Yoquri Qan Yoquri Qan BesimiBesimi
Uzm. Dr. Turgun HAMİTUzm. Dr. Turgun HAMİT
Yürek Qan Tomur Kesellikleri Bölümü
(1882-1945)
32. qetimliq Amerika Prezidenti
Franklin D. RooseveltFranklin D. Roosevelt
57 yeshida, QB:170/90 mmHg, kesellik alemiti yoqti
QB:190/105 mmHg
1943-1944 yilliri, QB:250/120 mmHg, yürek zeipligining alametliri
Yürek kengiyip, zeipleshken
1943-yili, jiddi xarektirlik mingige qan chüshüsh sewebidin öldi
Dunyadiki barliq ölümlerning eng muhim sewebi yürek qan
tomur kesellikliridur.
16.6
7.9
6.9
3.9
3.6
3.2
2.4
2.2
1.4
1.4
1.3
Dunyadiki Ölümge Sewep Bolghan Eng Muhim Kesellikler
Erkek Ayal
2011-WHO
Ölü
m
(Milyon
)
(Yil)
The Global Burden of Disease, 2004 update,WHO-2008
Keselliklerning Kelgüsidiki Tereqqiiyat
Ehwali (2008-2030)
Yürek qan tomurkeselligi
Rak keselligi
Asta xaraktirliknepes yoli keselligi
HIV/AIDS
Diyabet
TB
Yürek qan tomur keselligi, dunyadiki barliq ölüm seweplirining
ichide birinji orunda turmaqta.
2008-yili, 17,3 milyon kishi yürek qan tomur keselligidin öldi. Bu
pütün ölümlerning tehminen %30 ni igelleydu.
Bunlarning ichide 7,3 milyon kishi tajsiman yürek kesilidin; 6,2
milyon kishi palech kesilidin öldi.
2013-WHO
Dunyada, yilda 9,4 milyun kishi yoquri qan besimining
egeshküchi kesellikliridin ölmekte.
Yoquri qan besimi, tajsiman yürek kesilidin ölgen %45 ölüm
ve palechtin ölgen %51 ölümning sewepchisidur.
2013-WHO
Ölgenlerning sani (x1000)
Yoquri qan besimi
Yoquri glikoz sewiyesi
Tamaka
Heriketsizlik
Simizlik
Yoquri qan yaghliri
Xeterlik jinsi munasiwet
Haraq-sharap
2011-WHO
Ölümge Sewep Bolghan Tallanghan Xeterlik Amillar Selishturmasi
Yürek qan tomur kesellikliridin ölgen insanlarning %80
i, milli teqsimat sewiyesi ottura veya töwen bolghan
döletlerdindur.
2030-yiligha kelgende, yilda yürek qan tomur
kesellikliridin ölgenlerning sanining 23 milyongha
yetidighanlighi perez qilinmaqta.
Lim SS, Vos T, et al. A comparative risk assessment of burden of disease and injury attributable to 67 risk factors and risk factor clusters in 21 regions, 1990-2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010. Lancet, 2012;380(9859):2224-2260
Türkiyediki Ölüm Sewepliri
2011-WHO
Yürek we qan tomur kesellikleri %49
Yürek we qan tomur kesellikleri %49
Yarilinish %6
Yarilinish %6
Yuqumluq, tughut weya
uzuqlinishqa
munasiwetlik kesellik
%9
Yuqumluq, tughut weya
uzuqlinishqa
munasiwetlik kesellik
%9
Diyabet
%2
Diyabet
%2Nepes yoli
keselligi %9
Nepes yoli keselligi
%9
Rak keselligi
%18
Rak keselligi
%18
Yuqumluq emes bashqa
kesellikler %7
Yuqumluq emes bashqa
kesellikler %7
2010-yili jem’i nupus: 73 997 000Milli teqsimat sewiyesi: Ottura-yoquri
Yawropada yilda 4 milyondin köp kishi YQT keselligidin
ölmekte.
Yawropadiki ölüm sewebining %47’ ini YQT keselligi
igelleydu.
Hazir, yawropada YQT keselligidin ölüsh nisbiti
töwenlimekte.
Yawropadiki Yürek Qan Tomur Kesellik Ehwali
Tajsiman yürek kesili %20
Palech %10
Bashqa yürek kesili %12
Ashqazan raki %2
Chong üchey-meqet raki %2Öpke raki %4
Bashqa sewepler %20
Yarilinish we zeherlenish %10
Nepes yoli kesellikliri %7
Bashqa rak kesellikliri %13
2012-Yawropa yürek we qan tomur kesellikliri istatistikisi
(%42)
Yawropadiki Erlerning Ölüsh Sewepliri
Tajsiman yürek kesili %22
Palech %15
Bashqa yürek kesili %15
Ashqazan raki %1
Bashqa sewepler %20
Yarilinish we zeherlinish %4
Nepes yoli kesellikliri %6
Bashqa rak kesellikliri %10
Emchek raki %3
Öpke raki %2
Chong üchey-meqet raki %2
(%53)
2012-Yawropa yürek we qan tomur kesellik istatistikisi
Yawropadiki Ayallarning Ölüsh Sewepliri
Yürek we qan tomur kesili
%35
Yarilinish %7
Yuqumluq, tughut weya uzuqlinishqa
munasiwetlik kesellik %6
Nepes yoli kesellikliri
%7 Rak keselligi%23
Diyabet %3
Yuqumluq emes bashqa
kesellikler %19
Amerikadiki Ölüm Sewepliri 2010-Jem’i nupus: 310 383
948Milli teqsimat sewiyesi: Yoqiri
2011-WHO
CHD%49
Stroke%16
HBP
HF
Others
Zhong Guodiki Ölüm Sewepliri
Yürek we qan tomur kesili %38
Yarilinish %10
Yuqumluq, tughut weya uzuqlinishqa
munasiwetlik kesellik %7
Yuqumluq emes bashqa
kesellikler %7Diyabet %2
Nepes yoli kesellikliri
%15
Rak keselligi%21
2011-WHO
2010-Jem’i nupus: 1 341 335 152 Milli teqsimat sewiyesi: Ottura-töwen
Zhong Guo’da yilda 3 milyon kishi yürek qan tomur keselligidin ölmekte. Bu
pütün ölümlining %40’tini igelluydu.
230 milyon kishide yürek qan tomur keselligining barlighi, buning ichideki
200 milyon kishide yoquri qan besimining barlighi perez qilinmaqta.
5 kishining 1’de yürek qan tomur keselligining barlighi perez qilinmaqta.
Zhong Guodiki Yürek Qan Tomur Kesellik Ehwali
Journal of Asian Health, Cardiovascular Disease in China: Why Should We Care?
Yürek we Qan Tomur Keselliklerining Xeterlik Amilliri
Yash (E>55; A>65)Yash (E>55; A>65)
Yoquri Qan BesimiYoquri Qan Besimi
Yuqiri LDLTöwen HDLYuqiri LDL
Töwen HDL
MikroalbüminüriMikroalbüminüri
SemizlikBMİ>30 kg/m2
SemizlikBMİ>30 kg/m2
TamakaTamaka
HeriketsizlikHeriketsizlik
Aile kesellik tarihiAile kesellik tarihi
Börek ZeipligiGFR<60mL/minBörek Zeipligi
GFR<60mL/min
DiyabetDiyabet
JNC VII
Erkek jinsErkek jins
Yash
Telim-terbiye
Ma’ash sewiyesi
Heriketsizlik
Yagh istimali
Semizlik
Haraq-sharap
Tamaka
Diyabet
Qandaki may
Qan besimi
Tajsiman yürekkesili
Sewepler Zenjiri
Tamakidin, her yil 6 milyon kishi ölmekte, 2030 yiligha barghanda 8
milyon kishining ölishi perez qilinmaqta.
Yilda 3,2 milyon kishi, heriketsizliktin ölmekte.
Yilda 2,3 milyon kishi haraqning ziyinidin ölmekte.
Yilda 1,7 milyon kishi, miwe-chiwe ve sey-köktatni az yigenliktin
ölmekte.
Tuz istamali köp bolghanliqtin, 2,3 milyon kishining yürek ve qan
tomur keselligidin ölishige sewep bolmaqta.
Yilda 2,8 milyon kishi semizliktin ölmekte.
Yilda 2,6 milyon kishi qandaki yagh miqtarining yuqirlighidin ölmekte.
Hazir dunyada 1,5 milyard kishide yoquri qan besimi mewjut
bulup, tehminen 9,4 milyon kishi bu seweptin ölmekte.
2008-yili, 25 yash we üstidikilerning 40%’ tide yoquri qan besimi
körüldi.
Yoquri qan besimi dunyada; yürek moskul tiqilmisi, palech, börek
kesellikliri, körlik we diyabetke sewep bolghan eng muhim ölüm
sewebidur.
Yoquri qan besimi - dunyadiki nahayitimu muhim, ijtima’i sehiye
mesilisidur.
21. Esirning Yushurun
Qatili
Qan Besimi Degen Nime ?
Qan Besimi: Tomurlirimizda aqqan qanning tomurlirimizda hasil qilghan besimidur.
Qanning tomurlirimizda aqmasi shundaqla barliq organlarimizgha, daim oksigen we ihtiyajimiz bolghan uzuqluq maddilini tushup birishi üchün bir besim bulushi lazim.
Qan besimi asaslighi 2 qisimdin terkip tapmaqta;
1. Yürigimizning qanni siqip chiqirish küchi
2. Tomurlirimizning bu küchke qarshi peyda qilghan qarshiliq küchi
Qisqirash (chong) qan besimi Kengiyish (kichik) qan besimi
Yürigimiz qanni qanchilik küchlük siqip chiqarsa, peyda bolghan besimmu shunchilik yoqiri bulidu.
Tomurlirimiz qanchilik tar ve qattiq (kiresh baghlap ketken) bolsa, tomurimizning peyda qilghan qarshi turush küchimu shunchilik yoquri bolidu. Netijide qan besimimiz yoqirlap ketidu.
Yoquri Qan Besimi Degen Nime ?
140/90
Yoquri Qan Besimining Derijeliri
Kategoriye Qisqirash besimi Kengiyish besimi
Eng muwapiq <120 <80
Normal <130 <85
Normaldin yoquri 130-139 85-89
1-Derije 140-159 90-99
2-Derije 160-179 100-109
3-Derije >180 >110
Qisqirash besimi yoqurlighi (ISH)
>140 <90
ESH-2013
Yoquri Qan Besimining Derijeliri
Kategoriye Qisqirash besimi Kengiyish besimi
Eng muwapiq <120 <80
Yoquri qan besimgha yeqinliq
120-139 80-89
1-Derije 140-159 90-99
2-Derije >160 >100
Qisqirash besimi yoqurlighi (ISH)
>140 <90
JNC VII JAMA 2003;289:2560-72
2011-WHO
Otturiche qisqirash besimi
(mm
Hg)
Erkek
Ayal
Türkiyede Yoquri Qan Besimining Ehwali
Türkiyede 3 kishining 1, YQB bimaridur
Her 4 kishining 1 i, YQB’ din ölmekte
0
10
20
30
40
50
30,328,4
32,3
PatenT2-2012
(%)
Erkek AyalJem’i
Türkiyede Yoquri Qan Besimining Ehwali
20 yashtin chong, 78 milyon amerkiliqta yoquri qan besimi
bar.
20 yashtin chong her 3 kishining 1, yoquri qan besimi bimari.
2009-yili, tehminen 348,000 Amerikiliq YQB’ din öldi.
Tehminen künde 1000 kishi, yoquri qan besimidin ölmekte.
Amerikidiki Yoquri Qan Besimining Ehwali
Zhong Guodiki Yoquri Qan Besimining Ehwali
(mm
Hg
)
Otturiche qisqirash besimi
WHO-2011
Zhong Guo nopusining %25’i yoquri qan besimining tesiri
astida.
Yoquri qan besimining sheherdiki tarqilish nispiti, %25,1’ ge
chiqti.
2000-yili, Zhong Guodiki yoquri qan besimi bimarining sani 181
milyon bolup, 2025-yiligha kelgende bu sanning 299 milyungha
chiqishi perez qilinmaqta.An epidemiological study of cardiovascular and cardiopulmonary disease risk factors in four populations in the People's Republic of China. Baseline report from the P.R.C.-U.S.A. Collaborative Study. People's Republic of China--
United States Cardiovascular and Cardiopulmonary Epidemiology Research Group
Erkek
Ayal
Palech kesili
Körüsh tor perdisi
zehmilinishi
Yiraq arteriye tomurliri keselligi
Börek zeipligi,Aqsil siyish
LVH, CHD, CHF
Yoquri Qan BesimiYoquri Qan Besimi
Chobanian AV, et al. JAMA. 2003;289:2560-2572
Turmush adetini özgertish
Dora arqiliq dawalash
Dawalash Tedbirliri
Turmush Aditini Özgertish
1. Tuz istimalini azaytayli
2. Haraq sharapni tashlayli weya az istimal qilayli
3. Aq dengiz türidiki uzuqlinish aditini yetildüreyli
4. Uruqlayli weya eghirlighimizni normal
sewiyede tutaylı
5. İzchil beden cheniqturayli
6. Tamakini tashlayli
Turmush Aditini Özgertish
Tewsiyeler Derije Sewiye
Günlik tuz istimalini 5-6 gr etrapida tutung I A
Haraqni erkekler künde 20-30gr; ayallar 10-20gr I A
Sey-köktat, miwe-chiwe we yagh miqtari az bolghan süt mehsulatlirini köp istimal qiling
I A
Eghirlighingizni BMİ<25kg/m2; Bel aylanmisi E<102cm; A<88cm bolsun
I A
Heptide 5-7 kün, eng az 30 minut beden cheniqturing
I A
Tamakini tashlang I AESC-2013
Yoquri Qan Besimi Üchün Xeterlik Amillar
Yash
İrq
Aile kesellik tarihi
Jinsi
Tamaka chekish
Heriketsizlik
Tuz istimalining yoquribulishi
Haraq-sharap
Semizlik
Rohi besim
K, D witamini az elish
Bir qisim Dorular
Uxlighanda nepes kesilish
Asta xarektirlik kesellikler
Tuzning ammibap ismi: Na CI
Bir chay qushighi tuzning ichide,
texminen 2300mg Na bar.
2300 mg Na=5,8 gr tuz (Na CI)
TuzTuz
Yash Muwapiq istimal
(mg/kün)
Eng yoqiri istimal
(mg/kün)
19-50 1500 2300
51-70 1300 2300
>71 1200 2300
Eger, künde 1 gr tuz azaltsaq, palech kesili bulush ihtimalini %5, yürek moskul tiqilmisi bolush ihtimalini %3 azaltalaymiz.
Eger, künde 9 gr tuz azaltsaq, palechni %34, yürek moskul tiqilmisini %24 azaltalaymiz.
Yoquri qan besimi
Palech
Yürek qan tomur
kesellikleri
Börek keselligi, börekte
taş
Semizlik
Söngek toqulmisida
shalanglishish
Ashqazan raki
Bedende ishiq
Tuzning Bedinimizge Bolghan Selbi Tesirliri
Erkek Ayal
14,02
15,72
10
11
12
13
14
15
16
17
SALTurk2-2012
Türkiyening Tuz İstimal Sewiyesi
0
50
100
150
200
250
300
350
306
198
227
145162
Döletlerning Tuz İstimal Sewiyesi
Yoquri Qan Besimining Kilinkiliq İpadiliri
Yürek sepkitish
Yürek sanjighi, siqishma
Nepisi siqilish
Beshi qeyish
Burun qanash
Bash aghrisi
Jilipez-sepra mijez
Közge qan chüshüsh veya qizirip
qelish
Dermansiz, quwwetsiz his qilish
Aylinip qelish
Yoquri Qan Besimining Egeshküchi Kesellikliri
Eger YQB bimari dawalanmisa,
Palech
Yürek zeipligi
Yürek moskul tiqilmisi
Börek zeipligi
Körüsh tor perde keselligi
Uch qisim arteriye keselligi
Erkekte jinsel iqtidarsizliq
Diwenglik
Minge
Yürek
Qan tomur
Börek
Köz
Yoquri Qan Besimidin Qandaq Saqlinalaymiz ?
Diqqet !!!
YQB Bimarlirining Turmush Adetlirige Bolghan Telep
Telepler NishanimizTuz istimalini azlitish <2,4 gr Na veya 5-6 gr NaCI /kün
Uruqlash BM<25 kg/m2
Haraq tashlash <1-2 Qedeh/kün
Kündilik jismani heriket Heptide 4-7 kün; 30-60’/kün
Yemek terkiwi DASH perhiz
Tamaka Tashla weya uchuq muhitte chek
Bel aylanmisi Erkek<102cm; Ayal<88cm
İlmi shekilde ozuqlining
Hayatingiz jilwilensun
Heriket qiling
Hayatingizni özgertish sizning qulingizda