ROLA GIER I ZABAW DYDAKTYCZNYCH W
EDUKACJI SPOŁECZNO-PRZYRODNICZEJ W
KLASIE I
EWA KORFEL
NAUCZYCIELKA NAUCZANIA
ZINTEGROWANEGO
W S.P. GOSZYCE
KRAKÓW 2000
Od wielu lat interesuje mnie temat związany z wykorzystaniem gier i
zabaw dydaktycznych w nauczaniu zintegrowanym i w związku z tym podjęłam
się napisania pracy na temat gier izabaw dydaktycznych w edukacji
środowiskowej.
Autorzy prac z tego zakresu wykazali jasno,że wykorzystanie gier i
zabaw umożliwia ogółowi uczniów pełne intelektualne i emocjonalne
zaangażowania się w procesie nauczania, prowadzi do wybitnego podniesienia
się poziomu i trwałości wiedzy, a także przyczynia się znacznie do
wszechstronniejszego rozwoju zdolności poznawczych poszczególnych
jednostek. Zabawa kryje w sobie duże możliwości wychowawcze. Ma ona tę
zaletę, że jest bardzo atrakcyjna, a jednocześnie odgrywa podstawową rolę w
rozwoju dziecka, jest bowiem dla niego główną formą poznania rzeczywistości.
Zabawy pełnią doniosłą rolę w rozwoju dziecka, jest bowiem dla niego główną
formą poznania rzeczywistości. Zabawy pełnią doniosłą rolę w kształtowaniu
osobowości dziecka -–uczą, wychowują, pobudzają określony stosunek do
otoczenia społecznego i przyrody. Podczas zabawy dziecko rozwija
wszechstronnie swoje możliwości, nabywa wiadomości, przygotowuje się do
pracy, odzyskuje siły. Zabawa jest dla dziecka pracą, stwarza warunki
pobudzające myślenie, jego twórczość i jest dla niegoźródłem wielu przeżyć i
radości.
Nauczanie zintegrowane będące pierwszym szczeblem kształcenia
szkolnego, ma szczególne znaczenie w edukacji dziecka. Powodzenie uzyskane
przez ucznia w tym okresie w znacznym stopniu rzutuje na postępy w nauce w
starszych klasach. Efekty nauczania i wychowania wzrastają, jeśli nauczyciel
potrafi we właściwym momencie procesu dydaktycznego wykorzystać pewne
naturalne cechy psychiki dziecka. Należy do nich również potrzeba zabawy,
ciekawość świata i wiedzy.
Znajomość funkcji gier i zabaw dydaktycznych przez nauczyciela sprzyja
efektywnej realizacji zadań dydaktyczno-wychowawczych okresu wczesno-
szkolnego.
OGÓLNA CHARAKTERSYSTYKA GIER I ZABAW
DYDAKTYCZNYCH W ŚWIETLE LITERATURY
1 Zachowania twórcze dzieci w aktywności zabawowej.
Czasy, w którychżyjemy obecnie charakteryzują się dużym
zapotrzebowaniem na jednostki samodzielne, twórcze, ożywej wyobraźni,
oryginalne w swym działaniu i wraz z rozwojem cywilizacji zapotrzebowanie to
będzie wzrastać.
Zatem nie wyposażenie w samą wiedzę, ale optymalne rozwinięcie
wszystkich dyspozycjipoznawczych człowieka będzie wartością naczelną,
gwarantującą nie tylko odpowiednią adaptację do wciąż zmieniającej się
rzeczywistości, ale i współudział w jej przekształcaniu i tworzeniu. Dlatego też
szczególnego znaczenia w procesiekształcenia młodych pokoleń nabierają
metody aktywizujące, wyrabiające samodzielność, rozwijające twórcze
myślenie, stawiające uczniów niejako w sytuacji badaczy, twórców, artystów,
czy też organizatorów własnego działania, rozwiązujących różne problemy.
Jednym z podstawowych warunków prawidłowej organizacji twórczej
aktywności ucznia jest stawianie go na zajęciach szkolnych w takich sytuacjach,
w których on sam staje się ekspertem, w sytuacjach manipulowania rzeczami, a
także symbolami, w sytuacjach dających mu możliwość zadania sobie pytań i
szukania na nie odpowiedzi w myśl zasady : "„aby tworzyć, trzeba czasami
błądzić. Wszak w błędzie tkwi siła napędowa do jego przezwyciężenia,
stanowiąca poważny motyw działania”.1 Trzeba uświadomić sobie,że
uczniowie podobnie jak dorośli zdobywają nowe wiadomości nie na drodze
1 J.Zborowski. Rozwijanie twórczej aktywności dzieci. WSiP. Warszawa 1986, s. 35
mechanicznego sumowania ich elementów, lecz przez stopniowe
przekształcanie w wyobraźni podstawowych pojęć, przez ich uzupełnianie i
pogłębianie na drodze permanentnego przetwarzania zawartych w procesie
kształcenia elementów twórczości. Dzieci z natury swej są czynne i cechuje je
pęd do działania. Wynika to z fundamentalnego prawa aktywności organizmów.
Każda aktywność jest konsekwencją pewnej potrzeby, toteż jednym z
podstawowych warunków uaktywniania ucznia jest stawianie go w takiej
sytuacji, aby odczuwał potrzebę wypełniania tych czynności, których od niego
oczekujemy.
„Potrzeba stanowi sprężynę i zasadniczy motyw działania, podstawę do
obudzenia u ucznia pełnej gotowości do przeżyć, skierowanej na dany
przedmiot, co nazywamy zainteresowaniem.”2
Jeżeli dziecko czegoś pragnie, wyzwala w sobie przebogatą skalę aktywności,
której towarzyszy uczucie przyjemne. Wiadomo,że dzieci są pomysłowe,
ciekaweświata, dają upust swej fantazji, która tośmieszy, to zadziwia i
wzbudzając niekiedy nawet zachwyt. Właściwości psychiczne dziecka wieku
wczesnoszkolnego wymagają takiej organizacji zajęć, wśród których na
pierwsze miejsce w procesie nauczania wysuwa się żywiołowość, skłonność do
zabawy, do ruchu, co wyzwala zarazem konieczność ekspresji, warunkującą
chęć do wysiłku. Dziecko bowiem nie musi robić tego co chce, ale powinno
chcieć tego, co robi. Jedynym z warunków tego rodzaju zaangażowania ucznia
w procesie nauczania jest stosowanie takich form organizacyjnych, które
odpowiadają jego motorycznym potrzebom, a zarazem sięgają górnego pułapu
jego intelektualnych możliwości. Chodzi o wciągnięcie motorycznego i
intelektualnego narządu w proces poznawczy.
Warunki te spełnia najczęściej spontaniczna działalność dziecka, a więc
czynność pozbawiona przymusu, spowodowana wewnętrzną jego potrzebą, a
przede wszystkim temat bliski dziecku, temat niepokojący je, otwarty,
2 J.Devey. szkoła i dziecko. /w:/ Rozwijanie twórczej aktywności dzieci. WSiP. Warszawa 1986, s. 36
oczekujący odpowiedzi, gdy jest to pytanie lub rozwiązanie, gdy jest to problem
złożony. Ta otwartość implikuje dziecko do penetracji, do poszukiwania
sposobów rozwiązania danej trudności. Chodzi o to, aby dziecko w procesie
uczenia się samo zdobywało określone wiadomości czy umiejętności, aby
sztywne siedzenie w ławce szkolnej zastąpione zostało przez bardziej naturalne
działanie. „Uncja doświadczenia – twierdzi J.Devey jest lepsza niż tona teorii.”3
Świat ogromnych przemian, w który wkraczamy, a zarazem era
automatyki, komputeryzacji oraz szeroko rozumianego postępu, potrzebuje
twórczych rozwiązań, a więc ludzi niekonwencjonalnych, ludzi twórczych.
Według M.I.Steina4 twórczość to proces przynoszący nowy wytwór, oceniany
w określanym czasie przez grupę jako trafny lub użyteczny.
W.Okoń mówi, 5 że twórczość to proces działania ludzkiego dający nowe i
oryginalne wytwory oceniane w danym czasie jako społecznie wartościowe.
Twórczość może przejawiać się w każdej dziedzinie działalności ludzkiej,
zarówno artystycznej i naukowej,jak i organizacyjnej, technicznej,
wychowawczej.
Twórczość może być traktowana nie tylko jako wytwór i jako proces, jak podają
powyższe definicje, ale także, jak pisze A.Strzałecki6,. .. jako zespół cech
osobowościowych oraz jako zespół stymulatorów społecznych.
Wielu psychologów utożsamia również twórczość z procesem
rozwiązywania problemów. Istnieje jednak inne, bardzo znamienne, podejście
do twórczości. Reprezentantami tego podejścia są psychologowie postaci, którzy
jak na przykład Wertheimer7 mówią, że twórczość jest procesem burzenia
układu spoistego i tworzenie na jego miejsce nowego i lepszego.
3 J.Devey. Demokracja i wychowanie. Warszawa 1963. KiW, s. 1564 M.I.Stein. A Transoctiona Apprah to Crestivity. New York 19635 W.Okoń. Slownik Pedagogiczny. Warszawa 1981. PWN. s. 3256 A.Strzałecki. Wybrane zagadnienia psychologii twórczej. Warszawa 1969. PWN. s. 13-177 Twórczość artystyczna dzieci i młodzieży. red. S.Popka. Warszawa 1985. WSiP. s. 31
M. Malicka8 traktując twórczość jako operację rozkładania i ponownego
składania obrazuświata, przypisuje ogromną rolę emocjom. Również Bersztejn9
zauważył, że twórczość występuje nie tylko wtedy, gdy tworzy się coś nowego,
ale i wtedy, gdy burzy się istniejący porządek rzeczy.
Z wyżej przytoczonych definicji wynika zatem,że podstawowym
kryterium twórczości jest nowość traktowana szeroko. Psychologowie
zajmujący się zagadnieniami twórczości stwierdzili,że do czynów twórczych
zdolny jest każdy normalny człowiek. Wydaje się jednak,że najbardziej
predysponowane są w tym kierunku dzieci, które nie muszą burzyć własnej
wizji świata, podchodzić nowatorsko do obowiązujących zasad i reguł
postępowania. Nie nauczyły się bowiem jeszcze funkcjonowania według
określonych kanonów, przyjętych norm i obyczajów. Dzieci w okresie
wczesnoszkolnym, bo szczególnie dzieci tego przedziału wiekowego będą
przedmiotem bliższej analizy, nie zdążyły jeszcze popaść w rutynowe podejście
do rzeczywistości, tak zgubne w działalności twórczej. Potrafią częściej niż
osoby dorosłe zadziwić się, zaciekawić. Ogromne możliwości dzieci w
działalności twórczej powinno się zatem odpowiednio wykorzystać tzn.
pielęgnować i rozwijać, a także nauczyć się je dostrzegać. Każda jednostka
ludzka rozwija się dzięki podejmowanej przez siebie aktywności, która uważana
jest za niezbędny wyznacznik procesów rozwojowych, za determinat, bez
którego ów rozwój nie mógłby w ogóle dokonywać się i przebiegać. Aktywność
jednostki może przejawiać się w postaci różnorodnych form. Dziecko w
młodszym wieku szkolnym przejawia swą aktywność przede wszystkim w
nauce szkolnej, a także podejmując określoną działalność społeczną,
kulturalno-artystyczną, fizyczną oraz pracując. Formą szczególną w życiu
dziecka 7-8-9-letniego jest zabawa, która zaraz po nauce szkolnej wypełnia całą
aktywność dziecka w tym okresie. Pomaga ona odreagować stresy szkolne i
8 M.Malicka. Uroki i trudy twórczego zycia. Warszawa 1982. NK. s. 279 Por. E.Talejko. Zagadnienia psychologii. Poznań 1971. Wydawnictwo Naukowe UAM. s. 11
pozaszkolne, zorganizować pracę szkolną, jest jednym z najlepszychśrodków
psychoterapeutycznych. Takie zabawy jak: zabawa tematyczna i zabawa
konstrukcyjna są zabawami będącymi pozostałością okresu przedszkolnego, w
którym to dominowały, obok zabaw manipulacyjnych, dydaktycznych,
badawczych i ruchowych. W zabawachdziecka 7,8 i 9-letniego zaczyna
pojawiać się problematyka szkolna. W związku z nowymi sytuacjami, z którymi
w tym okresie dziecko się styka. Omawiana aktywność dzieci w okresie
wczesnoszkolnym znajduje się na znacznie wyższym poziomie, w stosunku do
okresu przedszkolnego.
Każda aktywność jednostki, a więc i aktywność zabawowa dziecka, może
mieć charakter twórczy i odtwórczy. M. Stasiakiewicz podaje,że aktywność
twórczą charakteryzują trzy cechy:
-wewnętrzna motywacja
-osobisty stosunek do wykonywanych czynności
-odkrywanie, osiąganie czegoś nowego dla siebie10
W dziedzinie działalności twórczej potrzebna jest odwaga niezbędna przy
wyrażaniu własnych myśli, przedstawianie własnego widzeniaświata, często
odmiennego od ogólnie przyjętego. Rodzice i nauczyciele powinni zatem
zachęcać dziecko do prezentowania własnego zdania na określony temat, bo
tylko jak powiedziano wcześniej, umiejętność burzenia zaistniałego porządku
prowadzi do powstania nowych konstrukcji, twórczych rozwiązań. Dziecko
będzie chętnie odkrywało swoje wnętrze tylko w atmosferze zaufania, spokoju,
akceptacji. Uszanujmy zatem dziecięce „nie” nadając mu określone znaczenie i
miejsce wżyciu klasy, domu, koła zainteresowań.
10 M.Stasiakiewicz. Twórcza aktywność dziecka jako czynnik jego rozwoju. „Życie Szkoły” 1980. nr 10. s. 40
2. Gry i zabawy dydaktyczne jako metoda nauczania.
Gry dydaktyczne jako metody nauczania zaliczane są do metod
kompleksowych, integrują bowiem elementy tradycyjnych sposobów nauczania,
zawarte są w nich elementy, na przykład pokazu albo pracy z książką, dyskusji
itp. Wywodzą się z nauczania opartego na rozwiązywaniu problemów i zadań,
stanowią zatem swoistą odmianę nauczania problemowego. Poszczególni
autorzy różnie definiują tego rodzaju metody nauczania, różnie je klasyfikują.
Zgodni są natomiast co do tego,że istota gier dydaktycznych polega na
stymulowaniu aktywnych i twórczych postaw uczniów, na stawianiu ich w
sytuacji zmuszającej do wytwarzania nowych, własnych oryginalnych
pomysłów rozwiązania różnorodnych problemów, zadań i sytuacji. Tego rodzaju
zdolności są bardzo potrzebne człowiekowi do prawidłowego funkcjonowania w
środowisku społecznym, powinny więc być kształtowane przez cały okres
edukacji szkolnej. Charakterystyczną cechą gier dydaktycznych jest odwrócenie
tradycyjnego toku dydaktycznego: przechodzenie od zdobywania wiedzy
teoretycznej do kształtowania umiejętności jej stosowania w praktyce. W grach
dydaktycznych – działając, wykonując określone czynności / a więc nabywając
jakieś umiejętności /, uczeń zdobywa wiedzę. Gry i zabawy dydaktyczne to
rodzaj metod kształcenia należących do grupy metod problemowych i
organizujących treści kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji lub
procesów w celu zbliżenia procesu poznawczego uczniów do poznania
bezpośredniego. Gry dydaktyczne są metodą nauczania albo kształcenia. Oba
terminy, to jest kształcenie i nauczanie, można dziś używać zamiennie, bowiem
w nauczaniu szkolnym, chodzi o rozwinięcie wiedzy ucznia, jako dyspozycji,
zainteresowań, postaw itd....., a wszystko to ma nastąpić dzięki działalności
nauczyciela i uczniów powiązanych szczególnymi, stanowiącymi przedmiot
dociekań dydaktyki związkami. Gra jest modelem jakiegoś wycinka
rzeczywistości. Modelem tzn. reprezentacją danego obiektu przez obiekt inny,
podobny ze względu na właściwości, które są przedmiotem poznania lub
manipulacji.
Gra dydaktyczna jest oczywiście modelem ale także aktem tworzenia
modelu albo interakcją uczeń-model.
Wierność wobec rzeczywistości, a zarazem wartość dydaktyczna modelu
wzrasta w miarę tego, jak pod wpływem działania model odsłania coraz nowsze
cechy reprezentowanych warunków i akcji. W tym sensie gry dydaktyczne są
tym bardziej udane, im są dynamiczne tzn. gdy działanie ucznia zmienia
warunki następnych jego działań oraz działań współuczestników gry.
Zachowanie się ucznia w czasie gry jest częścią modelu; grając symuluje
zgodnie ze scenariuszem zachowania przedmiotów, ludzi, zjawisk przyrody. Gra
dydaktyczna obejmuje szczególny i skomplikowany fragment działalności
człowieka : jest to zorganizowane przez szkołę uczenie się urozmaiconego i
złożonego materiału w warunkach częstych, znaczących kontaktów
społecznych. Gra w kontaktach międzyludzkich oznacza podporządkowanie się
ukształtowanymw danym społeczeństwie stereotypom, dając możliwość
kontaktu odkrycia „siebie” i „innych”. Aktywizacja całego procesu nauczania i
uczestniczących w nich uczniów zdaje się być centralnym i coraz bardziej
popularnym zagadnieniem wpolskiej literaturze pedagogicznej ostatniego
okresu.
Przyczyny tej popularności wiążą się niewątpliwie z krytyczną analizą
systemu kształcenia oraz próbom jej zreformowania. W miejsce rozpraw
dotyczących doskonalenia mało efektywnych, tradycyjnych metod nauczania, a
głównie metod „podających” polegających na przekazywaniu uczniom gotowej
wiedzy, pojawiają się nowe koncepcje, poszukujące bardziej racjonalnych i
skutecznych sposobów organizowania procesu nauczania.
Zaliczyć tu można tę grupę czynności dydaktyczno-wychowawczych,
które określa się mianem nauczania problemowego.11 Autorzy prac z tego
11 J.Bartecki. O nową organizację procesu nauczania. N.K. Warszawa 1964. s. 14
zakresu wykazali,że ten rodzaj nauczania umożliwia uczniom pełne
intelektualne i emocjonalne zaangażowanie się w procesie nauczania prowadzi
do podniesienia się poziomu i trwałości wiedzy, a także przyczynia się do
wszechstronniejszego rozwoju zdolności poznawczych uczniów. Należy tak
kierować organizacją lekcji „aby każdy uczeń nie tylko chciał, ale również mógł
brać czynny udział w rozwiązywaniu problemu lub zadania, jakie przed klasą
stawia nauczyciel, a nie tylko jak to się dzieje dotychczas – ograniczał się do
przysłuchiwania się na lekcji lub do dawania fragmentarycznych odpowiedzi”.
3. Wykorzystanie gier i zabaw dydaktycznych w edukacji społeczno
przyrodniczej.
Problem gier i zabaw – jakkolwiek nienowy, nie znalazł swego odbicia w
literaturze metodycznej z zakresu edukacji społeczno-przyrodniczej.
Tymczasem główne cele kształcenia i wychowania tej edukacji realizujemy w
toku działania, które nie zawsze może przebiegać w warunkach rzeczywistych.
Musimy więc tworzyć sytuacje podobne do rzeczywistych czyli zabawowe. W
zabawie uczeń może opanować wiele umiejętności praktycznych. Zabawy
odgrywają ważną rolę w kształtowaniu pojęć oraz postaw w stosunku do ludzi i
przyrody. Z tego względu trzeba poświęcić zdecydowanie więcej uwagi
zabawowo-emocjonalnym formom uczenia się.
Stosowanie gier i zabaw dydaktycznych uzależnione jest od wieku
czynników, między innymi:
- inwencji nauczyciela
- przerabianej partii materiału
- liczebności klasy
Współczesna szkoła oparta jest naświadomym i aktywnym udziale uczniów w
procesie kształcenia. Przygotowanie i rozwijanie aktywności to zarazem cel i
warunek powodzenia zajęć dydaktycznych.
Rozważając miejsce gier i zabaw w edukacji przyrodniczej trzeba
zaznaczyć, że pełnią one jednocześnie funkcję metody i funkcję środka
dydaktycznego. W różnym stopniu oddziałują na poszczególne strony
osobowości ucznia – intelektualną, emocjonalną, motywacyjną i społeczno-
moralną. Służą realizacji celów dydaktycznych. Prowadzą z reguły do
rozwiązania jakiegoś założonego w nich zadania. Wymagają od ucznia dużego
wysiłku intelektualnego. Doskonalą niemal wszystkie operacje myślowe i
skutecznie przyczyniają się do rozwijaniaspostrzegawczości, wyobraźni,
pamięci, zaś przez swoją atrakcyjność dostarczają im wielu przyjemnych
doznań, które budzą pozytywną motywacje do nauki. Od nauczyciela zależy
nastrój wytworzony w czasie zabawy, autentyczne przeżywanie przez uczniów
tego, co dzieje się w zabawie. Obowiązkiem nauczyciela jest stwarzanie takich
warunków, by wszyscy uczniowie mogli wziąć udział w zabawie i wszyscy
mieli jednakowe szanse wygrania, przeżycia sukcesu i wypróbowania swoich sił
w sytuacjach „ na niby „.
Moje zainteresowania problematyką sygnalizowaną w temacie pracy
zrodziło się po zapoznaniu z literaturą naukową dotyczącą gier i zabaw
dydaktycznych oraz ich wpływu na efekty nauczania. Ze względu na swe walory
i nieograniczone możliwości wykorzystania, mogą pełnić w procesie kształcenia
funkcję służebną, pomagając w realizacji wielu celów i zadań dydaktyczno-
wychowawczych.
Coraz szersze i intensywniejsze stosowanie zabawy i gry na najniższych
szczeblach kształcenia oznacza,że ta forma aktywności dziecka nie straciła i nie
straci nigdy swego znaczenia w rozwoju dzieci, w procesie ich nauczania i
wychowania. W ostatnich latach obserwujemy na całymświecie swoisty
renesans gier i zabaw. Uczenie się przy pomocy zabaw i gier ma niepodważalne
walory dydaktyczne wobec tradycyjnych metod nauczania.
Na zajęciach integracyjnych gry i zabawy pełnią funkcję atrakcyjnej i
aktywizującej ucznia formy uczenia się. Praktyka wykazuje,że najczęściej w
edukacjiśrodowiskowej stosuje się gry, których dydaktyczna efektywność
została sprawdzona na innych przedmiotach nauczania, to jest : konkursy,
turnieje, domina obrazkowe, zagadki rysunkowe i słowne, łamigłówki, rebusy i
krzyżówki. Odznaczają się one wieloma walorami dydaktycznymi i
wychowawczymi. Przede wszystkim służą lepszemu zapamiętaniu i opanowaniu
przerobionego materiału, prowadzą do wykorzystania własnych doświadczeń,
ćwiczą koncentrację uwagi na wykonanych zadaniach.
Przedmiotem niniejszej pracy będzie ustalenie czy gry i zabawy
dydaktyczne spełniają pomocniczą rolę w edukacji społeczno-przyrodniczej.
Następnie przez zastosowanie eksperymentu pedagogicznego postaram się
udowodnić, że prowadzona systematycznie praca z zastosowaniem gier i zabaw
dydaktycznych jest w stanie ułatwić uczniom przyswajanie wiedzy.
4. Problem badań i hipotezy robocze.
W badaniach pedagogicznych najistotniejszą rolę odgrywają
uporządkowane działania badacza służące wytyczonym wcześniej celom.
Zanim przystąpiłam do pracy badawczej zastanowiłam się nad problemami i
hipotezami roboczymi. W trakcie rozważań nasunął mi się problem, na który
będę starała się odpowiedzieć po zakończeniu badań. Problem ten brzmi
następująco : Czy gry i zabawy dydaktyczne wpływają pozytywnie na efekty
nauczania i uczenia się środowiska społeczno-przyrodniczego?
Z problemów badawczych winny wynikać hipotezy robocze, które są
oczekiwanymi przez badacza wynikami planowanych badań.12
Przed rozpoczęciem badań sformułowałam hipotezę :
# Przypuszczam,że stosowanie gier i zabaw dydaktycznych w
edukacji społeczno-przyrodniczej w klasie I wpływa dodatnio na efekty
nauczania.
Uzyskane drogą badań dane pozwolą na sformułowanie odpowiedzi,
wysunięcie przypuszczeń i wniosków dotyczących przedstawionej
problematyki.
5. Określenie zmiennych i wskaźników.
Jednym z nieodzownych warunków do właściwego przeprowadzenia
badań pedagogicznych jest ustalenie zmiennych i wskaźników.
W badaniach przyjmuję następujący sposób rozumienia poszczególnych
zmiennych:
zasób wiedzy – wiadomości i umiejętności zdobyte w procesie uczenia się
gra i zabawa dydaktyczna - doraźna czynność dająca uczniom
zadowolenie i mająca na celu wzmożenie procesu uczenia się.
W moich badaniachzmienną zależną będzie zasób wiedzy z zakresu
środowiska społeczno-przyrodniczego;
zmienną niezaeżną będzie gra i zabawa dydaktyczna;
wskaźnikami zaś będą :
12 M.Łobocka. Metody badań pedagogicznych. PWN. Warszawa 1984. s. 74
- wiadomości, którymi uczniowie wykażą się poprzez
rozwiązywanie zadań tekstowych
- umiejętność stosowanej wiedzy
6. Metody i narzędzia badawcze.
Materiał badawczy stanowiący przedmiot analizy zbiorę za pomocą
następujących metod i technik badawczych :
Eksperymentu pedagogicznego– metody naukowego badania określonego
wycinka rzeczywistości, polegającej na wywoływaniu lub tylko zmienianiu
przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegokolwiek nowego
czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem.13
Przeprowadzenie eksperymentu pedagogicznego może odbywać się za
pomocą różnych technik, czyli swoistych sposobów organizowania badań
eksperymentalnych.
Wykorzystam technikę grup równoległych, zwaną również techniką grup
porównawczych. Zakłada ona konieczność uwzględnienia w toku
przeprowadzania eksperymentu :
a) dwojakiego rodzaju klas porównawczych, to jest klasy eksperymentalnej i
klasy kontrolnej
b) określonych czynników eksperymentalnych
c) badań początkowych i końcowych
Do przeprowadzenia eksperymentu pedagogicznego potrzebne są również
narzędzia badawcze. W niniejszej pracy posłużyłam się testem wiadomości
szkolnych.W konstrukcji testu proponuję taką formę, by braki pełnej
13 M.Łobocki. Metody badań pedagogicznych. PEN. Warszawa 1984
sprawności w pisaniu i czytaniu nie zmniejszały, a tym bardziej nie przekreślały
szansy uczniów na zdobycie dobrego wyniku w rozwiązywaniu zadań.
W teście występują zadania w postaci graficznej / rysunków, schematów,
tabelek /. W zależności od struktury zadania zaplanowałam liczbę punktów, jaką
uczeń może uzyskać za poprawne rozwiązanie danego zadania. Wyniki
testowania ujęte w tabeli posłużą do porównania uczniów pod względem
poziomu ich wiadomości i umiejętności. A oto przykłady siedmiu tekstów
wykorzystanych w toku badań.
TEST 1
1. Zaznacz na termometrach : + 5 C, -3 C
2. Komu powietrze potrzebne jest dożycia ?. Podkreśl.
człowiekowi
roślinom
zegarom
samochodom
zwierzętom
3. Klasę wietrzymy na przerwie bo : jest zdrowiej
ładniej
weselej
TEST 2
1. Czego brakowało roślinom :
które zwiędły..........................................................................
które wymarzły........................................................................
które wypuściły cienkie i wątłe gałązki...................................
2. Jak sadzimy rośliny?
Wstaw w miejsca wykropkowane odpowiednie wyrazy i wykonaj rysunek.
a)
Korzenie roślin muszą być skierowane w. ......................................................
b) w dół
w górę
w bok
TEST 3
1. Pomaluj odpowiednim kolorem.
Stój! Uwaga ! Idź !
2. Ponumeruj czynności przechodzenia przez jezdnię.
............. Patrzę w prawo.
..............Zatrzymuję się na skraju chodnika.
..............Jeszcze raz patrzę w lewo.
..............Patrzę w lewo.
..............Jezdnia wolna – przechodzę.
3. Ojciec Janka kieruje ruchem drogowym.
Jest : strażakiem
policjantem
kierowcą
4. Jaki znak drogowy narysujesz na tej drodze?
TEST 4
1. Uzupełnij.
Drzewo ma. ....................., gałęzie, liście, owoce.
2. Skreśl niepotrzebny wyraz ;
krzewy mają : pień, gałęzie, liście, owoce.
3. Znakiem „ + „ zaznacz krzew.
4. Uzupełnij.
Korzeń roślin tkwi. ...............................................
nad ziemią
pod ziemią
Test 5
1. Któraświeca szybciej zgaśnie ? Zaznacz znakiem „ + „.
2. Uporządkuj sposoby oświetlania od najdawniejszych do współczesnych
czasów. Oznacz cyframi.
żarówka łuczywo lampa naftowa świeca
3. Który sposób oświetlania jest najbezpieczniejszy? Podkreśl odpowiedź.
lampa naftowa żarówka świeca
4. Kaloryfery służą do ? Podkreśl odpowiedź.
oświetlania ogzrewania
TEST 6
1. Jak nazwiesz pracowników, którzy :
sprzedają w sklepie -. ..................................................
kierują ruchem -. .........................................................
leczą ludzi -. ................................................................
gaszą pożary-. .............................................................
szyją ubrania -. ...........................................................
2. Napisz nazwy dwóch zawodów spotykanych na wsi i w mieście.
......................................................................................................
3. Jak nazywamy sklep, w którym sprzedaje się :
a) warzywa. ..................................................
b) mięso. ......................................................
c) cukier. .....................................................
4. Tato Janka leczy zwierzęta. Jaki ma zawód ?
. ............................................................................
TEST 7
1. Jaką wspólną nazwę dasz przedmiotom, które znajdują się w muzeum ?
.................................................................................................................
2. Wymień 2 zabytki, które poznałeś na zajęciachśrodowiska.
.................................................................................................................
3. Archeolodzy wykopali ozdoby i monety z dawnych czasów. Gdzie powinni
je umieścić ?
....................................................................................................................
4. Grób NieznanegoŻołnierza jest Miejscem Pamięci Narodowej.
Podkreśl odpowiedź.
Tak Nie Nie wiem
6. Organizacja i przebieg badań.
Badania przeprowadzone przeze mnie będą przebiegać w trzech etapach.
Tabela 1
ETAPY BADAŃ METODY BADAŃ
1. Pretest - wstępna ocena
2. Praca z zastosowaniem gier i zabaw
dydaktycznych
3. Posttest - końcowa ocena wyników
eksperymentu
- test wiadomości dla klasy I
/wstępne/
- eksperyment pedagogiczny
- test wiadomości dla klasy I
/ końcowy/
W badaniach wyodrębniłam klasę eksperymentalną i klasę kontrolną. W
pierwszym etapie badań dokonam wstępnej oceny wiadomości dzieci z klasy I
za pomocą testu wiadomości14 w następujących kategoriach.
1. Droga do szkoły– zasady zachowania się na drogach. Niebezpieczeństwo
zabaw w pobliżu jezdni.
2. W klasie i w szkole– porównanie powietrza w klasie i na dworze, wymiana
14 M.Łobocki. Metody badań pedagogicznych. PWN. Warszawa 1984. s. 172
powietrza podczas wietrzenia. Warunkiżycia roślin,
rozpoznawanie roślin doniczkowych / paproć,
pelargonia/
3. W ogrodzie szkolnym i w parku– obserwacja drzew, krzewów i
rozpoznawanie ich po cechach charaktery-
stycznych. Rozwój roślin w zależności
od różnych warunków.
4.Nasza miejscowość – Miejsca Pamięci Narodowej, zabytki i ich historia.
Ludność i jej zajęcia, Policja, Straż Pożarna,
sklep – praca sprzedawcy, opieka lekarska.
5. Życie i praca w domu– dawne i dzisiejsze sposoby oświetlania.
Drugi etap badań stanowi praca z zastosowaniem gier i zabaw
dydaktycznych w klasie eksperymentalnej. Zajęcia odbywać się będą w pełnych
klasach, natomiast w badaniu wykorzystam wyniki 10 wytypowanych dzieci.
Materiał programowy zrealizuję przy pomocy następujących gier i zabaw
dydaktycznych.
1.Jaki ta zawód?
2.Sklep dla fachowców?
3.Co robimy?
4.Laborant.
5.Co mi jest potrzebne do pracy? Domino kwiatowe.
6.Czy znam znaki drogowe?
7.Poznaj te znaki.
8.”5” zasad przechodzenia przez jezdnię.
9.Przewodniczący i reporterzy.
10.Skąd my to znamy?
11.Co to za roślina?
12.Jaka instytucja leczy?
13.Rozsypanki.
14.Plątaninki.
15.Rebusy.
16.Krzyżówki.
Tabela 2.
Zabaw
y
wpływ
ające
na
rozwój
Numer zabawy i gry
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16spostrz
egawc
zości
+ + + + + + + +
wyobr
aźni+ + + + + + + +
uwagi + + + + + + + + + + +pamięc
i+ + + + + + + + +
mowy + + +myślen
ia+ + + + + + + + + + + + + + + +
aktywn
ości
twórcz
ej
+ + + + + + + + + + + + +
W prezentowanej grupie zabaw dominują zabawy i gry tematyczne i
dydaktyczne zwane inaczej poznawczymi. Zabawy te spełniają ważne funkcje
poznawcze, wychowawcze i kształcące. Ukierunkowane na cele poznawcze gry
i zabawy tematyczne oraz dydaktyczne służą gromadzeniu materiału
poznawczemu oraz utrwalaniu i operowaniu zdobytymi informacjami. W
zabawach poznawczych uczniowie wykonują zadania, do których realizacji
potrzebna jest określona wiedza o rzeczach, zjawiskach i prawidłowościach
otaczającej rzeczywistości. Zabawy poznawcze pełnią rolę wspomagająca w
zakresie uświadamiania istoty poznawanych rzeczy, zjawisk i prawidłowości
oraz sensu dokonujących się – często na oczach dzieci – przemian.
Zabawy tematyczne i dydaktyczne pełnią również określone funkcje
kształcące. Polegają one głównie na doskonaleniu i rozwijaniu procesów i
zdolności orientacyjno-poznawczychuczniów, zwłaszcza mowy, myślenia. W
uczeniu się przy pomocy zabaw poznawczych rozwijają się procesy
percepcyjno-motoryczne : spostrzegawczość, wyobraźnia, uwaga, pamięć i
procesy umysłowe, takie jak: analiza i synteza, porównanie, klasyfikowanie,
abstrahowanie, rozumowanie, uogólnianie.
W zabawach ujawniają się wiadomości i twórcza fantazja, istnieją
możliwości zdobywania umiejętności i nawyków niezbędnych do uczenia się w
szkole.
Wśród wymienionych grup zabaw typowych dla okresu
wszesnoszkolnego wyróżniamy zabawy i gry dydaktyczne, tematyczne, które
ułatwiają poznawanie różnych elementówśrodowiska społeczno-
przyrodniczego i zostały opracowane w dwóch podstawowych grupach. Są to :
*zabawy dla zdobywania orientacji
poznawczej w najbliższym
środowiskużycia i pracy
ludzi / nr 1,2,3,6,7,8,9,12 /
*zabawy ułatwiające zapoznanie
zeświatem przyrodyżywej
i nieożywionej / nr 5,11, zagadki,
rebusy, krzyżówki /
Dokładny opis gier i zabaw wykorzystanych w toku eksperymentu
przedstawiam w aneksie.
W klasie kontrolnej nauczycielka będzie realizowała te same tematy przy
tej samej liczbie godzin, lecz z zastosowaniem metod konwencjonalnych.
Etap trzeci będę realizować poprzez kontrolę wyników eksperymentu. W
tym celu posłużę się testem wiadomości /końcowym/. Wyniki badań końcowych
porównam z wynikami badań wstępnych, co da mi orientację efektów
przeprowadzonej pracy z zastosowaniem gier i zabaw dydaktycznych. Na tej
podstawie dokonam weryfikacji postawionej hipotezy i sformułuję odpowiednie
wnioski.
ROLA GIER I ZABAW DYDAKTYCZNYCH W EDUKACJI
SPOŁECZNO-PRZYRODNICZEJ W KLASIE I - ANALIZA
PRZEPROWADZONYCH BADA Ń.
1.Okres przygotowawczy.
Badania wstępne w klasie eksperymentalnej poprzedził okres
przygotowawczy. Praca w tym okresie obejmowała szeroki wachlarz
różnorodnych zajęć. Struktura całości tych zajęć miała charakter wybitnie
zabawowy. Zawsze wiązały się one tematycznie, uzupełniały nawzajem i
tworzyły sensowną dla dzieci całość. Chodziło mi bowiem o rozwijanie
poznawczych zdolności dzieci i przygotowanie ich do podjęcia systematycznej
pracy umysłowej. Po zapoznaniu się na podstawie opinii przedszkola z
aktualnym rozwojem psychicznym i umysłowym uczniów swojej klasy starałam
się zindywidualizować pracę. Zauważyłam bowiem,że w klasie wyodrębniła się
niewielka z resztą grupa dzieci mało aktywnych, nieśmiałych, stroniących od
towarzystwa innych. Można było wyczuć, że moment rozpoczęcia nauki w
szkole był dla nich wielkim przeżyciem, które powodowało zmniejszenie
swobody poruszania się w nowymśrodowisku. Wspólne zabawy, wycieczki,
troska o dobro każdego dziecka,życzliwy stosunek do wszelkich jego poczynań,
pochwały budzące wiarę we własne siły, wpływały dodatnio na dobre
samopoczucie i okazały się skutecznymi sposobami łagodzącymi trudności
adaptacyjne. Muszę stwierdzić, że dość szybko dzieci oswoiły się z nowym
otoczeniem i zaczęły czuć się swobodnie. Wszystko to było dla mnie oznaką, że
w dużym stopniu zdołałam pozyskać dzieci do współdziałania w dalszej pracy
dydaktyczno-wychowawczej.
2.Organizacja i wyniki badań testem wiadomości z edukacji społeczno-
przyrodniczej dla klasy I.
Badania w klasie eksperymentalnej i kontrolnej przeprowadziłam w
okresie późnej jesieni i zimy 1989/2000 r. W kilku zdaniach poinformowałam
dzieci o moich zamierzeniach i poprosiłam o rzetelną pracę.
Następnie rozdałam karty z wydrukowanymi zadaniami po bardzo dokładnym
wyjaśnieniu w jaki sposób należy rozwiązać poszczególne zadania testowe
poprosiłam dzieci o rozpoczęcie pracy.
Ponieważ badania wstępne rozpoczęłam w okresie kiedy dzieci nie
posiadały jeszcze pełnej umiejętności pisania w związku z tym odpowiedzi na
niektóre pytania testowe udzielały w postaci stawiania znaków „+”, „-„ lub cyfr.
Uczniowie rozpoczęli pracę chętnie. Atmosfera w klasie była dobra. Zależało
mi, aby dzieci pracowały samodzielnie, dlatego wszelkie próby porozumiewania
się starałam się niwelować. W klasie eksperymentalnej i kontrolnej
przeprowadziłam łącznie po 7 testów.
Przed przystąpieniem do oceny prac ustaliłam kryterium oceny :
za poprawne rozwiązanie zadania przyznaję od 0,5 do 3 punktów. Za błędne
rozwiązania lub brak rozwiązania 0 punktów. Następnie ustaliłam skalę ocen,
która przedstawia się następująco:
Tabela 3.
Test numer - Liczba zadań Maksymalna ilość punktów
1
2
3
4
5
6
7
5
5
5
4
3
7
5
5
5
6
4
3
4,5
5
Razem - 34 32,5 pkt.
26,5 - 32,5 wymagania programowe, pełne
21 - 26 wymagania rozszerzone
15 - 20 wymagania podstawowe
poniżej 15 wymagania konieczne
Po dokładny sprawdzeniu prac dzieci przystąpiłam do opracowania
wyników wstępnych badań. W tym celu posłużyłam się tabelami dla lepszego
zobrazowania sytuacji.
Tabela 4.
Wykaz wyników klasy eksperymentalnej badanych testem z edukacji społeczno-
przyrodniczej.
L.P. Uczeń Test
1 2 3 4 5 6 7
Łączna
liczba
zadań
rozwiąz.
poprawnie
Liczba
punktów
1 Katarzyna 3 4 4 2 1 6 3 23 21
2 Marcin 3 4 5 4 2 6 5 29 29
3 Ilona 1 4 5 1 0 4 4 19 17,5
4 Wiesław 1 4 4 2 2 6 3 22 20
5 Piotr 2 3 4 1 1 5 2 18 15,5
6 Grzegorz 2 4 5 3 3 5 5 27 27,5
7 Michał 3 4 5 4 3 7 4 30 25
8 Elżbieta 2 4 4 1 0 4 2 17 15,5
9 Danuta 4 4 5 4 2 3 2 24 22,5
10 Piotr 3 4 5 3 3 7 5 30 27,5
Razem 24 38 46 25 17 54 35 239 221
Tabela 5.
Wykaz wyników uczniów klasy kontrolnej badanych testem wiadomości z
edukacji społeczno-przyrodniczej.
L.
P.
Uczeń Test
numer
1
2 3 4 5 6 7 Łącznieliczba
zadań
rozwiąz.
poprawnie
Liczba
punktów
1 Ewa 3 3 3 2 1 5 2 19 18
2 Anita 2 4 4 2 1 4 2 19 18
3 Katarzyna 4 4 4 4 3 7 3 29 26,5
4 Krzysztof 4 4 4 3 1 6 5 27 25
5 Marcin 4 4 4 1 0 4 2 19 17
6 Piotr 4 3 4 1 1 7 2 24 20
7 Rafał 2 4 5 4 3 7 2 27 25
8 Grzegorz 4 3 5 4 3 7 2 28 26,5
9 Wioletta 2 4 3 1 2 4 2 18 17,5
10 Piotr 3 4 4 4 3 7 3 28 25,5
Razem 32 37 40 26 18 58 27 238 219
Porównując punktację umieszczoną w tabeli 4 i 5 poziom dwóch klas jest
zbliżony z minimalną przewagą klasy eksperymentalnej.
Tabela 6.
Numer
zadania
Liczba zad. rozw.
popr.
Liczba zad. rozw.
popr.
Liczba zad. rozw.
błędnie
Liczba zad. rozw.
błędnie
E K E K
1 8 10 2 0
2 4 5 6 5
3 2 1 8 9
4 8 10 2 0
5 2 6 8 4
6 10 10 0 0
7 10 9 0 1
8 0 0 10 10
9 10 10 0 0
10 9 8 1 2
11 10 10 0 0
12 6 4 4 6
13 10 10 0 0
14 10 8 0 2
15 10 8 0 2
16 6 6 4 4
17 6 5 4 5
18 10 10 0 0
19 3 5 7 5
20 8 8 2 2
21 5 5 5 5
22 4 6 6 4
23 10 10 0 0
24 10 10 0 0
25 6 8 4 2
26 6 9 4 1
27 7 9 3 1
28 8 6 2 4
29 6 6 4 4
30 4 2 6 8
31 7 2 3 8
32 5 3 5 7
33 10 10 0 0
34 9 9 1 1
Razem 239 238 101 102
Tabela mówi o stopniu trudności poszczególnych zadań testowych.
Najwięcej kłopotu sprawiło uczniom zadanie nr 8 dotyczące czynników
warunkujących rozwój roślin, gdzie 10-cioro dzieci rozwiązało błędnie to
zadanie. Następnie trudności sprawiły zadania nr 3 dotyczące wymiany
powietrza podczas wietrzenia. 9 zadań zostało błędnie rozwiązanych.
3. Program pracy z zastosowaniem gier i zabaw dydaktycznych.
Tabela 7.
Dział programowy Tematjednostki lekcyjnej Ilośćgodzin
Uwagi
1 2 3 4
W klasie i w
szkole.
Mierzenie temperatury powietrza
w klasie i na dworze.
Wymiana powietrza podczas
wietrzenia.
Rośliny w moim domu i w klasie
– warunkiżycia roślin,
rozpoznawanie roślin
doniczkowych / paproć,
pelargonia, trzykrotka /.
1
2
zrealizowano
zrealizowano
Droga do szkoły. Droga dziecka z domu do szkoły.
Zasady zachowania się na
drogach.
2 zrealizowano
Życie i praca w
domu.
Dawne i dzisiejsze sposoby
oświetlania pomieszczeń.
2 zrealizowano
W ogrodzie
szkolnym i w
parku.
Warunkiżycia roślin i zwierząt w
zimie, dokarmianie ptaków,
zabezpieczanie roślin
doniczkowych przed mrozami.
Uczymy się obserwować
przyrodę zimą.
Zmiany zachodzące wczesną
2
1
2
zrealizowano
zrealizowano
zrealizowano
wiosną w ogrodzie szkolnym.
Obserwacja drzew i krzewów,
rozpoznawanie ich po cechach
charakterystycznych. Zmiany
wiosną w parku.
Park jako miejsce wypoczynku. 1 zrealizowano
Nasza
miejscowość.
Cechy krajobrazu rodzinnej
miejscowości.
Miejsca Pamięci Narodowej.
Zabytki. Przeszłość miejscowości.
Ludność mojej miejscowości i jej
zajęcia.
W sklepie. Rodzaje sklepów,
praca sprzedawcy.
Praca lekarza i pielęgniarki.
Pierwsza pomoc w przypadku
skaleczeń i zachorowań.
Praca funkcjonariusza Policji,
Straż Pożarna, sprzęt
przeciwpożarowy. Zachowanie
szczególnej ostrożności przy
korzystania z ognia.
Usługi dla ludności. W warsztacie
krawieckim i szewskim.
Bezpieczeństwo w okresie
wakacji.
1
2
1
2
2
1
2
2
1
zrealizowano
zrealizowano
zrealizowano
zrealizowano
zrealizowano
zrealizowano
zrealizowano
zrealizowano
29
4. Przebieg pracy z zastosowaniem gier i zabaw dydaktycznych.
Praca z zastosowaniem gier i zabaw dydaktycznych przebiegała według
sporządzonego planu. Rozpoczynając eksperyment zdawałam sobie sprawę, że
dotychczasowe tradycyjne metody nauczania w niewystarczającym stopniu
wyzwalały aktywność uczniów, nie umożliwiły im w pełni samodzielnej i
twórczej pracy umysłowej. Wychodziłam z założenia,że jednym z
podstawowych czynników decydujących o rozwoju zainteresowań
środowiskiem społeczno-przyrodniczym jest przede wszystkim czynnik
emocjonalny. Stwarzanie takich warunków nauki, by uczniowie cieszyli się
własną działalnością, by w formie zabawowej poprzez wyzwalanie aktywności
własnej uczyli się myślenia.
Gry i zabawy wprowadzałam w różnych momentach zajęć, często w momentach
znużenia jakoćwiczenie odprężające ucznia. Większa ilość ćwiczeń była
doskonałymśrodkiem do utrwalania przerobionego materiału.
Poniżej przedstawiam fragment protokołu z przebiegu zajęć : Droga
dziecka z domu do szkoły. Sposób zachowania się na drogach.
Zajęcia rozpoczęłam wstępną pogadanką na temat zasad poruszania się na
drogach, po czym przedstawiłam dzieciom plakaty tematyczne związane z
zasadami przechodzenia przez jezdnię. Zaproponowałam także dzieciom
wyjście na 15-sto minutową wycieczkę w celu przeprowadzeniaćwiczeń
praktycznych pod kierunkiem Nauczycielki i pracownika Policji.
N. Dzieci w jakim miejscu znajdujemy się teraz?
U. Piotr. Jesteśmy koło szkoły.
N. Co chcemy teraz zrobić?
U. Michał. Chcemy przejść na drugą stronę jezdni.
N. O czym musimy pamiętać?
U. Ela. Musimy być ostrożni i pamiętać o 5 zasadach.
N. Pięknie, dziękuję. Jakie czynności musicie wykonać, aby przejść na drugą
stronę jezdni?
W czasie objaśniania ićwiczeń praktycznych wyodrębnione zostaje 5 zasad
przechodzenia przez jezdnię.
1. Zatrzymać się na skraju jezdni;
2. Spojrzeć w lewo;
3. Spojrzeć w prawo;
4. Spojrzeć jeszcze raz w lewo;
5. Gdy jezdnia wolna, przechodzić na drugą stronę.
W dalszej części zajęć proponuję zabawę „ Pojazdy i znaki drogowe”.
Zabawa przebiegała następująco: na boisku szklonym zaznaczamy ulicę, kilkoro
dzieci otrzymuje znaki drogowe do powieszenia na szyi. Pozostałe dzieci
dzielimy na zespoły przedstawiające różne pojazdy. Zabawa przebiega w ten
sposób,że „dzieci pojazdy” jadą daną ulicą i spotykają różne znaki drogowe.
Zadaniem „dzieci pojazdów” jest prawidłowe zachowanie się w danej sytuacji.
Ta sama zabawa w odmiennej wersji polega na tym,że dzielimy dzieci na grupy
oznaczająceświatła czerwone,żółte, zielone oraz na pojazdy i pieszych. Na
hasło na przykład „zielone” – piesi biegają wokół wymienionychświateł,
natomiast na hasło „czerwone” dzieci „pojazdy” biegają wokół dzieci „świateł”
czerwonych. Na hasło „żółte” wszyscy stoją nieruchomo. Zabawa ta dostarcza
dzieciom wiele emocji, pobudza uwagę, wymaga spostrzegawczości i refleksu.
Pięć zasad przechodzenia przez jezdnię utrwaliłam wykorzystując grę
dydaktyczną o tym samym tytule. Do gry należy przygotować tyle kompletów
kart, ile jest grup uczniów lub odpowiednio do liczby par uczniów. Ze
sztywnego papieru wycinamy 11 prostokątów wielkości 4,5 na 6,5 cm.
Na 10 prostokątach naklejamy obrazki tak, aby na każde 2 prostokąty
przypadały takie same obrazki przedstawiające zasady przechodzenia przez
jezdnię rys.1. W ten sposób zasada ma 2 komplety kart, a karta jedenasta
pozostaje pusta. Uczniowie grają parami / jak w Piotrusia /. Wygrywają ci
spośród par graczy, którzy pierwsi ułożą z kart 5 zasad przechodzenia przez
jezdnię.
Ten gracz, któremu przypadnie pusta karta zostaje „Piotrusiem drogowym” na
wzór klasycznego „Czarnego Piotrusia”.
rysunek 1
W celu powtórzenia i utrwalenia materiału organizuję Quiz –
rozpoznawanie znaków. W klasie znajduje się zestaw modeli znaków
drogowych. Z każdej grupy dzieci wybierają jeden znak i utożsamiają się z nim,
opowiadają o nim jakby o sobie, na przykład "Jestem znak stop”. Wymagam,
abyś przede mną się zatrzymał. Odmiana tej zabawy polega na tym,że jedne
dzieci najpierw w sposób zwerbalizowany przedstawiają się jakimi są znakami,
a potem inne muszą wybrać spośród modeli i pokazać znak, o którym była
mowa.
Szczególnie wartościowymi formami aktywizacji były wszystkie typy
zagadek. Otrzymywali je na kartkachpojedynczo wszyscy uczniowie, toteż
tempo ich rozwiązywania dostosowane było do indywidualnych możliwości
każdego dziecka. Podczas pracy obowiązywała zawsze zasada samodzielności.
Pomoc ograniczała się jedynie do objaśnień dotyczących sposobu rozwiązania.
Dla przykładu podaję klika typów zagadek.
* Stoję przy drodze na jedne nodze. /znak drogowy/
* Stoję przy torze, mam jedno ramię,
gdy je opuszczę – pociąg stanie. /semafor/
* Patrzę okiem czerwonym, przejazd zabroniony,
gdy zielone otworzę, wolna droga na torze. /semafor/
* Stoją na drogach, na długich nogach, wcale nie są to ptaki.
Jak jeździć trzeba nauczyć mogą drogowe.... /znaki/
* Rebusy.
b = z e =ę
/ Ostry zakręt /
A oto fragment protokołu z przebiegu zajęć w klasie kontrolnej.
Temat: Droga dziecka z domu do szkoły. Sposób zachowania się na drogach.
Zajęcia rozpoczęto od wstępnej pogadanki o drodze prowadzącej do
szkoły. Następnie nauczycielka zaproponowała dzieciom obejrzenie filmu i
przeprowadziła rozmowę o bohaterze i najważniejszych wydarzeniach. Tu
nauczycielka rozpoczęła serię pytań.
N. Jakie czynności wykonał Jacek, gdy wyszedł z domu?
U. Jacek, gdy wyszedł z domu, to przystanął na mostku, a potem przeszedł
na drugą stronę, bo nic nie jechało.
U. Nie, bo Jacek najpierw popatrzył w lewo, w prawo, w lewo i dopiero
przeszedł na drugą stronę.
N. A którą stroną szedł do szkoły?
U. Jacek szedł lewą stroną.
N. Czy szedł sam?
U. Nie, szli z kolegami grupą.
N. A jak szli?
U. Oni szli w trzech i jeden za drugim.
N. A dlaczego?
U. No bo mógłby ich potrącić samochód, gdyby szli jeden obok drugiego.
Zajęcia zakończono powtórzeniem 5 zasad przechodzenia przez jezdnię.
Jedynym urozmaiceniem zajęć był film. Dzieci chętnie wypowiadały się i
dzieliły swoimi spostrzeżeniami.
Przedstawię teraz fragment protokołu z przebiegu zajęć w sklepie.
Zapoznanie z pracą ekspedientki, rodzaje sklepów.
W tym celu odbyłam wycieczkę do pobliskiego pawilonu handlowego.
Uczniowie przygotowali pytania, aby przeprowadzić krótką rozmowę z
kierownikiem sklepu.
U. Grzegorz. Czy moglibyśmy zadać pani kilka pytań?
E. Oczywiści bardzo proszę.
U. Co można kupić w tym sklepie?
E. Dzieci, jak widzicie na półkach jestwiele towarów. Jest chleb, masło,
cukier, sól. Wszystko to można kupić w tym sklepie.
U. A kto układa tak ładnie te towary?
E. Towary układają sprzedawcy.
U. Czy lubi pani swoją pracę ?
E. Tak lubię.
U. Czy dużo ludzi kupuje tu towary ?
E. Tak bardzo dużo ludzi. Zresztą sami widzicie jaki tu dzisiaj ruch.
U. A czy możemy kupić coś w tym sklepie ?
E. Proszę bardzo.
Dzieci samodzielnie dokonują zakupu wybranego towaru. Tu następuje
podziękowanie i przejście do następnego pawilonu. Dzieci obserwują pracę
sprzedawców i dochodzą do wniosku,że w tym sklepie jest mniejszy wybór
towarów. Można tu kupić mięso, wędlinę. Jest to więc sklep mięsny.
Po powrocie do szkoły rozdaję dzieciom karty pracy. Zadaniem dzieci
jest segregowanie ilustracji według wpisanych nazw sklepów.
W dalszej części zajęć organizuję z dziećmi zabawę zatytułowaną
„ Swój sklep „. Dzieci są podzielone na grupy. Każda grupa organizuje inny
sklep. Uczniowie przygotowują towary, wypisują ceny, ustawiają je na półkach.
Pozostałe dzieci występują w roli klientów. Zabawa służy poszerzeniu
praktycznych wiadomości o pracy sprzedawcy, oraz utrwala nazwy sklepów.
Oto ciąg dalszy protokołu lekcji.
N. Dzisiaj zorganizowaliśmy w naszej klasie sklepy. Michał, Ela, Grzegorz
będą sprzedawcami, Piotr, Ilona – kasjerami, pozostałe dzieci będą
klientami. Każde z was dostaje kopertę. Koperty to nasze portmonetki. Są
tam pieniądze i polecenia. Zakupione produkty zaniesiecie do domu.
Uczniowie otwierają koperty. Czytają polecenia, przeliczają pieniądze.
/ Polecenia są różne: „Kup 2 zeszyty i 1 ołówek”, „Kup 2 jajka i herbatę Madras
za 11 zł.” /
N. Wiemy już co kupić. Zaraz idziemy do sklepu. Jak się teraz zachowaci, co
będziecie robić ?
U. Idziemy do sklepu, mówimy dzień dobry i prosimy o towar, a płacimy i
wychodzimy.
N. Zapomnieliście na końcu podziękować. Dobrze. Teraz zabawmy się.
Mamy 3 sklepy. Każdy rząd kupuje w innym. Dzieci kupują różne towary
i płacą normalnymi pieniążkami. W sklepie samoobsługowym
ekspedientki pomagają wybrać towar. Kasjer przyjmuje pieniądze. W
drugim sklepie : kasjerka i ekspedientka. W trzecim tylko jeden
pracownik, podaje towar i przyjmuje pieniądze.
N. Wszyscy już kupili ?
Teraz porozmawiamy jakie czynności wykonywała ekspedientka w
sklepie z 1-osobową obsługa ?
U. Pani podawała towar, liczyła pieniądze, wydawała resztę.
N. A w drugim sklepie ?
U. To był sklep samoobsługowy. Myśmy sami wybierali sobie towary, a
kasjer liczył pieniądze.
N. Kto miał najwięcej pracy ?
U. Pani, która była sama.
N. A powiedzcie, jacy byli nasi sprzedawcy ?
U. Byli mili i grzeczni.
N. Wkrótce koniec lekcji, bawiliście się dzisiaj ładnie. Myślę, że potraficie
się bawić nie tylko w sklep, ale potraficie samodzielnie robić zakupy do
domu.
Realizując zagadnienia dotyczące pracy zawodowejludzi na wsi i w
mieście ; usług dla ludności – przeprowadziłam szereg wycieczek i spotkań z
ciekawymi ludźmi, między innymi z pracownikami służby zdrowia, policji,
straży pożarnej, a także odwiedziłam wraz z dziećmi
zakłady usługowe : szewski, krawiecki. Wykorzystałam szereg gier i zabaw
dydaktycznych, które rozwijają twórczą aktywność dotyczącą wykorzystania
wiadomości o różnych zawodach, a także stanowią doskonałą formę do
powtarzania i utrwalania materiału.
Zabawa „ Co robimy ? „ polega na symulowaniu odpowiednich sytuacji,
w których potrzebni są przedstawiciele różnych zawodów. Na przykład
symulujemy sytuację robienia zastrzyku. W związku z tym potrzebna jest
pielęgniarka. Jeden z uczniów przywołuje potrzebną osobę na przykład :
do zrobienia zastrzyku potrzebna jest osoba na literę „P” /podchodzi
pielęgniarka/ itd. Wywoływane dzieci „zawody” ustawiają się tworząc krąg, a
na dany sygnał uczniowie pokazują ruchem i mimiką czynności
charakterystyczne dla danego zawodu.
„ Jaki to zawód ? ”zabawa stosowana najczęściej w celu utrwalania
nazw poznanych zawodów. Przebieg zabawy jest następujący :
jedno dziecko, na przykład, przedstawiciel danej grupy, wychodzi z klasy.
Pozostałe dzieci wybierają dowolny zawód spośród tych, które poznały na
wycieczce. Uczeń, który opuścił klasę, wraca i zadaje pytania dotyczące danego
zawodu. Na pytania te dzieci odpowiadają tylko „tak” lub „nie”. Chodzi o to,
aby zadawane pytania były trafne i prowadziły jak najszybciej do odgadnięcia
wybranego zawodu. Regułą zabawy jest zadawanie nie więcej niż 3 pytań, po
czym następuje zamiana pytającego. Wygrywają grupy, których przedstawiciele
odgadną nazwę zawodu zadając najmniejszą liczbę pytań.
„Co mi jest potrzebne do pracy ?”Zabawa umożliwia utrwalenie nazw
poznanych narzędzi pracy. W toku zabawy rozwija się twórcza aktywność
słowna dzieci i istnieją możliwości integracji tematycznej i czynnościowej z
językiem polskim. Zabawę rozpoczyna uczeń, który mówi :
„Szyję ubrania i jest mi potrzebna igła”. Następny uczeń powtarza zdanie
poprzedniego ucznia dodając kolejną rzecz na przykład „nici”. Kiedy już
poprawne powtórzenie większej liczby rzeczy potrzebnych do uszycia ubrania
zaczyna sprawiać trudności, zmieniamy zawód.
W innej wersji zabawa może mieć następujący przebiega;
Dzielimy uczniów na 3-4 grupy zawodów, na przykład, krawcy, stolarze,
szewcy, lekarze. Przy wyborze zawodów staramy się uwzględnić, te które są
charakterystyczne dla danego regionu. Wskazane jest, aby w klasie
zgromadzone były różne narzędzia odpowiadające różnym zawodom. Każda
grupa otrzymuje 2-3 narzędzia, kartki z nazwamizawodów. Wygrywa grupa,
która pierwsza zgłosi prawidłowe przyporządkowanie nazw odpowiednim
narzędziom pracy.
Utrwalaniu nazw poszczególnych zawodów służą zagadki, które
przygotowałam na pasku papieru. Aby otrzymać rozwiązanie należy
uporządkować liczby w tabeli w kolejności rosnącej i odczytać
przyporządkowane poszczególnym liczbom litery.
5 8 10 3 15 11 20
R A W K E I C
4 8 2 5 10
Z W S E C
Łamigłówka z hasłem„Służba zdrowia – to nasz przyjaciel „.
W klasie kontrolnej przykładem mało kształcących zajęć były zajęcia
poświęcone zapoznaniu uczniów z pracą ekspedientki i rodzajami sklepów.
Nauczycielka przeprowadziła z uczniami krótką pogadankę na temat
pracy sprzedawców, następnie poleciła dzieciom porównanie ilustracji
zamieszczonych w podręczniku. W dalszej części lekcji dzieci odpowiadały na
pytania zamieszczone wćwiczeniach.
N. Jakie czynności wykonuje sprzedawca na obrazku u góry ?
U. Sprzedawca podaje towary ludziom, którzy kupują.
N. Jak te czynności zostały podzielone w dużym sklepie ?
U. W tym sklepie ludzie sami wybierają sobie towary.
U. Za te towary płacą w kasie.
N. Jakie sklepy znajdują się w waszych miejscach zamieszkania ?
U. U mnie jest sklep spożywczy.
U. A u mnie jeszcze taki, gdzie kupuje się buty.
Na zakończenie lekcji nauczycielka poleciła uczniom wykonanie
ćwiczenia w zeszyciećwiczeń.
Szczególnie dużym zainteresowaniem cieszyły się wśród dzieci zabawy i
gry, stawiały uczniów niejako w sytuacji badaczy i eksperymentatorów. Mam na
myśli wszelkiego rodzaju doświadczenia orazćwiczenia praktyczne.
Poniżej przedstawię fragment protokołu z przebiegu zajęć
przeprowadzonych w klasie eksperymentalnej dotyczących :
Sposobów oświetlania mieszkań dawniej i dziś.
Lekcję rozpoczęłam od wstępnej pogadanki o sposobach oświetlania
pomieszczeń. Uczniowie zgromadzeni wokół stolika rozpoznają przyniesione
przeze mnie rekwizyty, a więc : lampę naftową, lampę elektryczną, świece,
łuczywo, kaganek.
N. Teraz bardzo proszę, abyście podeszli do mnie w takiej kolejności :
I. Kasia – Ilona weźcie do ręki łuczywo.
II. Marcin – Piotr weźcie kaganek.
III. Wiesia – Danusia – Asia lampę naftową.
IV. Michał – Grzegorz – Piotr zabierzcie lampę elektryczną.
Teraz zasłońmy okna. Każdy zespół niech zapali swojeźródło światła. Proszę
zrobić to bardzo ostrożnie. Czy już wykonaliście moje polecenie ?
U. Tak.
N. Teraz zabierzcie z ławek przedmioty, które przynieśliście z domu.
/ Przedmioty to : tekst do czytania, igła, nitka /
Stańcie przy swoichźródłachświatła i spróbujcie czytać.
U. Michał. Proszę panią my widzimy ale niebardzo.
U. Kasia. Nam zgasło i nic nie przeczytałam.
U. Piotr. A my wszystko przeczytaliśmy.
N. A teraz spróbujcie nawlec igłę.
U. Marcin. Proszę pani, my nic nie widzimy, oni mają lepiej.
U. Michał, Grzegorz, Ela, Piotr – nam się udało, bo my mamy lepszeświatło.
Tu nastąpiło zakończenie doświadczenia, a następnie rozmowa na temat, które
źródło światła jest najlepsze i dlaczego, które najbezpieczniejsze i
najwygodniejsze w użyciu, które najlepiej oświetla pomieszczenie ?
W dalszej części lekcji proponuję dzieciom zabawę : „ Skąd my to mamy ? „
Głównym celem zabawy jest utrwalenie nazwźródełświatła, ich pochodzenia i
przeznaczenia. Każdy zespół otrzymuje kopertę z rysunkiem dowolnegoźródła
światła. Zadaniem uczniów jest nazwanie tegoźródłaświatła i odpowiedź na
pytanie : Jakieźródło światła było przed nim, a jakie po nim.
Uczniowie jeszcze razkrótko omówili cechyźródełświatła, począwszy
od tych, które używane były w zamierzchłych czasach, aż do używanych w dniu
dzisiejszym. Przy porównaniu wzięto pod uwagę dwie najistotniejsze cechy, to
jest, jasność światła oraz wygodę w użyciu. Uczniowie stwierdzili,że każdy
następny sposób oświetlenia był lepszy od poprzedniego w jakimś zakresie.
Dostrzegli więc nie tylko zmienność, ale również postęp i rolę myślenia
ludzkiego.
Te same zajęcia dotyczące sposobów oświetlania pomieszczeń dawniej i
dziś zostały przeprowadzone w klasie kontrolnej, miały zupełnie inny przebieg.
Na zajęciach przeważała praca z książką. W pewnym momencie
wystąpiło ćwiczenie praktyczne polegające na sprawdzeniu jakieświatło daje
świeca, lampa naftowa, lampa elektryczna.Ćwiczenie wyraźnie dzieciom się
podobało, były skupione, myślały.
Dodatkową atrakcją było odczytanie i rozwiązanie zagadki o następującej treści:
„ Co to jest, gdy się nim pstryknie
ciemność w domu zniknie „.
Na zakończenie nauczycielka poleciła dzieciom, aby wykonałyćwiczenie
polegające na wyszukaniu spośród przedmiotów przedstawionych na ilustracji
tych, które dają namświatło.
Zajęcia zakończono odśpiewaniem piosenki :„ Żarówka”.
5. Zastosowanie gier i zabaw dydaktycznych w klasie eksperymentalnej.
W założeniach dotyczących sposobówrealizacji treści społeczno-
przyrodniczych zwraca się uwagę, że podstawą orientowania się uczniów w
faktach otaczającej rzeczywistości powinno być zmysłowe poznanie. Toteż
program wyraźnie wskazuje,że głównymźródłem zdobywania spostrzeżeń i
informacji o różnych elementachśrodowiska społeczno-przyrodniczego,
powinny stać się obserwacje, wycieczki, doświadczenia oraz praktyczne
ćwiczenia. Bezpośrednie jak i pośrednie poznanie rzeczywistości społeczno-
przyrodniczej można łączyć z zabawami dydaktycznymi i tematycznymi.
Głównym celem tego rodzaju zabaw oraz organizowanych w ich ramach zadań i
czynności poznawczych jest utrwalanie pojęć i związanych z nimi nazw
przyrodniczych i geograficznych, historycznych oraz społecznych dotyczących
życia i pracy ludzi.
Realizacji tego celu służą zabawy dydaktyczne w postaci konkursów,
loteryjek, rozsypanek, krzyżówek, quizów, łamigłówek, zagadek. Zebranie i
opracowanie w tym rozdziale zabawy służą kształtowaniu orientacji w
najbliższym otoczeniu dziecka. Orientację tę dzieci zdobywają przez
spostrzeganie, wyobrażanie i uogólnianie rzeczy, faktów i zjawisk związanych z
życiem rodzinnej miejscowości oraz z jej geograficznymi uwarunkowaniami i
materialnymi elementami historii danej miejscowości, z pracą ludzką.
Zdobywaniu prawidłowej orientacji poznawczej dotyczącej środowiska,
warunkówżycia i pracy ludzi służą zabawy polegające na spostrzeżeniu,
rozpoznawaniu, nazywaniu przedmiotów, rzeczy, zjawisk.
Analiza poniższej tabeli wykazuje,że realizując treści programowe w
zakresie ; Bezpieczeństwa w ruch drogowym ; wykorzystałam 3 gry i zabawy
dydaktyczne. Jest to rodzaj zabaw zaznajamiających z przestrzeganiem zasad
zachowania bezpieczeństwa drogowego. Zabawy służące kształtowaniu
orientacji dzieci w sytuacjach zagrożenia w ruchu drogowym oraz zabawy
ćwiczące rozpoznawanie znaków drogowych na podstawie ich graficznych i
werbalnych przedstawień.
Realizując treści programowe w zakresie rozpoznawania roślin
doniczkowych i warunków ich rozwoju, wykorzystałam 1 zabawą mającą na
celu rozpoznawanie roślin ozdobnych poznawanych z bezpośredniej obserwacji.
Wykorzystałam również zabawy polegające naćwiczeniach praktycznych, na
przykład, sadzenie kwiatów.
W trakcie realizacji treści programowych z zakresu : „Ludność i jej
zajęcia” posłużyły mi zabawy poznawcze dotyczące orientacji w otoczeniu
społecznym. Wykorzystałam tu 4 zabawy dydaktyczne, a także zabawy
polegające naćwiczeniach praktycznych oraz krzyżówki tematyczne, zagadki.
Tabela 8.
Zastosowanie gier i zabaw dydaktycznych w klasie eksperymentalnej.
Działy
programowe
Uczeń Uczeń Uczeń Uczeń Uczeń Uczeń
Rozpoznawał Nazywał Ćwiczył
praktycznie.
Rozwiązywał Doświadczenia Wycieczki Łącznie ilość
gier i zabaw
stosowanych
w ramach
zajęć
Droga
do
szkoły.
„Pojazdy i
znaki
drogowe”
„Poznaj te
znaki”
„Pięć zasad
przechodzen
ia przez
jezdnię”
3
W klasie
i w
szkole.
„Domino
kwiatowe”
„Laborant”
„Sadzenie
kwiatów”
Obserwacja
płomienia
świecy.
Gaszenie
płomienia
świecy
3
W
ogrodzie
szkol. i
w parku.
„Co to za
roślina? „
Do ogrodu
szkolnego1
Nasza
miejsco
wość.
„Jaki to
zawód?”
„Co
robimy?”
„Sklep dla
fachowców”
„Reporterzy
i przewodn.
„U lekarza” Krzyżówki
związane z
zabytkami,
ze służbą
zdrowia,
zagadki
związane z
zawodami
Do sklepu.
Do lekarza.
Na
posterunek
policji.
Do straży
pożarnej. Do
miejsc
Pamięci
Narodowej.
9
Życie i
praca w
domu.
„Co to za
przedmiot?”
„Skąd my to
znamy?”
2
6. Analiza hospitowanych zajęć w klasie kontrolnej.
W celu zorientowania się w metodach pracy stosowanych przez
nauczycielkę w klasie kontrolnej hospitowałam w okresie od listopada do maja
2000 r. dziesięć zajęć z edukacji społeczno-przyrodniczej. Stosunkowo mała
liczba hospitacji w klasie kontrolnej spowodowana była tym,że nauka w niej
odbywa się w tym samym czasie co w klasie eksperymentalnej. Na niektórych
zajęciach nie widać było zabiegów zmierzających do ich uatrakcyjnienia, do
lepszego skupienia uwagi dzieci na wykonywanych zadaniach. Przebieg zajęć
był prawie zawsze jednakowy, mało urozmaicony. Czynności dzieci ograniczały
się do udzielania odpowiedzi na pytanianauczyciela, Dominowała praca z
książką. Hospitowane zajęcia zawierały niewątpliwie wiele momentów
pozytywnych. Można tu zaliczyć wyczerpujące objaśnienia, umiejętne
kierowanie wypowiedziami uczniów poprzez stawianie im prostych i jasnych
pytań, naturalne realizowanie celów wychowawczych.
7. Rola gier i zabaw dydaktycznych wedukacji społeczno-przyrodniczej
w klasie I - analiza i wyniki badań końcowych.
Kontrola osiągnięć uczniów jest jednym z istotnych ogniw procesu
uczenia się. Analiza wyników uzyskanych podczas kontroli, pozwoli
nauczycielowi wyciągnąć wnioski dotyczące stopnia przyswojenia przez
uczniów treści nauczania, ukaże braki w przerobionym materiale, powinna
wpłynąć na modyfikację działań dydaktyczno-wychowawczych nauczyciela w
kierunku trwałego i bardziej operatywnego przyswojenia przez uczniów treści
programowych.
Badania końcowe miały miejsce po opracowaniu danej partii materiału
programowego. Punktacja była taka sama jak w badaniach wstępnych. Za
poprawne rozwiązanie zadania przyznaję od 0,5 do 3 punktów, za błędne
rozwiązanie lub brak rozwiązania o punktów.
Poniżej przedstawiam analizę wyników po przeprowadzonej pracy z
zastosowaniem gier i zabaw dydaktycznych w klasie eksperymentalnej.
Tabela 9.
Numer
zadania
Liczba
poprawnych
rozwiązań
Liczba
poprawnych
rozwiązań
Liczba
błędnych
rozwiązań
Liczba
błędnych
rozwiązań
E K E K
1 9 7 1 3
2 8 7 2 3
3 10 6 0 4
4 10 5 0 5
5 8 8 2 2
6 10 9 0 1
7 9 8 1 2
8 9 8 1 2
9 10 10 0 0
10 10 9 0 1
11 10 3 0 7
12 10 9 0 1
13 9 10 1 0
14 10 10 0 0
15 9 8 1 2
16 7 6 3 4
17 9 9 1 1
18 7 5 3 5
19 10 10 0 0
20 10 9 0 1
21 9 4 1 6
22 10 10 0 0
23 10 10 0 0
24 10 10 0 0
25 9 10 1 0
26 9 10 1 0
27 10 9 0 1
28 10 8 0 2
29 10 9 0 1
30 10 3 0 7
31 10 7 0 3
32 9 6 1 4
33 10 10 0 0
34 8 9 2 1
318 271 22 69
Tabela przedstawia liczbę błędnych i poprawnych rozwiązań w
poszczególnych kategoriach. Najwięcej błędnych rozwiązań w klasie
eksperymentalnej miało zadanie numer 16, w klasie kontrolnej 11 i 30.
Tabela 10.
Wykaz wyników uczniów klasy I eksperymentalnej badanych testem z
edukacji społeczno-przyrodniczej; / końcowy /.
Test
1
Test
2
Test
3
Test
4
Test
5
Test
6
Test
7
L.P Uczeń Zad.
rozw.
popr.
Zad.
rozw.
popr.
Zad.
rozw.
popr.
Zad.
rozw.
popr.
Zad.
rozw.
popr.
Zad.
rozw.
popr.
Zad.
rozw.
popr.
Łącznie
liczba
zadań
rozwiąz.
popraw.
Liczba
punktów
1 Katarzyn 5 5 4 2 4 7 5 32 30,5
2 Marcin 5 5 4 4 4 7 5 34 32
3 Ilona 4 5 3 3 3 7 4 29 26,5
4 Wiesia 3 5 4 2 4 6 4 28 26,5
5 Piotr 5 5 4 1 4 6 5 30 28
6 Grzegorz 5 5 4 4 4 7 5 34 32,5
7 Michał 5 5 4 4 4 7 5 34 32,5
8 Ela 5 5 4 4 4 7 4 33 32
9 Danuta 5 3 4 4 4 7 5 32 30
10 Piotr 3 5 4 4 4 7 5 32 30,5
RAZEM 45 48 39 32 39 68 47 318 302
Tabela 11.
Wykaz wyników uczniów klasy I kontrolnej badanych testem z edukacji
społeczno-przyrodniczej ; / końcowy /.
Test
1
Test
2
Test
3
Test
4
Test
5
Test
6
Test
7
L.P. Uczeń Zad.rozw.
popr.
Zad.
rozw.
popr.
Zad.
rozw.
popr.
Zad.
rozw.
popr.
Zad.
rozw.
popr.
Zad.
rozw.
popr.
Zad.
rozw.
popr.
Łącznie
liczba
zadań
rozwiązan
poprawnie
Liczba
punktów
1 Ewa 3 4 3 2 3 6 2 23 25,5
2 Anita 4 3 3 3 4 7 3 27 21,5
3 Kasia 4 5 4 4 4 7 3 31 30,5
4 Krzyszto 2 5 3 3 2 7 4 26 24,5
5 Marcin 3 4 3 4 3 5 3 25 19,5
6 Piotr 5 5 3 0 4 7 4 28 29
7 Rafał 1 5 4 3 3 7 5 28 26
8 Grzegorz 5 3 2 3 7 4 29 26
9 Wiletta 2 3 3 3 3 6 4 24 21,5
10 Piotr 4 5 3 4 6 7 3 30 28
RAZEM 33 44 32 28 33 66 35 271 252
Porównując punktację umieszczoną w tabeli 10 i 11 widać, że wiedza i
umiejętności w klasie eksperymentalnej są wyższe, niż w klasie kontrolnej.
Tabela 12.
Wykonanie zadań
w %
Wykonanie zadań
w %
KLASA Liczba zadań do
wykonania
Badanie wstępne Badanie końcowe
eksperymentalna 340 71 % 93,5 %
kontrolna 340 70 % 80 %
Powyższa tabela przedstawia procent wykonanych zadań w klasach
eksperymentalnej i kontrolnej. Wyniki klasy eksperymentalnej uczącej się na
podstawie gier i zabaw dydaktycznych okazały się lepsze.
Przeprowadzone badania miały na celu zgromadzenie dowodów na
zweryfikowanie podstawowej w pracy hipotezy stwierdzającej,że stosowanie
gier i zabaw dydaktycznych w edukacji społeczno-środowiskowej wpływa
dodatnio na efekty nauczania. Z krótkich wyjaśnień zamieszczonych na wstępie
wiadomo,że ramach badań dokonałam dwukrotnej kontroli w zakresie
opanowania przez dzieci wiadomości ujętych w programie zajęć z edukacji
społeczno-przyrodniczej.
Analizując dane umieszczone w tabeli numer 4 i tabeli numer 5, które ilustrują
wyniki badań wstępnych można stwierdzić, że poziom klas eksperymentalnej i
kontrolnej był zbliżony. W badaniu końcowym wystąpiło wyraźne
zróżnicowanie wyników na korzyść klasy eksperymentalnej, uczącej się na
podstawie gier i zabaw dydaktycznych / por. tabela 10 i 11 /.
Miarą różnic całkowicie obiektywną stał się procent wykonania zadań
testowych przez 10 dzieci w każdej grupie i tu klasa eksperymentalna okazała
się lepsza / por. tabela 12 /. Moja hipoteza postawiona na początku badań
została zweryfikowana.
Praca z zastosowaniem gier i zabaw dydaktycznych jest potrzebna i poznawcza.
Dzięki niej angażowany był do zabawy i pracy umysłowej cały zespół klasowy.
Zabawy, gry dydaktyczne dobierane starannie stanowią atrakcyjny i ciekawy
materiał, który pomaga dzieciom wszybszym opanowaniu materiału
programowego. Stwarzają wiele okazji do kształcenia u dzieci bystrości,
spostrzegawczości, wyobraźni i pamięci, a to dzięki stałej konieczności
rozwiązywania łamigłówkowych problemów.
PODSUMOWANIE I WNIOSKI.
Analiza zgromadzonego materiału badawczego oraz wyników badań
pozwalają mi stwierdzić, że na zajęciach z edukacji społeczno-przyrodniczej
zabawy i gry pełnią funkcję atrakcyjnej i aktywizującej ucznia formy uczenia
się.
Przede wszystkim służą :
- lepszemu zapamiętaniu i opanowaniu przerobionego materiału
- umożliwiają gruntowne zdobywanie wiedzy, wynikiem czego są
lepsze oceny ucznia
- pozwalają wychodzić poza informacje książkowe
- uczą poszukiwania, tworzenia, utrwalania i zastosowania potrzebnych
wiadomości
- czynią naukę przyjemną
- rodzą nowe pomysły i w tym tkwi ich wartość
Stosowanie gier i zabaw pozwala na zróżnicowanie pracy zespołu
uczniowskiego, a co za tym idzie kształcenie zdolności i zainteresowań
uczniów.
Zabawy przyrodnicze sprzyjają utrwalaniu nazw poznanych roślin,
zwierząt, spostrzegania ich cech oraz właściwości różnych zjawisk i procesów.
Za pomocą zabaw organizujemy wielozmysłowe powiązanieświata przyrody,
jego różnorodności i powiązanie z człowiekiem.
Opierając się na wynikach swoich badań mogę stwierdzić, że stosowanie
gier i zabaw to bardzo cenny i przydatny bodziec w pracy nad opanowaniem
przez dzieci treści programowych.
W czasie zajęć panowała atmosfera intelektualnego podniecenia. Można było
zauważyć, że nawet najsłabsi uczniowie mobilizowali swe siły, by dorównać
lepszym. Każde zwycięstwo nad trudnością nie tylko wzmacniało w nich
zaufanie we własne siły, ale przysparzało wiele radości i życiowego optymizmu.
Zagadki, łamigłówki, gry i zabawy doskonale kształcą i rozwijają nie tylko
uwagę dziecka, ale i samodzielne logiczne myślenie.
W związku z dużą możliwością stosowania gier i zabaw na zajęciach
uważam,że należy tę metodę poznania wiedzy zaliczyć do poszukujących
metod nauczania – należy wykorzystywać gry i zabawy dydaktyczne w sposób
bardziej systematyczny, a więc jako stały składnik programu szkolnego.
Stwierdzam,że praca z zastosowaniem gier i zabaw dydaktycznych powinna
być kontynuowana w klasach starszych, dziecko bowiem rozwija się ciągle.
Proponuję – stosowanie gier i zabaw dydaktycznych zarówno na zajęciach
szkolnych i podczas zajęć pozalekcyjnych.
Zebrane i opisane na podstawie dostępnych mi materiałów gry i zabawy
dydaktyczne jakie mogą, a raczej jakie powinny być stosowane na zajęciach z
edukacji społeczno-przyrodniczej w klasie I nie stanowią może pełnego
obrazu, jeżeli chodzi o możliwości ich wykorzystania w procesie nauczania
uczenia się. Sądzę jednak,że prześledzenie i ukazanie ich przydatności i
celowości stosowania może zachęcić i skłonić nauczyciela do stosowania gier i
zabaw dydaktycznych. Dzięki temu pobyt dziecka w szkole zmienić się może z
nudzącego obowiązku w porywającą intelektualną przygodę.
Reasumując całość dotychczasowych rozważań należałoby stwierdzić, że
przeprowadzony „mały eksperyment” z zastosowaniem gier i zabaw
dydaktycznych oraz analiza jego przebiegu i wyników badań ujawniły szereg
wartościowych, kształcących i wychowawczych walorów gier i zabaw
dydaktycznych.
BIBLIOGRAFIA
1. Cieślikowski I., Wielka zabawa, Wrocław- Warszawa- Kraków – Gdańsk-
Łódź, 1985, Ossolineum
2. Dunin-Wąsowicz M., O dobrej zabawie, 1972, Nasza Księgarnia
3. Gawrecki L., Gry dydaktyczne, Kwartalnik Pedagogiczny, 1986, nr 29
4. Hemmerling W., Zabawy w nauczaniu początkowym, Warszawa, 1986,
WSiP
5. Kamińska A., Aktywizacja i uspołecznienie uczniów, Warszawa, 1960, PZW
6. Kapica G., Rozwijanie twórczego myślenia uczniów przez rozrywki
umysłowe, OiW, 1979, nr 20
7. Kowalik P., Gry symulacyjne, OiW, 1986, nr 1
8. Mineyko B. Zabawy integrujące,Życie Szkoły, 1982, nr 7/8
9. Okoń W., Zabawa a rzeczywistość, Warszawa 1987, WSiP
10.Okoń W., O zabawach dzieci, Warszawa, 1950, WSiP
11.Topińska Z., Kierowanie zabawą dziecka, Warszawa, 1972, PZWS
12.Zborowski J. Rozwijanie aktywności twórczej dzieci, Warszawa, 1986,
WSiP