GÓRNICTWO I GEOLOGIA 2010 Tom 5 Zeszyt 4
Hanna MES-GOLINOWSKA, Cezary FOJCIK Kompania Węglowa S.A. Centrum Wydobywcze Zachód, Knurów
PRZYKŁADY PRZYWRACANIA UŻYTECZNOŚCI TERENOM PODDANYM ANTROPOPRESJI W WYNIKU EKSPLOATACJI ZŁÓŻ WĘGLA KAMIENNEGO W PÓŁNOCNO-ZACHODNIEJ CZĘŚCI GÓRNOŚLĄSKIEGO ZAGŁĘBIA WĘGLOWEGO
Streszczenie. W artykule przedstawiono działalność przedsiębiorcy górniczego – Kompanii Węglowej S.A. – w celu przywrócenia użyteczności terenom poddanym wpływom działalności górniczej związanej z podziemną eksploatacją złóż węgla kamiennego w północno-zachodniej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Omówiono zagrożenia pojawiające się w trakcie prowadzenia tej działalności w aspekcie trudności obiektywnych, ograniczeń formalno-prawnych oraz sprzecznych interesów stron – właścicieli, użytkowników i inwestorów. Następnie przedstawiono sposoby kształtowania terenów pogórniczych oraz korzyści i szanse wynikające z ich urozmaicenia. Pozytywny wpływ zróżnicowania przejawia się w występowaniu sukcesji naturalnych na terenach rekultywacyjnych oraz w tworzeniu nowych siedlisk. Przyczyniać się może również do zmniejszania zagrożenia pożarowego oraz, przez tzw. małą retencję, pośrednio do zmniejszania zagrożenia powodziowego. Omawiane zagadnienia poparto wybranymi przykładami.
EXAMPLES OF USEFULNESS RESTORATION OF LANDS UNDER ANTHROPOPRESSION IN CONSEQUENCE OF HARD COAL DEPOSITS EXPLOITATION IN NORTHWEST PART OF GÓRNOŚLĄSKIE ZAGŁĘBIE WĘGLOWE
Summary. It was shown the activity of Kompania Węglowa S.A. as an example of mining enterpise in order to usfulness restoration of lands under the influence of mining activity connected with hard coal deposit underground exploitation in the northwest part of Górnośląskie Zagłębie Węglowe. It was discussed the hazard appearing during mining activity conduction in aspect of objective difficulties, formal-lawful restraints and contradictory business of parties- owners, users and investors. It was next shown the possibilities of post-mining areas forming and profits and chances come from their diversification. Positive influence of diversification manifest itself by occurrance of natural succession on reclamation lands and forming the new habitats. It also could contribute to
H. Mes-Golinowska, C. Fojcik
170
decrease of fire hazard and also indirect could contribute by so-called “small retention” to decrease flood hazard. Discussed matters were supported by chosen examples.
1. Potencjalne problemy związane z koniecznością przywrócenia funkcjonalności terenów zdegradowanych w wyniku działalności górniczej
Działalność górnicza, w szczególności podziemna eksploatacji węgla kamiennego
systemem zawałowym, prowadzi na terenach górniczych do intensywnego i nieodwracalnego
rozwoju niecek obniżeniowych, wywołujących tzw. szkody górnicze. Na podstawie Art. 94
Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze [1], przywrócenie stanu
poprzedniego może nastąpić przez dostarczenie gruntów, obiektów budowlanych, urządzeń,
lokali, wody lub innych dóbr tego samego rodzaju, natomiast naprawienie szkody w gruntach
rolnych i leśnych następuje w drodze rekultywacji, zgodnie z przepisami o ochronie tych
gruntów. Naprawienie szkody, w tym przywrócenie stanu poprzedniego, jest ustawowym
obowiązkiem przedsiębiorcy górniczego, realizowanym w celu przywrócenia funkcjonalności
terenów zdegradowanych w wyniku jego działalności.
W przypadku zmiany przeznaczenia zdegradowanych terenów w stosunku do ich
przeznaczenia pierwotnego konieczna jest współpraca przedsiębiorcy górniczego
z samorządami lokalnymi m.in. dla ustalenia docelowego kształtu i funkcji terenu. Dla
realizacji takiego celu niezbędne jest formalnoprawne, dokumentacyjne oraz w konsekwencji
finansowe zaangażowanie przedsiębiorcy górniczego, łącznie z wykupem nieruchomości na
rzecz docelowego użytkownika.
Przykładem koniecznych zmian funkcjonalności terenu, nawet wielokrotnych, może być
rejon zbiornika na lewym zawalu rzeki Kłodnicy w Borowej Wsi (fot. 1). Teren ten,
przekształcony przez eksploatację odkrywkową (piasku) oraz podziemną (węgla
kamiennego), był na pewnym etapie miejscem dla lokalizacji przepompowni w nieczynnej
piaskowni, która uległa zatopieniu. Obecnie, po porozumieniu stron, teren przeznaczono na
wykonanie budowli ochronnej (wzmocnienie obwałowania) rzeki, z wykorzystaniem
odpadów węglowych. Takie działanie umożliwi zarówno racjonalne gospodarowanie
elementami przyrodniczymi (wycinka drzew, kształtowanie terenu, ponowne zalesienie
w ramach rekultywacji), jak również zmianę elementów krajobrazowych połączoną ze
wzmocnieniem obwałowań rzeki.
Przykłady przywracania użyteczności terenom…
171
Dążenie przedsiębiorcy górniczego do racjonalizacji gospodarki zasobami złoża, kosztami
eksploatacji oraz użytkowników terenu do minimalizacji skutków zmian ukształtowania i
zagospodarowania powierzchni są często ze sobą sprzeczne.
Przedsiębiorca uzyskuje zgodę właściciela złóż (Skarb Państwa reprezentowany przez
Ministra Środowiska jako organ koncesyjny) – koncesję na wydobywanie kopalin, do której
załącznikiem jest projekt zagospodarowania złoża. Właściwy wójt, burmistrz albo prezydent
miasta jest stroną uzgadniającą koncesję na podstawie miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego, a w przypadku jego braku na podstawie studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gminy.
Fot. 1. Zbiornik w Borowej Wsi, kwiecień 2008 r. Photo 1. Water reservoir in Borowa Wieś, April 2008
Na etapie prowadzenia ruchu zakładu górniczego pod nadzorem organu administracji
górniczej, zgodnie z planem ruchu, samorząd opiniuje wszystkie prowadzone w złożu roboty
eksploatacyjne przed ich rozpoczęciem. Decyzję o dopuszczeniu do eksploatacji podejmuje
Dyrektor Okręgowego Urzędu Górniczego. W konsekwencji odpowiedzialność za szkody
górnicze leży po stronie przedsiębiorcy, a Dyrektor OUG nadzoruje prowadzone prace,
zarówno pod ziemią, jak i na powierzchni. Dla koordynacji zadań, wymiany opinii oraz
łagodzenia uciążliwości działalności przedsiębiorców górniczych Dyrektor OUG podejmuje
często inicjatywę spotkań wszystkich zainteresowanych stron, zwłaszcza użytkowników
terenu, w ramach zespołów porozumiewawczych w poszczególnych gminach górniczych.
Zespoły te spotykają się zazwyczaj dwukrotnie w ciągu roku, a podejmowane uchwały
przypominają przedsiębiorcom górniczym o najistotniejszych zadaniach, w których nastąpiły
opóźnienia lub trudności ich realizacji.
Przykładem konfliktu interesów może być sprawa pogłębiania i regulacji rzeki Kłodnicy
w obrębie rozległej niecki obniżeniowej (fot. 2, 3). Strona samorządowa dążyła do
H. Mes-Golinowska, C. Fojcik
172
pogłębienia cieku, chcąc uzyskać poprawę spływu grawitacyjnego wód i zmniejszenie
zagrożenia powodziowego w gminie Gierałtowice. Zarządca cieku (Regionalny Zarząd
Gospodarki Wodnej) przeanalizował zagadnienie i był przeciwny takiej regulacji, ze względu
na lokalny efekt takiego pogłębienia, wymagający bardzo kosztownych inwestycji, łącznie
z przebudową wielu obiektów oraz, zapewne, potencjalnym zwiększeniem spływu wód
z terenów słabo zabudowanych w tereny o bardzo gęstej zabudowie. Przedsiębiorca górniczy,
który deklarował współfinansowanie prac badawczych oraz finansowanie prac projektowych
i realizacji zamierzenia nie wypowiedział się jednoznacznie w tej kwestii, ze względu na
konieczność dalszego współdziałania ze wszystkimi stronami.
Fot. 2, 3. Rzeka Kłodnica – rok 2009 Photo 2, 3. Kłodnica River – year 2009
Kolejnym przykładem jest tzw. Zwał Sośnica. Przedsiębiorca górniczy był
zainteresowany prowadzeniem zagospodarowania terenu w kierunku rekreacyjno-sportowym,
obejmującym między innymi budowę stoku narciarskiego i toru saneczkowego. Jednak, wg
organów administracji, jedyną zgodną z obowiązującymi kierunkami planistycznymi na tym
terenie jest rekultywacja o kierunku przyrodniczym.
W procesie przywracania funkcjonalności terenom zdegradowanym mogą wystąpić
okoliczności zewnętrzne, niekorzystne dla jego przebiegu, zarówno o charakterze
proceduralnym, jak również w wyniku świadomej działalności (bądź zaniechania działania)
grup społecznych, w tym podnoszących głos w obronie ekologii.
Przykłady przywracania użyteczności terenom…
173
Fot. 4, 5. Potok Chudowski, ul. Brzeg – kwiecień 2008 Photo 4, 5. Chudowski Stream, Brzeg Str. – April 2008
Przykładem takiej sytuacji jest uzyskiwanie pozwolenia budowlanego dla przebudowy
i regulacji Potoku Chudowskiego. Ciek, płynący na terenie górniczym gminy Gierałtowice,
wymagał (i dalej wymaga) pilnej regulacji – wzmocnienia, pogłębienia oraz lokalnych zmian
przebiegu koryta, ze względu na nieregularny spływ wód i konieczność ograniczenia zasięgu
powiększających się przyległych do niego terenów podmokłych (fot. 4, 5). Niestety kwestia
budowy nowych siedlisk fauny, której wprowadzenia do projektu domagali się ekolodzy,
stało się przedmiotem sporu, rozstrzygniętego po myśli przedsiębiorcy po 2 latach. Czas ten
nie został wykorzystany do działań w terenie, co w konsekwencji spowodowało poważne
opóźnienie w realizacji projektu oraz zrozumiałe niezadowolenie władz samorządowych.
Wyłączenie przedsiębiorców górniczych z grona potencjalnych beneficjentów w zakresie
dotacji finansowych (np. z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej) stanowi poważne utrudnienie w kompleksowej rekultywacji i rewitalizacji terenów
pogórniczych. Zasada prowadzenia takowych działań na terenach, w stosunku do których
dysponuje się tytułem prawnym, w zasadzie wyłącza przedsiębiorców górniczych ze
wspólnych projektów, chyba że wcześniej dokona się stosownych przekształceń
własnościowych, zazwyczaj długotrwałych i kosztownych. Po uzyskaniu tytułu prawnego do
nieruchomości przedsiębiorca może przystąpić na własny koszt do działań na terenach
wymagających rekultywacji bądź rewitalizacji, jednak bez jakiegokolwiek wsparcia ze strony
gminy, ze względu na ograniczony dostęp do zewnętrznego finansowania prac. Z kolei gmina
nie potrafi w pełni wykorzystać potencjału przedsiębiorcy górniczego, takiego jak: dostęp do
odpadów wydobywczych możliwych do wykorzystania, dysponowanie kadrą techniczną,
znajomość szczegółów kształtowania niecek obniżeniowych, znajomość przyczyn
potencjalnych utrudnień oraz opóźnień itp., ponieważ często jest zmuszona do samodzielnego
inicjowania działań.
H. Mes-Golinowska, C. Fojcik
174
Przykładem efektów takich ograniczeń może być regulacja Potoku Paniówka, przy której
zaznaczyły się wyraźnie różnice w sposobie postrzegania sposobu ochrony terenów
przylegających oraz budowy gminnej oczyszczalni ścieków. W opracowaniu
ekofizjograficznym do Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego
stwierdzono, że jedynym racjonalnym rozwiązaniem zapobiegającym tragicznym skutkom
powodzi oraz zmniejszającym wynikłe z nich straty gospodarcze jest ograniczanie
zainwestowania w dolinach rzecznych, unikanie lokowania w miejscach zagrożonych
zalewami powodziowymi obiektów mogących przyczynić się do skażenia środowiska, takich,
jak: oczyszczalnie ścieków, składowiska surowców i odpadów” [5]. W związku z powyższym
przedsiębiorcy górniczy, starający się uzyskać uzgodnienia i pozytywne opinie związane
z możliwością prowadzenia działalności, unikają lokalizowania w terenach zagrożonych
powodziami obiektów, z wyjątkiem obiektów ochrony przeciwpowodziowej. Dobrą praktyką
byłoby również przestrzeganie tej zasady przy projektowaniu i lokalizowaniu obiektów
użyteczności publicznej, w stosunku do których decydującą rolę odgrywają władze
samorządowe gmin.
2. Naprawa zmienionych stosunków wodnych – przyszłość zalewisk i terenów podtopionych
W wyniku tworzenia się niecek obniżeniowych zachodzą zmiany stosunków wodnych,
czego przejawem jest m.in. wzrost retencji powierzchniowej przez powstawanie zalewisk
i podmokłości, spowalniających powierzchniowy spływ wód.
Przyjmuje się, że negatywne skutki zawodnienia powierzchni terenu wyrażają się głównie:
degradacją gleb i obniżaniem jej produkcyjności, stratami w plonach i drzewostanach,
wyłączaniem gruntów spod leśnego i rolniczego użytkowania, uszkadzaniem naturalnych
zbiorowisk roślinnych. Najbardziej niekorzystna sytuacja występuje obecnie na terenach
leśnych, gdzie prowadzona jest nieskrępowana eksploatacja górnicza i gdzie najsłabiej
kontrolowane są jej wpływy na powierzchnię. Skutki zawodnienia gruntów leśnych są bardzo
długotrwałe. Rekultywacja wymaga wielu dziesięcioleci i praktycznie nigdy nie nastąpi
przywrócenie drzewostanów do stanu pierwotnego, do czego zobowiązują regulacje prawne
[5].
Powstanie zalewisk może mieć także pozytywne znaczenie. Nie należą bowiem do
wyjątków przypadki, gdy utworzone przed laty zalewisko staje się trwałym elementem
Przykłady przywracania użyteczności terenom…
175
krajobrazu, a próby jego likwidacji napotykają protest ze strony ekologów, którzy znajdują
w formującej się niszy ekologicznej wartości przyrodnicze. Często proponuje się objąć
istniejące zalewiska ochroną w formie użytków ekologicznych lub zespołów przyrodniczo-
krajobrazowych [5].
Powyższe zapisy opracowania ekofizjograficznego do PZPWŚ potwierdzają występującą
często złożoność zadań mających na celu przywrócenie funkcjonalności terenów zalanych
i podtopionych. Zachodzi konieczność wyboru głównego sposobu ich dalszego użytkowania,
pomiędzy zasypaniem, tj. likwidacją zalewiska, pozostawieniem zalewiska jako obiektu małej
retencji lub zabezpieczenia przeciwpożarowego albo w celu utrzymania zasiedlającej
zalewisko i jego otoczenie fauny i flory. W strategii rozwoju Gminy Knurów założono, że
rozwój zalewisk na terenie Knurowa posiada również aspekt ekologiczny: w sytuacji
powszechnego zaniku biotopów wodnych i podmokłych, formowanie się obszaru obfitującego
w te środowiska może przyczynić się do zachowania ginącej gromady płazów. Między innymi
z tego względu zalewiska powstałe w miejscach nie zagrażających bezpośrednio terenom
zabudowanym i w obrębie których formują się stabilne misy jeziorne powinny zostać
utrzymane [5].
2.1. Kształtowanie terenów leśnych czasowo wyłączonych z użytkowania
Grunty Lasów Państwowych, na podstawie przepisów Ustawy o ochronie gruntów
rolnych i leśnych, są czasowo, tj. na okres nie dłuższy niż 20 lat, wyłączane z produkcji [2].
Użytkownicy są obciążani opłatami za wyłączenie terenu z produkcji leśnej oraz podatkiem
od nieruchomości. Zgodnie z zapisami tej Ustawy, użytkownicy zobowiązani są zwrócić te
tereny w terminie nie dłużnym niż 5 lat od momentu zaprzestania na nich działalności
przemysłowej, po uprzednim ich zrekultywowaniu.
Spośród wielu takich działań można podać przykłady rekultywacji i przekazania Lasom
Państwowym czasowo wyłączonych terenów 25 ha Centralnego Składowiska Odpadów
Górniczych w Knurowie, regulacji potoku Czuchowskiego i odprowadzeniu wody z zalanych
terenów leśnych.
H. Mes-Golinowska, C. Fojcik
176
2.2. Regulacja stosunków wodnych na terenach leśnych, rolnych oraz zabudowanych
W celu utrzymania prawidłowej głębokości występowania zwierciadła wód podziemnych
prowadzi się prace polegające najczęściej na poszerzeniu, pogłębieniu oraz oczyszczeniu
i faszynowaniu rowów, w zależności od przeznaczenia cieku.
Przykładem rozwiązywania regulacji stosunków wodnych na terenach leśnych, rolnych
oraz zabudowanych może być zagospodarowanie zbiorników w dolinie Potoku
Gierałtowickiego pomiędzy Gierałtowicami i Knurowem. Docelowym rozwiązaniem
zmienionych stosunków wodnych jest budowa przepompowni, która zapewni prawidłową
realizację poboru wody na potrzeby kopalni, utrzymanie poziomu wód w dwóch zalewiskach,
zastosowanie zalewisk jako zbiorników retencyjnych w ramach ochrony przeciwpowodziowej
oraz przeciwdziałanie gwałtownym zmianom poziomu wód gruntowych w szeroko
rozumianym sąsiedztwie zbiorników, zwłaszcza, że jeden z nich może stanowić ostoję
ptactwa (fot. 6, 7).
Fot. 6, 7. Dolina Potoku Gierałtowickiego – kwiecień 2008 Photo 6, 7. Gierałtowicki Stream Valley – April 2008
3. Korzyści wynikające z urozmaicenia ukształtowania terenów pogórniczych
W kopalniach północno-zachodniej części GZW wybierano zwykle rekultywację
biologiczną w kierunku leśnym lub rekreacyjno-parkowym.
Trwałe zalewiska mogą także stanowić alternatywne źródła zaopatrzenia w wodę dla
celów przemysłowych, np. dla kopalni Sośnica-Makoszowy i Knurów-Szczygłowice, lub
przeciwpożarowych, np. zalewisko Moczury w Knurowie (zalewisko to stanowiło jedno ze
źródeł dostawy wody przy gaszeniu tragicznego pożaru lasu w rejonie Rud Raciborskich
w 1992 r.).
Przykłady przywracania użyteczności terenom…
177
Niewielkie zagłębienia terenu o silnie zróżnicowanej wilgotności i zmiennym
zawodnieniu mogą sprzyjać odbudowie drzewostanu, jak to ma miejsce w otoczeniu górnego
biegu Potoku Paniówka, który za zgodą nadleśnictwa będzie pozostawiony w obecnym stanie,
jako element wspomagający rozwój bioróżnorodności. Występujące na tym terenie olsze będą
miały korzystne warunki dla swego wzrostu (fot. 8, 9, 10).
Na terenach górniczych, o zwiększonym na skutek wpływów eksploatacji zagrożeniu
powodziowym, realizowane są regulacje przepływu w ciekach, budowy i konserwacje
obwałowań cieków, budowy przepompowni oraz budowy i konserwacje obiektów małej
retencji. Budowie obiektów małej retencji sprzyja obecność niecek obniżeniowych, które
w sprzyjających okolicznościach i za zgodą właścicieli terenu mogą być skutecznie
zagospodarowane. Przykładem realizowanych prac związanych ze wspomaganiem ochrony
przeciwpowodziowej może być poszerzanie koryta oraz powiększanie zbiornika na Rowie
Bojkowskim.
Fot. 8, 9, 10. Górny, leśny odcinek potoku Paniówka – marzec 2010 Photo 8, 9, 10. Upper, forest section of Paniówka Stream – March 2010
W ramach naprawy szkód prowadzi się działania w sąsiedztwie obiektów małej retencji.
Przykładem prawidłowej współpracy w tym zakresie pomiędzy przedsiębiorcą górniczym
a samorządem terytorialnym może być planowane zagospodarowanie otoczenia zbiornika
retencyjnego Sośnica I (Wn 3/69). Zbiornik ten znajduje się pod wpływami intensywnej
eksploatacji górniczej i służy zarówno ochronie przeciwpowodziowej lewego zawala
Kłodnicy, jak również zaopatrzeniu w wodę zakładu przeróbki węgla (Ruch Sośnica). Po
wyznaczeniu docelowego położenia i ukształtowania dna zbiornika, w wyniku projektowanej
docelowo eksploatacji, stwierdzono jego zdolności retencyjne. Zakłada się, że otoczenie
zbiornika Sośnica I zostanie zagospodarowane w kierunku rekreacyjnym bądź leśno-
rekreacyjnym, a tereny pod taką inwestycję zostaną wykupione przez przedsiębiorcę na rzecz
gminy. Przedsiębiorca będzie miał zagwarantowaną dalszą możliwość eksploatacji w tym
rejonie, a mieszkańcy otrzymają teren o podwyższonych walorach przyrodniczych
w stosunku do dzisiejszych gruntów użytkowanych rolniczo i nieużytków.
H. Mes-Golinowska, C. Fojcik
178
4. Sukcesje naturalne roślinności na terenach rekultywacyjnych
Po wprowadzeniu i usankcjonowaniu w praktyce terminu „rekultywacja wyprzedzająca”
(w art. 21 Ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych stwierdza się, że na terenach
przewidywanego osiadania gruntów na skutek działalności górniczej zakład przemysłowy
rozpoczyna na wniosek właściciela rekultywację przed wystąpieniem degradacji gruntów[2]),
rekultywację prowadzi się najczęściej do rzędnej, która koresponduje z przyszłym
obniżeniem terenu i docelowym ukształtowaniem krajobrazu, wykorzystując odpady
węglowe, których własności glebotwórcze nie są korzystne [3, 4]. Roślinność często wspiera
działania człowieka zmierzające do przywrócenia naturalnych warunków siedliskowych,
czego przejawem jest jej sukcesja naturalna.
Przykładami obszarów, na których naturalne sukcesje roślinne wspomagają proces
rekultywacji biologicznej, nieraz niewłaściwie zaplanowanej i przeprowadzonej, są tereny
rekultywacyjne „Jagielnia”, „Bierawka”, „Zwał Sośnica”, a także zwałowisko „Smolnica”, na
którym do tej pory zrekultywowano około 30 ha w kierunku leśnym. Roślinność tworzą trzy
grupy: trawy, mchy i drzewa. Drzewa, które zasiedlają zadarnioną powierzchnię z nalotu
nasion, to głównie sosna i brzoza. Znalazły tu one odpowiednie warunki dla wzrostu
i rozwoju. Osiedlające się w runi traw drzewa tworzą razem zbiorowiska roślinne, spełniając
wymogi stawiane roślinności w procesie rekultywacji zwałowisk. Otrzymana pokrywa
roślinna jest żywo zielona, utrzymuje się na skarpach, dobrze rośnie i rozwija się.
Powierzchnia zwałowiska zrekultywowana taką metodą może być wykorzystywana do celów
rekreacyjnych, np. ścieżki rowerowe (fot. 11, 12, 13).
Fot. 11. Widok najstarszej wschodniej części składowiska z naturalną sukcesją roślin Photo 11. The sight of the oldest east part of storage yard with plants natural succession
Fot. 12. Kilkunastoletni drzewostan Photo 12. Forest stand over a dozen years old
Fot. 13. Zrekultywowana wierzchowina i skarpy składowiska Photo 13. Reclamated surface and scarp of storage yard
Przykłady przywracania użyteczności terenom…
179
5. Podsumowanie
Działalność Kompanii Węglowej S.A. w celu przywrócenia użyteczności terenom
górniczym i pogórniczym w północno-zachodniej części Górnośląskiego Zagłębia
Węglowego napotyka na zagrożenia związane z trudnościami obiektywnymi, ograniczeniami
formalno-prawnymi oraz sprzecznymi interesami stron – właścicieli, użytkowników
i inwestorów. Sposoby kształtowania terenów pogórniczych oraz korzyści wynikające z ich
urozmaicenia, powinny być związane ze wspólnymi dążeniami przedsiębiorcy górniczego
i strony społecznej. Pozytywny wpływ zróżnicowania w kształtowaniu terenów pogórniczych,
przejawiający się m.in. w występowaniu sukcesji naturalnych na terenach rekultywacyjnych
oraz w tworzeniu nowych siedlisk, powinien zostać zauważony, a przedsiębiorca górniczy
powinien być traktowany jako partner, a nie wyłącznie jako „szkodnik”. Dodatkowym
aspektem pozytywnego wpływu działalności górniczej na środowisko może być również
przyczynianie się do zmniejszania zagrożenia pożarowego, zarówno przez zwiększenie
wilgotności na terenach leśnych i łąkach, jak też dzięki wykorzystaniu zalewisk dla celów
przeciwpożarowych. Przy prawidłowym zagospodarowaniu terenów pogórniczych można
również wykorzystać zmienność ukształtowania powierzchni terenu do uzyskania dodatkowej
retencji wodnej, wspomagającej mieszkańców w ramach ochrony przeciwpowodziowej.
BIBLIOGRAFIA
1. Ustawa Prawo geologiczne i górnicze (tekst jednolity: DzU z 2005 r., nr 228, poz. 1947,
z późniejszymi zmianami). 2. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tekst jednolity: DzU z 2004 r., nr 121, poz.
1266, z późniejszymi zmianami). 3. Patrzałek A.: Ocena zbiorowisk roślinnych na zrekultywowanych zwałowiskach w Zabrzu
w celu określenia ich dalszych funkcji w planie zagospodarowania przestrzennego. Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, s. Górnictwo, 2005.
4. Strzyszcz Z.: Ocena przydatności odpadów górniczych Górnośląskiego Zagłębia Węglowego do rekultywacji biologicznej. Archiwum ochrony środowiska, 1-2,91-123, Zabrze 1989.
5. Opracowanie ekofizjograficzne do Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, http://www.silesia-region.pl/przest_plan/pzpws.htm
Recenzent: Dr hab. inż. Anna Patrzałek, prof. nzw. Pol. Śl.