Czy Internet zastąpi
biblioteki: trzy drogi
ku przyszłości
dr Marek Nahotko
IINiB UJ
Warszawa 4-5 kwietnia 2011
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 2
Próba prognozy dla bibliotek
w oparciu o
przegląd aktualnych tendencji: nadrabianie
zaległości i chęć nadążania za najnowszymi
kierunkami;
oraz
prognostyka – futurologia: analiza i wskazanie
„trendów”;
wyobrażenia - science fiction.
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 3
Aktualne tendencje
Zmiany na rynku informacji;
Zmiany w nauce;
Cyfryzacja publikowania;
Web 2.0;
Nowe pokolenia użytkowników;
Przekazywanie działań: outsourcing, crowdsourcing, praca w ‘chmurze’;
Nowe technologie, w tym mobilne.
Zmiany na rynku informacji
Nadrabianie zaległości, np.
Budownictwo biblioteczne
Komputeryzacja bibliotek
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 4
Zmiany na rynku informacji
Utrata pozycji monopolistycznej przez
biblioteki;
Koniec epoki drogich, wysokiej jakości
usług;
Konkurencja:
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 5
Zmiany na rynku informacji
„Pozytywne”
skutki kryzysu
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 6
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 7
Zmiany w nauce
Cyberinfrastruktura: wielkie projekty
służące rozwojowi infrastruktury
informatycznej, laboratoriów, specjalistów;
Zmiany w nauce
Nauka 2.0
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 8
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 9
Cyfryzacja publikowania
naukowego
Forma cyfrowa jest podstawową formą
informacji i metainformacji;
Informacja powstaje w formie cyfrowej, z
niej bywa konwertowana na analogową,
Zmiany dotknęły najpierw czasopisma,
teraz przyszedł czas na książki.
Czasopisma elektroniczne
Zmiany na świecie (prognozy BL)
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 10
Czasopisma elektroniczne
Zmiany w Polsce
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 11
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
2005 2007 2009 2010
Zakupy zbiorów polskich bibliotek naukowych Polskie czasopisma elektroniczne w Ariancie
5,72 5,64 5,62 5,815,04
5,95 5,36 5,09
1,99 1,78 1,99 1,71 1,76 1,9 1,7 1,5
17,64
11,112,02
8,416,9
4,02 3,86 3,8
0,93 0,59 0,3 0,14 0,29 0,2 0,26 0,2
3,34,5
5,76,62
9,8 9,198,34
11,99
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Książki polskie i zagraniczne Czasopisma drukowane polskie
Czasopisma drukowane zagraniczne Zbiory specjalne
Źródła elektroniczne
E-książki: 9% rynku USA w 2010
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 12
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 13
Web 2.0
Wszyscy połączeni są ze wszystkimi;
Amazon jest ‘księgarnią’;
Wikipedia to ‘encyklopedia’;
Facebook, Twitter i blogi są naturalnym sposobem komunikacji, również naukowej;
Biblioteka 2.0:
0
10
20
30
40
50
AoL
RSS
Komunikat
or
Portal
Foru
mBlo
g
Twitte
r
%
Serwisy Web 2.0 w polskich bibliotekach
uniwersyteckich i technicznych
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 14
Biblioteki i Web 2.0
Ciągła zmiana potrzeb użytkowników informacji;
Nieadekwatność funkcji zintegrowanych systemów
bibliotecznych;
Biblioteczne narzędzia bibliograficzne przestają być
centralnym węzłem dla metadanych każdego rodzaju;
Tworzenie metadanych odbywa się w sposób bardziej
zdecentralizowany, biblioteki tracą monopol na te prace;
Dane postrzegane są jako kolekcje, zestawy, strumienie,
nie tylko jako relacyjne bazy danych;
Dane tworzone w bibliotekach wykorzystywane są przez
serwisy zewnętrzne w sposób nieprzewidywalny dla ich
twórców.
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 15
Nowe pokolenia
Gen X, Gen Y, pokolenie Sieci, pokolenie
Google, pokolenie ekranowe;
Zachowania informacyjne młodych
użytkowników są zupełnie inne: teoria
neuroplastyczności, wielozadaniowość,
ale też rozproszenie uwagi;
Czy również wzrost kompetencji
informacyjnych?
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 16
Praca w ‘chmurze’
Zasoby informacyjne i oprogramowanie
znajdują się w sieciach rozległych, dostęp
zapewnia sieć bezprzewodowa;
Co wówczas dzieje się z:
Kolekcją biblioteczną,
Przestrzenią informacyjną (miejscem),
Osobistym zasobem informacji?
Outsourcing
Podzlecanie mniej specyficznych zadań –
czy tylko?
Podzlecanie czynności gromadzenia
(głównie czasopism);
Podzlecanie opracowania (katalogi
centralne);
Crowdsourcing.
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 17
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 18
Podsumowanie tendencji
Duże zróżnicowane, typowe dla okresu
przejściowego;
Silny związek z rozwojem technologii;
Opór przed zmianami (vide Open Access,
współpraca z Google);
Możliwość różnych scenariuszy
przyszłości.
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 19
Trzy scenariusze przyszłości
Kontynuacja tradycji;
Powolne zmiany;
Pełna digitalizacja i cyfryzacja.
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 20
Kontynuacja tradycji
Poleganie na bibliotecznej ‘marce’;
Wykorzystanie atutów: wyselekcjonowane
zasoby i fizyczne ‘miejsce dla informacji’;
Jakieś zmiany zawsze niezbędne;
Dążenie do konsensusu (pojednania?) z
niektórymi nowymi formami komunikacji
naukowej.
Pierwsza myśl związana z
biblioteką:
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 21
75% respondentów
odpowiada:
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 22
Powolne zmiany
Zmiana wizerunku i nazewnictwa
Mediateki, Centra multimedialne, Centra
badań, Centra zasobów edukacyjnych;
Rezygnacja z części usług, rozwój innych;
Większa integracja z instytucją nadrzędną
Bibliotekarstwo uczestniczące;
Zasoby hybrydowe: drukowane i cyfrowe
(własne i zewnętrzne)
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 23
Pełna digitalizacja i cyfryzacja
Brak miejsca fizycznego, lokalizacja nieistotna;
Nowe pojęcie kolekcji: nie to, co się posiada, lecz wszystko, do czego zapewnia się dostęp;
Digitalizacja i archiwizacja obiektów fizycznych;
Biblioteka jako miejsce transferu funduszy (Górny 2009);
Podział rynku informacji elektronicznej: Biblioteki: zasoby bezpłatne (archiwizacja)
Firmy komercyjne: zasoby podlegające prawu autorskiemu
Bibliotekarze i pracownicy informacji Konsultanci/doradcy/dydaktycy;
Badacze/wydawcy.
Warszawa 4-5 kwietnia 2011 24
Wnioski
Jesteśmy w okresie gwałtownych zmian;
Przyszłość przyniesie niespodzianki;
Wzrasta nacisk na podniesienie efektywności rozpowszechniania informacji;
Biblioteki/informację naukową czekają poważne zmiany wynikające z konieczności dostosowania do zmian w środowisku.