Transcript
Page 1: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

1

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Εισαγωγή

Αστικοποίηση, δημογραφία και ιστορικές καταβολές

Οικονομική και κοινωνική διάρθρωση

Πολεοδομική δομή

Σύγχρονες κατευθύνσεις

Φωτογραφικό αρχείο

Βιβλιογραφία

Page 2: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

2

Ο ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΣ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΙΩΝΙΑΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ

- Εισαγωγή

Ο προσφυγικός συνοικισμός της Νέας Ιωνίας Μαγνησίας, είναι μια περιοχή εξαιρετικού ενδιαφέροντος λόγω της εξέλιξης της, τόσο σε ό, τι αφορά τον ανθρώπινο παράγοντα, όσο και την πολεοδομική ιστορία. Είναι μια περιοχή η οποία παρουσίασε εξαιρετικές μεταβολές πριν και μετά την άφιξη των Μικρασιατών προσφύγων σ ' αυτή, μια περιοχή που χρήζει ιδιαίτερης μελέτης. Το παρακάτω κείμενο λοιπόν περιέχει μια παράθεση στοιχείων της έρευνας που αναλύει το πώς εξελίχθηκε οικονομικά, δημογραφικά και πολεοδομικά η περιοχή, πώς αντιμετωπίστηκαν τα προβλήματα του αστικού σχεδιασμού σε μια περιοχή που ουσιαστικά ήταν “κάμπος” πριν να κατοικηθεί από τους πρόσφυγες και πώς από μια συνοικία στα προάστια του Βόλου μετατράπηκε σε δήμο, το Δήμο Νέας Ιωνίας. Επιπλέον, συγκρίνεται το συγκεκριμένο μοντέλο συνοικίας και κατ' επέκταση πόλης με τα αντίστοιχα μοντέλα των «Κηπουπόλεων» των Charles Francois Fourier και Robert Owen (1771- 1858)* και Ville Radieuse του Le Corbusier με κάποια ιδιαίτερα σχεδιαστικά στοιχεία για τα σπίτια και τις πόλεις, για να διερευνηθεί πως αυτά τα μοντέλα εφαρμόστηκαν στην Ελλάδα και ειδικότερα στη συγκεκριμένη περιοχή και τέλος επισημαίνονται πιθανές προοπτικές εξέλιξης της περιοχής και κάποια συμπερασματικά σχόλια που προκύπτουν από την έρευνα.

- Αστικοποίηση, δημογραφία και ιστορικές καταβολές Στα τέλη του φθινοπώρου του 1924 στην άνυδρη περιοχή του Ξηρόκαμπου

πάνω από το χείμαρρο Κραυσίδωνα, άρχισαν να δημιουργούνται σε πρώτη φάση τα πρώτα προσφυγικά σπίτια για 2.000 περίπου άτομα, τα λεγόμενα Τετράγωνα δημιουργώντας τον προσφυγικό Συνοικισμό του Βόλου, τη Νέα Ιωνία Συνολικά, η έκταση της Νέας Ιωνίας είναι σήμερα 63,314 στρέμματα. Η περιοχή μετά τον χείμαρρο Κραυσίδωνα στα βόρεια του Βόλου μέχρι τον άλλο χείμαρρο Ξηριά, η λεγόμενη Ξηρόκαμπος, ήταν ένας τόπος επίπεδος, γυμνός και άδενδρος με ελάχιστους αγρούς και περιβόλια (εικόνα 2.1). Μόνο στην αρχή μετά τον Κραυσίδωνα αριστερά υπήρχαν καλύβια (συνοικισμός Αγίας Βαρβάρας) που έμεναν λίγες οικογένειες

μακρινιτσιώτικης καταγωγής.

2.1 Ο πολεοδομικός ιστός της Νέας Ιωνίας πριν την άφιξη των προσφύγων, Ξηρόκαμπος, ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ 1947-2007 60 χρόνια Δήμος, ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2007

_____________________________________________________________________________*Αναφερόμαστε σε βοηθητικά στοιχεία που λήφθηκαν από την παρουσίαση της 10ης διάλεξης του μαθήματος σχετικά με την Garden City

Page 3: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

3

O συνοικισμός της Ν. Ιωνίας υπήρξε το νέο προάστιο που έφερε ο 20ος

αιώνας και αποτέλεσε το πυρήνα της μεταπολεμικής οικιστικής διάχυσης στα βορειοδυτικά της πόλης. η δημιουργία του συνοικισμού στηρίχθηκε σε ειδική

νομοθεσία (διατάγματα για αναγκαστική απαλλοτρίωση ιδιωτικών

εκτάσεων και διάθεση δημόσιας γης, παράκαμψη του απαραβίαστου της ιδιοκτησίας κλπ.) ακολουθώντας την τακτική που ίσχυσε λίγο πολύ σ’ όλες τις πόλεις. Η έκταση, που ξεπερνούσε τα 38 εκτάρια το 1947, απαλλοτριώθηκε με

διαδοχικά διατάγματα και εποικίστηκε σταδιακά μεταξύ 1924 και 1938. Το 1923 ο μηχανικός Κόκκινος του υπουργείου συγκοινωνιών επέλεξε τη θέση και αμέσως ξεκίνησε η προετοιμασία του εδάφους. το σχέδιο του συνοικισμού συνέταξε ο

δήμου Απόστολος Περπινιάνης. Η κατασκευήτμήματα σε διαδοχικές φάσεις και σε

κατοικιών (εικόνα 2.2). Το έργο Περιθάλψεως Προσφύγων, με πρόεδρο τονΟκτώβριο του 1923, η Επιτροπή Αποκαταστάσ

περιοχής των “προσφυγικών” των χρόνων, από το έτος ίδρυσης

προσφυγικός συνοικισμός με το όνομα Νέα Ιωνία και κτίζονται τα πρώτα 776 σπίτια τα λεγόμενα “τετράγωνα” μένουν περίπου 2.500 – 3.000 κάτοικοι που είναι κατά το 98% πρόσφυγες από διάφορα μέρη της Μικράς Ασίας και του Πόντου. Στο μεταξύ κτίζονται και άλλες ομάδες προσφυγικών σπιτιών (τσιμεντένια, τζαμαλιώτικα, γερμανικά, πέτρινα) που τα καταλαμβάνουν πρόσφυγες και στην επίσημη απογραφή του 1928 που η Νέα Ιωνία απογράφεται ως ξεχωριστή συνοικία του Δήμου Παγασών Βόλου αριθμεί 6.186 κατοίκους. Το 1947 προκειμένου η Νέα Ιωνία να αποτελέσει ιδιαίτερο Δήμο, γίνεται μια ανεπίσημη απογραφή και φαίνεται να έχει 13.706 κατοίκους. Με την ανέγερση των τελευταίων προσφυγικών σπιτιών (1938) ο

2.2 Η εξέλιξη των προσφυγικών, ΒΟΛΟΣ – Το πορτρέτο της πόλης .

του συνοικισμού κάθε τμήμα εφαρμόστηκαν

ανέλαβε αρχικά το τοπικό τμήμα βιομήχανο Χρήστο Λούλη

εως Προσφύγων.*

μηχανικός του προχώρησε κατά διαφορετικοί τύποιτου Ταμείου και μετά τον

Το μέγεθος και η δομή του πληθυσμού της

μεταβλήθηκε αρκετά κατά τη διάρκεια όλων αυτών της και την εγκατάσταση σ’ αυτή των προσφύγων μέχρι και την σημερινή της κατάσταση. Το 1924 που ιδρύεται ο

Έτος Πληθυσμός απογραφής (κάτοικοι)

2.500 – 3.000 1924

1928 6.186

1947 13.706

1951 13.946

1961 18.203

1971 19.955

1981 24.433

1991 28.537

2001 31.918 2.3 Ο πληθυσμός της περιοχής, αρχείο Δήμου Νέας Ιωνίας – επίσημες απογραφές.

_____________________________________________________________________________*Αναφερόμαστε σε βοηθητικά στοιχεία που λήφθηκαν από το βιβλίο της Βίλμας Χαστάογλου, ΒΟΛΟΣ – Το πορτρέτο της πόλης, από τον 19ο αιώνα έως σήμερα

Page 4: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

4

πληθυσμός της Νέας Ιωνίας μέχρι το 1940 έμεινε κατά βάση προσφυγικός (Μικρασιάτες, Πόντιοι, Καππαδόκες). Στην επίσημη απογραφή του 1951 ως ιδιαίτερος δήμος η Νέα Ιωνία, έχει πληθυσμό 13.946 κατοίκους. Μέσα σε 23 χρόνια (από το 1928) διπλασιάζεται. Στην επόμενη δεκαετία (1950 – 1960) μετά το σεισμό του 1955, γίνεται επέκταση της Νέας Ιωνίας και σημαντική αύξηση στο πληθυσμό ο οποίος με την απογραφή του 1961 είναι 18.203 κάτοικοι (αύξηση 23%). Σύμφωνα με την απογραφή του 1971 ο πληθυσμός φτάνει τους 19. 955 κατοίκους (μικρή αύξηση 9%). Στη δεκαετία του 1970-80 σημειώνεται αύξηση κατά 18% και στην απογραφή του 1981 αριθμεί 24.433 κατοίκους ( μαζί με τα Μελισσιάτικα και το Φυτόκο). Στην επόμενη δεκαετία η αύξηση είναι περίπου 14% και ο πληθυσμός 28.537 κάτοικοι σύμφωνα με την επίσημη απογραφή του 1991. Με του Καπποδιστριακού πλέον δήμου το 2001 έχει (κατοίκους (αύξηση 11%).* Τα αποτελέσματα των συνοπτικά στο πίνακα 2.3 της προηγούμενης σελίδας

Η περιοχή του Ξηρόκαμπου, η οποία προσφυγικών οικημάτων και στέγασης των προσφύγων αυτούς, καθώς αυτοί θεωρούνται οι πρώτοι κάτοι υπάρχουν αλλαγές στο πληθυσμό της περιοχής είτεαπό μεταναστεύσεις. Από εκείνη την εποχή και προσφύγων υπήρξαν μεταβολές στη διάρθρωση μπορούμε να αναφέρουμε ένα δείγμα της μεταβολήςτης έρευνας μας, το 1933 οι θάνατοι έφθαναν στο με τις γεννήσεις να φθάνουν στις 233 (113 αγόρια και προφανώς υποδεικνύει ότι γενικά οι γεννήσεις ήταν από τους θανάτους και τα υπόλοιπα χρόνια που ακολούθησαν και ειδικά ο αριθμός των γυναικών ήταν έστω και λίγο μεγαλύτερος από τον πληθυσμό των ανδρών. Σε ό, τι αφορά τις μεταναστεύσεις, αξίζει να σημειωθεί ότι οι πρόσφυγες τις Μικράς Ασίας δε μετακινούνταν από την περιοχή της Νέας Ιωνίας, καθώς γενικά δεν ήταν πολύ αποδεκτοί από τους μόνιμους κατοίκους του Βόλου. Γενικά κύματα μετανάστευσης στην περιοχή της Νέας Ιωνίας και κατ' επέκταση των προσφυγικών σπιτιών, είχαμε στη δεκαετία 1940 – 1950 που τελείωσε ο πόλεμος και κατά τη διάρκεια του εμφυλίου (1946 -1949), όταν εγκαταστάθηκαν στην Νέα Ιωνία κάτοικοι από τα χωριά του εσωτερικού της Θεσσαλίας, οι λεγόμενοι “ανταρτόπληκτοι” αφού με διαταγή της Κυβέρνησης τα χωριά τους έπρεπε να εκκενωθούν. Επίσης από το 1970 και μετά εγκαταστάθηκαν στην αρχή παράνομα ύστερα νόμιμα οι τσιγγάνοι από άλλες περιοχές και σήμερα είναι δημότες Νέας Ιωνίας.**

2.3 Κάτοικοι και καθημερινές δραστηριότητες, χαρακτικό, Η Νέα Ιωνία του 1933

την τελευταία επίσημη απογραφήμαζί με τις Γλαφυρές) 31.918 απογραφών, περιγράφονται πιο

. επιλέχθηκε ως χώρος ανέγερσης των

, ουσιαστικά πήρε πνοή απόκοί της. Επομένως, μέχρι τότε δεν

από γεννήσεις ή θανάτους είτε έπειτα και με την εγκατάσταση τωντου πληθυσμού. Χαρακτηριστικά

του πληθυσμού στην περιοχή σύνολο τους σε 88 σε αντίθεση 120 κορίτσια). Το γεγονός αυτό σε μεγάλο βαθμό περισσότερες

_____________________________________________________________________________* Αναφερόμαστε σε βοηθητικά στοιχεία που λήφθηκαν από το βιβλίο ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ 1947-2007 60 χρόνια Δήμος, ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2007 ** Αναφερόμαστε σε βοηθητικά στοιχεία που λήφθηκαν από το βιβλίο Η Νέα Ιωνία του 1933

Page 5: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

5

περιοχή εγκαταστάθηκαν και κάτοικοι που Σέσκλο, Κερασιά, Κανάλια, Κεραμίδι, . Τελευταία έχουν εγκατασταθεί κυρίως σε (Αλβανοί κ.α.). Όλοι αυτοί οι κάτοικοι

Ιωνίας, ο οποίος για πολιτικούς λόγους διασπάστηκε τότε (1947) με βασιλικό διάταγμα από το Δήμο Βόλου.*

Η Νέα Ιωνία σήμερα (εικόνα 2.4) περνάει σε μια νέα φάση: αυτή της συνεχούς προόδου και αλλαγής. Πλέον πολλά από τα “προσφυγικά” σπίτια της Νέας Ιωνίας παραμένουν ακατοίκητα. Ωστόσο γίνεται μια προσπάθεια τα τελευταία χρόνια με τη συνένωση περισσότερων του ενός σπιτιού ( λόγω του μικρού μεγέθους τους να γίνουν κάποιες μετατροπές, ώστε τα σπίτια αυτά να

κατοικηθούν εκ νέου. Σε ότι αφορά τον πληθυσμό της περιοχής των προσφυγικών, οι απόγονοι των πρώτων κατοίκων εξακολουθούν να κατοικούν στη περιοχή αυτή. Επιπλέον, με τις προαναφερθείσες μετατροπές στα σπίτια αλλά και με την πώληση τους σε ιδιώτες και άλλων περιοχών, ο πληθυσμός πια έγινε περισσότερο ανάμεικτος, με τους “πρόσφυγες” βέβαια να επικρατούν ακόμηπληθυσμού της περιοχής με νέους κατοίκους, καθώς η Νέα Ιωνία με τα καινούργια καταστήματαεξελίσσεται συνεχώς.

- Οικονομική και κοινωνική διάρθρωση

Την τελευταία δεκαετία στην συνέρρευσαν από τα κοντινά χωριά (π.χ. Βελεστίνο κ.α.) όχι πάντως από το Πήλιοπροσφυγικά παλιά σπίτια και μετανάστεςαποτελούν από το 1947 το Δήμο Νέας

. Επομένως έχουμε ενίσχυση του κατάσταση η οποία έχει ανοδική πορεία

που ανοίγουν στη περιοχή της

της Νέας Ιωνίας ήταν η εργασίαΗ βασική ενασχόληση των πρώτων κατοίκων

τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών στις διάφορες καπναποθήκες (Ματσάγγου κ.α.) και πολλοί άρχισαν να ανοίγουν τα πρώτα μαγαζιά στην οδό Χαλκηδώνος (η σημερινή λεωφόρος Ειρήνης) ή το “Φαρδύ” όπως το έλεγαν οι πρόσφυγες. Ήταν η πρώτη μορφή εμπορίου το οποίο στη συνέχεια αναπτύχθηκε περισσότερο και προόδευσε. Την εποχή εκείνη δραστηριοποιήθηκαν και πολλοί πλανόδιοι μικροπωλητές έμποροι (ψαράδες, παιχνιδάδες, γαλατάδες κ.α.), κλάδος ο οποίος σήμερα έχει σχεδόν εξαφανιστεί. Επίσης οι πρώτοι τεχνίτες άρχισαν να ανοίγουν τα μαγαζιά τους, όπως τα ραφεία, τα τσαγκάρικα, τα χρυσοχοεία, τα κουρεία κ.α. Σήμερα τα μαγαζιά αυτά έχουν αυξηθεί στον αριθμό και περιλαμβάνουν και άλλες δραστηριότητες, έχουν κατακλίσει όλους τους κεντρικούς δρόμους της Νέας Ιωνίας (με κύριους αυτούς της Λεωφόρου Ειρήνης εικόνα 3.), Αναπαύσεως και Μαιάνδρου), η οποία πλέον έχει τη δική της αγορά. Επίσης υπάρχει

2.4 Η Νέα Ιωνία σήμερα, Δρόμο-λόγιο της Νέας Ιωνίας Μαγνησίας -Μνήμες και Τιμές

3.1 Το «Φαρδύ» η κίνηση και τα μαγαζιά, χαρακτικό, Η Νέα Ιωνία του 1933

_____________________________________________________________________________*Αναφερόμαστε σε βοηθητικά στοιχεία που λήφθηκαν από την ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια wikipedia στο κομμάτι που αναφέρεται στην Νέα Ιωνία Μαγνησίας (το link βρίσκεται στο τμήμα της βιβλιογραφίας)

Page 6: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

6

μεγάλο εργατικό δυναμικό που καλύ Πλέον εκτός από εμπορικά καταστήματα και επιστήμονες (γιατροί, δικηγόροι, εξυπηρετούν τις ανάγκες του πληθυσμού του πολεοδομικού συγκροτήματος της Νέας Ιωνίας.

Μεταβολές της οικονομικής διάρθρωσης λόγω της αποβιομηχάνισης δεν υπήρξαν, γιατί δεν υπήρχε πότε στην περιοχή βιομηχανία. Στο τομέα της παροχής υπηρεσιών (τριτογενής τομέας παραγωγής) ο οποίος παλαιότερα ήταν πολύ περιορισμένος ως ανύπαρκτος, σήμερα καλύπτεται σχεδόν όλο το φάσμα των υπηρεσιών (ΙΚΑ, ΟΤΕ, τράπεζες κ.λ.π.). Όπως προαναφέρθηκε οι πλανόδιοι μικροπωλητές σχεδόν εξαφανίστηκαν απόρροια των καταστημάτων της Νέας Ιωνίας που πια καλύπτουν σχεδόν όλες τις ανάγκες των κατοίκων.

Το κοινωνικό φαινόμενο της ανεργίας το οποίο μαστίζει τις περισσότερες περιοχές, υπάρχει έντονο και στην περιοχή της Νέας Ιωνίας, της οποίας το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού απασχολούταν σε εργοστάσια της ευρύτερης περιοχής τα οποία λόγω της αποβιομηχάνισης μειώθηκαν κατά πολύ. Σήμερα το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού της περιοχής ανήκει στη μεσαία κοινωνική τάξη, αφού αποτελείται από επαγγελματίες, βιοτέχνες, εργάτες, υπαλλήλους και επιστήμονες. Ένα μικρότερο ποσοστό του πληθυσμού ανήκει στην οικονομικά ασθενέστερη τάξη, μέσα στους οποίους συγκαταλέγονται οικονομικοί μετανάστες καθώς και κάποιες μειονότητες (τσιγγάνοι). Ανώτερη οικονομική τάξη δεν υπάρχει, καθώς στην περιοχή δεν υπήρξαν ποτέ ιδιαίτερα μεγάλες βιομηχανίες ή βιοτεχνίες.

- Πολεοδομική δομή

πτει τις ανάγκες της τοπικής βιομηχανίας. καταστήματα τεχνιτών, στην περιοχή πολλοί

μηχανικοί) έχουν ανοίξει γραφεία για να

Όπως προαναφέρθηκε η περιοχή των προσφυγικών βρίσκεται στη Νέα Ιωνία (στην αρχή απλώς ονομαζόταν «προσφυγικός συνοικισμός, μετά το 1947 πήρε το οριστικό όνομα, Νέα Ιωνία), που αποτελεί την προέκταση του Βόλου στο βορειότερο τμήμα του. Θεωρείται προάστιο του Βόλου (κέντρο) αν και στη πραγματικότητα αποτελεί ξεχωριστό δήμο και μάλιστα με εξέχουσα σημασία, που τώρα πια με τις δημόσιες – και όχι μόνο- υπηρεσίες είναι αυτάρκης. Σε ότι αφορά την περιοχή των προσφυγικών, όπως διαγράφεται παρακάτω στο χάρτη αποτελεί την κεντρικότερη περιοχή του δήμου Νέας Ιωνίας και συλλέγει το σύνολο των δραστηριοτήτων του. Οι κύριες οικιστικές ενότητες του δήμου σήμερα διακρίνονται με βάση τις διαφορετικές χρονικές περιόδους στις οποίες κτίστηκαν οικήματα εκεί, αλλά κυρίως στις περιοχές που οριζόταν η εκάστοτε ανέγερση τους.

3.2 Το Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΙΚΑ) στην Νέα Ιωνία, προσωπικό φωτογραφικό αρχείο

Page 7: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

7

Πρώτη ενότητα: Η οικοδόμηση ξεκίνησε τον Αύγουστο του 1923 από το κεντρικό τμήμα (μεταξύ των οδών Μαιάνδρου, Μαγνησίας, Δημοκρατίας και Κρήτης), γνωστό ως “τετράγωνα”, που περιέλαβε δέκα οικοδομικά τετράγωνα και πλατεία. Το 1924 ήταν έτοιμα 776 λιλιπούτεια μονόχωρα οικήματα (με επιφάνεια 15 έως 20 τ.μ.), λίθινα ή με τσιμεντότουβλα, οργανωμένα σε μικρές συστοιχίες περιμετρικά του οικοδομικού τετραγώνου (εικόνα 4.1). Σε κάθε οίκημα αντιστοιχούσε οικόπεδο 23 έως 69 τ.μ. και στο εσωτερικό του τετραγώνου ήταν τοποθετημένα τα πλυντήρια και οι χώροι υγιεινής. Το κόστος τους ανερχόταν σε 5.500 δρχ. το λίθινο και 7.200 δρχ. το τσιμεντόκτιστο. Σε τέσσερα διώροφα οικήματα, απέναντι από την πλατεία, στεγάστηκαν τα δύο σχολεία του συνοικισμού, το φαρμακείο και ο αστυνομικός σταθμός.

Δεύτερη ενότητα: Το 1925 ο συνοικισμός επεκτάθηκε προς τα δυτικά και στο νέο

τμήμα (μεταξύ των οδών Μαιάνδρου, Φιλαδελφείας, Δημοκρατίας και Κρήτης), γνωστό ως “τσιμεντένια” (εικόνα 4.2), με δεκαεπτά οικοδομικά τετράγωνα. Κτίστηκαν 356 οικήματα, σαφώς καλύτερα από τα προηγούμενα. Πρόκειται για ισόγειες, κυρίως,

κεραμοσκεπείς διπλοκατοικίες, με επιφάνεια κατοικίας 45 τ.μ., με δύο δωμάτια, κουζίνα, εσωτερικό χώρο υγιεινής και μικρό κήπο

(οικόπεδο από 113 έως 156 τ.μ..). Το κόστος κατασκευής τους ανήλθε σε 21.702 δρχ. έως 24.061 δρχ.

Τρίτη ενότητα: Τον Μάρτιο του 1927 έγινε η εγκατάσταση 104 οικογενειών στα ισάριθμα “τζαμαλιώτικα” οικήματα (εικόνα 4.3), σε δύο μικρά οικοδομικά τετράγωνα (μεταξύ των οδών Μ. Αλεξάνδρου, Ικονίου, Δορυλαίου και Μαγνησίας), με δαπάνες της Εθνικής Τράπεζας. Πρόκειται για πολύ μικρά μονόχωρα οικήματα – δωμάτια με επιφάνεια 15 τ.μ., και ελάχιστο οικόπεδο (22 έως 30 τ.μ.), διατεταγμένα σε συστοιχίες κατά τρόπο παρόμοιο με εκείνο των “τετραγώνων”, με τους χώρους υγιεινής στο εσωτερικό του οικοδομικού τετραγώνου. Οφείλουν το όνομά τους στο γεγονός ότι σ' αυτά στεγάστηκαν οι πρόσφυγες που έμεναν προσωρινά στη μεγάλη καπναποθήκη του Τούρκου ανταλλαχθέντος Μουσταφά Τζαμαλή, επί των οδών 2ας Νοεμβρίου και Ξενοφώντος.*

4.1 Παράδειγμα τσιμεντόκτιστων τετραγώνων, ΒΟΛΟΣ – Το πορτρέτο της πόλης, από τον 19ο αιώνα έως σήμερα

4.2 Παράδειγμα «τσιμεντένιων», ΒΟΛΟΣ – Το πορτρέτο της πόλης, από τον 19ο αιώνα έως σήμερα

4.3 Παράδειγμα «τζαμαλιώτικων», ΒΟΛΟΣ – Το πορτρέτο της πόλης, από τον 19ο αιώνα έως σήμερα

_____________________________________________________________________________* Αναφερόμαστε σε βοηθητικά στοιχεία που λήφθηκαν από το βιβλίο της Βίλμας Χαστάογλου, ΒΟΛΟΣ – Το πορτρέτο της πόλης, από τον 19ο αιώνα έως σήμερα

Page 8: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

8

Τέταρτη ενότητα: Το 1926 κι ενώ το στεγαστικό πρόβλημα παραμένει οξύτατο, ανακοινώθηκε η κατασκευή πρόσθετων οικίσκων, των “γερμανικών” (εικόνα 4.4), σε νέο τμήμα του συνοικισμού, προς τα ανατολικά (μεταξύ των οδών Μ.

Αλεξάνδρου, Πανόρμου, Αναξίμανδρου, Αναπαύσεως, Δημοκρατίας, Εγγλεζονησίου, Εφραιμίδου και Ικονίου) με δεκαέξι μικρά οικοδομικά τετράγωνα και χώρο πλατείας. Τελικά, 323 μικρά οικήματα ετοιμάστηκαν μόλις το 1928, παρά το γεγονός ότι βασικό τους πλεονέκτημα ήταν η ταχύτητα τοποθέτησης και το χαμηλό κόστος τους για το δημόσιο. Πρόκειται για προκατασκευασμένες κατοικίες με ελάχιστες διαστάσεις, 25 τ.μ. ανά μονάδα,

συνενωμένες ανά τέσσερις, με ατομικό οικόπεδο κατά κανόνα 65 τ.μ. Κατασκευαστικά, είχαν βάση από πέτρα ή μπετόν, ελαφρύ ξύλινο σκελετό που επενδυόταν με αμίαντο ή τσιμεντόπλακες και στέγη από κεραμίδια. Οφείλουν το όνομα τους στο γεγονός ότι η χρηματοδότηση τους προερχόταν από τις

για τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. προσφυγικούς συνοικισμούς άλλων πόλεων, συνοικισμού της Κοκκινιάς (σημερινής Νίκαιας)

Καλαμαριά και την Ξηροκρήνη. Θεωρητικά, επρόκειτο να αντικατασταθούν μετά από δέκα

δεν συνέβη σε καμία από τις γνωστές

Πέμπτη ενότητα: Τον Μάιο του 1926 χαράζεται επί του εδάφους το σχέδιο του νέου

τμήματος, των “πέτρινων” (μεταξύ των οδών Φιλαδελφείας, Τροίας, Θράκης, Προύσσης, Γανοχώρας, Ελλησπόντου, Μαιάνδρου και Κάδμου), με είκοσι τρία οικοδομικά τετράγωνα και πλατεία, όμως τα 300 οικήματα κατασκευάζονται το 1928-1929 (εικόνα 4.5).

Πρόκειται για ισόγειες διπλοκατοικίες, σχετικά ευρύχωρες και με μεγαλύτερο

οικόπεδο (από 152 έως 190 τ.μ.), κατασκευασμένες από λιθοδομή και στέγη από κεραμίδια.*

4.4 Παράδειγμα «γερμανικών», ΒΟΛΟΣ – Το πορτρέτο της πόλης, από τον 19ο αιώνα έως σήμερα

αποζημιώσεις του γερμανικού κράτους Γερμανικοί οικίσκοι απαντώνται σε όπως στον Πειραιά, στην άκρη του ή στη Θεσσαλονίκη, στη Τούμπα, την οι προκατασκευασμένες αυτές οικίες χρόνια με κανονικά οικήματα, όμως αυτόπεριπτώσεις.

4.5 Παράδειγμα «πέτρινων», ΒΟΛΟΣ – Το πορτρέτο της πόλης, από τον 19ο αιώνα έως σήμερα

_____________________________________________________________________________* Αναφερόμαστε σε βοηθητικά στοιχεία που λήφθηκαν από το βιβλίο της Βίλμας Χαστάογλου, ΒΟΛΟΣ – Το πορτρέτο της πόλης, από τον 19ο αιώνα έως σήμερα

Page 9: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

9

Έκτη ενότητα: Το 1934 ολοκληρώθηκε η

Οι ομάδες των σπιτιών εντάχθηκαν σε ένα ρυμοτομικό σχέδιο με δρόμους κάθετους και παράλληλους προς τον Παγασητικό κόλπο και το Πήλιο. Δυστυχώς όμως ήταν στενοί εκτός ορισμένων κεντρικών αξόνων ( Μαιάνδρου, Φιλαδελφείας,

Ελ. Βενιζέλου και Λεωφόρο Ειρήνης “Φαρδύ”). Η έκταση της πόλης οριζόταν ανατολικά από την οδό Αναπαύσεως βόρεια από το νεκροταφείο, το γήπεδο της “Νίκης”, τα μεγάλα σχολεία, τη στρατώνα και συνέχεια τα προσφυγικά “Καρταλέικα” μέχρι την οδό Ελλησπόντου και το Κουφόβουνο και νότια του χείμαρρου Κραυσίδωνα. Πάνω και πέρα από το περίγραμμα αυτό, βρίσκονταν ακαλλιέργητες εκτάσεις, αλάνες αλλά και λαχανόκηποι και αμπέλια με αραιά σπίτια. Στη κεντρική

πλατεία υπήρχε ο μοναδικός μικρός ναός της Ευαγγελίστριας (εικόνα 4.7), που είχε χτιστεί το 1926. Η πολεοδομική διάταξη ακολούθησε έναν τυπικό ορθογωνικό κάνναβο που θύμιζε τη γεωμετρία του ιστού της πόλης, όμως οι δρόμοι ήταν κατά κανόνα στενότεροι, τα οικοδομικά τετράγωνα σαφώς μικρότερα, η οικοπεδική κατάτμηση μεγαλύτερη και η δόμηση οργανώθηκε σε καθαρά προαστιακή μορφή με πρόβλεψη για στοιχειώδη οικιστικό εξοπλισμό -πλατεία, εκκλησία, σχολείο.**

4.6 Παράδειγμα διώροφων με δύο δωμάτια ανά όροφο και μικρό κήπο, ΒΟΛΟΣ – Το πορτρέτο της πόλης, από τον 19ο αιώνα έως σήμερα

κατασκευή του τμήματος με τα “καρταλέϊκα” (εικόνα 4.6) που είχε ξεκινήσει επί Δημαρχίας Κώστα Καρτάλη ανατολικά του στρατοπέδου (μεταξύ των οδών Βενιζέλου, Μαιάνδρου,

Κάδμου και Ιατρίδη), σε 14 οικοδομικά τετράγωνα και πλατεία. Περιέλαβε 12 ισόγεια, κυρίως, οικήματα με δύο δωμάτια και μικρό κήπο, κόστους 27.502 δρχ. ή 55.120 δρχ. για τα διώροφα.*

4.7 Ο πρώτος ναός της Ευαγγελίστριας, χαρακτικό, Η Νέα Ιωνία του 1933

_____________________________________________________________________________* Αναφερόμαστε σε βοηθητικά στοιχεία που λήφθηκαν από το βιβλίο της Βίλμας Χαστάογλου, ΒΟΛΟΣ – Το πορτρέτο της πόλης, από τον 19ο αιώνα έως σήμερα ** Αναφερόμαστε σε βοηθητικά στοιχεία που λήφθηκαν από το βιβλίο ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ 1947-2007 60 χρόνια Δήμος, ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2007

Page 10: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

10

Η μελέτη των χρήσεων της γης περιβάλλοντος (γεωλογία, εδαφική των βασικών ενοτήτων χρήσεων της γης (π.χ. βιομηχανία, υπηρεσίες, κατοικίες κ.α.). Στη περίπτωση της Νέας Ιωνίας και κατ’ επέκταση της περιοχής του προσφυγικού συνοικισμού (εικόνα 4.8) η μορφολογία του εδάφους είναι σχετικά επίπεδη με μια κλίση ανοδική καθώς ανηφορίζουμε από Βόλο προς Νέα Ιωνία και καταλήγει σε περιοχές που όπως προαναφέρθηκε είναι περιοχές με χωράφια περισσότερο, που βέβαια σιγά σιγά αρχίζουν να διαμορφώνονται σε κατοικίες και υπηρεσίες. Το κλίμα της περιοχής είναι ήπιο, ζεστό σχετικά και επηρεασμένο ελαφριά ως προς την υγρασία, λόγω γειτνίασης με το Βόλο που αποτελεί το «λιμάνι» της Θεσσαλίας. Η κατανομή των χρήσεων της γης περιορίζεται κυρίως σε περιοχές που περιλαμβάνουν μόνο κατοικίες και περιοχές που περιλαμβάνουν εμπορική δράση – καταστήματα. Σε κάθε περίπτωση οι περισσότερες δράσεις είτε αυτές αναφέρονται στη κατοίκηση είτε αναφέρονται στη παροχή υπηρεσιών και τα καταστήματα, εκσελίσσονται γύρω από ένα βασικό σημείο, αυτό της πλατείας και του Ιερού Ναού της Ευαγγελίστριας (εικόνα 4.10). Οι κύριες ζώνες κατοίκησης όπως προαναφέρθηκαν είναι 1)τα «τσιμεντόκτιστα» τετράγωνα μεταξύ των οδών Μαιάνδρου, Μαγνησίας, Δημοκρατίας και Κρήτης, 2)τα «τσιμεντένια» μεταξύ των οδών Μαιάνδρου, Φιλαδελφείας, Δημοκρατίας και Κρήτης, 3)τα «τζαμαλιώτικα» μεταξύ των οδών Μ. Αλεξάνδρου, Ικονίου, Δορυλαίου και Μαγνησίας, 4)τα «γερμανικά» μεταξύ των οδών Μ. Αλεξάνδρου, Πανόρμου, Αναξίμανδρου, Αναπαύσεως, Δημοκρατίας, Εγγλεζονησίου, Εφραιμίδου και Ικονίου, 5)τα «πέτρινα» μεταξύ των οδών

4.8 Η περιοχή των προσφυγικών στοδιακεκομμένη κόκκινη γραμμή, Ο χάρτης

βασίζεται α) στη περιγραφή του φυσικού μορφολογία, κλίμα κ.α.) και β) στην καταγραφή

χάρτη της Νέας Ιωνίας, μαρκαρισμένη με της Νέας Ιωνίας

4.9 Τα δημοτικά σχολεία 7ο και 8ο, προσωπικό φωτογραφικό αρχείο

Page 11: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

11

Φιλαδελφείας, Τροίας, Θράκης, Προύσσης, Γανοχώρας, Ελλησπόντου, Μαιάνδρου και Κάδμου και τέλος 6)τα «καρταλέικα» μεταξύ των οδών Βενιζέλου, Μαιάνδρου, Κάδμου και Ιατρίδη. Σε ότι αφορά την εμπορική δραστηριότητα της περιοχής, εκσελίσσεται κυρίως σε 3 βασικούς άξονες, καθώς ουσιαστικά είναι κατά μήκος των δρόμων εκτός από κάποια σποραδικά τοποθετημένα καταστήματα μέσα στις κύριες ζώνες κατοίκησης ειδικά στη περιοχή κοντά στη λεωφόρο Δημοκρατίας. Οι άξονες αυτοί είναι α) η λεωφόρος Ειρήνης («Φαρδύ»), β) η λεωφόρος Αναπαύσεως και γ) η λεωφόρος Μαιάνδρου, με βασικότερο αυτό της λεωφόρου Ειρήνης που περιλαμβάνει όχι μόνο ορισμένα

από τα βασικότερα και δημοφιλέστερα καταστήματα της Νέας Ιωνίας αλλά και τις περισσότερες υπηρεσίες συναλλαγών

Στη συμβολή άλλωστε της πλατεία Ευαγγελίστριας- με την βασικότερους άξονες της περιοχήςΚοινωνικών Ασφαλίσεων (ΙΚΑ), η περιοχή της «στρατώνας» καθώς και τα κεντρικότερα δημοτικά σχολεία της περιοχής το 7ο και το 8ο (εικόνα 4.9). Πολλές φορές οι ζώνες δεν είναι ξεκάθαρες καθώς σε κάθε μία από αυτές βρίσκονται διάσπαρτα καταστήματα, κατοικίες ή και υπηρεσίες. Οι προαναφερθείσες ζώνες καθορίζονται απλώς από την συγκέντρωση σε αυτές της πλειονότητας των κτιρίων που περιλαμβάνει η κάθε ζώνη.

Σε ότι αφορά τη σύγκριση μ του μοντέλου της συγκεκριμένης περιοχής και πόλης με διάφορες σχολές, μοντέλα και μεγάλες θεωρίες αστικού σχεδιασμού θα μπορούσαμε να πούμε ότι ομοιότητες και διαφορές μπορούμε να εντοπίσουμε σε περισσότερα από ένα απ’ αυτά. Χαρακτηριστικά παραδείγματα με τα οποία θα συγκριθεί η περιοχή μελέτης είναι το μοντέλο της Ville Radieuse του Le Corbusier* και το μοντέλο των «ουτοπικών σοσιαλιστών» Charles Francois Fourier (1772-1837) και Robert Owen (1771-1858) που αφορούσε τις «Κηπουπόλεις».**

Ξεκινώντας από το πρώτο μοντέλο που αναφέρθηκε, αυτό της Ville Radieuse του Le Corbusier (εικόνα 4.11), θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πως η πόλη της Νέας Ιωνίας φέρει στοιχεία επιρροής σε μια σχετικά μικρή κλίμακα βέβαια λόγω και της περιορισμένης έκτασης, αλλά και της πραγματικότητας των ελληνικών πόλεων που είναι κάπως διστακτικές στις ριζικές αλλαγές και στη τυποποίηση, ειδικά αυτών που έχουν σχετικά μικρή χρονική περίοδο ύπαρξης. Μιλώντας λοιπόν για τη Ville Radieuse, θα μπορούσαμε να κρίνουμε ως κοινό σημείο το ότι τόσο η Ville Radieuse όσο και τα προσφυγικά οικήματα βασίζονταν σε μονώροφα διαμερίσματα με ευέλικτη κάτοψη και διαφορετικές διαστάσεις, οικονομικότερα δηλαδή από πλευράς χώρου από τη διπλού εσωτερικού ύψους διπλοκατοικία ( Kenneth Frampton, Μοντέρνα Αρχιτεκτονική- Ιστορία και Κριτική). Επιπλέον και στα δύο παραδείγματα

(τράπεζες, ταχυδρομείο κ.λ.π.).

προέκτασης της λεωφόρου Ειρήνης -πάνω από τη λεωφόρο Μαιάνδρου, των δύο απ’ τους

, βρίσκεται το Δημαρχείο και το Ίδρυμα

4.10 Ο ιστός των προσφυγικών, αρχείο πολεοδομίας Δήμου Νέας Ιωνίας

_____________________________________________________________________________*Τα στοιχεία για την σύγκριση των μοντέλων λήφθηκαν από το βιβλίο του Kenneth Frampton – Μοντέρνα Αρχιτεκτονική- Ιστορία και Κριτική ** Αναφερόμαστε σε βοηθητικά στοιχεία που λήφθηκαν από την παρουσίαση της 10ης διάλεξης του μαθήματος σχετικά με την Garden City

Page 12: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

έχουμε αξιοποίηση μέχρι και του τελευταίου τετραγωνικού εκατοστού με αποτέλεσμα το πάχος των χωρισμάτων να είναι τόσο μικρό ώστε να μην εξυπηρετεί την ανάγκη για ηχομόνωση (εικόνα 4.12).

Σε αντίθεση, βέβαια, με τη Ville Radieuse (VR), τα προσφυγικά οικήματα τουλάχιστον στο μεγαλύτερο ποσοστό τους δε διέθεταν στο εσωτερικό τους, ούτε καν στις τόσο μικρές διαστάσεις που απαιτούσε η VR, κουζίνα ή μπάνιο. Επιπλέον η VR προέβλεπε περισσότερα δωμάτια απ’ αυτά που αρχικά διέθεταν τα προσφυγικά οικήματα και η VR βρισκόταν πολύ

και μικρούς φεγγίτες για καλύτερο κλιματισμού που εκείνη την εποχή στην

τα όσα αναφέρονται σχετικά με την της πρώτης συνεδρίασης στην

εργασίας των CIAM στο βιβλίο του Frampton που προαναφέραμε, επισημαίνεται η συμφωνία με την αρχή δημιουργίας των προσφυγικών σπιτιών: η εκμετάλλευση όσο καλύτερα γίνεται του χώρου προκειμένου να χτιστούν πολλές στοιχειώδεις κατοικίες (“existenz-minimum”). Οι ζώνες λειτουργιών στην περιοχή της Νέας Ιωνίας και κατ’ επέκταση και στη περιοχή των «προσφυγικών» δεν είναι τόσο ξεκάθαρες όσο στη Ville Radieuse*, καθώς η Νέα Ιωνία δεν είναι μηχανική πόλη όπως η VR του Le Corbusier και έτσι οι ζώνες χρήσης της γης, περιορίζονται σε τρεις κυρίως, τις ζώνες των σπιτιών ( που περιλαμβάνουν περισσότερες από μια ενότητα), τις ζώνες των καταστημάτων (κυρίως άξονες και

δρόμοι) και τέλος τις ζώνες των υπηρεσιών. Επίσης τα σχολεία δεν αποτελούν ξεχωριστή ζώνη καθώς δεν βρίσκονται όλα συγκεντρωμένα σε μια και μοναδική περιοχή ή ζώνη. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι το μοντέλο της Ville Radieuse δεν υλοποιήθηκε ποτέ απλώς επηρέασε, σε μεγάλο ή μικρότερο βαθμό, την ανάπτυξη μελλοντικών πόλεων και επινοήθηκε και σχεδιάστηκε περίπου στα χρόνια που ξεκίνησαν να χτίζονται οι προσφυγικοί συνοικισμοί όχι μόνο στο Βόλο αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα.

Σχεδιάγραμμα της Ville Radieuse του Le busier, http://expositions.bnf.fr/utopie/grand/4_59.htm

κοντά στο βιομηχανικό σχεδιασμό με κλιματισμό και τυφλές όψεις πράγμα που φυσικά δεν συναντούμε στα προσφυγικά σπίτια, τα οποία καλύπτανε, ει δυνατόν, τις ανάγκες των ανθρώπων στον ελάχιστο χώρο ο οποίος διέθετε παράθυρα φωτισμό και εξαερισμό χωρίς τη χρήση Ελλάδα δεν υπήρχε. Εδώ βέβαια και με βάσηαντίθεση του Le Corbusier με τα συμπεράσματαΦρανκφούρτη, το 1929, του τμήματος

4.11Cor

4.12 Οι μικροί κενοί χώροι ανάμεσα στα σπίτια, προσωπικό φωτογραφικό αρχείο

_____________________________________________________________________________* Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία σχετικά με τη Ville Radieuse του Le Corbusier από τις ιστοσελίδες: HUhttp://blogthiscity.blogspot.com/2008/04/ville-radieuse-redux.html

12

έχουμε αξιοποίηση μέχρι και του τελευταίου τετραγωνικού εκατοστού με αποτέλεσμα το πάχος των χωρισμάτων να είναι τόσο μικρό ώστε να μην εξυπηρετεί την ανάγκη για ηχομόνωση (εικόνα 4.12).

Σε αντίθεση, βέβαια, με τη Ville Radieuse (VR), τα προσφυγικά οικήματα τουλάχιστον στο μεγαλύτερο ποσοστό τους δε διέθεταν στο εσωτερικό τους, ούτε καν στις τόσο μικρές διαστάσεις που απαιτούσε η VR, κουζίνα ή μπάνιο. Επιπλέον η VR προέβλεπε περισσότερα δωμάτια απ’ αυτά που αρχικά διέθεταν τα προσφυγικά οικήματα και η VR βρισκόταν πολύ κοντά στο βιομηχανικό σχεδιασμό με κλιματισμό και τυφλές όψεις πράγμα που φυσικά δεν συναντούμε στα προσφυγικά σπίτια, τα οποία καλύπτανε, ει δυνατόν, τις ανάγκες των ανθρώπων στον ελάχιστο χώρο ο οποίος διέθετε παράθυρα και μικρούς φεγγίτες για καλύτερο φωτισμό και εξαερισμό χωρίς τη χρήση κλιματισμού που εκείνη την εποχή στην Ελλάδα δεν υπήρχε. Εδώ βέβαια και με βάση τα όσα αναφέρονται σχετικά με την αντίθεση του Le Corbusier με τα συμπεράσματα της πρώτης συνεδρίασης στην Φρανκφούρτη, το 1929, του τμήματος εργασίας των CIAM στο βιβλίο του Frampton που προαναφέραμε, επισημαίνεται η συμφωνία με την αρχή δημιουργίας των προσφυγικών σπιτιών: η εκμετάλλευση όσο καλύτερα γίνεται του χώρου προκειμένου να χτιστούν πολλές στοιχειώδεις κατοικίες (“existenz-minimum”). Οι ζώνες λειτουργιών στην περιοχή της Νέας Ιωνίας και κατ’ επέκταση και στη περιοχή των «προσφυγικών» δεν είναι τόσο ξεκάθαρες όσο στη Ville Radieuse*, καθώς η Νέα Ιωνία δεν είναι μηχανική πόλη όπως η VR του Le Corbusier και έτσι οι ζώνες χρήσης της γης, περιορίζονται σε τρεις κυρίως, τις ζώνες των σπιτιών ( που περιλαμβάνουν περισσότερες από μια ενότητα), τις ζώνες των καταστημάτων (κυρίως άξονες και

δρόμοι) και τέλος τις ζώνες των υπηρεσιών. Επίσης τα σχολεία δεν αποτελούν ξεχωριστή ζώνη καθώς δεν βρίσκονται όλα συγκεντρωμένα σε μια και μοναδική περιοχή ή ζώνη. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι το μοντέλο της Ville Radieuse δεν υλοποιήθηκε ποτέ απλώς επηρέασε, σε μεγάλο ή μικρότερο βαθμό, την ανάπτυξη μελλοντικών πόλεων και επινοήθηκε και σχεδιάστηκε περίπου στα χρόνια που ξεκίνησαν να χτίζονται οι προσφυγικοί συνοικισμοί όχι μόνο στο Βόλο αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα.

4.11 Σχεδιάγραμμα της Ville Radieuse του Le Corbusier, http://expositions.bnf.fr/utopie/grand/4_59.htm

4.12 Οι μικροί κενοί χώροι ανάμεσα στα σπίτια, προσωπικό φωτογραφικό αρχείο

12_____________________________________________________________________________* Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία σχετικά με τη Ville Radieuse του Le Corbusier από τις ιστοσελίδες: HUhttp://blogthiscity.blogspot.com/2008/04/ville-radieuse-redux.htmlUH και HUhttp://expositions.bnf.fr/utopie/grand/4_59.htmU

Page 13: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

Σε ότι αφορά το μοντέλο των κηπουπόλεων αρχικά θα πρέπει να αναφέρουμε ότι αποτέλεσε ένα κίνημα, μια ιδέα που αναπτύχθηκε στις ανεπτυγμένες χώρες της Δυτικής Ευρώπης στις αρχές του 20ου αιώνα, με σκοπό την βελτίωση των συνθηκών ζωής των οικονομικά ασθενέστερων τάξεων. Ξεκινώντας την σύγκριση με το μοντέλο που ουσιαστικά εφαρμόστηκε στην περιοχή της Νέας Ιωνίας και κατ’ επέκταση στην περιοχή του προσφυγικού συνοικισμού, οφείλουμε να υπογραμμίσουμε το γεγονός πως τόσο στην περίπτωση των προσφυγικών όσο και στην περίπτωση των κηπουπόλεων σχεδιάστηκαν αστικές εγκαταστάσεις που θα ενίσχυαν τη συλλογική διαβίωση (στην περίπτωση των προσφυγικών κτισμάτων ήταν ιδιαίτερα έντονη αφού ήταν

τοποθετημένα πολύ πυκνά και δημιουργούσαν στο κέντρο των τετραγώνων μικρές εσωτερικές πλατείες στις οποίες στον ελεύθερο χρόνο τους οι κάτοικοι περνούσαν χρόνο όλοι μαζί και γνώριζαν ο ένας τον άλλο). Επιπλέον, το μοντέλο των κηπουπόλεων προέκυψε ως απόρροια της ανάγκης των ευρωπαϊκών πόλεων να επαναφέρουν σε κοντινή απόσταση από τις πόλεις το πράσινο.* Ας μη ξεχνούμε πως η Νέα Ιωνία πριν διαμορφωθεί σ’ αυτή τη συνεχώς εξελισσόμενη πόλη, ήταν κάμπος. Βέβαια ακόμη και όταν δημιουργήθηκε η πόλη η οποία, όπως προαναφέρθηκε στην ενότητα με την μορφολογία του εδάφους, έχει μια ανοδική κλίση καθώς ανεβαίνουμε από το Βόλο, στα ανώτερα τμήματα της διατήρησε και διατηρεί μέχρι και σήμερα εκτάσεις με χωράφια και αλσύλια (άλσος Νέας Ιωνίας – Ελικοδρόμιο). Στο σημείο αυτό αναφέρουμε πως σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές πόλεις, ο προσφυγικός συνοικισμός της Νέας Ιωνίας διέθετε από ίδρυσης του επαφή με τη φύση και τη γή, πράγμα που στη δεύτερη περίπτωση προέκυψε στα τέλη του 19ου αιώνα λόγω μεγάλης αύξησης του πληθυσμού και του γεγονότος ότι τα προάστια δεν ανήκουν πια μόνο στις υψηλότερες οικονομικές τάξεις.

Χαρακτηριστικές πόλεις του εξωτερικού στις οποίες εφαρμόστηκε το μοντέλο των κηπουπόλεων είναι το Λονδίνο, το Σικάγο, η Μαδρίτη, το Παρίσι και το Βερολίνο. Στην Ελλάδα εκτός από την περίπτωση της Νέας Ιωνίας με τον προσφυγικό συνοικισμό το μοντέλο αυτό εφαρμόστηκε στα προάστια της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης ( π.χ. Ψυχικό, Εκάλη) και στην Ηράκλεια Σερρών.

4.14 Σχέδιο πόλης Σερρών, παρουσίαση City Garden (10η διάλεξη)

4.13 «Ιδανικές Ουτοπίες», παρουσίαση City Garden (10η διάλεξη)

_____________________________________________________________________________* Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία σχετικά με το μοντέλο των κηπουπόλεων από τις ιστοσελίδες: http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_07/07/2007_233486

13

Σε ότι αφορά το μοντέλο των κηπουπόλεων αρχικά θα πρέπει να αναφέρουμε ότι αποτέλεσε ένα κίνημα, μια ιδέα που αναπτύχθηκε στις ανεπτυγμένες χώρες της Δυτικής Ευρώπης στις αρχές του 20ου αιώνα, με σκοπό την βελτίωση των συνθηκών ζωής των οικονομικά ασθενέστερων τάξεων. Ξεκινώντας την σύγκριση με το μοντέλο που ουσιαστικά εφαρμόστηκε στην περιοχή της Νέας Ιωνίας και κατ’ επέκταση στην περιοχή του προσφυγικού συνοικισμού, οφείλουμε να υπογραμμίσουμε το γεγονός πως τόσο στην περίπτωση των προσφυγικών όσο και στην περίπτωση των κηπουπόλεων σχεδιάστηκαν αστικές εγκαταστάσεις που θα ενίσχυαν τη συλλογική διαβίωση (στην περίπτωση των προσφυγικών κτισμάτων ήταν ιδιαίτερα έντονη αφού ήταν

τοποθετημένα πολύ πυκνά και δημιουργούσαν στο κέντρο των τετραγώνων μικρές εσωτερικές πλατείες στις οποίες στον ελεύθερο χρόνο τους οι κάτοικοι περνούσαν χρόνο όλοι μαζί και γνώριζαν ο ένας τον άλλο). Επιπλέον, το μοντέλο των κηπουπόλεων προέκυψε ως απόρροια της ανάγκης των ευρωπαϊκών πόλεων να επαναφέρουν σε κοντινή απόσταση από τις πόλεις το πράσινο.* Ας μη ξεχνούμε πως η Νέα Ιωνία πριν διαμορφωθεί σ’ αυτή τη συνεχώς εξελισσόμενη πόλη, ήταν κάμπος. Βέβαια ακόμη και όταν δημιουργήθηκε η πόλη η οποία, όπως προαναφέρθηκε στην ενότητα με την μορφολογία του εδάφους, έχει μια ανοδική κλίση καθώς ανεβαίνουμε από το Βόλο, στα ανώτερα τμήματα της διατήρησε και διατηρεί μέχρι και σήμερα εκτάσεις με χωράφια και αλσύλια (άλσος Νέας Ιωνίας – Ελικοδρόμιο). Στο σημείο αυτό αναφέρουμε πως σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές πόλεις, ο προσφυγικός συνοικισμός της Νέας Ιωνίας διέθετε από ίδρυσης του επαφή με τη φύση και τη γή, πράγμα που στη δεύτερη περίπτωση προέκυψε στα τέλη του 19ου αιώνα λόγω μεγάλης αύξησης του πληθυσμού και του γεγονότος ότι τα προάστια δεν ανήκουν πια μόνο στις υψηλότερες οικονομικές τάξεις.

Χαρακτηριστικές πόλεις του εξωτερικού στις οποίες εφαρμόστηκε το μοντέλο των κηπουπόλεων είναι το Λονδίνο, το Σικάγο, η Μαδρίτη, το Παρίσι και το Βερολίνο. Στην Ελλάδα εκτός από την περίπτωση της Νέας Ιωνίας με τον προσφυγικό συνοικισμό το μοντέλο αυτό εφαρμόστηκε στα προάστια της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης ( π.χ. Ψυχικό, Εκάλη) και στην Ηράκλεια Σερρών.

4.14 Σχέδιο πόλης Σερρών, παρουσίαση City Garden (10η διάλεξη)

4.13 «Ιδανικές Ουτοπίες», παρουσίαση City Garden (10η διάλεξη)

13_____________________________________________________________________________* Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία σχετικά με το μοντέλο των κηπουπόλεων από τις ιστοσελίδες: http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_07/07/2007_233486UH και http://www.paschalis.gr/content/view/55/36/lang,el/

Page 14: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

14

Η ιδέα του γραμμικού δικτύου κυκλοφορίας που προέβλεπε η Ισπανική γραμμική πόλη του Arturo Soria y Mata (1882), επηρέασε κατά ένα σχετικό βαθμό την διάταξη του ιστού της πόλης της Νέας Ιωνίας όχι βέβαια τόσο για να μειώσει την πίεση που ασκούσανε στο πληθυσμό τα μεγάλα αστικά κέντρα, όσο για να διαμορφώσει μια καλύτερη σχέση των περιοχών εργασίας και κατοικίας. Επομένως όλοι οι δρόμοι που αποτελούσαν παράλληλους και κάθετους άξονες προς την γραμμή του Παγασητικού κόλπου οδηγούσαν από τη περιοχή των κατοικιών στους κεντρικούς κάθετους ( Λεωφόρος Ειρήνης, Λεωφόρος Αναπάυσεως) και οριζόντιους ( Λεωφόρος Μαιάνδρου) άξονες αντίστοιχα, προς διευκόλυνση των κατοίκων.

Η δεύτερη ιδέα εφαρμογής του μοντέλου των κηπουπόλεων είναι αυτή του Ebenezer Howard για την αγγλική συγκεντρωτική κηπούπολη Rurisville (1898). Στο σχέδιο αυτό προβλέπεται η αρμονική συνύπαρξη αγροτικού και αστικού χώρου ενώ παράλληλα τα σχέδια επεκτάσεων οφείλουν να προβλέπουν το δημόσιο χώρο και την οικοπεδοποίηση της γης. Βέβαια όσο και αν αυτά τα στοιχεία συμφωνούν με την πολεοδομική δομή της περιοχής των προσφυγικών, η πραγματοποίηση των σχεδίων του Howard και της εταιρίας του εφαρμόστηκαν σε πόλεις μικρής κλίμακας, (ίσως και μικρότερης κλίμακας απ’ αυτή της τη Νέας Ιωνίας) με λίγους κατοίκους και μικρή προσέλκυση παραγωγικών μονάδων.*

Συμπερασματικά, η Νέα Ιωνία επηρεάστηκε περισσότερο δομικά από το μοντέλο της Ville Radieuse του Le

Corbusier και περισσότερο πολεοδομικά και ρυμοτομικά από το συχνά αναφερόμενο και ως ουτοπικό μοντέλο των κηπουπόλεων.

4.15 Ισπανική γραμμική πόλη, παρουσίαση City Garden (10η διάλεξη)

4.16 Η αρχική ιδέα των κηπουπόλεων, παρουσίαση City Garden (10η διάλεξη)

_____________________________________________________________________________* Αναφερόμαστε σε βοηθητικά στοιχεία που λήφθηκαν από την παρουσίαση της 10ης διάλεξης του μαθήματος σχετικά με την Garden City

Page 15: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

- Σύγχρονες Κατευθύνσεις

Η πόλη της Νέας Ιωνίας είναι πλέον ένας μεγάλος δήμος, ο δεύτερος κατά σειρά στο νομό Μαγνησίας με προοπτική ανάπτυξης που συνεχώς αυξάνεται. Καινούργιες επιχειρήσεις, μαγαζιά και προπαντός υπηρεσίες δημιουργούνται στον ιστό της πόλης με αποτέλεσμα η περιοχή να έχει ανοδική πορεία και ο πληθυσμός της να αυξάνει μέρα με τη μέρα. Οι νέοι επιχειρηματίες και γενικά όλοι οι εργαζόμενοι στις υπηρεσίες της περιοχής προσπαθούν να γίνουν μόνιμοι κάτοικοι του δήμου προκειμένου να βρίσκονται κοντά στον τόπο εργασίας τους. Ως ένας σύγχρονος δήμος η Νέα Ιωνία διαθέτει στο πολεοδομικό της συγκρότημα σχολεία για κάθε κατηγορία ηλικιών (νηπιαγωγεία, δημοτικά σχολεία, γυμνάσια, λύκεια, Γεωπονική Σχολή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας) καθώς επίσης και αθλητικές εγκαταστάσεις (ποδοσφαίρου και στίβου, βόλεϊ, τένις, κολυμβητήριο κ.λ.π.), θέατρα κ.α. Ο στρατηγικός σχεδιασμός της πόλης προδιαγράφεται ευοίωνος, καθώς συνεχώς εγκρίνονται καινούργια κονδύλια από προγράμματα της Ε.Ο.Κ. και του κράτους για περαιτέρω ανάπτυξη, όσον αφορά τις διάφορες υπηρεσίες του δημοσίου και όχι μόνο μια και ο γειτονικός και μεγαλύτερος δήμος του νομού, ο δήμος Βόλου, έχει κορεστεί εδαφικά (οι μεγάλες εκτάσεις που απαιτούνται για τη δημιουργία μεγάλων οικοδομικών συγκροτημάτων που θα στεγάσουν υπηρεσίες δεν υπάρχουν πλέον εντός ορίων της πόλης του Βόλου). Η Νέα Ιωνία πλέον δεν έχει να ζηλέψει τίποτε από μια σύγχρονη ευρωπαϊκή πόλη. Οι προοπτικές βέβαια με τον «Καποδίστρια Β’» είναι να ενωθούν οι δύο μεγάλοι δήμοι του νομού μαζί με κάποιους μικρότερους ώστε να δημιουργηθούν οι μεγάλοι μητροπολιτικοί δήμοι. Η Νέα Ιωνία μέσα σε διάστημα μόλις 84 ετών έχτισε πάνω σε γερά θεμέλια ένα δυναμικό δήμο ο οποίος επάξια διεκδικεί μεγαλύτερες προοπτικές εξέλιξης μέσα σε ένα ακόμη μεγαλύτερο πολεοδομικό συγκρότημα και έναν ακόμη μεγαλύτερο μητροπολιτικό δήμο. Το ενδιαφέρον του δήμου έχει στραφεί στη περιοχή των προσφυγικών ιδιαίτερα έντονα τα τελευταία χρόνια, καθώς αποτελούν το σήμα κατατεθέν της ιστορίας της περιοχής. Οι σύγχρονες κατευθύνσεις σε ότι αφορά το θέμα των κατοικιών, είναι να περισωθούν όσα από τα κτίσματα βρίσκονται ακόμη σε καλή κατάσταση, είτε με το να κριθούν ως διατηρητέα είτε με συνένωση περισσοτέρων διπλανών κτισμάτων και να αποτελέσουν αυτοτελείς κατοικίες για να στεγαστούν με κανονικό και βιώσιμο τρόπο νέες οικογένειες. Η περιοχή αυτή σχεδιάζεται να γίνει μια ζώνη κατοικιών μοντέρνων και αναπαλαιωμένων κτιρίων που σίγουρα θα κρατάει τα στοιχεία του παρελθόντος και της ιστορίας, παντρεύοντας έτσι το σύγχρονο με το παραδοσιακό και διατηρώντας κάτι το μοναδικό σε σχέση με τις υπόλοιπες μεγάλες πόλεις της Ελλάδας.

Συμπερασματικά, θα λέγαμε πως η περιοχή των προσφυγικών αποτελεί ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον πεδίο μελέτης. Τον τελευταίο καιρό έχουν εκπονηθεί, από διάφορες οργανώσεις, εντατικές μελέτες για να διερευνηθεί η ιστορία της περιοχής και να προταθούν πιθανές λύσεις ώστε να εξελίσσεται ολοένα και περισσότερο. Άλλωστε, οι απόγονοι των μικρασιατών προσφύγων, έχουν οργανωθεί σε συλλόγους που διαπρέπουν πανελλαδικά ως σύλλογοι που μεταβιβάζουν τις γνώσεις της ιστορίας της περιοχής και των κατοίκων της στις νέες γενιές και που ουσιαστικά «ζουν» για να δουν την πόλη στην οποία οι προγονοί τους δώσανε πνοή, να προοδεύει. Η Νέα Ιωνία είναι μια πόλη που έχει όλα τα φόντα να εξελιχθεί σε μια πόλη σπουδαίας σημασίας βαδίζοντας σε δύο παράλληλους δρόμους: αυτόν της διατήρησης της ιστορικής της σημασίας και αυτόν της προόδου και του εκσυγχρονισμού.

15

Page 16: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

- Φωτογραφικό Αρχείο

6.1 Η λεωφόρος Ειρήνης («Φαρδύ») το 1935, ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ 1947-2007 60 χρόνια Δήμος, ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2007

6.2 Η λεωφόρος Ειρήνης («Φαρδύ») το

Δήμος, ΗΜΕΡΟΛ1959, ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ 1947-2007 60 χρόν

16

ια ΟΓΙΟ 2007

6.4 Φωτογραφία «τσιμεντένιου» κτίσματος, Πηγή: www.nea-ionia-today.gr

6.3 Η λεωφόρος Ειρήνης («Φαρδύ») το 2006, ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ 1947-2007 60 χρόνια Δήμος, ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2007

6.6 Ο Le Corbusier και η Ville Radieuse, Πηγή:http://blogthiscity.blogspot.com/2008/04/ville-radieuse-redux.html

6.5 Αεροφωτογραφία της Νέας Ιωνίας, ΒΟΛΟΣ – Το πορτρέτο της πόλης, από τον 19ο αιώνα έως σήμερα

Page 17: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

17

6.8 Το γήπεδο της Νίκης Βόλου «Παντελής Μαγουλάς» στην οδό Μαιάνδρου, Πηγή: http://www.fussballtempel.net/uefa/Gre/Niki_Volou.html

6.7 Η πλατεία Ευαγγελίστριας με τον ναό και τα γύρω κτίρια, Πηγή: http://www.hotels-in-magnesia.gr/maps/village/nea_ionia.jpg

6.10 Ο χάρτης της Νέας Ιωνίας, Πηγή: http://www.demekav.gr/news/xartis_volou.swf 6.9 Η καταστροφή της Σμύρνης,Πηγή:

http://www.fcniki.gr/city.html

6.11 2007 6

Γειτονία προσφυγικών, ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ 1947-0 χρόνια Δήμος, ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2007

6.12 Το τετράγωνο Ζ και τα σχολεία, 1947-2007 60 χρόνια Δήμος, ΗΜΕΡΟΛ

ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ ΟΓΙΟ 2007

Page 18: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

18

6.13 Τσιμεντόκτιστο, ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ 1947-2007 60 χρόνια Δήμος, ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2007

6.14 Τσιμεντόκτιστο όπως είναι σήμερα, Προσωπικό φωτογραφικό αρχείο

6.15 Οι μικρές πλατείες ανάμεσα στα προσφυγικά, Προσωπικό φωτογραφικό αρχείο

6.16 Η Εθνική Τράπεζα απέναντι από τον ναό Ευαγγελίστριας, Προσωπικό φωτογραφικό αρχείο

6.17 Ο Ιερός Ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, Προσωπικό φωτογραφικό αρχείο

6.18 Το Δημαρχείο της Νέας Ιωνίας, Προσωπικό φωτογραφικό αρχείο

Page 19: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

19

6.20 Το ίδιο κτίσμα εσωτερικά, Προσωπικό φωτογραφικό αρχείο

6.19 Εγκατειλημμένο κτίσμα από τα τζαμαλιώτικα, Προσωπικό φωτογραφικό αρχείο

6.21 Η πλατεία «γερμανικών», Προσωπικό φωτογραφικό αρχείο

6.22 Κτίσμα «γερμανικών» αναμορφωμένο φωτογραφικό αρχείο Προσωπικό

6.23 Η πρώτη ομάδα της Νίκης Βόλου (1926), Πηγή: http://www.fcniki.gr/city.html

6.24 Το στρατόπεδο Γεωργούλα, Προσωπικό φωτογραφικό αρχείο

Page 20: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

20

6.25 Παλιό κτίσμα «πέτρινων», ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ 1947-2007 60 χρόνια Δήμος, ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2

007

6.26 Το αντίστοιχο κτίσμα σήμερα, Προσωπικό αρχείο φωτογραφικό

6.27 κτίσματα -ση φωτο

Παλιά αναμορφωμένα «γερμανικά» μερινή υπηρεσία ΔΟΚΠΥ , Προσωπικόγραφικό αρχείο

6.28 «Γερμαδιαμορφω

νικά» κτίσματα σύγχρονα μένα, Προσωπικό φωτογραφικό αρχείο

6.29 Σύγχρονα ξενοδοχεία και επιστημονικά γραφεία, Προσωπικό φωτογραφικό αρχείο

6.30 Η λεωφόρος Μαιάνδρου (σημερινή άποψη), Προσωπικό φωτογραφικό αρχείο

Page 21: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΒΙΒΛΙΑ

• Ο Βόλος και η περιοχή του στην ιστορική τους διαδρομή - ΕΤΑΙΡΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ

• ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ 1947-2007 60 χρόνια Δήμος, ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2007 - ΙΩΝΕΣ- ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΩΝ ΝΕΑΣ ΙΩΝΙΑΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ

• ΒΟΛΟΣ – Το πορτρέτο της πόλης, από τον 19ο αιώνα έως σήμερα (σελ. 80-85), Βίλμα Χαστάογλου, Εκδόσεις Βόλος

• Η Νέα Ιωνία του 1933, Έκδοση: Πολιτιστική Εστία Μικρασιατών Νέας Ιωνίας Μαγνησίας “Ίωνες”, επιμέλεια: Δημήτρης Κωνσταντάρας – Σταθαράς (Νέα Ιωνία Μαγνησίας 2003)

• Δρόμο-λόγιο της Νέας Ιωνίας Μαγνησίας -Μνήμες και Τιμές, Δημήτρης Κωνσταντάρας -Σταθαράς, Έκδοση: Πολιτιστική Εστία Μικρασιατών Νέας Ιωνίας Μαγνησίας “Ίωνες” (Νέα Ιωνία Μαγνησίας 2006)

• ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ – Ιστορία και Κριτική, Kenneth Frampton, Εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ,1999

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

• http://www.demekav.gr/news/xartis_volou.swf

• http://karatzaferis.livepage.gr/wiki/293/320_%CE%9D%CE%99%CE%9A%CE%97_%CE%92%CE%9F%CE%9B%CE%9F%CE%A5

• http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%AD%CE%B1_%CE%99%CF%89%CE%BD%CE%AF%CE%B1_%CE%9C%CE%B1%CE%B3%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%AF%CE%B1%CF%82

• http://www.nea-ionia-today.gr

• http://blogthiscity.blogspot.com/2008/04/ville-radieuse-redux.html

• http://expositions.bnf.fr/utopie/grand/4_59.htm

• http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_07/07/2007_233486

• http://www.paschalis.gr/content/view/55/36/lang,el/

21

Page 22: Refugee Settlement in Nea Ionia of Volos

22

• http://www.hotels-in-magnesia.gr/maps/village/nea_ionia.jpg

• http://www.fussballtempel.net/uefa/Gre/Niki_Volou.html

• http://www.fcniki.gr/city.html

ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΣ ΥΛΙΚΟ

• Αρχείο Δήμου Νέας Ιωνίας: χάρτες, τοπογραφικά, φωτογραφικό υλικό • Διαλέξεις μαθήματος (σε μορφή PowerPoint) • Προσωπική φωτογράφηση της περιοχής στη σημερινή της κατάσταση • Συνέντευξη από κάτοικο της περιοχής των πρώην πέτρινων σπιτιών και

απογόνου προσφύγων Μικρασιατών, Τσοπουρίδου Μαρία.