Geluk dat ons overkomt Ongeluk dat ons overkomt
Het spel van het leven…
Het geluk van een goed speler: een goed speler
moet geen goede kaarten hebben om te kunnen
spelen. Een goed speler kan met alle kaarten
spelen en vindt plezier in het spel zelf!
Het leven heeft ons geen
goede kaarten gegeven…
Klagen over slechte kaarten
Gemakkelijk!
Het leven heeft ons goede
kaarten gegeven!
Blij zijn om de goede kaarten!
Gemakkelijk!
Een echte winner moet niet
winnen om te winnen!
Minder gemakkelijk!
Je kan niet de richting van de
wind bepalen, maar wel de
stand van je zeilen.
Marcus Aurelius
Zoekt steeds grotere uitdagingen!
Waarom is geluk een probleem? • Omdat de evolutie het ons niet gemakkelijk heeft
gemaakt: • de mens is door de evolutie voorbestemd om te overleven:
de evolutie bekommert zich niet om ons individueel geluk
• gevolg: ons brein werkt snel en slordig: • klitteband voor negatieve ervaringen
• teflon voor positieve ervaringen
• Omdat de samenleving het ons niet gemakkelijk maakt: • de samenleving bekommert zich om haar eigen overleving,
niet om ons individueel geluk
• in de laatmoderne samenleving is de mens ‘veroordeeld’ tot vrijheid en verantwoordelijkheid (Heidegger, Sartre)
• Omdat onze denkpatronen het ons vaak niet gemakkelijk maken: • ons bewustzijn kwelt ons met allerlei overtuigingen over
lijden en geluk en met allerlei vragen…
Waarom is geluk een probleem?
• Omdat ‘levenskunst’ en ‘geluk’ moeilijk te vatten
begrippen zijn
• geen wetenschappelijk concepten
• niet objectief aantoonbaar, voorspelbaar, meetbaar…
• moeilijk in een samenleving gedomineerd door de
wetenschap en door de (neoliberale) marktideologie!
• Meer te vergelijken met kunst: levenskunst
• M. Foucault: het enige echte kunstwerk is het leven
• daarom blijven ook opvattingen van vroegere denkers nog
altijd interessant, net zoals oude kunst nog altijd interessant
is en nooit definitief ‘achterhaald’ is zoals een
wetenschappelijke theorie achterhaald kan zijn
Levenskunst
• Socrates: de mens kan door het gebruik van de rede tot een gelukkiger leven komen (‘Socratische methode’)
• Aristoteles: geluk is het ultieme doel achter alle andere doelen
• Epictetus: filosofie is de activiteit die door het gebruik van de rede tot een gelukkiger leven leidt (verschil met religie)
• Marcus Aurelius: niet de gebeurtenissen op zich verstoren ons maar onze gedachten erover
• Boeddha: alle lijden is een gevolg van onwetendheid
• Conclusie: ongelukkig-zijn en lijden zijn misverstanden (gebrek aan levenskunst)!
• Vroeger (o.a. Freud…): probleemgerichte psychologie: geluk wordt pas mogelijk als alle “problemen” (remmingen, inhibities, fouten, trauma’s … ) opgelost zullen zijn.
• Recenter (o.a. Albert Ellis, Aaron Beck, M. Seligman) positieve, oplossingsgerichte psychologie: geluk is een ingesteldheid die men kan creëren (gebaseerd op ideeën van Epictetus, Seneca, Marcus Aurelius!)
Belang van geluk
• Rechtstreeks belang voor individu: • Rechtstreeks verband tussen geluk en gezondheid
• Geluk is het krachtigste medicijn voor geest en lichaam
• Ongelukkig zijn leidt tot psychosomatische ziekten, druggebruik, depressie, burn-out, zelfmutilatie, suïcide …
• Rechtstreeks belang voor gezinnen en kinderen: • Alleen gelukkige mensen kunnen gelukkige gezinnen
vormen
• Alleen gelukkige mensen kunnen een model van gelukkig leven geven aan kinderen!
Belang van geluk
• Rechtstreeks belang voor de samenleving: • Ongelukkige mensen zijn als boze kinderen die om zich
heen schoppen en ook anderen ongelukkig maken
• Hoge sociale kostprijs van verslavingen, absenteïsme, productieverlies, vandalisme, gedragsproblemen, criminaliteit
• Kosten van ordehandhaving
• Kosten voor opvang en behandeling
• Gelukkige mensen geven het beste van zichzelf
• Gelukkige mensen zaaien geluk om zich heen
• Geluk maakt het beste in ons wakker, ongeluk maakt het slechtste in ons wakker!
Archaïsch bewustzijn
Magisch bewustzijn
Mythisch bewustzijn
Redelijk bewustzijn
Volwassenheid…
Evolutie van de geluksbeleving
Persoonlijk bwz Het ‘ik’
Transpersoonlijk bwz Transcendent bwz
De ‘ziel’
Vóórpersoonlijk bewustzijn Het ‘kind’ in ons
Porcratisch geluk
Socratische methode
Aristocratisch geluk
‘Hoger’ (transcendent)
bewustzijn
Acteurs in het bewustzijn
Fysiologische behoeften
Veiligheidsbehoeften
Affiliatiebehoeften
Egobehoeften
Zingeving
Bij een kind overweegt de wil (behoefte) om te
overleven.
Later komt de wil (behoefte) tot plezier (Freud),
aanvaarding en affectie of macht (Adler).
Bij een volwassene overweegt de wil tot vrijheid,
verantwoordelijkheid, zingeving en transcendentie
(G. Jung, A. Maslov, Carl Rogers, Viktor Frankl…).
Hoe geringer het bewustzijn van zingeving, vrijheid en verantwoordelijkheid,
hoe meer de (therapeutische) aandacht naar het verleden gaat en naar de
(onpersoonlijke, zinloze) ‘factoren’ die aan het werk zijn geweest.
Hoe groter het bewustzijn van zingeving, vrijheid en verantwoordelijkheid,
hoe meer de (therapeutische) aandacht naar de toekomst gaat en naar wat in
een logica van zinvolheid kan en moet gebeuren.
Archaïsch bewustzijn
Magisch bewustzijn
Mythisch bewustzijn
Redelijk bewustzijn
‘Hoger’ (transcendent)
bewustzijn
Emoties
Bewustzijn ‘ik’ (‘ego’)
‘Hoger’ zelf, ‘ziel’
Actie Waarneming
Fysiologische behoeften
Veiligheidsbehoeften
Affiliatiebehoeften
Egobehoeften
Zingeving
Acteurs in het bewustzijn
Emoties zijn interne gebeurtenissen die tot externe activiteit
leiden
Zelfkennis
Ethische ruimte: uitproberen van mogelijkheden
Oordelen en projecties op het scherm van de wereld
Identiteit: wie wil ik zijn?
Intenties - Verlangens Waarden – Normen
Interne voorstellingen mythen - overtuigingen
zienswijzen
Abstracte begrippen en betekenissen: verlies,
wonden, kwetsuren, littekens, kwetsbaarheid, kracht,
zwakte…
Behoeften zijn de bronnen van
onze emoties en beïnvloeden onze
waarnemingen
Emoties worden niet bepaald door omstandigheden maar door onze
behoeften en ons bewustzijn.
Honger Bevrediging
Emotionele patronen
Angst
Levenslust, geluk
Zinvolheid
Enthousiasme
Bewondering
Passie, verliefdheid
Aanvaarding
Waardering
Verwondering
Verrassing
Antropologische houding
Onveiligheid
Irritatie, verstoordheid
Afkeuring, verwijten
Woede, afwijzing, verzet
Frustratie, stress
Verdriet, klagen, slachtoffer-zijn
Zinloosheid, machteloosheid
Depressie, wanhoop, uitzichtloos
Mededogen
Leven als last => suïcide
Van feit naar ervaring: proces
van formatering, verwerking,
transformatie, symbolisatie,
betekenisgeving
Dankbaarheid
Onze gedragspatronen worden niet
bepaald door omstandigheden
maar door onze betekenisgeving!
Wij kunnen ons hart veranderen
door een ander verhaal te vertellen.
Martha Nussbaum
Plezier, geluk, pijn, lijden… • Plezier
• een aangename (gewenste) gebeurtenis
• die ons vanuit de buitenwereld te beurt valt
• éénmalig en altijd in het nu!
• Geluk
• een geestestoestand (voorstelling, evaluatie, visie)
• die realiteitswaarde krijgt (toestand, gevoel, ervaring)
• door toevoeging van bevestigende aandacht (‘energie’)
• die van onszelf uitgaat
• en voor onbeperkte tijd in stand kan worden gehouden.
• Pijn
• een onaangename (ongewenste, verstorende) gebeurtenis
• die ons vanuit de buitenwereld overkomt
• éénmalig en altijd in het nu!
• Lijden
• een geestestoestand (voorstelling, evaluatie, visie)
• die realiteitswaarde krijgt (toestand, gevoel, ervaring)
• door toevoeging van afwijzende aandacht (‘energie’)
• die van onszelf uitgaat
• en voor onbeperkte tijd in stand kan worden gehouden.
• Gelukkig zijn is een aangename droom hebben.
Ongelukkig zijn is een onaangename droom
hebben.
Verlichting is wakker worden.
• Het is altijd mogelijk zo naar het verleden te
kijken dat het een geluk is dat het je overkomen
is.
• In ieder van ons zit een kern waar we niet
gekwetst zijn, waar we gezond, ontvankelijk en
krachtig zijn. Die kern terugvinden is misschien
wel de mooiste zoektocht van ons leven.
Pierro Ferucci
Een mens heeft altijd keuze…
De depressieve keuze: opgeven en
gaan liggen bij een idee en gevoel
van onmacht. Niets lijkt immers nog
zin te hebben en bijgevolg is er niets
dat aantrekt of motiveert …
De neurotische keuze:
zich terugtrekken in
slachtofferdenken en lijden
is gemakkelijk en vereist niet
veel wijsheid of creativiteit.
Het wordt bovendien
“normaal” gevonden…
De creatieve keuze:
de keuze om te
aanvaarden, te leren en
te groeien vereist meer
wijsheid en creativiteit!
Bij elke existentiële gebeurtenis zijn er altijd
minstens drie mogelijke keuzes:
Archaïsch bewustzijn
Magisch bewustzijn
Mythisch bewustzijn
Redelijk bewustzijn
‘Hoger’ (transcendent)
bewustzijn Fysiologische behoeften
Veiligheidsbehoeften
Affiliatiebehoeften
Egobehoeften
Zingeving
Structuur van lijden en welzijn
‘Hoger’ zelf, de ‘ziel’
Emoties
van
verwijdering
(angst, woede, haat)
Emoties van
toenadering
(dankbaarheid, bewondering,
vreugde, blijdschap)
Neen-denken
(afwijzing, verzet, wrok,
oorlog)
Ja-denken
(aanvaarding, mededogen, vergeving,
vrede)
Onwelzijn stress ziekte lijden
Welzijn
Externe realiteit
Keuze!!
Structuur van het lijden Feitelijkheid: Aanleiding
Gebeurtenis Realiteitsprincipe Negatief zelfbeeld
Stress- Lijden Burnout - Emotionele uitputting
Verslaving Depressie
Suïcide
Pessimisme, cynisme: => negatieve ervaring
Sombere stemming
Automatische gedachten
De mens is een evolutionaire zwartkijker!
Onze hersenen zijn verantwoordelijk voor 2% van ons lichaamsgewicht,
maar voor 20% van ons metabolisme!
Structuur van welzijn
• De kracht van intentie: dat waar je aandacht aan
geeft, wordt sterker
• Placebo-effect: denken aan en over gelukkige
ervaringen in verleden of toekomst heeft
hetzelfde aantoonbare effect als een
antidepressivum
• Nocebo-effect: denken aan en over ongelukkige
ervaringen in verleden of toekomst heeft een
depressief effect
• Optimism is a moral duty!
De Strategie van het Geluk
Angst
Stress
Woede
Haat, wrok
Burn-out
Depressie
Welzijn Ja
Pessimisme, cynisme
Niet-aanvaarding
Verzet, oorlog
Verlies
Slachtofferdenken
Klaagcultuur
Disempowerment
Onmacht
Aanvaarding
Optimisme
Mededogen
Liefde
Vergeving
Empowerment
Autonomie Zingeving (logotherapie)
Cognitieve therapie
Responsabilisering
Toeëigening
Bewustwording
Creatief denkproces
Mindfulness
Dankbaarheid
Keuze = cognitieve stijl
Feit Gebeurtenis
= aanleiding
Neen Lijden
Rust
Vrede
Geweldloosheid
Mededogen
Sereniteit
Stap 1: Deconstructie van
‘probleem’ tot ‘feit’
Stap 2: Constructie van
‘feit’ tot ‘mogelijkheden’