Szkolnictwo wyższew PolsceDIAGNOZA7 stycznia 2010
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego „Człowiek – najlepsza inwestycja”
Organizacyjna i merytoryczna koordynacja procesu opracowania projektów sektorowej strategii rozwoju szkolnictwa wyższego do roku 2020, ze szczególnym uwzględnieniem okresu do 2015 roku
Finla
ndia
Dania
Szw
ecj
a
Aust
ralia
Sło
wenia
Pols
ka
Nie
mcy
Hola
ndia
US
A
Cze
chy
Aust
ria
Sło
wacj
a
Wie
lka B
ryta
nia
średnia
OEC
D
średnia
UE
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45 43,0
38,2
34,533,1 33,0
31,028,7 28,0
22,8 21,8 21,618,5 17,3
24,9 24,8
Powszechność studiów należy do najwyższych w Europie
System SW. Współczynnik skolaryzacji
Współczynnik skolaryzacji netto w grupie wiekowej 20–29 lat w 2007 roku
Źródło: OECD [2009]. 2
System SW. Studenci w Polsce – 1,93 mln
niestacjonarni0,98 mln
0,83 mln
0,44 mln
0,12 mln
0,54 mln
SEKTOR PUBLICZNY 1,27 mln
SEKTOR NIEPUBLICZNY0,66 mln
3
stacjonarni0,95 mln
Ogromna skala studiów niestacjonarnychŹródło: GUS [2009].
System SW. Liczba i wielkość uczelni
325 uczelni NIEPUBLICZNYCH
131 uczelni PUBLICZNYCH
4
Ogromna liczba uczelni; bardzo rozdrobniony sektor niepubliczny
Źródło: GUS [2009].
Studia. Odpłatność
Bezpłatne studia są fikcją
5
Płacący:
58%
Źródło: GUS [2009].
System SW. Sektor niepubliczny
Polska USA Portugalia Francja Hiszpania Czechy Austria Dania Finlandia Niemcy0
20
40
60
80
100
120
Instytucje publiczne Instytucje prywatne za-leżne od państwa
Niezależne instytucje prywatne
Proporcje liczby studentów uczelni publicznych i prywatnych (wg definicji OECD)
Źródło: OECD [2008].
Ogromny, w porównaniu z innymi krajami,sektor niepubliczny
6
System SW. Rozkład terytorialny
7
Gdańsk(3+7+3)
Olsztyn(1+3+0)
Łódź(2+13+4)
Białystok(2+7+1)
Kielce(2+9+0)
Szczecin(3+10+2)
< 4
4 - 9
10 - 23
24 - 40
> 40
Gdynia(0+4+2)
Radom(1+5+0)
Bielsko-Biała(1+5+0)
Częstochowa (2+4+0)
Wrocław(6+13+4)
Opole(3+1+0)
Katowice(3+9+3)
Kraków(9+8+4)
Bydgoszcz(2+5+2)
Poznań(5+16+3)
Rzeszów(2+2+0)
Toruń(1+3+0)
Warszawa(9+57+7)
Silna koncentracja uczelni w dużych ośrodkach; niepokojąco mało uczelni wzdłuż granicy zachodniej
Lublin(4+6+1)
Źródło: opracowanie własne na podstawie Wikipedia Commons.
Ważniejsze ośrodki akademickie w PolsceWybrane miasta opisano wg schematu: liczba uczelni publicznych podległych MNiSW + liczba uczelni niepublicznych + liczba uczelnipublicznych spoza MNiSW.
Kadra. Nauczyciele akademiccy
UCZELNIE PUBLICZNE UCZELNIE NIEPUBLICZNE
84 tys. etatów
Tylko dla ok. 900 osób uczelnia niepubliczna jest
pierwszym miejscem pracy!
Uczelnie niepubliczne bazują na dodatkowym zatrudnieniu,
praktycznie nie mają własnej kadry
8
18 tys.
etatów
Źródło: GUS [2009].
Kadra. Wielu profesorów tytularnych w wieku emerytarnym
UCZELNIE30% etatów
instytuty PAN i JBR46% etatów
Wysoki udział profesorów w wieku emerytalnym, szczególnie w jednostkach badawczych
9
udział profesorów w wieku powyżej 70 lat
Źródło: opracowanie własne na podstawie OPI [2009].
Pols
ka
His
zpania
Belg
ia
Szw
ecj
a
Francj
a
Irla
ndia
Dania
Hola
ndia
Wło
chy
Szw
ajc
ari
a
Finla
ndia
Wie
lka B
ryta
nia
Nie
mcy
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
90%
69%
62%58%
53%49%
40%
33%
24% 24%
10% 9% 8%
Kadra. Kształcenie kadry na własne potrzeby
UW i UJ zatrudniają niemal wyłącznie własnych doktorów
10
Porównanie udziału własnych doktorów wśród pracowników uczelni europejskich notowanych w rankingu szanghajskim
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OPI i Aghion [2009].
13%
40%
22%
25%
Kadra. Zatrudnienie nauczycieli akademickich
66% profesorów jest zatrudnionych w wielu miejscach; wielozatrudnienie koncentruje się na kierunkach
pedagogicznych i społecznych, ekonomicznych oraz prawnych
11
Asystenci
Pozostali
Adiunkci – zatrudnieni w jednym miejscu
Adiunkci – zatrudnieni w wielu miejscach
profesorowie zwyczajnii nadzwyczajniProf. zwyczajni i nadzwyczajni – zatrudnieni w jednym miejscu
Prof. zwyczajni i nadzwyczajni – zatrudnieni w wielu miejscach
65%
35%
Adiunkci
66%
34%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MNiSW i GUS [2009].
Finanse. Nakłady na SWW porównaniu do UE, przeciętne nakłady
w stosunku do PKB, ale wysoki udział nakładów prywatnych
12
Prywatne i publiczne wydatki na szkolnictwo wyższe w 2006 r. (w % PKB)Źródło: OECD [2009].
US
A
Kore
a
Dania
Fin
landia
Chile (
20
07
)
Austr
alia
Szw
ecja
Hola
ndia
Japonia
Austr
ia
Fra
ncja
Pols
ka
Wie
lka B
ryta
nia
Port
ugalia
Węgry
Cze
chy
Irla
ndia
Nie
mcy
His
zpania
Sło
wacja
Wło
chy
śre
dnia
OE
CD
śre
dnia
UE
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Publiczne Prywatne Udział wydatków prywatnych w wydatkach łącznych (prawa oś)
5 000 10 000 15 000 20 000 25 000 30 000 35 000 40 000 45 000 50 0000
3 000
6 000
9 000
12 000
15 000
18 000
21 000
24 000
27 000
AUS
CZE
DEU
ITA
MEX
NLD
NZL
POL
PRT
SVK
ESP
CHE
GBR
USA
RUS
R² = 0,82
Finanse. Nakłady na studenta a zamożność kraju
Stosunkowo duże wydatki na studenta w stosunku do zamożności Polski
13
Porównanie wysokości wydatków na SW w przeliczeniu na 1 studenta i PKBna mieszkańca w 2006 r.Źródło: OECD [2009]
PKB na 1 mieszkańca według parytetu siły nabywczej (USD)
Wydatki na 1 studenta według parytetu siły nabywczej (USD)
81%
14%
5%
Finanse. Przychody z działalności operacyjnej
14
Porównanie wysokości (górny wykres, w mln zł) i rodzajów (dolne wykresy, w %) przychodów operacyjnych uczelni publicznych i niepublicznych w 2008 r.Źródło: GUS [2009]
92%
1%6%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
14 591 2 691
Przychody uczelni pochodzą głównie z działalności dydaktycznej (dotacja i czesne)
Przychody z działalności dydaktycznej
Przychody z działalności badawczej
Pozostałe przychody operacyjne
UCZELNIE PUBLICZNE UCZELNIE NIEPUBLICZNE
74%
5% 4%
10%
1%
6%
Finanse. Koszty uczelni publicznych
Koszty wynagrodzeń przekraczają dotację stacjonarną
15
Struktura kosztów uczelni w 2008 r.Źródło: GUS [2009]
Wynagrodzenie i inne świad. prac.
Amortyzacja
Zużycie materiałów
Usługi obce
Podatki i opłaty
Pozostałe
Finanse. Koncentracja zasobów i nakładów
System jest spolaryzowany na 25 uczelni i resztę sektora SW
16
STUDENCI
44%
NAUCZYCIELE
50%
PRZYCHODY
77%
NAKŁADY NA BADANIA
84%
25 uczelni publicznych
STUDENCI
56%
NAUCZYCIELE
50%
PRZYCHODY
23%
NAKŁADY NA BADANIA
16%
pozostałe publiczneoraz uczelnie niepubliczne
16Źródło: GUS [2009].
Studia. Liczba studentów na etat nauczyciela akademickiego
19 nauczycielakademicki
Przeciętne proporcje są bliskie średniej UE; duże zróżnicowanie według kierunków studiów
17
profesor83Źródło: opracowanie własne na podstawie OPI [2009].
Studia. Kierunki elitarne – kierunki masowe
Ogromna liczba studentów przypadająca na 1 nauczyciela wyklucza wysoką jakość kształcenia na kierunkach masowych
18
KSZT kształcenie
HUM nauki humanistyczne i sztuka
SPOŁ nauki społeczne, handel i prawo
NAUK nauka
TECH technika, przemysł i budownictwo
ROL rolnictwo
ZDR zdrowie i opieka społeczna
USŁ usługi
Popularność grup kierunków studiów w Polsce i UE27 oraz liczba studentów przypadających na jednego dr hab. w PolsceŹródło: Opracowanie własne na podstawie OPI [2009] i danych Eurostat.
Grupy kierunków
Pop
ular
ność
kie
runk
u w
PL
w p
orów
nani
u z
UE
Liczba studentów na 1 dr. habrozmiar tarczy odzwierciedla popularność danej grupy kierunków w Polsce
Studia. Akredytacje PKA
Akredytacje warunkowe i oceny negatywne są skoncentrowane na kierunkach masowych i w uczelniach niepublicznych
19
Zestawienie ocen PKA w latach 2001-2008
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MNiSW
UCZELNIE PUBLICZNE UCZELNIE NIEPUBLICZNE
74%
19%
7%
<1%
85%
2%
2%
11%
Wyróżniająca
Pozytywna
Warunkowa
Negatywna
Liczba nadanych stopni naukowych w 2008 roku
Dr
5000Dr hab
800
Ogromna dysproporcja między liczbąuczestników studiów doktoranckich,
a liczbą otwartych przewodów doktorskich.
20
Liczba jednostek uprawnionych
do nadawania tytułu dr
Źródło: GUS [2009].
1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 20080
5
10
15
20
25
30
35
6
2 13
13
26
33 32
3
69
7
Uczestnicy studiów doktoranckich
Liczba otwartych przewodów
Doktoranci
Uczestnicy studiów doktoranckich (w tys. osób) i liczba otwartych przewodów w latach 1980-2008 (w tys.) Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS [1993] [1997] [2001] [2005] i [2009]
Uderza różnica między liczbą uczestników studiów doktoranckich, a liczbą otwartych przewodów doktorskich
21
9%
23%
4%
55%
4%5%
42%
22%
17%10%
7%
3%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
2 056 35
Dotacje na finansowanie działalności statutowej
Środki na realizację projektów badawczych
Sprzedaż pozostałych prac i usług badawczych i rozwojowych
Środki na finansowanie współpracy naukowej z zagranicą
Dotacje na badania włsne
Pozostałe
Badania. Przychody uczelni z badań
Konkurencyjne środki stanowią znaczną część przychodów; brak dostatecznej koncentracji na najsilniejszych dyscyplinach
22
Porównanie wysokości (górny wykres, w mln zł) i źródeł (dolne wykresy, w %) przychodów z działalności badawczej uczelni publicznych i niepublicznych w 2008 r.Źródło: GUS [2009]
UCZELNIE PUBLICZNE UCZELNIE NIEPUBLICZNE
2003 2004 2005 2006 2007 2008 200950
60
70
80
90
100
110
Uniwersytet Warszawski Uniwersytet Karola w Pradze
Uniwersytet w Lublanie
Uniwersytet Jagieloński Uniwersytet w Szegedzie Uniwersytet im. Loránda Eötvösa w Budapeszcie
Badania. Ranking szanghajski (ARWU)
Nawet uczelnie, w których koncentrują się środki na badania, zajmują niską pozycję w rankingach międzynarodowych
23
Pozycja uczelni z Europy Środkowo-Wschodniej w rankingu ARWUŹródło: obliczenia własne na podstawie danych ARWU
Punkt
y ra
nki
ngu (
100=
wyn
ik p
rzec
ięet
ny)
2003 2004 2005 2006 2007 2008 200960
70
80
90
100
110
120
130
Uniwersytet Warszawski Uniwersytet Karola w Pradze Uniwersytet w LublanieUniwersytet Jagieloński Uniwersytet w Szegedzie Uniwersytet im. Loránda
Eötvösa w Budapeszcie
Badania. Liczba publikacji w rankingu szanghajskim (ARWU)
UJ i UW plasują się poniżej przeciętnej punktacji za opublikowany dorobek naukowy i znajdują się w trendzie spadkowym
24
Trendy wg liczby publikacji (w stosunku do mediany)Źródło: obliczenia własne na podstawie danych ARWU
Tren
dy w
g lic
zby
publ
ikac
ji (1
00=w
arto
ść p
rzec
ięet
na)
Badania. Ranking CHE i Die Zeit (Niemcy)
Pozycja polskich programów studiów w rankingu CHE-Excellence
Uczelnia Dziedzina Publikacje Cytowania Naukowcy Marie Curie
UAM chemia srebro
UJ fizyka srebro
UW chemia srebro brąz
UW matematyka złoto brąz
UW fizyka złoto złoto brąz
UWr chemia srebro
Polskie uczelnie są widoczne w międzynarodowych rankingach dzięki skoncentrowanym w kilku ośrodkach badaniach w zakresie nauk ścisłych
i pokrewnych dyscyplinach stosowanych
25Źródło: opracowanie własne na podstawie CHE [2008].
Relacje z otoczeniem. Współpraca uczelni z sektorem przedsiębiorstw
41% 43% 46% 49% 51%55% 58%
68% 69% 71% 72% 72% 73%76% 78% 79%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
Grecja
Włochy
Polska
Hiszpani
a
Portuga
liaFrancj
a
CzechyAust
riaIrla
ndia
Holandi
aDani
a
Wlk.Bryt. Belg
iaNiemcy
Finlandi
a
Szwecj
a
Poziom współpracy uczelni z przedsiębiorstwami w Polsce, w porównaniu z innymi krajami UE, jest niewielki
Ocena poziomu wspołpracy biznesowej z uczelniami w zwiazku z działalnoscia B+R w latach 2006-2007 (% możliwych do uzyskania punktów)Źródło: World Economic Forum Executive Opinion Survey, 2006, 2007, za: GUS.
26
System spolaryzowany
Polskie SW jest silnie spolaryzowane wzdłuż kilku osi; na końcach każdej z nich występują poważne problemy wymagające odmiennych działań:
27
uczelnie publiczne uczelnie niepubliczne
kierunki „elitarne” kierunki masowe
jednostki badawcze jednostki dydaktyczne
badania lokalnebadania globalne
jednostki ubogiejednostki zasobne
starsza kadramłodsza kadra