Osnovi ekonomije

Prof.dr Ilija Rosić,Doc.dr Petar Veselinović,Nikola Makojević, asistent

Društveni bruto proizvod, društveni proizvod i nacionalni dohodak

Analiza društvene proizvodnje, raspodele i potrošnje predstavlja složenu problematiku u kojoj se koriste globalne vrednosti koje se ostvaruju u svim privrednim delatnostima

Za analitičku upotrebu se koriste tri agregatne makroekonomske veličine:

1. a) društveni bruto proizvod,

2. b) društveni proizvod i

3. c) nacionalni dohodak

Društveni bruto proizvod predstavlja ukupnu masu materijalnih dobara i usluga proizvedenih u jednom vremenskom razdoblju (obično se uzima jedna kalendarska godina) u svim granama nacionalne privrede

DBP = Mt + Am + D

Mt – materijalni troškovi

Am – amortizacija

D – novostvorena vrednost

Društveni proizvod je izvedena kategorija iz društvenog bruto proizvoda, i od njega je manja za iznos materijalnih troškova

DP = DBP – Mt

DP = Am + D

Nacionalni dohodak jeste deo društvenog bruto proizvoda koji preostaje nakon nadoknade u proizvodnji utrošenih sredstava za proizvodnju

D = DP - Am

Analitička upotreba agregatnih izraza proizvodnje

Jedno od veoma značajnih pitanja jeste i pitanje upotrebe pojedinih veličina u analizi privrednih kretanja, oko koje postoje velike dileme i različita teorijska tumačenja

Društveni bruto proizvod ima dve karakteristike koje ne treba izgubiti iz vida i to:

1. Jedan deo DBP jeste prenesena vrednost prethodnog vremenskog perioda i

2. Prilikom izračunavanja DBP dolazi do višestrukog zaračunavanja predmeta rada usled postojanja više faza prerade

U društvenom proizvodu i nacionalnom dohotku nema višestrukog obračunavanja i zato se pomoću njih adekvatnije može izražavati stvarni obim proizvodnje, dostignuti nivo i tempo privrednog razvoja

Nacionalni dohodak sadrži samo neto investicije, koje nisu dovoljne za proširenu reprodukciju u dinamičkoj privredi

Društveni proizvod obuhvata nacionalni dohodak i amortizaciju, što pruža širu mogućnost za povezivanje i utvrđivanje efekata ukupnih investicija na rast proizvodnje

Društveni bruto proizvod u funkciji potrošnje, investicija i neto-izvoza

Društveni bruto proizvod se usmerava u četiri opšte kategorije trošenja:

1. Potrošnja (C),

2. Investicije (I),

3. Vladina kupovina – državna potrošnja (G) i

4. Neto – izvoz (NX)

Potrošnja(C) se sastoji od roba i usluga kupljenih od strane domaćinstava i podeljena je u tri podkategorije: potrošna roba, trajna dobra i usluge

Postoje dva osnovna oblika potrošnje i to:

1. Proizvodna potrošnja koja za rezultat ima proizvodnju novih mateijalnih dobara i

2. Neproizvodna potrošnja kojom se podmiruju potrebe stanovništva

Neproizvodna potrošnja se javlja u tri oblika: lična, zajednička i opštedruštvena potrošnja

Investicije(I) se sastoje od robe kupljene za buduću upotrebu

Državna potrošnja(G) je rezultat javljanja države kao značajnog potrošača na državnom i lokalnom nivou, koja svoje troškove finansira porezima, taksama, doprinosima, štampanjem novca i pozajmljivanjem iz inostranstva

Neto izvoz(NX) predstavlja razliku između izvoza i uvoza dobara i usluga

Nominalni i realni društveni proizvod

Za ekonomske analize značajno je razlikovati nominalni i realni društveni proizvod, što je od velikog značaja za zemlje koje imaju problem sa inflacijom

Nominalni društveni proizvod predstavlja društveni proizvod izražen u tekućim cenama, dok je realni društveni proizvod izražen u stalnim cenama

Deflator društvenog proizvoda

Deflator društvenog proizvoda definišemo kao odnos nominalnog i realnog društvenog proizvoda

Deflator DP =

Za potrebe ekonomske analize neophodno je svodjenje tekućih na stalne cene i to pomoću kumulativnih deflatora

Prva faza svođenja se sastoji u izračunavanju kumulativnih deflatora društvenih proizvoda na bazi podataka o kretanju troškova života po pojedinim godinama i to sledećim postupkom:

1. Za prethodne godine:

Def =

2. Za naredne godine:

Def =

Troškovi života

Kumulativni deflator

1969 108,0 0,67

1970 110,6 0,74

1971 115,6 0,86

1972 116,6 1,00

1973 119,6 1,20

1974 121,0 1,45

U drugoj fazi se svode tekuće cene na stalne putem izračunatih kumulativnih deflatora to putem sledeće formule:

DPsc = DPtc / Dt

DP u tekućim cenama

Kumulativni deflator

DP u stalnim cenama

1970 157 207 0,74 212 442

1971 204 476 0,86 237 763

1972 245 395 1,00 245 395

1973 306 238 1,20 255 198

1974 407 221 1,45 280 842

Osnovni pravci i škole u razvoju ekonomije

Osnovni pravci u razvoju ekonomije su:

1. Klasična ekonomija,

2. Kejzijansko ekonomsko učenje,

3. Monetaristička teorija i

4. Novi kenzijanizam

Klasična ekonomija

Klasična ekonomija se vezuje za ekonomsku misao u Engleskoj, koja započinje sa Vilijamom Petijem, nastavlja se preko Adama Smita, a završava sa Davidom Rikardom

Ravnotežni proizvod i zaposlenost u klasičnoj ekonomiji

Za klasične ekonomiste normalni ili ravnotežni nivo društvenog proizvoda uvek se nalazi u tački pune zaposlenosti, odnosno u tački gde stvarni društveni proizvod izjednačava sa mogućim

Centralna relacija u klasičnom modelu je agregatna proizvodna funkcija

Proizvodna funkcija postavljena na tehnologijama pojedinačnih preduzeća, daje relaciju između nivoa društvenog proizvoda i nivoa angažovanih proizvodnih faktora

y = F ( K , N )

Novac, cene i kamata u klasičnoj ekonomiji

U klasičnoj teoriji količina novca određuje nivo agregatne tražnje, koja, pak, determiniše nivo cena

Polazna osnova klasične kvantitativne teorije novca jeste identitiet koji je postavio Irving Fišer:

MVt = PtT (1)

MV = Py (2)

MV = Py (3)

M = kPy (4)

Kenzijanska ekonomska teorija

Nakon velike svetke ekonomske krize u periodu 1929 – 1933. godine dolazi do razvoja jednog novog teorijskog pravca u ekonomskoj misli, koji insistira na povećanoj prisutnosti države u ekonomiji

Kejnsov model pretpostavlja da su cene konstantne i da promene ukupnih troškova određuju ravnotežu nacionalnog dohotka, odnosno nacionane proizvodnje

Uslovi za ravnotežni društveni proizvod u kenzijanskom modelu

Y = E (1)

Y = C + S + T (2)

Y = C + Ir + G (3)

C + S + T = Y = C + I + G (4)

C + S + T = i + G (5)

Y = C + I + G (6)

S + T = I + G (7)

I = Ir (8)

C = a + bYd, a>0, 0< b< 1

Novac, kamata i dohodak u kenzijanskoj ekonomiji

Kejns je verovao da količina novca u opticaju ima ključnu ulogu u određivanju kamatne stope i njegova analiza polazi od nekoliko pretpostavki:

1. Prvo, on pretpostavlja da se sva finansijska sredstva dele u dve grupe: novac (gde spada gotovina i depoziti po viđenju) i sva ostala nenovčana sredstva( gde spadaju obaveznice kao dugoročna finansijska sredstva)

2. Drugo, pretpostavka je da se na novac ne plaća kamatna stopa i da ona postoji samo kada su u pitanju dugoročna sredstva

Kejns je ukazao da postoje tri osnovna motiva za držanje novca i to:

1. Transakcioni motiv

2. Opreznost i

3. Špekulativni motiv

Osnove monetarističkog ekonomskog pravca

Monetarizam dobija na značaju pedesetih i šezdesetih godina ovog veka

Rodonačelnik ovog pravca je Milton Fridman koji je zajedno sa svojim sledbenicima ponovo istakao značaj novca i monetarne politike

Glavne karakteristike monetarističkog pravca sadržane su u:

1) ponuda novca ima dominantan uticaj na nominalni dohodak, 2) u dugom roku novac ima uticaj na cene i ostale nominalne varijable, 3) u kratkom roku ponuda novca utiče na realne varijable, pri čemu je novac dominantan faktor cikličnih kretanja dohotka i zaposlenosti i 4) privatan sektor je nestabilan i nestabilnost je posledica uplitanja države u privredne tokove

Monetaristi smatraju da promene u količini novca imaju dominantan uticaj na promene nominalnog dohotka i u kratkom roku na promene u realnom dohotku

Monetaristi ukazuju da bi stabilnost u kretanju monetarnih agregata obezbedila i stabilnost u kretanju dohotka, tako da je za monetariste jako značajno da obezbede konstantnu stopu rasta novčane mase i time bi se obezbedile dve stvari:

1. Prvo, privredni subjekti bi stekli poverenje u centralnu banku

2. Drugo, centralnoj banci bi se uskratilo diskreciono pravo

Nova klasična ekonomija i novi pravci kenzijanizma

Kao pravac u ekonomskoj teoriji, nova klasična ekonomija pojavila se sedamdesetih godina ovog veka, kada se veliki broj zemalja suočio sa novim ekonomskim fenomenom – stagflacija (visoka inflacija uz visoku nezaposlenost)

U novoj klasičnoj ekonomiji pretpostavlja se da su privredni subjekti racionalni, ali da nemaju savršene informacije; oni prave greške u predviđanju nivoa cena,a takve greške uzrokuju kratkoročna odstupanja proizvodnje i zaposlenosti od njihovih dugoročnih nivoa

IS – LM model

IS – LM model predstavlja ekonomski model koji nam ukazuje na globalnu ravnotežu u privredi tj., ravnotežu u realnom sektoru i monetarnom sektoru privrede

LM kriva predstavlja ravnotežu u monetarnom sektoru ekonomije

IS kriva predstavlja ravnotežu u realnom sektoru ekonomije

Kontakt:

Prof.dr Ilija Rosić – ekfakkg@eunet.yu

Doc .dr Petar Veselinović - pveselinovic@kg.ac .yu

Nikola Makojević – nmakojevic@kg.ac.yu