Opinie kobiet doświadczających przemocy w rodzinie w zakresie pomocy i wsparciaudzielanego przez wybrane warszawskie instytucje
świadczące usługi na rzecz ofiar przemocy w rodzinie
(analiza ilościowa)
Warszawa, sierpień 2011
Opracowanie: Adrianna Gryszka (Biuro Polityki Społecznej), Dorota Stempniak (Centrum Komunikacji Społecznej)Urząd m.st. Warszawy
Temat: Opinie kobiet doświadczających przemocy w rodzinie w zakresie pomocy i wsparcia udzielanego przez wybrane warszawskie instytucje świadczące usługi na rzecz ofiar przemocy w rodzinie.
Realizacja: Od 30 czerwca do 11 lipca 2011 r.
Jednostka badania: Wybrane placówki wspierające świadczące usługi na rzecz ofiar przemocy w rodzinie (N=5).
Liczba wypełnionych ankiet: 112
Metoda: Standaryzowany wywiad kwestionariuszowy.
Technika: Ankieta papierowa (PAPI) samodzielnie wypełniana przez respondentów i wrzucana do urny.
Wykonawca: EDUKATOR
Informacje o badaniu
Dobór placówek do badania
Lp. Nazwa placówki
Działająca na rzecz dorosłych ofiar
przemocy w rodzinie
Ogólnowarszawski zasięg działania
Rodzaj placówki
Minimalna liczba potencjalnych
respondentów w ciągu 2 tyg. realizacji badania
= 30
1.Centrum Edukacji Liderskiej
tak tak niepubliczna 45 10
2. Centrum Praw Kobiet tak tak niepubliczna 137 42
3.
Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie NIEBIESKA LINIA
tak tak niepubliczna 32 11
4.Ośrodek Interwencji Kryzysowej (Dalibora)
tak tak publiczna 42 7
5.
Specjalistyczna Poradnia Rodzinna d/s Przeciwdziałania Przemocy
tak tak publiczna 100 42
KRYTERIA DOBORU PLACÓWEK WSPIERAJĄCYCH DO BADANIA ILOŚCIOWEGO
Finansowana przez m.st. Warszawę
tak
Liczba efektywnie wypełnionych
ankiet (N=112)
tak
tak
tak
tak
Ze względu na małą liczbę klientów, z badania zostały wyłączone następujące placówki: Ośrodek Interwencji Kryzysowej (6-go Sierpnia), Ośrodek „Dom” dla ofiar przemocy w Rodzinie, Specjalistyczny Ośrodek wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie, Fundacja „Pomoc Kobietom i Dzieciom”, Stowarzyszenie OPTA. W sumie w badaniu ilościowym wzięło udział 5 z 10 ogólnowarszawskich placówek świadczących pomoc dorosłym ofiarom przemocy w rodzinie.
Określenie głównych źródeł informacji o placówkach wspierających;
Poznanie czynników wpływających na wybór określonej placówki;
Diagnoza potrzeb osób korzystających z pomocy wybranych placówek pod kątem przemocy w rodzinie;
Opis zakresu usług, z których najczęściej korzystają klienci badanych placówek;
Ewaluacja poszczególnych form pomocy;
Ogólna ocena jakości świadczonych usług;
Opis pożądanego przez klientów poziomu świadczonych usług;
Poznanie opinii badanych na temat sposobów zwiększenia efektywności świadczonej pomocy;
Oszacowanie czasu oczekiwania na pierwszą wizytę w placówce;
Poznanie reakcji otoczenia (rodziny, sąsiadów itd.) na przypadki przemocy w rodzinie;
Analiza czynników, które decydują o tym, że pomoc jest skuteczna;
Określenie, w jakich miejscach powinny być umieszczane informacje o placówkach wspierających;
Ogólna ocena systemu pomocy instytucjonalnej (m.in. policji, ośrodków pomocy społecznej, służby zdrowia itd.)
Cele badania
Jakie są źródła informacji o działalności placówek wspierających?
Jakie czynniki wpływają na wybór określonej placówki wspierającej?
Jakiej pomocy w związku z przemocą w rodzinie oczekują klienci placówek wspierających?
Czy płeć specjalisty (terapeuty, psychologa) odgrywa ważną rolę?
Z jakich form pomocy najczęściej korzystają klienci placówek wspierających?
Które z form pomocy oferowanych przez placówki są najbardziej skuteczne?
Jaka jest ogólna ocena jakości usług oferowanych przez badane placówki?
Jakie elementy wymagają poprawy?
Jaka jest dostępność placówek wspierających?
Jakie działania, udogodnienia mogłyby poprawić funkcjonowanie placówek wspierających?
Główne pytania badawcze 1/2
Gdzie przede wszystkim powinny być umieszczane informacje o placówkach pomagających osobom doświadczających przemocy w rodzinie?
Jak często powinny odbywać się spotkania z psychologiem?
Czym przede wszystkim powinny się charakteryzować organizacje udzielające pomocy osobom doświadczającym przemocy w rodzinie?
Jaka jest ogólna ocena systemu instytucjonalnego m.in.:- policji, - ośrodków pomocy społecznej, - ośrodków interwencji kryzysowej, - prokuratury, - sądów rodzinnych, - sądów karnych, - służby zdrowia, - komisji ds. rozwiązywania problemów alkoholowych, - poradni leczenia uzależnień, - ośrodków specjalizujących się w udzielaniu pomocy ofiarom przemocy w rodzinie?
Jakie czynniki decydują o tym, że oferowana pomoc jest skuteczna?
Główne pytania badawcze 2/2
Płeć
89%
11%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Kobieta MężczyznaN=112
Charakterystyka respondentów 1/4
Wykształcenie
14%
40%46%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Podstawowe,zasadnicze zaw.
Średnie,pomaturalne
Wyższe
N=112
Sytuacja zawodowa
51%
6%
10%
14%
9%
10%
0% 20% 40% 60%
Umowa o pracę, dzieło
Działalność gospodarczaProwadzenie gosp. dom.,
wychowywanie dzieciBezrobotny
Emeryt, rencista
Inna
n=110
Miejsce zamieszkania
79%
21%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Warszawa Poza WarszawąN=112
Sytuacja materialna
4%
43%
39%
14%
0% 10% 20% 30% 40% 50%
Powodzi mi się bardzodobrze, mogę pozwolić sobie
na zakup wielu rzeczy,wyjazdy, podróże
Starcza mi na codziennewydatki, ale muszę
oszczędzać na większezakupy
Z trudem starcza mi nacodzienne wydatki
Nie starcza mi na codziennewydatki, muszę pożyczać
pieniądze
n=111
Ile osób liczy Pana(i) gospodarstwo domowe?
19%
27%
34%
16%
3%
1%
0% 10% 20% 30% 40%
Jedna
Dwie
Trzy
Cztery
Pięć
Osiem
N=112
Charakterystyka respondentów 2/4
Liczba dzieci do lat 18
58%
35%
5%
2%
0% 20% 40% 60%
Jedno
Dwoje
Troje
Pięcioro
n=55
Czy w Pana(i) gospodarstwie domowym są dzieci do lat 18?
nie; 46%
tak; 54%
N=112
Charakterystyka respondentów 3/4
Jakiego rodzaju przemocy doświadczył(a) Pan(i) w swoim domu w ciągu ostatnich 2 lat?
98%
49%
17%
49%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Przemocpsychiczna
Przemocfizyczna
Przemocseksualna
Przemocekonomicna
N=112
Charakterystyka respondentów 4/4
Od jak dawna doświadcza Pan(i) przemocy w swojej rodzinie?
1%
4%
8%
10%
10%
67%
0% 20% 40% 60%
Od 3 do 6 miesięcy
Od 6 do 12 miesięcy
Pow. 12 miesięcy do 2 lat
Pow. 2 lat do 3 lat
Pow. 3 lat do 4 lat
Dłużej niż 5 lat
N=112
Większość badanych (72%) wskazuje na więcej niż jeden rodzaj doznawanej przemocy, w tym 43% wymienia dwie formy przemocy, 18 % - 3, a 11% - 4.
W badaniu brały udział przede wszystkim osoby, które od wielu lat doświadczają przemocy: 67% to respondenci, którzy z tym problemem borykają się od ponad pięciu lat.
Źródła informacji o placówce
Skąd dowiedział(a) się Pan(i) o działalności tej placówki?
5%
1%
37%
32%
26%
9%
8%
4%
2%
1%
0% 10% 20% 30% 40%
Od znajomych, przyjaciół
Od specjalistów z innych instytucji
Z Internetu
Od koleżanki, kolegi z pracy
Od innej osoby doświadczającej przemocy
Z telewizji
Z prasy
Z ulotki
Z plakatu
Z innych źródeł
Wśród innych źródeł znalazły się następujące: siostra, położna, policjant, z opracowania dot. przemocy dostępnego w sądzie.
N=112 *Dane nie sumują się do 100%, ponieważ respondenci mogli wymienić więcej niż jedną odpowiedź.
Najczęściej badani korzystali z trzech źródeł informacji o placówce (38%). Co piąta osoba (22%) czerpała wiedzę na ten temat z dwóch źródeł. Taki sam odsetek respondentów wskazał na cztery kanały informacji. Nieco mniej osób (17%) wymieniło 5 źródeł informacji. Jedna osoba (1%) korzystała z jednego źródła.
Okres korzystania z pomocy placówki
Od jak dawna korzysta Pan(i) z pomocy tej placówki?
31%
13%
15%
15%
9%
2%
15%
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%
Krócej niż tydzień
Od 1 do 2 tygodni
Pow. 2 do 4 tygodni
Pow. 1 miesiąca do 3 miesięcy
Pow. 3 miesięcy do 6 miesięcy
Pow. 6 miesięcy do 12 miesięcy
Pow. 12 miesięcy
N=112
¾ bad
anyc
h ko
rzys
ta z
po
moc
y pl
aców
ki d
łuże
j niż
1
mie
siąc
.
Czynniki decydujące o wyborze określonej placówki
Dlaczego zdecydował(a) się Pan(i) korzystać z pomocy tej placówki?
64%
36%
35%
32%
24%
15%
15%
12%
7%
5%
4%
3%
8%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%
Zakres oferowanej pomocy odpowiadał moim potrzebom
Nie musiałe(a)m długo czekać na poradę, pomoc
Oferuje pomoc, jakiej nie oferują inne tego typu placówki
Ktoś z rodziny, znajomych, sąsiadów polecił mi tę placówkę
Opis tej placówki był dostępny w Internecie
Odpowiadał mi termin i/lub godziny spotkania
Jest to dobrze znana placówka
Placówka jest blisko mojego domu
Był to wybór przypadkowy
Znalazłe(a)m informację o tej placówce na ulotce, plakacie
Polecił mi tę placówkę psycholog, pracownik socjalny, lekarz
To jest jedyna placówka jaką znam
Inne
Wśród innych powodów znalazły się m.in. następujące: szukałem konkretnego terapeuty, mogłem przyjść z dzieckiem, którym w trakcie wizyty opiekował się ktoś z pracowników, tylko w tej placówce było miejsce, zostałem skierowany do tej placówki przez fundację.
N=112 *Dane nie sumują się do 100%, ponieważ respondenci mogli wymienić więcej niż jedną odpowiedź.
Oczekiwania klientów
Jakiej pomocy oczekiwał(a) Pan(i) w związku z doświadczaną przemocą?
80%
54%
8%
8%
8%
6%
6%
30%
4%
4%
5%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%
Wsparcia psychologicznego
Pomocy prawnej
Czasowego miejsca schronienia
Pomocy dla dzieci
Terapii małżeńskiejInformacji o instytucjach pomagających ofiarom
przemocy
Informacji o procedurach działania policji
Mediacji
Pomocy materialnejInformacji o zjawisku przemocy, jego przyczynach,
sposobach radzenia sobie z problemem
Inne
N=112 *Dane nie sumują się do 100%, ponieważ respondenci mogli wymienić więcej niż jedną odpowiedź.
Płeć specjalisty
Czy w Pana(i) przypadku przy wyborze terapeuty (psychologa) płeć specjalisty odgrywała ważną rolę?
51%
35%
11%
3%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%
Nie, nie miało to dlamnie znaczenia
Tak, ważne było dlamnie by była to kobieta
Tak, ważne było dlamnie by był to
mężczyzna
Trudno powiedzieć
N=112
Formy pomocy, z których korzystają klienci
Z jakich form pomocy korzystał(a) Pan(i) w tej placówce w ciągu ostatnich 12 miesięcy?
76%
46%
28%
14%
8%
6%
6%
5%
4%
4%
3%
2%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%
Indywidualne konsultacje psychologiczne
Pomoc prawna w kontakcie indywidualnym
Grupa terapeutyczna
Grupa wsparcia
Konsultacje wychowawcze dotyczące dzieci
Udział w warsztatach
Pomoc psychiatryczna
Pomoc prawna w kontakcie telefonicznym
Konsultacje mailowe
Grupa edukacyjna
Konsultacje telefoniczne z psychologiem
Mediacja małżeńska, terapia małżeńska
N=112 *Dane nie sumują się do 100%, ponieważ respondenci mogli wymienić więcej niż jedną odpowiedź.
Wybór najbardziej skutecznych form pomocy
Która z tych form pomocy w Pana(i) odczuciu była najbardziej skuteczna?
68%
37%
22%
8%
1%
2%
2%
3%
7%
4%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%
Indywidualne konsultacje psychologiczne
Pomoc prawna w kontakcie indywidualnym
Grupa terapeutyczna
Grupa wsparcia
Pomoc prawna w kontakcie telefonicznym
Grupa edukacyjna
Konsultacje dla dzieci
Konsultacje psychiatryczne
Konsultacje mailowe
Inne
N=112 *Dane nie sumują się do 100%, ponieważ respondenci mogli wymienić więcej niż jedną odpowiedź.
Ocena otrzymanej pomocy
Jak - ogólnie rzecz biorąc - ocenia Pan(i) otrzymaną w tej placówce pomoc?
38%
41%
19%
2%
0% 10% 20% 30% 40% 50%
Zdecydowanie wystarczająca
Raczej wystarczająca
Częściowo wystarczająca, częściowoniewystarczająca
Zdecydowanie niewystarczająca
n=108
4/5 badanych dobrze ocenia otrzymaną pomoc.
Czas oczekiwania na pierwsze spotkanie w placówce
Ile czasu oczekiwał(a) Pan(i) na pierwsze spotkanie w tej placówce?
15%
13%
23%
14%
15%
20%
0% 5% 10% 15% 20%
1 dzień
2 - 3 dni
4 - 7 dni
8 - 14 dni
15 - 30 dni
Pow. 30 dni
n=94
Połowa badanych (51%) na pierwsze spotkanie w placówce czeka nie dłużej niż 7 dni.
*Na wykresie pominięto odpowiedzi typu „nie pamiętam”.
Czas oczekiwania na pierwsze spotkanie w placówce
n=46
Jeśli czas oczekiwania na pierwsze spotkanie w placówce był dłuższy niż 7 dni, to czy wskazano Panu(i) inne placówki z pomocy,
których mógłby/mogłaby Pan(i) skorzystać?
Tak; 26%
Nie; 74%
Czy polecił(a)by Pan(i) korzystanie z tej placówki innym osobom poszukującym pomocy w związku
z problemem przemocy w rodzinie?
82%
13%
2%
3%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%
Zdecydowanie tak
Raczej tak
Raczej nie
Trudno powiedzieć
N=112
Jakość świadczonych usług
Gdzie powinny być umieszczane informacje o placówkach
Gdzie, Pana(i) zdaniem, przede wszystkim powinny być umieszczane informacje o placówkach pomagających
osobom doświadczającym przemocy w rodzinie?
64%
38%
32%
27%
26%
26%
23%
16%
16%
6%
5%
5%
3%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%
W Internecie
W telewizji, radiu
W ośrodku zdrowia (np. przychodnia, szpital)
Na policji
W prasie
W ośrodku pomocy społecznej
W środkach transportu
W kościele
Na osiedlowych tablicach ogłoszeń
W urzędzie dzielnicy, miasta
W urzędzie pracy
We wszystkich tych miejscach
W innym miejscu
n=111 *Dane nie sumują się do 100%, ponieważ respondenci mogli wymienić więcej niż jedną odpowiedź.
Jak często, Pana(i) zdaniem, powinny się odbywać spotkania z psychologiem w placówkach udzielających
pomocy osobom doświadczającym przemocy?
20%
54%
5%
16%
2%
3%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%
2-3 razy w tygodniu
Raz w tygodniu
2 razy w miesiącu
1 raz w miesiącu
Zawsze, gdy istniejetaka potrzeba
Trudno powiedzieć
n=111
Częstotliwość spotkań z psychologiem
Pożądany przez klientów poziom świadczonych usług
Czym przede wszystkim - według Pana(i) - powinny się charakteryzować organizacje udzielające pomocy osobom
doświadczającym przemocy w rodzinie?
75%
67%
40%
29%
28%
24%
8%
4%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%
Krótkim czasem oczekiwania na poradę, konsultację, wizytę
Wysokimi kwalifikacjami i umiejętnościami pracowników
Życzliwym podejściem do klientów
Szerokim zakresem oferowanych usług, porad, programówpomocowych
Poczuciem, że problem jest rozwiązywany całościowo,kompleksowo
Współpracą z innymi instytucjami, np. policją, sądem, ośrodkiempomocy społecznej
Odpowiednią częstotliwością udzielanych porad
Inne
N=112 *Dane nie sumują się do 100%, ponieważ respondenci mogli wymienić więcej niż jedną odpowiedź.
28% badanych na pierwszą wizytę w placówce czeka nie dłużej niż 3 dni.
Ocena systemu instytucjonalnego
Jeśli w ciągu ostatnich 12 miesięcy korzystał(a) Pan(i) - w związku z problemem przemocy w rodzinie - z pomocy którejś z wymienionych
poniżej instytucji, proszę o ich ogólną ocenę.(1 - oznacza bardzo niską jakość udzielonej pomocy, a 7 bardzo wysoką)
6,0
5,2
4,7
4,6
3,9
3,7
3,3
5,6
5,3
3,7
4,9
4,0
1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0
Poradnia leczenia uzależnień (n=8)
Ośrodek specjalizujący się w udzielaniu pomocy ofiaromprzemocy w rodzinie (n=37)
Lekarz w przychodni (n=21)
Ośrodek interwencji kryzysowej (n=11)
Ośrodek pomocy społecznej (n=24)
Komisja rozwiązywania problemów alkoholowych (n=9)
Pogotowie ratunkowe (n=7)
Inna instytucja (n=9)
Sąd karny (n=14)
Prokuratura (n=19)
Policja (n=48)
Sąd rodzinny (n=21)
Oceny poniżej średniej
*Pełne słupki oznaczają częste kontakty instytucjonalne, a puste – rzadkie
Słabe strony udzielanej pomocy
Dlaczego, Pana(i) zdaniem, udzielona pomoc była niewystarczająca?
36%
32%
28%
28%
28%
4%
28%
0% 10% 20% 30% 40%
Ograniczony dostęp do różnych form pomocy
Niska jakość udzielonej pomocy
Niedopasowanie udzielonego rodzaju pomocydo potrzeb klienta i/lub niewystarczający zakres
Zbyt krótki czas trwania danej formy pomocy
Brak pożądanych form pomocy
Niewystarczająca pomoc prawna
Brak spodziewanego efektu
n=25 *Dane nie sumują się do 100%, ponieważ respondenci mogli wymienić więcej niż jedną odpowiedź.
• Rozszerzenie oferty o dodatkowe formy: 19
terapię grupową, konsultacje psychologiczne, pomoc prawną, w tym podczas rozpraw w sądzie, spotkania z psychiatrą, terapię indywidualna, zajęcia dla kobiet powyżej 40 r.ż., warsztaty terapeutyczne, treningi, grupę plastyczno-teatralną, możliwość kontaktu mailowego z terapeutą, dłuższy pobyt w hostelu, grupę dla DDA związaną z przemocą w rodzinie, terapeutę dziecięcego, informacje o przemocy w postaci bibliografii.
• Zwiększenie ilości oferowanych form pomocy: 17- pomocy prawnej; 5- terapii indywidualnej; 4- konsultacji psychologicznych; 3- terapii grupowej; 2- warsztatów terapeutycznych, treningów; 2- terapii małżeńskiej. 1
Propozycje zmian w funkcjonowaniu placówek
n=47
Liczba wskazań:
• Skrócenie czasu oczekiwania na pomoc: 13- skrócenie czasu oczekiwania na pierwszą wizytę; 3- skrócenie czasu oczekiwania na określoną formę pomocy; 10- wydłużenie godzin funkcjonowania placówki. 2
• Zwiększenie dostępności fizycznej: 5- zwiększenie liczby pomieszczeń;- umożliwienie dostania się do placówki ludziom chorym lub niepełnosprawnym (winda);- oddzielne pomieszczenia dla kobiet.
• Inne: 4- poprawa jakości pracy sekretariatu (przekazywanie informacji), zwiększenie liczby wolontariuszy, szybsze odpowiadanie na maile.
Propozycje zmian w funkcjonowaniu placówek
n=47
Liczba wskazań:
Wewnętrzne zmiany:
• wzrost poczucia własnej wartości, umiejętność radzenia sobie z trudnymi sytuacjami; 15
• zwiększenie stopnia samodzielności, wzmocnienie silnej woli, decydowanie o sobie; 15
• poprawa samopoczucia, wzrost satysfakcji z życia, odzyskanie/wzrost chęci do życia, radości z życia; 11
• umiejętność przeciwstawienia się przemocy, przeciwdziałania przemocy, obrony przed agresją, poradzenia sobie, przeciwstawienia się sprawcy; 10
• poczucie bezpieczeństwa; 5• uświadomienie sobie problemu, umiejętność rozpoznawania przemocy; 5• brak potrzeby szukania pomocy; 4 • wiara w możliwość rozwiązania problemów. 3
Skuteczność pomocy
n=79
Liczba wskazań:
Czynniki zewnętrzne - działania klientek/ów i instytucji:
• przerwanie przemocy; 18• pozytywne efekty, rozwiązanie problemu, realna zmiana; 17• uzyskanie informacji o przemocy i sposobach radzenia sobie
z przemocą oraz konkretnych informacji na temat tego, co robić w sytuacji przemocy; 11
• fachowa pomoc od specjalistów; 10• podjęcie działań ku przerwaniu przemocy; 9• wsparcie instytucji; 7• kompleksowość pomocy; 6• szybkie rozwiązanie, pomoc; 6• odseparowanie od sprawcy; 2• ukaranie sprawcy; 2• długoterminowość pomocy; 1• skierowanie do placówki pomocowej. 1
Skuteczność pomocy
n=79
Liczba wskazań:
Czy w związku z doświadczaną przemocą w ciągu ostatnich 12 miesięcy otrzymał(a) Pan(i) wsparcie ze strony
następujących osób:
72%
70%
25%
17%
15%
0% 20% 40% 60% 80%
Przyjaciół
Członków rodziny
Kolegów, koleżanek zpracy
Innych osób spozarodziny
Znajomych, sąsiadów
n=96
Osoby udzielające wsparcia
*Dane nie sumują się do 100%, ponieważ respondenci mogli wymienić więcej niż jedną odpowiedź.
Dlaczego nie mógł/mogła Pan(i) liczyć na wsparcie, pomoc innych osób?
38%
38%
32%
0% 10% 20% 30% 40%
Nikt niewiedział o
moimproblemie
Nikt niechciał się
mieszać wnieswojesprawy
Z innychpowodów
Wśród innych powodów znalazły się m.in.
następujące:
• „Wiele osób uważa, że tyko kobiety są ofiarami przemocy w rodzinie (…)”;
• „Rodzina biologiczna nie uznaje problemu przemocy, dziedziczy przemoc z pokolenia na pokolenie”;
• „Przez wiele lat nie zdawałam sobie sprawy z problemu i osoby stosujące przemoc też nie widziały problemu”;
• Ponieważ nie miałam oparcia w rodzinie;
• „Nikt nie umiał mi pomóc”;
• „Informowanie znajomych i koleżanek powoduje, że się odsuwają - nie chcą się zarazić (...)”;
• „(…) Informowanie stygmatyzuje, nie pomaga”;
• „Moje problemy nie były traktowane poważnie i traktowano mnie jako winną swoich problemów”.
Przyczyny braku wsparcia
n=34