SVEUČILIŠTE/UNIVERZITET “VITEZ” VITEZ
FAKULTET PRAVNIH NAUKA
STUDIJ I CIKLUSA; ČETVRTA GODINA STUDIJA
SMJER: OPŠTE PRAVO
SVJETSKA BANKASEMINARSKI RAD
Travnik, septembar 2014. godine
SVEUČILIŠTE/UNIVERZITET “VITEZ” VITEZ
FAKULTET PRAVNIH NAUKA
STUDIJ I CIKLUSA; ČETVRTA GODINA STUDIJA
SMJER: OPŠTE PRAVO
SVJETSKA BANKA
SEMINARSKI RAD
IZJAVA: Ja, Dario Baškarad, student Sveučilišta/Univerziteta „Vitez“ Vitez, Indeks broj: 0172-12/ROP, odgovorno i uz moralnu i akademsku odgovornost izjavljujem 1da sam ovaj rad izradio potpuno samostalno uz korištenje citirane literature i pomoć profesora, odnosno asistenata.
STUDENT: Dario Baškarad
PREDMET: MEĐUNARODNO POSLOVNO PRAVO
PROFESOR: Prof. Nenad Avramović
1
SADRŽAJ:
1. UVOD.............................................................................................................................................31.1. PROBLEM, PREDMET I OBJEKAT ISTRAŽIVANJA........................31.2. RADNA HIPOTEZA...................................................................................31.3. SVRHA I CILJEVI ISTRAŽIVANJA.......................................................41.4. STRUČNE METODE..................................................................................41.5. STRUKTURA RADA..................................................................................5
2. NASTANAK SVJETSKE BANKE......................................................................................63.ČLANSTVO ORGANIZACIJA I SREDSTVA..................................................154. SPORAZUM IZ BRETON- VUDSA..................................................................16
5. MEĐUNARODNI MONETARNI FOND..........................................................17
6. EVROPA I SVJETSKE INTEGRACIJE..........................................................197. ZAKLJUČAK...............................................................................................................................27LITERATURA:.....................................................................................................................................28
2
1. UVOD
1.1. PROBLEM, PREDMET I OBJEKAT ISTRAŽIVANJA
Predmet ovog seminarskog rada jeste Svjetska banka, kao važna komunitarna
institucija Evropske zajednice. Iz samog predmeta, odnosno teme istraživanja
proizilazi problem strukture suda, njegove nadležnosti, odnosno organizacije i rada,
pa će objekat istraživanja biti Savjeta za uzajamnu ekonomsku pomoć u užem
smislu.
1.2. RADNA HIPOTEZA
Pretpostavka od koje polazimo u ovom istraživanju jeste da je Svjetska banka
institucija koja se sastoji od tri instance: Takođe ćemo pretpostaviti da ova struktura
nije rezultat čisto hijerarhijskih kriterijuma, nego da nadležnost u prvoj instanci
zavisi od vrste predmeta ili od toga koja stranka inicira postupak. S tim u vezi,
pretpostavimo da je razlog uspostavljanja nižih sudskih instanci prvenstveno potreba
da se postojeće pravosudne institucije rasterete brojnih predmeta. Pretpostavićemo i
da je Sud pravosudno tijelo Evropske unije koje osigurava da se pri tumačenju i
primjeni osnivačkih ugovora poštuje pravo Evropske unije, i to ne samo od strane
država članica, nego i od strane svih institucija Evropske unije, te njenih agencija.
Možemo pretpostaviti da sastav suda čine sudije državljani svih zemalja članica
Evropske unije, koji uz to moraju posjedovati i posebne stručne i moralne kvalitete. I
konačno, pretpostavićemo da je djelovanje Suda regulisano odredbama Osnivačkih
3
ugovora i Statuta, a da su detaljnija pravila o organizaciji i radu, te pravila postupka,
sadržana u poslovnicima o radu pojedinačnih sudskih instanci.
.
1.3. SVRHA I CILJEVI ISTRAŽIVANJA
Osnovni ciljevi i svrha istraživanja teme ovog seminarskog rada su u tome kako
bismo se potpunije, opsežnije i dublje upoznali s problemima vezanim za konkretnu
temu, odnosno institucijom Svjetska banka, njegovom strukturom,odnosno
organizacijom i radom .
1.4. STRUČNE METODE
Prilikom stručnog istraživanja teme, biće korištene određene naučne, odnosno
stručne metode. Tako će se metodom indukcije, ispitujući pojedine činjenice,
odnosno sastavne elemente, doći do zaključka koji se odnosi na temu seminarskog
rada kao cjelinu, dok će se primjenom deduktivne metode iz opštih sudova doći do
izvođenja posebnih i pojedinačnih zaključaka, kako bi se konkretno objasnile
određene činjenice vezane za Savjet za uzjamanu ekonomsku pomoć. Naravno,
nezaobilazna metoda je i metoda analize, kojom će se vršiti raščlanjivanje pojedinih
složenijih pojmova, kako bi se lakše razumjeli, dok će se u suprotnom slučaju,
metodom sinteze, sistematizovati prikupljena saznanja u jednu logičnu cjelinu.
Metodom klasifikacije biće izvršena podjela pojedinih segmenata teme ovog rada, da
bi se metodom deskripcije izvršilo njihovo opisivanje. Metodom dokazivanja vršiće
se dokazivanje pojedinih tvrdnji, dok će metodom kompilacije u ovaj rad biti
inkorporirani rezultati naučnoistraživačkog rada drugih autora, odnosno njihova
opažanja, stavovi, zaključci i spoznaje.
4
1.5. STRUKTURA RADA
Seminarski rad će biti strukturiran tako da će prvo biti obrađena institucionalna
struktura Svjetska banka, kao centralne Evropske unije, a zatim, prije prelaska na
pojedine sudske instance, koje čine pravosudnu strukturu. Zatim će rad biti usmjeren
na pitanje organizacije i rada ove sudske instance, odnosno na sudska vijeća i
plenum, te na sudske odluke koje ona donose, pa će biti obrađena i stručna i
administrativna služba Svjetske banke. Nakon toga, seminarski rad će se baviti
Svjestkom bankom, te će nakon opštih napomena vezanih za ovu sudsku instancu
biti riječi i o njenom sastavu i postupanju, kao i mogućnosti ulaganja žalbe. I
konačno, rad će biti zaključen obrađivanjem američke I azijske regionalne
integracije, kao specijalizovanim tijelom i najnižom s instancom u strukturi
Svjetske banke.
5
2. NASTANAK SVJETSKE BANKE
Tokom tridestih godina ovog vijeka došlo je do značajnog smanjenja izvoza
kapitala,i to u obliku kredita i u obliku direktnih investicija.Do ovakvih kretanja
dolazi iz više razloga ,a prije svega zbog Velike ekonomske krize i politčke
nestabilnosti u svijetu.Smanjenje proizvodnje i porast nezaposlenosti doveli su do
iscpljivanja fondova akumulacije,i u sektoru standarda i kod
stanovništva.Napuštanje već ranije modofikovanog zlatnog standarda,poremećaj u
medjunarodnim monetarnim odnosima i snažna državna intervencija na ovom
sektoru stvroili su veliku neizvjestnost u oblasti medjunaroodnih plaćanja i kretanja
deviznih klurseva1.
Pojedine zemlje dužnici nisu mogle da blagovremeno otplaćuju svoje kreditne
obaveze prema inostranstvu,što ograničava transfer profita,a u nekim slučajevima
dolazilo je do nacionalizacije strane imovine.
Dugotrajan rat,koji je zahvatio skoro sve zemlje svijeta,doveo je do smanjenja
cjelokupne privredne aktivnosti.Ovakva situacija je nametala potrebu da se sagledaju
mogućnosti privrednog razvoja po završetku rata i stvore uslovi za oporavak i jačanje
kapitalističkog načina proizvodnje2.
Rat je doprineo daljem ograničavanju medjunarodnog kretanja kapitala.Sve je bilo
podredjeno ratnim potrebama.Dolazi do oslobadjanja narodno oslobodilačkih pokreta
u pojedinim djelovima svijeta pa i do socijalnih revolucija.Mnoge,neročito evropske
zemlje pretrpjele su ratna razaranja.
Ovakva situacija nametala je potrebu da se sagledaju mogućsnosti privrednog
razvoja po završetku rata i stvore uslovi za oporavak i jačanje kapitalistčkog načina
proizvodnje.To je značilo da treba pomoći obnovu zemalja Zapadne Evrope i
obezbjediti kapitalistički put razvoja u prodručjima gdje su oslobodilački pokreti
borili za ostvarenje nacionalne nezavisnosti..1 Prof.dr Rajko Kasagić, Međunarodno poslovno pravo, Ekonomski fakultet, Banja Luka str.45
2 Prof.dr Čenić – Jotanović, Gordana, Međunarodni ekonomski odnosi, Ekonomski fakultet, Banja Luka str.62
6
Da bi se ovi ciljevi ostvarili bilo je neophodno ostavriti povoljene uslove za
plasman privatnog kapitala,a to je podrazumjevalo obnovu privrede u ravijenim
kapitalstičkim zemljama,stvaranje infrasturkture u nerazvijenim zemljama kao
neophodnog preduslova za plasman privatnog kapitala i obezbjedjenje veće
sigurnosti za medjunarodne tokove kapitala.O uredjenju medjunarodnih ekonomskih
odnosa po završetku rata počelo se raspravljati u SAD još u proljeće 1940.
godine,kada je kada je na incijativu Državnog sekretara Hala naimenovana jedna
Vladina medjuresorska grupa stručnjaka za izučavanje ovih problema.U isto
vrijeme,Sektor za monetarna istraživanja Ministarstva finansija priprema jednu
studiju pod rukovodstvom Hari Vajta i decembra 1941. godine daje memorandum
''Prijedlog za Stabilizacioni fond Ujedinjenih i pridruženih nacija''.Ovaj dokument je
kasnije proširen i obuhvatio je planove za stvaranje Banke za obnovu i razvoj i
prijedloge iz oblasti trgovinske politike i robnih sporazuma.Narednih godina ove
ideje i prijedloge za stvaranje Fonda Banke3 izučava jedno medjuresorko
tijelo,poznato pod nazivom Američki tehnički komitet.
Medjunarodni monetarni i finansijski problemi istovremeno se razmatraju i u
Velikoj Britaniji.Avgusta 1942. godine britanska ambasada u Vašingtonu dostavlja
ministarstvima spoljnih poslova i finansija plan pod nazivom ''Predlozi za
Medjunarodnu klirinšku uniju'',koji je propremio Džon Kejns.
Izmedju američkog (Vajtov plan) i britanskog ( Kejnsov plan) prijedloga uredjenje
medjunarodnih ekonomskih odnosa bilo je dosta sličnosti.U oba je isticana potreba
da se obezjbjede uslovi za slobodan izvoz kapitala,stabilnost deviznih kurseva i
slobodu medjunarodne trgovine.Stručnjaci obe strane usaglašavali su stavove o
pokrenutim pitanjima .
U aprilu 1944. godine SAD,Velika Britanija i još nekoliko zemalja postogli su
sporazum o '' Zajednikoj izjavi eksperata o osnivanju MMF ''. SAD su težište svijih
akcija stavljale na regulisanje problema medjunarodnih plaćanja i deviznih kurseva .
Medjutim, Velka Britanija i još neke zemlje isticale su potrebu formiranja i jedne
3 Doc.dr Goran Popović, Ekonomija Evropske Unije, Ekonomski fakultet, Banja Luka str. 73
7
medjunarodne banke koja vo obezbjedila sredstva za finansranje privredne obnove i
razvoja.Ova ideja je prihvaćena na sastanku 17. zemalja u Atlantik Sitiju juna
1944.godine, Svega nekoliko nedelja prije poznate konerencije u Breton-Vudsu.
Monetarna i finansijaska konferencija u Breton –Vudsu održana je jula 1944.
godine,uz učešće 44. zemlje.Na njoj je odlučeno da se osnuju medjunarodna banka
za obnovu i razvoj-IBRD i Medjunardni monetarni fond-IMF4.Te dvije institucije su
trebale da omoguće medjunarodnu i finansijsku saradnju: prva u oblasti
srednjeročnog i dugoročnog finasniranja,a druga u oblasti medjunarodnih
plačanja,deviznih kurseva i pružanja pomoći za tklanjanje kratkoročnih neravnoteža
u platnom bilansu.sporazum o osnivanju IBRD-a i IMF-a stupio je an snagu 27.
decembra 1945. godine kada je ratifikovalo 29. zemalja .Banka je počela sa radom
26. juna 1946. godine.
Kada je počela sa radom imala je samo 38. članova.
Njeni osnovni ciljevi tada su bili:
- Da pomogne obnovu i razvoj na teritorijama temalja članica,olakšavajući
investiranje kapitala u prizvodne svrhe ukključujući tu i obnavljanje ratom
porušenih privreda,koje su razorene i dezorganozivanih privreda i njihovo
prilagodjavanje proizvodnji mirnodoopskim potrebama;
- Da podstiče privatne investicije u inostranstvu putem garancija ili
učestvovanja u zajmovima ili drugim vrstama privatnih investicija ,a kad
pribatni kapital nije pristupačan pod umjerenim uslovima da nadoknadi
privatne investicije stavljajući ba raspologanje pod povoljnim uslovima i za
proizvodne svrhe, finansijska sredstva iz sopstvenog kapitala ,ili dobivenim
svojkim posredovanjem ili iz drugih izvora5;
- Da pomaže na drugi rok sračunato ravnomjerno razvijanje medjunarodne
trgovine i održavanje ravnoteže u bilansima plaćanja podsticanjem
medjunarodnih investicija u cilju razvoja proizvodnih resursa članica,
4 V. Vukmirica; N. Špirić, Ekonomska i monetarna integracija Evrope, Banja Luka str. 68
5 Prof.dr Čenić – Jotanović, Gordana, Međunarodni ekonomski odnosi, Ekonomski fakultet, Banja Luka str. 78
8
doprinoseći na taj način porastu produktivnosti, životnog standarda i
poboljšanju uslova rada na njihovim teritorijama;
- Da dovede u sklad zajmove koje sama daje,ili ta koje garantuje,sa
medjunardonim zamojvima iz drugih izvora,tako da se prvo uzmu u rad
korisniji i hitniji projekti,bez obzira na njihov obim;
- Da vodi svoje poslove imajućio u vidu dejstvo medjunarodnih inevesticija na
privredne (ekonomske) politike na teritorijama članica i da godinama
neposredno poslije rata doprinosi što lakšem prelasku sa ratne na
mirnodopsku privredu.
Pod okrivljem IBRD-a forimirane su kasnije još četiri finansijeke institucije, koje
prestavljaju afilijacije Banke.
- Medjunarodno udruženje za razvoj (International Development
Association-IBA)6 odobrava kredite najnerazvijenim zemljama ,osnovana je
1960.godine.
- Medjunarodna finasijska korporacija (International Finace
Corporation-IFC) postoji unutar Grupe Svjetske banke a osnovana je 1956.
godine sa namjerom da privuče privatni kapital kako stranih tako i domaćih
investitora u različita područja zemalčaj članica .:lanstvo u IFC-u je
uslovljeno prethodnim članostvom u Svjetskoj banci.IFC ima sopstveno
osoblje i raspolaže sopstevnim kapitalom ali radom IFc-a rukovodi osobllje
koje istovremeno rukovodi radom Svjestske banke.Izvršni sirektor IFc je
odgovoran za aktivnosti IFc.Angažovanje privatnog kapitala je an drugi rok
sa ciljem prioritenog razvoja zemalja u u razvoju te razvoja privatnog sektora
u zemljama u razvoju.Osnvna djelatnost IFC7 je da učestvuje u podjeli razlika
sa inevstitorima u nerazvijenim zemljama ali investicije IFC čine
konkurenciju privatnom finasiranju.IFC učestvuje prioritetno u u troškovim
aizrade porojekta te nalazi investitore za konkretne projekte.Takodje ulaže
napore za realizaciju procesa privatizacije procesa i u tu svrhu ima veoma
osposobljene konsultante.
6 Prof.dr Rajko Kasagić, Međunarodno poslovno pravo, Ekonomski fakultet, Banja Luka str. 79
7 Prof.dr Čenić – Jotanović, Gordana, Međunarodni ekonomski odnosi, Ekonomski fakultet, Banja Luka str.66
9
- Multilateralna agencija za garantovanje investicija (Miltilateral
Investment Guarante Agency-MIGA)8 osnovana je 1998. godine, a njen
osnovni kapital čini ulog zemalja članica.Uplata uloga zemalja članica
odredjuje njihovu glasačku moć.Krajem iste godine broj članica povećao na
162. Zemlje članice su dužne da uplate 10 % procenata dok presotalih 90 %
ostaje kao garancija deponovano centralnoj bancu zemlje članice.Krajem
fiskelne 1998. godine ukupan kapital ;IGA je jedna milijarda dolara.pri čemu
150miliona dolara čini uplaćeni a 700 miliona dolara upisani kapital kod
zemalja članica.Svjetska banka je uložila 150. miliona dolara nepovratnih
sredstava namjenski za djelatnost ove agnecije.Cilj osnivanja MIGA je da
podstakne razvoj zemalja u razvoju dajući garancije za ulaganje stranih
investitiora na ova područja.Garancije koje izdaje MIGA su prvenstveno za
odredjeni polorički rizik,obezbjedjenje od ograničenja konvertovanja
različitih valuta od strane zemlje u kojoj se investira, ograničenja vlasništva
stranaca, ili obezbjedjenja od raskida ugovora na štetu investitora.Pored ove
djelatnosti ;IGA predstavlja mjesto gdje se susreću ponuda i potražnja za
sredstvima, te pruža potrebne informacije potencijalnim kreditorima i
korisnicima kredita.Najveći iznos izdatih garancija imala je krajem fiskalne
1998. godine, ukupono 2,86 milijardi dolara.
- Medjunarodni centar za poravnanje investicionih sporova (Internacional
Centre for Setlement Invstement Dispute-ICSID), za uspostavljanje
medjunarodne kordinacije,je novo-osnovana organizacija koja stimuliše
investicije u zemljama u tazvoju povezujući potencijalne strane investitore za
korisnike kredita.
Za IBRD i IBA koristi se zajednički naziv Svjetska banka,dok se pod
Grupom Svjetske banke podrazumjevaju svih pet institucija : IBRD, IDA,
MIGA, ICSID i IFC9.
8 V. Vukmirica; N. Špirić, Ekonomska i monetarna integracija Evrope, Banja Luka str.82
9 Prof.dr Rajko Kasagić, Međunarodno poslovno pravo, Ekonomski fakultet, Banja Luka str. 74
10
2.1. Ciljevi banke
Osnovni cilj IBRD je da obezbjedi finasiranje ovih prijekata koji su značajni za
nacionalnu privredu a za oje nije zaintresovan privatni kapital jer nisu neposredno
profitonosni ,jer su potrebni veći iznasi za ulaganje i jer je prisutan veći rizik.Banka
ne konkuriše privatnom kapitalu već upravo stvara povoljne uslove za njegov
plasman
U prvim godinama poslije rata osnovna pažnja je bila posvećena obnovi privreda
ratom razorenih zemalja.Kad je počelo da funkcioniše Program evropske obnove
(Maršalov plan), Banka se više okrenula finansiranju nerazvijenih zemalja .Pojekti
finansiranja se najčešće osnose na objekte infrastrukture gdje su potrebni veći iznosi
za ulaganje, pristuni je veći rizik . Zatim se odnose na finasiranje projekata vezano za
saobraćaj , poljoprivredu, energetiku, industriju itd.
U okviru raspoloživih sredstva i sa raspoloživim osobljem ili u saradnji sa drugim
medjunarodnim organizacijama ,Banka pokušava da pruži pomoć svakoj zemlji u
razvoju održavanju stabilne ekonomije i da pomogne ekonomski rast.
Medjunarodna banka za obnovu i razvoj, medjutim ne može da odgovori na sve
zahtjeve za finasijskim sredstvima pa zbog toga dolazi do osnivanja njenih afilicija o
kojima je bilo riječi.
2.2. Članstvo u banci
Od samog osnivanja zemalja članica se stalno povećavao.medjutim bilo je zemalja
koje nisu željele da budu članice Banke.pa tako npr. SSSR, iako je učestvovao na
konferenciji u Breton-Vudsu10,nije ratifikovao sporazum. Poljska nezadovoljna
tretmanom napustila je Banku 1950. godine ,Čehoslovačka 1953. godine, aKuba
1960. godine.OD 15.05.1980. godine . Kina postaje članica IBRD-a, jula
1982.godine Madjarska a švajcarska avgusta 1982.godine donosi odluku o
prisustvovanju IBRD-u.10 Prof.dr Čenić – Jotanović, Gordana, Međunarodni ekonomski odnosi, Ekonomski fakultet, Banja Luka str.77
11
Tokom posljednih nekoliko godina dolazi do povećanja broja članica , prvenstevno
zbog nastanka novih zemalja raspadom SSSR-a zatim raspadom SFRJ-a, Slovenija i
Hrvatska su primljene u članstvo 1993. god., 1996. god. promljene su BJR
Makedonija i BiH11.
Sredinom 2005. god. IBRD ima 184. zemlja članice.Članstvo u Banci je uslovljeno
članstvom u MIMF-u.
Banka je organizovana u obliku akcioarskog društva. Osnivački kapital u početku je
iznosio 100 000 akcija u vrijednosti od po100 000 dolara, što u zbirnom iznosu
predstavlja 10 000 000 000 dolara. udio pojedinih zemalja (kvota) odredjen je prema
njihovoj ekonomskoj snazi.Zemlje člance su upućivale samo 20 % od upisane kvote,
i to 2 % u zlatu ili dolarim a 18 % u nacionalnoj valuti.Preostalih 80 % zemlje
članice drže na posebnom računu kod svoje centraln banke u nacionalnoj valuti; Ova
sredstva služe kao sigurnosna rezerva za pokriće obaveza u koliko se za to javi
potreba.
Tokom vremena osnivački kapital Banke je povećan.Tokom 1959. god. povećan na
21 milijardu dolara. Izvršene su i izmjene kvota pojedinih članica u skladu sa
projenama njihove ekonosmke snage. Smanjen je dio kovte koja se uplaćuje sa 20%
na 10 %, s tim što su članice bile dužne da 1 % od kvote drže u zlatu ili doalrima
kod Banke,a preostalih 9 % u nacionalnoj valuti.
Januara 1980 god. osnivački kapital se povećava za 40 milijardi dolara . Dio koje se
uplaćuje se smanjuje na 7,5 % pri čemu se 0,75 % uplaćuje u zlatu ili dolarima, 6,75
% u nacionalnoj valuti .
Aprila 1988. god. Odbor guvernera je usvoio odluku o trećem opštem povećanju
osnivačkog kapitala na 171,4 milijardi dolara . predvidjeno je da zemje članice uplate
3 % svoje kvotr, 97 % će držati u vidu sigurnosnih rezervi12.
Broj glasova koji priprada svakoj zemlji članici je odredjen prema visini kvote.
Jedna akcija sada glasi na 100 000 SDR13 ( Special Drawing Rights-Specijalna prava
11 Prof.dr Čenić – Jotanović, Gordana, Međunarodni ekonomski odnosi, Ekonomski fakultet, Banja Luka str. 80
12 Doc.dr Goran Popović, Ekonomija Evropske Unije, Ekonomski fakultet, Banja Luka str.92
13 http://www.entereurope.hr/page.aspx?PageID=217
12
vučenja). Vrijednost Specijalna prava vučenja zavisi od kretanja dolara, rvta , jena i
funte.
Tako npr. SAD imaju17,46 %; Japan 7,8 % ; Njemačka 4,5 %; Francuska 4,3 %;
Velika Britanija 4,3 %; što ssve ukupno čini 38 % ukuponog broja glasova.
Koliko je manji značaj BiH , a u ostalih zemalja nastalih raspadom SFRJ u
donošenju odluka Svjetske banke govore nam sledeći podaci SCG 0,19 %; Hrvatska
0,18 %; Slovenija 0.09 %; BiH 0,05 %; Makedonija 0,04 %; od ukupnog broja
glasova.
2.3. Međunarodno udruženje za razvoj ( IDA)
Osnivanje IDA:
Za najnerazviijenije zemlja medju zemljama u razvoju, zajmovi Medjunarodne
banke za obnovu i razvoj su neprihvatljivi, jer ove zemlje ne mogu osigurati redovno
servisiranje dzgova i platiti cjenu ovih zajmova iako su oni veoma
povoljni.Najsiromašnije zemlje u svijetu imale su potrebe za kreditima sa nižom
kamatnom stopom dužim otplatnim rokom i dužim grejs periodom od onih koje su
mogli dobiti u IBRD-u ili na medjunarodnom tržištu kapitala, gdje su uslovi jos
nepovoljniji. Da bi se omogućio priliv kapitala i u ove zemlje, 1960. godine je
osnovano Medjunarodno udruženje za razvoj kao afilicija IBRD.Odobravanjem
pozajmica pod izizetno povoljnim uslovima i kroz poklone obezbjedjuje se
finansiranje prijekata od čije realizacije će korosti imati široki slojevi stanovništva.
Prednost imaju oni projketi koji angažuju radnu snagu i time omogućavaju veće
zapošljavanje , ne oni projekti u kojima snagu i time omogućavaju veće
zapošljavanje , ne oni projekti u kjima se primjenjuje vrhunska tehnologija. Drugim
riječima , misija IDA-e je da pomogne programe i projkete koji redukuju siromaštvo
i poboljšavaju kvalitet života u najsiromašnijim zemljama članicama14. IDA pomaže
14 V. Vukmirica; N. Špirić, Ekonomska i monetarna integracija Evrope, Banja Luka str. 87
13
nerazvijenima i stanju kadrova, politika ,intitucija i fitičke infrastrukture nepohosnih
za obezbjedjenje ekonomskog rasta . Sporazum o osnivanju je stupio na snagu 24.
septembra 1960. god.
Vladama u čiju je korist osnovana, IDA šalje poruku :
- da uzajamna sardnja za konstruktivne ekonomske svrhe,zdrav razvoj svjetske
ekonomije i balansiran rast medjunarodne trgovine podstiče medjunarodne
odnose koji održavaju svjetski mir i prospetitet.
- da akleracija ekonomskog razvoja koji će promovistai više standarde života i
ekonosmki i socijalni progred u manje razvijenim zemljama nije poželjna
samo za pve zemlje , već i za cjelokupnu medjunarodnu zajednicu
- da će postizanje ovih ciljeva biti olakšano povećanjem medjunarodnih tokova
kapitala, kako javnog, tako i privatnog kapitala, koji će učestvovati u
podsticanju razvoja nerazvijenih zemalja.
Prema sporazumu, svrha Medjunarodnog udruženja za razvoj je unaprijediti
ekonomski razvoj, povećati priduktivnost i tako podići životni standard u manje
razvijeniim regijama svijeta koje su obuhvaćene članstvom u IDA, naročito
obezbjedjenjem sredstava za finansiranje pod povoljnim uslovima od IBRD,
šireći na taj način razvojne ciljeve IBRD15.
Sporazm u svom sadrćaju takodje definiše i članstvo, inicijalne unose, dodate
resursima, valute koje se koriste, oprecaije u vezi sa finansiranjem, oragnizaciju i
menadžment, suspendovanje članstva i operacija , status, imunitet i privilegije,
kao i ostale stvari koje je neophodno definisati za nesmetan rad ove organizacije.
3. ČLANSTVO, ORGANIZACIJA I SREDSTVA
15 Doc.dr Goran Popović, Ekonomija Evropske Unije, Ekonomski fakultet, Banja Luka . str. 85
14
Članice IDA mogu biti zemlje koje su članice IBRD, IDA je pravno i finansijski
odvojena od IBRD, ali su im rukovodioci i službenici zajednički. 2005. god. IDA
broji 165. zemalja članica.
Početni kapital je iznosio 1 milijardu dolara. Dok Medjunarodna banka za
obnocu i razvoj većinu svojih sredstava prikuplja na maedjunarodnom finansijskom
tržištu, IDA većinu svojih sredstava kojima raspolaže dobija od donacija zemalja u
razvoju, npr. Argentina,Rusija, Madjarska, koreja i Turska. Sredstva za svoje
aktivnosti IDA obezbjedjuje i iz plaćenih kvota zemalja članica ,poklona, sredstava
IBRD, otplata od ranije datih kredita, i po onovu povremenih popunjavanja
sredstava. IDA takodje ostavruje prihose na bazi naknade za servisiranje dugova i
naknada za usluge16.
Kumulativni iznosi kvota i donacija od osnivanja do 2005. god.: Japan 22,07 % ,
SAD 21,74 %, Njemačka 11,84 %, Velika Britanija 8,08 %, Francuska 7,23 %,
Kanda 4,43 %, Italija 3,78 %, Holandija 3,76 %, Švedska 2,74 %, Saudijska Arabija
1,86 %, Australija 1,75 %, Švajcarska 1,57 %, Blegija 1,51 %, Danska 1,46 %,
NOrveška 1,38 %, ostale članice 4,19 %. Najevćih 15 donatora –članica ukupno čini
95,81 % 17.
Kumulativna sredstva kojima je IDA raspolagala po onovi kvota i donacija od
osnivanja do jula 2005. god. iznose 151 milijardu dolara.
4. SPORAZUM IZ BRETON- VUDSA
16 Doc.dr Goran Popović, Ekonomija Evropske Unije, Ekonomski fakultet, Banja Luka. Str. 90
17http://www.emim.org/index.php?option=com_content&view=article&id=438%3Apravosudni-
organi&catid=80%3Ainstitucije-eu&Itemid=64&lang=me;
15
Paralelno u SAD-u i u Velikoj Britaniji ,kao i u Kanadi došlo je do zauzimanja
stavova i pripremanja planova i rješenja u vezi sa medjunarodnom finansijskom
sardnjom, pa su se tako pojavila četri plana za organizaciju medjunarodne monetarne
saradnje: američki, britanski, francuskii kanadski. Najviše rasprave je bilo o prva dva
plana koja su se iskristalisala kao najpotpunija: Vajorov plana u SAD-u i Kejzov u u
Velikoj Britaniji..
Vajtov plan, pod nazivom « Prijedlog za stabilizacioni fond Ujedinjenih i
pridruženih nacija « je pretpostavljao, kao što mu i samo ime govori, osnivanje
Međunarodnog stabilizacionog fonda. Valutni prioriteti bi se iskazivali u
međunarodnoj monetarnoj jedinici « unitas «, čija bi vrijednost bila 10 ameriških
dolara u zlatu. za promjenu pariteta i uvođenje mjera devizne kontrole bila bi
neophodna saglasnost Fonda. U Fond bi zemlje članice uplatile kvote u zlatu u
sopstvenoj valuti. U slučaju deficita mogle bi se dobiti pozajmice, u zamjenu za
nacionalnu valutu i to do iznosa od 25 % kvote u toku jedne godine, a ukupno
zaduženje bi bilo ograničeno na 100 % kvote. U posebnim slučajevima, mogle bi se
odobriti i veće pozajmice. Osnova Vajtovog plana je, prema tome, bila univerzalno
prihvatanje premisa zlatnog standarda18.
Kejnzov plan, pod nazivom « Prijedlog za Međunarodnu klirinšku uniju « je
predviđao stvaranje Međunarodne Klarinške unije i međunarodne obračunske
jedinice, koja je dobila naziv « bankor «. vrijednost bankora je trebalo da bude fiksna
i izražena u zlatu. Zemlje članice bi na svojim računima kod Međunarodne klirinaške
unije imale otvorene kredite čija bi visina zavisila od udjela svake zemlje u
međunarodnoj trgovini. deficitirane zemlje bi plaćale kamate. Bilo je predviđeno da
se pariteti nacionalnih valuta utvrde prema bankoru, a promjene pariteta da se vrse
samo uz saglasnost Unije. U slučaju trajnijeg deficita Unija bi mogla da traži
sprovođenje devalvacije i isplatu dijela dugovanja u zlatu i devizama. Prema tome, u
osnovi Kejnzovog plana je, za razliku od Vajtovog plana, došlo da zamjene osnovnih
premisa zlatnog važenja novim obračunskim sistemom, koji bi se sprovodio preko «
Međunarodnog klirinškog saveza «19.18 Prof.dr Čenić – Jotanović, Gordana, Međunarodni ekonomski odnosi, Ekonomski fakultet, Banja Luka.101
19 V. Vukmirica; N. Špirić, Ekonomska i monetarna integracija Evrope, Banja Luka str. 97
16
Iako su oba plana pokazivala određene sličnosti, u suštini su se veoma
razlikovala i evidentno je da, svaki na svoj način, održavali interese svojih zemalja.
Vajtov plan je odražavao interese Sjedinjenih Američkih Država, zemlje koje je
nakon Drugog svjetskog rata posjedovala ¾ svjetskih rezervi zlata i kojoj je
odgovaralo vraćanje na premise zlatnog važenja. S druge strane, Kejnzov plan je
podržavao ekonomsku politiku Velike Britanije koja je iz rata izašla kao dužnik sa
iscrpljenim rezervama i kojoj je vraćanje na premise zlatnog važenja nimalo nije
odgovaralo.
Poslije dvogodišnjih rasprava, na međunarodnoj monetarnoj konferenciji u
Breston-Vudsu u Sjedinjenim Američkim Državama, održanoj od 1. do 22. jula
1944. godine uz učešće predstavnika 44 države, postignuta je saglasnost o
konstituisanju i funkcionisanju dvaju međunarodnih institucija koje će nadgledati i
unaprijeđivati međunarodna monetarna i finansijska pitanja. To su : Međunarodni
monetarni fond _ MMF i Međunarodna banka za obnovu i razvoj ( IBRD ).
Sporazum o osnivanju MMF-a i IBRD-a stupio je na snagu 27. decembra 1945.
godine, kada ga je ratigikovao 29 država , a samo poslovanje je započelo 1. marta
1947. godine. Bitno je za napomenuti da je u osnovi prihvaćen vajtov plan, uz
izvjesne dopune preuzete iz Kejnzovog plana20.
5. MEĐUNARODNI MONETARNI FOND
Medjunarodna institucija koja ima najviše uticaja na održavanje stbilnosti
medjunarodnog monetarnog sistema u savremenim uslovima je Medjunarodni
monetarni fond. Osnovan je kao bi promovisao medjunarodnu monetarnu saradnju,
valutnu stabilnost,urednu medjunardnu razmjenu,podržavao ekonomski rast i visoke
stepene zaposlenosti, te kao bi obezbjedio privremenu finansijusku pomoć u
zemljama članicama. Zbog nemogućnosti ostvarenja prvobitnog cilja osnivanja koji
se odnosio na to da MMf predstavlja jedinstveni medjunarodni monetarni sistem.
20 Prof.dr Rajko Kasagić, Međunarodno poslovno pravo, Ekonomski fakultet, Banja Luka . str. 99
17
RAzvoj ove institucije se usmjerilo ka održavanju viskog stepena saradnje zemalja
članica.
Bretnovudski sistem veoma je dobro funkcionisao prilično dzgo vremena.Nakon
posljeratne gužve oko definisanja partreta devitni kursevi su bili prilično stabilni.
Razmjena se odvijala veoma brzo a finansirana je dolaskom fondova.
Osnovni ciljevi MMF-a su:
1.) da promoviše medjunarodnu monetarnu saradnju kroz tajnu instituciju
koja obezbjedjuje mehanizam za savjetovanje i saradnju vezanu za
medjunardonee monetarne probleme;
2.) da olakša ekspanziju i uravnoteži rast medjunarodne razmjene, i to da
tako doprinese promociji i održavanju niskog stepena zaposlenosti i
realnog prihoda;
3.) da promoviše stabilnost razmjene i da obezbjedi da se ispune ugovoreni
uslovi razmjene izmedju zemalja članica;
4.) da pomaže u osnivanju multilateralnog sistema plaćanja koji bi poštovao
trenutne transakcije izmedju članica i ukinuo strane restrikcije razmjene
koje otežavaju razvoj svjetske trgovine21;
5.) da da pouzdanje članicama tako što su im opšti resursi fonda privremeno
dostupni pod odredjenim uslovima, što im pruža priliku da isprave
neravnoteže u platnim bilansima bez korištenja mjera koje su destruktivne
za nacionalni i medjunardni razvoj
6.) da u skladu sa gore navedenim skrati trajanje i smanji stepen neravnoteže
medjunardnih platnih bilansa zemalja članica.22
6. EVROPA I SVJETSKE INTEGRACIJE
21 V. Vukmirica; N. Špirić, Ekonomska i monetarna integracija Evrope, Banja Luka. Str 10222 Prof.dr Rajko Kasagić, Međunarodno poslovno pravo, Ekonomski fakultet, Banja Luka . str 105
18
Regionalne ekonomske integracije su osnova funkcionisanja današnjeg sistema
međunarodne trgovine i glavni stub procesa globalizacije koji se odvija u sistemu.
Svoju punu afirmaciju, ovi oblici udruživanja zemalja, doživjeli su na tlu Evrope,
gdje je polovinom XX vijeka osnovana, a i danas postoji Evropska ekonomska
integracija, od strane 6 zemalja osnivačica: Njemačke, Francuske, Italije. Holandije,
Belgije i Luksemburga23. Današnja Evropska Unija je prošla kroz mnoge faze od
početka njenog postojanja. Ona danas predstavlja najrazvijeniju ekonomsku
integraciju na svijetu i vjerovatno prvu koja bi sa ekonomskog nivoa udruživanja,
veoma brzo mogla da preraste na najviši politički nivo.
6.1. Evropska zona slobodne trgovine – EFTA
Evropska zona slobodne trgovine potpisana je na konferenciji u Štokholmu, 1960.
godine od strane 8 zemalja osnivačica. To su bile: Austrija, Danska, norveška,
Švedska, švicarska, Lihtenštajn, Portugal i Velika Britanija. EFTA je prema
dogovoru zemalja potpisnica predstavljala integraciju sa manje ambicioznim
ciljevima integrisanja u odnosu na tadašnju EEZ. Sporazumi o slobodnoj trgovini
odnosili su se uglavnom na proizvodna dobra, a punu afirmaciju ovi režimi razmjene
dobili su 1966. godine. 1961. godine, EFTA se pridružila Finska, a godine 1970. i
Island. 24
Postojalo je mnogo razlika između osmočlane EFTA i šestočlane EEZ. Članice
EFTA nisu bile toliko geografski blizu jedna drugoj, a i razlika u nivou GDP,
industrijske strukture stanja i prirodnih resursa, su bile mnogo veće nego kod EEZ.
EFTA je bila pod velikim uticajem Velike Britanije, dok su EEZ činile od ekonomski
slične članice. Zemlje Skandinavije i Alpa, željele su sačuvati svoju autonomiju, biti
dio određene ekonomske integracije, pa je EFTA bila idealno rješenje.
23 Doc.dr Goran Popović, Ekonomija Evropske Unije, Ekonomski fakultet, Banja Luka. 106
24 Prof.dr Rajko Kasagić, Međunarodno poslovno pravo, Ekonomski fakultet, Banja Luka. Str 104
19
Iako se u početku činilo da su EEZ i EFTA više neprijateljski nastrojene jedna prema
drugoj, s vremenom koje je prolazilo i mnogim političkim dijalozima koji su vođeni,
postalo je više nego jasno da su ove dve integracije više prijateljski nego
neprijateljski okrenute jedna prema drugoj. Obe su bile jedna drugoj trgovinski
partneri jedno vrijeme, i među njima je postojalo mnoštvo potpisanih sporazuma o
saradnji. Iste godine (1972) kada su Danska i Velika Britanija, zajedno sa Irskom
podnijele zahtjev za prijem u Evropsku zajednicu, ona je sa ostatkom članica EFTA
potpisala veliki broj trgovinskih sporazuma.
Do 1977. godine, carine na industrijska dobra bile su u potpunosti uklonjene između
EFTA i EEZ, 1983. godine i na poljoprivredne proizvode. U sljedećoj godini,
uslijedili su mnogi sastanci između EFTA-e i EEZ u Luksemburgu. Raspravljalo se o
modalitetima nastavljanja buduće saradnje. Ovo je uključivalo saradnju na
političkom planu, infrastrukturnim projektima, istraživanju, razvoju i usvajanju istih
tehničkih i obrazovnih standarda između dvije integracije. Prvog januara 1995.
godine, EEZ je primila u članstvo Austriju, Finsku i Švedsku kao nove članice.
EFTA je ostala sa malim brojem zemalja, Norveškom, Islandom, Švicarskom i
Lihtenštajnom25.
1994. godine, Norveška se izjašnjava da je protiv pridruživanja EEZ i ostaje dio
EFTA. Međutim, i pored toga, budućnost ove integracije nije sigurna, jer joj je teško
opstati kraj ogromnog uticaja koji današnja EU ima na njenu ekonomiju26.
6.2. Evropska ekonomska zona – EEA
25 Prof.dr Rajko Kasagić, Međunarodno poslovno pravo, Ekonomski fakultet, Banja Luka str. 110
26 Doc.dr Goran Popović, Ekonomija Evropske Unije, Ekonomski fakultet, Banja Luka str. 112
20
Sporazum o Evropskoj ekonomskoj zoni stvara uslove za mnogo bližu ekonomsku
saradnju između dvije zapadnoevropske grupacije; za one države EFTA koje žele
članstvo u Uniji uspostavljena saradnja znači olakšavanje tog procesa, jer se već na
osnovu Sporazuma o EEA zahtjeva da članica EFTA usvoje mnoge mjere i standarde
EU. Za ostale zemlje EFTA koje ne žele članstvo u Uniji, Sporazum je potvrda
povlašćenijeg položaja koje one uživaju na unutrašnjem tržištu EU27.
Sporazum o EEA su potpisale EC i dvanaest članica Unije, a u ime EFTA njenih
(tadašnjih) sedam država članica. Tako su ugovorene strane EU, državne članice EU
i državne članice EFTA-e, te Sporazum spada u grupu maštovitih sporazuma, jer je
zaključen na osnovu maštovite procedure. Sporazum se sastoji od 129 članova
razvrstanih u deset dijelova: pored ciljeva i principa Sporazuma, tu su i dijelovi koji
se odnose na slobodu kretanja roba; slobodu kretanja ljudi, usluga i kapitala;
konkurenciju; odredbe koje se uopšteno odnose na četiri osnovne slobode; saradnja
predviđena vad četiri slobode; institucionalne odredbe; financijski mehanizam i deo
o opštim i završnim odredbama.
Cilj uspostavljanja ove integracije jeste potreba konstituisanja Evrope zasnovane na
miru, demokratiji i ljudskim pravima, što u ovom slučaju ne predstavlja značajan
problem jer je riječ o ugovornicama sa naglašenim međusobnim privilegovanim
odnosima, koji su zasnovani na bliskosti, dugoročnim zajedničkim vrijednostima i
evropskom identitetu. EEA počiva na zajedničkim pravilima i jednakim uslovima
konkurencije, kao i na sredstvima za ostvarivanje ovog elementa integracije (koja
uključujući i pravna sredstva), na neophodnosti što šireg ostvarivanja slobodnog
kretanja roba, ljudi, usluga i kapitala )neophodnih za ujednačen razvoj u okviru EEA
i smanjenje ekonomskih i socijalnih dispariteta), na zaštiti i unapređenju kvaliteta
životne sredine, kao i na razvoju socijalne dimenzije u okviru EEA28. Posebno se
naglašava potreba zaštite pojedinaca, koji time dobija značajnu ulogu u okviru EEA,
koja se najbolje realizuje kroz uživanje ljudskih prava, i kroz zakonsku zaštitu prava.
Sporazumom o EEA se ukidaju carine na uvoz i izvoz robe, ali i carine fiskalne
prirode (liberalizacija kretanja kapitala između trgovinskih strana).. Ukidaju se,
27 http://www.entereurope.hr/page.aspx?PageID=21728 Doc.dr Goran Popović, Ekonomija Evropske Unije, Ekonomski fakultet, Banja Luka str.115
21
takođe, i kvantitativna ograničenja i mjere ekvivalentnog efekta u trgovini između
ugovornih strana, osim u slučajevima kada se ove mjere moraju zadržati zbog viših
razloga nacionalne bezbjednosti, zdravlja i morala. Kako bi se ovaj cilj mogao
ostvariti, ali kako bi bila obezbjeđena što razvijenija trgovina između uguvornica (za
koju se postavlja uslov da ne bude diskriminatorska u odnosu na porijeklo roba), one
su se dogovorile da smanje, odnosno uproste granične kontrole i formalnost na
granicama (detalji su utvrđeni Protokolom 10 Sporazuma).
Poseban zahtjev ovog Sporazuma je da se u onim oblastima gdje je to moguće,
zapravo potrebno, ustanovi neophodnost postojanja kompatibilnog zakonodavstva u
članicama EU i članicama EFTA29. Zapravo, uslov koji je samit u Kopenhagenu
1993. godine utvrdio kao pravni, odnosno potrebu prihvatanja komunitarnog asquis,
ovaj Sporazum definiše nešto drugačije. Ne nameće potrebu usklađivanja prava
članica EFTA-e sa komunitarnim pravom prednjače upravo one države u odnosu na
same članice Unije, a razlog je veoma jasan- iako ne žele članstvo u Uniji, prinuđene
su na trgovinu njenim članicama i uključivanje na njeno unutrašnje tržište, što s
druge strane zahtjeva i prihvatanje određenih standarda. Zbog toga su članice EFTA-
e tako efikasne u usklađivanju, jer im to usklađivanje donosi prije svega ekonomske
koristi.
6.3. Centralno-evropska zona slobodne trgovine- CEFTA
CEFTA je obuhvatila prostore od Baltičkog mora do Jadranskog i Crnog mora, te
imala tržište od približno 90 miliona ljudi. Sve članice CEFTA-e su u dobrim
odnosima i mogućnostima za ulazak u EU, jer su pri potpisivanju ugovora o CEFTA-
i potpisale i pristanak za suradnju sa EU. Cilj stvaranja i angažovanja CEFTA, bio je
konsolidovanje demokratije i tržišne ekonomije u tim zemljama, kao i mobilizacija
zajedničkih napora za njihovo integrisanje u industriji Zapadne Evrope.
29 Doc.dr Goran Popović, Ekonomija Evropske Unije, Ekonomski fakultet, Banja Luka str. 116
22
Članice su joj Albanija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Hrvatska, Makedonija,
Moldavija, Srbija i UNMIK/Kosovo. Prije ulaska u EU, članice su bile Češka,
Mađarska, Poljska, Slovačka i Slovenija30.
Ugovor o osnivanju CEFTA-e potpisale su 21. decembra 1992. godine Poljska,
Mađarska i Čehoslovačka u Krakovu u Poljskoj.
Slovenija se pridružila u januaru 1996., Rumunija u julu 1997.; Bugarska u januaru
1999., Hrvatska 6. decembra 2002. i Makedonija 2006. godine.
Nakon cjelodnevnih konsultacija, u Bruxellesu je 10. oktobra 2006. osam od deset
zemalja sudionica pregovora parafiralo Ugovor o izmjeni i dopuni pristupanja
CEFTA-i, kojim se omogućuje članstvo u ovoj organizaciji i zemljama koje nemaju
status kandidata za članstvo u Evropskoj uniji.
Albanija, Bugarska, Crna Gora, Hrvatska, Makedonija, Moldavija, Rumunjska i
UNMIK/Kosovo parafirale su ugovor.
Srbija i BiH odbile su parafiranje jer su tražile povoljnije uslove. BiH je htjela bolje
uslove, po pitanju nekoliko poljodjelskih proizvoda, nego što ih ima u dvostranim
ugovorima sa Hrvatskom i Srbijom.
Srbija je tražila povoljnije uslove za svoju duvansku industriju, nego što ih ima u
dvostranim ugovorima sa ostalim državama članicama. Ugovor je ipak 19. decembra
2006. godine u Bukureštu potpisalo svih deset zemalja.
6.4. Američke regionalne integracije
Prva osnovana Sjevernoamerička regionalna integracija koja je imala bilo kakav
značaj bila je između SAD i Kanade 1965. godine kada su dve zemlje formirale
slobodnu trgovinu u sektoru automobilske industrije31.
1988. godine, dve zemlje su postigle sporazum o sveukupnoj slobodnoj trgovini
(CUSFTA) jer su jedna drugoj predstavljale najvećeg trgovinskog partnera. Ova
30 V. Vukmirica; N. Špirić, Ekonomska i monetarna integracija Evrope, Banja Luka str. 12031 V. Vukmirica; N. Špirić, Ekonomska i monetarna integracija Evrope, Banja Luka str.126
23
integracija predstavljala je okvir za formiranje Sjevernoameričke zone slobodne
trgovine 1994. godine u koju je i pored ove dvije zemlje uključen i Meksiko.
NAFTA počela je sa radom 1.1.1994. godine, kada su i SAD svoju politiku
multilaterizacije okrenule u smjeru regionalizma, najviše zbog nezadovoljstva rada
GATT-a, a nakon toga i WTO. Uz nezadovoljstvo djelovanja WTO u liberalizaciji
trgovine poljoprivrednim proizvodima, mnogo jači motiv integracije je ipak politički.
Ekspanzija evropskog regionalizma, jačanjem Evropske unije, i problem
diskriminacije sa kojim su se susreli američki izvoznici u pokušaju plasiranja
njihovih proizvoda na tržište EU bili su snažan podsticaj za stvaranje zone slobodne
trgovine na tlu Sjeverne Amerike. NAFTA predstavlja klasičan odgovor Sjedinjenih
država na formiranje EU na teritoriji Evrope.
Na američkom kontinentu postoji još LAFTA odnosno Zona slobodne trgovine
zemalja latinske Amerike. Ono što je zajedničko svim državama na američkom
kontinentu, sem SAD, jeste želja za osvajanjem velikog tržišta Sjedinjenih država i
što veći plasman njihovih proizvoda.32
6.5. Azijske regionalne integracije
U sjeni Indokineskog rata, 1967. godine nastala je nastala je asocijacija jugoistočnih
azijskih zemalja ASEAN, a njeni osnivači su bili: Indonezija, Malezija, Filipini,
Singapur i Tajland. Njima su se 1985. godine priključili Bruneji , 1995. Vijetnam,
zatim Laos i Burma 1997 i konačno Kambodža 1999. godine.
Prema površini i broju stanovnika, posmatrajući sa međunarodnog aspekta, zemlje
članica se mogu svrstati u male, srednje i velike33. Ukoliko ih posmatramo sa
ekonomskog aspekta, sa izuzetkom Bruneja i Singapura, članice karekteriše slaba
razvijenost i relativno veliki udio vanjske razmjene u nacionalnom proizvodu.
U trenutku svog nastanka, ASEAN je predstavljao pokušaj odbrane jugoistočnih
azijskih zemalja od prodora komunističkog sistema. Nakon prestanka te opasnosti,
32 Doc.dr Goran Popović, Ekonomija Evropske Unije, Ekonomski fakultet, Banja Luka str. 129
33 V. Vukmirica; N. Špirić, Ekonomska i monetarna integracija Evrope, Banja Luka str.127
24
udružene zemlje počinju djelovati kao ekonomska integracija sa osnovnim ciljevima:
Ubrzati ekonomski rast, socijalni napredak i kulturni razvoj u regiji;
Stvoriti osnove za održanje mira i saradnje u regiji i Asocijaciji i
Stvoriti pretpostavke za razvoj demokratskih sistema na osnovima
afirmacije ljudskih sloboda i prava u skladu sa načelima iz Povelje UN
Ovi ciljevi trebalo je da doprinesu izgradnji relevantnih principa, poput:
međusobnog poštovanja nezavisnosti, suvereniteta, jednakosti, teritorijalnog
integriteta i nacionalnog identiteta svih naroda; autonomnost u ekonomskom i
političkom smislu i isključivanje sile kao metoda rješavanja ekonomskih,
političkih i drugih nesuglasica. Ipak, ova integracija u praksi nailazi na
karakteristične početne poteškoće koje su posljedica razlika među integrisanim
zemljama. Te razlike su u nivou razvijenosti, dinamici rasta, naslijeđenim
problemima i razvijenosti demokratije. Zbog snažne polarizacije u razvijenosti,
teško je utvrditi način sprovođenja utvrđenih mjera i ciljeva integracije.
Treba istaknuti da je do učvršćivanja ekonomskih odnosa došlo postepeno što je
dovelo i do stvaranja Azijske zone slobodne trgovine. Ova zona slobodne
trgovine počiva na inicijativi o korištenju povlašćenih tarifa iz 1977. godine, no u
dvadesetim godinama je ta inicijativa dovela do stvaranja mnogo ozbiljnije
asocijacije AFTA. Početak njenog rada veže se za smanjenje carinskih stopa na
industrijske proizvode unutar ASEA na 0%-5% u periodu od 15 godina. Ovaj
novi oblik integracije doveo je do povoljnih rješenja problema spoljnotrgovinske
razmjene i do rasta starih investicija i dolaska mnogobrojnih multinacionalnih
kompanija na to područje. Sve ovo ukazuje na pozitivan ishod ovakvog načina
integrisanja kao i na pozitivne efekte koje je ova integracija donijela pretežno
nerazvijenim zemljama.
Odnos EU sa svim ovim regionalnim integracijama je veoma značajan. Zbog
procesa globalizacije u svijetu, sva su tržišta međusobno povezana, međutim,
treba imati u vidu da su Sjedinjene države ipak najveći trgovinski partner
Evropske unije. Zbog toga, mnoge nesuglasice koje postoje među nama, često
mogu da poremete njihove međusobne sporazume, ali nikada ne ugrožavaju
stabilne tranatlanske veze
25
7. ZAKLJUČAK
26
Ekonomski razvoj je unaprijedio i promjenio uslove života u svijetu i ne postoji
zemlja koja je izolovana od uticaja novog kvaliteta života u vidu boljih ekonomskih
uslova života, ali i veće humanosti, zdrave okoline i političke stabilnosti.
Pomoć međunarodne zajednice zemljama u razvoju čini finansijska pomoć ali, zbog
nedostatka sredstava u odnosu na potrebe, skoro da je mnogo značajnija pomoć u
znanju.
Regionalne integracije su organizovani sistemi ekonomsko političke saradnje i
povezivanja na osnovama razvoja svestranih i stalnih veza, radi racionalne
međusobne podjele rada i efikasnog korištenja resursa, a sve u cilju povećanja
blagostanja naroda i konkurentske prednosti na tržištu. One su imale svoj istorijski
razvoj praćen uspjesima, padovima i ograničenjima. Puna ekspanzija i razvoj
regionalnih integracija je vezana za drugu polovinu XX vijeka. Regionalne
integracije su doprinjele razvoju konkurentske sposobnosti privreda, stvaranju većih
tržišta, efikasnijem korištenju raspoloživih resursa, slobodnom kretanju roba,
usluga, kapitala, ljudi, ideja i znanja. Takođe su doprinjele razvoju međunarodne
trgovine, bržem ekonomskom i tehnološkom razvoju integrisanih zemalja, porastu
standarda stanovišta i unapređenja političke i ekonomskestabilnosti pojedinih regiona
i zemalja.
Regionale integracije su postale osnova i potpora razvoju svjetskih ekonomskih i
političkih odnosa. Da nije bilo njih današnji svijet bi imao potpuno drugačiju sliku i
perspektivu.
LITERATURA:
27
Knjige:
Prof.dr Rajko Kasagić, Međunarodno poslovno pravo, Ekonomski
fakultet, Banja Luka
Prof.dr Čenić – Jotanović, Gordana, Međunarodni ekonomski odnosi,
Ekonomski fakultet, Banja Luka
Doc.dr Goran Popović, Ekonomija Evropske Unije, Ekonomski
fakultet, Banja Luka
V. Vukmirica; N. Špirić, Ekonomska i monetarna integracija Evrope,
Banja Luka
Tekstovi sa interneta:
http://www.mojaevropa.rs/o-evropskoj-uniji/institucije/evropski-sud/ ;
http://www.dw.de/sud-pravde-evropskih-zajednica/a-3860153 ;
http://www.entereurope.hr/page.aspx?PageID=217 ;
http://www.emim.org/index.php?
option=com_content&view=article&id=438%3Apravosudni-
organi&catid=80%3Ainstitucije-eu&Itemid=64&lang=me;
http://www.eukutak.info/index.php?
option=com_content&view=article&id=625:na-koje-sve-naine-europski-sud-
kontrolira-zemlje-lanice-eu&catid=13:propisi-i-zakoni&Itemid=12.
28
