Petro Marko

Petro Marko lindi n fshatin Dhrmi t Himars n vitin 1913 dhe vdiq n vitin 1989U shkollua n vendlindje dhe n Vlor. Pak koh studioi n Athin. Q kur ishte nxns i shkolls tregtare n Vlor (t ciln e kreu n vitin 1932) filloi t shkruaj poezi dhe proza t shkurtra.Petro Marko ka nj biografi nga m t pasurat dhe m t bujshmet n letrsin shqiptare. Deri n vitin 1936 ai punoi n Tiran si gazetar dhe po at vit, n moshn 23 vjeare u nis vullnetar n Luftn e Spanjs, si lufttar n brigadat internacionale. Pas Lufts s Spanjs, gjat kthimit pr n Shqipri, ai do t ndeshet dhe do t marr pjes n shum beteja antifashiste npr Evrop. Pas kthimit n Shqipri n vitin 1940 do t burgoset nga italiant, q aso kohe e kishin pushtuar Shqiprin dhe do t prfundoj n kampin e ishullit Ustika afr Palermos. N prfundim t Lufts Antifashiste n vitin '44, Petro Marko do t marr pjes n rradht e partizanve italian, duke i rn kryq e trthor Italis, si lufttar dhe si komandant me prvoj luftarake. Kur kthehet n Shqiprin e liruar, ftohet q t qndroj n krye t gazets "Bashkimi" n Tiran, por shpejt do t prjetoj disa nga vitet m t rnda npr burgjet e shtetit shqiptar komunist, pr t cilin Petro Markoja kishte luftuar npr Evrop dhe Shqipri m se 10 vjet rrjesht. Kjo pr t vetmin shkak se nuk mund t pajtohej q n ditt e para t pushtetit me fillimin e diktaturs, e sidomos kur provoi t'i rezistoj diktatit q i vinte Shqipris aso kohe nga jasht kryesisht nga Beogradi.

N kulturn dhe letrsin kombtare Petro Marko sht personalitet i prmasave t mdha me shpirt e mendje t paluhatur para do stuhie. Ata q e kan njohur nga afr Petro Markon e kan ndjer se brenda tij rrezatonte nj besim madhor ndaj njeriut dhe mirsis. Vetm nj lartsi shpirti e till mund ta prballonte ndeshjen sy m sy me vdekjen, q ai e prjetoi aq shum her gjat jets s tij. Dhe sa her ngrihej n kmb ai do ta niste nga e para luftn ndaj s keqes po me at forc besimi, po me at rrezatim mirsie. T till e ndjen lexuesi Petron n romanet "Hasta la vista" dhe "Qyteti i fundit", ku rruga e tij jetsore e asimiluar artistikisht, sht aq e pranishme. N vitet '70 ai do t shkruaj romanin "Nj emr n katr rrug", ndrsa periudhn e vshtir t jets s tij n ishullin e Ustiks do ta prjetsoj n romanin e tij t rndsishm "Nata e Ustiks". Paraqitja e shkrimtarit Petro Marko me dy romanet e tij t par "Hasta la vista" dhe "Qyteti i fundit" n vitet '60 sht nj kthes e vrtet n historikun e shkurtr t romanit shqiptar.

Dhe nuk sht fjala pr rrumbullaksimin e nj prvoje krijuese, por prkundrazi pr ndrprerje dhe dalje nga nj prvoj e shartuar jonatyrshm n rrjedhat e letrare shqiptare, ishte nj synim q rrfimi romanor, pjesrisht n vitet '40, '50, do t lirohej dhe t hapej si vizion, univers krijues dhe si spektr tematik.Krahas ksaj prirjeje t brendshme q kan t dy romanet e prmendur prball veprave t t njjtit zhanr t deriathershm, kto vepra qndronin superiore dhe si artikulim artistik. Dhe pikrisht pr natyrn e risive, pr natyrn q pretendon ndryshime t vrteta t vlerave letrare. t gjitha veprat e Petro Markos u plqyen dhe u krkuan nga lexuesi.Faqet m t fuqishme t prozs s Petro Markos reflektojn triunfin e dashuris dhe t humanizmit njerzor. Pas tr atij ferri npr t cilin kalon njeriu n rrfimin e Petro Markos, ai arrin t mbetet i pamposhtur nga mizorit e bots. Kt brtham t brendshme e rrezatojn personazhet nga romanet e tij, kt shklqim biblik reflekton Petro Marko njeri dhe Petro Marko shkrimtar n tr veprat e tij. Nuk ka shembull n letrsin shqiptare, ku t jet grshetuar dhe njehsuar aq shum mes vetes njeriu dhe krijuesi - Petro Marko njeri dhe Petro Marko shkrimtar. Me romanet e tij Petro Marko hyri n personalitetet m t shquara t kulturs shqiptare q solln risi t vrteta n traditn letrare shqiptare. Tek vepra e tij rrezaton bindja dhe besimi i lindur pr dashurin dhe humanizmin njerzor, ndonse sa rrojti ishte ndr personalitetet m t persekutuara dhe m t munduara. Presidenti i Shqipris, Alfred Moisiu, n vitin 2003 dekoroi Petro Markon me Urdhrin "Nderi i Kombit".Tituj t veprave1. Hasta la vista (1958) 2. Qyteti i fundit (1960)3. Nj emr n katr rrug4. Ara n mal5. Nata e Ustiks (1989)6. Shpella e piratve 7. Vepra autobiografike8. Intervist me vetvehten9. Ret dhe gurtPetro Marko - Qyteti i fundit

N kt roman bhet fjal pr fundin e ushtris pushtuese italiane n Shqipri. Pas kapitullimit t fashizmit, n portin e Durrsit tubohen ushtart e mbetur nga lufta dhe presin anijet nga Italia pr t'u kthyer n vendin e tyre. Pikrisht gjat ditve t pritjes n kt qytet t improvizuar buz detit, shkrimtari Petro Marko do t zbuloj histori, drama, karaktere, psikologji t nxjerra nga njerzit e qytetit t fundit. Prve ksaj autori do t sjell edhe rrfimin pr dashurin e oficerit t ri shqiptar Leks dhe prostituts s bukur italiane Ana Maria Monte, viktim po ashtu e lufts dhe e fashizmit.Brenda 7 ditve, aq sa qndrojn italiant e mbledhur n portin e Durrsit pr t'u kthyer n Itali, shkrimtari n romanin "Qyteti i fundit" do t zbuloj dhe do t rrfej historit dhe fatet e disave nga ushtria fashiste q para 4-5 viteve e kishte pushtuar Shqiprin. N kt pleksje historish e fatesh, autori do t sajoj linjn e rrfimit q ndjek hetimi pr zbulimin e nj krimineli lufte, t maskuar dhe t fshehur brenda turms s "Qytetit". N krye t grupit q duhet ta organizoj dhe ta udhheq kt zbulim sht toger Leka.

Pista q ndjek togeri n kt drejtim, e ngjashme me labirintet e romaneve dedektive, do t ec dhe prmes prostituts italiane - Ana Maria Monti. Dhe do t lind dashuria mes tyre, q sht shumfish m "mkatare" se ajo mes Gorit dhe Anits. Leka sht toger i Sigurimit Shtetror t Shqipris s sapodal nga lufta, q la pas shkatrrime dhe krime, ndrsa italiania Ana sht e pals q i kreu ato krime, e pals s cils i shrbente.Kshtu shkrimtari, duke ndjekur kt linj do t ec npr nj teh t mpreht: do ta lejoj togerin e Sigurimit t'i nnshtrohet zrit t brendshm dhe t dashurohet me italianen e bukur, apo do t nxjerr para tij fuqin e prgjegjsis dhe t mkatit ndaj "molls s ndaluar"? Romani "Qyteti i fundit", n kt drejtim, sjell mjeshtrin e t rrfyerit t Petro Markos, q, i futur vet mes dy zjarreve, arrin t manovroj dhe t'u krijoj hapsir artikulimi t dy krahve, duke realizuar portrete komplekse, n radh t par si ai i toger Leks. Gjithsesi ai si shkrimtar, pati i pari kurajo krijuese q t prek sfera delikate, t rrezikshme t realitetit shqiptar t kohs, pasojat e t cilave i ndjeu gjith jetn. Nata e Ustikes

Dashuria e saj, e mbajti gjall n at skterr!sht nj nostalgji ky libr, pas t cils dua t humbas gjithmon. Nuk sht m gj e re tju them se librat q dua m shum, i kam prekur shum hert, e pasi iu rikthehem kuptoj vendin e shtrenjt q ata zn n raftin e biblioteks time. I till sht edhe ky libr, nj roman t cilit i rikthehem shpesh, pr t njohur sesi luftn, terrorrin, burgun, ky shkrimtar mundi ta kthej n nj frymzim pr t ln trashgimi kt roman t mrekullueshm. Ustikn, e kisha fotografuar si nj gur varri mbi nj shkrettir uji, ku do gj kishte ngrir, e dukeshin vetm ata: Andrea dhe Sonja. Si mund t el nj dashuri n nj vend t shkret, n pragun e t cilit shkruhet: Lasciate ogni speranza voi ch`entrate!- O ju q hyni, lini do shpres! Kt ua rrfen m s miri Petro Marko.Kur miqt e birucs nr.8, treguan se destinacioni i rradhs ishte Ustika, atij iu mbushn syt me lot. Kujtoi letrn ku i ati shkruante se nuk do t kthehej m, e kur fmijt t rriteshin, nse kishin mundsi, t shkonin t merrnin kokallat e ti varrosnin prbri nns s tij. Andrea u rrit. U b 26 vje. Dhe ja q edhe at po e ojn n Ustik, mbi kokallat e t atit. Jo pr ti marr ato, por me shum gjasa pr t kaluar pjesn e mbetur t jets s tij, n at ishull n veri t Siilis.sht shtatori i vitit 1941, e oborri i burgut mbushej dita dits me gra e fmij, t ardhur nga vende t ndryshme, Mali i zi apo edhe m larg akoma, nga Sllovenia. Andrea, s bashku me shokt e tij, duke qen se kishin qelin paksa t privilegjuar nga pozicioni ku ndodhej, i takonte shpesh her, t asistonte n ndarjen e racioneve ushqimore, nga nj gropz ku takoheshin vetm duart. E pikrisht at nat vjeshte, ai preku duart e Sonjs, sllaves s burgosur. N fillim ndjeva zrin e saj. Pastaj i preka duart. Fytyrn nuk ia pash. As trupin. Kishte dika thellsisht njerzore n ato duar. Mu duk se n pllmbn time m pulsonte nj zemr. Rrahjet e saj u bn njsh me t miat. Nuk i shihja ato duar. Vetm sa i prekja. Mos ishte nata ajo q i vishte me mister? Apo hekurat e burgut q na ndanin? Ndoshta t dyja bashk, ndoshta asnjra prej tyre, m kt rrfim nis romani Nata e Ustiks.Por veantia e ktij romani nuk qndron n historin mes dy t rinjve, e q ashtu sikurse ngjarjet q shtjellohen n kt roman, edhe kjo lidhje nuk mund ti shptoj fundit tragjik. Ajo q vlen pr tu prmendur sht grshetimi mes ksaj shprese q zgjon tek Andrea Bora i cili sht edhe prsonazhi kryesor q rrfen n vetn e par, dhe jetn nn terrorin q ushtrohet ndaj t burgosurve, sesi ata i rezistojn dhuns, si dhe dritaret q improvizojn pr tu lidhur me botn e jashtme dhe mnyrat pr t luftuar fashizmin. Nga burgu i Barit, Andrea udhton s bashku me Taqin, Miston, Alqin, Ilon,Nikon si dhe Maqon, ku ky i fundit nuk i rezistoi gjat udhtimit n Ustik, pas smundjes s turbekulozit. Doktori q rrinte prbri karabinierve, e q asistonte n Ustik qysh n vitin 1920 viti kur i ati i Andreas ndrroi jet nga turbekulozi- teksa dgjoi pr rastin e tij, ai e on n vendin e errt ku i ati kishte qen n frymn e fundit t tij. Personazhi i doktorit luan nj rol t rndsishm n jetn e t burgosurve, e sidomos n at t Andreas, i cili prek mundsin e infromimit prmes radios s Mosks, mbi at ka ndodhte me fashizmin npr bot.Ditn q shpresat u riprtrin, nj tjetr do t ngelej n betonin e ftoht t kampit t Ustiks. Sonja! Ajo nuk do shkonte me t. Ashtu sikurse i ati, shpresat e saj s bashku me dashurin, mbetn n Ustik.-Ja, ja! Mali i Tomorrit. Kadro, o vlla. Tomorri yn. Ka rn dbor e par Dbora e par n liri. Po ti ke? Pse sflet?E shkunda nga supet. Ai uli kokn.-Andrea,- tha,- kur po niseshim shokt m lajmruan-far,- i thash. Fol!-SonjaI kapa t dy duart. Mos!- iu luta. Mos!-Po, Andrea, Sonja vdiq!Sonja vdiq! Kush e tha kt fjal? Kadriu, jo se jo. Po ather kush e tha? Nata n ikje? Ajo, ajo hedh gurin e fundit mbi gzimin tim t tronditur si kto dallg.Romanet "Hasta la vista", "Nj emr n katr rrug" dhe "Nata e Ustiks", jan romanet m autobiografik n letrsin ton. Pas personazhit kryesor t secilit roman (Gori, Gjik Bua, Andrea) lexuesi fare leht do ta identifikoj vet autorin. Sidomos lexuesi q e ka parasysh dhe veprn-ditar "Intervist me vetveten", ku rrfehet jeta apo biografia, q sht nga m t bujshmet e shkrimtarve shqiptar.N romanin "Nata e Ustiks" Petro Markoja rrfen nj frag-ment nga betejat, burgjet, dramat dhe dashurit e tij npr Evrop giat viteve '30 dhe '40 t shekullit XX - pra para dhe pas Lufts s Dyt Botrore. N vitin 1940 Petro Markoja u kthye nga lufta e Spanjs. Nj vit m von u arrestua prej pushtuesve italian dhe u internua s bashku me gjashtqind t burgosur t tjer nga vendet ballkanike n ishullin e Ustiks (n veri t Sicilis). N burgun e Ustiks, nj ishull famkeq n afrsi t Palermos, n mesin e mijra t burgosurve, edhe grupi i shqiptarve do t qndroj deri n kapitullimin e fashizmit. Prej ktej e merr subjektin e tij romani prej 380 faqesh "Nata e Ustiks".Rrfimi n kt roman karakteristik pr stilin e Petro Markos (dinamik, i drejtprdrejt), arrin ta fus dhe ta ambientoj lexuesin n botn e kampit q n 20 faqet e para t veprs. Rrfimi ndjek dy linja narrative: at t terrorit t ushtruar ndaj t burgosurve, prkatsisht organizimin, vetorganizimin e brendshm t t burgosurve pr t'i qndruar e rezistuar dhuns, dhe linja intime, ajo e dashuris ndrmjet Andreas dhe sllaves s burgosur Sonjs.Petro Markoja, si e prmendm dhe n romanet e tjera, i dha nj vend t dukshm ndjenjs s dashuris, si pr t treguar apo pr t reaguar ndaj shprfytyrimit q i bhej personazhit t letrsis skematike zyrtare t kohs. Pa kt ndjenj, duket se nnvizon n t gjith krijimtarin e tij, nieriu as nuk mund t jet njeri dhe aq m tepr t mbijetoj n realitetin m t egr dhe pa asnj drit shprese. Me personazhin femr P.Markoja theu disa tabu t forta t kohs, jo vetm se femra prgjithsisht ishte e huaj, jo vetm se dashuria jepet si ndjenj aq universale sa mund t lidh dy njerz t kombsive t ndryshme, por edhe pr faktin se femra zuri nj vend t merituar, qoft dhe kur ishte prostitut. Shkrimtari sht n ann e saj dhe e mbron e i adhuron guximin, por dhe ferminitetin, ide kto tepr t guximshme pr letrsin shqiptare n prgjithsi.Ngjarjen n roman e rrfen n vetn e par vet kryepersonazhi Andrea, ai ruan veantit narrative t njohura t Petro Markos: dinamik n zhvillim me shprthime t fuqishme her pas here. Shtrati fabulativ e ruan boshtin unik edhe prpos prirjes pr ndrhyrje e digresione, q jo domosdoshmrisht derdhen n at shtrat.Edhe n kt roman kemi nj vshtrim realist ndaj personazheve, ata shfaqen me t gjitha virtytet, veset dhe dobsit njerzore, ndrsa simpatia e autorit bie mbi personazhin me ide revolucionare, por kjo n kuptimin e ideve t prparuara t kohs, t cilat duhej t prfshinin dhe shoqrin shqiptare.

ZHGENJIMI I MARISE- Mos fol kshtu, mor bir, pr uratn! - M vjen keq pr ty. - Po t t vij keq pr mua, mos e shaj para meje, se m lndon ktu - dhe i tregonte zemrn. Maria, q kur ishte fmij, besonte kto: Urata sht mkmbsi i Zotit mbi dh, urata shron gjith smundjet dhe, urata q t pagzon, q t v kuror, q t kungon para se t vdessh, t ka n dor edhe n kt bot, edhe n at bot. Kto Maria i kishte t ngulitura n tru, n gjak, n frymmarrjen e saj. Te personi i urats shikonte njerin e shenjt. Njerin me tru dhe zemr t mir. Njerin q qante hallet e t gjithve. Lekt q ajo kish dhn gjith jetn pr trisait, pr mesht, pr prshpirtjet, pr shnjtort, pr ujt e bekuar, pr ditn e Shn Vasilit, pr bekimet e shtpis dhe t ars dhe t gjs s gjall ..... as q i qante kurr. Mesht, grurin e zier, vern, vajin q ajo kishte shpenzuar gjith jetn e saj sa u b pesdhjet e pes vjee, as q i qante kurr, as q i zinte fare n goj. Prkundrazi, ajo ankohej se s 'kish qen n gjendje t jepte m shum pr shpirtin dhe mkatet e saj - se edhe ajo njeri sht dhe mkate patjetr ka br, me dashje ose pa dashje - pr shpirtin dhe mkatet e prindrve dhe gjyshrve t saj, e sidomos t vjehrit dhe t vjehrs. E krishter fanatike, Maria. Dhe me priftin kurr nuk ishte prishur. Edhe kur nuk kishte patur mundsi q ta paguante menjher, ai e kishte pritur.... Shpirt njeriu urata! Dhe do t vdiste me kt prshtypje pr uratn, po t mos kishte ndodhur kjo: E lajmruan se vllai ishte smur rnd. Dhe kjo duhej t shkonte natn. Ndezi nj fener nga ata q nuk i shuan era. Binte shi. Nat dimri. Dhe natn sidomos n dimr, ato vende nga do kalonte Maria, jan shum t rrezikshme. Thon se natn atje dalin shejtant n forma t ndryshme: kaupe t fryra q hidhen, gjarprinj t gjat, skelete q krcejn, dhe lugetr q hedhin valle .... Maria para se t nisej, bri kryqin n konizm dhe doli. U pshtoll n nj xhaket t vjetr t djalit dhe u nis. Edhe gjat rrugs, duke lvizur buzt, ajo prsriste disa fjal nga ato t meshs q kish dgjuar gjith jetn e saj, po q kuptimin nuk ua dinte fare. Era frynte dhe shiu i holl i prplasej n fytyr. "Koh e keqe, si s'm lajmruan m par? Meq e kan kunguar, ka mbaruar .... " Kaloi monopatin e lagjes s par dhe i afrohej vendit nga ku kalohej aq leht natn. Ajo nuk shihte asgj prve dy ose tri metrave t rrugics q ndrionte feneri. Po e dinte fare mir se ku gjendej. Prandaj edhe pa fener sikur t ishte nuk do t rrzohej n asnj grop, n asnj shkall. "Hyra n tokn e djajve. Po ku ka sot djaj. I ka larguar urata. Urata .... Po pse im bir e urren. 'ka q e shan? Ai sht njeri i Perndis, q i di t gjitha, t gjitha ... " Frika q i kish mbir n gjak dhe q i ish rritur gjith jetn e saj, e tmerronte dhe e mundonte, sidomos n kt mosh. "Po prm u takova me uratn dhe ai m dha temjan, m bekoi". Syt e saj nuk i lvizte as djathtas e as majtas. E dinte q tani ishte po n at zon ku shejtant dalin si kaupe t fryra. "Urata m bekoi dhe m dha temjan. Temjani i largon shejtant. Po ku e kam temjanin? M mir ta nxjerr", Fut duart n xhepat e palltos s vjetr. E krkon at thrrime temjan. E gjen. E afron n hund. Era e temjanit i plqeu shum. "Tani sikur t ket shejtan, do t largohen". Me t hedhur nj ap, pa prpara saj nj gj shum t zez. - O Shn Mri, 'sht kjo? Nj gj e zez, shum e zez. M e zez se nata. M e zez se korbi. Feneri i mbeti ashtu lart. Me sy t tmerruar shikonte at gj t zez pak metro larg. - O Shn Mri .... M duket si kamillaf. Mbi at gjn e zez, ishte me t vrtet nj kamil1af. E frkoi pakz temjanin q t'i dilte era .... dhe t largohej shejtani. Po asgj nuk lvizi. Maria thirri me t madhe: "Piso mu satana ... ", Kt shprehje e dinte prmen. E kishte dgjuar me mijra her nga urata. "Piso mu satana" - thirri prsri me t madhe Maria. Po ajo gj e zez me kamillaf n maj nuk lvizi fare .... Prifti nuk ishte. Se ajo gj e zez ishte sa nj ka, sa dy qe s bashku .... "Piso mu satana", "Piso mu satana", prsriste kto fjal. Ajo nuk e dinte kuptimin e ktyre dy fjalve. Ajo e dinte vetm qllimin e ktyre dy fjalve. Kur thoshje kto dy fjal, satanai ikte, zhdukej. Po ja q satanai aty po qndronte. Nuk lvizte. Dhe sa i madh q i dukej Maris. Ai ishte sa katr qe, po Maris i dukej m i madh se tr madhsia e errsirs s nats. 't bnte? T kthehej prapa? Po ai mund ta ndiqte pas. Temjani nuk e bri punn e tij. Satanai nuk u largua. As fjalt "piso mu satana" nuk patn sukses. Maria u ul e mori nj gur dhe e vrviti mu te djalli i zi. Guri lshoi nj tingull t that. Maria u tremb nga ky tingull i that i gurit dhe .... do t ulrinte po dgjoi ja aty, pak metro mbi at gjn e zez dik q psallte. Mbajti frymn dhe t rrahurat e zemrs. "Hoj .... hoj .... me syt e zinj .... me syt e zinj .... Mos ki frik nga mjekra ime .... mjekra ime .... mjekra ime .... " Kto fjal t knduara po me at ritm q urata kndon ungjillin n kish dhe q psalleshin ja aty, prmbi at gj t zez, e tmerruan m shum Marin e gjor. "O Shn Mri, shptom, shptom!" - tha me z Maria.... "....Mos kij frik nga mjekra ime ... mjekra ime .... " - dgjoi prsri Maria. Psallmi erotik dilte i shtruar, i ngjirur, i lodhur, po me afsh, me pasion dhe i dredhur. "O Zot, si zri i papa Dhimitrit! O Shn Mri, o papa Dhimitr shptomni"! - tha me z Maria. Dhe filloi t dridhej, t dridhej. Dhe syt nuk i hiqte nga ajo gj e zez. Po psallmi nuk dilte nga ajo gj e zez me kamillaf n maj. "Mjekra ime .... mjekra ime .... " Maria nuk priti po ulriti. Dhe ulrima e saj u zgjat shum sa u zbraz gjith era e mushkrive t saj. Prsri ulriti. Dhe do t binte pa ndjenja aty n shesh, po t mos kish dgjuar nj z burri: - 'sht? - Ndihm! Zri afrohej. - 'sht moj? Pse ulrin? - Ndihm! Ndihm! Zra t tjer u dgjuan. Zra burrash dhe zra grash: - 'ka ngjar? - Kush ka vdekur? - Kush ra? U afruan dhe .... kur pan at gj t zez, u drodhn nga tmerri. Burra t tjer dhe gra t tjer me fener, me pisha t ndezura n duar, ishin br si barrikad. Shikonin vetm at gj t zez t friksuar. Maria erdhi n vete kur pa gjith ata fshatar me fener dhe pisha t ndezura n duar. Disa burra t guximshm u afruan m shum te ajo gj e zez. E goditn me shkop, me kmb, po asgj, fshatart pan njri-tjetrin n sy. - Shum i fort, si prej guri. - Si prej hekuri. Theva kmbn. Kjo i tmerroi m shum. Ajo ishte rasa, hedhur mbi nj gur t madh. M lart u dgjua psallmi: "Pse ma mbylle dern, moj syzez, moj syzez." Burrat shikuan andej nga vinte ky psallm erotik. Disa ngritn fenert dhe than: - Po ai atje? T gjith fenert dhe t gjitha pishat u ngritn dhe e ndriuan at q ishte shtrir n prrua, brenda n uj. - Lugati, lugati, - tha nj grua dhe bri kryqin. - 'lugat more, sht papa Dhimitri - tha nj burr dhe ju afrua urats s shtrir n prrua, n mes t ujit. Ishte me benevrekt e gjata dhe me nj xhaket t shkurtr. Mjekrn e kishte futur n uj. I dukej grsheti i trash i flokve. Burrat u afruan dhe ngritn fenert. Grat t pataksura bnin kryqin. -'bn ktu, more djall? - i tha nj burr dhe e qlloi me shkelm. Papa Dhimitri filloi t psallte tropare erotike t sajuara prej tij. Me kto tropare ai shprehte hidhrimin e tij, se ajo e la prjashta dhe nuk ja eli dern. - sht br thumb. - Si gjithnj. Merreni dreqin ta shpiem n shtpi. E ngritn. Ai akoma psallte tropare erotike dhe shum t ndyra. Kallzonte pr kofsht e Dhoksis dhe pr gjinjt e saj t mdhenj. Grat u turpruan. Uln kokn dhe mezi e mbanin t qeshurit. Maria nuk bnte m kryqin. Shikonte burrat se si e ngritn papa Dhimitrin, se si e hiqnin zvar, se si i hodhn rason n krah dhe se si i ngjeshn n kok kamillafin. Dgjoi dhe grat t pshprisnin: - Pr ciln Dhoksi kndon? - Ehu, sa Dhoksi ka fshati!

Maria nuk donte t dgjonte m. Ato fjal, ajo pamje q pa, ishte m rnd pr t se vdekja e vllait.... Vllan e qau ashtu si e qan motra vllan, po duke qar vllan, ajo qante dhe pr dika tjetr, qante pr at q humbi: pr besimin dhe adhurimin ndaj urats. Nuk deshi t'i dgjonte m as emrin. I dha t drejt djalit t saj, i cili shum her ja kujtonte at ngjarje t llahtarshme q zhgnjeu Marin.

PETRO MARKO . ANALIZE FRAGMENTE #MesueseAurelaAPOLOGJIA IME (JETES)

...Marrezi, turp turp dheMekate per jeten e terbuarse kur me ndal, o gjenerate,qe vuan rruges ndonje nate,me merr per te denuardhe, me nje ze qe vret,ngahera me pyet:-Ku linde, o i ri?-O jete, linda ne shkreti!-Ku rron dhe ku vete,ne c'dhera e ne c'dete?!-Cudi! C'kerkon prej meje ti dhe si, o jete, pyet,kurse ne varferime hodhe kur me gjetete lindur nga skeletepa drite, pa liri?-Njeri! Nga vete, as me thua?-S'e di! Jo, Nuk e di!Po lerme, o jete, c'ke memua?-Dua ta di, po dua!-Atehere, jete e krisur,per mua mos pyetse qysh ne n'agim kam nisur te shkel si skllav i shkretembi gjurma shprese drite.... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .-O mekatar, as faliu ligjes sime,bindu i cmendur enderrtar,s'jeton me shqetesime!...-Mu thell' ne brendesireku ndjenja rron e lire,ku dhembja dhemb e prekur nga ligja jote e fuqiplote,ne gjirin tim si hekur,si hekur e celik,qello,qello, o me kamxhik;pa frik' e pa meshiree pa pendim,se mu ne thellesirete shpirtit, ne nje kend,lindi nje shqetesimqe celi varrin tend..KENGA E VALES (Vlors)Lmo', o vale e prkdhelat breg q ssht i gjall,e, kur t flesh aty n Skel,t shtrihesh n at zall,kndo nj kng e nanurisshum qet e me ngadal,se n at tok fle nj fisq u ngrit n shekuj valpr nderin e Liris...Lmo' o val me ngadal!kndo nj kng leht,t mos dgjohet gjer n mal, se aty n ullisht fshehtdergjen..... - oh lre mos e nga,kujtimi u ka mbet! -

Pra ti o val, kndo, mos qa,se zemrn e ke detdhe gjuhn ligjrim e shkum,sa brigje ke n dor!...Dhe kot krkon t vr n gjumdhe shpirtin tnd, o Vlor!

Po ah, o vend q lind 'ka vdes,pse hesht mbi varr, i gjall?Prher syri yt do jesh'me llahtari n zall?..Lmo' o val me ngadal,kndo kushtrim t qet...Se mos dgjohet lart n malen Arbrin vetse atje dergjet nj jet...Lmo' o val e prkdhelme zemr, jo me zjarr, se bn vaki q vdekja dele s'hesht brenda n varr.Kushtrimin tnd o t dgjojoh, ndrsa vendi qan -ather, o val, gjumi mbaroidhe labt kush i mban...?!

KEMBEVE'keni, o kmb', q kmba-kmbspo gjurmoni lot e lodhje?a s'u ngopt duke ecurnpr shtigjet e s nesmes?ku e shpini n'ato ndodhjet'ashpra kurmin q ka ngecurprmbi ju o krcithar?-Po drejtohemi n varr!...DESHPERIM!Tr brenga bredhrinshpirtkputur npr rrug,zr' i tij m s'pshertinse n syt' ku dergjet mugalot i heshtur, lot i ngrohtrrokulliset me prtimmes fytyrs djersftohtduke shkruar: dshprim!

HIMARALagur syt' i zu qepalla,s'kan t hapen n jet,se n ato vise t rrallafluturon shpirti shigjet!Atje, ah! gjelbron fryma;n'ato male ar t laraku mbi re shkrep vettima,shkruan me zjarr: -Flak' sht Himara!VETVETESGlltite dhimbjen me pahirn thellsin tnde!Vrtite brenda pa mshirdhe qesh si nj apkne!Shterroi jeta, s'ka m lotas ndrra, as prralla, eja n vete, dehu sotme zemrat e gjalla!HA...Ha vajtim, o i helmuar, ha gzim, o i gzuar,ha prralla, o vjershtar,ha litar, o Atdhetar,ha gnjeshtra, o ndrrtar....hani bar pr t jetuar.Hani arkat... hi mos mbetenmbretr - sa t hani veten.

KENGA LABERISHTE

Kur ja marr o me t qarasaj knge trimrishte, them: - Eh, mbeta si i vrar,se dyjarja labrishte m kujton .... O Perndi,nuk e them, po do ja nissy rrmbushur n arratisi bilbil i Labris!

DERI KUR...Deri kur i arratisur,i pastreh n mrgim,deri kur o shpresngrysur,do t endesh pa drejtim?Kthehu, lummadh n Atdhe,mba n gji at flamurq valon i fsheht atje!...Bhu burr! Po deri kur?!

PERMENDORJA E VLORES (lufttarit t panjohur)Trim , arbresh, ja ti si hekurelik m rri pa tundur!Fsheh n sy turmn e vdekurq nga vdekja ssht mundur!Rri rinia e t sheh,por mjerisht ajo s't njeh!Edhe pyet, o zemrftohur:- 'sht ky trim i panjohur?

TE VARRI I DREJTESISET pat rritur me pekuledrita e jets... Po tani,pse e vdekur ju prkuledhuns - arit, pa stuhi?Ja... t qan o turm' e gjallq t humbi. Dhe me hakt krkon. Si thua, vall,pr t'u ngjallur, do shum gjak?

N'ARRATIKokn mu n trast e futi,mori dhen... Pse o Zot, tr kohn jetshkurtriqetsin nuk e gjen dot?Ligja me kamxhik s'e zbutiskllavin q endet sot e mot,llogore nuk gjen gjkundidhe mundimi s'e mund dot.

TUNGJATJETA SHQIPERITungjatjeta Shqipri, Nn e fisit mirpritspr ata q t nderojn.Tungjatjeta Shqipri, Nn e fisit kryengritspr ata q t lakmojn!Ti je Besa, bujaria, Nn e fisit legjendarpr ata q t nderojn.Ti hakmarrja, burrria, Nn e fisit zemrzjarrpr ata q t shkelmojn!Ti o Nn, tr jetn sa kujtohet historia,theve prangat q t hodhi shkelsi dhe barbaria!Fryma jote, jeta jote, zemra jote sht Liria!Dhe kur bota ballkanike ra n zi, n robri,viset e tua kreshnike nuk i shkeli dot njeri.Bijt e tu sorkadhe mali, rritur errash pr trima,suleshin mbi invazort, si n malet vettima.Ti me shekuj dhe kushtrimin pr lirimin e Ballkanit.Ti me gjakun e arbreshit skuqe jetn e tiranit,shkele ligjet e sulltanit, ngrite zrin pr Liri,dhe me gaz djemt t kndonin "Tungjatjeta Shqipri!"