RZECZPOSPOLITA POLSKA
Rzecznik Praw Obywatelskich
Irena LIPOWICZ
RPO-662587-II- l l /ST
00-090 Warszawa Tel. cenlr. 22 551 77 00 Al. Solidarności 77 Fax 22 827 64 53
Trybunał Konstytucyjny
Warszawa
Wniosek
Rzecznika Praw Obywatelskich
Na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2
kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) oraz art. 16 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia
15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 ze
zm.)
wnoszę o
stwierdzenie niezgodności :
1) art. 20c ust. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz.
277 ze zm.), art. lOb ust. 1 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej
(Dz. U. z 2011 r. Nr 116, poz. 675), art. 36b ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 września
1991 r. o kontroli skarbowej (Dz. U. z 2011 r. Nr 41, poz. 214 ze zm.), art. 30 ust. 1
2
ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach
porządkowych (Dz. U. Nr 123, poz. 1353 ze zm.), art. 28 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 24
maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz. U.
z 2010 r. Nr 29, poz. 154 ze zm.), art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy o Centralnym Biurze
Antykorupcyjnym (Dz. U. Nr 104, poz. 708 ze zm.), art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 9
czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu
Wojskowego (Dz. U. Nr 104, poz. 709 ze zm.) z art. 49 w związku z art. 31 ust. 3
Konstytucji RP oraz z art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284),
2) art. 36b ust. 5 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej (Dz. U. z 2011
r. Nr 41, poz. 214 ze zm.), art. 28 ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji
Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz. U. z 2010 r. Nr 29, poz.
154 ze zm.), art. 18 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze
Antykorupcyjnym (Dz. U. Nr 104, poz. 708 ze zm.), art. 32 ustawy z dnia 9 czerwca
2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego (Dz.
U. Nr 104, poz. 709 ze zm.) w zakresie w jakim, przepisy te zezwalając na
pozyskiwanie danych, o których mowa w art. 180c i art. 180d ustawy z dnia 16 lipca
2004 r. - Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800 ze zm.) nie przewidują
zniszczenia tych spośród pozyskanych danych, które nie zawierają informacji mających
znaczenie dla prowadzonego postępowania z art. 51 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3
Konstytucji RP.
3
Uzasadnienie
W Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich został zbadany stan prawny
obowiązujący w zakresie pozyskiwania przez poszczególne służby informacji objętych
tajemnicą komunikowania się. Analiza tego stanu prawnego prowadzi do konkluzji, iż
jest on niezgodny z Konstytucją RP oraz z Europejską Konwencją o Ochronie Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności.
Na wstępie należy wskazać, iż w myśl art. 159 ust. 1 ustawy z dnia 16 lipca 2004
r. - Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800 ze zm.) tajemnica
komunikowania się w sieciach telekomunikacyjnych, zwana dalej „tajemnicą
telekomunikacyjną", obejmuje :
1) dane dotyczące użytkownika;
2) treść indywidualnych komunikatów;
3) dane transmisyjne, które oznaczają dane przetwarzane dla celów przekazywania
komunikatów w sieciach telekomunikacyjnych lub naliczania opłat za usługi
telekomunikacyjne, w tym dane lokalizacyjne, które oznaczają wszelkie dane
przetwarzane w sieci telekomunikacyjnej wskazujące położenie geograficzne
urządzenia końcowego użytkownika publicznie dostępnych usług
telekomunikacyjnych;
4) dane o lokalizacji, które oznaczają dane lokalizacyjne wykraczające poza dane
niezbędne do transmisji komunikatu lub wystawienia rachunku;
5) dane o próbach uzyskania połączenia pomiędzy zakończeniami sieci, w tym dane
o nieudanych próbach połączeń, oznaczających połączenia między
4
telekomunikacyjnymi urządzeniami końcowymi lub zakończeniami sieci, które
zostały zestawione i nie zostały odebrane przez użytkownika końcowego lub
nastąpiło przerwanie zestawianych połączeń.
W świetle powyższego tajemnica komunikowania się obejmuje nie tylko samą treść
przekazu (komunikatu, rozmowy), lecz obejmuje ona również takie elementy jak dane
dotyczące użytkowników, dane lokalizacyjne urządzenia końcowego czy też dane o
próbach uzyskania połączeń. Z art. 159 ust. 2 pkt 4 Prawa telekomunikacyjnego wynika
natomiast, iż zakazane jest zapoznawanie się, utrwalanie, przechowywanie,
przekazywanie lub inne wykorzystywanie treści lub danych objętych tajemnicą
telekomunikacyjną przez osoby inne niż nadawca i odbiorca komunikatu, chyba że
będzie to konieczne z innych powodów niż wskazane w art. 159 ust. 2 pkt 1-3,
przewidzianych ustawą lub przepisami odrębnymi. Ponadto z wyjątkiem przypadków
określonych ustawą, ujawnianie lub przetwarzanie treści albo danych objętych
tajemnicą telekomunikacyjną narusza obowiązek zachowania tajemnicy
telekomunikacyjnej (art. 159 ust. 3 Prawa telekomunikacyjnego).
W związku z powyższym wkroczenie w sferę tajemnicy komunikacyjnej jest
możliwe co do zasady jedynie w przypadkach ściśle określonych ustawą. Zawarte w
tym zakresie w Prawie telekomunikacyjnym rozwiązania korespondują z treścią art. 49
Konstytucji RP. Stanowi on, iż zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy
komunikowania się. Ich ograniczenie może nastąpić jedynie w przypadkach
określonych w ustawie i w sposób w niej określony. Z art. 8 ust. 1 Konwencji o
Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności wynika zaś, że każdy ma prawo
do poszanowania swojej korespondencji. Prawo to w rezultacie obejmuje bezpośrednie
5
komunikowanie się z konkretnie oznaczonymi osobami. Korespondencja obejmuje przy
tym wszelkie techniczne formy przekazywania wiadomości. Zgodnie z art. 8 ust. 2
Europejskiej Konwencji niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w
korzystanie z prawa do poszanowania korespondencji, z wyjątkiem przypadków
przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi
na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy
kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności
lub ochronę praw i wolności innych osób.
Rozwiązania zawarte w Prawie telekomunikacyjnym nie budzą wątpliwości z punktu
widzenia spełnienia standardu formalnego gwarantowanego przez art. 49 Konstytucji
RP i art. 8 ust. 2 Europejskiej Konwencji. Ograniczenia w zakresie dotyczącym
tajemnicy telekomunikacyjnej mogą bowiem zostać wprowadzone jedynie ustawą (art.
159 ust. 3 Prawa telekomunikacyjnego). Poważne wątpliwości natomiast dotyczą
innych aspektów wiążących się z gwarancjami ochrony tajemnicy telekomunikacyjnej.
Analizując stan prawny obowiązujący w interesującym zakresie należy zwrócić
uwagę na regulacje prawne dotyczące kontroli operacyjnej. Otóż obowiązujące przepisy
prawa przewidują możliwość zarządzenia kontroli operacyjnej. Kontrola taka jest
niejawna i polega m. in. na stosowaniu środków technicznych umożliwiających
uzyskiwanie w sposób niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalanie, a w
szczególności treści rozmów telefonicznych i innych informacji przekazywanych za
pomocą sieci telekomunikacyjnych. Jednakże kontrola operacyjna jest zarządzana przez
sąd, ma ona charakter subsydiarny (jest więc zarządzana, gdy inne środki okazały się
bezskuteczne albo zachodzi wysokie prawdopodobieństwo ich nieskuteczności), a
6
ponadto dotyczy ona co do zasady ściśle określonych czynów zabronionych, zaś
materiały uzyskane w wyniku kontroli operacyjnej podlegają zniszczeniu, jeśli okazały
się nieprzydatne z punktu widzenia prowadzonego postępowania (por. art. 19 ustawy z
dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji - Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277 ze zm.; art. 9e
ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej - Dz. U. z 2011 r. Nr 116,
poz. 675 ze zm.; art. 36c ustawy z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej - Dz.
U. z 2011 r. Nr 41, poz. 214 ze zm.; art. 31 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o
Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych - Dz. U. Nr 123, poz.
1353 ze zm.; art. 27 ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu - Dz. U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154; art. 17
ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym - Dz. U. Nr
104, poz. 708 ze zm.; art. 31 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu
Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego - Dz. U. Nr 104, poz. 709 ze zm.).
Powołane powyżej przepisy, z uwagi na to, że kontrola operacyjna z natury
rzeczy ma charakter niejawny, mają charakter gwarancyjny. Ich celem jest przede
wszystkim wykluczenie arbitralności działań podejmowanych w tym zakresie przez
organy władzy publicznej.
Jednakże wymienione służby oprócz kontroli operacyjnej prowadzonej na podstawie
wskazanych powyżej przepisów zostały wyposażone także w inne uprawnienia, których
istota sprowadza się do ingerencji w tajemnicę komunikowania się, a szerzej w prawo
do prywatności. I tak w myśl art. 20c ust. 1 ustawy o Policji w celu zapobiegania lub
wykrywania przestępstw Policja może mieć udostępnione dane, o których mowa w art.
180c i 180d ustawy Prawo telekomunikacyjne, zwane dalej „danymi
7
telekomunikacyjnymi", oraz może je przetwarzać. Są to więc dane niezbędne do
ustalenia zakończenia sieci, telekomunikacyjnego urządzenia końcowego, użytkownika
końcowego (inicjującego połączenie, do którego kierowane jest połączenie), a także
dane niezbędne do określenia daty i godziny połączenia oraz czasu jego trwania,
rodzaju połączenia oraz lokalizacji telekomunikacyjnego urządzenia końcowego (art.
180c ust. 1 Prawa telekomunikacyjnego). Ponadto odwołanie się do art. 180d Prawa
telekomunikacyjnego wskazuje, że w omawianym trybie Policja może pozyskiwać
dane, o których w art. 159 ust. 1 pkt 1 i pkt 3-5, w art. 161 oraz w art. 179 ust. 9 Prawa
telekomunikacyjnego. W grę wchodzi więc pozyskiwanie takich danych jak : dane
dotyczące użytkownika; dane transmisyjne, które oznaczają dane przetwarzane dla
celów przekazywania komunikatów w sieciach telekomunikacyjnych lub naliczania
opłat za usługi telekomunikacyjne, w tym dane lokalizacyjne, które oznaczają wszelkie
dane przetwarzane w sieci telekomunikacyjnej wskazujące położenie geograficzne
urządzenia końcowego użytkownika publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych;
dane o lokalizacji, które oznaczają dane lokalizacyjne wykraczające poza dane
niezbędne do transmisji komunikatu lub wystawienia rachunku; dane o próbach
uzyskania połączenia między zakończeniami sieci, w tym dane o nieudanych próbach
połączeń, oznaczających połączenia między telekomunikacyjnymi urządzeniami
końcowymi lub zakończeniami sieci, które zostały zestawione i nie zostały odebrane
przez użytkownika końcowego lub nastąpiło przerwanie zestawianych połączeń (art.
159 ust. 1 pkt 1 i 3-5 Prawa telekomunikacyjnego). W ramach pozyskiwania danych
dotyczących użytkownika będącego osobą fizyczną Policja w tym trybie może również
pozyskać takie dane jak : nazwisko i imię; imiona rodziców; miejsce i data urodzenia;
adres miejsca zameldowania na pobyt stały; numer ewidencyjny PESEL - w przypadku
8
obywatela Rzeczypospolitej Polskiej; nazwę, serię i numer dokumentu
potwierdzającego tożsamość, a w przypadku cudzoziemca, który nie jest obywatelem
państwa członkowskiego albo Konfederacji Szwajcarskiej - numer paszportu lub karty
pobytu; zawarte w dokumentach potwierdzające możliwość wykonania zobowiązania
wobec dostawcy publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych wynikające z
umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych (art. 161 ust. 2 Prawa
telekomunikacyjnego). Policja może ponadto pozyskać także inne dane użytkownika,
jeśli pozostają one tylko w dyspozycji dostawcy publicznie dostępnych usług
telekomunikacyjnych takie jak : numer identyfikacji podatkowej NIP; numer konta
bankowego lub karty płatniczej; adres korespondencyjny użytkownika, jeżeli jest on
inny niż adres miejsca zameldowania użytkownika, a także adres poczty elektronicznej
oraz numery telefonów kontaktowych (art. 161 ust. 3 Prawa telekomunikacyjnego).
Wreszcie w trybie określonym w art. 20c ust. 1 ustawy o Policji funkcjonariusze Policji
mogą pozyskać prowadzony przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego elektroniczny
wykaz abonentów, użytkowników lub zakończeń sieci, uwzględniający dane uzyskane
przy zawarciu umowy (art. 179 ust. 9 Prawa telekomunikacyjnego).
W związku z powyższym nie ulega wątpliwości, że regulacja zawarta w art. 20c ust.
1 ustawy o Policji zapewnia funkcjonariuszom Policji szeroki dostęp do danych, które
są objęte tajemnicą komunikowania się. Analogiczny dostęp do wymienionych danych
został zapewniony Straży Granicznej (art. lOb ust. 1 ustawy o Straży Granicznej),
wywiadowi skarbowemu (art. 36b ust. 1 pkt 1 ustawy o kontroli skarbowej),
Żandarmerii Wojskowej (art. 30 ust. 1 ustawy o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych
organach porządkowych), Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (art. 28 ust. 1 pkt 1
9
ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu), Centralnemu
Biuru Anty korupcyjnemu (art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy o Centralnym Biurze
Antykorupcyjnym), Służbie Kontrwywiadu Wojskowego (art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o
Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego).
Omawiane dane objęte tajemnicą komunikowania się są udostępniane : „w celu
zapobiegania lub wykrywania przestępstw" (art. 20c ust. 1 ustawy o Policji); „w celu
zapobiegania lub wykrywania przestępstw" (art. lOb ust. 1 ustawy o Straży Granicznej);
„w celu zapobiegania lub wykrywania przestępstw skarbowych lub przestępstw, o
których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 14b, oraz naruszeń przepisów, o których mowa w art. 2
ust. 1 pkt 12", tj. także w celu zapobiegania i ujawniania przestępstw, o których mowa
w art. 228-231 k. k., popełnianych przez osoby zatrudnione lub pełniące służbę w
jednostkach organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu do spraw finansów
publicznych oraz w celu zapobiegania i wykrywania naruszeń krajowych przepisów
celnych oraz ścigania naruszeń krajowych lub wspólnotowych przepisów celnych (art.
36b ust. 1 pkt 1 ustawy o kontroli skarbowej); „w celu zapobiegania lub wykrywania
przestępstw, w tym skarbowych" (art. 30 ust. 1 ustawy o Żandarmerii Wojskowej i
wojskowych organach porządkowych); w celu „realizacji przez AB W zadań, o których
mowa w art. 5 ust. 1", tj. rozpoznawania, zapobiegania i zwalczania zagrożeń
godzących w bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz jego porządek konstytucyjny,
rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw określonych w art. 5 ust. 1 pkt
2, realizowania, w granicach swojej właściwości, zadań związanych z ochroną
informacji niejawnych oraz wykonywania funkcji krajowej władzy bezpieczeństwa w
zakresie ochrony informacji niejawnych w stosunkach międzynarodowych,
10
uzyskiwania, analizowania, przetwarzania i przekazywania właściwym organom
informacji mogących mieć istotne znaczenie dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego
państwa i jego porządku konstytucyjnego, podejmowania innych działań określonych w
odrębnych ustawach i umowach międzynarodowych (art. 28 ust. 1 pkt 1 ustawy o
Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu); w celu „realizacji
przez CBA zadań określonych w art. 2", tj. w celu 1) rozpoznawania, zapobiegania i
wykrywania przestępstw wymienionych w art. 2 ust. 1 pkt 1, oraz ścigania ich
sprawców, 2) ujawniania i przeciwdziałania przypadkom nieprzestrzegania przepisów
ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące
funkcje publiczne, 3) dokumentowania podstaw i inicjowania realizacji przepisów
ustawy z dnia 21 czerwca 1990 r. o zwrocie korzyści uzyskanych niesłusznie kosztem
Skarbu Państwa lub innych państwowych osób prawnych (Dz. U. Nr 44, poz. 255 ze
zm.), 4) ujawniania przypadków nieprzestrzegania określonymi przepisami prawa
procedur podejmowania i realizacji decyzji w przedmiocie : prywatyzacji i
komercjalizacji, wsparcia finansowego, udzielenia zamówień publicznych,
rozporządzenia mieniem jednostek lub przedsiębiorców oraz przyznawania koncesji,
zwolnień, zwolnień podmiotowych i przedmiotowych, ulg, preferencji, kontyngentów,
plafonów, poręczeń i gwarancji kredytowych, 5) kontroli prawidłowości i prawdziwości
oświadczeń majątkowych lub oświadczeń o prowadzeniu działalności gospodarczej
osób pełniących funkcje publiczne, o których mowa w art. 115 § 19 k. k., 6)
prowadzenia działalności analitycznej dotyczącej zjawisk występujących w obszarze
właściwości CBA oraz przedstawiania w tym zakresie informacji Prezesowi Rady
Ministrów, Prezydentowi RP, Sejmowi oraz Senatowi, 7) podejmowania innych działań
określonych w odrębnych ustawach i umowach międzynarodowych (art. 18 ust. 1 pkt 1
11
ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym); w celu „realizacji przez SKW zadań
określonych w art. 5", tj. 1) rozpoznawania, zapobiegania oraz wykrywania
popełnionych przez żołnierzy, funkcjonariuszy SKW i SWW oraz pracowników SZ RP
i innych jednostek organizacyjnych MON, przestępstw wymienionych w art. 5 ust. 1 pkt
1, 2) realizowania, w granicach swojej właściwości, zadań określonych w ustawie o
ochronie informacji niejawnych, 3) uzyskiwania, gromadzenia, analizowania,
przetwarzania i przekazywania właściwym organom informacji mogących mieć
znaczenie dla obronności państwa, bezpieczeństwa lub zdolności bojowej Sił Zbrojnych
oraz podejmowania działań w celu eliminowania ustalonych zagrożeń, 4) prowadzenia
kontrwywiadu radioelektronicznego oraz przedsięwzięć z zakresu ochrony
kryptograficznej i kryptoanalizy, 5) uczestniczenia w planowaniu i przeprowadzaniu
kontroli realizacji umów międzynarodowych dotyczących rozbrojenia, 6) ochrony
bezpieczeństwa jednostek wojskowych i innych jednostek organizacyjnych MON, 7)
ochrony bezpieczeństwa badań naukowych i prac rozwojowych, 9) podejmowania
innych działań przewidzianych dla Służby Kontrwywiadu Wojskowego (art. 32 ust. 1
pkt 1 ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu
Wojskowego).
Z powyższego wyliczenia wynika, że omawiane dane objęte tajemnicą
komunikowania się są udostępniane Policji, Straży Granicznej oraz Żandarmerii
Wojskowej w celu zapobiegania lub wykrywania wszelkich czynów stanowiących
przestępstwo. Nie ma więc w tym przypadku znaczenia charakter czynu zabronionego.
Natomiast funkcjonariuszom Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Służby
Kontrwywiadu Wojskowego i Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego są udostępniane
12
dane objęte tajemnicą komunikowania się w celu realizacji ich wszystkich, bez wyjątku,
ustawowych zadań. W przypadku pozyskiwania danych przez organy kontroli
skarbowej ustawodawca odwołał się w zasadzie do ogólnej kategorii przestępstw
skarbowych decydując o udostępnieniu organom kontroli skarbowej danych objętych
tajemnicą komunikowania się. Ponadto ustawodawca odwołał się w zakresie ingerencji
w tajemnicę komunikowania się do tak ogólnej kategorii jak zapobieganie i wykrywanie
wszelkich naruszeń przepisów celnych (art. 2 ust. 1 pkt 12 ustawy o kontroli
skarbowej).
Ustawodawca nie wyłączył również żadnej kategorii użytkowników z kręgu
podmiotów, których dane mogą być pozyskiwane w tym trybie, chociaż dane te mogą
być objęte tajemnicą notarialną, adwokacką, radcy prawnego, lekarską lub
dziennikarską (art. 180 § 2 k. p. k.), której zniesienie jest możliwe wyłącznie, gdy jest
to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a dana okoliczność nie może być
ustalona na podstawie innego dowodu.
Zwraca uwagę także i to, że omawiane przepisy dotyczące udostępnienia danych, o
których mowa w art. 180c i art. 180d Prawa telekomunikacyjnego nie wprowadzają
zasady subsydiarności. Obowiązek udostępnienia danych aktualizuje się po stronie
podmiotu wykonującego działalność telekomunikacyjną w każdym przypadku, gdy
zwrócą się o to odpowiednie służby, a nie tylko wówczas, gdy okazało się to niezbędne.
Przepisy dotyczące udostępniania odpowiednim służbom danych, o których
mowa w art. 180c i art. 180d Prawa telekomunikacyjnego nie przewidują ponadto
potrzeby ubiegania się przez te służby o zgodę sądu na wkroczenie w sferę tajemnicy
komunikowania się. Z art. 28 ust. 1 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i
13
Agencji Wywiadu, art. 18 ust. 1 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym oraz z
art. 32 ust. 1 ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu
Wojskowego wynika wprost, iż taka zgoda nie jest wymagana. Należy jednak przyjąć,
że taka zgoda nie jest jednak wymagana także w pozostałych przypadkach, skoro
podmiot prowadzący działalność telekomunikacyjną zobowiązany jest udostępnić dane
objęte tajemnicą komunikowania się na pisemny wniosek szefa danej służby lub na
ustne żądanie funkcjonariusza posiadającego pisemne upoważnienie (art. 20c ust. 2
ustawy o Policji, art. lOb ust. 2 ustawy o Straży Granicznej, art. 30 ust. 2 ustawy o
Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych, art. 36b ust. 2 ustawy o
kontroli skarbowej). Przepisy te nie przewidują również, iż jakikolwiek organ
zewnętrzny wobec służb kontroluje sposób korzystania przez te służby z przyznanych
im uprawnień.
Natomiast w ramach prowadzonego postępowania karnego (zarówno w fazie in
rem, jak i w fazie in personam) podmioty prowadzące działalność telekomunikacyjną
obowiązane są wydać sądowi lub prokuratorowi, na żądanie zawarte w postanowieniu,
dane, o których mowa w art. 180c i art. 180d Prawa telekomunikacyjnego, jeżeli dane te
mają znaczenie dla toczącego się postępowania (art. 218 § 1 k. p. k.). Postanowienie
dotyczące tej materii doręcza się abonentowi telefonu lub nadawcy, którego wykaz
połączeń lub innych przekazów informacji został wydany. Doręczenie postanowienia
może być odroczone na czas oznaczony, niezbędny ze względu na dobro sprawy, lecz
nie później niż do czasu prawomocnego zakończenia postępowania (art. 218 § 2 k. p.
k.). Na postanowienie prokuratora przysługuje zażalenie do sądu właściwego do
rozpoznania sprawy (art. 465 § 2 k. p. k.).
14
W świetle powyższego, w ramach prowadzonego postępowania karnego wkroczenie
w sferę tajemnicy komunikowania się podlega kontroli sądowej. Taka kontrola jest
natomiast wyłączona wtedy, gdy ingerencja w ową sferę ma miejsce poza ramami
postępowania karnego.
Kolejnym elementem, na który należy zwrócić uwagę jest usuwanie przez
poszczególne służby zgromadzonych danych, o których mowa w art. 180c i art. 180d
Prawa telekomunikacyjnego. Art. 20c ust. 7 ustawy o Policji, art. lOb ust. 6 ustawy o
Straży Granicznej, art. 30 ust. 6 ustawy o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych
organach porządkowych przewidują, iż dane te, jeśli nie zawierają informacji mających
znaczenie dla postępowania karnego, podlegają niezwłocznemu komisyjnemu i
protokolarnemu zniszczeniu.
Z kolei w myśl art. 36b ust. 5 ustawy o kontroli skarbowej minister właściwy do
spraw finansów publicznych nakazuje niezwłoczne, komisyjne i protokolarne
zniszczenie danych uzyskanych od podmiotu prowadzącego działalność
telekomunikacyjną, w przypadku gdy uzna wystąpienie z wnioskiem o te dane za
nieuzasadnione. Art. 36b ust. 5 ustawy o kontroli skarbowej nie przewiduje więc w
istocie zniszczenia danych, jeśli nie zawierają one informacji mających znaczenie dla
prowadzonego przez organy skarbowe postępowania, lecz tylko wtedy, gdy sam
wniosek o ich udostępnienie okazał się niezasadny. W związku z tym ustawodawca w
tym przypadku w istocie dopuszcza taką sytuację, kiedy sam wniosek o udostępnienie
danych był uzasadniony, zaś zgromadzone w wyniku jego realizacji dane nie zostaną
zniszczone, pomimo że nie mają one znaczenia z punktu widzenia prowadzonego
postępowania.
15
Natomiast przepisy art. 28 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz
Agencji Wywiadu, art. 32 ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie
Wywiadu Wojskowego, a także art. 18 ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym
w ogóle nie przewidują możliwości usunięcia zgromadzonych przez te służby danych, o
których mowa w art. 180c i art. 180d Prawa telekomunikacyjnego.
Przeprowadzona analiza przepisów regulujących materię dostępu poszczególnych
służb do danych objętych tajemnicą komunikowania się wskazanych w art. 180c i art.
180d Prawa telekomunikacyjnego pozwala na sformułowanie wniosków natury ogólnej.
Po pierwsze, omawiane przepisy nie regulują w sposób precyzyjny celu gromadzenia
danych, gdyż odwołują się jedynie do zakresu zadań poszczególnych służb bądź
ogólnego stwierdzenia, iż dane te są pozyskiwanie w celu zapobiegania lub wykrywania
przestępstw. Po drugie, przepisy te nie wskazują kategorii osób, w stosunku do których
niezbędne jest respektowanie ich tajemnicy zawodowej. Po trzecie, warunkiem
uzyskania dostępu do tych danych nie jest wyczerpanie innych, mniej ingerujących w
sferę praw lub wolności obywatelskich, możliwości pozyskania niezbędnych informacji.
Po czwarte, dziedzina dotycząca pozyskiwania w tym trybie danych nie podlega żadnej
zewnętrznej formie kontroli. Po piąte, istotna część danych gromadzonych przez służby
nie podlega zniszczeniu także wtedy, gdy dane te okazały się nieprzydatne z punktu
widzenia realizowanych zadań.
W związku z powyższym przyjęte przez ustawodawcę rozwiązania w interesującym
zakresie powinny zostać ocenione na tle przewidzianych w Konstytucji RP i
Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
standardów dotyczących tajemnicy komunikowania się.
16
W literaturze przyjmuje się (por. S. Hoc, glosa do uchwały Sądu Najwyższego z
dnia 22 stycznia 2003 r., sygn. akt I KZP 45/02, Przegląd Sądowy z 2003 r., Nr 11-12,
s. 203; J. Misztal-Konecka, J. Konecki „Billing jako dowód w postępowaniu w
sprawach o wykroczenia". Państwo i Prawo z 2010 r., Nr 7, s. 84), że informacje
zawarte w billingu telefonicznym podlegają ochronie na podstawie art. 49 Konstytucji
RP oraz na podstawie art. 8 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności. Według A. Bojańczyka (por. „Karnoprawne aspekty ochrony
praw pracownika do tajemnicy komunikowania się", cz. I, Palestra z 2003 r., Nr 1-2,
49) „(...) prawo do tajemnicy komunikowania się obejmuje również i prawo do
zachowania w tajemnicy przed innymi podmiotami faktu, że do komunikacji pomiędzy
danymi podmiotami w ogóle doszło. Uznanie, że sam fakt komunikacji pomiędzy
podmiotami nie jest objęty ochroną konstytucyjną z art. 49, w praktyce byłoby tożsame
ze znaczącym faktycznym ograniczeniem tego prawa. Ustawa zasadnicza gwarantuje
bowiem nie tylko tajemnicę przekazywanej informacji, lecz całego procesu
komunikowania się - a więc i tego, że pomiędzy podmiotami doszło do komunikacji.
Prawo to nie może być więc rozumiane wyłącznie wąsko (znaczenie podstawowe), lecz
konieczna jest jego pełna interpretacja, tak aby obejmowało cały proces komunikowania
się."
Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z dnia 2 sierpnia 1984 r. (sprawa
Malone przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, skarga nr 8691/79, lex nr 80974)
stwierdził zaś, że z samej swej natury billing musi być rozróżniany od podsłuchu, który
jest zjawiskiem niepożądanym i bezprawnym w społeczeństwie demokratycznym,
chyba że istnieją ku niemu uzasadnione powody. Jednak użycie danych wynikających z
17
billingu może, w niektórych okolicznościach, stanowić naruszenie art. 8. Dane
billingowe zawierają informacje szczególnie o wybieranych numerach, które stanowią
integralny składnik komunikacji telefonicznej. W efekcie, ujawnienie tej informacji
policji, bez zgody abonenta, może również stanowić ingerencję w prawa
zagwarantowane art. 8.
W rezultacie trzeba przyjąć, że art. 49 Konstytucji RP oraz art. 8 Europejskiej
Konwencji i Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności stanowią właściwy
punkt odniesienia do oceny przepisów dotyczących wkraczania w interesującym
zakresie przez służby w sferę tajemnicy komunikowania się.
Przede wszystkim - co już zostało wykazane powyżej - przepisy regulujące materię
dostępu poszczególnych służb do danych objętych tajemnicą komunikowania się
wskazanych w art. 180c i art. 180d Prawa telekomunikacyjnego nie regulują w sposób
konkretny, kiedy możliwe jest wkroczenie w sferę prawa do prywatności oraz w
wolność komunikowania się. Przepisy te bowiem odwołują się wyłącznie do zakresu
zadań poszczególnych służb bądź też do ogólnego stwierdzenia, że dane te są
pozyskiwane przez służby w celu zapobiegania lub wykrywania przestępstw.
Tymczasem z art. 49 Konstytucji RP wynika, że ograniczenie wolności i ochrony
tajemnicy komunikowania się może nastąpić „jedynie w przypadkach określonych w
ustawie". Nie wystarczy więc, że ustawodawca regulując kwestie związane z wolnością
komunikowania się i jej ochroną odwoła się do klauzul ogólnych czy też ogólnych
kompetencji organów uprawnionych do zbierania danych. Z punktu widzenia realizacji
wolności określonej w art. 49 Konstytucji RP przepisy muszą być na tyle precyzyjne,
aby mogły dostarczyć obywatelom wystarczających wskazówek, w jakiej sytuacji
18
służby uzyskują prawo wkroczenia w sferę objętą zakresem tajemnicy. Nie jest więc w
tym przypadku wcale wystarczające odwołanie się do tak ogólnych celów zbierania
danych jak „zapobieganie lub wykrywanie przestępstw" czy też „realizacja zadań"
określonych w przepisach prawa dla poszczególnych służb. Regulacja taka nie
odpowiada bowiem precyzji wymaganej przez art. 49 Konstytucji RP i w istocie
pozwala w sposób dowolny ingerować w tajemnicę komunikowania się.
Przedstawione stanowisko znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Trybunału
Konstytucyjnego. W wyroku z dnia 12 grudnia 2005 r. (sygn. akt K 32/04, OTK z 2005
r., Nr 1 l/A, poz. 132) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że „(...) w zakresie art. 49
Konstytucji (wolność komunikowania się) dopuszcza się ograniczenie tej wolności w
przypadkach określonych w ustawodawstwie zwykłym. Oznacza to, że - po pierwsze -
ustawodawca zwykły może decydować o zakresie wolności komunikowania się, jeśli -
po drugie - uczyni to w akcie rangi ustawy, wskazującym - po trzecie - „określone
przypadki" i „sposób ograniczenia" (wymóg konkretności, wyłączenie użycia w tych
zakresach otwartych klauzul generalnych)".
Również ogólne prawo do ochrony życia prywatnego, którego elementem
składowym jest wolność i ochrona tajemnicy komunikowania się, jak wynika z art. 31
ust. 3 Konstytucji RP, może doznać ograniczeń „ustanowionych tylko w ustawie".
Oznacza to, że ustawa w sposób konkretny musi regulować przypadki wkroczenia przez
władzę publiczną w sferę prawa do prywatności. Nie wystarczy więc, że ustawodawca
poprzestanie tak jak w tym przypadku na odwołaniu się do ogólnego celu w postaci
„zapobiegania lub wykrywania przestępstw" czy też odwołaniu się do zadań
realizowanych przez poszczególne służby.
19
Otóż zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich przepisy art. 20c ust. 1 ustawy o
Policji, art. lOb ust. 1 ustawy o Straży Granicznej, art. 36b ust. 1 pkt 1 ustawy o
kontroli skarbowej, art. 30 ust. 1 ustawy o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych
organach porządkowych, art. 28 ust. 1 pkt 1 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy o Centralnym Biurze
Antykorupcyjnym oraz art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o Służbie Kontrwywiadu
Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego nie spełniają kryterium konkretności
wymaganego przez art. 49 Konstytucji RP. Brak owej konkretności powoduje zaś, że
wymienione służby w istocie w dowolnym i tylko przez siebie ustalonym przypadku, a
nie przypadku określonym ustawą, mogą sięgać po dane objęte tajemnicą
komunikowania się. Stąd też wymienione przepisy pozostają w kolizji z art. 49 w
związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.
Ze względu na brak konkretności przepisy te są także niezgodne z art. 8 ust. 2
Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Przewiduje on, iż niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z
prawa do korespondencji, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę. Jak
zaś wskazał Europejski Trybunał Praw Człowieka (sprawa Malone) sformułowanie
użyte w art. 8 ust. 2 Konwencji „przewidzianych przez ustawę" nie jest tożsame z
prostym odwołaniem się do prawa krajowego, ale odnosi się także do jakości tego
prawa. Oznacza to, że prawo krajowe musi być w tym zakresie wystarczająco
precyzyjne i musi wskazywać obywatelom adekwatne okoliczności oraz warunki, w
jakich władze są uprawnione stosować niejawne techniki zdobywania informacji.
20
Standardy zawarte w art. 49 Konstytucji RP oraz w art. 8 Europejskiej Konwencji
o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności nie są także respektowane, gdyż
ustawodawca nie zapewnił zewnętrznych form kontroli korzystania przez poszczególne
służby z przyznanych im szerokich uprawnień w zakresie dostępu do danych objętych
tajemnicą telekomunikacyjną.
W wyroku z dnia 4 maja 2000 r. (Rotaru przeciwko Rumunii, skarga nr 28341/95)
Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził, że systemy niejawnej inwigilacji
muszą, zawierać gwarancje procesowe stosowane do kontroli działań służb. Kontrola ta
powinna być prowadzona przynajmniej przez organy zewnętrzne wobec służb
dokonujących czynności operacyjnych. Pożądane zaś jest, aby w normalnych
warunkach, kontrolę prowadziły organy sądowe. Kontrola sądowa zapewnia bowiem
gwarancję niezależności, bezstronności oraz gwarancję stosowania właściwej
procedury. Kontrola niesądowa, sprawowana przez inne organy zewnętrzne wobec
kontrolowanych, o odpowiednio reprezentatywnym składzie - nie uchybia jednak
Konwencji. Alternatywą wobec poddania czynności operacyjnych-rozpoznawczych
kontroli sądu może być poddanie tych czynności kontroli sprawowanej przez specjalny
organ, którego usytuowanie i skład powinien zapewniać niezależność od władzy
wykonawczej.
Tymczasem powołane powyżej przepisy w sposób wyraźny bądź w sposób
wynikający z ich kontekstu normatywnego (udostępnianie danych na pisemny wniosek
szefa danej służby, ustne żądanie funkcjonariusza) wyłączają zarówno uprzednią jak też
następczą zgodę sądu na ingerencję w konstytucyjną wolność i ochronę tajemnicy
komunikowania się. Sfera ta nie podlega więc żadnej kontroli zewnętrznej, w tym
21
przypadku kontroli sądowej. Dzieje się tak, chociaż pozyskiwanie danych, o których
mowa w art. 180c i art. 180d Prawa telekomunikacyjnego jest wyłączone zarówno spod
kontroli samego zainteresowanego (nie jest on powiadamiany o gromadzeniu
dotyczących go danych) jak też jest wyłączone spod jakiejkolwiek kontroli innego
organu, funkcjonującego poza strukturą służb i organów władzy wykonawczej. Z art. 49
Konstytucji RP wynika zaś, że zawarte w nim gwarancje obejmują „ochronę tajemnicy
komunikowania się". Stąd też trzeba uznać, że omawiane przepisy są niezgodne z art.
49 i art. 8 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności również i z tego powodu, że nie istnieje żadne efektywne narzędzie kontroli
prawidłowości ingerencji służb w tajemnicę komunikowania się.
W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich przepisy te są również niezgodne z zasadą
proporcjonalności wynikającą z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Zgodnie z treścią art. 31
ust. 3 Konstytucji RP ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i
praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w
demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla
ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych
osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
Przesłanka konieczności ograniczenia, o której mowa w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP
jest merytorycznie tożsama z zasadą proporcjonalności. „Konieczność" zastosowania
ograniczenia, do której odwołuje się art. 31 ust. 3 Konstytucji RP oznacza zaś w świetle
orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego (por. wyrok z dnia 26 kwietnia 1999 r., sygn.
akt K 33/98, OTK z 1999 r., Nr 4, poz. 71; wyrok z dnia 11 maja 1999 r., sygn. akt K
13/98, OTK z 1999 r., Nr 4, poz. 74) obowiązek ustawodawcy wyboru najmniej
22
uciążliwego środka. Jeśli więc ten sam cel jest możliwy do osiągnięcia przy
zastosowaniu innego środka, nakładającego mniejsze ograniczenia na prawa i wolności
jednostki, to zastosowanie przez ustawodawcę środka bardziej uciążliwego wykracza
poza ramy tego, co jest konieczne.
W przypadku kontroli operacyjnej będącej formą ingerencji w tajemnicę
komunikowania się regulowanej przepisami art. 19 ustawy o Policji, art. 9e ustawy o
Straży Granicznej, art. 36c ustawy o kontroli skarbowej, art. 31 ustawy o Żandarmerii
Wojskowej i wojskowych organach porządkowych, art. 27 ustawy o Agencji
Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, art. 17 ustawy o Centralnym
Biurze Antykorupcyjnym, art. 31 ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz
Służbie Wywiadu Wojskowego ustawodawca dotrzymał warunków wynikających z
zasady proporcjonalności. Ingerencja w tajemnicę komunikowania się jest możliwa
jedynie wówczas, gdy „inne środki okazały się bezskuteczne albo zachodzi wysokie
prawdopodobieństwo, że będą nieskuteczne lub nieprzydatne." Warunek ten nie został
jednak dochowany w zakresie pozyskiwania danych, o których mowa w art. 180 c i art.
180d Prawa telekomunikacyjnego. Służby mogą bowiem wkraczać w sferę objętą
konstytucyjną ochroną z mocy art. 49 Konstytucji RP w dowolnym momencie, a nie
tylko wówczas gdy jest to konieczne i niezbędne, a więc wówczas, gdy owych danych
nie można było pozyskać w inny sposób. W rezultacie to komfort (wygoda) działania
służb, a nie względy konieczności decydują o ingerencji w konstytucyjną wolność i
ochronę tajemnicy komunikowania się. Tymczasem - na co zwracał uwagę Trybunał
Konstytucyjny (por. wyrok z dnia 12 grudnia 2005 r., sygn. akt K 32/04, OTK z 2005 r.,
Nr 1 l/A, poz. 132) - „(...) nie wystarczy, aby stosowane środki sprzyjały zamierzonym
23
celom, ułatwiały ich osiągnięcie albo były wygodne dla władzy, która ma je
wykorzystać do osiągnięcia tych celów. (...) Minimalnym wymogiem konstytucyjnym
jest to, aby przeszły one test „konieczności w demokratycznym państwie prawnym".
Nie wystarczy zatem sama celowość, pożyteczność, taniość czy łatwość posługiwania
się przez władzę - w odniesieniu do użytego środka. Bez znaczenia jest też argument
porównawczy, że podobne środki w ogóle bywają stosowane w innych państwach.
Tylko bowiem odwołanie się geograficznie i historycznie do środków koniecznych w
demokratycznym państwie prawnym może mieć wartość perswazyjną. Chodzi zatem o
zastosowanie środków niezbędnych (koniecznych) w tym sensie, że będą one chronić
określone wartości w sposób, bądź w stopniu, który nie mógłby być osiągnięty przy
zastosowaniu innych środków, a jednocześnie winny to być środki jak najmniej
uciążliwe dla podmiotów, których prawo bądź wolność ulegają ograniczeniu (...)"•
Tak więc kwestionowane przepisy są również niezgodne z art. 49 w zw. z art. 31 ust.
3 Konstytucji RP przez to, że pozwalają na pozyskiwanie danych objętych tajemnicą
komunikowania się także wówczas, gdy nie jest to konieczne w demokratycznym
państwie prawnym.
Wreszcie wskazać trzeba, iż przepisy art. 28 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, art. 32 ustawy o Służbie Kontrwywiadu
Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego, a także art. 18 ustawy o Centralnym
Biurze Anty korupcyjnym w ogólne nie przewidują możliwości usunięcia
zgromadzonych przez te służby danych, o których mowa w art. 180c i art. 180d Prawa
telekomunikacyjnego, także wówczas, gdy dane te są nieprzydatne z punktu widzenia
realizacji celu, dla którego zostały zebrane. Z kolei - na co już zwrócono uwagę - art.
24
36b ust. 5 ustawy o kontroli skarbowej przewiduje zniszczenie danych tylko wtedy, gdy
minister właściwy do spraw finansów publicznych uzna wystąpienie o te dane za
nieuzasadnione. W tym więc przypadku ustawodawca dopuszcza sytuację, gdy sam
wniosek o udostępnienie danych był uzasadniony, nie zostaną one jednak następnie
zniszczone, jeżeli okaże się, iż nie są przydatne z punktu widzenia prowadzonego
postępowania.
W świetle powyższych regulacji prawnych należy uznać, iż w istocie w tym
zakresie ustawodawca zezwala na gromadzenie i bezterminowe przechowywanie
danych, które nie są niezbędne z punktu widzenia realizacji celów, dla których zostały
zebrane. Dzieje się tak, chociaż z art. 51 ust. 2 Konstytucji RP wynika zakaz
gromadzenia danych innych niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.
W wyroku z dnia 20 listopada 2002 r. (sygn. akt K 41/02, OTK z 2002 r., Nr 6/A,
poz. 83) Trybunał Konstytucyjny wskazał, że „(...) istnienie w art. 51 ust. 2 Konstytucji
odrębnej regulacji dotyczącej proporcjonalności wkraczania w prywatność jednostki
należy tłumaczyć tym, że naruszenie autonomii informacyjnej poprzez żądanie
niekoniecznych, lecz wygodnych dla władzy publicznej informacji o jednostce, jest
typowym dla czasów współczesnych instrumentem, po który władza publiczna chętnie
sięga i dzięki któremu uzyskuje potwierdzenie swej pozycji wobec jednostki.
Autonomia informacyjna, której wyodrębnienie normatywne z całości ochrony prawa
do prywatności przewiduje art. 51, jest uzasadniona częstotliwością, uporczywością i
typowością wkraczania w prywatność przez władzę publiczną. Normatywne
wyodrębnienie, ustanowione w art. 51 ust. 2 Konstytucji odrębnego zakazu - ułatwia
dostrzeżenie takiego wkroczenia i upraszcza przedmiot dowodu, iż takie wkroczenie
25
nastąpiło. Przedmiotem dowodu staje się wtedy bowiem tylko to, czy pozyskiwanie
informacji było konieczne, czy tylko « w y g o d n e » lub « u ż y t e c z n e » dla władzy.
Dowodu wymaga, że złamanie autonomii informacyjnej było konieczne (niezbędne) w
demokratycznym państwie prawnym. Analiza relacji przepisów art. 31 ust. 3 i art. 51
ust. 2 Konstytucji uzasadnia stwierdzenie, że naruszenie autonomii informacyjnej przez
niedozwolone pozyskiwanie informacji o obywatelach, powinno odpowiadać
wymaganiom określonym w art. 31 ust. 3 Konstytucji."
Powyższe uwagi Trybunału są także aktualne w zakresie gromadzenia danych o
jednostce przez władze publiczne. Mając na uwadze treść art. 51 ust. 2 Konstytucji RP
ustawodawca wprowadzając regulacje prawne dotyczące niejawnego pozyskiwania
danych o obywatelach powinien w związku z tym przewidzieć również procedurę ich
usuwania w sytuacji, gdy pozyskane dane okażą się niekonieczne z punktu widzenia
celu, dla którego zostały zgromadzone. Jednakże wbrew obowiązkowi wynikającemu z
art. 51 ust. 2 Konstytucji RP ustawodawca w art. 28 ustawy o Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu, art. 32 ustawy o Służbie Kontrwywiadu
Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego, a także w art. 18 ustawy o
Centralnym Biurze Antykorupcyjnym w ogóle nie przewidział procedury oceny
zgromadzonych informacji z punktu widzenia realizacji celów, dla których zostały one
pozyskane. Nie przewidział także ich zniszczenia w sytuacji, gdy ich dalsze
gromadzenie nie jest niezbędne.
Natomiast w art. 36b ust. 5 ustawy o kontroli skarbowej zakaz gromadzenia
informacji o obywatelach, które nie są niezbędne został zrealizowany w sposób
połowiczny. Ustawodawca przewidział bowiem niezwłoczne zniszczenie tylko tych
26
danych telekomunikacyjnych, które zostały zebrane na podstawie nieuzasadnionego
wniosku o ich udostępnienie. Wskazany przepis nie przewiduje natomiast zniszczenia
tych danych, które zostały zebrane na podstawie uzasadnionego wniosku, lecz nie mają
znaczenia dla prowadzonego postępowania.
Skoro gromadzenie danych nie spełnia w tym zakresie warunku niezbędności, to
trzeba uznać, że wymienione przepisy są niezgodne z art. 51 ust. 2 w związku z art. 31
ust. 3 Konstytucji RP przez to, że nie przewidują zniszczenia danych, o których mowa
w art. 180 c i art. 180d Prawa telekomunikacyjnego w sytuacji, gdy nie zawierają
informacji mających znaczenie z punktu widzenia realizacji ustawowych zadań przez
poszczególne służby.
Mając na względzie przedstawioną powyżej argumentację, wnoszę jak na wstępie.