:
1. Placement – Σε αυτό το στάδιο, τα λεφτά τοποθετούνται σε ένα νόμιμο οικονομικό ίδρυμα. Τις περισσότερες φορές είναι τράπεζα, οπότε τα χρήματα έχουν την μορφή τραπεζικών καταθέσεων. Σε αυτό το στάδιο υπάρχει και το μεγαλύτερο ρίσκο της όλης διαδικασίας καθώς μεγάλα ποσά καταθέσεων κινούν υποψίες και οι τράπεζες είναι υποχρεωμένες να αναφέρουν υψηλής αξίας συναλλαγές.
2. Layering – Το στάδιο του layering, αφορά την μεταφορά των χρημάτων σε μία αλυσίδα οικονομικών συναλλαγών με στόχο να καταστήσουν δύσκολη την παρακολούθηση της πορείας τους.Το layering μπορεί να αποτελείται από διάφορες τραπεζικές συναλλαγές και εμβάσματα μεταξύ διαφορετικών τραπεζικών λογαριασμών σε διαφορετικά ονόματα και σε διαφορετικές χώρες, γίνονται καταθέσεις και αναλήψεις έτσι ώστε να αλλάζει συνεχώς το ποσό των χρημάτων στους λογαριασμούς και το νόμισμα. Επίσης αγοράζονται αγαθά υψηλής αξίας (αυτοκίνητα,σκάφη,σπίτια κ.τ.λ.) έτσι ώστε να αλλάζει και η μορφή των χρημάτων. Αυτό το στάδιο είναι και το πιο πολύπλοκο της όλης διαδικασίας και ως στόχο έχει να κάνει τα «μαύρα» χρήματα όσο το δυνατόν πιο δύσκολο να εντοπιστούν.
3. Integration – Στο στάδιο του integrate, τα χρήματα επανατοποθετούνται στο κυρίως οικονομικό σύστημα σε νόμιμη μορφή καθώς πλέον φαίνεται ότι προέρχονται από νόμιμες συναλλαγές. Όταν αναφερόμαστε στο κυρίως οικονομικό σύστημα εννοούμε την τελική μεταφορά των χρημάτων σε λογαριασμό κάποιας τοπικής επιχείρησης στην οποία τα πλέον νόμιμα χρήματα επενδύονται και φαίνεται ότι έχουν προέλθει από την πώληση κάποιου σκάφους στο στάδιο του layering ή κάποιας άλλης αγοράς.
5
Σε αυτό το σημείο της όλης διαδικασίας τα χρήματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν χωρίς να υπάρχει κίνδυνος. Είναι πολύ δύσκολο στο στάδιο του integration να συλληφθεί ο δράστης ειδικότερα αν δεν υπάρχει κάποιο έγγραφο από τα προηγούμενα στάδια.
Στην παραπάνω εικόνα παρουσιάζονται τα τρία βασικά στάδια όπως περιγράφηκαν.
2.ΜέθοδοιΞεπλύματοςΜαύρουΧρήματος
Σε αυτό το κεφάλαιο θα περιγράψουμε τις συνηθέστερες μεθόδους που έχουν καταγραφεί παγκοσμίως στον τομέα Ξεπλύματος Μαύρου Χρήματος.
Black Market Colombian Peso Exchange – Η μέθοδος που θα περιγράψουμε, ανακαλύφθηκε στα μεσα της δεκαετίας του 90 και αφορούσε τις εισαγωγές που έκαναν κολομβιανοί επιχειρηματίες απο τις ΗΠΑ και το εμπόριο ναρκωτικών. Οι κολομβιανοί επιχειρηματίες με στόχο να αποφύγουν τους φόρους μετατροπής των δολλαρίων με τα οποία πληρώνονταν για τις εισαγωγές, σε πέσος και τις επιπλέον χρεώσεις που τους επέβαλε η κυβέρνηση επέλεξαν να πραγματοποιούν τις συναλλαγες τους με τις ΗΠΑ μέσω της μαύρης αγοράς όπου οι άνθρωποι (peso brokers) που αναλάμβαναν τις συναλλαγές τους, τους χρέωναν λιγότερο. Αυτό είναι
6
το παράνομο κομμάτι. Η διαδικασία ξεπλύματος είναι η εξής: Ένας έμπορος ναρκωτικών δίνει τα «μαύρα» χρήματα σε δολλάρια σε ένα peso broker στην Κολομβία. Ο peso broker χρησιμοποιεί αυτά τα χρήματα για να αγοράσει αγαθά απο τις ΗΠΑ για τους κολομβιανούς επιχειρηματίες. Όταν οι επιχειρηματίες παραλαμβάνουν τα αγαθά τα πουλάνε στην κολομβία λαμβάνοντας χρήματα σε πέσος και με αυτά πληρώνουν τον peso broker. Στη συνέχεια ο peso broker δίνει στον έμπορο ναρκωτικών τα χρήματα που του είχε δώσει (αφού εχει κρατήσει το μερίδιο του) σε πέσος, δηλαδή τα μάυρα χρήματα από όπου ξεκίνισε η όλη διαδικασία.
Structuring Deposits – Γνωστό και ως smurfing, αυτή η μέθοδος αφορά την τμηματοποίηση μεγάλων ποσών χρημάτων σε μικρότερα τα οποία είναι και λιγότερο ύποπτα. Αυτό συμβαίνει διότι για κάποιο συγκεκριμένο ποσό χρημάτων οι τράπεζες είναι αναγκασμένες να αναφέρουν την συναλλαγή στην κυβέρνηση (ΗΠΑ $10,000). Στην συνέχεια τα μικρά ποσά χρημάτων κατατίθονται σε έναν ή περισσότερους τραπεζικούς λογαριασμούς είτε από πολλούς καταθέτες (smurf) είτε απο ένα, για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα.
Overseas banks – Οι δράστες του ξεπλύματος χρημάτων συχνά στέλνουν τα χρήματα σε διάφορους «offshore accounts» σε χώρες οι οποίες έχουν κρυφούς
7
τραπεζικούς νόμους δηλαδή επιτρέπουν ανώνυμη χρήση του τραπεζικού τους συστήματος. Όπως καταλαβαίνουμε σε αυτή την περίπτωση το ξέπλυμα μπορεί να αφορά εκατοντάδες τραπεζικές συναλλαγές σε offshore τράπεζες.
Underground/alternative banking – Μερικές χώρες στην Ασία έχουν δημιουργήσει εναλλακτικά νόμιμα τραπεζικά συστήματα όπου επιτρέπουν συναλλαγές, καταθέσεις και αναλήψεις χωρίς ιδιαίτερα έγγραφα. Αυτά τα συστήματα στηρίζονται στην εμπιστευτικότητα, δεν αφήνουν κανένα ίχνος της συναλλαγής κα δρούν πέρα απο κυβερνητικό έλεγχο. Τα τραπεζικά αυτά συστήματα εντοπίζονται στο hawala system του Πακιστάν κα της Ινδίας και το fie chen system της Κίνας.
Shell Companies – Υπάρχουν εταιρείες οι οποίες χρησιμοποιούνται μόνο για ξέπλυμα «μαύρου» χρήματος. Λαμβάνουν «μαύρο» χρήμα ως πληρωμή αλλά στην πραγματικότητα δεν προσφέρουν κανένα αγαθό ή υπηρεσία απλά παρουσιάζουν νόμιμες συναλλαγές μέσα απο πλαστά τιμολόγια και φύλλα ισολογισμού.
Investing in legitimate businesses – Οι δράστες μερικές φορές τοποθετούν «μαύρα» χρήματα σε νόμιμες εταιρείες έτσι ώστε να τα νομιμοποιήσουν. Αυτές οι εταιρείες είναι συνήθως μεγάλες μεσιτικές φίρμες ή καζίνο δηλαδή εταιρείες που ασχολούνται με μεγάλες ποσότητες χρημάτων, έτσι είναι εύκολο το δωροδοκημένο προσωπικό της εταιρείας να ξεπλυνει τα χρήματα. Ωστόσο χρησιμοποιούνται και μικρές εταιρείες όπως μπαρ, πλυντήρια αυτοκινήτων κ.α. Αυτές οι εταιρείες όντως μπορεί να προσφέρουν κάποια υπηρεσία αλλα χρησιμοποιούνται κατα κύριο λόγο για ξέπλυμα.
3.ΟργανισμοίΚαταπολέμησηςΣε παγκόσμιο επίπεδο ο πιο διακεκριμένος διεθνής οργανισμός που εξειδικεύεται στην καταπολέμηση του Ξεπλύματος Μαύρου Χρήματος είναι ο FATF (Financial Action Task Force) ο οποίος ιδρύθηκε το 1989 στο Παρίσι από τα μέλη των 7 ισχυρότερων οικονομικά κράτων γνωστά και ως G-7.
Ο FATF αποτέλειται από 33 χώρες-μέλη και από άλλους διεθνής οργανισμούς. Το έργο του FATF επικεντρώνεται στην δημιουργία 40 προτάσεων για τράπεζες γνωστές και ως «40 Recommendations», οι οποίες αποτελούν το anti-money-laundering standard. Αυτές οι προτάσεις μεταξύ άλλον περιλαμβάνουν και τα εξής:
Αναγνώριση και έλεγχος του περιβάλλοντος του καταθέτη.
Αναφορά όλων των ύποπτων δραστηριοτήτων. (Για παράδειγμα, αν ένας έλεγχος σε κάποιον καταθέτη αποκαλύψη ότι ο καταθέτης δουλεύει σε εργοστάσιο σιδήρου και συνήθως καταθέτει $2,000 κάθε 2 εβδομάδες, τότε μια σειρά από 10 καταθέσεων των $9,000 στο ίδιο χρονικό διάστημα θα πρέπει να θεωρηθεί ύποπτη.)
Δημιουργία εσωτερικής ομάδας αναγνώρισης στοιχείων τα οποία συνδέονται με το ξέπλυμα «μαύρου» χρήματος.
8
Τα «recommendations» του FATF είναι περισσότερο μια σειρά απο κανόνες, παρά συμβουλές προς τις τράπεζες. Επίσης ο FATF κρατάει μια λίστα από χώρες οι οποίες δεν εφαρμόζουν του κανόνες που έχει θεσπίσει και προτρέπει τα μέλη του να μην συνεργάζονται με αυτές τις χώρες.
Υπάρχουν και άλλοι διεθνείς οργανισμοί οι οποίοι επικεντρώνονται στην καταπολέμηση του Ξεπλύματος Μαύρου Χρήματος όπως τα Ηνωμένα Έθνη (United Nations), το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (International Monetary Fund), η Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank) αλλά και μικρότεροι οργανισμοί όπως ο FATF της Καραϊβικής και η ομάδα καταπολέμησης της Ασίας/Ειρηνικού Ωκεανού.
Παρακάτω θα επικεντρωθούμε στο Ξέπλυμα Μαύρου Χρήματος όσον αφορά τις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών, στις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζονατι στα θέματα ελέγχου και στην ανάπτυξη ενός πλαισίου ελέγχου.
ΞέπλυμαΜαύρουΧρήματοςστιςΤΠΕ
1.ΣυναλλαγέςΜέσωΔιαδικτύου
Η συνεισφορά της πληροφορικής στην ανάπτυξη νέων συστημάτων διεθνών και εθνικών πληρωμών είναι κοινώς αποδεκτό ότι αποτέλεσε καταλυτικό παράγοντα. Οι χρηματοοικονομικές ροές γίνονται καθημερινά όλο και περισσότερο μέσω μεταφοράς ηλεκτρονικών δεδομένων. Οι συναλλαγές μικρών ή μεγάλων ποσών, τοπικές ή παγκόσμιες,
καθώς και οι νέες νομισματικές μορφές είναι ουσιαστικά ηλεκτρονικές. Τα ηλεκτρονικά
συστήματα συμψηφισμού και διακανονισμού τελειοποιούν τα ηλεκτρονικά νέα μέσα
πληρωμών (αυτόματες μεταφορές κεφαλαίων, αυτόματες τραπεζικές θυρίδες, κάρτες
πληρωμών). Οι τραπεζικές συναλλαγές μπορούν πλέον να διεκπεραιώνονται από παντού,
χωρίς τη μεσολάβηση πιστωτικού ιδρύματος, απλοποιώντας την έννοια του νομίσματος και
επαναθέτοντας το ζήτημα των σχέσεων μεταξύ νομίσματος, τραπεζών και πελατών τους.
Η παραδοσιακή αντίληψη του χρήματος (και των χρηματοοικονομικών εργαλείων) δεν
ισχύει πλέον. Εξετάζοντας τις διάφορες εκδοχές ορισμού του ηλεκτρονικού χρήματος
μπορούμε να πούμε, ότι το ηλεκτρονικό χρήμα, χωρίς να αποτελεί απλά μία
αυτοματοποιημένη έκφραση του λογιστικού χρήματος, αποτελεί τελικά ένα "πληροφορικό
νόμισμα", δηλαδή το διάνυσμα μίας εξέλιξης προς ένα παγκόσμιο χρηματοοικονομικό
σύστημα, βασισμένο σε ένα σύστημα τυποποίησης της πληροφορίας. Παρά το γεγονός, ότι
η μείωση των κινδύνων αποτελεί ένα από τα κύρια επιχειρήματα υπέρ της χρήσεως και της
9
επέκτασης της τεχνολογίας, σύντομα θα καταστεί αντιληπτό, ότι πρόκειται απλώς για μία
ποιοτική μεταφορά του προβλήματος.
2.ΟιΤραπεζικέςΕργασίεςστονΚυβερνοχώρο
Οι τραπεζικές υπηρεσίες του κυβερνοχώρου (cyberbanking) αφορούν κυρίως πληρωμές για αγορές προϊόντων ή υπηρεσιών μέσω της συνεχώς αυξανόμενης αγοράς του Ιnternet, ενώ οι τράπεζες του κυβερνοχώρου έχοντας ένα ευρύτατο πεδίο δραστηριοποίησης, ασχολούνται όλο και πιο έντονα με τον ρόλο του διαμεσολαβητή σε συναλλαγές που αφορούν αγοραπωλησίες αγαθών, λογισμικού, οικονομικών υπηρεσιών και πληροφοριών, με αποκορύφωμα την έναρξη αποδοχής καταθέσεων (deposit taking), δραστηριότητα την οποία διαφημίζουν ήδη μέσω του δικτύου.
Πρόκειται για μία εξέλιξη που μπορεί να αποτελέσει την απαρχή μίας διεθνούς διαστάσεων ανώνυμης ροής ρευστού χρήματος, η οποία θα επιτρέπει την διασυνοριακή μετακίνηση δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως, γεγονός που χωρίς αμφιβολία είναι σε θέση να προκαλέσει ανεξέλεγκτες καταστάσεις, τόσο στον τομέα των εθνικών νομισματικών και συναλλαγματικών πολιτικών, όσο και στα εθνικά ισοζύγια λογαριασμών, αποσταθεροποιώντας ακόμη και την υπόσταση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.
3.ΜοντέλαστιςΤΠΕ
Κατά καιρούς έγιναν προσπάθειες να απεικονισθεί η διαδικασία νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες σε μοντέλα, τα οποία παρουσιάζονται παρακάτω με σκοπό την πληρέστερη κατανόηση του φαινομένου.
1. Κυκλικά Μοντέλα Η νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες μπορεί να αναλυθεί σαν ένα κυκλοφοριακό σύστημα, σύμφωνα με το οποίο τα έσοδα των εγκληματικών πράξεων εισέρχονται στη νόμιμη αγορά όπου τοποθετούνται και διαστρωματώνονται/συσσωρεύονται (placement/ layering). Στη συνέχεια επανατοποθετούνται είτε άμεσα σε νέες εγκληματικές δραστηριότητες (illicit activity) είτε έμμεσα μέσω νομίμων επενδύσεων (intergration). Παρόμοιο με το παραπάνω είναι και το γνωστό ως μοντέλο του Zünd στο οποίο παρομοιάζεται το κυκλοφοριακό σύστημα της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες με αυτό του υδρολογικού συστήματος. Πρόκειται για ένα μοντέλο που αντιλαμβάνεται το φαινόμενο ως μία κλειστή διαδικασία ανακύκλωσης, με βάση την οποία τα εγκληματικής προέλευσης περιουσιακά στοιχεία επενδύονται αποκλειστικά εκ νέου σε νέες αξιόποινες πράξεις.
10
2. Τελεολογικό Μοντέλο
Αναπτύχθηκε από τον Ελβετό Dr. Jürg-Beat Ackermann σε συνεργασία με τον Αμερικανό Καθηγητή Dr. James Preston και εστιάζει στους σκοπούς της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. Για την πραγμάτωση των στόχων αυτών είναι διαθέσιμοι ορισμένοι τρόποι δράσης. Εφόσον έχουν οριστεί οι σκοποί και οι τρόποι δράσης, ο δράστης χρησιμοποιεί υφιστάμενους νομικούς και πραγματικούς ενισχυτικούς παράγοντες, οι οποίοι εξυπηρετούν το «καμουφλάρισμα» των περιουσιακών στοιχείων. Το μοντέλο αυτό περιλαμβάνει τρία επίπεδα: a) Σκοποί της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες:
Ολοκλήρωση(μετατροπή/ απόκρυψη)
Επένδυση
Φοροδιαφυγή, Φοροαποφυγή
Χρηματοδότηση εγκληματικών πράξεων b) Δυνατότητες Δράσης
Εσωτερικό, εξωτερικό, υπεράκτια κέντρα
Εταιρίες βιτρίνα, μεγάλες εταιρίες
Αξιόγραφα, λογαριασμοί, εμπράγματες αξίες
Χρηματοδότηση εγκληματικών ενεργειών, διαφθορά c) Ενισχυτικοί παράγοντες
Διεθνής χαρακτήρας των δραστηριοτήτων, πλημμελής άσκηση οικονομικής εποπτείας και ανυπαρξία συντονισμού εθνικών αρχών
Προστασία του απορρήτου
Απόκρυψη μέσω νομικών προσώπων, κατάτμηση και αλυσιδωτά αποτελέσματα (layering)
Ηλεκτρονικό σύστημα πληρωμών
3. Μοντέλα Των Φάσεων Πρωταρχικός στόχος της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες είναι η αποτροπή της αποκάλυψης και κατά συνέπεια της μετατροπής περιουσιακών στοιχείων, κυρίως όσον αφορά την εγκληματική προέλευσή τους. Δεν είναι όμως και ο μοναδικός στόχος. Απλή απόκρυψη δεν προσφέρει ουσιαστικά κάτι στο δράστη αφού για να τα αξιοποιήσει ή χρησιμοποιήσει ή επενδύσει πρέπει οι εισφορές αυτές να ενταχθούν ως νόμιμες πια στην οικονομία. Εμπνευστής των μοντέλων αυτών είνα ο Ελβετός Paolo Bernasconi, ο οποίος και αποτέλεσε πρωτεργάτη της εισαγωγής διατάξεων στον Ελβετικό Ποινικό Κώδικα για την αντιμετώπιση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. Το μοντέλο βασικά ξεχωρίζει το ξέπλυμα σε πρώτου και δευτέρου βαθμού. Διακρίνει ακόμη σε χώρες εμπορίου( όπου γίνεται η κύρια πράξη από την οποία προέρχεται το βρώμικο χρήμα)και σε χώρες ξεπλύματος (μεγάλα χρηματοοικονομικά κέντρα, γνωστά και ως φορολογικοί παράδεισοι). 1η Φάση
Νομιμοποίηση περιουσιακών στοιχείων, άμεσα προερχομένων από ποινικά κολάσιμες πράξεις
Μετρητό χρήμα( κατά κανόνα)
Βραχυπρόθεσμες συναλλαγές
11
Ο δράστης επιδιώκει να εμποδίσει την αναγνώριση των περιουσιακών στοιχείων.
2η Φάση
Νομιμοποίηση περιουσιακών στοιχείων προερχομένων αποκλειστικά από την τέλεση ποινικά κολάσιμων πράξεων
Μεσο-μακροπρόθεσμες επιχειρήσεις
Στόχος η απάλειψη του στίγματος της παρανομίας από τα εγκληματικής προέλευσης περιουσιακά στοιχεία, προσδίδοντάς τους τον χαρακτήρα νόμιμης οικονομικής δραστηριότητας.
4. Το Αμερικάνικο Μοντέλο Των Τριων Φάσεων Η συστηματοποίηση η οποία γίνεται ευρέως αποδεκτή τόσο από την αμερικανική όσο και από την ευρωπαϊκή θεωρία είναι αυτή η οποία προέκυψε από τη σχετική έκθεση των τελωνειακών υπηρεσιών των Η.Π.Α. και με βάση αυτήν διακρίνονται τρείς φάσεις στη διαδικασία νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. Είναι το μοντέλο που χρησιμοποιείται κατα κύριο λόγο για την περιγραφή της διαδικασίας Ξεπλύματος Μαύρου Χρήματος όπως την περιγράψαμε στα πρώτα κεφάλαια. Οι τρείς φάσεις είναι οι εξής:
1. Φάση Τοποθέτησης (placement) 2. Φάση Διαστρωμάτωσης – συσσώρευσης (layering) 3. Φάση Ολοκλήρωσης (integration)
4.ΎποπτηΗλεκτρονικήμεταφοράκεφαλαίωνΗ χρήση πληροφοριακών συστημάτων για την πραγματοποίηση συναλλαγών μέσω του κυβερνοχώρου καθιστά την διαδικασία Ξεπλύματος Μαύρου Χρήματος ευκολότερη. Ωστόσο υπάρχουν κανόνες οι οποίοι καθιστούν μια ηλεκτρονική συναλλαγή ύποπτη. Μερικοί από αυτούς είναι οι εξής:
1. Παρουσιάζονται ελλιπή στοιχεία αναφορικά με τον πληρωτή σε εισερχόμενα εμβάσματα.
2. Λαμβάνονται εμβάσματα με χρήση κωδικού χωρίς να προσδιορίζεται η ταυτότητα του δικαιούχου.
3. Γίνονται μεταφορές κεφαλαίων προς συγκεκριμένο δικαιούχο από πληθώρα ατόμων χωρίς επαρκή αιτιολόγηση.
4. Πραγματοποιείται μεταφορά κεφαλαίων από ή προς χώρες που θεωρούνται φορολογικοί παράδεισοι ή περιοχές υψηλού κινδύνου, χωρίς να συνδέεται με την επιχειρηματική δραστηριότητα ή το οικονομικό/συναλλακτικό προφίλ του πελάτη.
5. Πελάτης αποδέχεται τακτικά μεγάλου ύψους εμβάσματα από χώρες που είναι γνωστές για την παραγωγή, επεξεργασία ή διακίνηση ναρκωτικών, ή όπου υπάρχουν επικηρυγμένες τρομοκρατικές οργανώσεις.
6. Εισερχόμενες μεταφορές κεφαλαίων μεγάλων ποσών εισπράττονται στο όνομα τρίτου, χωρίς να υπάρχει σαφής λόγος ή να παρέχονται ικανοποιητικές εξηγήσεις.
7. Πολλαπλά εμβάσματα μικρής αξίας λαμβάνονται στο όνομα πελάτη, ο οποίος στη συνέχεια δίδει εντολή διασυνοριακής μεταφοράς μεγάλων ποσών.
8. Εκτελούνται μεταφορές κεφαλαίων προς φυσικά ή νομικά πρόσωπα που δραστηριοποιούνται σε εντελώς διαφορετικό αντικείμενο εργασιών από αυτό του πελάτη.
12
Παρακάτω θα επικεντρωθούμε στα προβλήματα και τις ιδιαιτερότητες που προκύπτουν στα θέματα ελέγχου των διαδικασιών Ξεπλύματος Μαύρου Χρήματος.
ΚαταπολέμησηΞεπλύματοςΜαύρουΧρήματος
1.ΠροβλήματαΚαταπολέμησηςΞΜΧ
Η καταπολέμηση του Ξεπλύματος Μαύρου Χρήματος (anti-money-laundering) αποτελεί ένα πόλυ σημαντικό ζήτημα το οποίο έχει απασχολήσει αρκετούς διεθνείς οργανισμούς. Στην προσπάθεια μας να αναλύσουμε τις διαδικασίες καταπολέμησης (anti-money-laundering procedures) πρέπει πρώτα να κατανοήσούμε τα προβλήματα που προκύπτουν απο την εφαρμογή της. Τα προβλήματα λοιπόν που εντοπίσαμε όσον αφορά την κοινωνία της Ελλάδας είναι τα εξής:
a) Η αντιμετώπιση από την αστυνομία και τις δικαστικές αρχές με στόχο να καταπνίξουν το ξέπλυμα μαύρων χρημάτων δεν είναι αρκέτα αποτελεσματική. Χρειάζεται περισσότερη οργάνωση και εξειδίκευση στην καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος. Μας αφήνει έκπληκτους το γεγονός ότι απο τις 373 υποθέσεις που εξέταζαν οι αρχές της Ελλάδας το 1999, 139 ερευνούνται ακόμα, 153 είναι προσωρινά αρχειοθετημένες και 57 είναι μονίμως αρχειοθετημένες.
b) Δεν έχει δοθεί αρκετή προσοχή στην συλλογή επισήμων στοιχείων, έτσι ώστε να υπάρχει ένα σαφές δείγμα του μεγέθους του συγκεκριμένου εγκληματος καθώς και της ικανότητας των αρχών στην αντιμετώπιση του.
c) Εξαιτίας της μεγάλης ποσότητας χρημάτων τα οποία ήδη έχουν «ξεπλυθεί», οι ελληνικές αρχές έχουν να αντιμετωπίσουν επιχειρήσεις πολυεθνικών κεφαλαίων οι οποίες έχουν εδραιωθεί στον επιχειρηματικό κόσμο. Αυτές οι επιχειρήσεις είναι δύσκολο να διερευνηθούν εξαιτίας οικονομικών, πολιτικών και πρακτικών λόγων.
d) Στην προσπάθεια καταπολέμησης του Ξεπλύματος Μαύρου Χρήματος είναι απαραίτητη η συνεργασία όλων των πολιτικών κομμάτων και των δυνάμεων που διαθέτει μια χώρα. Δυστυχώς όπως και σε πολλά άλλα ζητήματα, στην Ελλάδα όπως και σε άλλες χώρες υπάρχει σημαντική έλλειψη πολιτικής πρόθεσης και πρωτοβουλίας.
e) Εξαιτίας του οικονομικού χαρακτήρα του αδικήματος θα έπρεπε να επικεντρωνόμαστε περισσότερο στην καταπολέμηση του έτσι ώστε να μην επηρεάζεται αρνητικά η αγορά. Κατα την διάρκεια καταπολέμησης αυτού του εγκλήματος το κράτος πρέπει να εξασφαλίση την οικονομική ελευθερία των πολιτών αλλά και των οικονομικών ερευνητών, καθώς αποτελούν την βάση για μία ελευθερη δημοκρατική κοινωνία και για ένα κράτος ευημερίας.
f) Όσον αφορά τους νόμους που θεσπίζονται με στόχο την καταπολέμηση του ΞΜΧ θα πρέπει τα άρθρα και οι διατάξεις τους να μην παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ελευθερία και τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα των πολιτών.
2.Διαδικασία/ΠλαίσιοΕλέγχουΣε αυτό το κεφάλαιο θα επικεντρωθούμε στην ανάπτυξη ισχυρών μέτρων, με στόχο την πρόληψη, τον εντοπισμό και την δίωξη των δραστών που καταφεύγουν στο Ξέπλυμα Μαύρου Χρήματος. Οι μέθοδος και η διαδικασία που θα προτείνουμε περιλαμβάνουν
13
εργαλεία καταπολέμησης του φαινομένου τα οποία έχουν εφαρμογή στον τραπεζικό, οικονομικό και επενδυτικό τομέα της κοινωνίας. Το πλάισιο που προτείνουμε περιλαμβάνει μια σειρά κανόνων οι οποίοι αναλύονται παρακάτω:
1. Εφαρμοφή ΑΜL (anti-money-laundering) προγραμμάτων. Ένα ΑΜL πρόγραμμα είναι ένα πρόγραμμα το οποίο πρέπει να εφαρμοσθεί από τον οργανισμό και να περιλαμβάνει:
Την ανάπτυξη εσωτερικών πολιτικών, διαδικασιών και ελέγχων
Τον διορισμό ενός υπευθύνου διοικητή
Την διαδικασία εκπαίδευσης και ενημέρωσης των εργαζομένων
Μια ανεξάρτητη λειτουργία ελέγχου του προγράμματος
Το πρόγραμμα που θα εφαρμοσθεί έχει ως απώτερο σκοπό την ανάλυση των δεδομένων των πελατών και τον εντοπισμό ύποπτων συναλλαγών. Το AML λογισμικό φιλτράρει τα δεδομένα των πελατών, τα κατηγοριοποιεί ως προς το επίπεδο επικινδυνότητας και τα ελέγχει για ανωμαλίες. Τέτοιες ανωμαλίες όπως αναφέραμε και σε προηγούμενα κεφάλαια είναι η απότομη αύξηση του κεφαλαίου, η ανάληψη μεγάλων ποσών χρημάτων κ.α. Μόλις το πρόγραμμα εντοπίσει κάποιου είδους ανωμαλία ειδοποιεί με ένα σήμα κινδύνου και δημιουργεί και μια ανάφορα για την κατάσταση που εντόπισε. Απο εκεί και μετά κάποιος εξειδικευμένος άνθρωπος θα ερευνήσει τα δεδομένα του προγράμματος και θα καταλήξει στο αν η κατάσταση που ανέφερε το AML πρόγραμμα αφορά Ξέπλυμα Μαύρου Χρήματος ή όχι. Συνήθως μετά από κάποιο σήμα ο υπέυθυνος καλεί τον πελάτη για εξήγήσεις, οπότε εαν ο πελάτης δικαιολογήσει την δραστηριότητα του τότε το σήμα δεν λαμβάνεται υπόψην.
2. Αναφορά ύποπτης δραστηριότητας. Οποιαδήποτε μορφή ύποπτης δραστηριότητας η οποία έχει ανιχνευθεί απο το προσωπικό του οργανισμού, μετά απο την αξιολόγηση της θα πρέπει να αναφέρεται και στο οικονομικό επιτελείο της εκάστοτε κυβέρνησης. Το οικονομικό επιτελείο θα την αξιολογήση και θα βγάλει δικό του πόρισμα για την κατάσταση που προέκυψε. Έτσι επιτυγχάνεται ο απόλυτος έλεγχος των συναλλαγών αλλα και ο εσωτερικός έλεγχος του οργανισμού στο κατα πόσο οι αξιολόγησεις που κάνει για τις διάφορες συναλλαγές είναι σωστές. Επίσης μέσω αυτού του διπλού ελέγχου εξετάζεται η ακεραιότητα και επμιστευσιμότητα του οργανισμού ως προς δωροδοκίες και απόκρυψη δραστών Ξεπλύματος Μαύρου Χρήματος.
3. Επικύρωση της ταυτότητας των πελατών. Η θέσπιση κανόνων για την ταυτοποίηση των πελατών είναι αναγκαία, χρειάζεται να δημιουργηθεί μια διαδικασία για την ταυτοποίηση των πελατών έτσι ώστε να υπάρχει ολοκληρωτικός και σωστός έλεγχος. Όταν αναφερόμαστε στον όρο σωστός έλεγχος εννοούμε ότι απο την στιγμή που είμαστε σίγουροι για την ταυτότητα ενός πελάτη, τα στοιχεία του πελάτη θα πρέπει να συγκρίνονται με τα στοιχεία γνωστών ανθρώπων και δραστών πάνω στον τομέα Ξεπλύματος Μαύρου Χρήματος. Προτείνουμε λοιπόν να δημιουργηθεί μια δυναμική λίστα με ονόματα η οποία θα περιέχει τα στοιχεία όλων αυτων που έχουν υποπέσει σε παρομοιο αδίκημα. Αυτή η «Black List» που θα
14
δημιουργηθεί θα αποσταλεί σε όλου τους οργανισμούς που κινδυνεύουν και θα αννανεώνεται συνεχώς, έτσι ώστε οι επιχειρήσεις να είναι ασφαλείς. Επίσης η αρχική ταυτοποίηση των πελατών θα ήταν προτειμότερο να γίνεται σε συνεργασία με τις αρχές της εκάστοτε κυβέρνησης.
4. Μέτρα προστασίας για συγκεκριμένους τύπους λογαριασμών που αφορούν αλλοδαπούς. Τα οικονομικά ιδρύματα είναι αναγκαίο να καθορίσουν συγκεκριμένες διαδικασίες και πολιτικές ελέγχου για τον εντοπισμό και την καταπολέμηση φαινομένων ξεπλύματος χρημάτων που αφορούν τις συναλλαγές απο ανθρώπους που βρίσκονται στο εξωτερικό και τους αντίστοιχους λογαριασμούς. Πόλλοι είναι αυτοί οι οποίοι έχουν ως έδρα των δραστηριοτήτων τους κάποια χώρα ενώ διατηρούν προσωπικούς τραπεζικούς λογαριασμούς σε άλλη χωρα. Η τράπεζα η οποία παρέχει αυτούς τους λογαριασμούς, πρέπει να ακολουθεί ένα σύνολο κανόνων έτσι ώστε να ελέγχει αυτούς τους ανθρώπους ακόμα και ας μην είναι υπήκοοι της χώρας όπου εδραιώνεται η τράπεζα. Για να επιτευχθεί αυτό χρειάζεται η πληρης συνεργασία των χωρών έτσι ώστε να προσφέρουν στοιχεία για τους πολίτες τους, κάτι το οποίο είναι πολύ δύσκολο καθώς ανάμεσα σε πολλά κράτη υπάρχουν πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα που αποτρέπουν αυτές τις συνεργασίες.
5. Συνεργασία των οικονομικών ιδρυμάτων. Κατά την διαδικασία Ξεπλύματος Μαύρου Χρήματος πολλές συναλλαγές χρημάτων περιλαμβάνουν πολλά οικονομικά ιδρύματα. Όπως αναφέραμε και σε προηγούμενα κεφάλαια ένας από του σημαντικότερους παράγοντες του ΞΜΧ είναι ο εντοπισμός των «μαύρων» χρημάτων. Για την καταπολέμηση και τον πλήρη έλεγχο της πορείας των χρημάτων επιβάλλεται η ορθή και επιτυχημένη συνεργασία των οργανισμών. Όταν πραγματοποιείται μια συναλλαγή θα πρέπει να κρατούνται αρχεία για όλα τα στοιχεία που αφορούν την συναλλαγή, έτσι κατα την διαδικασία ελέγχου θα παρέχονται όλες οι απαραίτητες πληροφορίες.
6. Ανεξάρτητη Αρχή Θεωρούμε απαραίτητο σε όλα τα κράτη την ίδρυση Ανεξάρτητης Αρχής για την καταπολέμηση του Ξεπλύματος Μαύρου Χρήματος. Οι άνθρωποι που θα αποτελούν τη αρχή θα πρέπει να είναι εξειδικευμένοι στο αντικείμενο και να έχουν τον πλήρη έλεγχο των οικονομικών ιδρυμάτων του εκάστοτε κράτους. Θα τους επιτρέπεται ο πλήρης έλεγχος και η εποπτοία των οργανισμών καθώς και των εργαζομένων σε θέματα διαφθοράς και δωροδοκίας.
15
Συμπεράσματα
Το φαινόμενο Ξεπλύματος Μαύρου Χρήματος εμφανίζεται σε όλα τα κράτη παγκοσμίως. Η ίδια η φύση του φαινομένου το καθιστά πολύ δύσκολο στην καταπολέμηση του, οι οικονομικές δυσκολίες που μαστίζουν πλέον τα κράτη και το αδιέξοδο στο οποίο έχουν βρέθεί οι πολίτες δεν αφήνει περιθώρια στην αδιάφορη πολιτική συντήρησης του φαινομένου. Σε βάθος χρόνου έχει παρατηρηθεί ότι τα σκλήρα μέτρα που λαμβάνουν οι κυβερνήσεις για την οικονομική τους ευημερία εξωθούν τους πολίτες στον απόκρυψη και προστασία των οικονομικών τους συναλλαγών.
Σε αυτή την εργασία προσπαθήσαμε να επικεντρωθούμε στην ουσία του φαινομένου, στις πρακτικές που εφαρμόζονται καθώς και στις δυσκολίες που εμφανίζονται. Αποφύγαμε να αναλύσουμε το νομικό και θεσμικό πλαισιο καθώς θέλουμε να δώσουμε στον αναγνώστη την πρακτική πλευρά του προβλήματος και να παρουσιάσουμε λύσεις οι οποίες ενώ θεωρητικά είναι εφικτές τα οικονομικοπολιτικα συμφέροντα που διακυβέβονται τις καθιστούν μη εφαρμόσημες.
16
Βιβλιογραφία
Site:
http://en.wikipedia.org/wiki/Money_laundering
http://money.howstuffworks.com/money-laundering.htm
http://www.eett.gr/opencms/export/sites/default/admin/downloads/telec/apofaseis_eett/kanonistikes_apofaseis_eett/AP515-077.pdf
http://ec.europa.eu/information_society/policy/nis/strategy/activities/ciip/areci_study/index_en.htm
http://ec.europa.eu/information_society/policy/nis/strategy/activities/ciip/index_en.htm
http://www.cftc.gov/industryoversight/antimoneylaundering/index.htm
Books/Papers:
Διπλωματική Εργασία Γεωργίου Χατζησπύρου
Τίτλος: Ξέπλυμα Χρήματος
MONEY LAUNDERING IN GREECE: A PROBLEM FOR ALL EUROPE Maria Alvanou Attorney a Law t LLM History, Philosophy& Sociology of Law Phd Research Candidate-External Collaborator at Transcrime Research Centre on Transnational Crime-Universita di Trento, Italy
Recommended
