- 1. QYTETERIMET ILIRE Lindja dhe zhvillimi i qyteteve
ilireNjoftimet me te hershme te shkruara per ekzistencen e qyteteve
ne Iliri itakojne mesit te shek IV para eres se re, por sic
deshmojne dhe te dhenatarkeologjike, zanafillen e tyre duhet ta
kerkojme me heret, aty nga mesi ishek V para eres se re.Gjate shek
IV-II para eres se re qyteti dhe jeta ne Iliri moren nje zhvillimte
vrullshem. Ato u zhvilluan vecanerisht ne krahinat e
ultesiresbregdetare, nga Dyrrahu deri ne Apoloni. Qytetet ishin te
ngritura mbikodra te mbrojtura nga pikepamja natyrore e te
fortifikuara me murerrethuese te ndertuara me blloqe guresh te
punuar.Qyteti ilir ishte nje qender ekonomike, ku krahas
skllavopronarevejetonin dhe vepronin dhe zejtaret dhe tregtaret.
Qyteti kishte edhefunksion ushtarak, shoqeror e kulturor. Periudha
e zhvillimit dhe elulezimit te qytetit e te kultures qytetare
perkonte me kohen e fuqizimitme te madh te shtetit Ilir. Arti dhe
besimetNe epoken prehistorike iliret kishin te zhvilluar artin
dekorativ, i cili gjetizbatim te gjere ne prodhimet e artizanatit,
si ne enet prej balte ashtu dhene objektet e zbukurimit prej
bronzi. Motivet qe perdoreshin me shpeshper zbukurim si trekendesha
,rombe, vija zigzage, rrathe etj kishin qellimestetik, por dhe
botekuptimor. Ne Lepenice te Vlores dhe ne Tren teKorces jane
gjetur piktura shkembore te bera me boje.U shfaq skulptura prej
guri qe paraqiste shtatore me veshje ilire.Perhapje te gjere mori
punimi i terrakotave prej balte te cilat paraqitninkryesisht forma
qe adhuronte popullsia ilire. Kulti me i perhapur ishtekulti i
Diellit i cili simbolizohej ne forme rrethi, ne forme spirale dhe
kryqite thyer. Shume i perhapur ka qene dhe kulti i gjarperit.Gjuha
ilireIliret flisnin nje gjuhe indoevropiane qe dallohej nga gjuhet
e tjera tekohes se lashte te ballkanit. Deri me sot nuk eshte
zbuluar asnjembishkrim i plote i shkruar ne ilirisht.Ne mbishkrimet
e zbuluara kashume emra njerezish qe shpjegohen me Ilirishten.
2. PELLUMBI ILIRBn pjes n grupin e pllumbave me ngjyra dhe sht
ndr pllumbatm t lasht t Evrops. sht kultivuar n t gjith territorin
e Iliris.Duke par rndsine simbolike t kti pllumbi, romakt e morn
dhe ekultivuan m tutje duke ia dhn emrin columba illiyrica q n
shqip dot thot pllumbi ilir.Vendbanimet dhe varrezat ne kohen e
bronzitdhe te hekurit. Karakteristike kryesore e epokes se Bronzit
(3000-1100 vjet para eres sere) eshte lindja e metalurgjise se
bronzit dhe si rrjedhoje veglat kryesorete punes dhe armet
pergatiteshin me kete material te ri. Krahasvandbanimeve te hapura,
te vendosura ne fusha pjellore e tarraca,vendbanimeve shpellore e
kasolleve te ngritura mbi hunj (Maliq,Belsh,Gajtan, Benje,
Konispol, Sovjan etj) nga fundi i epokes se bronzit lindendhe
vendbanimet e para te fortifikuara me mure
(Bardher-Sarande,Margellic-Fier etj). 3. Origjina ilire Mbi bazen e
te dhenave arkeologjike, gjuhesore, antropologjike dhe teburimeve
te shkruara,kultura dhe etnosi ilir kane origjine
autoktone(vendase). Trualli historik i ilireveTrualli historik i
ilireve perfshin tere pjese perendimore te Ballkanit,Kufiri verior
i tyre eshte veshtire te percaktohet. Ka mendime se si kufinatyror
ishin deget e Danubit (Sava e Drava), kurse ne jug duke
perfshiredhe Epirin, kufiri shkonte deri ne gjirin e Ambrakise
(Preveza). Ne lindjesi kufi natyror ishin lumenjte Morava e Vardar
dhe ne perendim brigjet eAdriatikut e te Jonit.Fiset me te
rendesishme ilire ishin: taulantet, ardianet, dardanet,dalmatet,
penestet, moloset, kaonet, tesprotet etj. Piramida e par dhe m e
madhe n bot ishte ilire ne Bosnje teSarajeves 4. Pjese nga
struktura e mbretit ilir Pirro:Punoi :#MesueseAurela