NIETOPEREK

OBSZARY NATURA 2000 W POLSCE:

Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Natura 2000 PLH080003 „Nietoperek” zosta³ powo³any 13 listopada 2007 roku. Wed³ug podzia³u administracyjnego SOOS „Nietoperek” le¿y w œrodkowo-wschodniej czêœci województwa lubuskiego na obszarze czterech gmin: Miêdzyrzecz, Sulêcin, Lubrza i Œwiebodzin. Ca³kowity obszar SOOS „Nietoperek” liczy 7377 ha, przy czym w gminie Miêdzyrzecz znajduje siê ok. 83% ca³ego obszaru. W granicy SOOS „Nietoperek” wystêpuje rezerwaty przyrody „Nietoperek ” o ³¹cznej powierzchni 50,77ha, obejmuj¹cy zarówno czêœci podziemne fortyfikacji Miêdzyrzeckiego Rejonu Umocnionego jak i zlokalizowane na powierzchni. tzw. „dzia³ki forteczne”. Przedmiotem ochrony rezerwatu jest zachowanie miejsc zimowania i rozrodu najwiêkszej w Europie wielogatunkowej kolonii nietoperzy.

Obszar SOOS „Nietoperek” nale¿y do urozmaiconych morfologicznie terenów Ziemi Lubuskiej. Na niewielkich przestrzeniach s¹siaduj¹ ze sob¹ strefy wysoczyznowe oraz obni¿enia rynien i dolin rzecznych. W zachodniej czêœci pod³o¿e stanowi obszar moreny czo³owej z kulminacj¹ 145,7 m n.p.m. w okolicach Boryszyna. W tej czêœci ostoi spotykamy tak¿e g³êbokie glacjalne rynny. Najni¿ej po³o¿one tereny ostoi, ok. 50 m n.p.m. po³o¿one s¹ w rejonie Jeziora Trzebisz. W rejonie wsi Wysoka wystêpuj¹ z³o¿a wêgla brunatnego. Najm³odsze, holoceñskie procesy morfotwórcze uformowa³y g³êboko wciête dolinki, oraz niskie terasy piaszczyste i torfowiska w dolinach rzek. G³ównym naturalnym ciekiem wodnym przep³ywaj¹cym przez obszar ostoi „Nietoperek” jest Struga Jeziorna, uchodz¹ca do Obry. W granicach SOOS „Nietoperek” znajduje siê 7 jezior, z których najwiêksze to jezioro Paklicko Ma³e o powierzchni oko³o 47ha. Istotn¹ rolê w œrodowisku przyrodniczym ostoi spe³niaj¹ liczne stawy rybne, spoœród których najwiêkszym jest Staw Kêszyca. Interesuj¹cym zjawiskiem jest tworzenie siê w podziemiach MRU szaty naciekowej podobnej do spotykanej w jaskiniach. Procesy krasowe tworz¹ stalaktyty, stalagmity, grzebienie, makarony i inne formy. Czêœæ korytarzy jest zalana wod¹, w wielu miejscach œcieka ona po œcianach tworz¹c rozmaite nacieki. Wszystkie te miejsca oraz ró¿ne szczeliny i pêkniêcia wykorzystywane s¹ przez nietoperze jako kryjówki.

Najwiêksze iloœci nietoperzy spotyka siê w okresie jesienno-zimowym. Latem spotyka siê pojedyncze nietoperze, choæ w jednej z komór stwierdzono koloniê letni¹ nocka du¿ego. Koloniê zimow¹ stanowi ca³oœæ podziemi. Zarówno skupiska jak i pojedyncze nietoperze wystêpuj¹ w korytarzach mniej lub bardziej równomiernie. W okresie hibernacji, w zale¿noœci od zmieniaj¹cych siê warunków, nietoperze mog¹ przemieszczaæ siê w inne miejsca. Niewiele jest odcinków, na których nie obserwuje siê nietoperzy lub spotyka siê je sporadycznie

Wa¿nymi trasami migracyjnymi nietoperzy s¹ liniowe struktury krajobrazu rolniczego jak szpalery drzew czy aleje i inne ci¹gi ekologiczne. Ich sieæ powinna zostaæ zachowania a w pewnych miejscach odtworzona. Niew¹tpliwie gwarantem trwa³oœci takiego uk³adu w obszarze Natura 2000 „Nietoperek” mog³yby byæ dop³aty dla rolników do zachowywanych miedz. Zapewnienie bazy pokarmowej dla chronionych nietoperzy stwarza szanse dla prowadzonego tutaj rolnictwa. Zachowanie œródpolnych zadrzewieñ i oczek wodnych a tak¿e suchych muraw mo¿liwe jest poprzez dop³aty z programów rolnoœrodowiskowych. Mechanizm ten zmierza do zagospodarowania terenów rolniczych z du¿ym udzia³em elementów naturalnych, co stwarza mo¿liwoœci utrwalenia sprzyjaj¹cej dla nietoperzy struktury krajobrazu obszaru Natura 2000 "Nietoperek”. Promowanie turystyki jest wpisane w strategie rozwoju wszystkich czterech gmin, na terenie których wyznaczono obszar Natura 2000 "Nietoperek”. G³ówn¹ atrakcja turystyczn¹ jest zespó³ umocnieñ MRU. W celu udostêpnienia jego walorów na obszarze Natura 2000 "Nietoperek” dzia³aj¹ trasy turystyczne w podziemiach MRU: w gminie Miêdzyrzecz trasa turystyczna w Pniewie a w gminie Lubrza trasa turystyczna w Boryszynie. Naziemne walory tej ostoi mo¿na podziwiaæ poruszaj¹c siê wyznaczonymi szlakami turystycznymi: miêdzynarodowy szlak pieszy E11 (¿ó³ty), biegn¹cy od Goœcikowa (gm. Œwiebodzin) przez Pniewo, Kêszycê, Kêszycê Leœn¹ do Kurska i dalej, miêdzynarodowy szlak rowerowy R1, biegn¹cy na terenie SOOS po drodze wojewódzkiej nr 137, szlak rowerowy wokó³ Miêdzyrzecza (niebieski) – na terenie ostoi biegnie na trasie: Nietoperek – Kêszyca – Kêszyca Leœna – Pieski – jez. Krzewie – droga wojewódzka nr 137 i dalej do Górzycy. W œwietle badañ populacji chronionych nietoperzy, penetracja podziemi MRU niesie ze sob¹ istotne zagro¿enia dla celu ochrony tej ostoi, w szczególnoœci z planowanym ich ca³orocznym udostêpnianiem. W celu zachowania w³aœciwego stanu ochrony nietoperzy konieczne jest jego ograniczenie w okresie hibernacji nietoperzy oraz w okresie wiosennym, letnim i jesiennym, w miejscach posiadaj¹cych kluczowe znaczenie dla funkcjonowania populacji tych ssaków. Nie istniej¹ przeciwwskazania uniemo¿liwiaj¹ce rozwój turystyki w sezonie wiosennym, letnim i jesiennym (tj. w okresie od 15 kwietnia do 15 paŸdziernika), co umo¿liwia otwieranie nowych tras turystycznych i zwiêkszanie intensywnoœci ruchu turystycznego w tym okresie, a tak¿e rozbudowê towarzysz¹cej infrastruktury edukacyjnej. W celu unikniêcia konfliktu z przepisami prawnymi dotycz¹cymi ochrony nietoperzy nowe trasy turystyczne powinny omijaæ letnie i jesienne kolonie tych ssaków znajduj¹ce siê w podziemiach. W okresie hibernacji nietoperzy proponuje siê budowê dwóch obserwatoriów nietoperzy za pomoc¹ kamer pracuj¹cych w podczerwieni, z których obraz bêdzie przekazywany na powierzchniê, do obserwatoriów zbudowanych specjalnie w tym celu.

PLH080003

Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk

RDOÚ w Gorzowie Wielkopolskimul. Jagielloñczyka 8, 66-400 Gorzów Wielkopolski

tel. (95) 7115 338fax (95) 7115 524

gorzow.rdos.gov.pl

OPIS OBSZARUMO¯LIWOŒÆ ROZWOJU ROLNICTWA I TURYSTYKI

Sfinansowano ze œrodków Narodowego Funduszu

Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej

Wydano przez RDOÚ w Szczecinie na podstawie danych dostarczonych przez RDOÚ w Gorzowie Wielkopolskim w ramach projektu „Oswoiã Naturæ – ogólnopolska kampania na rzecz dialoguo Naturze 2000”

Podziemia Miêdzyrzeckiego Rejonu Umocnionego wraz z naziemnymi obiektami wolnostoj¹cymi s¹ najwiêkszym zimowiskiem nietoperzy w Œrodkowej Europie. W 2009 roku zosta³o w nim policzonych ponad 34 tys. zimuj¹cych nietoperzy, nale¿¹cych do 13 gatunków. W podziemiach wystêpuj¹: nocek du¿y (Myotis myotis), nocek rudy (Myotis daubentonii), nocek Natterera (Myotis nattereri), mopek (Barbastella barbastellus), gacek brunatny (Plecotus auritus), gacek szary (Plecotus austriacus), nocek w¹satek (Myotis mystacinus), nocek Brandta (Myotis brandtii), nocek ³ydkow³osy (Myotis dasycneme), nocek Bechsteina (Myotis bechsteinii), mroczek póŸny (Eptesicus serotinus), karlik malutki (Pipistrellus pipistrellus). W 14 wolnostoj¹cych obiektach naziemnych niepo³¹czonych z g³ównym systemem podziemnym stwierdzono dodatkowo zimowanie mroczka poz³ocistego (Eptesicus nilssonii). Gatunkami dominuj¹cymi s¹ nocek du¿y (Myotis myotis) nocek rudy (Myotis daubentonii), nocek Natterera (Myotis nattereri). W obiekcie naziemnym A2 (Boryszyn, gmina Lubrza) znajduje siê kolonia rozrodcza nocka du¿ego sk³adaj¹ca siê z ok. 1 400 osobników - samic z m³odymi. W podziemiach MRU i w obiektach wolnostoj¹cych stwierdzono rojenie (swarming) nietoperzy. G³ównym celem ochrony Specjalnego Obszar Ochrony Siedlisk Natura 2000 PLH080003 „Nietoperek” jest zachowanie wystêpuj¹cych w tej ostoi populacji czterech gatunków nietoperzy wymienionych w Za³¹czniku II Dyrektywy Siedliskowej: nocek du¿y (Myotis myotis), mopek (Barbastella barbastellus), nocek Bechsteina (Myotis bechsteinii) i nocek ³ydkow³osy (Myotis dasycneme) oraz ich siedlisk.

Obecny stan ochrony wielogatunkowego zgrupowania nietoperzy na obszarze Natura 2000 „Nietoperek” mo¿na uznaæ za w³aœciwy. Szeroki zakres temperatur i wzglêdnej wilgotnoœci powietrza oraz dostateczna iloœæ dogodnych ukryæ (szczelin, nisz i wnêk, zamkniêtych kominów wentylacyjnych) w podziemiach i w obiektach wolnostoj¹cych (0-10,3oC) umo¿liwia przebywaj¹cym tam nietoperzom wybór optymalnych temperatur zimowania, w ca³ym okresie hibernacji (listopad-marzec). Du¿a powierzchnia lasów, zbiorników wodnych, ³¹k i pastwisk, oraz terenów rolniczych z du¿ym udzia³em elementów naturalnych (³¹cznie ok. 53% powierzchni obszaru Natura 2000 "Nietoperek") stwarzaj¹ mo¿liwoœæ ¿erowania i jesiennej akumulacji t³uszczu gatunkom nietoperzy zimuj¹cym w podziemiach i w obiektach wolnostoj¹cych w tym gatunków podlegaj¹cych ochronie w tej ostoi.

Istniej¹ce zagro¿enia nietoperzy (przedmiotu ochrony) w siedliskach podziemnych to:- pogorszenie jakoœci siedlisk nietoperzy, w szczególnoœci warunków mikroklimatycznych,

polegaj¹ce na wzroœcie temperatury, zmniejszeniu wzglêdnej wilgotnoœci i zaburzeniu cyrkulacji powietrza, spowodowane: osuszaniem, uszczelnianiem w celu zahamowania dostawania siê wody z powierzchni, wysychaniem podziemi spowodowanym spadkiem poziomu wód gruntowych w wyniku czynników naturalnych i antropogenicznych, oœwietlaniem i obecnoœci¹ zbyt du¿ej liczby turystów; zmniejszenie powierzchni otwartych luster wody w podziemiach MRU, bêd¹cych wodopojami nietoperzy, zanieczyszczenie wód w podziemiach oraz utrudnianie korzystania z nich przez nietoperze; zmniejszenie powierzchni siedlisk nietoperzy poprzez: malowanie œcian podziemi (na trasach turystycznych), instalacje elektryczne (kable, lampy na trasach turystycznych), u¿ywanie farb w aerozolu do pisania na œcianach (poza trasami turystycznymi); zmniejszenie liczby mikrosiedlisk nietoperzy (szczelin i pustych przestrzeni w ceg³ach) w wyniku ich zamurowywania i wype³niania materia³ami uszczelniaj¹cymi; uniemo¿liwianie i utrudnianie wlotu nietoperzy do zimowisk i miejsc rojenia oraz utrudnianie naturalnych migracji tych ssaków wewn¹trz podziemi poprzez: uszczelnianie i zamurowywanie otworów wlotowych, instalowanie metalowych drzwi i krat o niew³aœciwej konstrukcji, nadmierne zarastanie otworów wlotowych w wyniku naturalnej sukcesji; os³abienie konstrukcji podziemnych schronieñ nietoperzy poprzez: wycinanie metalowych elementów konstrukcyjnych, niszczenie œcian korytarzy; wandalizm polegaj¹cy na: zabijaniu nietoperzy, paleniu ognisk, spalaniu œmieci, u¿ywaniu otwartego ognia i paleniu papierosów i zaœmiecaniu.

Istniej¹ce zagro¿enia dla nietoperzy w siedliskach naziemnych i na ¿erowiskach:- niew³aœciwie prowadzone remonty strychów koœcio³ów i budynków mieszkalnych

bêd¹cych siedliskami nietoperzy i uszczelnianiem otworów wlotowych; usuwanie martwych i obumieraj¹cych drzew powoduj¹ce utratê siedlisk nietoperzy; zmniejszenie powierzchni i utrata ¿erowisk poprzez: zwiêkszanie powierzchni upraw, zmniejszanie powierzchni lasów, usuwanie zadrzewieñ œródpolnych, szpalerów drzew i krzewów, zarastanie zbiorników wodnych; zmniejszanie zasobnoœci bazy pokarmowej nietoperzy poprzez: usuwanie martwych i obumieraj¹cych drzew, zanieczyszczenie wód, odwadnianie i wysychanie zbiorników wodnych, stosowanie pestycydów powoduj¹ce zmniejszenie biomasy owadów, w tym w szczególnoœci chrab¹szczy majowych; niszczenie szlaków migracji nietoperzy poprzez wycinanie szpalerów drzew i krzewów wzd³u¿ dróg asfaltowych i polnych.

SIEÆ OBSZARÓW NATURA 2000WOJEWÓDZTWO LUBUSKIE

ZAGRO¯ENIACEL OCHRONY