1
Procesy demograficzne w Polsce a wyzwania wobec polityki gospodarczej
Janina Jóźwiak, Irena E. Kotowska
Instytut Statystyki i DemografiiSzkoła Główna Handlowa
Przewidywane zmiany liczby i struktur wieku ludności w Polsce i ich skutki ekonomiczne
Warszawa, 7.01. 2010
2
Prognoza ludności GUS z 2008r.: założenia http://www.stat.gov.pl/gus/
3
. Zmiany współczynnika dzietności ogólnej M-1,15 1,30 W-1,4 1,53
Polska 1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2002 2003 2005 2010 2015 2020 2030
rzeczywiste GUS 1999 GUS 2003
2,04 1,62 1,59 1,52 1,44 1,37 1,34 1,34
1,25 1,22 1,22
1,24 1,31 1,16
1,39(2008) 1,50 1,10
1,59 1,17
1,59 1,20
1,59 1,20
Źródło: L.Bolesławski, L.Rutkowska, Prognoza ludności Polski według województw na lata 1999-2030, GUS, Warszawa 2000; L.Bolesławski, Prognoza demograficzna na lata 2003-2030, Informacje i Opracowania Statystyczne, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2004, oraz Rocznik Demograficzny 2003, GUS, Warszawa 2003.
ZMIANY WZORCA PŁODNOŚCI
0
0,02
0,04
0,06
0,08
0,1
0,12
15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49
2002 2005 2010 2015 2020 2025 2030
4
Zmiany oczekiwanego dalszego trwania życia e(0) Lata 1990 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2002 2003 2010 2020 2030
Mężczyźni
GUS 1999
66,5 67,6 68,1 68,5 68,9 68,8 69,7 70,4 70,5 71,26(2008)
69,0 71,1 73,4 74,7 GUS 2003 73,3 77,6 Kobiety
GUS 1999
75,5 76,4 76,6 77,0 77,3 77,5 78,0 78,8 78,9 79,96(2008)
77,3 78,6 80,0 81,4 GUS 2003 80,6 83,3
Źródło: L.Bolesławski, L.Rutkowska, Prognoza ludności Polski według województw na lata 1999-2030, GUS, Warszawa 2000; L.Bolesławski, Prognoza demograficzna na lata 2003-2030, Informacje i Opracowania Statystyczne, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2004, oraz Rocznik Demograficzny 2003, GUS, Warszawa 2003.
PRZEWIDYWANE ZMIANY PRAWDOPOBIEŃSTW ZGONOW, MĘŻCZYŹNI
0,0001
0,001
0,01
0,1
1
2002 2005 2010 2015 2020 2025 2030
PRZEWIDYWANE ZMIANY PRAWDOPOBIEŃSTW ZGONÓW, KOBIETY
0,00001
0,0001
0,001
0,01
0,1
1
2002 2005 2010 2015 2020 2025 2030
5
Zmiany liczby ludności Polski, prognozy GUS: 1999, 2003, 2008
38634 3878839006 39003
38657
380253812337899
3762637229
36598
35693
38116 38092 3801637830
37438
36796
35993
34000
35000
36000
37000
38000
39000
40000
2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035
ludność Polski, GUS 1999
ludność Polski, GUS 2003
ludność Polski, GUS 2008
Źródło: opracowanie własne na podstawie publikacji GUS
6
Struktura ludności Polski w 2035r. według prognozy GUS z 2008r.
http://www.stat.gov.pl/gus/
7
Zmiany liczby ludności według ekonomicznych grup wieku w Polsce w latach 2007-2035 (w tys. osób, prognoza GUS, 2008)
2 457 1
21 25 4
60 82 6 41 473 80
8 36 88 997 9 28 9 96 22
563 269 597 48 8
21 625
2 37 18
207 39
22 50 3
2 45 45
5 00 0
7 50 0
10 00 0
12 50 0
15 00 0
17 50 0
20 00 0
22 50 0
25 00 0
27 50 0
20 07 201 0 20 15 2 02 0 2 025 2 03 0 20 35
0- 17
18 -5 9/6 4
60 /65 I W IĘCEJ
Najtrudniejsze lata 2010-2025
Źródło: opracowanie własne na podstawie „Prognoza ludności na lata 2008-2035”, GUS, 2009
grupy wieku 2015 2020 2025 2030 203518-59/64 -852,8 -1215,2 -877,6 -370,6 -515,060+/65+ 966,4 987,5 628,8 292,4 332,6
Przyrosty w okresach 5-letnich
8
Zmiany struktury wieku ludności Polski, prognoza GUS 2008
wiek 2007 2010 2015 2020 2025 2030 20350-17 19,6 18,7 18,2 18,4 18,2 17,0 15,618-44 40,1 40,1 39,5 37,2 34,2 31,6 30,145-59/64 24,3 24,4 22,9 22,3 23,5 26,2 27,518-59/64 64,4 64,5 62,4 59,5 57,8 57,8 57,660+/65+ 16,0 16,8 19,4 22,1 24,0 25,2 26,765+ 13,5 13,5 15,6 18,4 21,0 22,3 23,275+ 6,0 6,4 6,8 6,8 8,4 10,6 12,580+ 3,0 3,5 3,9 4,1 4,1 5,4 7,285+ 1,1 1,4 1,8 2,0 2,1 2,1 3,1OGÓŁEM 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie „Prognoza ludności na lata 2008-
2035”, GUS, 2009
9
Zmiany populacji osób starszych, 2007-2035
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników „Prognozy ludności na lata 2008-2035”, GUS 2009
5131 5153
5929
6954
78448195 8358
2300 2449 2597 25613141
39074494
1140 1314 1488 1566 15372005
2574
413 519 668 751 793 7831104
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
2007 2010 2015 2020 2025 2030 2035
65+
75+
80+
85+
10
Starzenie się zasobów pracy
Starzenie się potencjalnych zasobów pracy
5 0007 0009 000
11 00013 00015 00017 00019 00021 00023 00025 00027 000
50-59/64
18-59/64
50-59/64 6 514 6 835 6 159 5 782 5 826 6 474 7 170
18-59/64 24 545 24 571 23 718 22 503 21 625 21 254 20 739
2007 2010 2015 2020 2025 2030 2035
2007 2010 2015 2020 2025 2030 2035
26,5 27,8 26,0 25,7 26,9 30,5 34,6
Odsetek osób w wieku 50-59/64 lata w ogólnej liczbie ludności w wieku produkcyjnym
Zmiany liczby osób w wieku 50-64 lata
2 000
3 000
4 000
5 000
6 000
7 000
8 000
50-59K
50-64 M
50-59/64
50-59K 2 976 2 998 2 417 2 325 2 435 2 768 3 017
50-64 M 3 538 3 838 3 742 3 457 3 392 3 707 4 153
50-59/64 6 514 6 835 6 159 5 782 5 826 6 474 7 170
2007 2010 2015 2020 2025 2030 2035
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników „Prognozy ludności na lata 2008-2035”, GUS 2009
11
Proporcje między liczbą osób w wieku produkcyjnym oraz liczbą osób w wieku nieprodukcyjnym
Obciążenie potencjalne (demograficzne)
Źródło: opracowanie własne na podstawie „Prognoza ludności na lata 2008-
2035”, GUS, 2009
31 29 29 31 3229
2725 26
31
3742
4446
55 55
60
68
73 73 74
20
30
40
50
60
70
80
2007 2010 2015 2020 2025 2030 2035
0-17/18-59/64
60+/65+/18-59/60
OBCIĄZENIECAŁKOWITE
Podsumowanie zmian• do najważniejszych wyzwań rozwojowych dekady 2010-
2020 należy zmiana proporcji między ludnością w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym. Problem polega nie tylko na wzroście liczby osób w wieku poprodukcyjnym o 2 mln, czyli na przyśpieszeniu procesu starzenia się ludności. W 2010 r. osoby w wieku 65 lat i więcej stanowiły 13,5% ogółu ludności, 10 lat później – 18,5%. Szybki wzrost obciążenia osób w wieku produkcyjnym osobami w wieku poprodukcyjnym (z 26 osób w wieku poprodukcyjnym przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym w 2010 r. do 37 w 2020r.) wynika z jednoczesnego spadku zasobów pracy o nieco ponad
2 mln.12
• w dekadzie 2020-2030 należy oczekiwać kontynuacji zmian z poprzedniego okresu: spada liczba osób w wieku produkcyjnym, ale nieco słabiej (o 1,2 mln), także wzrost osób w wieku poprodukcyjnym jest coraz wolniejszy (o 921 tys.). Udział osób w wieku 65 lat i więcej wzrośnie o 22,3%. Dodatkowo wyraźnemu postarzeniu ulegną zasoby pracy – udział kobiet w wieku 50-59 lat oraz mężczyzn w wieku 50-64 lata wzrośnie z 25,7% w 2020 r. do 30,4% w 2030 r. Obciążenie osobami w wieku poprodukcyjnym zwiększy się do 44 na 100 osób w wieku produkcyjnym w 2030 r., a obciążenie całkowite do 73 osób.
13
• lata 2030-2035 przyniosą dalsze zmniejszenie się potencjalnych zasobów pracy, silniejsze w wymiarze absolutnym niż przyrost populacji osób w wieku poprodukcyjnym. Proces starzenia się ludności i zasobów pracy będzie kontynuowany – osoby w wieku 65 lat i więcej będą stanowić 23,2% ogółu ludności a udział osób w wieku 50-59 lata dla kobiet i 50-64 lata dla mężczyzn w populacji w wieku produkcyjnym wzrośnie do 34,6%
14
15
Szacunek obciążenia efektywnego ludności pracującej osobami niepracującymi (liczba niepracujących na 100 osób pracujących) na
podstawie danych BAEL z II kwartału 2008
Założenia: • wskaźnik zatrudnienia osób w wieku produkcyjnym
pozostanie na poziomie 64,4% w całym okresie prognozy
• wskaźnik zatrudnienia osób w wieku poprodukcyjnym pozostanie na poziomie 5,8% w całym okresie prognozy
• osoby w wieku przedprodukcyjnym 0-17 lat nie pracują
„Obciążenie „ osób pracujących niepracującymi
16
89 91
98
106112
114118
136 135
142
152
159 158 158
99 100105
113
120123
126
80
90
100
110
120
130
140
150
160
170
2007 2010 2015 2020 2025 2030 2035
obciazenie efektywneosobami w starszym wieku
obciazenie calkowite
obciazenie osobami wwieku 15 +
Relacje pomiędzy generacjami
• Wskaźnik potencjalnego wsparcia (15-64/65+):
1950: 12
2008: 4,9
2035: 2,75
17
• Wskaźnik opieki nad rodzicami (80+na 100 osób 50-59/64):
2008: 12,3
2035: 26
„sandwich generation”
18
• Rynek pracy, produktywność, wzrost gospodarczy
• System zabezpieczenia społecznego, finanse publiczne
• Popyt na usługi (finansowe, edukacyjne, opiekuńcze, itp.)
Konsekwencje ekonomiczne
Rynek pracy
• Spadek liczby osób w wieku produkcyjnym po 2020, braki siły roboczej
• Starzenie się zasobów pracy
• Okresowo- spadek zasobów kompensowany przez wzrost udziału osób starszych w rynku pracy.
• Konsekwencja malejących zasobów: spadkowy trend tempa wzrostu gospodarczego
• Kompensacja przez wzrost wydajności a także dłuższy czas aktywności zawodowej
• Nie ma żadnego potwierdzenia teza o niższej wydajności osób starszych (wykształcenie, doświadczenie)
• Problem: szybkość przemiany technologicznej, „starzenie się” kapitału ludzkiego (niedostosowanie, wykluczenie – kształcenie ustawiczne jako remedium?)
• Łatwiejszy dostęp młodszych generacji do rynku pracy?
- mniej liczne generacje, ale
- wykształcenie i odpowiednie kwalifikacje wciąż najważniejsze
• Zwiększona presja: emerytury („niezbilansowany system” emerytalny), opieka zdrowotna (wyższe wydatki)
• Opieka nad osobami starszymi: ograniczone zasoby opieki nieformalnej (w ramach rodziny)
• Konieczność: nowy system emerytalny, podwyższenie wieku emerytalnego ustawowego i faktycznego, aktywacja osób starszych
Wydatki publiczne
• Szacunki dla Europy wskazują, że usunięcie niepełnosprawności redukuje wydatki na zdrowie i opiekę nad osobami starszymi o połowę; konieczność zwiększenia nakładów na opiekę zdrowotną osób młodszych.
• Rola „zdrowia publicznego”, wydłużanie życia ludzkiego w dobrym zdrowiu
Popyt na usługi
• Zmiana struktury gospodarstw domowych i zapotrzebowania na różnego typu usługi:
- finansowe (kredyty konsumpcyjne, ubezpieczenia, skłonność do oszczędzania)
- opiekuńcze
- edukacyjne
- zdrowotne
- czas wolny, etc. 25
• Demograficzna „odnowa” poprzez stosowną politykę przyjazną rodzinie
• Możliwość godzenia pracy zawodowej i obowiązków rodzinnych (głównie kobiet)• Work-life balance• Głębokie reformy rynku pracy: wzrost zatrudnienia
(kobiety), „flexicurity”, ograniczanie wczesnych emerytur• „aktywne starzenie siꔕ Poprawa systemu publicznej opieki zdrowotnej:
ograniczenie niepełnosprawności• Imigracja?
ODPOWIEDŹ NA WYZWANIA DEMOGRAFICZNE
WNIOSKI OGÓLNE
• Starzenie się ludności to proces nieuchronny i nieodwracalny – także jego konsekwencje ekonomiczne, okresowo silniejsze lub słabsze
• Poprzez stosowne działania dostosowawcze i modernizacyjne można wygrać związane z tym procesem wyzwania
27
• Jako obiektywny proces, te zmiany struktury ludności nie mogą być traktowane jako tylko „zagrożenie”
• Wydłużanie się ludzkiego życia- dobrodziejstwo rozwoju gospodarczego i rosnącego dobrobytu, za które wszyscy (jednostki, rodziny, społeczeństwo, instytucje państwa, biznes) mają do spłacenia dług.
28