UNIVERZITET U TRAVNIKU Fakultet za menadment i poslovnu ekonomiju

SEMINARSKI RAD

Platni promet

Profesor: Doc.dr.Halil Kala Ass.Aida Zolota

Student: Mui Ifeta Br.indexa:436/09-IV

Travnik, April. 2012. godine

Sadraj Uvod Sadraj................................................................................................................................................2 Pojam platnog prometa.......................................................................................................................4 Platni promet ....................................................................................................................................5 2.1. Pojam i karakteristike..............................................................................................................5 2.2 Uesnici i nosioci platnog prometa.......................................................................................6 Nain obavljanja platnog prometa.................................................................................................7 Obavljanje platnih transakcija........................................................................................................8 2.5. Instrumenti platnog prometa..................................................................................................9 2.6. Sistemi meubankarskih komunikacija................................................................................10 Modernizacija platnog sistema u Bosni i Hercegovini....................................................................11 Zakljuak Literatura

Uvod2

Platni promet je u svom razvoju proao mnogo faza dok nije dostigao dananji oblik i nain koji obuhvata gotovinsko i bezgotovinsko plaanje. Istorijski gledano, to je veoma stara pojava ako uzmemo u obzir da je i trampa vid platnog prometa. To je vrijeme meusobnih plaanja u prvobitnoj zajednici, kada novac kao institucija nije postojao, a plaanje se vrilo razmjenom dobara. Zatim, plaanja su se vrila robnim novcem, metalom po teini, a kasnije metalnim novcem. Nakon tog perioda, plaanja su se vrila pomou banknota, odnosno obveznica koje su izdavale emisione banke, te ekova, mjenica, uputnica. Najvie efikasnosti u obavljanju plaanja postie se bezgotovinskim plaanjem, prenosom sa rauna na raun. Pouzdan i efikasan platni sistem jedna je od osnovnih pretpostavki efikasnog funkcionisanja cjelokupnog finansijskog sistema zemlje. Znaaj platnih sistema manifestuje se kroz njihovu izuzetno vanu ulogu u svakoj privredi oni su vitalna komponenta finansijske infrastrukture, neophodan kanal za uspjeno upravljanje privredom, posebno putem monetarne politike, a znaajni su i kao sredstva unapreivanja njene efikasnosti. Savremeno organizovan platni promet zasnovan je na korienju informaciono-komunikacione tehnologije, a obavlja se razmjenom elektronskih poruka kroz informacione sisteme uesnika. Korienjem ove tehnologije i oslanjanjem na SWIFT1 standarde hvata se korak sa najnaprednijim sistemima platnog prometa. To je dobra osnova za integraciju u jedinstvenu evro zonu platnih sistema SEPA (single euro payments area). Cilj rada je ukazati na vaznost platnog prometa za dobro funkcionisanje cjelokupnog finansijskog sistema u zemlji, te prestaviti neke od osnovnih koncepta vezanih za platni promet. Rad je struktuiran iz tri djela. U prvom djelu daje se definicija platnog prometa, te kako se platni promet organizuje i nastaje. U drugom djelu rada objanjava se neophodnost i vanost platnog prometa za dravu, daje se prikaz i objanjanja osnovnih alata platnog prometa, koji danas slue centralnim bankama razvijenih zemalja za praenje monetarnih kretanja i njihovih efekata. U zavrnom djelu dati su osnovni podaci i promjene vezani za modernizaciju platnog sistema u Bosni i Hercegovini.

____________SWIFT - Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunications, udruenje zamedunarodne medubankarske finansijske telekomunikacije. Elektronski prenos bankarskih finansijskih poruka koritenjem posebnih autentifikacijskih kodova1

3

Pojam platnog prometa Platni promet (engl. payment mechanism, payment system, njem. Zahlungsverkehr) podrazumijeva sva plaanja izmeu pravnih i fizikih lica izvrena sa svrhom podmirenja novanih dugova, odnosno naplate novanih potraivanja1. Klasifikacija platnog prometa se moe izvriti na osnovu tri kriterijuma: na osnovu naina plaanja (neposredni i posredni), na osnovu vrste plaanja (gotovinski i bezgotovinski), i na osnovu mjesta plaanja (unutranji i meunarodni platni promet). Platni promet nastaje u trenutku plaanja izmeu dva lica (fizika ili pravna) od kojih jedno vri plaanje, a drugo prima novac. Plaanje izmeu dva lica se izvrava u svrhu plaanja za robu, plaanja za uslugu, plaanja po finansijskom odnosu, plaanja po kreditnom odnosu i sl. Plaanje se uvijek obavlja na isti nain, bez obzira koja vrsta plaanja je u pitanju, i to isplatom novca od strane kupca i prijemom novca od strane prodavca. Organizovani platni promet ima cilj da olaka izvrenje plaanja. Pomou njegove organizacije platilac (kupac) se pretvara u nalogodavca, a primalac (prodavac) u korisnika. Nalogodavac i korisnik su dvije krajnje take izmeu kojih se organizuje platni promet. Platni promet je manje ili vie komplikovan u zavisnosti da li se ove dvije take nalaze u istoj zemlji. Posmatrano tako, platni promet se dijeli na unutranji (unutar jedne zemlje) i meunarodni platni promet (kada su nalogodavac i korisnik iz razliitih zemalja). Organizacija platnog prometa u jednoj zemlji, zahtijeva odreeni stepen privrednog i pravnog ureenja. Takoe, zavisi i od brzine i sposobnosti usvajanja savremenih tehnikih dostignua. Kada se ispune ovi, a i drugi uslovi, mogue je platni promet organizovati i usavriti kako bi se koristile sve njegove prednosti.

1

http://www.moj-bankar.hr/Kazalo/P/Platni-promet 4

Platni promet

2.1. Pojam i karakteristike Domai (unutranji) platni promet obuhvata sistem plaanja izmeu fizikih i pravnih lica istog dravnog podruja. Platni promet u Bosni i Hercegovini je zasnovan na principu currency bord-a, vezivanjem zavretka plaanja sa zavretkom meubankarskog poravnanja kod Centralne banke. Kljune osobine currency bord-a su: fiksni kurs, puno pokrie u konvertibilnoj valuti, KM je bila stabilna u odnosu na DEM i evro, inflacija je niska i stabilna. Nedostaci curency borda: ne obezbjeuje likvidnost bankarskog sektora, ne finansira budet i kurs ne koristi za usklaivanje ekonomskih poremeaja. Osnovna obiljeja naina obavljanja platnog prometa: minimum bankarskog kapitala; osiguranje depozita; rauni pravnih i fizikih lica otvaraju se u bankama; pravo uesnika u platnom prometu da imaju vie rauna kod vie nosilaca preko koji se vre plaanja; pravo uesnika u platnom prometu da biraju nosioce kod kojih e otvoriti svoje raune; pojava novih instrumenata platnog prometa; plaanje sa rauna do visine pokria uz mogunost prekoraenja; nova struktura rauna; novi rauni za uplatu javnih prihoda; izmirivanje obaveza dunika iz svih sredstava dunika i nov nain prinudne naplate. Pod plaanjem u platnom prometu podrazumijeva se obraun preko rauna, prenos sredstava s jednog rauna na drugi raun, naplata s rauna, uplata i isplata s rauna i drugi poslovi u skladu sa zakonskim propisima.

5

2.2 Uesnici i nosioci platnog prometa Uesnici u platnom prometu su2: pravna lica, o privredna drutva i javna preduzea, pote o komercijalne banke, Centralna banka (ovlaene organizacije)

fizika lica - preduzetnici i fizika lica, (rezidenti). U platnom prometu uesnici mogu biti i strana fizika i pravna lica (nerezidenti) u skladu sa zakonskim propisima. Svi uesnici platnog prometa duni su potovati odredbe akata koji reguliu ovu oblast. Uplata javnih prihoda vri se putem posebnog obrasca.

Banka se moe definisati kao ustanova koja se bavi kreditnim i novanim poslovima, odnosno prikupljanjem depozita i pribavljanjem sredstava, kreiranjem novca i odobravanjem kredita. Istovremeno, banke obavljaju i platni promet i to: vode raune ovlaenih organizacija, raune pravnih lica, raune radnji i fizikih lica, raune za naplatu i raspored javnih prihoda i raune za obraun platnog prometa, izvravaju i evidentiraju plaanje preko tih rauna; evidentiraju naplatu javnih prihoda i vre raspored tih prihoda korisnicima; obavljaju transakcije gotovinskog platnog prometa (uplate, isplate); obezbjeuju smjetaj i uvanje gotovog novca; obavljaju poslove u vezi sa zamjenom i povlaenjem oteenih i pohabanih novanica, te kovanog novca iz opticaja za raun Centralne banke i u skladu sa smjernicama koje utvruje Centralna banka; prate i iskazuju stanje novanih sredstava na svim raunima, te prate njihovu solventnost u skladu sa Zakonom o finansijskom poslovanju; vode evidencije i dostavljaju izvjetaje nadlenim institucijama u skladu sa propisima; primaju i naplauju ekove, organizuju izdavanje platnih kartica i plaanje platnim karticama; obavljaju i druge poslove utvrene zakonskim regulativama. Centralna banka je osnovna i jedina monetarna vlast na monetarnom i valutnom prostoru koji pokriva svojim poslovanjem. Centralna banka u platnom prometu se moe pojaviti kao korisnik platnog sistema, kao lan platnog sistema, u ulozi obezbjeivanja usluga plaanja i kao uvar javnih interesa. Centralna banka:2

http://www.moj-bankar.hr/Kazalo/P/Platni-promet 6

obraunava i usaglaava platni promet izmeu ovlaenih organizacija (poravnanje); obezbjeuju podatke za voenje kreditno-monetarne politike i praenje tekuih privrednih kretanja; vodi evidencije i dostavlja izvjetaje nadlenim institucijama u skladu sa propisima; obavlja i druge poslove utvrene zakonskim regulativama.

Nain obavljanja platnog prometa Uesnik u platnom prometu moe imati raune kod vie ovlaenih organizacija, banaka, - raun za poslovanje, raun za naplatu javnih prihoda, raun pravnog lica za obavljanje platnog prometa njegovog organizacionog dijela, a to znai da dio pravnog lica ne moe imati samostalan raun, ve podraun koji se ukljuuje u osnovni raun, nadreeni. Otvaranje rauna se vri u skladu sa zakonom i propisima koji reguliu tu oblast, sklapanjem ugovora o otvaranju i voenju rauna3. Potrebna dokumentacija za otvaranje rauna pravnog lica je: rjeenje o upisu u sudski registar, odnosno u registar nadlenog organa; izvod Zavoda za statistiku o razvrstavanju prema djelatnostima; kartone deponovanih potpisa lica ovlaenih za potpisivanje naloga radi raspolaganja sredstvima sa rauna; JIB (jedinstveni identifikacioni broj) ; PIB (poreski broj) i druge dokumente u skladu sa vaeim propisima, zavisno od naina osnivanja. Imalac rauna je obavezan obavjetavati ovlaenu organizaciju o svim statusnim i drugim bitnim promjenama u vezi poslovanja sa raunom (promjena firme, sjedita, adrese, djelatnosti, promjene lica ovlatenih za zastupanje i dr.).Ovlaena institucija, banka, ne moe otvoriti raun pravnom licu ukoliko postoji blokada rauna od strane nadlenog organa u bilo kojoj drugoj ovlaenoj instituciji. Radi jednostavnijeg praenja i kontrole rauna formiran je Centralni registar imalaca rauna kod Centralne banke BiH. Banke posebnim izvjetajima svakodnevno alju informacije u Centralni registar rauna o statusnim promjenama rauna (blokada, gaenje i sl.).

3

Vojin Bjelica, prof.dr Boidar Raievi, prof.dr Stanko Radmilovi, prof.dr Blagoje Babi, doc. dr Marko Radii ,Finansije, FINANCING Centar, Novi Sad, maj 1996. god.

7

Obavljanje platnih transakcija Platnu transakciju inicira nalogodavac izdavanjem naloga za plaanje inicijalnoj banci. Nalogodavac u nalogu za plaanje mora tano identifikovati primaoca i odredinu banku, imenom i brojem. Broj transakcionog rauna ima strukturu od esnaest numerikih znakova: prva tri oznaavaju broj banke prema katalogu koji se vodi kod Centralne banke; druga tri oznaavaju organizacioni do banke prema slobodnom izboru banke; trea grupa od osam brojeva sadri broj rauna klijenta dodijeljen po slobodnom izboru banke; etvrta grupa od dva broja sadri kontrolne brojeve utvrene prema algoritmu Centralne banke. Kao algoritam za odreivanje kontrolnih cifara koriste se Meunarodni standardi procedura IOS 7064, MOD 97104. Platna transakcija moe biti ili credit-transfer (transfer zaduenja) ili debit-transfer (transfer odobrenja) sredstava koji zapoinje nalogom za plaanje nalogodavca. Nalog za plaanje, banka primalac je obavezna da izvri ukoliko je nalog propisno popunjen i autorizovan, propisno identifikuje odredinu banku i primaoca i ima odgovarajue pokrie, odnosno sredstva na raunu. Nalog za plaanje moe biti gotovinski, to su uglavnom uplate fizikih lica, i bezgotovinski kada se plaanje vri raspolaganjem sredstava sa rauna bilo fizikih ili pravnih lica. Banke u poslednje vrijeme, radi to efikasnijeg obavljanja transakcija, otvaraju transakcione raune (tekui i iro rauni) fizikim licima kako bi bili direktni uesnici u platnom prometu. Nalozi za plaanje izvravaju se prema: datumu dospijea, redosljedu prijema, propisanom redosljedu. Banka primalac je obavezna izvravati instrukcije sadrane u nalogu onog bankarskog dana kada je nalog primljen ili na datum valute. Datum valute oznaava bankarski dan na koji nalog za plaanje treba izvriti. Transakcije unutar jedne banke (intra-transfer) izvravaju se u bankarskom danu, u momentu unosa naloga, sredstva su odmah raspoloiva korisniku. Transakcije izmeu banaka (inter-transfer) obavljaju se u toku bankarskog dana, to je vrijeme kada se transakcije u toku jednog dana mogu izvravati do konanog meubankarskog poravnanja u 16,00 asova. U toku bankarskog dana, meubankarske transakcije obavljaju se

4

Vojin Bjelica, prof.dr Boidar Raievi, prof.dr Stanko Radmilovi, prof.dr Blagoje Babi, doc. dr Marko Radii ,Finansije, FINANCING Centar, Novi Sad, maj 1996. god.

8

tako to se tri puta u toku dana (meubankarsko poravnanje) elektronski razmjenjuju nalozi (iro kliring), a preko Centralne banke (poslednje poravnanje iro kliringom, vri se u 14,30 asova). Nakon razmjene podataka, od Centralne banke, inicijalna banka dobije potvrdu izvrenja transakcija (meubankarsko poravnanje) i u tom momentu, za navedena sredstva se tereti raun nalogodavca, a odobrava raun korisnika u odredinoj banci (banka primaoca sredstava). Drugi nain obavljanja, razmjene platnih transakcija je putem RTGS sistema, ako je platna transakcija hitna ili preko odreenog limita iznosa koji se ne moe proslijediti iro kliringom. Platna transakcija koja je upuena putem RTGS sistema je odmah (nekoliko sekundi) proslijeena u odredinu banku. Za svaku platnu transakciju banka ima poruku sa jasno preciziranim poljima i brojem karaktera. Za obavljanje platnog prometa, za izvrenje zaprimljenih platnih naloga, banke, moraju imati dovoljno likvidnih sredstava na raunu rezerve kod CB. Sa rauna rezervi , a za potrebe obezbjeenja pokria plaanja, banke prenose sredstva na operativni raun nazvan raun CAS-a (central account system). Ovaj raun se iskljuivo koristi u svrhu automatskog zaduenja ili odobrenja banke od strane CB , a po osnovu ispostavljenih naloga prema drugim bankama i primljenih naloga od drugih banaka (odobrenje-zaduenje) Na kraju bankarskog dana u 16,00 asova, Centralna banka vri automatsko pranjenje salda ovog rauna prenosom svih raspoloivih sredstava na raun rezervi banke. Centralna banka na kraju bankarskog dana formira izvod sa svim promjenama za banku, uesnicu u platnom prometu. Banke po slobodnoj procjeni odreuju svoj bankarski dan radi intra-transfera, tako da neke banke imaju kraj bankarskog dana do kraja radnog vremena kako bi transakcije koje se obavljaju unutar banke bile evidentirane na taj dan. Na kraju bankarskog dana, banka formira izvod za korisnika rauna sa evidentiranim svim promjena koje su se desile u toku dana. Formiranje, izdavanje izvoda za korisnika je obaveza svake banke kod koje korisnik rauna ima otvoren raun. Izvod se izrauje u tampanoj formi, a u poslednje vrijeme se sve ee preuzima i elektronskim putem.

2.5. Instrumenti platnog prometa

9

Instrumenti plaanja (engl. payment instruments, njem. Zahlungsinstrumente) su propisani obrasci koji se koriste u platnom prometu5. To su nalozi za plaanje koji oznaavaju bezuslovnu instrukciju, datu nosiocu platnog prometa da isplati ili uplati odreenu sumu novca sa ili na oznaeni raun. Naloge za plaanje sa rauna ispostavljaju: uesnici u platnom prometu imaoci rauna; uesnici u platnom prometu povjerioci po osnovu: hartija od vrijednosti, drugih instrumenata obezbjeenja plaanja i ostalih propisanih ili ugovorenih ovlaenja; organi i organizacije na osnovu zakonskih ovlaenja; ovlaene organizacije na osnovu sudskih i drugih izvrnih isprava, zakonskih i ugovorenih ovlaenja za ispostavljanje svojih internih naloga radi izvrenja datih naloga, naplate naknade za usluge, ispravke greaka i sl. Naloge za plaanje potpisuju lica iji su potpisi deponovani kod ovlaene organizacije, odnosno druga ovlaena lica koja postupaju po odgovarajuim ovlatenjima. Razlikuju se po funkciji, obliku i sadraju i razvrstavanju na opte i posebne. Dijele se na gotovinske instrumente, kod kojih bar jedan od uesnika plaanja mora imati otvoren raun sredstava6: nalog za uplatu, i nalog za uplatu javnih prihoda nalog za isplatu, i bezgotovinske instrumente: nalog za prenos, naplatu, mjenica, akreditiv i garancija.

2.6. Sistemi meubankarskih komunikacija

56

arko Mioni, Radoje Boi, Boro Medi, Uputstvo za obavljanje platnog prometa,Banjaluka, Januar 2001. god.

http://www.moj-bankar.hr/Kazalo/P/Platni-promet 10

Meubankarska plaanja obavljaju se preko obraunskih rauna banaka koji se vode kod Centralne banke i to na dva naina7: kao bruto obraun obraun u realnom vremenu po bruto principu, RTGS (Real Time Gross Settelment) kao neto obraun kliring. Bruto obraun podrazumijeva prijem i izvravanje pojedinanih naloga za plaanje banaka u najkraem moguem vremenu od momenta njihovog prijema i to do visine pokria na obraunskom raunu (obavezni iznosi od 10.000,00 KM i vie, a posebnim traenjem nalogodavca mogu i manji iznosi). RTGS sistem prua garantovan transfer novca izmeu obraunskih rauna banaka kod Centralne banke, ali samo pod uslovom da na raunu banke ima dovoljno pokria za dotini novani transfer. Neto obraun podrazumeva prijem pojedinanih naloga za plaanje i grupe naloga za plaanje, radi obrauna multilateralnih neto iznosa za poravnanje koji se obavlja na obraunskim raunima banke. To znai da je kliring takva procedura poravnanja plaanja izmeu banaka, pri kojoj se potraivanja i obaveze svake pojedinane banke prebijaju (kompenzuju) u toku radnog dana, tako da se definitivna plaanja na kraju poslovnog dana vre samo u nekompenziranim neto iznosima. Neto obraunom mogu se izvravati samo nalozi za plaanje koji glase na iznos do 9.999,99 KM u procesu neto poravnanja u tri klirinka ciklusa svakog radnog dana. Klirinki promet zasniva se na svakodnevnom izmirivanju novanih obaveza, prebijanjem potraivanja i dugovanja banaka i drugih finansijskih organizacija posredstvom Centralne banke Bosne i Hercegovine.

Modernizacija platnog sistema u Bosni i Hercegovini

7

arko Mioni, Radoje Boi, Boro Medi, Uputstvo za obavljanje platnog prometa,Banjaluka, Januar 2001. god.

11

Prije nekoliko godina uklonjen je monopol u bezgotovinskom plaanju koji su po zakonu imali zavodi za platni promet. Bio je to prvi korak. Komercijalne banke moraju aplicirati njihovim ovlatenim entitetskim agencijama za bankarstvo da bi dobili dozvolu za obavljanje domaeg platnog prometa. Oko 28 banaka je ve dobilo djelimine licence. Ovo je drugi korak. Centralna banka e uspostaviti nove klirinke kue da vrila obradu plaanja koje iniciraju banke.Ovo je bio trei korak. Prema zakonima koji omoguavaju reformu bankarskog sektora u Bosni i Hercegovine, od januara 2001, sve banke u zemlji koje su dobile dozvole, moi e obavljati plaanja za njihova pravna i fizika lica bez zavoda za platni promet, a zavodi e biti zatvoreni. Od tog datuma, komercijalne banke e obavljati domaa bezgotovinska placanja, a CBBH upravljati sistemom za irokliring za ova plaanja. To e biti konani korak u transformaciji platnih sistema u BiH. U novom platnom sistemu, klijenti banaka mogu dati instrukcije bankama u kojima imaju svoje raune da izdaju naloge za plaanja kako bi isplatili svoje obaveze. Papirni nalozi za plaanje koje napiu klijenti, su pretvoreni u elektronske fajlove za razmjenu putem on-line konekcije sa drugim bankama u zemlji, preko klirinke kue koje CBBH koristi. Klirinke kue su vec dugo poznate kao najefikasniji nacin za razmjenu plaanja izmedu banaka u trino orjenitisanim ekonomijama. Izmjene u zakonu u BiH sline su onima koje su imale Hrvatska i Slovenija, i omoguava u potpunosti konkurentni bankarski sistem, kakav ve postoji u Evropi. Komercijalne banke se sada spremaju za novu situaciju, tako to se prijavljuju za dozvole za obavljanje unutarnjeg platnog prometa i nabavljanje opreme i obuku osoblja za novi nacin rada. Ovo iskustvo pomoi e da tranzicija u BiH proe jednostavnije. CBBH, u saradnji sa Platnim Vijeem BiH, odgovorna je za odreivanje pravca modernizacije platnog sistema. U narednim mjesecima bie vie saoptenja za javnost kako bi se javnost informisala o novim uslugama.8

Zakljuak

8

http://www.cbbh.ba/print.php?id=378 12

U proteklih deset godina dolo je do bitnijih promena u platnim sistemima zemalja u tranziciji. Reforma platnog prometa u Bosni i Hercegovini na principu Currency Board-a (obiljeja minimum kapitala, strane banke, osiguranje depozita) je donijela poboljanje u stabilnost domae valute prema veznoj valuti, ulaganje stranog kapitala i stabilniju makroekonomsku situaciju u domenu reforme regulatornog, poreskog i pravnog sistema. Prednosti prelaska na trini platni promet su funkcionisanje efikasnog, pouzdanog i jeftinijeg platnog prometa, izgradnja savremenog, trinog bezgotovinskog platnog prometa, izbjegavanje pranja novca, utaje poreza i novanih malverzacija. Unutranji platni promet u BiH poetkom 2001 god. doivio je transformaciju, Sluba za platni promet, nasljednik nekadanje Slube drutvenog knjigovodstva, prestala je da postoji, a svi poslovi unutranjeg platnog prometa preli su na poslovne banke, po uzoru na zapadne trine ekonomije. Banke kontinurano rade na stvaranju uslova za efikasnije i konfornije plaanje klijenata uvoenjem eketronskih sistema plaanja: platne kartice i eketronskog/internet plaanja. Uee elektornskog plaanja u ukupnom platnom prometu je jo uvijek nezadovoljavajui ali se znaajno poveava kako broj korisnika tako i broj transakcija i finasijskog obima prometa. Integracija platnog sistema u jedinstvenu evro zonu platnih sistema (SEPA) je, trenutno, najvei zajedniki projekat evropske bankarske industrije, sa jedne strane i Evrosistema (institucije EU), sa druge strane. Neki strunjaci smatraju da je SEPA sloeniji projekat od implementacije evra. Ipak, najvea prepreka su trokovi projekta formiranja ovog super-sistema. Analizirajui unapreenja platnog prometa, moemo zakljuiti da je BiH sa transformacijama i unapreenjima koja je napravila na tom polju, postala ravnopravan partner razvijenih zemalja.

Literatura

13

Bjelica, V.,Raievi,B., Radmilovi, S., Babi,B., Radii ,M.,Finansije, FINANCING Centar, Novi Sad, maj 1996. god. Mioni, ., Boi,R., Medi,R., Uputstvo za obavljanje platnog prometa,Banjaluka, Januar 2001. god. http://www.moj-bankar.hr/Kazalo/P/Platni-promet http://www.cbbh.ba/print.php?id=378

PRILOG

14

Z A K O N O PLATNIM TRANSAKCIJAMAI - OPCE ODREDBE Clan 1. Predmet zakona Ovim zakonom uredjuje se obavljanje platnih transakcija u konvertibilnim markama i odredjuje nacin postupanja ucesnika u platnim transakcijama na podrucju Federacije Bosne i Herecegovine (u daljem tekstu: Federacija). Clan 2. Definicije u ovom zakonu: 1) "Racun" predstavlja bilo koji racun otvoren na osnovu sporazuma, odnosno ugovora izmedju klijenta i banke, bilo da je rijec o tekucem, ziro ili bilo kom drugom racunu, te obuhvata i racun otvoren u ad hoc odnosu u svrhu izvrsenja pojedinacne platne transakcije; 2) "Odgovarajuce pokrice" oznacava dovoljan iznos raspolozivih sredstava za izvrsenje naloga za placanje iz kojih se izvrsavaju nalozi za placanje. Sredstva evidentirana kao privremeni ulaz na racun nalogodavca ne cine sastavni dio potrebnog pokrica; 3) "Sporazum" znaci ugovoreni ili na drugi nacin dogovoreni odnos izmedju banke i klijenta kojim se uredjuje poslovanje racunom (otvaranje, trajanje,izmjene i sl.) i koristenje naloga za placanje. 4) "Banka" u smislu ovog zakona predstavlja: (a) pravno lice koje obavlja poslove primanja novcanih depozita i davanja kredita kao i drugih poslova u skladu sa zakonom, bilo na osnovu bankovne licence koju je izdala nadlezna institucija, ili ukoliko je banka osnovana zakonom kao banka, (b) pravno lice osim banke iz tacke (a) ovlastenu zakonom da prima depozite i daje kredite ili ucestvuje u platnim transakcijama, ili (c) Centralna banka. Filijala ili drugi organizacioni dio banke je odvojena banka u svrhu racunanja vremena u okviru kojeg, ili odredjivanja mjesta na kojem ili sa kojeg treba poduzeti radnju ili dostaviti obavijest ili nalog; 5) "Bankovni dan" oznacava dio dana tokom kojeg je banka otvorena za prijem, obradu i prenos naloga za placanje i ostalih obavijesti u vezi sa platnim transakcija; 6) "Centralna banka" je definisana odredbama Zakona o Centralnoj banci Bosne i Hercegovine; 7) "Kliring" znaci razmjena i obrada medjubankarskih naloga za placanje u svrhu obracuna bilateralnih ili mutilateralnih neto iznosa koje svaka banka duguje ili koji se svakoj pojedinacnoj banci duguje za poravnanje naloga za placanje ukljucenih u svaki klirinski krug; 8) "Konvertibilna marka" oznacava domacu valutu Bosne i Hercegovine koju je izdala Centralna banka; 9) "Klijent" oznacava pojedinca, bilo koje pravno ili fizicko lice, ukljucujuci banku koje posjeduje racun kod banke; 10)"Odredisna banka" oznacava banku identifikovanu u nalogu za placanje kojim se vrsi placanje povjeriocu putem credit-transfera, ili u kojoj je otvoren racun duznika u debittransferu. To je ona banka koja prima posljednji nalog za placanje u platnoj transakciji. U credit-transferu, odredisna banka je banka povjerioca. U debit-transferu odredisna banka je banka duznika; 11)"Elektronski" oznacava nacin prijenosa, bilo da je rijec o telekomunikacionom prijenosu (on-line) ili neposrednoj predaji traka, disketa ili slicnih sredstava (off-line); 12)"Izvrsenje" oznacava provodjenje instrukcija koje su sadrzane u nalogu za placanje. 13)"Banka posrednik" oznacava banku primaoca koja nije ni inicijalna niti odredisna banka;15

14)"Sredstva" obuhvataju gotovinu i depozite koji se drze na bankovnom racunu; 15)"Pravno lice" obuhvata preduzeca (privredna drustva, drustva kapitala i javna preduzeca), udruzenja i javne institucije; 16)"Inicijalna banka" oznacava banku koja prima prvi nalog za placanje kojim se inicira platna transakcija. U credit-transferu inicijalna banka je banka duznika. U debit-transferu, inicijalna banka je banka povjerioca; 17)"Nalogodavac" oznacava posiljaoca provg naloga za placanje koji inicira platnu transakciju. U credit-transferu, malogodavac je duznik. U debit-transferu nalogodavac je povjerilac; 18)"Racun u banci za koji se izdaje knjizica" predstavlja racun kojim banka informise klijenta o uplati na racun i isplati sa racuna, evidentirajuci ih u knjizicu koju je banka prethodno izdala klijentu i koju joj klijent prezentira prilikom svake promjene na racunu. 19)"Povjerilac" oznacava stranu koja prima uplatu u platnoj transakciji; 20)"Nalog za placanje" oznacava bezuvjetnu instrukciju datu banci da isplati ili uplati odredjenu sumu novca sa oznacenog racuna; 21)"Platna transakcija" oznacava prijenos sredstava sa racuna duznika povjeriocu ili na njegov racun. Transfer izmedju dva racuna istog ili razlicitih klijenata fiziekih ili pravnih lica, je platna transakcija; 22)"Duznik" oznacava stranu koja ima obavezu da plati u platnoj transakciji; 23)"Primalac" oznacava ucesnika cija banka treba da primi posljednji nalog za placanje u platnoj transakciji. U credit-transferu, primalac je povjerilac. U debit-transferu, primalac je duznik; 24)"Banka primalac" oznacava banku na koju je naslovljen nalog za placanje posiljaoca; 25)"Racun rezervi" oznacava racun rezervi koji, po Zakonu o Centralnoj banci Bosne i Hercegovine, banka mora otvoriti i voditi u knjigama Centralnog ureda i glavnih jedinica Centralne banke; 26)"Posiljalac" oznacava pojedinca, fizicko ili pravno lice koje daje nalog za placanje banci primaocu; 27)"Procesor - treca strana" oznacava banku ili drugo pravno lice ovlasteno da obavlja platni promet ili ovlasteno da obavlja kliring i/ili poravnanje racunarskim ili elektronskim putem; 28)"Datum valute" oznacava bankovni dan na koji nalog za placanje treba izvrsiti po instrukciji nalogodavca; 29)"Restitucija" oznacava radnju kojom se uspostavlja prethodno stanje na nacin da se ostecenoj strani nadoknadi steta. Naknada stete moze ukljucivati dvije komponente: stvarnu stetu i izgubljenu dobit. Restitucija moze biti naturalna ili novcana. Ovim zakonom je predvidjena samo novcana restitucija; 30)"Medjubankarsko poravnanje" u smislu ovog zakona podrazumijeva namirenje iznosa zaduzenja naloga za placanje, odnosno ispunjenje obaveze banke nastale po osnovu platnog naloga druge banke ili po osnovu kliringa. Clan 3. Racuni u konvertibilnim markama Fizicka i pravna lica mogu otvoriti racune u konvertiblnim markama i vrsiti platne transakcije putem ovih racuna prema dogovorenim uvjetima. Fizicka i pravna lica mogu posjedovati vise od jednog racuna u jednoj ili vise banaka. II - PLATNE TRANSAKCIJE Clan 4. Credit-transfer i debit-transfer 1) Platna transakcija moze biti ili credit-transfer ili debit-trasfer sredstava koji zapocinje16

nalogom za placanje nalogodavca, a kojim se inicijalnoj banci daje instrukcija da izvrsi platnu transakciju. 2) Credit-transfer je platna transakcija koju inicira duznik izdavanjem naloga za placanje svojoj banci te davanjem instrukcije za prijenos sredstava sa racuna duznika povjeriocu, odnosno na njegov racun. 3) Debit-transfer je platna transakcija koju inicira povjerilac dajuci instrukciju banci povjerioca da na osnovu duznikovog ovlastenja izvrsi naplatu sa racuna duznika. Clan 5. Unutarbankarski transfer (intra) i medjubankarski transfer (inter) 1) Unutarbankarski transfer je transfer izmedju duznika i povjerioca kada su njihovi racuni u istoj banci. Medjubankarski transfer je transfer izmedju duznika i povjerioca kada su njihovi racuni otvoreni u razlicitim bankama. 2) Platna transakcija se vrsi tako sto banka duznika tereti njegov racun, a banka povjerioca ili evidentira ulaz na racun povjerioca, ili mu na drugi nacin stavlja sredstva na raspolaganje, u skladu sa instrukcijama nalogodavca. U medjubankarskom transferu, za svaki medjubankarski nalog za placanje, banka posiljalac vrsi poravnanje s bankom primaocem na nacin utvrdjen clanom 13. ovog zakona. Clan 6. Ucesnici u platnim transakcijama 1) Ucesnici unutarbankarskog transfera su nalogodavac, banka u ulozi i inicijalne i odredisne banke, te primalac. Ucesnici medjubankarskog transfera su nalogodavac, inicijalna banka odredisna banka i primalac, a moze biti ukljucena jedna ili vise banaka posrednika. 2) U credit-transferu nalogodavac je duznik, inicijalna banka je banka duznika, odredisna banka je banka povjerioca, a primalac je povjerilac. 3) U debit-transferu nalogodavac je povjerilc, inicijalna banka je banka povjerioca, odredisna banka je banka duznika, a primalac je duznik. 4) U medjubankarskom transferu banka moze osim za klijenta obavljati radnje u svoje ime i za svoj racun. 5) Barem jedna banka posrednik je potrebna u platnim transakcijama kad god inicijalna banka ne izvrsi poravnanje diraktno s odredisnom bankom. 6) U platnim transakcijama banka moze vrsiti radnje za klijenta ili korespondentsku banku lociranu izvan Bosne i Hercegovine, u skladu sa vazecim propisima. 7) Platna transakcija se moze vrsiti sa ili na racun kod Centralne banke i u tom slucaju ovaj zakon tretira Centralnu banku kao svaku drugu banku. Clan 7. Ovlastenja primaoca u debit-transferu 1) Primalac u debit-transferu moze povuci svoje ovlastenje dato nalogodavcu tako sto ce izvjestiti odredisnu banku o povlacenju ovlastenja u pismenoj formi ili elektronskim putem, prije zavrsetka platne transakcije. 2) U debit-transferu obavijest koju primi odredisna banka o smrti primaoca ili presudu o gubitku pravne sposobnosti ima isto djejstvo kao i obavijest primaoca o povlacenju ovlastenja iz stava jedan ovog clana. 3) Klijent ciji je racun zaduzen za iznos naloga za placanje izvrsenih u debit-transferu, a koji u pisanoj formi u roku od sedam dana od dana saznanja o zaduzenju racuna ospori ovlastenje nalogodavca i protivi se zaduzenju racuna, ima pravo na povrat iznosa za koji je racun zaduzen, osim ako odredisna banka nema dokaz o ovlastenju koje je klijent dao nalogodavcu. III - NALOZI ZA PLACANJE17

Clan 8. Primjena zakona O pitanijima koja nisu regulisana ovim zakonom nalog za placanje se izvrsava po zakonu Federacije ili Republike Srpske ovisno od toga gdje se nalaze oragnizacioni dijelovi banke primaoca kojoj je dat nalog za placanje. Clan 9. Forma 1) Nalog za placanje moze biti izdat u pisanoj formi ili elektronski. 2) Nalogodavac u nalogu za placanje mora tacno identifikovati primaoca i odredisnu banku. Kada je na nalogu za placanje bilo koji ucesnik u platnoj transakciji identifikovan imenom i brojem, banka primalac nije duzna utvrditi usuglasenost imena i broja, i moze izvrsiti placanje ili na osnovu imena ili na osnovu broja. Clan 10. Platna transakcija i nalozi za placanje Platnu transakciju inicira nalogodavac izdavanjem naloga za placanje inicijalnoj banci. Kod unutarnjih bankovnih transfera postoji samo jedan nalog za placanje. Kod medjubankarskih transfera postoje najmanje dva naloga za placanje, u kojem svaka banka primalac koja nije odredisna banka izvrsava nalog za placanje svog posiljaoca time sto izdaje odgovarajuci nalog za placanje banci primatelju, a posljednji nalog za placanje salje se odredisnoj banci. U medjubankarskom transferu svaki nalog za placanje nalaze banci primaocu da izvrsi platnu transakciju po uputama iz naloga za placanje nalogodavca. Clan 11. Obaveze banke primaoca 1) Kod credit-transfera banka primalac je obavezna da izvrsi nalog za placanje posiljaoca samo kada postoji odgovarajuce pokrice na racunu posiljaoca. 2) Kod debit-transfera inicijalna banka ce izvrsiti nalog za placanje nalogodavca samo kad su joj dati: dokazi o ovlastenju kojeg je dao primalac i dokaz o osiguranju sredstava. Ako nije drugacije dogovoreno, inicijalna banka nije obavezna da nalogodavcu osigura sredstva cak ni u vidu privremenog credita prije zavrsetka debit-transfera. Ukoliko u debit-transferu inicijalna banka odobri credit na racun nalogodavca prije zavrsetka debit-transfera, credit se smatra privremenim, i racun nalogodavca se moze zaduziti za iznos credita ako se debit-transfer ne zavrsi na nacin predvidjen clanom 22. ovog zakona. 3) Banka primalac je obavezna da izvsi samo naloge za placanje koji su (a) propisno popunjeni i autorizovani ili autenticni, (b) propisno identifikuju odredisnu banku i (c) identifikuju primaoca sa izvjesnim stepenom sigurnosti. 4) Ako banka primalac odbije da izvrsi nalog za placanje posiljaoca, o odbijanju mora odmah obavijestiti posiljaoca. 5) Banka primalac je obavezna izvrsavati instrukcije sadrzane u nalogu ili bankarskog dana kada je nalog primljen ili na dan valute, ako on postoji, zavisno od toga koji je od ta dva dana kasniji. Banka primalac moze odrediti vrijeme presjeka, ali ne ranije od 12.00 sati tekuceg dana nakon cega se smatra da je svaki prispjeli nalog primljen sljedeceg dana. 6) Inicijalna banka u credit-transferu i odredisna banka u debit-transferu koja je primila tokom jednog bankovnog dana vise od jednog naloga za placanje ili drugu zakonsku instrukciju za podizanje sredstava sa racuna moze ih obraditi bilo kojim redoslijedom, ako zakonom nije drugacije propisano. Clan 12. Ponistenje i povlacenje naloga za placanje 1) Nalog za placanje se smatra ponistenim kad posiljalac licno ili putem svog zastupnika18

posalje propisno autorizovan ili ovjeren nalog o ponistavanju, a banka primalac ga primi na vrijeme i na nacin koji joj omogucava da se tom ponistenju pristupi, prije izvsavanja prvobitnih instrukcija posiljaoca sadrzanih u nalogu za placanje. 2) Nakon izvrsenja naloga za placanje posiljaoca, a na njegov zahtjev, banka primalac koja izvrsava nalog, bez obzira na izvrsenje moze narednoj banci primaocu sama izdati nalog o ponistenju, na nacin utvrdjen u stavu 1, ovog clana. Nalog o ponistenju izdat odredisnoj banci od njenog posiljaoca u platnoj transakciji ima efekta samo kada stigne do odredisne banke prije nego je platna transakcija zavrsena. 3) Nalog o ponistenju mora tacno identifikovati nalog za placanje koji se zeli ponistiti i daje se banci primaocu u pisanoj ili elektronskoj formi. 4) Nalog za placanje koji banka primalac nije izvrsila povlaci se u sljedecim slucajevima: (a) istekom petog bankovnog dana od dana prijema kod banke primatelja ili dana valute, zavisno od toga koji je od dva dana kasniji, (b) kada banka primalac sazna o smrti ili oduzimanju zakonskih ovlasti posiljaoca ili (c) kada je banka primalac zatvorena od nadleznih vlasti. 5) Nijedan nalog za ponistenje ili povlacenje naloga za placanje nema djejstva nakon zavrsetka platne transakcije. Clan 13. Medjubankarsko poravnanje (1) Poravnanje medjubankarskih naloga za placanje vrsi se: (a) Na racunima rezervi banaka kod Centralne banke, sto je regulisano Zakonom o Centralnoj banci Bosne i Hercegovine ("Sluzbene novine Federacije BiH", broj 16/97). (b) Odobravanjem ili zaduzivnjem racuna osim racuna rezervi, kojeg banka ima kod druge ili vise banaka. Ova odobrenja ili zaduzenja mogu biti pojedinacno za svaki nalog za placanje ili za grupu naloga, u kom slucaju se poravnanje vrsi na kraju klirinskog kruga. (c) Na bilo koji drugi nacin na koji se obaveza moze izvrsiti. (2) Poravnanje iz stava (1) ovog clana smatra se izvrsenim: (a) Poravnanje iz stava (1) (a) izvrseno je kada je zavrseno poravnanje u skladu sa propisima Centralne banke o poslovanju racunima rezervi. (b) Poravnanje iz stava (1) (b) koje se vrsi zaduzenjem racuna smatra se izvrsenim kada je zaduzenje evidentirano na racunu. (c) Poravnanje iz stava (1) (b) koje se vrsi odobrenjem racuna smatra se izvrsenim kada je odobrenje evidentirano na racunu. (d) Poravnanje iz stava (1) (c) vrsi se kao sto je to utvrdjeno odredbama zakona koje odredjuju kada je obaveza ispunjena. (3) Izuzetno od stava (2) ovog clana, poravnanje iz stava (1) (b) za bilateralne ili multilateralne neto iznose naloga za placanje, a prema sporazumu ili pravilima koja regulisu medjubankarski kliring i poravnanje, osim za Centralnu banku, izvrseno je onda kada je poravnanje zavrseno u skladu sa sporazumom ili pravilima. IV - AGENT, PROCESOR TRECA STRANA Clan 14. Funkcija Za obavljanje bilo koje radnje u okviru izvrsavanja platnih transakcija, banka moze angazovati agenta, procesora trecu stranu. U skladu sa ovlastenjem banke, procesor treca strana moze djelovati u ime te banke kao: (a) posrednik u komunikaciji; (b) medjubankarski klirinski posrednik, putem kojeg se dalje moze prenositi informacija Centralnoj banci; (c) agent banke za racun klijenta; i/ili (d) mjesto na koje se salju i primaju nalozi za placanje koje banka salje ili prima, i u kojem klijenti mogu imati neposredan pristup za slanje i primanje naloga za placanje.19

Clan 15. Obaveze 1) Agent, procesor treca strana mora biti ovlasten da obavlja platni promet, i prilikom usluga kliringa i/ili usluga placanja, mora postupati u skladu sa Zakonom o Centralnoj banci Bosne i Hercegovinei drugim propisima. 2) Banka ili bilo koja druga organizacija ovlastena za obavljanje platnog prometa moze biti procesor treca strana u ime druge banke. Clan 16. Odgovornost banke za procesora trecu stranu Osim sto je odgovorna za svoje odnose sa procesorom trecom stranom, banka je u potpunosti odgovorna za svako djelovanje ili svaki propust procesora trece strane. Clan 17. Slanje i primanje naloga za placanje od procesora trece strane 1) Procesor treca strana ce odbiti nalog za placanje kojeg je poslao direktno klijent osim u slucajevima: (a) da je to klijent uradio u skladu sa ovlastenjem banke; ili (b) u credit-transferu kada procesor treca strana djeluje kao agent banke za klijentov racun, a klijentov racun ima odgovarajuce pokrice, ili (c) je procesor treca strana dobio ovlastenje banke. Nalog za placanje klijenta koji je procesor treca strana prihvatila smatra se instrukcijom nalogodavca inicijalnoj banci, koja se izvrsava odgovarajucim nalogom za placanje inicijalne banke poslan procesoru trecoj strani radi prosljedjivanja odredisnoj banci. (2) U slucajevima kad je banka ovlastila procesora trecu stranu da prima naloge za placanje poslane banci, nalog za placanje koji je primio procesor treca strana smatra se kao da je primljen od banke koja djeluje kao odredisna banka. V - IZVRSENJE CREDIT-TRANSFERA I RAZDUZENJE Clan 18. Izvrsenje credit-transfera Credit-transfer se smatra izvrsenim kada se sredstva odobre odredisnoj banci i kada se platnom transakcijom zaduzi racun nalogodavca za iznos naloga za placanje. U medjubankarskom credit-transferu sredstva za odredisnu banku su odobrena kada je medjubankovno poravnanje zavrseno, u sto je ukljuceno i slanje naloga za placanje banke posiljaoca. Clan 19. Isplata primaocu 1) Nakon okoncanja credit-transvera, odredisna banka se zaduzuje da primaocu odmah isplati iznos naloga za placanje koje je primila. 2) Isplata primaocu vrsi se odobravanjem racuna, a najkasnije sljedeceg bankovnog dana nakon zavrsetka credittransfera. U slucaju kad takav racun nije otvoren, ili gdje je takva instrukcija data, odredisna banka treba odmah obavijestiti primaoca o tome da su sredstva u odredisnoj banci raspoloziva i isplatiti primaoca kao sto je nalozeno. Clan 20. Posebna pravila 1) Kada primalac nema otvoren racun u odredisnoj banci, ili kada je takav racun zatvoren ili blokiran za buduce prilive, credit-trasfer je izvrsen nakon isplate odredisne banke primaocu 2) Kada primalac ili racun primaoca u nalogu za placanje, koji je primila odredisna banka nisu identifikovani sa odogovarajucim stepenom sigurnosti, odredisna banka ce odbiti nalog za placanje i obavijestiti njenog posiljaoca o tom odbijanju, ako nije uvjerena da izvrsava namjeru nalogodavca20

3) Kada je odredisna banka isplatila primaoca ili primila obavezu da isplati primaoca prije nego sto su sredstva uplacena na racun odredisne banke, isplata primaocu ili preuzimanje obaveze da se isplati primaocu je konacno i nopozivo. U ovom slucaju, credit-transfer se smatra zavrsenim, s tim da svaka banka primalac moze imati potrazivanja od svog posiljaoca. Preuzetu obavezu da isplati primaoca odredisna banka moze dati direktno primaocu ili u okviru medjubankarskog sporazuma. Clan 21. Razduzivanje duga placenog credit-transferom Kada se credit-transfer vrsi u cilju otplate duga nalogodavca primaocu u visini duga, dug se smatra otplacenim nakon zavrsetka platne transakcije. VI - IZVRSENJE DEBIT-TRANSFERA I RAZDUZIVANJE Clan 22. Zavrsetak debit-transfera 1) Debit-transfer se smatra izvrsenim kada odredisna banka zaduzi racun primaoca u skladu sa primljenom instrukcijom iz naloga za placanje, a koji nije stornirala niti odbila do kraja bankovnog dana ili u kracem roku utvrdjenom klirinskim pravilima, operativnim procedurama, praksom ili propisima. Kada se nalogom za placanje nalozi banci da zaduzi racun koji se moze identifikovati, a koji je otvoren kod te banke, debit-transfer je zavrsen po zavrsetku narednog bankovnog dana nakon prijema naloga za placanje. Cak i prije nego je racun primatelja zaduzen, ukoliko nalog za placanje nije pravilno odbijen do tog vremena 2) Do isteka roka iz stava (1) ovog clana, odredisna banka moze odbiti nalog za placanje kada ima ovlastenje svog posiljaoca na poravnanje za bilo koji iznos placen tom posiljaocu, pravovremeno i adekvatno informisuci o odbijanju posiljaoca i inicijalnu banku, ako su to dvije odvojene banke. 3) Svaka banka posiljalac, osim inicijalne banke koja je obavijestena o odbijanju platne transakcije, ima obavezu da obavijesti svog posiljaoca i odgovarajuce pravo da dobije poravnanje od tog posiljaoca. Svaka banka posiljalac u platnoj trasnakciji, osim inicijalne banke, obavezna je da obavijesti vlastitog posiljaoca o odbijanju ali ne kasnije od narednog bankovnog dana od dana kada je primila obavijest o odbijanju. 4) Nakon sto je dobila obavijest o odbijanju, inicijalna banka mora odmah, ali ne kasnije od sljedeceg bankovnog dana, obavijestiti nalogodavca o odbijanju i moze povuci bilo koji privremeni credit prethodno dat nalogodavcu na njegov/njen racun ili naplatiti od nalogodavca bilo koje placanje koje mu je izvrseno po nalogu za placanje. 5) Kada odredisna banka odbije nalog za placanje, i pored toga sto posjeduje: (a) saznanje odredisne banke o ovlastenjima primaoca u debit-transferu, (b) adekvatnu identifikaciju u nalogu za placanje primljenom od odredisne banke u kojoj se drzi postojeci racun primaoca i (c) mogucnost adekvatnog pokrica na racunu, odredisna banka moze biti odgovorna primaocu za pogresno odbijanje naloga za placanje. Clan 23. Placanje nalogodavcu Po okoncanju debit-transfera, odredisna banka i svaka banka primalac koja prima placanje od prethodne banke primaoca, njrnog posiljaoca, postaje odgovorna svom posiljaocu u iznosu naloga za placanje. Svako takvo placanje mora se izvrsiti najkasnije narednog bankovnog dana nakon sto je nastala obaveza. Po prijemu uplate, a prema clanu 7. stav 3.) ovog zakona, inicijalna banka se zaduzuje prema nalogodavcu u iznosu naloga za placanje nalogodavca, a bilo koji privremeni credit dat nalogodavcu postaje konacan. Dok se konacno ne odobri racun, inicijalna banka nije duzna da nalogodavcu oslobodi sredstva. Osim21

ako nije drugacije dogovoreno, bilo koji prijenos sredstava prije zavrsetka debit-transfera smatra se privremenim. Clan 24. Razduzivanje duga placenog debit-transferom Kada se izvrsi ovlasteni debit-transfer u visini duga koji primalac duguje nalogodavcu, nakon okoncanja platne transakcije nastupa potpuno razduzivanje tog duga, a inicijalna banka postaje duznik nalogodavcu u visini naloga za placanje nalogodavca. VII - ODGOVORNOST, STETE I RESTITUCIJA Clan 25. Odogovornost za ovlastene ili verifikovane naloge za placanja ili otkazivanje naloga 1) Posiljalac je odgovoran za nalog za placanje ili otkazivanje naloga koji je izdao licno ili je izdat po njegovom ovlastenju ili za nalog koji je verifikovala banka primalac koristeci sigurnosni postupak koji je prihvacen u poslovanju (stav 2. ovog clana) o kojoj su se dogovorili banka i navedena osoba. Ako je izdavanje naloga za placanje ili njegovo otkazivanje ucinila neovlastena osoba, posiljalac je u obavezi da to dokaze. 2) Sigurnosni postupak moze ukljucivati upotrebu algoritama ili drugih kodova, identificirajucih rijeci ili brojeva, kriptozastite, telefonskih provjera i sl. Usporedjivanje potpisa na nalogu za placanje ili komunikacija sa ovlastenim potpisnicima klijenta nije samo po sebi sigurnosni postupak. Clan 26. Obaveza posiljaoca 1) Banka primalac nije odgovorna posiljaocu kad je credit-transfer tacno i blagovremeno zavrsen, i u tom slucaju posiljalac je obavezan da nadoknadi banci primaocu bilo kakav gubitak koji je banka primalac eventualno pretrpjela prilikom pravilnog izvrsavanja instrukcija posiljaoca iz naloga za placanje, ukljucujuci, ali ne ogranicavajuci se na iznos naloga za placanje, opravdane troskove poslovanja, proviziju i kamatu. 2) U debit-transferu svaki posiljalac garantuje svojoj banci - primaocu da njegov nalog za placanje ima legitimitet i da je dat u skladu sa ovlastenjem nalogodavca i primaoca, te da je svaki vjerodostojan i punovazan. Clan 27. Oslobadjanje od obaveze ili povrat novca nalogodavcu u credit-transferu 1) Kada credit-transfer nije zavrsen nalogdavac nema nikakvu obavezu prema inicijalnoj banci i ima pravo da mu se racun ponovo odobri za bilo koji iznos za koji je racun zaduzen radi pokrica svog naloga za placanje. Osim toga, nalogodavac ima pravo na naknadu od inicijalne banke svih troskova i provizije, kao i kamate, na bilo koji iznos koji mu je vracen. 2) Inicijalna banka, koja je izvrsila instrukciju nalogodavca, ima ista prava na nadoknadu iznosa po platnim nalozima kao i nalogodavac od svake banke primaoca i od odredisne banke koja nije izvrsila platnu transakciju. 3) Prava propisana ovim clanom su neovisna od postojanja ili nepostojanja krivnji bilo kojeg ucesnika u platnim transakcijama. Clan 28. Odgovornost za gubitke 1) U slucaju kada je primalac pri izvrsenju instrukcija iz naloga za placanje postupala s krajnjom nepaznjom, odgovorna je za svu stetu koja je zbog toga nastala. 2) U slucaju postupanja neke druge banke, osim inicijalne, s krajnjom nepaznjom, nalogodavac ima pravo na naknadu stete bilo od inicijalne ili banke koje je postupila s krajnjom nepaznjom. U odnosu dvije banke odgovorna je ona koja je postupala s krajnjom nepaznjom, ako su obje bile22

krajnje nepazljive. odgovornost se dijeli prema stepenu krivnje svake od njih. Clan 29. Pogresno izvrsenje credit-transfera Kada je credit-transfer zavrsen, ali ne kao sto je nalozeno nalogom za placanje nalogodavaca, primjenjuju se sljedeca pravila: 1) Kada iznos placen primaocu prelazi iznos naloga za placanje nalogodavca, svaki posiljalac je odgovoran za iznos vlastitog naloga za placanje. Banka koja je nacinila gresku ima pravo na povrat iznosa koji je preplacen od primaoca. 2) Kada je iznos isplacen primaocu manji od iznosa naloga za placanje nalogodavca, banka koja je nacinila gresku duzna je da plati razliku i ima pravo na nadoknadu tog iznosa od nalogodavca. 3) Kada je placanje izvrseno nekom drugom primaocu, a ne onom koji je naznacen u nalogu za placanje nalogodavca, smatra se da credit-transfer nije izvrsen. Banka koja je nacinila gresku mora ispostovati originalnu instrukciju iz naloga za placanje ali ima pravo na povrat iznosa iz naloga za placanje od primaoca kome je taj iznos greskom isplacen. VIII - BANKOVNI RACUNI Clan 30. Podizanje i uplate sredstava (1) Klijent moze podici ili mu banka moze isplatiti u skadu sa nalogom za placanje iznos pozitivnog salda na racunu za koje ima odgovarajuce pokrice pod uvjetima iz sporazuma klijenta i banke. (2) Stav (1) ovog clana ne primjenjuje se u slucajevima kada je iznos na racunu u postupku obustave, pljenidbe ili slicnog postupka namirivanja povjerioca, kada je racun zatvoren, suspendovan ili blokiran, te u slucaju kada bi izvrsenjem naloga za placanje banka prekrsila bilo koji zakon. Clan 31. Uobicajena paznja (1) Prilikom izvrsavanja naloga za placanje, banka postupa s uobicajenom paznjom. (2) U cilju sprjecavanja krivotvorenja ili neovlastenog izdavanja ili mijenjanja naloga za placanje, klijent postupa sa uobicajenom paznjom, kako bi osigurao da su nalozi za placanje jasni i nedvosmisleni. (3) Postupajuci sa uobicajenom paznjom pri tumacenju dvosmislenih naloga za placanje, banka moze izvrsiti naloge za placanje djelujuci u dobroj vjeri i bez znanja da radi suprotno stvarnoj volji posiljaoca. Clan 32. Stanje na racunu (1) Banka ce svom klijentu dostaviti najmanje jedanput mjesecno izvjestaj sa svim promjenama na racunu od posljednjeg izvjestaja, s konacnim saldom, osim racuna u banci za koji se izdaje knjizica. (2) Za racun u banci za koji se izdaje knjizica banka mora azurirati knjizicu po prezentaciji takve knjizice od strane klijenta. Prilikom svakog azuriranja mora se evidentirati svaki ulaz ili izlaz na racunu od posljednjeg azuriranja i konacni saldo. (3) Klijent mora postupiti s uobicajenom paznjom pri pregledu azuriranja knjizice i salda na racunu, i bez oddgadjanja prijaviti banci bilo kakvu nepodudarnost, sporno odobrenje ili zaduzenje. Banka je u obavezi da provjeri sve navode prijave klijenta i ukoliko utvrdi nepravilnosti, izvrsit ce sve potrebne izmjene na racunu u banci za koji se izdaje knjizica. Clan 33. Tajnost Banka je obavezna da postuje tajnost i ne smije dati nikakvu informaciju o racunu bilo kome osim klijentu, osim kada je drugacije propisano zakonom ili ju je klijent za to ovlastio. Clan 34.23

Izmjene Banka ne moze jednostrano mijenjati uvjete sporazuma bez prethodnog obavjestenja klijenta najmanje 30 dana prije stupanja na snagu tih izmjena. Izmjene koje su u suprotnosti sa ovom odredbom su nevazece. Clan 35. Obaveznost i primjena (1) Sporazumi ili propisi kojima se uredjuju odnosi banke i klijenta moraju biti u skladu sa odredbama ovog zakona. Tim sporazumima i propisima mogu se: (a) povecati prava klijenta i (b) detaljnije utvrditi elementi pojma uobicajene paznje svake strane, kao i nacin dostavljanja obavjestenja i informacija. Clan 36. Odredbe poglavlja VIII. ovog zakona mogu se primjenjivati na racune koji su otvoreni u bilo kojoj valuti, osim ako posebnim zakonom nije drugacije propisano. Clan 37. Posteno poslovanje i poslovanje u dobroj vjeri (1) Da bi bio obavezujuci za klijenta, sporazum mora biti posten i mora jasno odrediti prava i obaveze iskazane jednostavnim jezikom. (2) Banka i klijent obavljaju duznosti utvrdjene ovim zakonom propisima i sporazumom pridrzavajuci se principa poslovanja u dobroj vjeri. IX - PRELAZNE I ZAVRSNE ODREDBE Clan 38. (1) Federalno ministarstvo finansija ce, uz saglasnost nadleznih finansijskih institucija, propisati: formu i sadrzaj naloga za placanje, pravila za prijenos naloga za placanje, kliringa i poravnanje medjubankarskih naloga za placanje, obaveze banke, procedure i pravila za primanje naloga za placanje i izvrsenje platnih transakcija, elemente sporazuma o bankovnom racunu i informacije koje je banka obavezna dostavljati klijentima. (2) Prije donosenja propisa iz stava (1) ovog clana Centralna banka ce obaviti konsultacije sa bankama i drugim sudionicima u platnom prometu. Kada su ovi propisi u pitanju, ali samo u slucajevima kada nema ovlastenja po Zakonu o Centralnoj banci, Centralna banka ce nadleznim ministarstvima dati inicijativu o promjeni propisa. Clan 39. Odnos sa drugim zakonima U slucaju kolizije odredbi ovog zakona sa odredbama Zakona o unutrasnjem platnom prometu - precisceni tekst ("Sluzbene novine Federacije BiH", broj 15/00) i drugih zakona koji regulisu ovu oblast, primjenjuju se odredbe ovog zakona. Clan 40. Stupanje na snagu Ovaj zakon stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Sluzbenim novinama Federacije BiH". Predsjedatelj Doma narodaParlamenta Federacije BiH Niko Lozancic, v.r Predsjedatelj Zastupnickog doma Parlamenta Federacije BiH . Enver Kreso, v.r.

ZAKON O IZMJENAMA I DOPUNAMA ZAKONA O PLATNIM TRANSAKCIJAMA24

lan 1. U Zakonu o platnim transakcijama (''Slubene novine Federacije BiH'', broj 32/00) lan 39. mijenja se i glasi: ''U sluaju kolizije ovog zakona i Zakona o unutranjem platnom prometu - preieni tekst (''Slubene novine Federacije BiH, br. 15/00 i 54/01) i drugih zakona koji reguliraju ovu oblast, primjenjuju se odredbe ovog zakona. Odredbe ovog zakona ne primjenjuju se na platne transakcije koje se odnose na mjenicu''. lan 2. Ovaj zakon stupa na snagu narednog dana od dana objavljivanja u ''Slubenim novinama Federacije BiH''

25