Müzik TerapiTerimler Sözlüğü

Prof. Dr. Levent ÖztürkTrakya Üniversitesi Tıp Fakültesi

Fizyoloji Anabilim Dalı, Edirne Türkiye

Süleyman Sırrı Caddesi No:16/2 Sıhhiye/ANKARATel: (0312) 433 03 05 - 15www.hipokratkitabevi.com

© 2019 Müzik Terapi Terimler Sözlüğü

ISBN: 978-605-7874-00-9

Tüm hakları saklıdır. 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri yasası gereği; bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Hipokrat Yayınevi’ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kağıt ve/veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Tablo, şekil ve grafikler izin alınmadan, ticari amaçlı kullanılamaz.

YazarProf. Dr. Levent Öztürk

YayıncıHipokrat Kitabevi

Grafik-TasarımHipokrat Grafik Tasarım

Baskı - CiltSözkesen Matbaacılık

İvedik Organize 1518. Sokak Matsit İş Merkezi No: 2/40Tel: (0312) 395 21 10 - Yenimahalle / Ankara

Önsöz

Müzik terapi terimler sözlüğü yazma fikri geçen yıl sonuna doğru zihnimde filizlendi. Temel nedeni de kendi aramız-da yaptığımız ‘müzik terapi nedir ne değildir’ tartışmala-rına bir boyut daha eklemekti. Aslında amacım müzik te-rapi için kolay ve bütünleştirici bir tanım oluşturmaktı ve müzik terapi maddesi yüzünden 300’ün üzerinde maddeyi de açıklamak zorunda kaldım. Geçen yıl Kasım ayında Av-rupa Müzik Terapi Günü kapsamında yapılan çalıştay yine böyle bir müzik terapi tanım tartışmasına evsahipliği yaptı. Bu tartışma içinde herhangi bir kaynak kitapta rastlama-dığım yeni, basit ve kapsayıcı bir tanımı bu kitapta bula-caksınız. Elbette müzik terapi haricinde pek çok terimin tanımı kaynakları ile birlikte yer aldı. Kitabı hazırlarken olabildiğince her terim için en az bir kaynak makale ya da kitap göstermeye çalıştım. Sonunda kitabın hazırlanması için 400 civarında makale ve kitabın gözden geçirilmesi gerekti. Her terimin kaynağını hemen altında belirttim. Ayrıca kaynakların tümünü liste halinde kitabın arkasında kaynaklar bölümünde bulacaksınız.

Türkçe müzik terapi terimler sözlüğü hazırlamanın en zorlayıcı yanlarından biri de yabancı dilden çeviri yapmak ve yeni terim önerileri getirmek oldu. Karışıklığa izin ver-memek için zaman zaman, önerdiğim karşılığın altına pa-rantez içinde orijinal terimi verdim. Böylece hangi terim için önerildiği açık hale gelmiş oldu. Hatta bazı terimler için karşılık bulamayınca yabancı dilde olduğu şekliyle

iv

almak zorunda kaldım. Terpsichoretrancetherapy ve nado-pasana kelimeleri bunlara örnek verilebilir. Tercüme edi-lenler içinde müzik yan vasiyeti, müzikdil ya da dayanış-ma gibi yeni önerilerin kabul görüp görmeyeceği zaman içinde anlaşılacaktır. A’dan Z’ye liste haricinde terimleri konu başlıkları altında ayırarak tematik listeler oluştur-dum. Böylece müzik terapi ile ilişkili 50 adet müzik terimi, 72 adet model ve yaklaşım, 65 adet müzik terapi tekniği ve kavramı, 12 adet anket ve ölçek, 9 adet felsefe ve etik, 20 adet fizyoloji ve tıp, 69 adet psikoloji ve psikoterapi, 29 adet sinirbilim olmak üzere toplam 329 terim açıklanmış oldu. Bu çalışmanın önemli bir nüve oluşturacağına ve zaman içinde bu terimlere yenilerinin ekleneceğine inanıyorum.

Ülkemizde henüz emekleme aşamasında olan müzik terapi alanının kısa süre içinde olgunlaşarak diğer sağlık alanları içindeki hakettiği yeri alacağına ve müzik terapist-lerin sağlık meslek mensupları arasında tanımlanacağına olan inancımı belirterek bu kitabın her müzik terapistin odasında bir başucu kaynağı olmasını diliyorum.

Prof. Dr. Levent ÖztürkOcak 2019, Edirne

v

Yazar Hakkında

Prof. Dr. Levent Öztürk ülkemizin tanınmış uyku tıbbı araştırmacılarından biridir. Temel araştırma alanları uykusuzluğun et-kileri, uykuda solunum bo-zuklukları ve laboratuvar çalışmalarıdır. Araştırma-larının çoğu uyku yoksun-luğu, uyku, egzersiz, bellek ve ağrı üzerinedir. Uyku Derneği’nin kurucu üyelerinden-dir ve yaşamının son yirmi beş yılını uyku tıbbının ayrı bir uzmanlık alanı olması için çalışmaya adamıştır.

Son oniki yıldır bir başka ilgi alanı da müzik terapi ol-muştur. Müzik bilgisini tıp bilgisi ile birleştirerek sanatçı arkadaşları M. Fadıl Atik ve Halil Erseven ile birlikte hazır-ladığı “Makamdan Şifaya” adlı kitap Türkiye’de ilk kanıta dayalı müzik terapi kitabı olarak kabul edilmiştir. Bu kitap-ta daha sonra edvar® müzik terapi adını verdiği yaklaşımın temellerini oluşturmuştur. 2016 yılında Sağlık Bakanlığı Müzik Terapi danışma kurulu üyeliğine görevlendirilerek eğitim standartlarının hazırlanmasına katkı sağlamıştır. Sağlık Bakanlığı tarafından verilen müzik terapist sertifika-sı ile ülkemizin ilk üç müzik terapist tıp doktorundan biri olmuş ve 2016 yılında Uygulamalı Müzik Terapileri Der-

vi

neği (UMTED)’ni kurarak kurumsallaşma sürecine katkı sağlamıştır.

Halen çalışmakta olduğu Trakya Üniversitesi Tıp Fa-kültesi’nde eğitim programına 2008-2009 Eğitim Öğretim yılından itibaren “Müzikle Tedavi” seçmeli dersini özel ça-lışma modülü olarak yapılandırarak tıp öğrencilerinin bu konuda bilgi altyapısını geliştirmesine katkıda bulunmuş ve ülkemizde müzikle tedavinin ilk defa resmi olarak tıp eğitimi müfredatına alınmasını sağlamıştır. 2016 yılında Londra Yunus Emre Enstitüsü davetlisi olarak gittiği İngil-tere’de “Türk Müzik Terapi Tarihi” semineri vermiştir. Da-rüşşifa Topluluğu ile birlikte kırk civarında terapi müzikleri konserinde sunum yapmış ve ud çalmıştır.

Günümüze kadar ikiyüze yakın bilimsel yayın yapan Prof. Öztürk dört kitap, on kitap bölümü yayınlamış ve oni-ki bilim ödülü almıştır. Müzik terapi alanında edvar® müzik terapi, nebevi müzik terapi, kronobiyolojik müzik terapi, somnolojik müzik terapi kavramlarını geliştirmiştir.

vii

İçindekiler

Tematik terim listeleri ........................................................ ix anket ve ölçekler ........................................................... ix dernekler/kurumlar ...................................................... ix felsefe/etik ..................................................................... ix fizyoloji/tıp ..................................................................... x müzik .............................................................................. x müzik terapi model ve yaklaşımları ........................... xii müzik terapi teknikleri ve kavramları ......................... xv psikoloji/psikoterapi .................................................. xvii sinirbilim/nöroloji ...................................................... xix

Terimler A – Z ........................................................................1

Kaynaklar ......................................................................... 229

Dizin ................................................................................. 261

ix

Tematik terim listeleri

anket ve ölçekler

beech brook müzik terapi değerlendirme formudüşkünlerevi müzik terapi değerlendirme formugeriatrik müzik terapi klinik değerlendirme formumatadocmidasmüzik-temelli kognitif işlev değerlendirmesimüzik terapi değerlendirme ölçeğimüzik terapi fizyolojik ölçüm testipittsburgh uyku kalitesi indeksipsikiyatrik müzik terapi anketiterapötik ittifak ölçekleriyaşlılarda müzik terapi değerlendirme formu

dernekler/kurumlar

darüşşifamusic therapists for peacemüzik terapi kuruluşları

felsefe/etik

aydınlatılmış onambilgilendirilmiş gönüllü olur formuetiketnografifenomenolojimüzik yan vasiyeti

x

müzikdil (musilanguage)temellendirilmiş kuramuygulama standartları

fizyoloji/tıp

düşük frekanslı sesfizyo-akustik yöntem / fizyo-akustik ses terapisifizyolojik ritimlergeleneksel ve tamamlayıcı tıphomeostasishücresel akustikkalp hızı değişkenliğikalp hızı kenetlenmesikenetlenmeklinik müzik deneyimimakamların etkilerimüzik tıbbınefesodiasyonorta hattı geçmekrandomize kontrollü çalışmasesses / insan sesisirkadyen ritimsiyamatik/siyamaterapi

müzik

a capellaaçık akoraktif müzik dinleme

xi

aranjman / söz uyarlamabaksı dansıbeziehungs-rondodavul çalmadinleme tutumudisonansdoğaçlamada yaratıcılıkdroneel ile rehberlikgeçki / modülasyongrafik notasyongüçlü-yön merkezli doğaçlamahamparsum notasıhücresel doğaçlamaıslık çalmamakammateryal yönelimli doğaçlamamırıldanmakmusickingmüzikmüzikal anlambilimmüzikal boşlukmüzikal değişmezlermüzikal edimbilimmüzikal sözdizimiorkestra yönetme becerisiostinatoölçüöritmi / yuritmipentatonik gampostlude

xii

preludeprozodipsikedelik müzikrakamlarla notasyonritim, ölçü, tactus, temposessizliksürgülü gitar çalmatactustam-ton gamtempotempo rubatoterennümtitreşimverdi la’sıyapısal merkez ton / final kadans tonuzihinsel prova

müzik terapi model ve yaklaşımları

ABECI modeliaile müzik terapisiaktif grup müzik terapisiaktif müzik terapianalitik müzik terapiantroposofi / antroposofik müzik terapibebek bilimine dayalı müzik terapibenenzon müzik terapi modelibenötesi müzik terapibeyin müzik terapisibiyo-güdümlü müzik terapibiyomedikal müzik terapi

xiii

çevresel müzik terapiçok boyutlu müzik terapiçok-kültürlü müzik terapidans ve hareket terapisideneysel doğaçlama terapisidestekleyici aktivite-düzeyi müzik terapiDIR modeli ve müzik terapiedvar müzik terapieğitimsel müzik terapiekolojik müzik terapierken etkileşim müzik terapisiestetik müzik terapiev-ortamında müzik terapifeminist müzik terapigelişimsel-entegratif müzik terapigüdümlü imgelem ve müzik (GIM), Bonny yöntemihip hop terapihip hop ve konuşma terapisihümanistik müzik terapiinteraktif aile müzik terapisiinter-müzik terapikanıta dayalı müzik terapi uygulamasıkatılımcı müzik terapiklinik müzik terapikreatif müzik terapikronobiyolojik müzik terapikültür-merkezli müzik terapimelodik entonasyon terapisimetaforik müzik terapimorfolojik müzik terapi

xiv

multimodal psikiyatrik müzik terapimüpzik terapimüzik akupunktur terapimüzik-merkezli müzik terapinatya yoga terapinebevi müzik terapinordoff-robbins müzik terapinörolojik müzik terapiorff müzik terapiözkaynak-yönelimli müzik terapipsikanalitik müzik terapipsikodinamik müzik terapipsikososyal rehabilitasyon ve müzik terapipsikoterapi-amaçlı müzik terapirap terapirefleksif müzik terapiregülatif müzik terapirekonstrüktif müzik terapireseptif müzik terapiserbest doğaçlama terapisises hareket terapisiterapötik şarkı yazmaterpsichoretrancetherapytopluluk müzik terapisiu-şekilli müzik terapivaroluşçu müzik terapivibroakustik terapivokal psikoterapi / psikodinamik ses terapisiyamamatsu yöntemiyeniden öğretim hedefli müzik terapi

xv

müzik terapi teknikleri ve kavramları

aile şarkısıaynalamabenzeşim / analojiçağrı ve yanıt / soru ve cevapçalgı uyarlamasıdaire yansıtmalarıdengeleme ilkesidoğaçlama şarkı öyküleriduyumsal çalmaeşleşmeISO prensibiISO, Identidad Sonoraifade değiştirmekiletişimsel müzikaliteindüksiyonkapanış / kapanış şarkısıkatılımcı gözlemikinesics-proxemics-hapticsklinik doğaçlamakoşullu şarkı söylememantralarmerhaba şarkısımetafor / eğretilememikroanalizmodelmüzik çocukmüzik destekli fiziksel egzersizmüzik nefesimüzik terapi

xvi

müzik terapi sürecimüzik terapide klinik ortammüzik terapistmüzik yanıtı yelpazesimüzik yolculuğumüzikal analitik meditasyonmüzikal genogrammüzikal odyobiyografimüzikal ortakyaşammüzikal otobiyografimüzikal tekamülmüzikal vücut bulmamüzikal yakınlaşmamüzikal yaşam gözden geçirmemüzik-yardımlı gevşemenadopasanareferansiyel tekniklerrefleksivitesembolik temsilses-yönetimli gevşemesıra sendestorycomposing®şan çemberişarkı çemberişarkı hikâyelerişarkı kolajışarkı parodisişarkı tartışmatarantizmterapötik ses çalışması

xvii

uyuma geçme / müzikal uyuma geçmevokal tutunma teknikleriyaratım ekseniyenidoğan-yönetimli şarkı söylemeyoğunluk profili / gerilim profiliyönlendirme teknikleri

psikoloji/psikoterapi

akışaktarım ve karşıaktarımaracı nesneayırmabağlambaşarı odaklı uygulamalarbenlik gücübilinçaltıcinsel kimlikdanışandanışan-merkezli terapidayanışmadeğerlendirmedestekleyici psikoterapidinamik matriksdirençdosyalama ve belgelemeduru işitmeduygudurum / ruh haliduygulanım / afektemosyonel süreçlerempati

xviii

eylemlilikgeçiş nesnesigrup oturma planıhatıralarla terapiilişki tamamlamaintervizyonişitsel peyzajkoruyucu girişim modellerikronoterapikucaklama / tutmaLGBT-pozitif terapilogoterapimatriksmuhafazamüzik psikoterapisimüzikal psikodramanon-verbal iletişimolgu kavramlaştırmaoyun alanıöyküöykülemeöyküsel sorgulamaparaverbal terapi (heimlich modeli)portre çalışmasıprotokolpsikolojik kenetlenmepsişesenestezisenkroniserbest çağrışım

xix

sosyokültürel faktörlersosyometrik değerlendirmespiritüalitesüpervizyonsüreçtemel matriksterapötik alyans / ittifakterapötik çerçevetranstransandanstransformasyontutma ve yeniden organize edici tedavi modalitesivitalite biçimleriyan dilyansıtmalı özdeşimyapılandırmacı psikolojiyaratıcı sanat terapileri

sinirbilim/nöroloji

amigdalaayna nöronlarbazal gangliyonlarbeyin dalgaları kenetlenmesibeyin dalgaları ve elektroensefalografibeyinsapıbilinççift ellilikdil ve konuşmaduysal entegrasyonduysal korteks

xx

farklı bilinç durumlarıfrekans takip yanıtıhipofiz bezihipokampushipotalamuslimbik sistemmizofonimotor korteksmüzikal motor geribildirimmüzikal nimoniklermüzikal sedasyonmüzikofilinöroplastisitenucleus accumbensolay segmentasyon teorisiprefrontal korteksserebellum / beyincikvokal öğrenme