Leefmilieu Brussel
Opleiding Duurzaam Gebouw:
Verwarming en sanitair warm water: ontwerp en regeling
Brussels en Europees regelgevend kader
EPB werken– EPB verwarming – Ecodesign
Jonathan FRONHOFFS
CENERGIE
2
Doelstellingen van de presentatie
● Voorstelling van de verschillende reglementen met
betrekking tot technische installaties
● Uiteenzetting van de Brusselse en Europese
vereisten
3
● Context EPB en Ecodesign
● EPB-reglementering voor werken
● EPB-reglementering voor verwarming
● Ecodesign
Plan van de uiteenzetting
4
Context EPB & Ecodesign
Minder primaire
energie
Minder CO2 Aandeel hernieuw-
bare energie
20% 20% 20%
• Herziening van de EPB-
richtlijn
• Ontwerpcriteria voor
producten m.b.t. energie:
boiler, airco, vensters
• Herziening van
energielabels: de eco-
bloem van de EU
• Richtlijn Energiediensten
• De richtlijn over
hernieuwbare
energiebronnen
• Omvat
aërothermische,
hydrothermische en
geothermische energie
• Regeling fluorgassen
Bron: Daikin 4
EPB-reglementering voor werken
5
6
EPB-reglementering voor werken
Europese richtlijn – EPBD
(2002/91/EG en recast 2010/31/EU )
CoBrACE (02/05/2013) op basis van de EPB-ordonnantie
(7 juni 2007)
EPB werken EPB-certificatie Technische installaties
- EPB-reglementering verwarming (01/01/2011)
- EPB-reglementering airconditioning (01/09/2012)
7
EPB-reglementering voor werken
● Voor 1 januari 2011
► EPB werken = 12 eisen
► Eisen “m.b.t. de constructie”
› -K-peil, E-peil, oververhitting, R/U, koudebruggen en
ventilatie
► Eisen “technische installaties”
› Eis 7: De vermogensmodulatie van de branders van
verwarmingsketels
› Eis 8 – Thermische isolatie van de leidingen en accessoires
› Eis 9 – Verdeling van de verspreiding van warmte, koude en
lucht
› Eis 10 – Manuele bedienings- en automatische
programmeerinrichtingen
› Eis 11 - Energiemetingen
› Eis 12 – Installaties voor de aanvoer van verse lucht
8
EPB-reglementering voor werken
● Vanaf 1 januari 2011
► EPB-reglementering voor werken = 7 eisen (K-peil, E-peil,
enz.)
► Eisen 7 tot 12 overgedragen naar EPB-reglementering
voor verwarming
► Eis 11 (metingen) gedeeltelijk behouden
› Meting op thermische zonnepanelen
› Meting op EPB-eenheden
9
EPB-reglementering voor werken
● Vanaf 1 januari 2015
► EPB werken = 8 eisen (NEV, PEV, enz.)
● Vanaf 1 januari 2018
► EPB werken = 9 eisen (NEV, PEV, enz. + dichtheid)
10
EPB-reglementering voor werken
● Keuze van technische installaties - PEV
► Verwarmingssysteem
Très peu d’influence
Zeer weinig invloed
Verwarmings-
stelsel Emissie PEV
Co
llectie
f
Verwarmingsketel
stookolie 80/60 Radiatoren 47,45
Gascondensatieketel 70/50 Radiatoren 47,12
Gascondensatieketel 60/40 Radiatoren 46,94
Gascondensatieketel 45/35 Vloer-
verwarming 46,78
Ind
ivid
ue
el
Verwarmingsketel
stookolie 80/60 Radiatoren 46,96
Gascondensatieketel 70/50 Radiatoren 46,64
Gascondensatieketel 60/40 Radiatoren 46,48
Gascondensatieketel 45/35 Vloer-
verwarming 46,40
11
EPB-reglementering voor werken
● Keuze van technische installaties - PEV
► SWW
Geen verandering want kleine eenheid
Verwarmings-
stelsel Emissie PEV
Co
llectie
f
Verwarmingsketel op
stookolie 80/60 Radiatoren 47,45
Gascondensatieketel 70/50 Radiatoren 47,12
Gascondensatieketel 60/40 Radiatoren 46,94
Gascondensatieketel 45/35 Vloer-
verwarming 46,78
Ind
ivid
ue
el
Boiler 20 kW 80/60 Radiatoren 46,96
Boiler 20 kW 70/50 Radiatoren 46,64
Boiler 20 kW 60/40 Radiatoren 46,48
Boiler 20 kW 45/35 Vloer-
verwarming 46,40
EPB-reglementering voor verwarming
12
13
EPB-reglementering voor verwarming
eisen
regelgevende handelingen
goedkeuringen
EPB-reglementering voor verwarming
Van kracht geworden op 1 januari 2011
14
EPB-reglementering voor verwarming
● Wettelijke basis
► Europese richtlijn 2002/91/EG
► Ordonnantie van 7 juni 2007
● Doelstelling
► Minder uitstoot van broeikasgassen in het BHG
► Daling van de uitstoot van de activiteit van de gebouwen
met 6% (≈ 70% van de totale uitstoot)
CO2-emissies
Woningen
Tertiaire sector
Transport
Industrie
15
EPB-reglementering voor verwarming
● Toepassingsgebied
► Alle verwarmingssystemen op het grondgebied van het
Brussels Hoofdstedelijk Gewest
► Die een of meer verwarmingsketels omvatten
› die een nominaal vermogen van meer dan 20 kW hebben,
› die met vloeibare of gasvormige brandstof werken,
› en die water verwarmen als tussenliggend warmtevoerend
medium.
Doorstroomgasboiler Pelletkachel
► Indien 20 kW < P ≤ 100 kW : “type 1”
► Indien P > 100 kW of meerdere ketels: “type 2”
16
EPB-reglementering voor verwarming
● Verantwoordelijke
► VTI (Verantwoordelijke Technische Installaties)
= Verantwoordelijke voor het verwarmingssysteem
Of
= Houder van de milieuvergunning
≠ Onderhoudsbedrijf
17
EPB-reglementering voor verwarming
● Verantwoordelijke
► In het geval van appartementsgebouwen
verwarming
individueel collectief
SWW
individueel
VTI = eigenaar van het appartement
2 VTI’s
VTI verwarming =
alle mede-eigenaren
VTI SWW =
eigenaar van het
appartement
collectief
2 VTI’s
VTI verwarming =
eigenaar van het appartement
VTI SWW =
alle mede-eigenaren
VTI = alle mede-eigenaren
18
EPB-reglementering voor verwarming
● De eisen
► Eisen zonder aanleiding gevende gebeurtenis
Door de periodieke controle (PC)
Geen voorafgaande gebeurtenis
► Eisen met aanleiding gevende gebeurtenis
► Aanleiding gevende gebeurtenissen =
› Plaatsing of vervanging van een verwarmingsketel
› Vervanging van de ketelromp
› Vervanging van de brander van de verwarmingsketel
› Verplaatsing van een verwarmingsketel naar een andere
stookruimte
› Wijziging van de wanden van een stookruimte
19
EPB-reglementering voor verwarming
● Eisen zonder aanleiding gevende gebeurtenis (PC)
► Aanwezigheid van een opening voor meting van de
verbrandingsgassen (behalve voor systemen van type C)
20
EPB-reglementering voor verwarming
● Eisen zonder aanleiding gevende gebeurtenis (PC)
► Verbranding en analyse van de verbrandingsgassen
21
EPB-reglementering voor verwarming
● Eisen zonder aanleiding gevende gebeurtenis (PC)
► Trekvermogen van de schoorsteen ≥ 3 Pa
› Alle schoorstenen die werken met een natuurlijk
trekvermogen
› In normale meteorologische omstandigheden
22
EPB-reglementering voor verwarming
● Eisen zonder aanleiding gevende gebeurtenis (PC)
► Dichtheid van de rookgasafvoer- en luchttoevoerleidingen
23
EPB-reglementering voor verwarming
● Eisen zonder aanleiding gevende gebeurtenis
► Bijhouden van een logboek
› Omvat alle referentiedocumenten over het
verwarmingssysteem en over de werking van het gebouw
(7 tot 12 eisen)
24
EPB-reglementering voor verwarming
● Eisen zonder aanleiding gevende gebeurtenis
► Energiemetingen op de verwarmingsketels
› Indien 100 kW < Ʃ P < 500 kW: brandstof
› Indien Ʃ P > 500 kW: brandstof + energie
25
EPB-reglementering voor verwarming
● Eisen zonder aanleiding gevende gebeurtenis
► Elektrische metingen van de ventilatoren
› Alleen
– indien debiet > 10.000 m³/uur
– indien gevoed door verwarmingssysteem
26
EPB-reglementering voor verwarming
● Eisen zonder aanleiding gevende gebeurtenis
► Energieboekhouding
› Indien Ʃ P > 100 kW: een energieboekhouding is vereist voor
het systeem
– opmeting van het verbruik
– berekening van het genormaliseerd verbruik
– vergelijking met eerdere jaren
– enz.
27
EPB-reglementering voor verwarming
● Eisen met aanleiding gevende gebeurtenis
► Vermogensmodulatie van de branders
► Ventilatie van de stookruimte
› Nieuw gebouwde stookruimtes vanaf 1 januari 2011
› Stookruimtes waarin aan de wanden werd gewerkt na 1 januari
2011
► (Dimensioneringsnota van de verwarmingsketels)
► Thermische isolatie van leidingen en accessoires
► Verdeling in zones (lucht en water)
► Regeling
► Warmteterugwinning (indien nieuw ventilatiesysteem)
► Regeling van het verseluchtdebiet (indien debiet van het
lokaal > 5.000 m³/uur
28
EPB-reglementering voor verwarming
● Reglementaire handelingen
► Periodieke controle (elk jaar of om de 3 jaar indien stookolie of
gas)
► Diagnose (om de 15 jaar)
► Oplevering (aanleiding gevende gebeurtenis)
● De ≠ eisen worden gecontroleerd tijdens de handelingen
EISEN VAN DE EPB-REGLEMENTERING VOOR VERWARMING
29
EPB-reglementering voor verwarming
● Erkende vakmannen / reglementaire handelingen
Handelingen Type van verwarmingssysteem Type van erkenning
Oplevering
Type 1 Erkend verwarmingsinstallateur
Type 2 EPB-verwarmingsadviseur
Periodieke controle Type 1 & 2 Erkend verwarmingstechnicus L, G1, G2
Diagnose
Type 1 Erkend verwarmingsinstallateur
Type 2 EPB-verwarmingsadviseur
Ecodesign
30
31
Context Ecodesign
● De reglementering steunt op:
► Ecodesign Richtlijn voor energiegerelateerde (ERP)
producten - 2009/125/EG vervangt
► Ecodesign Richtlijn 2005/32/EG voor energieverbruikende
producten (EUP)
● Doelstelling:
► Energieperformantie van producten verbeteren over
gehele levenscyclus
● Scope:
► EUP: Energy Using Products
► ERP: Energy Related Products
32
Context Ecodesign
● Ecodesign-eisen leggen minimumeisen op aan de
energieperformantie van producten
● Energielabels geven informatie over de
energieperformantie van producten
Dit zijn 2 verschillende zaken!
33
Context Ecodesign
Vereist minimum
Milie
u-i
mpact
HOOG
LAAG
verbannen
Energielabel
De milieu-impact van producten verminderen op basis van de
levenscyclusanalyse
Voor elke productgroep
Bron: Daikin
34
Context Ecodesign
Vereist minimum
Milie
u-i
mpact
HOOG
LAAG
verbannen
Energielabel
De milieu-impact van producten verminderen op basis van de
levenscyclusanalyse
Voor elke productgroep
Bron: Daikin
35
Procedure Ecodesign
● Iedere 3 jaar definitie relevante productgroepen in
een ‘werkplan’
● Studie naar de milieu-impact van de producten
● Consultatieproces met industrie en
belangengroepen (evt. adaptatie studies)
● EC stelt een wetsvoorstel op
● Evaluatie wetsvoorstel
● De gehele procedure duurt 55 maanden
36
Context Ecodesign
1. Verwarmingsketels
2. Boilers
3. pc’s
4. Kopieertoestellen
5. tv’s, …
6. Verliezen slaapstand
7. Batterijladers
10.Airco <12 kW
11. Motoren,
ventilatoren
12. Prof. koelkasten
13. Huish. koelkasten
14. Vaatwassers
15. Branders fossiele
brandstoffen
16. Droogkasten
17. Stofzuigers
18. Settopboxen
20. Lokale
verwarmingsproductie
21. Prod. Centrale verw.
hete lucht
8. Kantoorverlichting
9. Straatverlichting
22. Ovens
23. Gril en kookplaten
24. Wasmachines,
droogkasten en vaatwassers
25. Koffiezetapparaten niet-
tertiair
26. Verliezen in stilstand
27. UPS
19. Huish. verlichting
28. Pompen
29. Pompen voor fonteinen
en vijvers
DG Energie (ENER)
30. Motoren
31. Compressoren
ENTR 1 koeling
ENTR 2 transformatoren
ENTR 3. geluids- en
beelduitrusting
ENTR 4. ovens en fornuizen
ENTR 5. uitrustingen
ENTR 6 airco & ventilatie
Kaderrichtlijn 2009/125/EG
DG Ondernemingen
(ENTR)
Bron: Daikin
37
Focus: verwarmingsketels
● Eisen van kracht vanaf 26/09/2015
► Met verscherping op 26/09/2017 en 26/09/2018
● Geldt voor warmteproducerende toestellen <= 400
kW en boilers en buffervaten met een inhoud <=
2.000 liter
● Eisen met betrekking tot productperformantie
38
Ecodesign-eisen
1. Energie-efficiëntie
› Seizoensgebonden
2. Geluidsvermogensniveau
› Afhankelijk van het nominale verwarmingsvermogen en de
plaatsing (binnen/buiten)
3. Emissies van stikstofoxiden
› Gelden vanaf 26 september 2018
4. Productinformatie
› Fabrikant, type product, technische parameters, …
5. Maximaal toegestane watervolumes (alleen voor boilers
en buffervaten)
› Afhankelijk van tapprofiel en gemengde watertemperatuur
39
Ecodesign-eisen voor (combi-) ketels
1. Seizoensgebonden energie-efficiëntie:
► Verwarmings- (en combi-) ketels tot 70 kW: ƞ >= 86%
› Uitzondering: ketels Type B1 (verwarmingsketels <= 10 kW
en combi-ketels <= 30 kW; ƞ >= 75%)
► Verwarmings- (en combi-) ketels tot > 70 kW en <= 400
kW:
› ƞ >= 86% (bij 100% nominale warmteafgifte)
› ƞ >= 94% (bij 30% nominale warmteafgifte)
► Warmtepompen:
› ƞ >= 100% (verwarmings- en combitoestellen)
› ƞ >= 115% (lagetemperatuurtoestellen)
► Let op: Vanaf september 2017 strengere eisen!
Overzicht van eisen voor verwarming
60%
80%
100%
120%
140%
160%
180%
200%
220%
A
B
D
E
A+++
A++
A+
C A B C
A+++
A++
A+
D E
A B
C D
E
A+++
A++
A+
Lot 10
Lot 1
35°C
Lot 1
55°C
Lot 1
Verwarming op water
55°C
Lot 1
Verwarming op water
35°C
Lot 10
Lucht-Lucht WP
BANS
for
40 Bron: Daikin
41
Ecodesign-eisen voor boilers
1. Seizoensgebonden energie-efficiëntie:
► Afhankelijk van ‘tap-profiel’ 3XS-4XL; 22-32%
► Verschil tussen geregelde en niet-geregelde boilers
5. Opslagvolumes:
► Voor profiel 3XS <= 7 l
► Voor profiel XXS en XS <= 15 l
► Voor profiel S <= 36 l
► Voor profielen M-4XL met gemengd water van 40°C:
Tapprofiel M L XL XXL 3XL 4XL
Gemengd water bij 40 °C 65 liter 130 liter 210 liter 300 liter 520 liter 1 040 liter
42
Ecodesign-eisen voor buffervaten
Voor buffervaten gelden enkel onderstaande eisen:
1. Eisen voor stilstandverliezen:
► Geldig vanaf 26 september 2017;
► Maximaal =
4. Eisen voor productinformatie:
► Zoals in algemene oplijsting vermeld
43
Ecodesign-eisen overzicht (Lot 1)
Bron: Daikin
44
Energielabels
● EUP: Energy Using Products
► Lampen
► Wasmachines
► Ketels
► Stofzuigers
► …
● ERP: Energy Related Products
► Vensters
► Douchekoppen
► Stoomketels
► Isolatiematerialen
► …
Bron: EPB Certificaat
45
Energielabels
● Toelichting ERPs:
► Isolatiematerialen vallen ook onder ERPs; zijn onderzocht
en niet noodzakelijk en opportuun om te reglementeren
geen labels of eisen voor isolatiematerialen
► Vensters worden 30/09/2015 besproken
Bron: EPB Certificaat
46
Energielabels
Bron: Daikin
Bron: De Dietrich
● Productietoestellen <= 70 kW en buffervaten tot
500 l moeten voorzien worden van een label
Labels per technologie J
uly
201
5
Ju
ly 2
01
7
Space heaters Combination heaters
Bron: Daikin
47
Labels voor ‘packages’
Energy label
Bron: Daikin
48
Labels voor ‘packages’
49
● Achtergrond:
► Gasketels beter laten concurreren met warmtepompen
door naar energieperformantie totale systeem te kijken
● Pakket waterverwarmer + zonne-energie
installatie:
► Tapprofiel [3XS-4XL]
► Energie-efficiëntie waterverwarming [%]
► Bijdrage zonne-energie / efficiëntie [%]
► Energie-efficiëntie pakket [%]
50
Andere toepasselijke “reglementeringen”
● Milieuvergunning
● Brandveiligheidsnormen (basisnormen:
http://www.rft.be/Upload/main/Brandveiligheid/basis
normen-Belgie/HB%20BN%202013-NL.pdf)
● Voorschriften van de energieleveranciers
● Enz.
51
● Leefmilieu Brussel
http://www.leefmilieu.brussels
● Verordeningen Ecodesign en Labelling
http://www2.vlaanderen.be/economie/energiesparen/reg/Ecodesignver
warming.pdf
http://emis.vito.be/sites/emis.vito.be/files/legislation/1332/2013/pbl060
913-1.pdf
http://eur-lex.europa.eu/legal-
content/NL/TXT/?uri=CELEX:32013R0814
Interessante tools, websites, …:
52
Referenties Gids Duurzame Gebouwen en andere bronnen:
● Gids duurzame gebouwen: http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be
Fiche ENE 08
Te onthouden uit de uiteenzetting
● EPB-reglementering voor werken =
► Eisen m.b.t. de metingen
► Toegespitst op de “eenheid”
54
Te onthouden uit de uiteenzetting
54
EPB-reglementering voor
verwarming Ecodesign
Eisen m.b.t.
plaatsing
installaties +
exploitatie
Eisen m.b.t.
producten