Phylum
MOLLUSCA
Phylum
MOLLUSCA (Mollusk แปลวา ออนนม)
- สตวในไฟลมนจะมล าตวออนนมและเปนเมอกลน
- บางชนดสามารถสรางเปลอกแขงหอหมภายนอกได
- สวนใหญอาศยอยในทะเล มบางชนดอาศยในน าจดและบนพนดน
- ไฟลมมอลลสกามรปรางและขนาดแตกตางกนมากในแตละชนด แตมลกษณะส าคญเหมอนกน
แบงเปน 3 สวนหลก คอ 1. Head and Foot
2. Visceral mass : ซงประกอบดวยระบบอวยวะตางๆ
3. Mantle : เปนเยอบางๆ ทปกคลมตว และตดตอพนดานในของกาบ
ท าหนาท สรางเปลอกหมตว และรบความรสก
สวนชองทอยระหวางเยอแมนเทลกบกอนอวยวะภายใน
เรยกวา ชองแมนเทล (mantle cavity) ภายในมเหงอก
ส าหรบหายใจ
ทรจกแลวมประมาณ
100,000 ชนด แบงเปน
หลายคลาส ทส าคญควร
รจก ไดแก
class
Gastropoda หอยฝาเดยวทงหลาย : หอยโขง
หอยทาก หอยสงข หอยเชอร
ทากบก ทากเปลอย เปนตน
class
Polyplacophora : ลนทะเล
class
Bivalvia หอยสองฝาท งหลาย
: หอยแครง หอยแมลงภ
หอยลาย หอยนางรม
หอยมอเสอ เปนตน
class
Scaphopoda : หอยงาชาง
class
Cephalopoda : หมก หอยงวงชาง
เปลอก
สตวไฟลมนมล าตวออนนม จงจ าเปนทมโครงสรางแขงหมไว
ประกอบดวยชนของสาร 3 ชน เรยงจากนอกสดเขาไป คอ
1. Periostracum เปนชนนอกสดทบางและมส เปนสารโปรตน
ทแขงมชอเฉพาะวา conchiolin
2. Prismatic เปนชนกลาง มความหนามากกวาชนอน เปนชน
ของผลกทรงสงของ calcium carbonate อดตวกนแนนมาก
และเรยงตงฉากกบชนแรก
3. Nacreous เปนชนในสด เปนผลกของแคลเซยมคารบอเนต
ทมลกษณะเปนแผนแบนบางและมนวาวเรยงซอนๆกน เรยกวา
ชนมก เพราะเปนบรเวณทมการสรางมก (pearl) ในหอยสอง
ฝาบางชนด
whorl
หอยฝาเดยว (Gastropoda)
Protoconch เปลอกแรกเรม
ท เกดขนต งแตระยะตวออน
จะ เ ปนสวนปลายยอดของ
เปลอก (Apex) ทโตเตมท
Apex
เยอแมนเทล จะสรางเปลอกเพม
ขนาดใหญขนตามล าดบ โดย
เปลอกขดตวแบบบนไดเวยนเกด
เปนวงซอนๆกน แตละวงเรยกวา
Whorl วงทอยลางสดจะมขนาด
ใหญสด เรยกวา วงเกลยวตว
Body whorl
Whorl
Columellate แกนกลางเปลอกในการขดเปลอก
หอยสองฝา (Bivalvia)
Umbo
Protoshell เปลอกทเรมเกดขน
ในระยะตวออน แลวเจรญเปน
เปลอกแรกเรมเรยกวา อมโบ
(umbo)
เปลอกจะเพมขนาดขนโดยสราง
เปลอกใหมรอบอมโบเปนวงๆ
ซอนขยายออกมาเรอยๆ
Hinge ligament เปนบานพบ ยดไวทางดานหลง มกมสด า
เพรา ะ เ ปนสารประ เภทคอนค โอลน
ท าหนาทอาหรอเปดฝา
Hinge teeth ฟนใตบานพบชวยยดหรอลอคเปลอก
ไวดวยกน
Adductor muscle กลามเนอยดฝา ท าหนาทปดฝา
Class Polyplacophora
ลนทะเล มเปลอก 8 แผนเรยงเกยกนจากหวไปทาย โดยเปลอกจะฝงอยในแมนเทล ขอบของแมนเทล
ทลอมรอบเปลอกเปนสวนทหนาแขงเรยกวา girdle
Class Scaphopoda
หอยงาชาง มเปลอกเปนรปงาชาง ปลายทอดานหวกวางกวาดานทาย ขนาดยาวประมาณ 5-6 ซม.
ชองเปดของเปลอกทางดานหวเปนชองใหหวและเทายนออกมา ชองเปดทางดานทายเปนชองใหน าผาน
เขาและออก
Girdle
ใน Class Cephalopoda มเปลอกเฉพาะหอยงวงชาง (Nautilus) สวนปลาหมกชนดอนๆจะ
ไมมเปลอกหม แตจะมโครงสรางตางกนไป
หอยงวงชาง (Nautilus) เปลอกขดเปนวงในแนวแนบรอบวงเดม และมผนงกนภายในตามขวางแบงชอง
ภายในเปลอกเปนชองๆ กงกลางผนงมรอยทกแผน มแมนเทลเจรญยนมาตลอดแนวรท าใหเกดเปนทอ
เนอเยอเรยกวา ไซฟนเคล (siphuncle) เปลอกชองนอกสดมขนาดใหญทสด และตวหอยงวงชางจะอย
ในชองน อากาศในชองของเปลอกจะท าใหลอยตวได และสามารถปรบปรมาณอากาศใหเขาออกไดทางไซ
ฟนเคล
Siphuncle
หมกกลวย และหมกหอม ไมมเปลอก
แตจะมโครงรางภายในเรยกวา เพน
(pen) เปนแผนแบนยาวสอดอยกลาง
หลง เปนสารไคตน
หมกกระดอง ไมมเปลอก แตมโครง
รางภายในเปนแผนหนปนรปกระสวย
สอดอยกลางหลงเรยกวา ลนทะเล
(cuttlebone) แผนหนปนนมชองวาง
ภายในมของเหลวและแกสบรรจอย
ชวยในการลอยตวไดเปนอยางด
Pen
หมกยกษ
(Octopus)
ไมมเปลอก
ไมมโครงรางภายใน
Cuttlebone
ชองตว (Coelom)
ชองตว (Coelom) ของมอลลสม
ขน าด เ ล ก เ ป น ช อ ง ต ว ท แ ท จ ร ง
(Eucoelom) อ ย ร อ บ ห ว ใ จ แ ล ะ
บางสวนของล าไส ภายในชองตวม
ของเหลว (coelomic fluid) บรรจอย
ของเหลวเหลานท าหนาท เสมอนระบบ
ไหลเวยนโลหตงาย ๆ ชวยล า เลยง
ออกซเจน อกทงยงชวยลดแรงกระแทก
จากภายนอกทอาจเปนอนตรายตอ
หวใจ
ระบบหมนเวยนเลอด
• สวนใหญมระบบหมนเวยนโลหตแบบเปด (Open Circulatory system) ทเจรญมหวใจ 3 หอง คอ
ออรเคล 2 หอง เวนตเคล 1 หอง มเสนเลอดน าไปตามสวนตางๆ ของรางกาย ยกเวน หมก มระบบ
หมนเวยนโลหตแบบปด (Close Circulatory system)
• เมดเลอดของมอลลส เปนเซลลประเภทอมโบไซด ลอยอยในน าเลอด (plasma) รงควตถในการ
แลกเปลยนแกสตางกน ดงน
Hemocyanin ปกตไมมส แตเมอรวมตวกบออกซเจนจะเปนสฟาออน พบในสตวสวนใหญ
ของไฟลมน
Hemoglobin มสแดง พบในบางชนดเทานน เชน หอยแครง
มทางเดนอาหารสมบรณ
แตทางเดนอาหารมกขด
เปนรปตวย (U) ในชอง
ปาก มกม Radula ซง
เปนสารจ าพวก Chitin
ชวยในการขดและกน
อาหาร ยกเวน พวกหอย
สองฝา (Bivalves) จะ
ไมม Radula
ระบบยอยอาหาร
ระบบหายใจ
อวยวะในการแลกเปลยนแกสของมอลลสประกอบดวย
- เหงอก ทอยภายในชองแมนเทล (mantle cavity)
พบในมอลลสทวไป ทอาศยอยในน า เชน
หอยและหมกสวนใหญ
- ปอด ซงถกเปลยนมาจากแมนเทล พบในพวกท
อาศยบนบก เชน หอยทากบก
ระบบขบถาย
ใชไต หรอ Nephridium 1 หรอ 2 ค หรออาจม
เพยงอนเดยว มลกษณะเปนทอยาวทตอเขากบ
ชองรอบหวใจและแมนเทล
การเคลอนท
ลนทะเล หอยตางๆ จะใช เทา ในการเคลอนท
โดยเทาของหอยฝาเดยวจะเปนแผนแบนมตอม
เมอกจ านวนมาก และเทาของหอยสองฝาจะแบน
เปนรปลมเพอใชขดพน
สวนปลาหมกชนดตางๆ เทาจะดดแปลงไปเปน
ทอน า และหนวด (Tentacle) แตปลาหมกนน
จะใชกลามเนอล าตวและไซฟอน (Siphon) ในการ
เคลอนทโดยการหดตวของกลามเนอล าตว ท าให
น าภายในล าตวพนออกมาซงจะดนใหล าตวของ
หมกเคลอนทพงไปในทศทางตรงขามของน าทพน
ออกมา
ระบบประสาท
ประกอบดวย
ปมประสาท (ganglia) มลกษณะเปนวงแหวน (nerve ring) ลอมรอบหลอดอาหาร สวนน ท าหนาท
เปนสมอง
เสนประสาทใหญ (nerve cord) 2 ค คอ visceral nerve cord ไปอวยวะภายใน
pedal nerve cord ไปยงเทา
Nerve ring
Ventral
nerve cord Pedal nerve cord
ระบบสบพนธ
- มอลลสสวนใหญเปนสตวแยกเพศ (Dioecious)
- หอยฝาเดยวบางกลมจะเปนกระเทยหรอมเพศรวม (Hermaphrodite)
- ปฏสนธเปนแบบ cross fertilization มทงแบบปฏสนธนอกตวและปฏสนธในตว
- เซลลสบพนธเขามาอยในชองตวและออกไปยงชองแมนเทลโดยอาศยทอไต (coelom duct) หรออาจจะ
มทอน าไข และทอน าสเปรมแยกตางหากจากทอไตออกมายงชองแมนเทลโดยไมตองอาศยทอไตกได
- มกออกลกเปนไข
ลกษณะพเศษ
- Class Gastropoda
เปนคลาสทใหญทสดในมอลลสกา สามารถด ารงชวตอยในแทบทกสภาพของระบบ
นเวศ และเปนกลมเดยวทขนมาด ารงชวตบนบกได
- Class Bivalvia
มหอยสกล Pinctada สามารถสรางเมดมกได ปจจบนไดมการน าเอาชนของเยอ
แมนเทลจากหอยมกชนเลกๆ ใสลงไปในชองวางระหวางเปลอกกบแมนเทลเปน
นวเคลยสใหหอยสรางมกซงใชเวลาเลยงประมาณ 1 ป จงยายไปใสในหอยมกขนาด
ใหญขนเพอใหหอยสรางมกมาหม ใชเวลาไมต ากวา 3 ปในการเลยงจนไดเมดมก
ขนาดใหญ
ลกษณะพเศษ
Class Cephalopoda
- เปนมอลาชนสง เพราะมระบบประสาทพฒนาดทสด
- สของผวตวจะเปลยนแปลงขณะทปลาหมกตกใจ ตนตว หรอขณะเกยวพาราสกอนจะสบพนธ หรอ
ขณะตอสปองกนตว กระบวนการเปลยนแปลงสของผวตวนควบคมโดยระบบประสาทและฮอรโมน
- ปลาหมกทอยในทลกสามารถเรองแสงได มเซลลทท าใหเกดการเรองแสง (photophore) กระจายอย
ทวตวและบรเวณตา นอกจากนการเรองแสงอาจจะเกดจากแบคทเรยตามผวตวกได
- มถงหมก (ink sac) เมดสกลมเมลานน (melanin) ทเปนสน าตาลเขมและสด า และเปนสารแอคา
ลอย (alkaloid) สามารถรบกวนการดมกลนของปลาได
ชวงค าถาม ?
1. ขอใดเกยวกบไฟลมมอลลสคาตอไปนกลาวถก
a) อยในกลมโพรโทสเมยและมตวออนแบบโทรโคฟอร
b) อยในกลมโพรโทสเมยและมตวออนมการลอกคราบ
c) มสมมาตรรศม
d) ไมมเนอเยอทแทจรง
e) อาศยเฉพาะบรเวณแหลงน าเทานน
2. ขอใดตอไปนกลาวหมกกลวยและหมกยกษไดถกตอง
a) เปลอกแขงของหมกทงสองชนดหายไปในระหวางววฒนาการ
b) ไมมสมมาตร
c) ใชหนวดในการหายใจและเคลอนท
d) บางสายพนธอาศยในน าจดได
e) มกระดองแขงเมอยงอยในระยะเอมบรโอ
3. ขอใดเกยวกบไฟลมมอลลสคาตอไปนกลาวถก
a) สามารถสรางชนแมนเทลไดเพยงชวคราว
b) ใชเนอเยอเฉพาะคลายถงลมในการแลกเปลยนแกส
c) ตองมเปลอกแขงหมรางกาย
d) ไมสามารถเปนพาหะน าพยาธได
e) บางชนดมถงน าพษ เชน หอยเตาปน
4. ขอใดเกยวกบไฟลมมอลลสคาตอไปนกลาวถก
a) มเนอเยอทแทจรง
b) บางชนดมปลองล าตวออนนม
c) มระบบอาหารแบบไมสมบรณ
d) ระบบเลอดเปนระบบปด
e) ตวออนลอกคราบได
5. สตวในขอใดอยในไฟลมมอลลสกาทงหมด
a) ทากเปลอย ทากบก หอยทาก
b) หมกกลวย หอบโขง แมงกะพรน
c) พยาธตวตด หมกกระดอง หมกยกษ
d) หมกกลวย ไฮดรา หมกหอม
e) ปลง หอยโขง หมกยกษ
6. ขอใดเกยวกบระบบหายใจไฟลมมอลลสคาตอไปนกลาวถก
a) บางชนดใชถงเกบลมหายใจ
b) ไมสามารถใชเหงอกหายใจได
c) ใชปอดในการหายใจ
d) มทงใชเหงอกและใชปอด
e) ไมมขอใดถก
7. ขอใดเกยวกบระบบทางเดนอาหารของไฟลมมอลลสคา
ตอไปนกลาวถก
a) มแตปากไมมทวาร
b) ไมมกระเพาะอาหารและปาก
c) ไมมล าไส
d) มทวารหนกต ามปาก
e) เปนทางเดนอาหารแบบสมบรณ
8. ขอใดเกยวกบระบบหมนเวยนเลอดของไฟลมมอลลสคา
ตอไปนกลาวถก
a) เปนระบบปด
b) ไมมเสนเลอด
c) เปนแบบระบบเปด
d) ถกทกขอ
e) ไมมขอใดถก
9. สตวชนดหนง มสมมาตรดานขาง ล าตวออนนมไมมปลอง
มแมนเทลสรางเปลอกแขงมาหอหม สามารถสนนษฐานไดวา
จดอยในไฟลมใด
a) ไฟลมแพลทเฮลมนทส
b) ไฟลมมอลลสกา
c) ไฟลมมชแอนเนนดา
d) ไฟลมนมาโทดา
e) ไมสามารถสรปได
10. .สตวในไฟลมมอลลสคากลมใดมการปรบตวมาอาศยบน
พนดน
a) หอยเชอร
b) หมกกระดอง
c) หอยทาก
d) ทากทะเล
e) หอยโขง