Transcript
Page 1: Reportage Asatiani - Redactie Buitenland

Redactie Buitenland

Reportage vanuit Georgië Merlijn Ensing

[ Een vervallen inrichting voor

huis-, tuin- en keukengekken] Voor de inhoudsredactie Buitenland trok ik voor een kleine twee weken naar Tbilisi, Georgië. Ik bezocht daar tot driemaal toe de psychiatrische inrichting Asatiani en schreef een reportage over de erbarmelijke omstandigheden waarin de patiënten leven.

Page 2: Reportage Asatiani - Redactie Buitenland

Een vervallen inrichting voor

huis-, tuin- en keukengekken

Losse handjes al aanleiding voor opname in psychiatrische inrichting Tbilisi

In het psychiatrisch ziekenhuis Asatiani in Tbilisi zitten niet alleen geesteszieken. Ook agressieve

Georgiërs worden zonder pardon door de politie doorgeplaatst naar de gesloten inrichting. Zij

belanden in een wereld waar zorg in het luchtledige verdampt en waar onderhoud een utopie is.

Een penetrante urine- en zweetlucht vult de centrale gang die wordt verlicht door vijf kleine peerlampjes. Het

is er duister, de sfeer gelaten. Iedere patiënt lijkt in zijn eigen wereld gekeerd. Tijd is hier in alle opzichten een

leeg begrip. De bewoners sloffen rond op de centrale gang, zitten gehurkt tegen de muur of liggen, al dan niet

aan het infuus, op bed. Het gros van de bewoners is diep verzonken in zijn eigen gedachten en prevelt zachtjes

voor zich uit.

Merab ‘de Professor’ wordt door de zestig bewoners gezien als de leider. Hij ziet er echter niet uit als een

geleerde: uitpuilende buik in een vaalgele trui, joggingbroek, gympen. De man van begin vijftig reageert weinig

alert op vragen, oogt niet kwiek. Vroeger was hij volgens de verhalen een intellectueel. Daar is nu nog weinig

van over.

Grappen, die maakt hij wel. Heupwiegend en met glazige blik heeft hij in de gang de lachers op zijn hand.

Merab noteert op een blaadje ‘er asenholen’, ondersteunt de semi-Duitse boodschap met een handtekening,

toont het zijn publiek, salueert en loopt weg. Het volgende moment slaat hij onrustig voor zich uit,

hartstochtelijk in gevecht met zijn eigen schaduw.

Achter Merab wordt een naakte bejaarde man van de ene naar de andere kant van de gang gedragen. Zijn ogen

gesloten, tong uit de mond, ontlasting tussen de billen. Er wordt droog opgemerkt dat het al een tijdje niet

goed met hem gaat. De man zit al tientallen jaren opgesloten en gaat enkel achteruit. Daarin is hij zeker niet de

enige. De behandelmethoden zijn dan wel met de jaren mee geëvolueerd, het personeel is onvoldoende

gekwalificeerd om alle patiënten de juiste zorg te bieden, zo schrijft de Georgische Ombudsman.

De leefomstandigheden in Asatiani helpen ook niet erg mee. Een minuscuul stukje groene zeep moet

verbloemen hoe slecht het is gesteld met de persoonlijke hygiëne op de afdeling. De patiënten hebben

nauwelijks de beschikking over shampoo, deodorant of tandpasta. Privacy is voor de patiënten een illusie, net

als goede voeding, hygiëne en persoonlijke eigendommen. Vrijwel alle bewoners hebben slechts de beschikking

over één, vaak slobberige, outfit.

De inboedel is kwalitatief niet veel beter. Bedden staan op hun laatste poten op het versleten zeil. Verroeste

spijkers steken uit het hout, het plafond en de muren vertonen grote scheuren.

Gestolde urine

In Asatiani zitten Georgiërs die geestesziek zijn of die door de politie gesommeerd worden om de inrichting te

betreden, omdat zij als te agressief zijn bestempeld. Simpeler gezegd is het een onderkomen voor huis-, tuin-

en keukengekken.

In één van de twee urinoirs staat tot aan de rand een laag ‘gestolde urine’, wat veel wegheeft van gekoelde

frituurolie – de geur buiten beschouwing gelaten. De ander is verstopt door de overdaad aan uitgemaakte

peuken. Gevolg: de urinelucht zit in de muren, ook in de kantine aan de andere kant van de afdeling.

Page 3: Reportage Asatiani - Redactie Buitenland

Koba (41) – inhammen bij zijn haar, muf ruikende rode trui, joggingbroek, slippers – ziet de verstopte wc als

metafoor voor de verveling die heerst op de afdeling. "Vrijwel iedereen rookt hier. Wat moet je anders? Er is

hier niets te doen", zegt hij schouderophalend. Vorig jaar werd er nog getafeltennist. Dat gebeurt niet meer,

niemand weet waarom. Dominosteentjes zijn reeds verbannen en de bewoners komen nauwelijks buiten. De

zorg beperkt zich tot het verstrekken van voedsel en het geven van medicatie, soms mag de televisie aan.

Het is om je dood van te vervelen, oordeelt Koba. "Ik haat het hier." Hij spreekt open over het voorval wat

leidde tot zijn verplichte opname. Zijn zus zorgde in zijn ogen niet goed voor haar zoons, wat voor hem een pak

slaag rechtvaardigde. "Ik kon mezelf niet in de hand houden, gaf haar een tik waar de kinderen bij waren",

vertelt Koba met een lusteloos gezicht. Gek? Dat is hij niet, bezweert hij, noch een alcoholist. "Ik ben soms

alleen wat agressief aangelegd. Dat is alles." Toch besloot de politie Koba over te brengen naar Asatiani.

Geen juridische bijstand

Een psychiatrische inrichting als oplossing voor een man met losse handjes. Het is een veelgebruikte methode

in Georgië, die bij het personeel op weinig begrip kan rekenen. De artsen zien steeds vaker dat agressieve

individuen door de politie te snel het stempel ‘gestoord’ krijgen. Een enkele familieruzie is daarmee al

voldoende aanleiding om iemand op te sluiten in een psychiatrische inrichting. Voor Koba zit er niks anders op

dan zijn lot te accepteren: hij heeft, net als veel andere patiënten die verplicht zijn opgenomen, niet de

beschikking over juridische bijstand.

Naar eigen zeggen weet Koba zichzelf steeds beter in de hand te houden. Hij voelt zich, voor zover hij al ziek

was, genezen. De sportman in Koba komt zodoende langzamerhand weer naar boven drijven. Voorheen

verdiende hij namelijk zijn geld in Dubai, waar hij tennistrainer was. Vanwege de hoge lasten daar moest hij

terugkeren naar Tbilisi, met alle gevolgen van dien. In afwachting van zijn vrijlating droomt hij van een nieuw

bestaan als tennistrainer.

Als zijn vrijlating te lang op zich laat wachten, is ontsnappen een optie. Hij kent de mogelijkheden daartoe op

zijn duimpje. Enthousiast maakt hij wilde zaagbewegingen met zijn armen: een vijl moet hem in dat geval naar

de buitenwereld helpen. Of geld, om de bewakers om te kopen – gebeurt volgens hem bij de vleet.

Gia

De vraag is of een menswaardig bestaan buiten de kliniek voor Koba een realistisch denkbeeld is. Guram

Cheishvili werkte vorig jaar ruim een maand in de inrichting als ergotherapeut en wordt nog steeds herkend

door de bewoners. Hij betwijfelt of oud-patiënten ooit nog een rol van betekenis kunnen spelen in de

maatschappij.

Familieleden zijn doorgaans niet gediend van hun aanwezigheid, een baan vinden is vrijwel onmogelijk. "De

stigma’s over oud-psychiatrische patiënten zijn diep geworteld in de samenleving en zitten een succesvol leven

buiten de muren van Asatiani in de weg", verklaart Guram. Zo belanden de patiënten in de vicieuze cirkel van

de psychiatrie, daar nazorg nog geen gemeengoed is.

Guram wijst ondertussen naar de muren, waarop spreuken en namen in Cyrillisch schrift zijn geschilderd. Maar

de grote kunstwerken overheersen. Deze steken fel af tegen de depressieve, matte sfeer die in de kliniek

hangt. De schilderingen zijn afkomstig van een oud-bewoner van de kliniek, Gia, een wat kalende man van

midden in de veertig. Inmiddels is hij vrij, maar hij bezoekt nog regelmatig zijn 'broeders'.

In de twintig jaar die hij in de kliniek doorbracht, heeft hij tientallen muren beschilderd: vrijwel alle wanden in

de gemeenschappelijke ruimtes zijn voor het grootste gedeelte omgetoverd tot ‘iets kunstzinnigs’ – een stijl

kan Gia het niet meegeven.

Vroeger leed Gia aan waanbeelden en sloeg hij zijn vader meerdere keren in elkaar. Zijn passie voor de kunst

heeft hem genezen, denkt hij zelf. Het echte leven wacht hem op. Een leven waar hij probeert rond te komen

Page 4: Reportage Asatiani - Redactie Buitenland

van zijn eigen kunstwerken. Dat gaat tot nog toe heel aardig. Kunstliefhebbers van over de hele wereld,

waaronder Nederland, weten de creaties van Gia op waarde te schatten en kopen het aan. Gia belichaamt voor

de bewoners de hoop op een relatief voorspoedig leven buiten Asatiani. Weg van de Professor, verlost van de

erbarmelijke omstandigheden, treedt Gia de stigma's tegemoet.