Whitepaper
Nederland is een innovatief land, ook in de langdurige zorg?
Prof. Ger Hofstee MBA
2
Inhoudsopgave
Intellectual Property
Octrooiaanvragen
Wereldtop
Wat is Vilans?
12 technologische ontwikkelingen in de zorg
Alles online in verbinding
Verschuiving naar de consumentenmarkt
Big Data
Kunstmatige intelligentie
Risico en veiligheidsoplossingen
Robots in de zorg
Cyborgs
Drones
Reality Technology
Blockchain
3D-printing
Biotech
Ons advies: zinvol uitproberen van technologie, ergo incrementeel ontwikkelen!
3
Intellectual Property
Volgens de WIPO (World Intellectual Property Organization) staat Nederland 3e op de
Global Innovation Index 2017. WIPO is een gespecialiseerde organisatie van de
Verenigde Naties. WIPO heeft 187 lidstaten en beheert 23 internationale verdragen.
Het hoofdkwartier staat in Genève, haar Global Innovation ranglijst wordt bepaald door
de mate van ontwikkeling van nieuw “Intellectual Property”. Nederland behoorde ook
in 2017 op het gebied van innovatie tot de koplopers in de EU. Bij het EU onderzoek
wordt naar onder meer investeringen in nieuwe technologie, publiek-private
samenwerking, kwaliteit van onderzoek en werkgelegenheid bij innovatieve bedrijven
gekeken. Binnen de kopgroep van zes landen, die minstens 20% boven het Europees
gemiddelde scoren, bezet Nederland de vierde plaats. Alleen Zweden, Denemarken
en Finland doen het beter. De overige twee koplopers zijn het Verenigd Koninkrijk en
Luxemburg. Nederland laat van al die landen wel de sterkste verbetering ten opzichte
van 2016 zien.
Octrooiaanvragen
Nederland heeft zich vorig jaar volgens de EU vooral verbeterd op het gebied van
financiering en de beschikbaarheid van risicokapitaal. Ook de kwaliteit van
wetenschappelijke publicaties is bovengemiddeld, net als bijvoorbeeld het aantal
octrooiaanvragen en de Nederlandse netwerken voor vaste en mobiele communicatie.
Volgens staatssecretaris Mona Keijzer van (Economische Zaken en Klimaat) valt nog
genoeg winst te behalen, met name bij het gebruik van nieuwe technologie in het
midden- en kleinbedrijf. Overigens is de overgrote meerderheid van Nederlands
zorgbedrijven een midden- of kleinbedrijf.
4
Wereldtop
De EU als geheel is geen wereldtop waar het op innovatie aankomt. Want Zuid-Korea
scoort het allerhoogst en ook Canada, Australië, Japan en de Verenigde Staten doen
het beter. Omdat in China het innovatieklimaat in sneltreinvaart verbetert, is ook dat
een land om in de gaten te houden. Wel benadrukt Brussel dat de EU nog altijd een
aanzienlijke voorsprong heeft op Brazilië en India.
Wat is Vilans?
Vilans is een kenniscentrum voor langdurende zorg en zorgt dat zorg beter werkt. Meer
dan ooit ligt de nadruk op zorg vanuit de cliënt. De persoonlijke woonsituatie, familie,
vrienden, wensen en gewoonten zijn het uitgangspunt. Zorg organiseren rondom de
cliënt met andere zorgorganisaties, partners op het gebied van wonen en welzijn,
mantelzorgers en natuurlijk de cliënt zelf. Technologie is daarbij een bron van
oplossingen voor efficiëntie en communicatie. Zorgorganisaties en zorgprofessionals
zijn hierdoor continu in beweging. Telkens zijn zij bezig met vernieuwingen en
verbeteringen met als doel: menselijke, doeltreffende en betaalbare zorg. Enerzijds
doet Vilans onderzoek, kennis ontwikkeling, adviseren en helpen bij het
implementeren. Anderzijds is veel van de ontwikkelde kennis voor iedereen
beschikbaar.
12 technologische ontwikkelingen in de zorg
In het werkprogramma worden de activiteiten voor 2018 gefinancierd uit de
instellingssubsidie van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
beschreven. Met subsidie werkt Vilans aan vraagstukken die breed in de sector en
toenemend in de samenleving spelen en die vragen om innovatieve, bruikbare en zo
goed mogelijk onderbouwde oplossingen. De maatschappij verandert continu en de
zorg verandert mee. Zo blijven kwetsbare mensen langer thuis wonen en zal er in de
5
zorginstellingen complexere zorg worden geleverd. Gelukkig groeien de
technologische mogelijkheden met de dag, maar dit roept ook vragen over de toekomst
op. Daarom selecteerde Vilans 12 technologische ontwikkelingen die nu al zichtbaar
zijn en over 20 jaar waarschijnlijk helemaal ingeburgerd zullen zijn in de zorg.
Zorgtechnologie trend 1: Alles online in verbinding
Steeds meer voorwerpen worden uitgerust met sensoren en internetverbinding. Er is
bijvoorbeeld een groeiende markt in zelfmeetapparatuur voor sportactiviteiten en
beweeg- of leefpatronen (Quantified Self). Zo wordt er nu al leefstijlmonitoring
toegepast bij zelfstandig wonende ouderen. Hierbij wordt een sensorennetwerk
gebruikt op gangbare plekken in de woning om de bewegingsactiviteiten van de
bewoner te volgen. Ook kunt u bijhouden hoeveel u loopt op een dag, hoeveel
calorieën u tot u neemt en hoe uw slaappatroon is. In feite kan deze data overal
uitgelezen worden. Dit wordt ook wel de Internet of Things (IoT) genoemd. De
mogelijkheden zijn talrijk: variërend van informatie ontvangen over het wegdek, tot een
seintje ontvangen wanneer de potgrond te droog is, de koelkast openstaat, of een luier
vol is. Nog even en de sensor in uw tandenborstel geeft een seintje, waardoor er
automatisch een afspraak met uw tandarts wordt gemaakt. Nieuwe technologie wordt
zo gebouwd dat applicaties en apparaten met elkaar en met het internet in verbinding
staan. Daar wordt nu vaak het woord 'smart' voor geplakt. Hierdoor ontstaat een open
systeem van apps en data.
Zorgtechnologie trend 2: Verschuiving naar de consumentenmarkt
Waar voorheen de zorgtechnologie vanuit de zorgorganisatie werd aangeboden, ziet
u nu de verschuiving naar consumentenelektronica. De burger kan technologische
producten zelf kopen en ermee aan de slag (Do It Yourself). Hulpmiddelen om uw huis
mee te automatiseren (domotica), vindt u in allerlei bouwmarkten en webshops. Denk
6
hierbij bijvoorbeeld aan slimme lampen die u op afstand kunt bedienen met een
smartphone. Veel technologie wordt aangeboden via crowdfunding-platforms zoals
Kickstarter, waardoor u als burger de ontwikkelingen kunt helpen voorfinancieren.
Zorgtechnologie trend 3: Big data
Met big data krijgt u oplossingen aangereikt voor problemen waarvan u niet wist dat u
ze had. Slimme software is in staat om patronen en correlaties te herkennen in een
grote hoop ongestructureerde data. Door gegevens te verzamelen, combineren en
analyseren, kunnen nieuwe verbeterende en kostenbesparende inzichten worden
gevonden. Dit fenomeen wordt vaak ‘big data’ genoemd. Belangrijke factoren hierbij
zijn de omvang en snelheid waarmee informatie wordt gegenereerd en de diversiteit
waaruit het kan bestaan. Door bedrijven en consumenten wordt er meer data dan ooit
geproduceerd en opgeslagen. Denk bijvoorbeeld aan de enorme data-aanwas die u
opvoert met uw smartphone: agenda-afspraken, Word-documenten, financiële
transacties, muziek- en video-bestanden. De mogelijkheden lijken eindeloos, maar
dilemma’s zijn er net zo goed. Want hoe zorgen we ervoor dat we die gegevens op
een goede manier kunnen inzetten? Hoe waardevol zou het bijvoorbeeld zijn om te
kunnen voorspellen wanneer mevrouw Jansen gaat vallen, zodat we op tijd
maatregelen kunnen nemen om dit te voorkomen.
Zorgtechnologie trend 4: Kunstmatige Intelligentie
Een ontwikkeling die met big data samenhangt, is de opkomst van Artificial Intelligence
(AI). Big Data en AI kunnen in feite niet zonder elkaar, omdat AI helpt om die enorme
informatievijvers productief te maken. We hebben de hulp nodig van
computersystemen of softwaretoepassingen die kunnen redeneren en problemen
oplossen. In principe wordt er gesproken over ‘intelligentie’ omdat het systeem
redeneert aan de hand van kennis van menselijke experts. Speciale algoritmes worden
7
gebruikt om informatie van de gebruiker te verzamelen en analyseren, en daarvan te
leren. Het is steeds beter mogelijk om vrijwel onmiddellijke, real-time analyse te doen
op informatie,. Bovendien zit er vaak ook een ingebouwd lerend vermogen in de
applicatie, wat betekent dat het systeem slimmer wordt naarmate er meer data wordt
verzameld. Zo wordt een zelfrijdende auto betrouwbaarder door elke gereden
kilometer. In elke app, toepassing en service zal in de toekomst AI worden
geïntegreerd. Toch heeft u waarschijnlijk nu al te maken met AI, zonder dat u het weet.
Als u op Netflix films en series kijkt, krijgt u bijvoorbeeld een ‘Ook geschikt voor jou’ in
beeld. Ook persoonlijke aanbevelingen op webwinkels vallen onder AI. In de zorg
worden steeds meer vormen van AI toegepast. Denk bijvoorbeeld aan software die
helpt bij het diagnosticeren van een bepaald ziektebeeld of bepaald welke behandeling
het meest succesvol zal zijn.
Zorgtechnologie trend 5: Risico en veiligheidsoplossingen
Mede door de opkomst van IoT, big data en AI zijn veiligheid en privacy steeds
belangrijkere en gevoeligere onderwerpen geworden. Want is iets verbonden met
internet, dan bestaat de kans dat het bijvoorbeeld gehackt wordt. Wat doet u als uw
thermostaat, slot of pacemaker extern wordt overgenomen door een hacker?
Al die persoonlijke gegevens op vele hopen en in vele clouds, maken privacy (waarvan
sommigen al beweren dat het dood is) een zeer belangrijk thema. Als al die slimme
apparaten onze data gaan bijhouden, wat gebeurt er dan mee? En wie kan er bij? En
wanneer? Misschien denken we nu niets te verbergen te hebben, maar kijken we daar
over 10 jaar heel anders op terug.
Zorgtechnologie trend 6: Robots in de zorg
Er gebeurt veel rondom robotica en er liggen vele kansen voor de zorg. Robots bieden
talloze mogelijkheden. Zo kan een robot zorgprofessionals ondersteunen in hun werk
8
en cliënten stimuleren om te bewegen, hen gezelschap houden of reminders geven
voor medicijngebruik. Bovendien kunnen we robots steeds slimmer en effectiever
maken door het inbouwen van AI. Dan kan de robot bijvoorbeeld op eerder besproken
onderwerpen terugkomen. Maar er zijn ook vragen over de inzet van robotica. Hoe
verhoudt de robot zich tot het werk van de zorgprofessional en hoe zit het met het
persoonlijke contact en de veiligheid?
Zorgtechnologie trend 7: Cyborgs
Naast de opkomst van robots in de zorg, zullen we in de nabije toekomst cyborgs
gewoon tegen kunnen komen op straat of er zelf één worden. Een cyborg is
gedeeltelijk mens en gedeeltelijk machine en deze zijn al volop in de maak! We raken
als mens steeds meer fysiek uitgerust met technieken die een bepaalde beperking
wegnemen of ons lichaam sterker maken. In principe gebeurt dit nu alleen nog voor
medische doeleinden, bijvoorbeeld als uw hart niet goed meer werkt of als u invalide
bent. U krijgt dan een pacemaker of een prothese. Sommige protheses kunnen zelfs
al door de drager bestuurd worden met het brein. Er gaan zelfs al geluiden op dat ons
brein in de toekomst met de cloud verbonden kan worden. Hoe dan ook, we krijgen
steeds meer mogelijkheden om aan het lichaam en de zintuigen te sleutelen.
Zorgtechnologie trend 8: Drones
Drones kunnen uitkomst bieden wanneer u in een afgelegen gebied woont en er snel
iets bij u afgeleverd moet worden. De minivliegtuigjes of -helikopters kunnen
bijvoorbeeld snel een defibrillator of medicijnen afleveren. In Denemarken is het eerste
dronecentrum al geopend.
9
Zorgtechnologie trend 9: Reality Technology
Augmented reality (AR), virtual reality (VR) en mixed reality (MR) zijn verschillende
vormen van Reality Technology die het vermogen hebben om de gebruiker deels of
volledig onder te dompelen in een gesimuleerde omgeving. AR is in Nederland vooral
bekend geworden door de dinos-actie van Albert Heijn en de Pokémon-GO app. Hierbij
ziet u nog wel de mensen en voorwerpen om u heen, maar er wordt extra informatie
aan toegevoegd. Bij VR wordt geprobeerd om een nieuwe, virtuele werkelijkheid te
creëren. Door het dragen van een speciale bril, lijkt het alsof u in een andere wereld
bent, waarin u kunt rondkijken. Daarnaast is er ook nog mixed reality (MR), wat ergens
tussen AR en VR in zit. Daarbij krijgt u geen volledige VR-omgeving, maar een
samenspel tussen digitale objecten en fysieke. Zulke technologie biedt grote
mogelijkheden voor de gezondheidszorg. Zo kan het chirurgen helpen bij het op
afstand besturen van operatie-robots, kan het in het onderwijs en bij training helpen
om meer levensechte, praktische ervaring op te doen en helpt het patiënten bij de
behandeling van fysieke klachten. In de geestelijke gezondheid is VR al gebruikt om
patiënten te helpen hun ergste angsten te overwinnen door exposure-therapie.
Hiernaast bestaan er ook nog hologrammen. Artsen kunnen bijvoorbeeld
holografische projecties, oftewel 3D-beelden van lichaamsdelen voor zich projecteren
om uitleg te geven aan patiënten. En er kan zelfs virtueel geopereerd worden op het
hologram, waarna een robot de eigenlijke operatie uitvoert. Zo kan een
thuiszorgmedewerker ook thuiszorg verlenen, terwijl hij niet fysiek aanwezig is bij de
cliënt. Beeldschermzorg nieuwe stijl!
Zorgtechnologie trend 10: Blockchain
Blockchain zou een ontwikkeling zijn die straks meer impact heeft dan de introductie
van het internet. Zou het echt zo zijn? Blockchain draait om het online vastleggen en
overdragen van waarde. Een blockchain bestaat uit een netwerk van computers met
10
elk een kopie van een database die gezamenlijk beheerd wordt. Dit zorgt voor een
‘blokketen’ die niet te kraken is. Daarom is blockchain zeer geschikt voor het delen en
opslaan van gevoelige informatie. Ook is het interessant bij vormen van samenwerking
waarin we niet op elkaars systeem willen of kunnen vertrouwen, bijvoorbeeld bij het
uitschrijven van het persoonsgebonden budget. Blockchain heeft potentie om de
leidende infrastructuur voor elektronische patiëntendossiers en persoonlijke
gezondheidsdossiers te worden. Dit zou kunnen betekenen dat het merendeel van de
technologieën die fungeren als ‘tussenpersoon’ gaan verdwijnen.
Zorgtechnologie trend 11: 3D printing
Niet alleen blockchain is ‘cutting out the middle man’. 3D-printing zorgt er ook al voor
dat er stappen wegvallen tussen productie en distributie of tussenhandel. Zo gaan er
steeds meer producten direct van ontwerper naar eindgebruiker. Bovendien drijft 3D-
printing een toekomst aan waarin alles wordt gepersonaliseerd voor de eindgebruiker.
Met de kosteneffectiviteit die 3D-printing biedt, zijn bedrijven beter in staat producten
aan hun klanten aan te passen. Als gevolg hiervan zullen consumenten niet langer
moeten kiezen uit dezelfde oude gestandaardiseerde modellen. Maatwerk is dus een
fluitje van een cent. Dat geldt voor kunstwerken, speelgoed, bouwmaterialen,
gereedschap en wapens, maar ook voor voeding, medicijnen, botten en gewrichten,
protheses en zelfs organen op basis van eigen DNA. Wie weet wat we straks allemaal
voor onszelf gaan uitprinten om gezond te blijven of beter te worden.
Zorgtechnologie trend 12: Biotech
De komende tientallen jaren kunnen we ook veel verwachten van biotechnologisch
onderzoek bij het oplossen van urgente gezondheidsproblemen. Biotechnologie maakt
gebruik van dieren, planten, bacteriën of andere levende wezens voor de ontwikkeling
van medicijnen, voedsel of nieuwe stoffen. Dat gaat van het maken van kaas tot het
11
kweken van bacteriën die vaccins produceren. Biotechnologisch onderzoek leidt
wellicht tot het voorkomen van de ziekte van Alzheimer en het genezen van
verschillende vormen van kanker en hartziekten. Er zijn zelfs al doorbraken die zomaar
zouden kunnen bijdragen aan het tegengaan van veroudering. Dit zou ons leven en
de vraag naar zorg en ondersteuning flink kunnen veranderen.
Ons advies: zinvol uitproberen van technologie, ergo incrementeel ontwikkelen!
Alhoewel deze ontwikkelingen soms al goed zichtbaar zijn in de zorg en maatschappij,
staan ze nog grotendeels in de kinderschoenen. Tegelijkertijd werkt de snelheid
waarmee de techniek zich ontwikkelt bijna verlammend. Want als u niet weet wat er
over tien of twintig jaar anders is dan nu, hoe kunt u zich daar dan op voorbereiden?
Toch is het ook geen optie om met uw armen over elkaar te blijven afwachten. Het is
belangrijk om open te staan voor innovatie, om ruimte te creëren voor experimenten
en dat ook te vertalen naar visie en beleid. Een experiment hoeft geen uitgebreide pilot
te zijn, een kleine test van een paar weken kan al veel inzicht geven. De afstand van
deze ontwikkelingen, tot zelf dingen uitproberen lijkt vaak onoverbrugbaar. En het is
bijna onmogelijk om op alle ontwikkelingen in te spelen, maar dat is ook niet nodig. Het
is juist belangrijk om te ontdekken welke ontwikkelingen en technologie of eHealth-
toepassingen bij uw organisatie en zorgvragen passen. Hier kunt u bijvoorbeeld
achterkomen door technologie uit te proberen!
Bronnen
NU.nl, vilans.nl, Europese Commissie, WIPO en EZK..
Over de VvAA Business School
De VvAA Business School is dé business school van de Nederlandse
gezondheidszorg. De school bevindt zich in Slot Zeist en is in 2013 opgericht vanuit
een grote behoefte door verschillende beroepsorganisaties aan kwalitatief goede
bedrijfskundige scholing. In de vakopleidingen van medisch professionals wordt
immers geen aandacht besteed aan bedrijfskundige onderwerpen.
Door in te spelen op deze vraag zijn de programma’s van de business school
geaccrediteerd door de beroepsverenigingen van medisch specialisten, huisartsen,
tandartsen, dierenartsen en paramedici waardoor de deelnemers BIG-punten voor hun
deelname verwerven.
Dit heeft erin geresulteerd dat deelnemers aan de programma’s van de VvAA Business
School overwegend zorgprofessionals zijn. Dit maakt onze opleidingen uniek in
Nederland!
Geïnteresseerd in een van onze bedrijfskundige opleidingen? Kijk dan op onze website
www.vvaabusinessschool.nl of download hier direct onze MBA-brochure.