Ödemeler Dengesive Uluslararası Yatırım
Pozisyonu
R. Hakan ÖZYILDIZNisan 2014
www.hakanozyildiz.com
Asya'da maymun yakalamak için kullanılan bir çeşit tuzak vardır:Bir Hindistan cevizi oyulur ve iple bir ağaca veya yerdeki bir kazığabağlanır. Hindistan cevizinin altına ince bir yarık açılır ve oradan içinetatlı bir yiyecek konur. Bu yarık sadece maymunun elini açıkken sokacağıbüyüklüktedir. Yumruk yaptığında elini dışarı çıkaramaz. Maymun tatlınınkokusunu alır, yiyeceği yakalamak için elini içeri sokar, ama yiyecekelindeyken elini dışarı çıkarması olanaksızdır. Sıkıca yumruk yapılmış el,bu yarıktan dışarı çıkmaz. Avcılar geldiğinde maymun çılgına döner, amakaçamaz. Aslında bu maymunu tutsak eden hiçbir şey yoktur. Onu sadece,kendi bağımlılığının gücü tutsak etmiştir. Yapması gereken tek şey, eliniaçıp yiyeceği bırakmaktır. Ama zihninde açgözlülüğü o kadar güçlüdür ki bu
tuzaktan kurtulan maymun çok nadir görülür.
“AÇ DOYAR, AÇ GÖZLÜ DOYMAZ”
www.hakanozyildiz.com 2
AVUCUNUZU AÇMAYI DENEDİNİZ Mİ?
Türkiye’de GSYH büyümesi ile sermeye akımları arasında çok yakın bir ilişki var. Büyüme dışarıdan
gelecek dövize bağlı.
3www.hakanozyildiz.com
4
Tanım
• Makro ekonomik hesaplar; Milli gelir, Ödemeler Dengesi, Para, Kamu Maliyesi ve Fon Akımları Hesaplarından oluşur
• Ödemler dengesi, geniş anlamıyla bir ekonomide yerleşik kişilerin (Merkezi Hükümet, parasal otorite, bankalar, gerçek ve tüzel kişiler), diğer ekonomilerde yerleşik kişiler (yurtdışında yerleşikler) ile belli bir dönem içinde yapmış oldukları ekonomik işlemlerin sistematik kayıtlarını elde etmek üzere hazırlanan istatistiki bir rapordur.
• Ekonomik işlemler;– Mal, hizmet ve gelirle ilgili işlemleri,– Finansal varlık ve yükümlülüklerle ilgili işlemleri,– Bir ekonomide yerleşik kişilerden diğer ekonomide yerleşik kişilere
karşılıksız olarak reel ya da finansal kaynakların sağlandığı transferleri kapsar.
• Tanımda iki temel kavram bulunmaktadır:– Ekonomi = bir hükümet tarafından idare edilen coğrafi bölge,– Yerleşikler = bir ekonomide bir yıldan fazla süre ile devamlı ve düzenli
olarak ikamet eden, o ekonomi içerisinde faaliyette olan kurum ve kişiler
www.hakanozyildiz.com
5
İlkeler• Ana ilke, her bir işlemin eşit değerlerde iki ayrı kaleme kayıt ile çift
kayıt muhasebe sistemine uygun olarak kaydedilmesi. (+) işaretler alacak kaydı iken (-) işaretler borç kaydıdır. Her işlem bir “alacak” bir de “borç” olmak üzere iki kaydı gerektirmektedir.
• Ödemler dengesi istatistiklerinde;– Alacak (+) kayıtlar;
• Cari işlemlerde, reel kaynak (mal ve hizmet) ihracını• Sermaye işlemlerinde, yükümlülük artışını veya varlık azalışını
– Borç (-) kayıtlar;• Cari işlemlerde, reel kaynak (mal ve hizmet) ithalini• Sermaye işlemlerinde, yükümlülük azalışını veya varlık artışını gösterir.
• Örnek:– 100 birimlik ihracat işlemi
Alacak BorçCari işlemler Hesabı:İhracat 100Sermaye ve Finans Hesapları:Diğer yatırımlar/Varlıklar/Bankaların Döviz Varlk 100
www.hakanozyildiz.com
Standart sınıflandırma - 1
• I – Cari işlemler
• II – Sermaye Hareketleri
• III – Rezerv [(-) artışı gösterir]
• IV – Net hata ve noksan (dengeleme kalemidir. Herhangi bir yere kaydı yapılamayan işlemler burada gösterilir)
6www.hakanozyildiz.com
7
Standart sınıflama -2
I – CARİ İŞLEMLER HESABI
Önemli kalemler:– Mal ve hizmetler– Gelirler– Cari transferler (karşılıksız transferler)
• Mal ve hizmetler– Mallar– Hizmetler
• GelirlerÇalışanların ücretleri, doğrudan yatırım, portföy yatırımları ve diğer yatırımlardan
elde edilen gelir ve ödenen tutarlar. (Kar transferleri, alınan ve ödenen faizler vs)
• Cari transferlerEkonomiye mal, hizmet ya da para girişi gerçekleştiği halde, bu girişler karşılığında
kaynak transferi yapılmayan transferleri içermektedir.
Genel Hükümet ( hibe, vb)
Diğer sektörler (işçi havaleleri ve diğer transferler)
www.hakanozyildiz.com
8
Standart sınıflama -3II – SERMAYE VE FİNANS HESAPLARIA – Sermaye hesabıa-Sermaye transferleri (borcun bağışlanması, göçmen transferleri gibi)b-Üretilmeyen, finansal olmayan varlıklar (kara parçası gibi üretilmeyen varlıların alım/satımı ile
patent yayımlama hakkı gibi maddi olmayan varlıklar)B-Finans Hesapları1- Doğrudan yatırımlar,2- Portföy yatırımları,3- Finansal türevler,4- Diğer yatırımlar,5- Rezerv varlıklarBunlardan “Rezerv Varlıklar” hariç diğer kalemler, varlık ve yükümlülük ayrımında,
“Doğrudan yatırımlar” yatırımın türüne göre,“Portföy yatırımları” sektör ve enstrümanlara göre,“Finansal türevler” sektörlere göre,“Diğer yatırımlar” enstrüman, sektör ve vadeye göre,
alt gruplara ayrılırlar.Sektörler:- Parasal otorite ( Merkez Bankası, TCMB)- Merkezi hükümet ( Kamu kesimi- Hükümet, Mahalli İdare vs)- Bankalar (Kamu ve özel bankalar, katılım bankaları )- Diğer sektörler (Kamu ve özel kuruluşlar)Vadeler:-Kısa vade= vadesi 1 yıla kadar olanlar-Uzun vade= vadesi 1 yıldan uzun olanlar
www.hakanozyildiz.com
Ödemeler dengesi analitik
sunum: Bir tür özet
www.hakanozyildiz.com 9
ÖDEMELER DENGESİ ANALİTİK SUNUM (*) 2013 2014 2014 2014
(Milyon ABD Dolar) Ocak-Şubat Ocak Şubat Ocak-Şubat
CARİ İŞLEMLER HESABI -10.900 -4.930 -3.191 -8.121
İhracat f.o.b. 25.593 13.348 14.081 27.429
İthalat f.o.b. -36.951 -18.631 -17.620 -36.251
Mal Dengesi -11.358 -5.283 -3.539 -8.822
Hizmetler Dengesi: Gelir 4.792 2.641 2.592 5.233
Hizmetler Dengesi: Gider -3.469 -1.774 -1.689 -3.463
Mal ve Hizmet Dengesi -10.035 -4.416 -2.636 -7.052
Gelir Dengesi: Gelir 759 359 369 728
Gelir Dengesi: Gider -1.825 -906 -991 -1.897
Mal, Hizmet ve Gelir Dengesi -11.101 -4.963 -3.258 -8.221
Cari Transferler 201 33 67 100
SERMAYE HESABI -15 -16 -2 -18
FİNANS HESABI 17.906 -3.129 2.611 -518
Yurtdışında Doğrudan Yatırım -515 -294 -289 -583
Yurtiçinde Doğrudan Yatırım 1.863 1.211 1.166 2.377
Portföy Hesabı-Varlıklar -179 318 -62 256
Portföy Hesabı-Yükümlülükler 4.414 -246 -1.435 -1.681
Hisse Senetleri -118 -319 -84 -403
Borç Senetleri 4.532 73 -1.351 -1.278
Diğer Yatırımlar-Varlıklar 3.523 -1.516 3.310 1.794
Merkez Bankası 0 0 0 0
Genel Hükümet -534 16 -200 -184
Bankalar 2.971 -1.923 3.043 1.120
Diğer Sektörler 1.086 391 467 858
Diğer Yatırımlar-Yükümlülükler 8.800 -2.602 -79 -2.681
Merkez Bankası -162 -119 -101 -220
Genel Hükümet -145 -139 -26 -165
Bankalar 5.278 -2.137 138 -1.999
Diğer Sektörler 3.829 -207 -90 -297
Cari,Sermaye ve Finansal Hesaplar 6.991 -8.075 -582 -8.657
NET HATA VE NOKSAN -1.983 2.275 2.198 4.473
GENEL DENGE 5.008 -5.800 1.616 -4.184
REZERV VARLIKLAR -5.008 5.800 -1.616 4.184
Resmi Rezervler -4.577 5.800 -1.616 4.184
Uluslararası Para Fonu Kredileri -431 0 0 0
Ayrıntılı sunumda
tüm detaylar bulunur:
Dış Ticaret
www.hakanozyildiz.com 10
ÖDEMELER DENGESİ AYRINTILI SUNUM (*) 2013 2014 2014 2014
(Milyon ABD Dolar) Ocak-Şubat Ocak Şubat Ocak-Şubat
I - CARİ İŞLEMLER HESABI -10.900 -4.930 -3.191 -8.121
Mal, Hizmet ve Gelir Dengesi(A+B+C) -11.101 -4.963 -3.258 -8.221
Mal ve Hizmet Dengesi (A+B) -10.035 -4.416 -2.636 -7.052
A. DIŞ TİCARET DENGESİ -11.358 -5.283 -3.539 -8.822
Toplam Mal İhracatı 25.593 13.348 14.081 27.429
Toplam Mal İthalatı -36.951 -18.631 -17.620 -36.251
1. Genel Mal Ticareti -10.518 -5.060 -4.110 -9.170
1.1. İhracat f.o.b. 24.448 13.051 13.166 26.217
1.1.1. İhracat f.o.b. 23.868 12.442 13.150 25.592
1.1.2. Bavul Ticareti 1.117 589 603 1.192
1.1.3. Uyarlama: Diğer Mallar -537 20 -587 -567
1.2. İthalat f.o.b. -34.966 -18.111 -17.276 -35.387
1.2.1. İthalat c.i.f. -38.197 -19.292 -18.250 -37.542
1.2.2. Uyarlama: Navlun ve Sigorta 1.901 1.038 978 2.016
1.2.3. Uyarlama: Diğer Mallar 1.330 143 -4 139
2. Parasal Olmayan Altın (net) -727 -175 588 413
İhracat 1.018 212 797 1.009
İthalat -1.745 -387 -209 -596
3. Limanlarda Sağlanan Mallar -113 -48 -17 -65
İhracat 127 85 118 203
İthalat -240 -133 -135 -268
Hizmetler dengesi
www.hakanozyildiz.com 11
B. HİZMETLER DENGESİ 1.323 867 903 1.770
Gelir 4.792 2.641 2.592 5.233
Gider -3.469 -1.774 -1.689 -3.4631. Taşımacılık 252 158 249 407
Gelir 1.625 907 924 1.831
Gider -1.373 -749 -675 -1.424
1.1. Navlun -386 -229 -173 -402
Gelir 589 326 341 667
Gider -975 -555 -514 -1.069
1.2. Diğer Taşımacılık 638 387 422 809
Gelir 1.036 581 583 1.164
Gider -398 -194 -161 -3552. Turizm 1.667 966 822 1.788
Gelir 2.376 1.300 1.236 2.536
Gider -709 -334 -414 -748
3. İnşaat Hizmetleri 124 7 70 77
Gelir 124 7 70 77
Gider 0 0 0 0
4. Sigorta Hizmetleri -100 -29 -17 -46
Gelir 168 88 82 170
Gider -268 -117 -99 -2165. Finansal Hizmetler -125 -35 -53 -88
Gelir 91 102 67 169
Gider -216 -137 -120 -2576. Diğer Ticari Hizmetler -328 -119 -135 -254
Gelir 57 83 35 118
Gider -385 -202 -170 -3727. Resmi Hizmetler -128 -79 -63 -142
Gelir 60 31 31 62
Gider -188 -110 -94 -2048. Diğer Hizmetler -39 -2 30 28
Gelir 291 123 147 270
Gider -330 -125 -117 -242
Gelir dengesi
www.hakanozyildiz.com 12
C. GELİR DENGESİ -1.066 -547 -622 -1.169
Gelir 759 359 369 728
Gider -1.825 -906 -991 -1.897
1. Ücret Ödemeleri -42 -30 -30 -60
Gelir 8 3 3 6
Gider -50 -33 -33 -66
2. Yatırım Geliri -1.024 -517 -592 -1.109
Gelir 751 356 366 722
Gider -1.775 -873 -958 -1.831
2.1. Doğrudan Yatırımlar -138 -141 -143 -284
Gelir 14 1 48 49
Gider -152 -142 -191 -333
2.2. Portföy Yatırımları -385 -157 -218 -375
Gelir 491 233 199 432
Gider -876 -390 -417 -807
2.3. Diğer Yatırımlar -501 -219 -231 -450
2.3.1. Faiz Geliri 246 122 119 241
2.3.2. Faiz Gideri -747 -341 -350 -691
2.3.2.1. Uzun Vade -585 -266 -258 -524
2.3.2.1.1. Merkez Bankası -12 -2 -2 -4
2.3.2.1.2. Genel Hükümet -96 -35 -50 -85
2.3.2.1.3. Bankalar -101 -45 -50 -95
2.3.2.1.4. Diğer Sektör -376 -184 -156 -340
2.3.2.2. Kısa Vade -162 -75 -92 -167
D. CARİ TRANSFERLER 201 33 67 100
1. Genel Hükümet 135 -17 16 -1
2. Diğer Sektörler 66 50 51 101
2.1. İşçi Gelirleri 138 72 60 132
2.2. Diğer Transferler -72 -22 -9 -31
Sermeye hesabı: varlıklar
www.hakanozyildiz.com 13
II - SERMAYE VE FİNANS HESAPLARI 12.883 2.655 993 3.648
A. SERMAYE HESABI -15 -16 -2 -18
1. Göçmen Transferleri 0 0 0 0
2. Üretilmeyen ve Finansal Olmayan Varlıklar -15 -16 -2 -18
B. FİNANS HESAPLARI 12.898 2.671 995 3.666
1. Doğrudan Yatırımlar 1.348 917 877 1.794
1.1. Yurtdışında -515 -294 -289 -583
Giriş 11 1 30 31
Çıkış -526 -295 -319 -614
1.2. Yurtiçinde 1.863 1.211 1.166 2.377
1.2.1. Sermaye 1.334 841 838 1.679
Giriş 1.550 841 842 1.683
Çıkış -216 0 -4 -4
1.2.2. Diğer Sermaye (Net) 81 80 62 142
1.2.3. Gayrimenkul (Net) 448 290 266 556
2. Portföy Yatırımları 4.235 72 -1.497 -1.425
2.1. Varlıklar -179 318 -62 256
2.1.1 Genel Hükümet 0 0 0 0
2.1.2 Bankalar -34 286 -313 -27
2.1.3 Diğer Sektörler -145 32 251 283
2.2. Yükümlülükler 4.414 -246 -1.435 -1.681
2.2.1. Hisse Senetleri -118 -319 -84 -403
2.2.2. Borç Senetleri 4.532 73 -1.351 -1.278
2.2.2.1. Merkez Bankası 0 0 0 0
2.2.2.2. Genel Hükümet 2.602 -355 -923 -1.278
2.2.2.2.1. Yurtiçi 2.405 -1.105 -1.071 -2.176
2.2.2.2.2. Yurtdışı 197 750 148 898
2.2.2.2.2.1. Borçlanma 1.697 2.500 1.500 4.000
2.2.2.2.2.2. Geri Ödeme -1.500 -1.750 -1.352 -3.102
2.2.2.3. Bankalar 1.919 430 -421 9
2.2.2.3.1. Yurtiçi -53 -73 -38 -111
2.2.2.3.2. Yurtdışı 1.972 503 -383 120
2.2.2.4. Diğer Sektörler 11 -2 -7 -9
2.2.2.4.1. Yurtiçi 11 -2 -7 -9
2.2.2.4.2. Yurtdışı 0 0 0 0
3. Diğer Yatırımlar 11.892 -4.118 3.231 -887
3.1. Varlıklar 3.523 -1.516 3.310 1.794
3.1.1. Ticari Krediler 1.070 409 -187 222
3.1.1.1. Verilen Krediler -14.206 -8.499 -8.758 -17.257
3.1.1.2. Geri Ödeme 15.276 8.908 8.571 17.479
3.1.2. Krediler -430 -55 26 -29
3.1.2.1. Merkez Bankası 0 0 0 0
3.1.2.2. Genel Hükümet -500 0 -200 -200
3.1.2.3. Bankalar 70 -55 226 171
3.1.3. Efektif ve Mevduat 2.917 -1.886 3.471 1.585
3.1.3.1. Bankalar 2.901 -1.868 2.817 949
3.1.3.1.1. Yabancı Para 2.794 -1.235 2.044 809
3.1.3.1.2. Türk Lirası 107 -633 773 140
3.1.3.2. Diğer Sektörler 16 -18 654 636
3.1.4. Diğer Varlıklar -34 16 0 16
3.1.4.1. Merkez Bankası 0 0 0 0
3.1.4.2. Genel Hükümet -34 16 0 16
3.1.4.3. Diğer Sektörler 0 0 0 0
Sermaye hesabı:
yükümlülükler
www.hakanozyildiz.com 14
3.2. Yükümlülükler 8.369 -2.602 -79 -2.681
3.2.1. Ticari Krediler 2.383 -741 -1.215 -1.956
3.2.1.1. Uzun Vade 25 7 -7 0
3.2.1.1.1 Kullanım 56 19 14 33
3.2.1.1.2 Geri Ödeme -31 -12 -21 -33
3.2.1.2. Kısa Vade 2.358 -748 -1.208 -1.956
3.2.1.2.1 Kullanım 16.230 9.099 8.517 17.616
3.2.1.2.2 Geri Ödeme -13.872 -9.847 -9.725 -19.572
3.2.2. Krediler 3.512 -853 2.042 1.189
3.2.2.1. Merkez Bankası 0 0 0 0
3.2.2.1.1. Uluslar. Para Fonu Kredileri 0 0 0 0
3.2.2.1.1.1. Kullanım 0 0 0 0
3.2.2.1.1.2. Geri Ödeme 0 0 0 0
3.2.2.1.2. Uzun Vade 0 0 0 0
3.2.2.1.2.1. Kullanım 0 0 0 0
3.2.2.1.2.2. Geri Ödeme 0 0 0 0
3.2.2.1.3. Kısa Vade 0 0 0 0
3.2.2.2. Genel Hükümet -576 -139 -26 -165
3.2.2.2.1. Uluslar. Para Fonu Kredileri -431 0 0 0
3.2.2.2.1.1. Kullanım 0 0 0 0
3.2.2.2.1.2. Geri Ödeme -431 0 0 0
3.2.2.2.2. Uzun Vade -145 -139 -26 -165
3.2.2.2.2.1 Kullanım 137 60 53 113
3.2.2.2.2.2 Geri Ödeme -282 -199 -79 -278
3.2.2.2.3. Kısa Vade 0 0 0 0
3.2.2.3. Bankalar 2.641 -1.216 959 -257
3.2.2.3.1. Uzun Vade -870 507 352 859
3.2.2.3.1.1. Kullanım 1.936 767 1.043 1.810
3.2.2.3.1.2. Geri Ödeme -2.806 -260 -691 -951
3.2.2.3.2. Kısa Vade 3.511 -1.723 607 -1.116
3.2.2.4. Diğer Sektörler 1.447 502 1.109 1.611
3.2.2.4.1. Uzun Vade 973 269 406 675
3.2.2.4.1.1. Kullanım 4.788 1.946 1.512 3.458
3.2.2.4.1.2. Geri Ödeme -3.815 -1.677 -1.106 -2.783
3.2.2.4.2. Kısa Vade 474 233 703 936
3.2.3. Mevduatlar 2.475 -1.040 -922 -1.962
3.2.3.1. Merkez Bankası -162 -119 -101 -220
3.2.3.1.1. Uzun Vade -145 -98 -84 -182
3.2.3.1.2. Kısa Vade -17 -21 -17 -38
3.2.3.2. Bankalar 2.637 -921 -821 -1.742
3.2.3.2.1. Yurtdışı Bankalar 2.153 -911 -899 -1.810
3.2.3.2.1.1. Yabancı Para 3.501 -648 -717 -1.365
3.2.3.2.1.2. Türk Lirası -1.348 -263 -182 -445
3.2.3.2.2. Yurtdışı Kişiler 484 -10 78 68
3.2.4. Diğer Yükümlülükler -1 32 16 48
4. Rezerv Varlıklar -4.577 5.800 -1.616 4.184
4.1. Uluslararası Para Fonu Nezd. Varlıklar 0 0 0 0
4.2. Resmi Rezervler -4.577 5.800 -1.616 4.184
4.2.1. Döviz Varlıkları -4.132 237 -1.370 -1.133
4.2.2. Menkul Kıymetler -445 5.563 -246 5.317
III - NET HATA NOKSAN -1.983 2.275 2.198 4.473
CARİ İŞLEMLER DENGESİ VE YURTİÇİ TASARRUFLAR
• Milli gelir;– Y= C+I+G+(X-M) (1)
• Y = Milli Gelir• C = Toplam Tüketim• I = Toplam Yatırım• G = Devlet Harcamaları• X = İhracat (toplam döviz gelirleri)• M = İthalat ( toplam döviz giderleri)
– (X-M) = cari işlemler dengesi
www.hakanozyildiz.com 15
Yatırım tasarruf dengesi• Tüketilmeyen kullanılabilir gelir = tasarruf
– O zaman kullanılabilir gelir: Y – T = C + S (2)• T = Vergiler• S = Toplam özel kesim tasarrufları
– (1) ve (2) beraber yazılırsa; • (S - I) + (T- G) = (X – M) • Burada (S-I) özel kesimin tasarruf-yatırım
dengesini,• (T-G) kamu kesiminin finansman dengesini• (X-M) cari işlemler dengesini gösterir.
www.hakanozyildiz.com 16
HARCANABİLİR GELİR 1
17www.hakanozyildiz.com
HARCANABİLİR GELİR 2
18www.hakanozyildiz.com
Denge!?
www.hakanozyildiz.com 19
www.hakanozyildiz.com 20
Dengeyi sabit fiyatlarla izlemek lazım
www.hakanozyildiz.com 21
Büyümenin kaynağı dışarıdan
www.hakanozyildiz.com 22
Kamu borçlanma gereği azalsa da devam ediyor(Yıllar : 2011-12-13-14-15)
www.hakanozyildiz.com 23
Tasarruf < Yatırım ise Cari Açık?
24www.hakanozyildiz.com
İçeride tasarruf olmayınca...
www.hakanozyildiz.com 25
Tasarruf açığının büyük kısmı kamudan. Yeteri kadar kemer sıkamıyor.
26www.hakanozyildiz.com
Çin cari fazla veriyor. Amerikan Hazinesinin en iyi müşterilerinden birisi
www.hakanozyildiz.com 27
Kimler tasarruf edebilir?
• Ekonomide faktör gelirleri.– Kar gelirleri – SERMAYE - Özel sektör
(Bankalar, şirketler) – Faiz geliri elde edenler (Kişiler ve şirketler)– Maaş ve ücret geliri olanlar - EMEK– Rant geliri elde edenler ( Toprak,
gayrimenkul)
• Bu tasarrufların ne kadarı yurt içinde tutuluyor?
28www.hakanozyildiz.com
Gelir gruplarına göre hanehalkının tasarruf oranları. Gelir olsa birikim de olacak.
29www.hakanozyildiz.com
Genç nüfus tasarrufun önündeki engellerden birisi
www.hakanozyildiz.com 30
Şirketler de tasarruf sorunu yaşıyor
www.hakanozyildiz.com 31
Reel sektör yurtdışından kendi parasını mı borçlanıyor?
32www.hakanozyildiz.com
Milyar $ 2004 2005 2007 2008 2009 2011 2013 2014-2Borçluya Göre Dağılım 47,2 64,3 130,8 152,0 135,4 151,8 197,7 198,4 I- Finansal 19,6 33,5 59,6 60,6 50,6 70,7 108,5 107,7 i- Bankalar (*) 14,4 24,2 38,6 39,5 34,1 57,3 90,4 90,1 ii- Bankacılık Dışı Finansal Kuruluşlar 5,2 9,4 21,0 21,1 16,5 13,4 18,1 17,5 II- Finansal Olmayan 27,6 30,7 71,2 91,4 84,8 81,2 89,2 90,7TOPLAM İÇİNDEKİ DAĞILIM (%) 2004 2005 2007 2008 2009 2011 2013 2014-2 I- Finansal 41,6 52,2 45,6 39,9 37,4 46,5 54,9 54,3 i- Bankalar (*) 30,5 37,6 29,5 26,0 25,2 37,7 45,7 45,4 ii- Bankacılık Dışı Finansal Kuruluşlar 11,1 14,6 16,1 13,9 12,2 8,8 9,2 8,8 II- Finansal Olmayan 58,4 47,8 54,4 60,1 62,6 53,5 45,1 45,7
ÖZEL SEKTÖRÜN DIŞARIDAN ALDIĞI BORÇ
Türkiye borçlanmaya mahkûm (mu?). Kamu borçları azalsa da diğer kesimlerin borcu
artıyor
www.hakanozyildiz.com 33
Milyar TL 2002 2004 2008 2013Toplam Hazine Borç Stoku 242,7 316,5 380,3 585,7 İç Borç Stoku 149,9 224,5 274,8 403,0 Dış Borç Stoku 92,8 92,0 105,5 182,7KİT Borçları 27,6 32,3 69,0 43,5 İç Borçları 15,8 23,9 62,6 38,6 Dış Borçları 11,8 8,4 6,4 4,9Belediyelerin Banka Borçları (Eyl 2013) 1,3 2,4 7,6 9,4TOPLAM KAMU 271,6 351,2 456,9 638,6Özel sektör Dış Borçları (Milyar $) 43.041 63.907 188.737 267033Finansal Kuruluşlar Hariç dış borçlar $ 37.612 44.500 128.601 173.891 Özel sektör Dış Borçları (Finansal Kuruluşlar Hariç)56,8 63,6 167,1 331,8 Reel Sektörün Bankalardan Aldığı Ticari Krediler 29,5 27,4 178,1 637,5Özel Sektör Toplam Kredi Borcu (Bankalar hariç) 86,3 91,0 345,2 969,3Hanehalkının Borçları 6,6 26,6 118,0 331,3 Tüketici 2,3 12,7 83,2 247,6 Kredi Kartı 4,3 13,9 34,8 83,7TOPLAM ÖZEL SEKÖR (HANEHALKI VE REEL SEKTÖR) 92,9 117,6 463,2 1.300,6
TOPLAM 364,5 468,8 920,1 1.939,2
Oransal olarak gelişmeler
www.hakanozyildiz.com 34
% GSYH 2002 2004 2008 2013Toplam Hazine Borç Stoku 71,3 56,6 40,0 37,5 İç Borç Stoku 44,0 40,2 28,9 25,8 Dış Borç Stoku 27,3 16,5 11,1 11,7KİT Borçları 8,1 5,8 7,3 2,8 İç Borçları 4,6 4,3 6,6 2,5 Dış Borçları 3,5 1,5 0,7 0,3Belediyelerin Banka Borçları 0,4 0,4 0,8 0,6TOPLAM HAZİNE VE KİT 79,8 62,8 48,1 40,9 Özel sektör Dış Borçları (Finansal Kuruluşlar Hariç)16,7 11,4 17,6 21,3 Reel Sektörün Bankalardan Aldığı Ticari Krediler 8,7 4,9 18,7 40,8Özel Sektör Toplam Kredi Borcu (Bankalar hariç) 25,3 16,3 36,3 62,1Hanehalkının Borçları 1,9 4,8 12,4 21,2 Tüketici 0,7 2,3 8,8 15,9 Kredi Kartı 1,3 2,5 3,7 5,4TOPLAM ÖZEL SEKÖR (HANEHALKI VE REEL SEKTÖR) 27,3 21,0 48,7 83,3
TOPLAM 107,0 83,9 96,8 124,2
Hanehalkının borç artışına dikkat
www.hakanozyildiz.com 35
Toplam içinde Pay (%) 2002 2004 2008 2013Toplam Hazine Borç Stoku 66,6 67,5 41,3 30,2TOPLAM HAZİNE VE KİT 74,5 74,9 49,7 32,9 Özel sektör Dış Borçları (Finansal Kuruluşlar Hariç)15,6 13,6 18,2 17,1 Reel Sektörün Bankalardan Aldığı Ticari Krediler 8,1 5,8 19,4 32,9Özel Sektör Toplam Kredi Borcu (Bankalar hariç) 23,7 19,4 37,5 50,0Hanehalkının Borçları 1,8 5,7 12,8 17,1 Tüketici 0,6 2,7 9,0 12,8 Kredi Kartı 1,2 3,0 3,8 4,3TOPLAM ÖZEL SEKÖR (HANEHALKI VE REEL SEKTÖR) 25,5 25,1 50,3 67,1
Resim ortada
36www.hakanozyildiz.com
37
EM’lere gelen fonlarda ağırlık doğrudan yabancı sermeye yatırımlarında (FDI). Akımlar 2009 yılında, dünyada
yaşanan krizden etkilendi.
www.hakanozyildiz.com
EM’lerde tahvil alanların çoğunluğu küresel kurumsal yatırımcılar.
www.hakanozyildiz.com 38
Döviz dengesi cari açıktan farklıdır
39www.hakanozyildiz.com
Son dönem aylık veriler
www.hakanozyildiz.com 40
2013 2014 2014 2014
FİNANSMAN ÇIKIŞI Ocak-Şubat Ocak Şubat Ocak-Şubat
Brüt Finansman Gereği(Kısa Vade Hariç) -4.895 448 -2.922 -2.474
Cari Açık -10.900 -4.930 -3.191 -8.121
Kamu Dış Borç Ödemeleri 2.213 1.949 1.431 3.380 Eurobond 1.500 1.750 1.352 3.102 Program ve Proje Kredileri 713 199 79 278Orta-Uzun Vadeli Borç Servisi 6.621 1.937 1.797 3.734 Özel Banka Dışı Sektör 3.815 1.677 1.106 2.783 Bankalar 2.806 260 691 951Dış Varlık Artışı -2.829 1.492 -2.959 -1.467 Doğrudan Yatırım 515 294 289 583 Diğer -3.344 1.198 -3.248 -2.050 Efektif ve Mevduat -2.917 1.886 -3.471 -1.585
Kısa vadeli kaynak, orta vadeli kaynak farkı
41www.hakanozyildiz.com
Son aylık veriler
www.hakanozyildiz.com 42
2013 2014 2014 2014
FİNANSMAN GİRİŞİ Ocak-Şubat Ocak Şubat Ocak-Şubat
Toplam Finansman Kaynağı(Kısa Vade Hariç) 17.112 4.480 2.785 7.265
Doğrudan Yabancı Yatırım 1.863 1.211 1.166 2.377 Sermaye Girişi 1.415 921 900 1.821 Gayrimenkul 448 290 266 556Kamu Dış Borçlanması 1.834 2.560 1.553 4.113 Eurobond 1.697 2.500 1.500 4.000 Program ve Proje Kredileri 137 60 53 113Portföy Yatırımları ve Mevduatlar 6.692 -2.036 -2.505 -4.541 Hisse Senetleri -118 -319 -84 -403 DİBS 2.405 -1.105 -1.071 -2.176 Mevduatlar 2.475 -1.040 -922 -1.962 Bankaların Tahvil İhracı 1.919 430 -421 9 Özel Sektör Tahvil İhracı 11 -2 -7 -9Orta-Uzun Vadeli Borçlanma 6.724 2.713 2.555 5.268 Özel Banka Dışı Sektör 4.788 1.946 1.512 3.458 Bankalar 1.936 767 1.043 1.810Diğer Yükümlülükler -1 32 16 48
Borç Çevirme Oranları Özel Banka Dışı Sektör 126 116 137 124 Bankalar 69 295 151 190
Uluslararası yatırım pozisyonu
www.tcmb.gov.tr
Ödemeler dengesi ve uluslararası yatırım pozisyonu raporları ve verileri
44
ÖDEMELER DENGESİ
I-Cari Açık A. Dış Ticaret Dengesi İhracat (+) İthalat (-) B. Hizmetler Dengesi Turizm (+) C. Gelir Dengesi Faiz gelirleri (+) Faiz Ödemeleri (-) D. Cari transferler
III-Net Hata ve Noksan
II-Sermaye ve Finans Hesapları 1. Doğrudan Yatırımlar Yurtdışında (+) Yurtiçinde (-) 2. Portföy Yatırımları Varlıklar Yükümlülükler Hisse Senetleri DİBS + Eurobond 3. Diğer Yatırımlar Varlıklar Bankaların döviz varlıkları Yükümlülükler Ticari krediler Krediler Genel Hükümet TCMB Bankalar Reel Sektör+Hanehalkı Mevduatlar 4. Rezervler ( - artışı gösterir)
ULUSLARARASI YATIRIMPOZİSYONU
Uluslararası Yatırım Pozisyonu (Net) Varlıklar Yurt dışında doğrudan yatırımlar Portföy Yatırımları Hisse senetleri Borç senetleri Diğer yatırımlar Rezerv varlıklar Yükümlülükler Yurt içinde doğrudan yatırımlar Portföy Yatırımları Hisse Senedi DİBS + Eurobond Diğer yatırımlar Ticari Krediler Krediler TCMB Hükümet Bankalar Reel Sektör+Hanehalkı Mevduatlar
Döviz akımları Stok değerler
Finansman kalemleri
Finansman ihtiyacı
www.hakanozyildiz.com
45
Kapsam
www.hakanozyildiz.com
46
Sektörel dağılım
www.hakanozyildiz.com
47
Yatırım dağılımı
www.hakanozyildiz.com
48
Doğrudan yatırım tanımı
www.hakanozyildiz.com
49www.hakanozyildiz.com
Kimlerin yut dışında döviz varlığı var?
50www.hakanozyildiz.com
DÖNEM SONLARI İTİBARİYLE DIŞ VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLER(Milyon ABD Doları) 2013 2014 Ocak
Uluslararası Yatırım Pozisyonu, net -390.424 -368.208
Varlıklar 225.068 218.986 Yurtdışında doğrudan yatırımlar 32.782 33.076 Sermaye 30.304 30.598 Diğer sermaye 2.478 2.478 Portföy yatırımları 854 854 Hisse senetleri 227 227 Borç senetleri 627 627 Diğer yatırımlar 60.428 60.814 Ticari krediler 13.161 12.764 Krediler 4.111 4.121 Merkez Bankası 10 10 Genel Hükümet 1.071 1.071 Bankalar 3.030 3.040 Efektif ve Mevduatlar 40.224 41.013 Diğer varlıklar 2.932 2.916 Rezerv varlıklar 131.004 124.242 Parasal altın 20.077 19.615 Yabancı Para 109.249 102.970 Döviz varlıkları ve mevduatlar 10.329 10.121 Menkul kıymetler 98.920 92.849
ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU
Döviz borçları kime ait?
51www.hakanozyildiz.com
DÖNEM SONLARI İTİBARİYLE DIŞ VARLIK VE YÜKÜMLÜLÜKLER(Milyon ABD Doları) 2013 2014 OcakYükümlülükler 615.493 587.194 Yurtiçinde doğrudan yatırımlar 145.470 131.632 Portföy yatırımları 167.715 157.281 Hisse senetleri 52.334 44.776 Borç senetleri 115.381 112.505 Bono ve tahviller 115.381 112.505 Genel Hükümet 89.903 86.688 Yurtiçi 52.127 47.123 Yurtdışı 37.776 39.565 Bankalar 20.552 20.904 Yurtiçi 376 259 Yurtdışı 20.176 20.645 Diğer Sektörler 4.926 4.913 Yurtiçi 84 71 Yurtdışı 4.842 4.842 Diğer yatırımlar 302.308 298.281 Ticari krediler 32.701 31.882 Krediler 215.973 213.745 Merkez Bankası 9 9 Genel Hükümet 32.168 31.883 Bankalar 86.591 85.152 Diğer sektörler 97.205 96.701 Mevduatlar 52.157 51.181 Diğer yükümlülükler (*) 1.477 1.473
ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU
Döviz Pozisyon Açığı Nedir, Neden Önemlidir? 1
Bir bankanın veya şirketin varlıklarıyla yükümlülükleri arasında ortaya çıkan para birimi
uyuşmazlığına döviz pozisyonu denir.
Eğer döviz varlıkları yükümlülüklerden az ise buna açık pozisyon, aynı ise kapalı pozisyon, fazla ise uzun pozisyon denir.
Örneğin, US$/TL kurunun 1,5 olduğu durumda bir şirketin toplam yükümlülükleri 2 milyar dolar ve 2 milyar TL, buna karşılık varlıkları 1 milyar dolar ve 3,5 milyar TL ise burada herhangi bir açık yok gibi görünmekle birlikte, dolar varlıkları arasında 1 milyar dolarlık açık pozisyon oluşmuştur. Kurun 2.0’ye çıktığı çıktığı durumda yükümlülüklerin TL karşılığı 6 milyar TL’ye, varlıkların TL karşılığı ise 5,5 milyar TL’ye çıkar ve sonuçta 0,5 milyar TL kur zararı ortaya çıkar. Diğer taraftan eğer kur 1,0 seviyesine düşerse, bu sefer de yükümlülükler 4 milyar TL’ye, varlıklar ise 4,5 milyar TL’ye düşer ve 0,5 milyar TL’lik kambiyo karı ortaya çıkar.
52www.hakanozyildiz.com
Döviz Pozisyon Açığı Nedir, Neden Önemlidir? 2
Özellikle Türkiye gibi hızlı büyüyen ve yurtiçinde tasarruf açığı bulunan ülkelerde, yatırımların finansmanında yurtdışı kredilerin yükselme payı eğilimine girmektedir. Ancak yüksek enflasyon, istikrarsız ekonomik büyüme gibi olumsuz etmenler, yerli para cinsinden borçlanmayı zorlaştırmakta ve bu doğrultuda da yabancı para cinsi borçların hem şirketlerin hem de bankaların yükümlülüklerinde payı artmaktadır. Bankalar tarafına bakıldığında, TL krediler ve özellikle de devlet iç borçlanma senetlerine daha fazla ağırlık verilmektedir. Bireyler tarafında ise, bir taraftan geçmiş dönemlerdeki kronik enflasyona karşı güvence, diğer taraftan da politik belirsizlikler ve istikrarsız büyüme dönemlerindeki kur hareketlerinden reel kazanç beklentisi ile tasarruflar dövize yönelmektedir.
53www.hakanozyildiz.com
Ekonomide sektörlere göre döviz varlık – yükümlülük farkı (milyon $)
www.hakanozyildiz.com 54
MERKEZİ YÖNETİM 1996 2000 2001 2007 2008 2009 2010 2012 2013VARLIKLAR 0 598 584 785 774 897 965 1.056 2.204
YÜKÜMLÜLÜKLER 36.174 49.816 39.005 86.497 79.061 80.178 93.063 128.455 123.499ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (NET) -36.174 -49.218 -38.421 -85.712 -78.287 -79.281 -92.098 -127.399 -121.295
MERKEZ BANKASI 1996 2000 2001 2007 2008 2009 2010 2012 2013VARLIKLAR 18.867 24.721 21.383 77.952 75.786 76.390 87.548 120.748 132.813
YÜKÜMLÜLÜKLER 12.381 14.090 24.351 15.801 14.066 13.377 11.949 7.724 5.234ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (NET) 6.486 10.631 -2.968 62.151 61.720 63.013 75.599 113.024 127.579
BANKALAR 1996 2000 2001 2007 2008 2009 2010 2012 2013VARLIKLAR 8.749 12.862 13.534 37.853 49.862 43.850 30.396 28.055 26.334
YÜKÜMLÜLÜKLER 11.874 23.161 12.703 49.890 57.441 54.240 81.288 115.278 153.486ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (NET) -3.125 -10.299 831 -12.037 -7.579 -10.390 -50.892 -87.223 -127.152
DİĞER ÖZEL (REEL SEKTÖR + HANEHALKI) 1996 2000 2001 2007 2008 2009 2010 2012 2013VARLIKLAR 0 3.668 16.717 53.551 60.006 59.870 65.567 63.769 63.406
YÜKÜMLÜLÜKLER 21.954 64.380 61.528 331.966 235.800 309.757 359.810 376.075 332.495ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (NET) -21.954 -60.712 -44.811 -278.415 -175.794 -249.887 -294.243 -312.306 -269.089
TOPLAM -54.767 -109.598 -85.369 -314.014 -199.940 -276.545 -361.635 -413.903 -389.957
Merkezi yönetimin dış borcu çok
www.hakanozyildiz.com 55
MERKEZİ YÖNETİM 1996 2000 2001 2007 2008 2011 2012 2013VARLIKLAR 0 598 584 785 774 1.176 1.056 2.204
Hisse Senetleri 0 0 0 0 0 0 0 0Diğer yatırımlar - Diğer Varlıklar n.a 598 584 785 774 1.176 1.056 2.204
YÜKÜMLÜLÜKLER 36.174 49.816 39.005 86.497 79.061 102.537 128.455 123.499Bono ve tahviller 12.474 27.509 18.149 56.428 45.606 66.066 94.149 89.903Diğer yatırımlar - Krediler 23.700 22.307 20.856 30.069 33.455 34.995 32.832 32.119Diğer Yükümlülükler 0 0 0 0 0 1.476 1.474 1.477ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (NET) -36.174 -49.218 -38.421 -85.712 -78.287 -101.361 -127.399 -121.295
TCMB’nin döviz fazlası var. Ama kime yeter?
www.hakanozyildiz.com 56
MERKEZ BANKASI 1996 2000 2001 2007 2008 2011 2012 2013VARLIKLAR 18.867 24.721 21.383 77.952 75.786 89.911 120.748 132.813
Hisse Senetleri 5 4 4 16 16 26 25 0Diğer yatırımlar - Krediler 1.160 208 183 28 25 16 14 10Diğer yatırımlar - Diğer Varlıklar 0 1.184 1.235 1.468 1.510 1.523 1.526 1.799Rezerv varlıklar 17.702 23.325 19.961 76.440 74.235 88.346 119.183 131.004
YÜKÜMLÜLÜKLER 12.381 14.090 24.351 15.801 14.066 9.871 7.724 5.234Diğer yatırımlar - Krediler 719 3.739 13.671 10 10 10 9 9Mevduatlar 11.662 10.351 10.680 15.791 14.056 9.861 7.715 5.225ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (NET) 6.486 10.631 -2.968 62.151 61.720 80.040 113.024 127.579
Bankalara mı?
www.hakanozyildiz.com 57
BANKALAR 1996 2000 2001 2007 2008 2011 2012 2013VARLIKLAR 8.749 12.862 13.534 37.853 49.862 29.678 28.055 26.334
Hisse Senetleri 0 0 0 47 42 31 109 1Borç Senetleri (Tahvil+Para piyasası araçları) 0 0 375 1.403 1.482 999 715 408Diğer yatırımlar - Krediler 1.397 1.855 2.767 1.826 2.325 2.571 3.072 3.141Döviz varlıkları ve mevduatlar 7.352 11.007 10.392 34.577 46.013 26.077 24.159 22.783
YÜKÜMLÜLÜKLER 11.874 23.161 12.703 49.890 57.441 90.670 115.278 153.486Borç senetleri (Bono ve Tahviller) 714 949 926 0 0 3.976 12.767 20.552Diğer yatırımlar - Krediler 6.581 16.452 7.785 39.066 40.104 58.391 63.374 86.005Mevduatlar 4.579 5.760 3.992 10.824 17.337 28.303 39.137 46.929ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (NET) -3.125 -10.299 831 -12.037 -7.579 -60.992 -87.223 -127.152
Reel sektöre mi?( Not: Borsa İstanbul değerlerindeki değişim
yükümlülükler/yurtiçindeki doğrudan yatımları etkiler)
www.hakanozyildiz.com 58
DİĞER ÖZEL (REEL SEKTÖR + HANEHALKI) 1996 2000 2001 2007 2008 2011 2012 2013VARLIKLAR 0 3.668 16.717 53.551 60.006 57.266 63.769 63.406
Yurtdışında doğrudan yatırımlar n.a. 3.668 4.581 12.210 17.846 26.398 30.484 32.775Hisse Senetleri n.a. n.a. 49 30 16 248 135 226Borç Senetleri (Tahvil+Para piyasası araçları) 0 0 122 527 398 474 410 219Diğer yatırımlar - Krediler n.a. 2.697 2.550 10.289 8.566 11.149 12.054 13.177Döviz varlıkları ve mevduatlar n.a. 8.620 9.415 30.495 33.180 18.997 20.686 17.009
YÜKÜMLÜLÜKLER 21.954 64.380 61.528 331.966 235.800 295.141 376.075 332.495Yurtiçinde doğrudan yatırımlar n.a. 18.812 20.316 155.162 80.384 140.021 181.038 145.263Hisse Senetleri ve Borç senetleri 3.085 7.404 5.635 64.201 23.196 39.378 72.080 57.260Diğer yatırımlar - Ticari Krediler 6.611 7.863 5.677 21.499 22.628 25.686 26.846 32.703Diğer yatırımlar - Krediler 12.258 30.301 29.900 91.104 109.592 90.056 96.111 97.269ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU (NET) -21.954 -60.712 -44.811 -278.415 -175.794 -237.875 -312.306 -269.089
Sıcak para nedir?
• “Arbitraj arayan sermaye hareketleri” ne sıcak para diyebiliriz. (Korkut Boratav, Yeni Dünya Düzeni Nereye? İmge Kitapevi)
– Hisse senetlerine yapılan yatırımlar,– Kısa vadeli borç senetlerine (Hazinenin veya özel
sektörün bonolarına) yapılan yatırımlar,– Bankalara ve diğer özel sektör şirketlerine açılan
(ancak ticari kredileri içermeyen) kısa vadeli krediler,– Banka mevduatlarındaki değişimler,– Banka dışı diğer varlıklardaki değişimler
Sıcak para olarak tanımlanabilir.
59www.hakanozyildiz.com
Sıcak paranın yakıcı etkisi!
www.hakanozyildiz.com 60
1996 2000 2001 2007 2008 2011 2012 2013SICAK PARA STOKU 32.403 63.536 40.381 157.684 111.505 181.829 267.251 285.967Portföy Yatırımları 16.273 35.862 24.710 120.629 68.802 109.420 178.996 167.715 Hisse senedi 3.085 7.404 5.635 64.201 23.196 39.146 70.616 52.334 Borç Senedi 13.188 28.458 19.075 56.428 45.606 70.274 108.380 115.381Kısa Vadeli Ticari Krediler 6.611 7.863 5.677 21.084 22.032 25.373 26.390 32.324Diğer Kısa Vadeli Krediler 4.940 14.051 6.002 8.959 11.279 27.125 34.376 49.039Bankalar YP Mevduatlar 4.579 5.760 3.992 7.012 9.392 19.911 27.489 36.889
GDP DOLAR 243.412 265.384 196.736 648.625 742.094 772.298 786.283 820.012Sıcak para / GDP 13,3 23,9 20,5 24,3 15,0 23,5 34,0 34,9
DAR TNML SICAK PARA STK (Portföy+Mevd) 20.852 41.622 28.702 127.641 78.194 129.331 206.485 204.604DTSP / GDP 8,6 15,7 14,6 19,7 10,5 16,7 26,3 25,0
Ekonominin yüzde 25 kadarı sıcak para!Döviz yükümlülükleri GSYH’nın % 50’si civarında
www.hakanozyildiz.com 61
Bizim borsadaki, tahvillerdeki yüksek getiriler onların emeklilerine yarıyor
www.hakanozyildiz.com 62
GETİRİLER FARKLI, DOLAR KAZANÇLI
63
(Kaynak: M. Eğilmez)TÜRK
(TL)AMERİKALI
(DOLAR)
Yılbaşı ve yılsonu dolar kuru 1 USD = 1,8 TL 1 USD = 1,8 TL
Söz konusu tutar 100 TL 55,6 USD
Mevduat olarak yatırılan 100 TL 100 TL
Nominal faiz % 10 % 10
Nominal faiz geliri 10 TL 10 TL
Nominal faizden GV stopajı % 15 % 15
Net nominal faiz geliri 8,5 TL 4,7 USD
Toplam getiri 108,5 TL 60,3 USD
İlgili ülkedeki enflasyon % 7 % 2
Reel faiz % 1,4 % 6,4
www.hakanozyildiz.com
Yüksek getiri parayı çekiyor
64www.hakanozyildiz.com
Fasit daire
www.hakanozyildiz.com 65
66
Bilanço krizlerinin anatomisi
Yerli paranın değer kaybı
Sermaye akımlarınınYönü değişir
Faizler artar
Kamu Bankalar Şirketler veHane halkı
Kuru stabilize etme girişimleri
Faiz şoku
Bütçeye etkiler
Rollover-şokuGüven kaybı
Döviz kuru şoku
www.hakanozyildiz.com
DIŞARIDAN BORÇ ALMAK KOLAY. ANAPARASINI VE ÖZELLİKLE FAİZLERİNİ
ÖDEMEK ZOR. FAİZ ÖDEMELERİ BU ÜLKEDEN DIŞARIYA KAYNAK TRANSFERİ DEMEKTİR.
www.hakanozyildiz.com 67
Bu ne mantıktır? İçeride milyarlarca dolarlık tasarruf olduğu biliniyor. Önlem alınmıyor. Dışarıya milyarlarca dolar faiz ödeniyor.
29 Mart 2012 tarihli gazeteler:Haberde geçen yıl liranın dolar karşısında yaklaşık yüzde 20 gerilediğine, altına olan
talebin ise yüzde 99 arttığına dikkat çekildi.Haberde, "Türkiye'de yastık altındaki altın
miktarını hesaplamak çok zor. İstanbul Altın Rafinerisi'ne göre sistem dışında kalan altının tutarı 270 milyar doları buluyor" ifadelerine
yer verildi.Gümrük ve Ticaret Bakanı Hayati Yazıcı,
altınların yüzde 10'unun bile piyasaya çıkması durumunda 28 milyar dolarlık kaynak
sağlayacağını belirtmişti.
68www.hakanozyildiz.com
Çözüm var mı?
• Önce niyet, • Sonra mücadele.
– Kayıtdışılıkla mücadele,– Sermaye hareketlerinin aşırı serbestliğinin
gözden geçirilmesi.
• Bunları yapamazsak dışarıya bağımlı yaşamak durumunda kalırız.
• Son söz: Atatürk’ün “Tam bağımsızlık” hedefini unutmayalım.
www.hakanozyildiz.com 69
Politika uygulayıcılarının önünde gidilecek iki ana yol varPolitika uygulayıcılarının önünde gidilecek iki ana yol var
Makro ekonomik enstümanlarıkullanmak: Para ve döviz kurupolitikaları ile mali politikalar
Denetimi ilgilendiren enstrümanlarıkullanmak: Finansal sistemin
güvenlliğini artırmaya yönelik denetim ve kurallar bütünü
MAKRO EKONOMİK ÇÖZÜMLER DENETİMİ İLGİLENDİREN ÇÖZÜMLERKur değerinin altında
mı?
Rezerv birikimi gerekiyor mu?
Kurun değerlenmesine izin ver
Enflasyon kaygıları var mı?
Daha düşük faiz
Malii sıkılaştırma mümkün mü?
Mali sıkılaştırmaya git
Rezerv biriktir
Enflasyon kaygıları var mı?
Ster,ilize et
Sterilize etmek aşırı maliyetli mi?
Sermaye girişleri üzerinde kontrol sağla / kontrolü sıkılaştır (ancak faydalarını ve çok yanlı etkilerini göz önünde bulundurarak)
Doğrudan yurtdışından yüksek oranda borçlanma
oluyor mu?
Yurtiçi kredilerde (özellikle döviz cinsi) aşırı artışı var
mı?
Bankacılık düzenlemeleri güçlendir
Yapılan düzenlemeler yeterli oldu mu?
evet
hayırevet
evet
evet
hayır
hayır
evet
hayır
evet
evet
hayır
evet
70www.hakanozyildiz.com
Sermaye HareketleriKısıtlı
Sermaye HareketleriSerbest
Sabit Kur
Yarı Sabit Kur
Esnek Sabitleme
Müdahaleli Yarı Müdahaleli
Dalgalı Kur
Sermaye Hareketlerinin Serbestlik Derecesi ve Kur Rejimi71www.hakanozyildiz.com
Kur Rejimi
Sabit Kur
Esnek Kur
Tam Sabit Kur
Yarı Sabit Kur
Para KuruluOrtak Kur1
Sabit Sabitleme 2
Esnek SabitlemeSür. Çapa3
BantParalel
Genişleyen 5
Müdahaleli Esneklik
Müdahalesiz Esneklik
4
6
Kur Rejimleri
Not: Siyah punto katılığı; altı çizili siyah punto, daha fazla katılığı; italik dizgi, içinde bulunduğu gruba göreesnekliği; altı çizili italik dizgi, esnek fakat içinde bulunduğu gruba göre daha katı bir konumu ifade ediyor.
(1) Euro gibi.(2) Türkiye’nin 1980 öncesinde TPKK mevzuatı desteğinde uyguladığı kur rejimi.
(3) 2000 yılı başından Şubat 2001’e kadar Türkiye’nin uyguladığı kur rejimi.(4) Türkiye’nin 1980 sonrasından 2000 başına kadar uyguladığı kur rejimi.
(5) Şubat krizi yaşanmasaydı Türkiye’nin Temmuz 2001’de geçeceği kur rejimi.(6) Şubat 2001’den sonra Türkiye’nin uyguladığı dalgalı kur rejimi.
72www.hakanozyildiz.com
Sermaye hareketleri denetlenmeli(mi?)
73
• Denetlenirse: Büyüme + Cari açık + Sermaye girişleri– Buradaki büyüme ivmesi iç dinamiklere, tasarrufların artmasına ve yatırımlara
dönüşüme bağlı. Gelişme yolundaki ekonomilerde tasarruf eğilimi sınırlı olduğu için tartışma, büyümenin yeteri kadar hızlı olamayacağı konusunda.
– Faiz ve kur hedeflemesi çok kolay olmasa da beraber uygulanabilir. – TCMB’nin büyük uluslararası döviz rezervi biriktirmesine gerek olmaz
• Denetlenmezse: Sermeye girişleri + Büyüme + Cari açık– Büyüme dışarıdan ithal edilen kaynaklara bağlı. Sıcak para olursa, faiz ve kur
(yüksek faiz, düşük kur) politikası tartışmalarına yol açıyor. Sıcak ülkeye gelirken iyi, borçlanma ile tüketim ve refah artmış gibi görülüyor. Ancak, borçlar geri ödenmeye başlayınca… PTT soymalar vs.. Ortaya çıkabiliyor.
– TCMB rezerv biriktirmek zorundadır. Rezerv biriktirmek maliyeti yüksek, pahalı bir iştir.
• Rezerv birikimi için merkez bankaları ya borçlanacak ve faiz ödeyecek,
• Ya da piyasadan döviz satın alacak, TL ödeyecek, sonra da piyasaya çıkan fazla parayı geri çekmek için faiz ödemek zorunda kalabilecek.
www.hakanozyildiz.com