MOU การจางงานขามชาต : เสรนยมใหม การคมครอง
แรงงาน และการปรบยทธศาสตรการก�ากบควบคมของรฐ1
MOU for Transnational Labours Employment
Neoliberalism, Labour Protection and Adjustment
of State’s Regulation Strategy
1 บทความนปรบปรงจากผลการวจยทก�าลงด�าเนนงานอยเรอง “การศกษากระบวนการด�าเนนงานตามบนทกความเขาใจไทย-ลาววาดวยความรวมมอดานการจางแรงงานในการจางแรงงานชาวลาวจากแขวงสาละวนสประเทศไทย” โดยพฤกษ เถาถวล และสธร สาตราคม การวจยนไดรบทนอดหนนจากส�านกงานกองทนสนบสนนการวจยความเหนในบทความนเปนของผเขยนส�านกงานกองทนสนบสนนการวจยไมจ�าเปนตองเหนดวยเสมอไปอนงผเขยนขอขอบคณคณบษยรตนกาญจนดษฐทกรณาใหความเหนและใหขอมลทมคณคายงอยางไรกตามความบกพรองในบทความนเปนของผเขยน
บทคดยอ บทความนวเคราะหทมาและตวบทของบนทกความเขาใจความรวมมอดานการจางงาน(memorandumofunderstanding -MOU)ระหวางประเทศไทยกบเพอนบานคอสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาวและกมพชาเพอขามพนจากการวจารณMOUทผานมาบทความเสนอวาเราควรเขาใจMOUในฐานะยทธศาสตรใหมของการก�ากบควบคมแรงงานขามชาตของรฐทเกดขนทามกลางความทาทายของกระแสความเปลยนแปลงในยคโลกาภวตน จากการรวมมอของนานาประเทศการเคลอนยายขามพรมแดนขนานใหญของมหาชนการแผอทธพลของวาทกรรมระดบโลกไดแกเสรนยมใหม และการคมครองแรงงาน รวมทงภาวะทรฐไทยประสบปญหาไรประสทธภาพในการจดการแรงงานอยางเปนระบบในตอนทายบทความไดใชแนวคดหลงสมยใหม(postmodern)มาวเคราะหใหเหนองคประกอบ5ประการทประกอบกนขนเปนยทธศาสตรใหมในการก�ากบควบคมของรฐและไดชวนใหตงค�าถามใหมๆตอประเดนปญหาการด�าเนนงานตามMOU
ค�ำส�ำคญ: บนทกความเขาใจความรวมมอ (MOU) วาดวยการจางงาน, แรงงานขามชาต,การก�ากบควบคม
พฤกษ เถาถวล / สธร สาตราคม
Pruek Taotawin / Sutee Satrakom
วารสารสงคมลมนาโขง : ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554 หนา 1-26
Journal of Mekong Societies : Vol.7 No.3 September-December 2011, pp. 1-26
2 Journal of Mekong Societies
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
Abstract ThisarticleanalyzesthesourceandcontextofMemorandaofUnderstanding(MOU)onemploymentcooperationbetweenThailandandtwoneighboringcountries-LaoPeople’sDemocraticRepublicandCambodia.TheintentionwastogobeyondtherecentcriticismofMOUbyothers.ThearticleproposesthatweshouldunderstandtheMOUasanewstatestrategyfortheregulationoftransnationallaborerswhichoccurredamidstthe challenge of changes brought about by globalization, expansion of internationalcooperation,extensivecross-bordermovement,theinfluenceofneoliberalism,andlaborprotectiondiscourse.TheThaistate’slackofefficiencyintransnationallabormanagementisalsoincludedinthestudy.Inthelastsection,thearticletakesapostmodernapproachtoexamineMOUto illustratefivestructureswhichcompounded thenewstrategy forregulationofthestate,andencouragesnewquestionsforMOUimplementation.
Keywords: MOUonemploymentcooperation,transnationallaborers,regulation
บทน�ำ
บนทกความเขาใจความรวมมอในการจางงาน (Memorandum of
UnderstandingonEmploymentCooperation)(ตอไปจะเรยกวาMOU)ระหวาง
ไทยกบประเทศเพอนบานไดแกสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาวกมพชา
และพมาเกดขนระหวางปพ.ศ.2545-2546ในบรบททแรงงานจากประเทศเพอน
บานหลงไหลเขามาท�างานในประเทศไทยมากขนในขณะทกลไกจดการแรงงานขาม
ชาตของรฐกลบไรประสทธภาพดงขอเทจจรงทฟองใหเหนกคอการมแรงงานขาม
ชาตผดกฎหมายในประเทศไทยจ�านวนมากทไมสามารถจดการใหเปนทยตไดสภาพ
เชนนเองทMOUไดถกรเรมขนโดยนยหนงMOUเปนความพยายามแกไขปญหา
แรงงานขามชาตเชงรกอยางเปนระบบในMOUระหวางไทยกบประเทศเพอนบาน
3
MOU การจางงานขามชาต : เสรนยมใหม การคมครองแรงงาน
และการปรบยทธศาสตรการก�ากบควบคมของรฐ
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
ทงสามประเทศมแนวคดและวธการด�าเนนงานคลายคลงกน3โดยระบวตถประสงค
ไว4ประการคอ1)เพอใหเกดกระบวนการทเหมาะสมในการจางแรงงานขามชาต
2)เพอด�าเนนการสงแรงงานขามชาตกลบประเทศอยางมประสทธภาพ3)ใหความ
คมครองแรงงานขามชาตอยางเหมาะสมและ4)ปองกนการขามแดนการคามนษย
และการจางแรงงานขามชาตอยางผดกฎหมาย
เทาทผานมาเกอบทศวรรษทรฐไดน�าMOUการจางงานมาปฏบต กลบ
พบวาประสบความส�าเรจตามวตถประสงคไมมากนก ภาพสะทอนทดทสดกคอ
การน�าเขาแรงงานตามMOUท�าไดไมมากนก เมอเปรยบเทยบกบความตองการ
จางงานทนายจางไทยแจงความประสงคมพกตองกลาวถงการสงกลบแรงงานครบ
สญญาจางการคมครองสทธแรงงานและการปองกนการกระท�าผดกฎหมายทยง
ตดขดทางปฏบตอยางมาก(ยกเวนการพสจนสญชาตซงพอจะคบหนาบาง)และเทา
ทผานมากมการศกษาประเมนอปสรรคการด�าเนนงานตามMOU อยหลายชน
ทงทศกษาMOUโดยตรงไดแกVasuprasat(2008)และทไดกลาวไวเปนสวนหนง
ของงาน (ไมไดศกษาเรองMOUโดยตรง) เชนRakumnouykit (2009 :29-31)
Charleomvong(2009:53-64)Vasuprasat(2010:23-29)งานเหลานมความ
เหนในท�านองเดยวกนกคอการจางงานตามMOUมขนตอนมากเกนไปท�าใหตนทน
สงทงคาใชจายและเวลา การไมสามารถจงใจใหแรงงานเหนวาการมาท�างานตาม
MOU ใหประโยชนมากกวามาโดยผดกฎหมายนอกเหนอจากนนเปนปญหาเรอง
ความพรอมของบรษทจดหางานเจาหนาทรฐและเทคโนโลย
3 MOUระหวางไทยกบลาวและไทยกบกมพชามเนอหาสาระเหมอนกนแตส�าหรบMOUไทยกบพมามเนอหาแตกตางออกไปเลกนอยเนองจากพมามบรบทการเมองในประเทศทแตกตางออกไปสามารถดการวเคราะหแนวคดและเนอหาสาระMOUไทยกบเพอนบานไดในAchvanichkulandK.Saisunthon.(2005:95-103)และAsianMigrantCenter(2005:22-26)ส�าหรบตวบทMOUกรณไทย-ลาวเขาดทเวปไซตของสถานเอกอครราชทตไทยประจ�ากรงเวยงจนทรMOUไทย-กมพชาเขาดMaltoni,Bruno.(2006).Review of Labour Migration Dynamics in Cambodia.RetrievedSeptember28,2011.from.http://piasdgserver.usp.ac.fj/apmrn1/fileadmin/files/docs/cambodia/LMReportCambodia.pdf(p.62-69)
4 Journal of Mekong Societies
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
ผเขยนเหนวาการประเมนเหลานมขอจ�ากดในการเขาใจสถานภาพของ
MOUท�าใหเขาใจปญหาการด�าเนนงานตามMOUอยางจ�ากดแยกไมออกวาอะไร
เปนเหตอะไรเปนผล เกดขอเสนอแกไขเชงเทคนค และบางอยางขดแยงในตวเอง
เชนตองการใหมการด�าเนนการตามMOU อยางเขมงวด (ซงMOU โดยเนอแท
กคอการก�ากบควบคมแรงงาน)แตกเสนอใหลดขนตอนตางๆลงซงเปนเรองทขด
แยงโดยหลกการ ในทางปฏบตกท�าไมได หรอท�าไดนอยมาก ดงนนผลลพธของ
การวจารณแบบนจงไมเกดผลอะไรมากนก
เพอจะกาวพนจากการประเมนและเสนอแนะทางออกของMOUแบบวน
เวยนอยกบทเราจะตองเขาใจเรองMOUในแบบใหมในบทความนผเขยนเสนอวา
MOU คอยทธศาสตรการก�ากบควบคม (regulation) แรงงานขามชาตแบบใหม
ซงมาจากสมมตฐานทวารฐชาต (nation-state) มความตองการโดยพนฐานทจะ
ควบคมการเคลอนยายของประชากรเพราะผเคลอนยายอาจเปนปญหาตออธปไตย
และบรณภาพเหนอดนแดนของรฐ (Wimmer andGlick Schiller, 2002, Scott,
1998: 1-8) แตในสถานการณปจจบน รฐเผชญกบการทาทายหลากหลายทศทาง
ทงจากคลนการเคลอนยายขามพรมแดนของมหาชนซงใหทงประโยชนและสราง
ปญหาแกรฐในเวลาเดยวกนในขณะเดยวกนรฐกยงถกทาทายจากวาทกรรมระดบ
โลกใหมๆ ทงดานการสงเสรมการเคลอนยายอยางเสร และการคมครองแรงงาน
ทงหมดนบบบงคบใหรฐจ�าตองหายทธศาสตรใหมในการก�ากบควบคมผยายถน/
แรงงานยายถนในกรณMOUไทยกบประเทศเพอนบานกเปนไปในท�านองเดยวกน
เมอเปนเชนน MOU จงเปนเครองมอใหมในการก�ากบควบคมแรงงานขามชาต
มนจงเปนประดฐกรรม ทมพนฐานมาจากความตองการแกไขปญหาบางประการ
และเกดจากการรบเอาหลกการใหมๆบางประการของยคสมยมาใชดวยผเขยนคด
วาการเขาใจMOU แบบใหมน จะท�าใหเราหาทางออกจากอปสรรคการน�าMOU
มาปฏบต หรอตงค�าถามใหมๆ เพอน�าไปสทางเลอกใหมๆ ในการจดการแรงงาน
ขามชาตไดดขน
การน�าเสนอบทความนจะเรมจากแสดงใหเหนบรบททางสงคมทมอทธพล
ตอการเกดขนของMOUระหวางไทยกบประเทศเพอนบานโดยจะกลาวถงบรบท
5
MOU การจางงานขามชาต : เสรนยมใหม การคมครองแรงงาน
และการปรบยทธศาสตรการก�ากบควบคมของรฐ
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
ระดบภมภาคและระดบสากล จากนนจะใหความส�าคญกบการอภปรายวาทกรรม
ระดบโลกสองชด ทมอทธพลตอการเกดขนของMOU คอวาทกรรมเสรนยมใหม
และการคมครองแรงงานตามมาดวยการวเคราะหบรบททจ�าเพาะเจาะจงของไทย
ทน�าไปสการท�าMOUและทายสดบทความจะวเคราะหใหเหนการปรบยทธศาสตร
การก�ากบควบคมแรงงานของรฐตามล�าดบอนงขอชแจงไววาการวเคราะหMOU
ไทยกบเพอนบานในทนผเขยนจะเนนหนกไปทMOUระหวางไทยกบลาวและไทย
กบกมพชาเปนหลก แตจะไมรวมกรณไทยกบพมา เนองจากมลกษณะพเศษท
แตกตางออกไปมากพอสมควร
ควำมรวมมอในอนภำคลมน�ำโขง
การเกดขนของ MOU การจางงานระหวางไทยกบประเทศเพอนบาน
ในดานหนงมาจากบรรยากาศของความสมพนธระหวางประเทศทเปนไปในทาง
ความรวมมอฉนทมตรซงเปนไปอยางอยางชดเจนนบจากทศวรรษ2530จนน�ามา
สการเกดเปนภมภาคเดยวกนทร จกกนในนาม อนภมภาคลมน�าโขง (Greater
MekongSub-region-GMS)ในเวลาตอมา
การรวมมอระหวางประเทศในลมน�าโขงเปนไปตามกระแสโลกาภวตน
แตพรอมกนไปอกดานหนงกเกดการเปลยนแปลงความคดในหมผ น�าประเทศ
จงหนนใหความเปลยนแปลงในลมน�าโขงเปนไปอยางคกคกมากขนซงผเขยนเหน
วามความเปลยนแปลงทางความคดในหมผน�าประเทศทส�าคญ 2 ดาน ดานหนง
กคอการยอมรบหลกการการคาเสรซงเชอวาระบบตลาดเปนกลไกการจดการทาง
เศรษฐกจทมประสทธภาพสงทรฐควรท�าคอสนบสนนตรรกะตลาดเสรดวยการลด
อปสรรคและสงเสรมใหเกดการเคลอนยายของทนสนคาและผคน(Kaosa-adrand
Dore, 2003: 3) ดงทเราจะเหนไดจากการทประเทศสงคมนยมอยางลาวปฏรป
เศรษฐกจดวยนโยบาย “จนตนาการใหม” เปดตวเขาสตลาดโลก รวมทงกมพชา
ทหนมาสงเสรมการคาและการลงทนจากตางประเทศนบตงแตตนทศวรรษ 2530
ทผานมา
6 Journal of Mekong Societies
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
ความเปลยนแปลงทางความคดทส�าคญดานทสองคอ การยอมรบการ
บรหารจดการระดบภมภาค (regional governance) ซงมาจากขอเทจจรงทวาได
เกดธรกรรมระดบขามชาต ท�าใหเกดประเดนทปญหาทเกนกวาขอบเขตอ�านาจ
อธปไตยของรฐจงตองการสถาบนความรวมมอของนานาชาตความเปลยนแปลง
นท�าใหรฐทไมคอยเปดกวางและยดมนในธรรมเนยมทางเศรษฐกจการเมองของตน
ตองปรบเปลยนเปดกวางยอมรบกตกาใหมๆในประชาคมโลกมากขนการบรหาร
จดการระดบภมภาคยงมพนฐานมากจากแนวคดการบรหารจดการ(governance)
ซงเปนแนวคดทเรยกรองใหรฐปรบบทบาทใหมจากการปกครอง(government)ไป
สการบรหารจดการ ซงมนยยะของการเปนผบรการอ�านวยความสะดวก อกทงยง
สนบสนนใหภาคประชาสงคม(civilsociety)ไดแกภาคธรกจเอกชนองคกรพฒนา
เอกชนและประชาชนทวไปเขามามบทบาทดวยดงทผมเสนอวาประเทศลมน�าโขง
ในรอบ1-2ทศวรรษทผานมาไดเกดการบรหารจดการระดบภมภาคทคกคกเกด
ความรวมมอการพฒนาดานตางๆ เกดเวทสาธารณะเพอเขาใจและแกไขปญหาท
หลากหลายเชนการพฒนาการศกษาสงแวดลอมสทธของกลมชาตพนธเกดตว
ละครมากหนาหลายตาบนเวทการพฒนาทงภาครฐเอกชนองคกรพฒนาเอกชน
ภาคประชาชนรวมทงกลมชาตพนธตางๆ(Dore,2003:411-433)
สถานการณดงกลาวคอทมาของความรวมมอระหวางไทยกบลาวและกบ
กมพชาดงทเราจะพบวานบตงแตตนทศวรรษ2530ไทยกบประเทศทงสองมความ
รวมมอกนมากมายในเรองตางๆในรปแบบตางๆไมวาสนธสญญาขอตกลงบนทก
ความเขาใจ4ดงนนอาจกลาวไดวาในแงมมหนงการเกดขนของMOUดานการจาง
งานระหวางไทยกบประเทศทงสอง เปนสวนหนงของธรรมเนยมนยมความรวมมอ
ระหวางประเทศทด�าเนนมาไดระยะหนงแลว
4 การท�าขอตกลงเรองตางๆกรณไทย-ลาวสามารถเขาดทเวปไซตสถานเอกอครราชทตไทยประจ�ากรงวยงจนทร
7
MOU การจางงานขามชาต : เสรนยมใหม การคมครองแรงงาน
และการปรบยทธศาสตรการก�ากบควบคมของรฐ
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
เสรนยมใหม และ กำรคมครองแรงงำน
ทามกลางการขยายตวของแรงงานขามชาตในหลายทศวรรษทผานมามวาทกรรม2ชดทมบทบาทส�าคญตอเรองการยายถนไดแกเสรนยมใหมและการคมครองแรงงานผเขยนเหนวาวาทกรรมทงสองด�ารงอยโดยคขนานกนหมายความวา ทงสองตางกน�าเสนอแนวคดทแตกตางขดแยงกน แตกมบางอยางทสอดคลองและหนนเสรมกนและทงสองกมอทธพลตอเรองแรงงานขามชาตแตกตางกนไป ลทธ/แนวคดเสรนยมใหม (Neoliberalism) เปนค�าทใชในขบวนการเคลอนไหวทางสงคมในลกษณะวพากษวจารณตอปรากฏการณทนนยมในชวง2-3ทศวรรษทผานมาซงเศรษฐกจโลกถกครอบง�าโดยบรรษทขามชาตท�าใหชองวางความมงคงทางเศรษฐกจระหวางคนรวยกบคนจนถางกวางมากขน ลทธเสรนยมใหมไมใชเพยงการรอฟนลทธเสรนยมคลาสสกแตถอวาเปนเสรนยมใหมทมรปแบบเฉพาะตวโดยมแนวคดทผกโยงแนบแนนกบนโยบายเศรษฐกจแบบlaissez-faireการคาแบบพาณชยนยม แนวคดของส�านกทฤษฎการบรหารเศรษฐกจโดยการจดการการเงน แนวคดเกยวกบตลาดทก�ากบดแลตวเอง และแนวคดฉนทามตวอชงตน โดยมนกวชาการทเปนตวแทนของแนวทางดงกลาวอาท ฟรดรช ฟอนฮาแยก,มลตนฟรดแมน,โรเบรตโนสกเปนตนลทธเสรนยมใหมในเชงปรชญาเชอมนในเสรภาพของปจเจกบคคลตลาดเสรการคาเสรกรรมสทธเอกชนเชอวาความอยดกนดของมนษยจะบรรลไดดวยการปลอยใหกลไกตลาดท�างานดวยตวมนเองโดยรฐเขามาแทรกแซงนอยทสด(Veraparstpong,2008:60-61) ลทธเสรนยมใหม กอตวขนหลงความตกต�าทางเศรษฐกจครงใหญ (TheGreatDepression)ในสหรฐอเมรกาเมอค.ศ.1929ถงราวสนทศวรรษ1960ซงแนวคดครอบง�าเศรษฐกจในชวงนนคอแนวคดเศรษฐศาสตรแบบเคนเซยนแตหลงจากนนเสรนยมใหมไดเรมเขามาแทนท โดยการสนบสนนของประเทศทนนยมชนน�า และบทบาทของสถาบนเศรษฐกจระดบโลก เชน ธนาคารโลก องคการการคาโลก สถาบนการเงนระหวางประเทศ ในชวงดงกลาวไดเกดชดนโยบายเศรษฐกจทรจกกนในนาม “ฉนทามตวอชงตน”ซงมนโยบายส�าคญ5ประการคอ1) เปดเสรการคาและสรางความเตบโตทางเศรษฐกจดวยการสงออก 2) เปดเสร
8 Journal of Mekong Societies
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
ตลาดการเงนและเคลอนยายทนการเงนอยางเสร3)มาตรการเขมงวดทางการเงนการคลง4)การแปรรปกจการของรฐใหเปนเอกชนและ5)การสรางความยดหยน
ของตลาดแรงงาน
นกคดบางทานไดวพากษลทธเสรนยมใหมไววา เศรษฐกจแบบเสรนยม
ใหมไมใชการสรางความมงคงใหเพมพนขนอยางทกลาวอาง แตกลบท�าใหเกด
การจดสรรความมงคงใหม โดยถายโอนความมงคงจากชนชนลางไปสชนชนน�า
การเปลยนแปลงทเกดขนกคอ เกดระบอบการสะสมทนทยอนกลบไปเสมอนเมอ
เรมตนของระบบทนนยม ทเรยกวาการสะสมทนแบบปลนชง (accumulation by
dispossession)ซงมลกษณะส�าคญคอการปลนชงทรพยากรและความมงคงในดน
แดนตางๆดวยการเปลยนสรรพสงทไมเคยเปนสนคาใหเปนสนคาเชนกาละเทศะ
สาธารณสมบต พนธกรรม การศกษา วฒนธรรม ฯลฯ โดยอาศยการแปรรป
สทธบตรและทรพยสนทางปญญาลกษณะประการตอมาคอการขยายอ�านาจของ
ภาคการเงนทเรยกกนวาธนานวตร (financialization) เนนการเกงก�าไรระยะสน
ซงท�าไดส�าเรจดวยเทคโนโลยการสอสาร และการลดกฎเกณฑในภาคการเงน
การเกงก�าไรระยะสนกอใหเกดวกฤตการณการเงนในหลายประเทศจากนนทนการ
เงนขามชาตจะถอโอกาสเขาไปบรหารจดการและแสวงหาประโยชนจากวกฤตการณ
ดงกลาว เมอประเทศทออนแอตกอยในกบดกหนสน สถาบนการเงนอยางกองทน
การเงนระหวางประเทศ (IMF) กจะเขาไปชวยเหลอโดยแลกกบการปรบเปลยน
โครงสรางเศรษฐกจซงหมายถงการแปรรปสาธารณปโภคเปนของเอกชนการตด
สวสดการสงคมและการเปดเสรมากขนนนเองลทธเสรนยมใหมยงสะสมทนไดมาก
ขนดวยการปรบเปลยนสญญาธรกรรมสวนใหญใหเปนสญญาระยะสน โดยเฉพาะ
ในตลาดแรงงาน ระบบทท�าลายความมนคงของการมงานท�าเชนน นอกจากท�าให
คาแรงต�าลงแลว ยงท�าใหชนชนแรงงานออนแอลงและไมสามารถคานอ�านาจกบ
ชนชนน�าไดอกตอไป(Harvey,2005อางในVeraparstpong,2008:61-62)
อยางไรกตามส�าหรบนกคดทสนบสนนแนวทางเสรนยมใหมในดานของ
แรงงานขามชาต พวกเขาสงเสรมการเคลอนยายแรงงานขามชาต ในฐานะกลไก
สรางความเจรญทางเศรษฐกจ ตามหลกความไดเปรยบเชงเปรยบเทยบของ
9
MOU การจางงานขามชาต : เสรนยมใหม การคมครองแรงงาน
และการปรบยทธศาสตรการก�ากบควบคมของรฐ
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
การผลตพวกเขาชวาใน2-3ทศวรรษทผานมาการยายถนทงเพอหางานท�าหรอ
วตถประสงคอนกลบนอยกวาในชวงกอนหนานน และหากเปรยบเทยบกบ
การเคลอนยายของสนคาทนและขาวสารการยายถนของผคนยงนบวานอยกวา
มาก เนองจากมายาคตหลายประการ นบจากความเชอทไมมการตรวจสอบวา
การโยกยายทนไปลงทนในแหลงงานราคาถกใหผลก�าไรดกวาการคดวาการน�าเขา
แรงงานจากตางประเทศจะฉดคาแรงในประเทศและประสทธภาพการผลตใหต�าลง
การใชเหตผลทางการเมองเรองชาตยมมากกวาเหตผลทางเศรษฐกจในการก�าหนด
นโยบาย และทส�าคญคอ การขาดสถาบนระดบโลกท�าหนาทบรหารจดการดาน
แรงงานขามชาตโดยเฉพาะ (เหมอนทมองคการการคาโลก (WTO) ดแลเรอง
การคา) (Nayyar,2000 :12-15)ดงนนอาจสรปไดวาทศนะของเสรนยมใหมตอ
เรองแรงงานขามชาตกคอการสนบสนนใหยดหลกการเคลอนยายแรงงานเสรอยาง
จรงจงและจดตงสถาบนระดบโลกเพอดแลเรองการยายถนขามชาตของแรงงาน
ส�าหรบแนวคดการคมครองแรงงาน(LabourProtection)นนแยกไมออก
จากบทบาทขององคกรสากลทผลกดนเรองนคอองคการแรงงานระหวางประเทศ
(International Labour Organization-ILO) ดงนนจะขอกลาวถงแนวคดนภายใต
พฒนาการของILO
องคการแรงงานระหวางประเทศเปนองคกรไตรภาคนานาชาตประกอบ
ดวยตวแทนจากรฐบาลนายจางและลกจางกอตงเมอปพ.ศ.2462(ค.ศ.1919)
เปาหมายของ ILO คอการคมครองแรงงาน ซงครอบคลมตงแตการสงเสรมการ
ท�างานทมคณคาการมชวตความเปนอยทดและไดรบสทธทพงไดรบในฐานะมนษย
ผมศกดศร (ILOa, n.d.: 1) ส�าหรบทมาของภารกจการคมครองแรงงานของ ILO
นนอาจกลาวไดวาเกดจากการประนประนอมผสมผสานกระแสความคดของยคสมย
อยางนอย 3 ส�านกไดแก ลทธมารกซ (Marxism) ซงเปนแนวคดแบบถงราก
(radical) ใหความส�าคญกบกรรมาชพ ในฐานะก�าลงส�าคญของการปฏวตสงคม
ลทธมารกซถอวาแรงงานคอสงสรางสรรคโลก ดงนนผใชแรงงานคอผสรางโลกท
ควรหลดพนจากการถกกดขขดรดทงปวง(MarxandEngels,2005)แนวคดตอมา
คอสงคมนยมแบบสหกรณซงเปนแนวคดปฏรปทจะสรางความเปลยนแปลงสงคม
10 Journal of Mekong Societies
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
โดยการรวมไมรวมมอกน องคกรพนฐานกคอระบบสหกรณ บคคลทมชอเสยงท
มกไดรบการกลาวอางในประวตการกอตงของ ILO กคอ โรเบรต โอแวน และ
ดาเนยลเลอกรอง(ILOa,n.d.:3)ส�าหรบแนวคดท3กคอสทธมนษยชน(Human
Rights)ซงอาจสบสาวไปไดถงศตวรรษท17จากพนฐานความคดของนกปรชญา
การเมองอยางจอหนลอคทวางพนฐานเรองสทธของมนษยทตดตวมาตามธรรมชาต
เปนสทธทจะมชวตอยรอดปลอดภยเปนปกตสขไดรบการปกปองและไมถกคกคาม
จากอ�านาจใดๆไมเวนแมแตอ�านาจรฐ(Satha-anan,2000:499)
การเกดขนของ ILO ในชวงหลงสงครามโลกครงท 1 คงจะมผลตอ
เจตนารมณขององคกร ทตองการกอบกฟนฟเศรษฐกจและจตวญญาณของสงคม
ดวยการสรางสรรคบรรทดฐานและหลกเกณฑรวมบนพนฐานของการประนประนอม
ดงทก�าหนดใหมคณะท�างานแบบไตรภาค ในฐานะเวทปรกษาหารอหาเพอแกไข
ปญหาอยางสรางสรรคเครองมอท�างานส�าคญของILOคออนสญญา(convention)
ซงอนสญญาแตละฉบบถกยกรางโดยคณะกรรมการ น�ารางมาประชาพจารณรวม
กนจนน�าไปสขอยต จงประกาศใช และเชญชวนใหประเทศสมาชกลงสตยาบน
จากนนจะมกระบวนการตดตามตรวจสอบโดยประเทศสมาชกตองท�ารายงานประจ�า
ป ในอกทางหนงกจะมคณะกรรมการกลางเขาไปตดตามตรวจสอบดวย นบจาก
อนสญญาฉบบแรกในป ค.ศ. 1919 จนถงปจจบนมอนสญญา ILO 189 ฉบบ
ซงฉบบลาสดเกดขนในปค.ศ.2011(ILOb,n.d.)ปจจบนILOมประเทศสมาชก
183ประเทศรวมทงประเทศไทยลาวและกมพชา
แมจะใหความส�าคญกบเรองแรงงาน ซงเดมหมายถงแรงงานในประเทศ
ใดประเทศหนงแตตอมาILOกไดใหความส�าคญกบแรงงานขามชาตดวยดงทเหน
ไดจากการก�าหนดอนสญญาฉบบท97(ค.ศ.1949)วาดวยการเคลอนยายถนเพอ
การท�างาน และอนสญญาฉบบท 143 (ค.ศ. 1975) วาดวยการเคลอนยายถนใน
สภาพมชอบ และการสงเสรมการมโอกาสเทาเทยมกนและการปฏบตตอแรงงาน
ขามชาต ILO ไดจดตงส�านกงานในระดบภมภาคทวโลก รวมทงส�านกงานประจ�า
ภมภาคเอเชยและแปซฟกซงมทตงส�านกงานอยทกรงเทพฯ ILOไดผลตเอกสาร
เผยแพรทมคณภาพรวมทงทเกยวกบแรงงานขามชาตมาอยางตอเนอง(ILOc,n.d.)
11
MOU การจางงานขามชาต : เสรนยมใหม การคมครองแรงงาน
และการปรบยทธศาสตรการก�ากบควบคมของรฐ
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
เอกสารส�าคญทแสดงใหเหนขอเสนอเชงหลกการในเรองแรงงานขามชาต
ของ ILO ชอวา “กรอบความคดพหภาควาดวยแรงงานขามชาตของ ILO”
(ILOMultilateralFrameworkonLabourMigration)เผยแพรในปค.ศ.2006ซง
ILO ไดสนบสนนใหประเทศสมาชกยดขอเสนอในเอกสารนเปนแนวทางในการ
จดการแรงงานขามชาตในเอกสารฉบบนILOไดประมวลประเดนปญหาทผก�าหนด
นโยบายพงทราบ หลกและแนวทางปฏบตเพอมงส การสงเสรมงานทมคณคา
การบรหารจดการงานทดการคมครองสทธแรงงานและน�าเสนอกรณตวอยางการ
ปฏบตทด (best practices) จากนานาประเทศทส�าคญกคอการสนบสนนใหเกด
กลไกการจดการแรงงานระหวางประเทศทเรยกวา ขอตกลงความรวมมอทวภาค
หรอพหภาค (bilateral/multilateralagreement) ในฐานะเครองมอจดการการจาง
แรงงานขามชาตทมประสทธภาพใหประโยชนสงสดแกทกฝาย(ILO,2006:7-8)
ส�าหรบการเกดขนของบนทกความเขาใจระหวางประเทศไทยกบประเทศเพอนบาน
กจดวาเปนรปแบบหนงของขอตกลงทวภาคตามแนวทางทILOสงเสรมนนเอง
จากทไดกลาวถงแนวคดเสรนยมใหม และการคมครองแรงงานโดยผาน
บทบาทของ ILOอาจสรปไดวาทงสองมแนวคดทเหมอนกนในดานการสนบสนน
การยายถนของแรงงานแตดวยเหตผลทแตกตางกนคอฝายแรกเหนวาการเคลอน
ยายแรงงานเปนประโยชนทางเศรษฐกจฝายหลงสงเสรมการยายถนเพราะเปนสทธ
พนฐานของมนษย ฝายแรกไมค�านงผลกระทบตอตวแรงงานมากนก แตฝายหลง
ยนยนวา“แรงงานไมใชสนคา”แตคอมนษยทตองไดรบการคมครองอยางมศกดศร
ฝายแรกเรยกรองสถาบนการจดการระดบโลกทมอ�านาจจดระเบยบการเคลอนยาย
แรงงาน(เหมอนWTO)ฝายหลงเรยกรองสถาบนท�าหนาทบรหารจดการทด(good
governance)เพอคมครองสทธของแรงงานอยางไรกตามในทางปฏบตแนวคดของ
ทงสองฝายกดจะถกหยบยมผสมปนเปกนจนแยกไมออก และสถาบนของทงสอง
ฝายกมการประสานงานรวมมอกนในหลายระดบหลายกรณ
12 Journal of Mekong Societies
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
ปญหำกำรจดกำรแรงงำนของรฐไทย
เราไดกลาวถงบรบทระดบโลกและระดบภมภาคทมอทธพลตอการเกด
MOU ระหวางไทยกบประเทศเพอนบานมาแลว ในล�าดบตอไปจะกลาวถง
สถานการณจ�าเพาะเจาะจงตอการเกดMOU เมอกลาวถงสถานการณทจ�าเพาะ
เจาะจงอาจกลาวไดวามอยหลายประการนบจากการเกดขนของปฏญญากรงเทพฯ
วาดวยการโยกยายถนอยางไมปกตในปพ.ศ.25425ทสบเนองมาจากการประชม
วชาการนานาชาตดานการยายถนฐาน ซงรฐบาลไทยเปนเจาภาพ ดงทในMOU
ระหวางไทยกบลาวและกบกมพชาไดอางองถงปฏญญานไวในฐานะทมาของการจด
ท�าบนทกความเขาใจสถานการณทจ�าเพาะเจาะจงอกประการหนงอาจจะมองไปท
ลาวซงเผชญกบสถานการณแรงงานขามแดนมาท�างานในประเทศไทยมากขนและ
มขาวคราวแรงงานถกหลอกลวงหรอละเมดสทธ จงเปนธรรมดาอยเอง ทประเทศ
ลาวซงไดประโยชนจากเงนสงกลบบานของแรงงาน และประชากรของตนตกระก�า
ล�าบากตองการท�าขอตกลงทจะปกปองผลประโยชนของตน
อยางไรกตาม ผเขยนเหนวาสถานการณชขาดกคอ การจดการแรงงาน
ขามชาตของรฐไทยทแสดงใหเหนวาไรประสทธภาพมากขน เราอาจสรปสภาพ
ปญหาไดวาเปนสถานการณทรฐตงรบตอการเขามาของแรงงานจากประเทศเพอน
บานอยางไมอาจควบคม โดยทหนวยงานภาครฐขาดนโยบายมหภาคเรองแรงงาน
ขามชาตกลไกทางกฎหมายไมมประสทธภาพและขาดเอกภาพในการจดการปญหา
สถานการณแรงงานขามชาตไทยนบจากตนทศวรรษ 2530 คอ การม
แรงงานจากประเทศเพอนบานหลงไหลเขามาท�างานในประเทศไทย ดานหนง
เกยวเนองกบความขดแยงทางการเมองในพมาทผลกใหเกดคลนผลภยเขามาในไทย
อกดานหนงกเกดจากแรงดงดดของการขยายตวของเศรษฐกจไทยในชวงนนท
ตองการแรงงานไรฝมอจ�านวนมาก ในภาวะทแรงงานขามชาตสวนใหญเขามา
ท�างานโดยผดกฎหมาย ผประกอบการธรกจเอกชนไดเรยกรองกดดนตอรฐบาล
5 BANGKOKDECLARATIONONIRREGULARMIGRATIONสามารถเขาดไดหลายชองทางเชนhttp://www.smc.org.ph/rights/bangkok.htm
13
MOU การจางงานขามชาต : เสรนยมใหม การคมครองแรงงาน
และการปรบยทธศาสตรการก�ากบควบคมของรฐ
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
ใหสามารถจางแรงงานตางชาตไดรฐบาลจงใชนโยบายยดหยนโดยอาศยอ�านาจตาม
พ.ร.บ. คนเขาเมอง พ.ศ. 2522 ผอนผนใหบคคลทมสถานภาพคนเขาเมอง
ผดกฎหมายสามารถท�างานไดชวคราวตามเงอนไขทรฐบาลก�าหนด ทงนโดยใช
อ�านาจผานชองทางการประกาศเปนมตคณะรฐมนตร(มตค.ร.ม.)มตค.ร.ม.ผอน
ผนไดเรมใชมาตงแตป 2535และกไดใชเฉพาะกจมาอกในป2539,2541,2542,
2543, 2544,2545 (และหลงจากนนอก) แนวทางทรฐใชอย โดยนยหนงกคอ
การพยายามทจะท�าใหกล มทเขาเมองผดกฎหมาย มาขนทะเบยนเพอใหม
สถานภาพทางกฎหมาย(คอกงถกกฎหมายแตหากกลาวอยางเครงครดกยงถอวา
ผดกฎหมาย) แตปญหากคอ รฐไมสามารถท�าใหแรงงานขามชาตทหมดอายการ
อนญาตท�างานมาขนทะเบยนตอและกยงมผการลกลอบเขามาใหมเรอยๆผลลพธ
กคอประเทศไทยยงคงมแรงงานผดกฎหมายอยจ�านวนมาก โดยทรฐไดแตตงรบ
และแกปญหาเฉพาะหนา(AchvanichkulandK.Saisunthon,2005:14-15)
ทามกลางสถานการณน มการวจารณและเสนอแนะแนวทางการจดการ
แรงงานขามชาตของรฐอยไมนอย แตอาจกลาวไดวาสามารถแบงไดเปนสองระดบ
ระดบแรกวจารณวารฐไทยไมมนโยบายคนเขาเมองและแรงงานขามชาตอนเนอง
มาจากปญหาการพฒนาเศรษฐกจระดบมหภาพกคอการทรฐไทยไรความสามารถ
ทจะยกระดบอตสาหกรรมไปสการผลตดวยความรและเทคโนโลยระดบสงและ
การใชแรงงานมฝมอ หากแตทผานมาปลอยใหอตสาหกรรมไทยสะสมทนจาก
กระบวนการผลตขนปฐมและพงพาแรงงานไรฝมอซงสวนทางกบความเปลยนแปลง
โครงสรางประชากรการศกษาและระดบการครองชพของไทยทไดผลกใหประชากร
วยแรงงานกาวเขาสสงคมแรงงานมฝมอการขาดแคลนแรงงานไรฝมอแตกลบตอง
พงพาแรงงานไรฝมออยางมากจงเปนปญหาฝงรากในอตสาหกรรมไทยและคอทมา
ของการเรยกรองของธรกจเอกชนใหรฐบาลผอนผนใหแรงงานตางชาตผดกฎหมาย
ท�างานไดปแลวปเลา สถานการณเชนนท�าใหประเทศไทยเผชญการทาทายจาก
กระแสความเปลยนแปลงในโลกคอประเทศไทยจะไมสามารถกาวไปสการยกระดบ
การพฒนาอตสาหกรรม แตจะตดอยกบอตสาหกรรมใชแรงงานไรทกษะราคาถก
ตอไป เพราะตราบใดทอตสาหกรรมประเภทนยงท�าก�าไร ผประกอบการกจะไมม
14 Journal of Mekong Societies
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
แรงผลกดนใหยกระดบการผลตของตน ผลทตามมาจากนนกคอ รฐไมสามารถ
ก�าหนด/บงคบใชนโยบายคนเขาเมองและแรงงานขามชาตในระยะยาวทชดเจน
ท�าไดแตเพยงเปดใหแรงงานขามชาตเขามาท�างานเฉพาะกจในระยะสนๆอยางทเปน
อย เพราะยงไมแนชดวาการพฒนาอตสาหกรรมไทยจะลงเอยอยางไร (Vasuprasat,
2010:1-4)
การวจารณในระดบทสอง มงไปทการบรหารจดการแรงงานขามชาต
ของรฐโดยตรง ดงทKrittiya and et.al. (1997) ไดวพากษอยางตรงไปตรงมาวา
รฐไทยไมเคยมนโยบายเรองแรงงานขามชาต“มแตการท�างานตามจารตปฏบตกน
ไปตามตวบทกฎหมายทประกาศใชเปนระยะๆ ตามกระแสทเกดขนของโลก
ตามทศนคตความเชอของผกมอ�านาจรฐในแตละยคสมย” (น.45) ประเดนทมน�า
หนกของกฤตยาและคณะ คอระบบการจดการแรงงานขามชาต ทเปนไปภายใต
กฎหมายทลกลนขดแยงกนและหนวยงานเกยวของหลากหลายแตขาดเปนเอกภาพ
ในประเดนกฎหมายลกลนขดแยง ซงมกฎหมายทเกยวของเชน กฎหมายคนเขา
เมองกฎหมายการท�างานของคนตางดาวในขณะทกฎหมายฉบบแรกเนนควบคม
การเขามาของคนตางดาวและกดกนการมาเขามาเพอการมาท�างานของคนตางดาว
แตกฎหมายฉบบหลงกลบเปดใหแรงงานมาท�างานบางประเภททขดกบกฎหมาย
คนเขาเมองกฎหมายการท�างานของคนตางดาวยงขดกบกฎหมายคมครองแรงงาน
ทตองการใหการคมครองแรงงานแตกยกเวนแรงงานตางดาวในแรงงานบางประเภท
และมขอควบคมแรงงานตางดาวแบบปลกยอยเชน ในการเดนทางขามจงหวด
การตงสหภาพแรงงานกฎหมายยงถกบงคบใชโดยหนวยงานตางกนทงยงอยบน
จารตกฎหมายทเปดโอกาสอยางมากใหผบงคบใชใชดลพนจของตน
ในดานความเกยวของของหลายหนวยงาน นบตงแตหนวยงานระดบ
นโยบาย เชนสภาความมนคงแหงชาต คณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคม
แหงชาตทงสองหนวยมฐานคตในการมองปญหาตางกนอยางมากหนวยงานระดบ
นโยบายและปฏบตเชนกระทรวงมหาดไทยรฐมนตรวาการกระทรวงมอ�านาจกวาง
ขวาง ทงในเรองแรงงานขามชาต ชนกลมนอย การใหสญชาต หนวยงานภายใต
กระทรวงทส�าคญคอส�านกงานตรวจคนเขาเมองฝายกระทรวงแรงงานมหนวยงาน
15
MOU การจางงานขามชาต : เสรนยมใหม การคมครองแรงงาน
และการปรบยทธศาสตรการก�ากบควบคมของรฐ
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
ระดบกรมหลายหนวยงาน เชน กรมการจดหางาน กรมสวสดการแรงงงาน กรม
พฒนาฝมอแรงงาน ส�าหรบกระทรวงการตางประเทศ มสวนรวมในการก�าหนด
นโยบายและการออกหนงสอเดนทางยงมหนวยปฏบตอนๆตามภารกจอก เชน
เรองการทองเทยวโดยการทองเทยวแหงประเทศไทยเรองสขภาพโดยกองระบาด
วทยาส�านกปลดกระทรวงสาธารณะสขประเดนปญหากคอหนวยงานตางๆท�างาน
ในหนาทของตนบนฐานคดของตนท�าใหการท�างานไมเปนเอกภาพ และบอยครง
ขดแยงกนเอง(Krittiyaandetal.,1997:35-44)
การวจารณในระดบแรก ไมปรากฏวาเกดการปรบตวของรฐตามขอเสนอ
มากนกแตส�าหรบการวจารณในระดบทสองผเขยนคดวามผลใหเกดการปรบตว
ในการจดการแรงงานขามชาตของรฐไมนอยทเดยว ดงปรากฏการณทรฐพยายาม
จดระบบการแกไขปญหาใหมเอกภาพ มระบบท�างานสนบสนนกน และเปน
การท�างานเชงรกมากขน เชน การจดตงคณะกรรมการบรหารจดการแรงงาน
ตางดาวหลบหนเขาเมอง(กบร.)ในป2544เปนคณะกรรมการรวมบรณาการทก
หนวยงานท�างานระดบนโยบายและตดสนใจในกรณปญหาส�าคญการปรบโครงสราง
องคกรในส�านกบรหารแรงงานตางดาวสงกดกรมการจดหางานกระทรวงแรงงาน
ในป2546ใหมระบบและความพรอมมากขนการใชมตครม.ป2547ผอนผนให
แรงงานเขาเมองผดกฎหมายท�างานไดชวคราวทการจดการเปนระบบและกาวหนา
มากขน มการขนทะเบยนทงนายจางและแรงงาน สวนแรงงานทไมมนายจางกขน
ทะเบยนได มการใหหลกประกนสขภาพแกแรงงานและผตดตาม การก�าหนด
ยทธศาสตรการบรหารจดการแรงงานตางดาวในป 2547 รวมทงทส�าคญกคอ
การรเรมจดท�าบนทกความเขาใจดานการจางแรงงานกบประเทศเพอนบาน ซงได
ถกออกแบบใหเปนกลไกการท�างานเชงรกอยางเปนระบบ ดงทเราก�าลงพจารณา
อยน
ผเขยนไดแสดงใหเหนบรบทระดบโลกและภมภาคทมอทธพลตอการเกด
ขนของMOUและไดวเคราะหปญหาการจดการแรงงานขามชาตของรฐไทยทท�าให
เกดMOUมาแลวในชวงตอไปซงเปนหวใจของบทความน เพอใหเขาใจอปสรรค
การด�าเนนงานตามMOU มากกวาทมผอนเสนอกนมา ผเขยนจะน�าเสนอความ
16 Journal of Mekong Societies
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
เขาใจตอMOU ในอกแบบหนง โดยพยายามกาวขามกรอบจ�ากดความเขาใจและ
การยอมรบในสมมตฐานทเคยชนดงทผานๆมา
กำรปรบยทธศำสตรของรฐในกำรก�ำกบควบคมแรงงำนขำมชำต
การยายถนฐานขามชาต/แรงงานขามชาต เปนประเดนปญหาเพราะ
เรามความเชอโดยไมตองพสจน(takeitforgranted)วา“ชาต”คอหนวยทางสงคม
ของพลเมองผมสายสมพนธเปนหนงเดยวกนและเปนประชากรผมอ�านาจอธปไตย
เหนอดนแดนนนในขณะทผยายถน/แรงงานขามชาตกคอ“คนอน”ทมาจากดนแดน
อน ทอาจสรางผลกระทบตอความมนคงของชาตเรา ความเชอนท�าให รฐ/อ�านาจ
รฐ/การใชอ�านาจรฐ ดประหนงสงศกดสทธทไมตองสงสย ทงทไมจ�าเปนตองเปน
เชนนน
นกทฤษฎดานการยายถนขามชาตแนวหลงสมยใหม (postmodern)
ชวนใหเราคดทบทวนวารฐชาตทเราคนเคยจนคดวามอยตามธรรมชาตนนแทจรง
เปนหนวยทางสงคมทเพงเกดขนเมอ3-4ศตวรรษทผานมานเองภายใตการคลคลาย
ตวของประวตศาสตรสงคมมนษยรฐชาตเปนแนวคด(concept)วาดวยหนวยทาง
สงคม-การเมองรปแบบใหมทใหความส�าคญกบองคประกอบ4ประการคอเขตแดน
อ�านาจอธปไตยรฐบาลและประชากรกระนนกดการเกดรฐชาตท�าใหเกดวธคดท
ยดรฐชาตเปนศนยกลาง หรอทเรยกวา “วธวทยาชาตนยม” (methodological
nationalism) หมายความวา รฐชาตกลายเปนบรรทดฐานตายตวในการก�าหนด
ความเขาใจเรองตางๆ การยดมนนมเปนปญหามากขนในยคโลกาภวตน เพราะ
โลกาภวตนไดทาทายตอองคประกอบทง 4 ของรฐชาต ดวยเหตทความมอยของ
เขตแดนอธปไตยรฐบาลและประชากรกลายเปนเรองเลอนไหลยดหยนคลมเครอ
ก�าหนดไดยากโลกาภวตนจงท�าใหรฐชาตตามแบบฉบบดงเดมเกดความตงเครยด
เปนชนวนของความรนแรง และกลายเปนกรอบฉดรงพฒนาการของสงคมโลก
ยคใหม (Wimmer andGlick Schiller, 2002,Glick Schiller, 2009, Chernilo,
2008)
17
MOU การจางงานขามชาต : เสรนยมใหม การคมครองแรงงาน
และการปรบยทธศาสตรการก�ากบควบคมของรฐ
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
เรายงอาจเขาใจเรองนไดจากมมมองของผยายถนขอเทจจรงมอยวาการ
ยายถนฐานเพอเปาหมายตางๆเปนเรองปกตของมนษยชาตในอดตแตการยายถน
เพงจะกลายเปนปญหาเมอไมกรอยปมานเองเมอเกดรฐชาตและเขตแดนขนดงนน
การยายถนนนแทจรงไมไดเปนปญหาโดยตวมนเองแตมนเปนปญหาเพราะรฐมอง
วามนเปนปญหา และดวยการทสงคมยอมรบอ�านาจรฐในการควบคมการยายถน
ของรฐอยางไมตองสงสย ในนามของภารกจทอางวาท�าเพอความมนคงของชาต
รฐไดสรางหลกเกณฑจดแบงคนยายถนออกเปนประเภทตางๆ การยายถนทเกด
จากสาเหตแตกตางกนมความเดอดรอนจ�าเปนตางกนเปนมนษยชายหญงภาษา
ชาตพนธตางกนจงถกจดแบงเปนประเภทตางๆ เชนผลภยสงคราม (refugees)
ผแสวงหาทพกพง (asylum-seeker) ผพลดถนจากการพฒนา (development
displaces)ผถกลกพาจากขบวนการคามนษย(traffickedpersons)ผยายถนทาง
เศรษฐกจ (economic migrants) ส�าหรบแรงงานกแบงเปนหลายประเภท เชน
แรงงานฝมอระดบสง (professional labour) แรงงานมทกษะ (skilled labour)
แรงงานไรทกษะ(unskilledlabour)แรงงานฝกงาน(traineeworker)แรงงานตาม
สญญาจาง(guestworker)เปนตนภายใตเกณฑการจดแบงของรฐคนยายถนกลม
ตางๆกตองมชะตาชวตแตกตางกนไป(Crosby,2006)จากมมของผยายถนทอย
ภายใตการก�าหนดของรฐแตฝายเดยวท�าใหฉกคดไดวาการคมการการยายถนอาจ
ไมใชเรองอ�านาจอนชอบธรรมของรฐโดยไมตองสงสยแตเปนเรองความสมพนธทาง
อ�านาจระหวางมนษยทสงผลกระทบตอสทธเสรภาพและความเปนธรรมทางสงคม
ทจะตองถกทบทวน
แนวคดทกลาวมาขางตน ชวยใหเรามทศนะวพากษวจารณตอรฐมากขน
และดวยจดยนเชงวพากษผเขยนเสนอวา ทามกลางกระแสโลกาภวตนททาทาย
อ�านาจรฐรฐกพยายามปรบตวเพอธ�ารงอตลกษณและอ�านาจของตนกรณการถก
ทาทายดวยกระแสการยายถนในโลกยคใหมอยางไมอาจปฏเสธนนกเปนอกกรณ
หนง ทรฐจะตองพยายามหาวธการรบมออยางเหมาะสม ในกรณของรฐไทย
การหลงไหลเขามาของแรงงานจากประเทศเพอนบานซงใหทงประโยชนและสราง
ปญหา จงเปนความอหลกอเหลอทไมรจะจดการอยางไร แตสงทรฐวตกกงวลมาก
18 Journal of Mekong Societies
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
คงไมใชเรองราวปญหาของแรงงานเหลานน ทวาเปนเรองอ�านาจรฐทดเหมอนจะควบคมอะไรตอมอะไรไดนอยลง (รฐเรยกวาปญหาความมนคง) ดงนนจงเกดการปรบตวเพอหาทางออกตอเรองนผเขยนเหนวาMOUระหวางไทยกบประเทศเพอนบานกคอยทธศาสตรใหมในการก�ากบควบคมแรงงานขามชาตซงเปนสวนหนงของการบรหารจดการอ�านาจรฐ หรอเปนเครองมอในการกอบกอ�านาจรฐในยามทถกทาทายอยางมาก ในยทธศาสตรนไมใชเรองแปลกใหมแตอยางใดทเราจะพบวามนถกสรางขนจากการเลอกสรรผสมผสานหลกการและวธการตางๆ ซงมทงทสอดคลองหรอขดแยงกนและอาจจะน�ามาใชเปนขออางทไมไดตองการปฏบตจรงๆกไดยทธศาสตรใหมของการก�ากบควบคมแรงงานขามชาตของรฐไทยประกอบดวยหลกการ5ประการดงน ประการแรกการสรางความชอบธรรมทางอดมการณ ในMOUไทยกบลาวและกบกมพชา มค�าประกาศเชงหลกการ ทจะเหนไดจากบทกลาวน�าโดยอางถงความกงวลตอปญหาการคามนษยทกระทบตอการพฒนาทางเศรษฐกจและสงคม อางถงปฏญญากรงเทพฯวาดวยการยายถนอยางไมปกต และระบในวตถประสงคอยางชดเจนทจะปองกนและปราบปรามการกระท�าอนเปนการลอลวงหรอเอาเปรยบแรงงานรวมถงการคมครองแรงงานอยางเหมาะสม เราอาจสบเรมสบสาวหาทมาของค�าประกาศเชงหลกการไดจากการพจารณาตวบทของปฏญญากรงเทพฯกจะพบวา ในเอกสารนไดยนยนหลกการทวาการยายถนฐานเปนเสรภาพพนฐานของมนษย อกทงยงสรางประโยชนทางเศรษฐกจใหแกทงประเทศตนทางและปลายทาง การยายถนในบางกรณแมจะไมเปนไปตามกฎเกณฑทรฐก�าหนดแตกไมไดเปนอาชญากรรมและไมใชขออางทจะไมไดรบการคมครองจากรฐเมอพจารณาหลกการนใหลกลงไปกจะพบวาหลกการนไดรบอทธพลอยางส�าคญจากวาทกรรมระดบโลกคขนานคอการคมครองแรงงานและเสรนยมใหม ดงนนจงกลาวไดวาความชอบธรรมของการใชอ�านาจตามMOUนนวางอยบนหลกกตกาสากลของยคสมยทสงคมโลกใหการยอมรบดงนนจงไมมใครคดจะปฏเสธอ�านาจตามMOUนอยางไรกตามรฐจะด�าเนนตามหลกการทไดประกาศไว
หรอท�าไดมากนอยเพยงใดเปนอกเรองหนง
19
MOU การจางงานขามชาต : เสรนยมใหม การคมครองแรงงาน
และการปรบยทธศาสตรการก�ากบควบคมของรฐ
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
ประการทสองการจดระบบการก�ากบควบคมใหมการด�าเนนงานจางงาน
ตามMOU ถกออกแบบใหมการด�าเนนงานแบบครบวงจร ควบคมตงแตตนทาง
ถงปลายทางและจนกระทงสงกลบถนฐานแรงงานทหมดสญญาจางโดยมขนตอน
การปฏบตคอนายจางตองมาขอโควตาจางแรงงานขามชาตเมอไดรบอนญาตจาก
ทางการไทยความตองการจะถกสงไปยงทางการประเทศตนทางของแรงงานซงจะ
ไดท�าบญชรายชอแรงงานเอาไว จากนนจะเขาสกระบวนการออกเอกสารเดนทาง
เอกสารการเขาเมองการท�าประกนสขภาพการท�าสญญาจางแรงงานจะถกน�าพา
มาถงนายจางท�างานตามสญญาจางทก�าหนดมการหกเงนกองทนเพอการสงกลบ
และเมอท�างานครบตามเวลาทก�าหนดกจะถกน�าพากลบบาน
กลไกการด�าเนนงานนตอบโจทยปญหาการจดการแรงงานทรฐเผชญอย
คอการท�างานทไรระบบและขาดเอกภาพประเดนทนาสนใจในแงของเทคนคทาง
อ�านาจการควบคมกคอไดเกดการแบงซอยการควบคมออกเปนขนตอนยอยๆแต
ตอเนองเชอมโยงกน ในแตละขนหนวยงานทเกยวของมบทบาทชดเจน สงทจะ
เชอมรอยระบบทงหมดเขาดวยกนกคอ การจดการขอมลดวยระบบสารสนเทศ
อเลกทรอนกส ทจะท�าใหขอมลถกจดการอยางเปนระบบ ตรวจสอบได และ
หนวยงานทเกยวของเขาใชงานไดสะดวก
การจดระบบการควบคมของรฐน�าไปสขอถกเถยงเชงทฤษฎดวย ซง
นกวชาการจ�านวนหนงเชอวาการเปดเสรทางเศรษฐกจ(liberalization)จะท�าใหทน
จะกาวขาม(bypass)รฐและรฐจะมอ�านาจก�ากบควบคมทางเศรษฐกจนอยลงแต
การจางงานตามMOUแสดงใหเหนปรากฏการณทสวนทางกบความเชอนนและ
เปนไปในท�านองเดยวกบทมผเสนอไววา การก�ากบควบคมของรฐหาไดนอยลงไม
มนเพยงแตเปลยนปรบเปลยนยทธศาสตรเทานน คอภายใตภารกจอ�านวยการ
ใหการคาเสรด�าเนนไปโดยสะดวก รฐไดแทรกตวเขาไปมบทบาทก�ากบควบคมใน
ขนตอนปลกยอยตางๆ(Walker,1999:186-188)ในกรณMOUยงมขนตอนปลก
ยอยกยงมพนทก�ากบควบคมของรฐมากขนและในพนทนเองทรฐไดดงใหทนซงใน
ทนกคอนายจางและบรษทจดหางาน เขามาอยในการก�ากบควบคมไดในเวลา
เดยวกน
20 Journal of Mekong Societies
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
ประการทสามการเฉลยภาระตนทนไปใหผใชบรการ ในMOUแรงงาน
ขามชาตจะเปนผมสวนรวมจายเงนเพอภารกจ2ประการคอประการแรกเรองการ
ดแลสขภาพโดยจะตองซอบตรประกนสขภาพในราคา1,300บาท(ไมรวมคาตรวจ
สขภาพ 600 บาท) หรอในอกทางหนงใหหกเงนรายไดประจ�าเดอนเขากองทน
ประกนสงคมประการทสองคอการหกเงนเดอนรอยละ15เขากองทนเพอการสง
กลบวตถประสงคของกองทนคอเอาไวใชจายเพอสงตวแรงงานกลบบานเมอครบ
ก�าหนดระยะเวลาการท�างานสวนเงนทเหลอจากคาใชจายในการเดนทางกลบกจะ
เบกจายทงหมดใหกบแรงงาน
การด�าเนนงานนเหนไดชดวาชวยลดภาระตนทนงบประมาณของรฐ
ในขณะนอ�านาจก�ากบควบคมยงคงมอย เตมท เพราะรฐยงคงเปนผ ควบคม
กระบวนการทงหมดการด�าเนนงานท�านองนนกวชาการชวาเปนยทธศาสตรของ
รฐในยคเสรนยมใหมเปนการลดสวสดการซงเปนภาระงบประมาณของรฐโดยเปด
ใหระบบตลาดเขามาเปนกลไกจดการ สวนปจเจกชนกมหนาทลงทนเพอการดแล
ตวเอง(เชนการหนไปซอประกนชวตจากบรษทเอกชน)ส�าหรบปจเจกชนกจะถก
กระตนใหเหนถงความส�าคญทจะตองดแลตวเอง และขวนขวายซอหลกประกนให
กบตวเองซงเปนไปในแนวทางทเรยกวา“การปกครองชวญาณ”(governmentality)
(Tanabe,2006:18-24)ในกรณMOUแมจะไมเปนไปตามยทธศาสตรเสรนยมใหม
อยางเตมรปแบบ แตกแสดงใหเหนการหยบยมบางสวนของแนวคดนมาใช
ดงกรณการซอบตรประกนสขภาพหรอหกเงนเขากองทนซงแรงงานตองเขามาแบก
รบภาระคาใชจายรวมกบรฐดวย สวนกรณกองทนเพอการสงกลบ กเปนการผลก
ภาระคาใชจายทงหมดไปใหแรงงานเอง โดยรฐไมตองควกกระเปาแมแตนอยและ
แรงงานกจะตอง “ควบคมตวเอง” เมอถงเวลากกลบถนฐาน เพราะมแรงจงใจคอ
เงนเกบของตนในกองทนทเหลอจากคาใชจายในการเดนทางกลบบาน
ประการทส ความคลมเครอของสถานภาพทางกฎหมายระหวางประเทศ
ผเชยวชาญอาวโสขององคการแรงงานระหวางประเทศไดชวา บนทกความเขาใจ
(memoryofunderstanding) เปนรปแบบหนงของขอตกลงความรวมมอทวภาค
(bilateralagreement)แตแตกตางกนคอขอตกลงความรวมมอทวภาคระหวางรฐ
21
MOU การจางงานขามชาต : เสรนยมใหม การคมครองแรงงาน
และการปรบยทธศาสตรการก�ากบควบคมของรฐ
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
มฐานะเปนการตกลงอยางเปนทางการ มพนธะตามกฎหมาย เฉพาะเจาะจง และ
ตองบงคบใชในขณะทบนทกความเขาใจระหวางรฐถอวามระดบความเปนทางการ
นอยกวา ไมมขอผกมดตามกฎหมาย (non-bindingprinciple) เปนแนวทางอยาง
กวางๆทยดหยน(Wickramasekara,2006:4)
ตางจากความเหนของผเชยวชาญจากILOดวยจดยนทตองการเหนการ
คมครองแรงงานและหนวยงานรฐไทยทงหมดปฏบตในการคมครองแรงงานอยาง
จรงจงรองศาสตราจารยพนธทพยกาญจนะจตราสายสนทรไดเสนอวาหากตความ
ตามกฎหมายสนธสญญาค.ศ.1969แลวMOUไทยกบประเทศเพอนบานมฐานะ
เปนสนธสญญาระหวางประเทศซงความตกลงทเกดขนยอมมฐานะเปนบอเกดของ
กฎหมายลายลกษณอกษรระหวางประเทศ “…เมอบนทกความเขาใจการจดการ
ปญหาการจางแรงงานนมสถานะเปนสญญาระหวางรฐจงมผลผกพนและใหสทธแก
รฐไทยในฐานะของสญญาระหวางรฐอยางแนนอน ดงนน ความผกพนทมตอ
ประเทศไทยนนยอมจะเกดขนตอทกองคาพยพของรฐไทยไมใชแคกรมการจดหา
งานซงมหนาทดแลจดการปญหาการจางงานในประเทศไทยเทานนหนวยงานอนๆ
ของรฐไทยรวมตลอดไปถงองคกรอสระตามกฎหมายรฐธรรมนญหรอแมรฐสภาจะ
ปฏเสธความผกพนทประเทศไทยมตอบนทกความเขาใจนมไดเลย..”(Achvanichkul
andK.Saisunthon,2005:102)
ผเขยนเหนตางจากทงสองทานแตเหนวาMOUมสถานภาพทางกฎหมาย
ทคลมเครอคอจะตความวาไมมขอผกมดทางกฎหมายดงทผเชยวชาญILOเสนอ
หรอจะมองวามขอผกมดทางกฎหมายตามท รศ.พนธทพยเสนอกได และรฐไทย
ตงใจทจะเลอกความคลมเครอจงเลอกทจะท�าขอตกลงในรปแบบบนทกความเขาใจ
เพราะความคลมเครอท�าใหรฐมอ�านาจในการตความ ทจะบงคบใชหรอไมบงคบใช
กไดแลวแตกรณโดยไมตองผกมดตวเอง
ประการสดทายการคงอ�านาจก�ากบควบคมแรงงานในกฎหมายอนๆแมวา
MOU จะประกาศเจตนารมณบนพนฐานสทธมนษยชนและเปาหมายจะคมครอง
แรงงานแตรฐยงคงกฎหมายทเปนอปสรรคตอการไดรบการคมครองหรอเขาถงสทธ
ของแรงงานงานขามชาต เชน พ.ร.บ. แรงงานสมพนธ พ.ศ. 2518 ในหมวด 7
22 Journal of Mekong Societies
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
สหภาพแรงงาน เปนอปสรรคตอการจดตงสหภาพแรงงานของแรงงานขามชาต
พ.ร.บ.คนเขาเมองพ.ศ.2521หมวด4มาตรา37วาดวยการพกอาศยหรอเปลยน
ทพกอาศยตองแจงเจาหนาทใน 24 ชวโมง การเดนทางขามจงหวดตองแจงตอ
เจาหนาท การอยในราชอาณาจกรตองแจงแกกองตรวจคนเขาเมองในทก 90 วน
ในบางจงหวดมประกาศของจงหวดหามมโทรศพทมอถอหามออกนอกทพกอาศย
ยามวกาลหามเปนเจาของรถจกรยายยนตหรอรถยนตในพ.ร.บ.การท�างานของ
คนตางดาวพ.ศ.2551สวนท2ใบอนญาตท�างานมาตรา26ก�าหนดใหแรงงาน
ขามชาตท�างานตามประเภทหรอลกษณะงานและกบนายจางณทองทและเงอนไข
ตามทไดรบอนญาตหากตองการเปลยนแปลงประเภทหรอลกษณะงานหรอนายจาง
ตองขออนญาตจากเจาหนาท
ขอก�าหนดเหลานลวนไมเอออ�านวยตอการพฒนาตนในการหาความร/
ความสามารถตางๆเปนอปสรรคตอการมสมพนธฉนทมนษยกบคนอนอกทงการ
ตกอยภายใตขอก�าหนดและไรอ�านาจตอรองตอนายจางในขณะทรฐยงคงมอ�านาจ
ก�ากบควบคมแรงงานอยางสงเชนนชางสวนทางกบเจตนารมณและเปาประสงคท
ก�าหนดไวในMOU
องคประกอบทง5ประการนประกอบกนเปนยทธศาสตรการก�ากบควบคม
แรงงานของรฐ MOU จงเปนการสรางความชอบธรรมของการใชอ�านาจโดยการ
อางองหลกการสากล การออกแบบการก�ากบควบคมอยางครบวงจรและละเอยด
แยกยอยในขนตอนตางๆ การลดภาระงบประมาณการอาศยความคลมเครอของ
สถานภาพทางกฎหมายเพอตความใชในทางทเปนประโยชน และสงทยงคงไวโดย
ไมยอมปลอยมอกคออ�านาจในการก�ากบควบคมแรงงานในกฎหมายตางๆ
สงทำย
ผเขยนไดวเคราะหการปรบยทธศาสตรของรฐในการก�ากบควบคมแรงงาน
ขามชาต ซงอาจท�าใหเขาใจวา ยทธศาสตรนถกก�าหนดมาอยางชดเจนประหนง
พมพเขยวของการท�างานแตหาไดเปนเชนนนผเขยนตระหนกวารฐเปนสถาบนท
23
MOU การจางงานขามชาต : เสรนยมใหม การคมครองแรงงาน
และการปรบยทธศาสตรการก�ากบควบคมของรฐ
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
ไมเปนเอกภาพและรฐไมสามารถจะก�าหนดความเปนไปของประเดนปญหาตางๆอยางเบดเสรจเดดขาด ทวายทธศาสตรนเปนผลของการเรยนรลองผดลองถกทามกลางการตอสตอรองกนของหลายฝายจนกลายเปนทศทางและแนวทางอยางกวางๆ ของการท�างาน ผเขยนไดแสดงใหเหนแลววา ปญหาอปสรรคการด�าเนนงานตามMOUนนไมใชปญหาเชงเทคนคแตเปนปญหาเชงยทธศาสตรเนองจากMOU ถกออกแบบมาเพอเพมความสามารถของรฐในการก�ากบควบคมแรงงานการท�างานลาชาตนทนทสงและไมสามารถคมครองแรงงานไดจรง เปนเรองทจะตองเกดขนอยแลวสงทเราควรถกเถยงกนกคอเรายงจะวางใจในยทธศาสตรทรฐมอ�านาจคมเกมเชนนตอไปหรอ?เรามทางเลอกทจะใชยทธศาสตรอนหรอไม?หรอเราจะสรางสมดลในความสมพนธทางอ�านาจระหวางรฐ ทน และแรงงานขามชาตอยางไร?.
เอกสำรอำงอง
Achvanichkul,Krittiya.et.al.(1997).Bot Sangkro Sathanakarn Kon Kam Chart
lae Thang Lueak Nayobay Num Kao Rang- ngan Kham Chart khong
Prathed Thai.(InThai)[TheSynthesisofTransnationalLabours’Situation
and Thailand Policy’ Option to Import Transnational Labors]. Nakorn
Prathom:SocialandPopulationResearchInstitute,MahidolUniversity.
Achvanichkul,KrittiyaandPantipK.Saisunthon.(2005).Kam Tham lae Kor
Thar Tai Tor Nayobye Rat Thai nai Kan Jat Kan Panhar Miti
Sukhapava lae Sitti Rang – ngan Kham chat.(InThai)[Questionand
challenge to Thailand management policy on healthy and
transnational labours’right]. NakornPrathom:Socialandpopulation
researchinstitute,MahidolUniversity.
AsianMigrant Center. (2005).Ku Mue Kan Yai Thin nai Anupak Lum
Nam Khong.(InThai)[HandbookofMigrationinMekongSub-region].
HongKong:AsianMigrantCenter.
24 Journal of Mekong Societies
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
Chaleamwong,Yongyotet.al.(2009)Kan TobtuanNayobuy Yutthasat Kan
Borihan Jatkan lae Rang Kod Dan nai Kan Nam Kao Rang-ngan
Kham Chat Khong Pra Thad Thai.(InThai)[TheRevisedofStrategy,
ManagementandPressureofImportTransnationalLaborstoThailand].
Bangkok:TDRI.
Chernilo,Daniel. (2008).MethodologicalNationalism:TheoryandHistory.
Annual Conference of International Association of Critical Realism
King’s College. London.
Crosby,Alison.(2006).TheBoundariesofBelonging:ReflectionsonMigration
Policyintothe21stCentury.Inter Pares OccasionalPaper No. 7.
June
Dore,John.(2003).TheGovernanceofIncreasingMekongRegionalism.in
Social Challenges for the Mekong Region.MingsarnKaosa-adrand
Dore,John(eds.).ChiangMai:ChiangMaiUniversity.
GlickSchiller,Nina.(2009).AGlobalperspectiveonTransnationalMigration:
TheorizingMigrationwithoutMethodologicalNationalism.Centre on
Migration, Policy and SocietyWorking Paper No. 67. Oxford:
UniversityofOxford.
Harvey,David. (2005).A Brief History of Neoliberalism.Oxford:Oxford
UniversityPress.
ILOa(n.d.).ILO Kue A-rai ILO Tham A-rai.(InThai)[WhatisILO,What
ILODo?].RetrievedSeptember28,2011, fromhttp://www.ilo.org/
wcmsp5/groups/public/---asia/---ro-bangkok/ documents/ publication/
wcms_098257.pdf
ILOb(n.d.).ILOLEX Database of International Labour Standards.Retrieve
September28,2011,fromhttp://www.ilo.org/asia/lang--en/index.htm
25
MOU การจางงานขามชาต : เสรนยมใหม การคมครองแรงงาน
และการปรบยทธศาสตรการก�ากบควบคมของรฐ
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
ILOc(n.d).Home:ILO Asia and the Pacific.RetrieveSeptember28,2011,
fromhttp://www.ilo.org/asia/lang--en/index.htm
Kaosa-adr,MingsarnandDore,John.(2003).Editors’introduction.in Social
Challenges for the Mekong Region.MingsarnKaosa-adrandDore,
John(eds.)ChiangMaiUniversity:ChiangMai.
Mark, Karl and Engels, Frederic (2005). The Communist Manifesto.
FiliquarianPublishing.
Rakannuaykit,Pangporn. (2009).Bot Sangkro Nayobuy Yutthasat Kkan
Borihan Jatkan lae Rang Kod Dan nai Kan Num Kao Rang-Ngan
Kham Chat kong Pra Thed Thai.(InThai)[TheSynthesis,Strategy,
Management and Pressure of Import Transnational Labors to
Thailland].Bangkok:InternationalLabourOrganization.
Satha-anan,Chaiwat.(2000).SittimanusayachonSakonkabPanhaKhwuam
ChingThae. (InThai) [StandardHumanRight and theProblemof
Authentically] in Charun Kosananan (ed.)Vithee Sangkom Thai.
(InThai)[ThaiNorms].Bangkok:CelebrationProjectof100yearsof
PrediPhanomyong.
Scott,James.C.(1998).Seeing Like a State.NewHavenandLondon:Yale
UniversityPress.
Tanabe, Shigaheru (2006). Thatsana Chum Chon kab Kan Pokkrong
Chevayan: Amnat tee Son Ren nai Satharanasuk Thai (In Thai)
[ConceptonCommunityandGovernmentality:HiddenPowerinThai
PublicHealth].Ratthasartsarn,27 (1),1-39.
Vasuprasat,Pracha.(2008).Inter-state Cooperation on Labour Migration:
Lessons Learned from MOUs Between Thailand and Neighboring
Countries.ILOAsianRegionalProgrammeronGovernanceofLabour
Migration.WorkingPaperNo.16.
26 Journal of Mekong Societies
ปท 7 ฉบบท 3 กนยายน-ธนวาคม 2554
Vasuprasat,Pracha.(2010).Varah Nayobuy Rang-Ngan Kham Chat khong
Pra Thed Thai: Sen Thang Su Khwuam Samart nai Kan Khang Khan
Ra Ya Yao.(InThai)[AgendaofThailand’TransnationalLaborPolicy:
the Road to Capability of Competition in Long Term]. Bangkok:
InternationalLabourOrganization.
Verapartspong,Pakawadee.(2008).Neoliberalism Sereeniyommai.(InThai)
[Neoliberalism].Farhdeawkan, 6 (4),58-64.
Walker, Andrew. (1999).The Legend of the Golden Boat : Regulation,
Trade and Traders in the Borderlands of Laos, Thailand China and
Burma.Honolulu:UniversityofHawai’iPress.
Wickramasekara,Piyasiri.(2006).LabourMigrationinAsiaRoleofBilateral
Agreementsand
MOUs. Power Point Presented at the JIPLT Workshops on International
Migration and Labour Market in Asia,Tokyo.17February.
Wimmer, Andreas and Nina Glick Schiller. (2002). Methodological
Nationalism and Beyond: Nation-state Building,Migration and the
SocialSciences.Global Networks,2(4),301-334.