T.C.
SAĞLIK BAKANLIĞI
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
TÜRKİYE SAĞLIKLI BESLENME VE
HAREKETLİ HAYAT PROGRAMI
(2014 - 2017)
ANKARA, 2013
1. Basım:Şubat2010,Ankara,3500adet
2. Basım:Mart2011,Ankara,1000adet
3. Basım:Kasım2013Ankara,2500adet(GüncellenmişBasım)
Baskı:
AnılReklamMatbaaLtd.Şti.
ÖzverenSok.13/ADemirtepe-Kızılay/ANKARA
Tel:(0.312)2293741•Faks:(0.312)2293742
ISBN:978-975-590-311-8SağlıkBakanlığıYayınNo:773
www.beslenme.gov.tr-www.obezite.gov.tr
Buyayın;T.C.SağlıkBakanlığıTürkiyeHalkSağlığıKurumuObezite,DiyabetveMetabolikHastalıklarDaireBaşkanlığıtarafındanhazırlanmışvebastırılmıştır.
Hertürlüyayınhakkı,TürkiyeHalkSağlığıKurumu’naaittir.Kaynakgösterilmeksizinalıntıyapılamaz.Kısmendahiolsaalınamazçoğaltılamaz,yayınlanamaz.Alıntıyapıldığındakaynakgösterimi“TürkiyeSağlıklıBeslenmeveHareketliHayatProgramıSağlıkBakanlığı,TürkiyeHalkSağlığıKurumu,YayınNo,Ankara,veYayınTarihi”şeklindeolmalıdır.
YAYIN KURULU
Dr.HasanIRMAK TürkiyeHalkSağlığıKurumuTüketiciveÇalışanGüvenliğiBaşkanYardımcısı
Dr.MehmetAliTORUNOĞLU TürkiyeHalkSağlığıKurumuBulaşıcıHastalıklarKontrolProgramlarıBaşkanYardımcısı
Dr.NazanYARDIM TürkiyeHalkSağlığıKurumuObezite,DiyabetveMetabolikHastalıklarDaireBaşkanı
Dr.KanuniKEKLİK TürkiyeHalkSağlığıKurumuToplumSağlığıHizmetleriDaireBaşkanı
Ücretsizdir.Paraylasatılamaz.
GÜNCELLEME ÇALIŞMA GRUBU
Dr.TuranBUZGAN TürkiyeHalkSağlığıKurumuBaşkanı
Dr.BekirKESKİNKILIÇ TürkiyeHalkSağlığıKurumuBulaşıcıOlmayanHastalıklar,ProgramlarveKanserBaşkanYardımcısı
Dr.NazanYARDIM TürkiyeHalkSağlığıKurumuObezite,DiyabetveMetabolikHastalıklarDaireBaşkanı
Dr.SabahattinKOCADAĞ TürkiyeHalkSağlığıKurumuObezite,DiyabetveMetabolikHastalıklarDaireBaşkanlığı
Dr.Dyt.BirizÇAKIR KırıkkaleÜniversitesiSağlıkBilimleriFakültesiBeslenmeveDiyetetikBölümü
Dyt.Ş.BaşakKİŞİ TürkiyeHalkSağlığıKurumuObezite,DiyabetveMetabolikHastalıklarDaireBaşkanlığı
Dyt.DuyguÜNAL TürkiyeHalkSağlığıKurumuObezite,DiyabetveMetabolikHastalıklarDaireBaşkanlığı
ÖNSÖZ
Bulaşıcı olmayan hastalıklar (BOH), günümüzde dünyadaki en büyük salgınlardan biridir. 2008’de meydana gelen ölümlerin %63’üne (36 milyon insan) BOH’ler neden olmuştur.
BOH’lerin önlenmesi ve kontrolüne dair BM Genel Kurulu kararının 2010 yılında kabul edilmesini takiben devlet ve hükümet yetkilileri ve temsilcilerinden oluşan Genel Kurul, özellikle gelişmekte olan ülkeler için kalkınma ve diğer meseleleri ve toplumsal ve ekonomik etkileri göz önünde bulundurarak, tüm dünyada bulaşıcı olmayan hastalıkların önlenmesi ve kontrolünü irdelemek üzere, 19-20 Eylül 2011 tarihinde üst düzey toplanmıştır.
Genel Kurul, tüm dünyada toplumsal ve ekonomik kalkınmayı engelleyen bulaşıcı olmayan hastalıkların küresel yükü ve tehdidini, 21. yüzyılda ülkelerin
5
kalkınmasında en önemli sorunlardan biri olarak kabul etmiştir ve bulaşıcı olmayan hastalıkların birçok üye devlet ekonomisi için bir tehdit olduğunu ve ülkeler ve ülke nüfusları arasında gelir eşitsizliğinin artmasına neden olabileceğini bildirmiş ve üye devletlerin başlıca görev ve sorumluluklarının, bulaşıcı olmayan hastalıklar ile mücadele etmek ve etkili bir önleme ve kontrol mekanizması geliştirmek için toplumun her kesiminin dahil olması gerektiği bilincinde olmak olduğunu kabul etmiştir.
BM Genel Kurulu’nun toplantı kararlarını takiben Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından bu kararların uygulanması için Kronik Hastalıklar Eylem Planı onaylanmış, Avrupa Gıda ve Beslenme Eylem Planı hazırlanmış; 15-17 Kasım 2006 tarihinde İstanbul’da “DSÖ Avrupa Obezite ile Mücadele Ba kanlar Konferansı” gerçekleştirilerek “Avrupa Obezite ile Mücadele Belgesi” imzalanmıştır. 4-5 Temmuz 2013 tarihlerinde de Viyana Deklarasyonu imzalanarak üye ülkeler BOH’lerin 21. yüzyıl kalkınması üzerindeki büyüyen etkisiyle, yalnızca tüm ilgili sektörlerin geniş çaplı ve etkin katılımıyla ve hükümetin ve toplumun bütününün çabaları ve tüm politikalarda sağlığa önem verilmesiyle baş edilebileceği sonucunu çıkarmışlardır.
Bulaşıcı Olmayan Hastalıkların altında yaygın, önlenebilir risk faktörleri yatmaktadır. Bu faktörler tütün kullanımı, hareketsizlik, sağlıksız beslenme ve alkolün zararlı kullanımıdır. Bu davranışsal risk faktörlerinin ve diğer metabolik/fizyolojik nedenlerin küresel BOH epidemisi üzerindeki etkileri arasında fazla kiloluluk ve obezite de vardır.
Ülkemizde de dünyaya paralel olarak kronik hastalıklar ölüm nedenleri ve hastalık yükü bakımından ilk sıradadır. Yapılan araştırmalar dünyada olduğu gibi ülkemizde de fazla kilolu olma ve obezite sıklığının giderek arttığını ve obezitenin özellikle çocuklarımızı ve gençlerimizi etkisi altına almaya başladığını göster mektedir. 0-5 yaş grubu çocuklarda obezite sıklığı %8.5, fazla kiloluluk ise %17.9 olarak bulunmuştur. Türkiye genelinde 19 yaş ve üzeri tüm yetişkin bireylerde ise obezite görülme sıklığı %30.3, hafif şişmanlık görülme sıklığı ise %34.6’dır.
Ulusal sağlık politikalarının ana hedefi sağlıklı bireylerden oluşan sağlıklı bir topluma ulaşmaktır. Sağlıklı topluma ulaşmak için de sektörler arası işbirliğini kuvvetlendiren politikaların geliştirilmesine ihtiyaç vardır. Ülkemizde vatandaşlarımızın en üst sağlık seviyesine ulaşması için yürüttüğümüz programlardan bir tanesi de 2010 yılında başlatılan “Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programı”dır ve bu program 2014-2017 yılları için güncellenmiştir. Sektörlerarası bir yaklaşımla oluşturulan “Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programı”nın titizlikle, sabırla ve süreklilik ilkeleri doğrultusunda uygulanması sonucun da başarı elde edilecektir.
Bu kontrol programının hazırlanmasında emeği geçen bütün kurum ve kuruluşlara, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Obezite Diyabet ve Metabolik Hastalıklar Daire Başkanlığımız başta olmak üzere tüm çalışanlarımıza teşekkür ederim. Programın başarıyla tamamlanması ve belirlenen hedeflere ulaşılmasını dilerim.
Dr. Mehmet MÜEZZİNOĞLU
Sağlık Bakanı
7
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ..........................................................................................................................................................................4
İÇİNDEKİLER ................................................................................................................................................................7
KISALTMALAR ..............................................................................................................................................................8
GİRİŞ1. .....................................................................................................................................................................9
GENELBİLGİLER2. ...............................................................................................................................................13
FazlaKilolulukveObezite2.1. .......................................................................................................................13
FazlaKilolulukveObeziteyeNedenOlanFaktörler2.2. ................................................................................15
FazlaKilolulukveObeziteninYolAçtığıSağlıkSorunları2.3. ........................................................................16
ObeziteninTedavisi2.4. .................................................................................................................................17
DÜNYADAVETÜRKİYE’DEMEVCUTDURUM3. .................................................................................................22
DünyadaveAvrupa’daObeziteileİlgiliMevcutDurum3.1. ...........................................................................22
Türkiye’deObeziteileİlgiliMevcutDurum3.2. ..............................................................................................24
TÜRKİYESAĞLIKLIBESLENMEVEHAREKETLİHAYATPROGRAMI’NINAMACIVEKAPSAMI4. .................. 33
OBEZİTENİNÖNLENMESİNEYÖNELİKHEDEFVESTRATEJİLER5. ...............................................................35
TÜRKİYESAĞLIKLIBESLENMEVEHAREKETLİHAYATPROGRAMIEYLEMPLANI(Tablo)6. .......................41
KAYNAKLAR7. .......................................................................................................................................................77
EK-1 ..................................................................................................................................................................81
EK-2 ..................................................................................................................................................................89
EK-3 ..................................................................................................................................................................95
8
KISALTMALAR(Alfabetiksıralamayapılmıştır.)
ACSM AmericanCollegeofSportsMedicine(AmerikanSporHekimliğiKoleji)ABD AmerikaBirleşikDevletleriAHBS AileHekimliğiBilgiSistemiBKİ BedenKitleİndeksiBMH BazalMetabolizmaHızıBOH BulaşıcıOlmayanHastalıklarCDC CentersForDiseaseControlandPrevention(HastalıklarıÖnlemeveKontrolMerkezi)DALY DisabilityAdjustedLifeYear(Sakatlığabağlıkaybedilenyaşamyılı)DMH DinlenmeMetabolikHızKB KalkınmaBakanlığıDSÖ DünyaSağlıkÖrgütüGATA GülhaneAskeriTıpAkademisiGSB GençlikveSporBakanlığıGTHB Gıda,TarımveHayvancılıkBakanlığıHBSC HealthBehaviourinSchoolAgedChildrenSurvey(OkulÇağıÇocuklarındaSağlıkDavranışıAraştırması)MEB MilliEğitimBakanlığı
MONICA MultinationalMonitoringofTrendsandDeterminantsinCardiovascularDisease (KardiyovaskülerHastalıktaBelirleyicilerinveEğilimlerinÇokulusluİzlenmesi)
NHANES NationalHealthandNutritionExaminationSurvey(ABDUlusalSağlıkveBeslenmeAraştırması)PAL PhysicalActivityLevel(FizikselAktiviteDüzeyi)RTÜK RadyoveTelevizyonÜstKuruluSBKK SağlıklıBeslenelim,KalbimiziKoruyalımAraştırmasıSD StandardDeviation(StandartSapma)ASPB AileveSosyalPolitikalarBakanlığıSGK SosyalGüvenlikKurumuSTK SivilToplumKuruluşları(MeslekÖrgütleri,Dernekler,Vakıflarvb)TAPDK TütünveAlkolPiyasasıDüzenlemeKurumuTBMM TürkiyeBüyükMilletMeclisiTBSA TürkiyeBeslenmeveSağlıkAraştırmasıTEKHARF Türkiye’deErişkinlerdeKalpHastalığıveRiskFaktörleriAraştırmasıTEMD TürkiyeEndokronolojiveMetabolizmaDerneğiTHSK TürkiyeHalkSağlığıKurumuTKD TürkKardiyolojiDerneğiTNSA TürkiyeNüfusveSağlıkAraştırmasıTOAD TürkiyeObeziteAraştırmalarıDerneğiTOHTA TürkiyeObeziteveHipertansiyonAraştırmasıTRT TürkiyeRadyoveTelevizyonGenelMüdürlüğüTSİM TemelSağlıkİstatistikleriModülüTSK TürkSilahlıKuvvetleriTURDEP TürkiyeDiyabet,ObeziteveHipertansiyonEpidemiyolojisiAraştırmasıTÜBİTAK TürkiyeBilimselveTeknolojikAraştırmaKurumuTÜİK TürkiyeİstatistikKurumuUNİCEF UnitedNationsChildren’sFund(BirleşmişMilletlerÇocuklaraYardımFonu)YLD YearsLostwithDisability(SakatlıklaKaybedilenYaşamYılı)YLL YearsofLifeLost(KaybedilenYaşamYılı)YÖK YüksekÖğretimKurulu
9
1.GİRİŞ
Bulaşıcıolmayanhastalıklar(BOH),günümüzdedünyadakienbüyüksalgınlardanbiridir.2008’demeydana gelen ölümlerin %63’üne (36 milyoninsan) BOH’ler neden olmuştur. Bu ölümlerinyaklaşık %80’i düşük ve orta gelirli ülkelerdemeydanagelmişve70yaşaltıenyüksekmortaliteise BOH’lere bağlı olarak meydana gelmiştir.BOH’lerin prevalansı ve bunlara bağlı ölümsayısının; gelecekte nüfus artışı ve yaşlanma,ekonomikgeçişlervebunlarabağlıdavranışsal,meslekiveçevresel risk faktörlerindemeydanagelen değişiklikler sonucubaşta düşük ve ortagelirli ülkelerde olmak üzere önemli derecedeartmasıbeklenmektedir(1).
BOH’ninaltındayaygın,önlenebilirriskfaktörleriyatmaktadır. Bu faktörler tütün kullanımı,hareketsizlik, sağlıksız beslenme ve alkolünzararlı kullanımıdır. Bu davranışlar dört önemlimetabolik/fizyolojik değişikliğe yol açar. Bunlaryüksektansiyon,fazlakilo/obezite,hiperglisemive hiperlipidemidir. Bunlara bağlı ölümlerbakımındandünyadakibaşlıcaBOHriskfaktörü,yüksektansiyondur(tümdünyadaölümlerin%13’übunabağlıdır);bunutütünkullanımı(%9),yüksekkanşekeri(%6),hareketsizlik(%6)vefazlakiloileobezite(%5)izlemektedir(1).
Bu davranışsal risk faktörlerinin ve diğermetabolik/fizyolojik nedenlerin küresel BOHepidemisi üzerindeki etkileri arasında şunlarsayılabilir(1,2):
Fiziksel aktivite yetersizliği: Fizikselhareketsizlik, dünyada ölüme neden olan riskfaktörleri sıralamasında dördüncü sırada yeralmaktadır (dünya genelindeki ölümlerin %6’sı).Hareketsizlikyüzündenheryıl3,2milyoninsan hayatını kaybetmektedir. Yeterincehareketli olmayan insanlar, tüm nedenleredayalı mortalite açısından %20 ile %30 arasıdaha yüksek risk altındadır. Düzenli fiziksel
aktivite; yüksek tansiyon gibi kardiyovaskülerhastalık, diyabet, meme ve kolon kanseri vedepresyonriskiniazaltmaktadır.Memevekolonkanserlerininyaklaşık%21-25’inin,diyabetin%27’sininveiskemikkalphastalığının%30’ununana nedeninin fiziksel aktivite yetersizliğiolduğu tahmin edilmektedir. Fiziksel aktiviteyetersizliği en çok yüksek gelirli ülkelerdegörülmektedirfakatbazıortagelirliülkelerdedeözelliklekadınlararasındaçokyüksekseviyelergörülmektedir.
Sağlıksız beslenme: Yeterli sebze ve meyvetüketimi; kardiyovasküler hastalıklar, midekanserivekolorektalkanserriskiniazaltır.Çoğuinsan DSÖ tarafından hastalık önleme içintavsiyeedilendendahafazlatuztüketmektedir;yüksek tuz tüketimi, yüksek tansiyon vekardiyovaskülerriskedairönemlibirbelirleyicidir.Doymuşyağların ve trans yağasitlerinin fazlatüketimi, kalp hastalığıyla ilişkilidir. Sağlıksızbeslenme, kıt kaynaklı ortamlarda hızlayükselmektedir.Eldekiveriler,yağalımınınalt-ortagelirliülkelerde1980’lerdenbuyanahızlaarttığınıgöstermektedir.
Fazla kilo ve obezite: Fazla kilo ve obeziteyüzündenheryılenaz2,8milyonkişihayatınıkaybetmektedir.Kalphastalığı, felç vediyabetriski; beden kütle indeksinin (BKİ) artmasınabağlı olarak giderek artmaktadır. DSÖAvrupaBölgesi, Doğu Akdeniz Bölgesi ve AmerikaKıtasıBölgesi’ndekadınların%50’sindenfazlasıfazlakiloludur.Bebeklerveçocuklararasındakien yüksek fazla kilo prevalansı, üst-orta gelirgruplarındadır. Fazla kilodaki en hızlı artış isealt-ortagelirgrubundagörülmektedir.
Epidemiyolojik çalışmalar; yaş, cinsiyet gibidemografik faktörlerle, eğitim düzeyi, medenidurum gibi sosyo kültürel faktörler yanındabiyolojikfaktörlerinvebeslenmealışkanlıklarının,
10
sigaravealkoltüketimiilefizikselaktiviteazlığıgibi yaşam biçimi faktörlerinin de obezitedensorumluolduğunugöstermektedir.
İnsanömrününçokuzunolmadığıdönemlerdeobezite; güç, refah ve sağlık göstergesi iken,günümüzdetedaviedilmesigerekenbirhastalık,birhalksağlığıproblemiolarakkabuledilmeyebaşlanmıştır(3-6).Tümdünyada fazla kiloluluğunve obezitenin (şişmanlığın) prevalansı giderekartmakta olup obezite prevalansı1980’den beriiki katından daha fazla artmıştır. 2008 yılında20yaşveüzeri1.4milyardandahafazlaerişkinfazlakiloluyadaobezolupbunlarıniçinde200milyonerkek300milyonkadınşişmandır.2010yılında beş yaş altı çocukların 40 milyondanfazlasıfazlakiloludur(7).
Günümüzde dünyanın hemen hemen tüm böl-gelerinde obezite prevalansı artmakta, budurumsadeceyetişkinkadınveerkeklerideğil,çocuklarıvegençlerideetkilemektedir.Kalpvedamar hastalıkları, diyabet, hipertansiyon, bazıkanser türleri, kas iskelet sistemi hastalıklarıgibihastalıklarınoluşmasına,yaşamkalitesininazalmasına ve ölümlere yol açan obezite,sadeceküreselboyuttabirhalksağlığıproblemiolmakla kalmayıp, ülke ekonomilerine olumsuzyönde etki eden bir unsur olarak da karşımızaçıkmaktadır.
Obezite,ülkeekonomilerini doğrudanveyado-laylı olarak etkilemektedir
(8). Obezite ile ilgili
sağlıkharcamalarıgelişmişülkelerdetümsağlıkharcamalarının %2-7’sini oluşturmaktadır(9). AmerikaBirleşikDevletlerinde2000-2005yıllarıarasındaSağlıkHarcamalarıaraştırmasınagöreobeziteileilişkilihastalıklarıntahminedilenyıllıkmaliyeti190.2milyardolardır,burakamABD’deyıllık sağlık harcamalarının yaklaşık %21’idir.Çocukluk çağı obezitesi tek başına doğrudansağlık harcamalarının 14.1 milyar dolarındansorumludur(10).
Dünya genelinde fiziksel hareketsizlik vekötü beslenmenin neden olduğu sağlık
sorunları için yapılan harcamalar ortalamatoplam sağlık harcamalarının yaklaşık %2’sinioluşturmaktadır11).Avrupabölgesindeisefizikselhareketsizliğinkişibaşıyıllıkyaklaşık150-300€maliyeti olduğu tahmin edilmektedir(12). Fizikselaktivitenin arttırılması sağlık harcamalarınındolayısıyla ekonomik maliyetin azaltılmasındauygulanabilir, maliyet etkin ve en temelstratejilerdenbirisidir.
Obeziteninenönemlinedenlerindenolanyeter-siz beslenme ve fiziksel aktivite yetersizliği,ABD’detütünkullanımınabağlımeydanagelensağlıksorunlarındansonraönlenebilirölümlerinikinci en sık nedenidir(13,14). Uzun, sağlıklı vemutlu bir yaşam beklentisi içindeki 21. yüzyılinsanı için, obezitenin önlenmesinde koruyucusağlık hizmetleri yaklaşımı çok büyük birönem taşımaktadır. Koruyucu sağlık hizmetlerikapsamında sağlık otoriteleri toplumun herkesimineulaşmalı,etkinveyaygıneğitimçalışma-larının hızla yaşama geçirilmesi konusundabilinçliveisteklibirçabaiçindeolmalıdır.
ObeziteilemücadeledeDSÖbaştaolmaküzerepek çok uluslararası kuruluş, tüm dünyadabeslenme alışkanlıklarının değiştirilmesi,yeterli ve dengeli beslenme alışkanlıklarınınyerleştirilmesi ve hareketli yaşam biçimininbenimsenmesi konularında çeşitli programlargeliştirerek öncülük etmekte ve dünyada-ki birçok ülke tarafından bu çabalar farklıstrateji ve eylem planları şeklinde bireylereulaştırılmaya çalışılmaktadır. DSÖ tarafından“Küresel Beslenme, Fiziksel Aktivite ve SağlıkStratejisi(15)”nin geliştirilmesi, İkinci AvrupaBeslenme Eylem Planı’nda
(16)özellikle çocukluk
ve adolesan dönemi obezitesi ile mücadeleyeyerverilmesi,AvrupaKomisyonutarafındanAv-rupa’dabeslenme, fazlakilolulukveobezite ileilişkilihastalıklarkonusundastratejiyide içeren“Beyaz Döküman”ın(17) hazırlanması, AvrupaBirliği “Beslenme, Fiziksel Aktivite ve SağlıkPlatformu”nun(18) oluşturulması bu girişimlereörnekolarakverilebilir.
11
DSÖAvrupaBölgeOfisi tarafındanobeziteko-nusundaki ilk çalışma1997yılındayayımlananobezitenin önlenmesi ve tedavisi konusundakirapordur(19). Bu raporun ardından 1999’da24 ülkenin imzaladığı “Milano Deklarasyonu”yayımlanmıştır
(20). Günümüzde ise obezite
epidemisinin dünyanın en önemli halk sağlığımücadelelerindenbirisiolduğu,eğiliminözellikleçocuklar ve yetişkinler için alarm düzeyineulaştığıvegeleceknesilleriçindahaçoksağlıkyüküneyolaçtığıbildirilmektedir(6).
Giderek artan obezite epidemisi nedeniyle, ül-kemizevsahipliğinde15-17Kasım2006tarihindeİstanbul’da “DSÖAvrupaObezite ileMücadeleBakanlar Konferansı” düzenlenmiş, açılışıBaşbakanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğantarafındanyapılankonferanssüresinceobeziteepidemisi masaya yatırılarak çözüm önerileritartışılmıştır. Söz konusu Konferans ulusal veuluslararası boyutta, başta sağlık olmak üzeretarım,eğitim,spor,ulaşım,sosyalgüvenlikgibidiğer ilgili Bakanlar ve devlet sektörlerinin üstdüzey yetkilileri, hükümetler arası kuruluşlarile sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri,uzmanlar ve uluslararası kuruluş temsilcilerivebasınmensuplarıolmaküzereyaklaşık500kişinin katılımıyla gerçekleştirilmiştir.Konferanssırasında T.C. eski Sağlık Bakanı Sayın Prof.Dr. RecepAKDAĞveDSÖeskiAvrupaBölgeDirektörü Sayın Dr. Marc DANZON tarafındanEk1’deyeralan“AvrupaObezite ileMücadeleBelgesi(6)” imzalanmıştır. 4-5 Temmuz 2013tarihlerindegerçekleşen,evsahipliğiniAvusturya’nınyaptığıViyanaBakanlarKonferansı’ndada,üyeülkeSağlıkBakanlarıvetemsilcilerininyanısıra Dünya Sağlık Örgütü Avrupa BölgesindeişbirliğiyapılanMerkez,EnstitüveSivilToplumÖrgütüTemsilcileriyeralmıştırvebukonferansBulaşıcı Olmayan Hastalıklar ve beslenmeilişkisineodaklananilktoplantıolmuştur.ViyanaBakanlarKonferansıüyeülkelerdekibeslenme,fizikselaktivite,obezitevediğerbeslenmeileilgiliBOH politikalarının geliştirilmesi, uygulanmasıve değerlendirilmesi ile tecrübeler ve başarı
öykülerinin paylaşıldığı bir düzlem olmuştur.Konferansta, Ek 2’de yer alan Sağlık 2020Kapsamında Beslenme ve Bulaşıcı OlmayanHastalıklar Viyana Deklarasyonu üye ülkelertarafındanimzalanmıştır.
Ülkemizde de obezite ile mücadele ulusalsağlık politikasına ilişkin çeşitli yayınlarda yeralmıştır. Bakanlığımızca hazırlanan “Sağlık 21Herkes İçin Sağlık” programında obeziteninhipertansiyon,diyabetvb.hastalıklariçinönemlibir risk faktörü olduğu belirtilmiştir
(21). “Türkiye
KalpveDamarHastalıklarınıÖnlemeveKontrolProgramı(22)”ndadapekçokkronikhastalıkiçinriskfaktörüolanobeziteninönlenmesiiçinulusalbirprogramınhazırlanmasıhususuyeralmıştır.
Bakanlığımızın2013-2017yılıStratejikPlanındada “Toplumu sağlıklı beslenme, obezite vefiziksel aktivite konularında bilgilendirmek vebilinçlendirmek, sağlıklı beslenme ve düzenlifiziksel aktivite alışkanlığı kazandırmak içindestekleyici çevrelerle programlar oluşturmak”hedeflerarasındayeralmaktadır(23).
Obeziteninönlenmesineyönelik faaliyetlerehızvermek,belirlenenhedeflereulaşmak,ihtiyaçlardoğrultusundayenihedefvestratejilerbelirlemekvefaaliyetlerinbelirlibirçerçevedeyürütülmesinisağlamakamacıyla“TürkiyeObeziteileMücadeleveKontrolProgramı (2010-2014)”hazırlanarakilkbaskısıŞubat2010tarihindeyayımlanmıştır.
Program obezite ile mücadelede yeterli vedengeli beslenmenin sağlanmasına yönelikönlemlerin yanı sıra toplumda düzenli fizikselaktivitenin teşvik edilmesine dair hususları dakapsadığındanadı“TürkiyeSağlıklıBeslenmeveHareketliHayatProgramı“olarakdeğiştirilerek29 Eylül 2010 tarihli ve 27714 sayılı ResmiGazete’de Başbakanlık Genelgesi olarakyayımlanmıştır(24).
Ayrıca “TürkiyeSağlıklıBeslenme veHareketliHayat Programı” kapsamında Türkiye Aşırı Tuz Tüketiminin Azaltılması Programı
12
(2011-2015)(25) hazırlanmış ve uygulamayabaşlanmıştır. Bu çerçevede, Gıda Tarım veHayvancılık Bakanlığı’na yapılan önerilerdoğrultusundaekmektetuzmiktarı4Ocak2013tarihindeyayımlanan“EkmekveEkmekÇeşitleriTebliği”ne(26)göre1.75gr’dan1.5gr’a indirilmezorunluluğugetirilmiştir.Etiketleme,gıdasektörüile işbirliği ve halk farkındalık kampanyalarıçalışmalarıdevametmektedir.
Ülkemizdeetiketlemedüzenlemesiiçin29Aralık2012’deetiket yönetmeliği yürürlüğegirmişvegönüllü Günlük Karşılama Miktarları (GKM /GuidelineDailyAmounts-GDAs)uygulamasıiçinkamukampanyalarıveeğitimlerdüzenlenmiştir.GKM bilgileri, isteğe bağlı olarak gıdalarınetiketindeyeralabilir.
GKMbilgilerineyerverildiğinde,bubilgiler‘enerji,şeker, toplam yağ, doymuş yağ, tuz/sodyum’öğelerinimutlakaiçerir.
Türkiye gıda etiketlemesi yönetmeliğine göreüretilengıdaların trans yağasiti içermediklerinibildirebilmeleri için transyağasiti içerikleri100gryağda1gr’danazolmalıdır.
Obezite diyabet için önemli bir risk faktörüdür.YürütülmekteolunandiğerbirprogramTürkiye Diyabet Önleme ve Kontrol Programı’dır (2011-2014)(27). Türkiye Diyabet Önleme ve KontrolProgramıkapsamındadaobezite ilemücadeleedilmekte, halk farkındalık eğitim çalışmaları,uygun tedavi ve rehabilitasyon çalışmaları(klinik tanı tedavi rehberlerinin geliştirilmesi)izleme değerlendirme başlıklarında çalışmalaryürütülmektedir.
13
29,9 kg/m2 dağılımındaki BKİ’ler söz konusuolduğundailgilihastalıkriskiartar.30kg/m2‘denfazlaBKİsözkonusuolduğundaiseilgilihastalıkriski orta dereceden şiddetliye doğru artışgösterir(1).
Son yıllarda araştırmacılar vücuttakitoplam yağ miktarından çok, yağın vücuttabulunduğu bölge ve dağılımı üzerindedurmaktadırlar. Vücuttaki yağın bulunduğubölge ve dağılımı hastalıkların morbidite vemortalitesi ile ilişkilendirilmektedir. Bölgeselyağdağılımıgenetikolarakerkekvekadınlardafarklılık göstermektedir. Erkek tipi obezitedeyağ, vücudun üst bölümünde bel, üst karın vegöğüs bölgelerinde (elma tip) toplanmaktadır.Kadın tipi obezitede ise yağ, vücudun altbölümünde kalça, uyluk ve bacaklarda (armuttip)toplanmaktadır(33,34).
Karın (abdominal) yağmiktarını yansıtan basityöntemlerden bir tanesi ve en çok kullanılanıbel çevresi /kalça çevresi oranıdır. Bu orandapaydabulunanbelçevresideğeribaşlıcaviseralorganlar ve karın yağ dokusunu yansıtmakta,paydadayeralankalçaçevresiölçümüisekaskitlesiveiskeletdokusundanoluşmaktadır(34).
2.GENELBİLGİLER
2.1. Fazla Kiloluluk ve Obezite
Obezite, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)tarafından “Sağlığı bozacak ölçüde vücuttaanormal veya aşırı yağ birikmesi” olaraktanımlanmaktadır(7). Yetişkin erkeklerde vücutağırlığının ortalama %15-20’sini, kadınlardaise %25-30’unu yağ dokusu oluşturmaktadır(28,29)
.Erkeklerdebuoranın%25,kadınlardaise%30’unüzerineçıkmasıdurumundaobezitesözkonusudur
(30,31).
ObeziteyibelirlemekiçinDünyaSağlıkÖrgü-tü’nün obezite sınıflandırması(31) kullanılmaktave genellikle Beden Kitle İndeksi (BKİ) esasalınmaktadır.BKİ,bireyinvücutağırlığının(kg),boy uzunluğunun (m) karesine (BKİ=kg/m2)bölünmesiyleeldeedilenbirdeğerdir(7).BKİboyuzunluğuna göre vücut ağırlığını değerlendirenbirgöstergeolup,vücuttayağdağılımıhakkındabilgivermemektedir(32).BKİ’yegöreyetişkinlerdezayıflık,fazlakilolulukveobezitesınıflandırmasıTablo1’deverilmiştir.
Optimumsağlığaulaşmakiçinerişkinnüfusiçin medyan BKİ 21 ile 23 kg/m2 dağılımındaolmalıdır.
AncakyinedekişileriçinhedefBKİ’yi18,5-24,9kg/m2 dağılımındakorumakolmalıdır.25,0-
14
Tablo 1: YetişkinlerdeBKİ’yegörezayıflık,fazlakilolulukveobezitesınıflandırması
Kaynak:GlobalDatabaseonBMI,WHO *Kesişimdeğerleri,BKİileAvrupalıtoplumlardakimortalitevehastalıkrisketmenlerininilişkisine dayanmaktadır.EtniközelliklerebağlıolarakBKİilevücutyağyüzdesiarasındakiilişkifarklılık göstermektedir.DSÖAsyalılariçinsağlıklıBKİdeğerini23kg/m2olarakkabuletmekte,23.00-24.99 kg/m2arasıBKİdüzeylerindedahafazlakiloalmamalarıönerilmekteve25kg/m2’ninüstüşişman olarakkabuledilmektedir(34).
DSÖ’ye göre bel çevresinin kalça çevresineoranı kadınlarda 0.85’den ve erkeklerde1’den fazla ise erkek tipi obezite olarak kabuledilmektedir. Tek başına bel çevresi ölçümüde karın bölgesindeki yağ dağılımı ve sağlığınbozulmasında önemli ve pratik bir göstergeolarak kullanılmaktadır(34). Karın bölgesi ve içorganlarda yağ birikmesi insülin direncine yolaçmaktadır. İnsülin direnci ise obezitenin yolaçtığıTip2Diyabet, hipertansiyon,dislipidemive koroner arter hastalıkları arasındaki ilişkiyisağlayanenönemlifaktördür(35).
Obezite ile mücadelenin yaygınlaştığısonyıllardabelçevresinintekbaşınaölçülmesiile risk belirlenmesi yaygın olarak kullanılmayabaşlanmıştır.Tekbaşınabelçevresiölçümününerkeklerde94cm,kadınlarda80cmveüzerindeolması hastalık riskinin artmasına nedenolmaktadır(36,37).
BelçevresininkalçaçevresineoranıerkektipobezsınırlarındaolanhastalardaBKİilebelçevresi arasındaki ilişkiyi yansıtan denklemler
eldeedilmiş,dahasonrabuilişkidenklemlerindeBKİ yerine 25 ve 30 kg/m2 değerleri konularakbunlarauyanbelçevresidüzeyleribulunmuştur(34). YetişkinlerdebelçevresiölçümünegörehastalıkoluşmariskiTablo2’degösterilmiştir(35,36).
Tablo 2:Yetişkinlerdeobeziteyebağlıvebelçevresiölçümünegörehastalıkoluşturmariski(34)
Çocuk ve adolesanlarda, yetişkinlerdeolduğugibibellibirsınıflandırmabulunmamakta,fazlakiloluolmaveobezitenintanımlanmasındafarklı yaklaşımlar kullanılmaktadır. En sıkkullanılan yöntemlerden birisi bireysel vetoplumsal düzeyde yüzdelik (persentil) ve/veyazskordeğerlerininkullanılmasıdır.DünyaSağlıkÖrgütütarafından2006yılında0-5yaşçocuklarıiçinbüyümestandartları(38),2007yılındaise5-19
15
yaşgrubuçocuklarveadolesanlariçinbüyümereferans değerleri (39)yayımlanmıştır. BöylecegünümüzdeçocukveadolesanlardayaşagöreBKİ değerleri, fazla kiloluluk ve obeziteninsınıflandırılmasında kullanılmaya başlanmıştır.Ancakülkelerinkendistandartlarınıgeliştirmelerigerekmektedir.
DSÖ tarafından çocuk ve adolesanlardafazla kilolu olma ve obezitenin sınıflandırılma-sında
kullanılması önerilen tablolar Ek-2 ve Ek-3’deverilmiştir. Bu tablolara göre 5 yaşın altındakiçocuklardafazlakiloluluk>+2SDveya>97’inciyüzdelik (persentil), obezite ise >+3 SD veya>99’uncuyüzdelikolaraktanımlanmaktadır.5-19yaş grubundaki çocuklar ve adolesanlarda isefazla kiloluluk>+1SDveya>85’inci yüzdeliğinüzeri,obeziteise>+2SDveya>97’inciyüzdeliğinüzeriolaraktanımlanmaktadır.
2.2. Fazla Kiloluluk ve Obeziteye Neden Olan Faktörler
Obeziteyenedenolduğubilinençoksayıdafaktöriçinde,aşırıveyanlışbeslenmevefizikselaktivite yetersizliği en önemli nedenler olarakkabuledilmektedir.Bufaktörlerinyanısıragenetik,çevresel, nörolojik, fizyolojik, biyokimyasal,sosyo-kültürel ve psikolojik pek çok faktörbirbiriileilişkiliolarakobeziteoluşumunanedenolmaktadır.Tümdünyadaözellikleçocuklukçağıobezitesindeki artışın sadece genetik yapıdakideğişikliklerle açıklanamayacak derecede fazlaolması nedeniyle, obezitenin oluşumunda çev-reselfaktörlerinrolününönplandaolduğukabuledilmektedir.
Obezitenin oluşmasında başlıcariskler ve riski etkileyen faktörler aşağıdasıralanmıştır
(37,40):
Aşırıveyanlışbeslenmealışkanlıkları•
Yetersizfizikselaktivite•
Yaş•
Cinsiyet•
Eğitimdüzeyi•
Sosyo-kültüreletmenler•
Gelirdurumu•
Hormonalvemetaboliketmenler•
Genetiketmenler•
Psikolojikproblemler•
Sık aralıklarla çok düşük enerjili diyetler•uygulama
Sigara-alkolkullanmadurumu•
Kullanılan bazı ilaçlar (antidepresanlar•vb.)
Doğumsayısıvedoğumlararasısüre•
Obezitenin gelişmesinde dikkat edilmesigereken faktörlerden biri de yaşamınilk yıllarındaki beslenme şeklidir. Yapılançalışmalarda, obezite görülme sıklığının annesütü ile beslenen çocuklarda, anne sütü ilebeslenmeyen çocuklara göre daha düşükoranlarda olduğu ve anne sütü verilme süresi,tamamlayıcıbesinlerintürü,miktarıvebaşlamazamanlarının obezite oluşumunu etkilediğibildirilmektedir(40,41).
DSÖ ve UNICEF tarafından yayımlanançeşitli dokümanlarda 6 ay tek başına annesütü verilmesinin, 6.aydan sonra emzirmeninsürdürülmesiilebirliktegüvenilir,uygunkalitevemiktardatamamlayıcıbesinlerebaşlanılmasının,enaz2yılemzirmenindevamettirilmesininkısave uzun dönemde obezite ve kronik hastalıkriskiniazaltabileceğibelirtilmiştir(16,42).
16
2.3. Fazla Kiloluluk ve Obezitenin Yol Açtığı
Sağlık Sorunları
Obezite;vücutsistemleri(endokrinsistem,kardiyovasküler sistem, solunum sistemi,gastrointestinalsistem,deri,genitoürinersistem,kas- iskelet sistemi) ve psikososyal durumüzerindeyarattığıolumsuzetkilerdendolayıpekçoksağlıksorunlarınanedenolmaktadır.
Obezitenin çeşitli hastalıklarla ilişkisibilinmekte olup morbidite ve mortaliteyi artırıcıetkisi de ortaya konulmuştur. Fazla kilolu olmaAvrupa Bölgesi’nde her yıl 1 milyondan fazlaölümün ve hasta olarak geçirilen 12 milyonyaşamyılınınsorumlusudur(43).
Obeziteninnedenolduğusağlıksorunları/riskfaktörleri(3,30,37,40):
1. Kardiyovasküler sistem hastalıkları
• Konjestifkalpyetersizliği
• Koronerarterhastalığı
• Hipertansiyon
• Periferikdamarhastalıkları
2. Nörölojik hastalıklar
• İnme
• Subaraknoidkanama
• Periferikvetuzaknöröpatiler
3. Metabolik-hormonal komplikasyonlar
• İnsülindirenci,hiperinsülinemi
• Tip2DM
• Dislipidemi
• Hipertansiyon
• GutHastalığı
4. Solunum sistemi hastalıkları
• Obezite-HipoventilasyonSendromu
• ObstrüktifUykuApneSendromu
5. Sindirim Sistemi Hastalıkları
• Gastroözofagialreflühastalığı
• Hiatalherni
• Kolelitiazisvesafrakesesihastalığı
• Karaciğer Hastalığı: yağlı karaciğer,hepatosteatozvesiroz
6. Genitoüriner sistem hastalıkları
• Cinselişlevbozuklukları
• Obstetrikkomplikasyonlar
7. Deri hastalıkları
8. Cerrahi komplikasyonlar
• Perioperatif riskler: anestezi, yarakomplikasyonları,enfeksiyonlar,insizyonalherni
9. Kanser (özellikle hormona özgü kanserler)
• Meme
• Kolon
• Serviks,endometrium,over
• Safrakesesi
• Böbrek
• Prostat
10. Obezitenin mekanik komplikasyonları
• Artrit,artroz
• Düşmeyeeğilim
17
11. Psiko-sosyal komplikasyonlar
• Psikolojiksorunlar
• Sosyalizolasyon
2.4. Obezitenin Tedavisi
Obeziteden korunma büyük önemtaşımaktadır. Obeziteden korunma, çocuklukçağında başlamalıdır. Çocukluk ve adolesandöneminde oluşan obezite, yetişkinlik dönemiobezitesiiçinzeminhazırlamaktadır.Bunedenleaile, okul veyaşanılançevreyeterli vedengelibeslenme ve fiziksel aktivite konularında bil-gilendirilmelidir. Obezite tedavisi, bireyinkararlılığı ve etkin olarak katılımını gerektiren,uzun bir süreçtir. Obezitenin etiyolojisinde pekçokfaktörünetkiliolması,buhastalığınönlenmesive tedavisinisonderecegüçvekarmaşıkhalegetirmektedir.
Obezite tedavisinde amaç, gerçekçi birvücut ağırlığı kaybı hedeflenerek, obeziteyeilişkinmorbiditevemortaliteriskleriniazaltmak,bireye yeterli ve dengeli beslenme alışkanlığıkazandırmakveyaşamkalitesini yükseltmektir.Obezite tedavisinde vücut ağırlığının 6 aylıkdönemde %10 azalması, obezitenin yol açtığısağlık sorunlarının önlenmesinde önemli yararsağlamaktadır(3).
Obezite tedavisinde kullanılan yöntemler 5grupaltındatoplanmaktadır(37):
TıbbiBeslenme(diyet)tedavisi1.
Egzersiztedavisi2.
Davranışdeğişikliğitedavisi3.
İlaçtedavisi4.
Cerrahitedavi5.
Obezitetedavisihekim,diyetisyen,psikolog, ve fizyoterapistten oluşan bir ekip tarafındandüzenlenmelidir.
2. 4.1. Tıbbi Beslenme (Diyet) Tedavisi
Obezitetedavisindetıbbibeslenmetedavisianahtar roloynamaktadır.Obezitedebeslenmetedavisiile:
• Vücut ağırlığının, boya göre olmasıgereken(BKİ=18.5-24.9kg/m2)düzeyeindirilmesihedeflenmelidir.Tıbbibeslenme(diyet) tedavisinin bireye özgü olduğuunutulmamalıdır. Başlangıçta belirlenenhedefler, bireyin olması gereken idealağırlığı olabildiği gibi, ideal ağırlığınınbirazüzerindedeolabilir.
Uygulanacak zayıflama diyetleri yeterli•ve dengeli beslenme ilkeleri ile uyumluolmalıdır. Etkinliği bilimsel olarakkanıtlanmamış diyetlerden kaçınılmalıdır.Tıbbibeslenmetedavisindeamaç,bireyedoğrubeslenmealışkanlığıkazandırılmasıvebualışkanlığınsürdürülmesidir.
Vücut ağırlığı boyagöreolması gereken•düzeyegeldiğindetekrarağırlıkkazanımıönlenmeliveerişilenağırlıkkorunmalıdır.
Obezitetedavisindeuygulanandiyetilkeleri(44,45).
a) Enerji: Bireyingünlükenerjialımı,haftada0.5-1.0 kg ağırlık kaybını sağlayacakşekilde azaltılmalıdır. Birey yavaş veuzun sürede zayıflatılmalıdır. Zayıflamadiyetlerindegünlükenerjimiktarınınbelir-lenmesinde ilke; bireye harcadığındandaha az enerji vermektir. Bireyin bazalmetabolizma hızı (BMH) veya dinlenmemetabolizma hızı (DMH) altında enerjiverilmemelidir.
b) Protein: Günlük enerjinin yaklaşık%12-15’iproteindengelmelivedahaçokkaliteliproteinkaynaklarındanyararlanılmalıdır.
c) Yağ: Günlük enerjinin yaklaşık %25-30’u yağlardan sağlanmalıdır. Yağmiktarının yanı sıra kullanılacak yağ
18
türü de önemlidir. Enerjinin doymuş yağasidinden gelen oranı %10’un altındaolmalı, çoklu doymamış yağ asidi%7-8,tekli doymamışyağasidi%10-15olacakşekilde belirlenmelidir. Yağda eriyenvitaminlerin (A,D,E,K vitaminleri) vücuttakullanımınısağlamakiçinyağmiktarıçokazaltılmamalıdır.Yağmiktarınınönerileninüzerinde olması obezite ve kalp-damarhastalıklarıgibiönemlisağlıksorunlarınınortayaçıkmasınanedenolur.
d) Karbonhidrat: Günlük enerjininyaklaşık %55-60’ı karbonhidratlardansağlanmalıdır. Şeker gibi basitkarbonhidratlar azaltılmalı (günlükenerjinin ≤ 10), yerine kurubaklagiller(nohut, mercimek, kuru fasulye vb.)tam tahıl ürünleri, bulgur vb. komplekskarbonhidrat içeren besinlerin tüketimiartırılmalıdır.
e) Vitamin ve Mineraller: Zayıflamadiyetle-rindedüşükenerjiiçeriğineparalelolarakvitamin ve mineral (B grubu vitaminler,demir, kalsiyum vb.) yetersizliklerigörülebilir. Enerjisi çok düşük olmayan,besinöğeleriaçısındandengelidiyetlerde,vitaminvemineralyetersizliğisözkonusudeğildir.
f) Lif (Posa): Zayıflama diyetlerinde lifmiktarı arttırılmalıdır (25-30 g/gün).Sebzeler, meyveler, kurubaklagiller, tamtahılürünleri,kepekliunvekepekliürünlerönerilendoğalposakaynaklarıdır.
g) Sıvı: Günlük en az 2-3 litre sıvıtüketilmelidir. Su başta olmak üzere,içeceklervebesinleriniçeriğindebulunangörünür/görünmez su “sıvı” olaraktanımlanmaktadır. Su tüketimi günlük8-10 su bardağı olmalıdır. Bununlabirlikte bireysel farklıklar ve aktivitedüzeyisıvıgereksiniminietkiler.Vücuttakimetabolizma atıklarının atılabilmesi için
yeterli miktarda sıvı alınmalıdır. Yemeköncesi,esnasıvesonrasındabolsuiçilmesikabızlığınönlenmesindeoldukçaetkilidir.Kabızlık bireyin ağırlık kaybetmesiniolumsuz yönde etkilemektedir. Sıvıtüketimi amacıyla şeker ilave edilmişhazırmeyvesuları,gazlıiçeceklerdenvb.kaçınılmalıdır.
h) Tuz: Diyetletuzalımı<5g/günolmalıdır.Hipertansiyon,kalpyetmezliğiveyabaşkanedenlerleödemibulunanobezbireylerindiyetlerinde tuz miktarı daha dikkatliayarlanmalıdır. Tuz, iyotlu tuz şeklindeolmalıdır.
i) Öğün Düzeni: Diyet3anave3araöğünşeklindedüzenlenmelidir.
j) Sigara ve Alkol: Sigaravealkoldenuzakdurulmalıdır.
2.4.2. Egzersiz Tedavisi
Tüm dünyada obezitenin bir epidemişeklinde arttığı ve artmaya devam ettiğiraporlanmakta, fiziksel aktivite ve egzersizinobezite ve obezite ile ilgili diğer sağlıksorunlarının önlenmesindeki rolünün önemivurgulanmaktadır. Düzenli fiziksel aktivite, sa-deceenerjidengesinindüzenlenmesindedeğil,obeziteilegelişensağlıkrisklerininveburisklerebağlıölümhızınınazaltılmasındadaönemlibirrolesahiptir
(46).
Egzersiz tedavisinin ağırlık kaybınısağlamadaki etkisi halen tartışmalı olsada, fiziksel aktivitenin yağ dokusu ve karınbölgesindeki yağlanmayı azalttığı, diyetyapıldığında görülebilen kas kütle kayıplarınıönlediğikesinolarakkabuledilmektedir.Egzersiztedavisi ile bireylerin tıbbi beslenme tedavisinidestekleyiciniteliktezayıflamalarıvetekrarağırlıkkazanımlarınınönlenmesisağlanmaktadır(47,48).
19
Amerikan Spor Hekimliği Kolejinin(American College of Sports Medicine-ACSM)önerisitümyetişkinlerinhergünortalamaenaz30dakikaortaşiddetteegzersizyapmasıdır.Budüzeybiraktivitegünlük840kj(200kkal)enerjitüketimini sağlar(49-51). Dünya Sağlık Örgütütarafından da; 18-64 yaş grubu yetişkinler içinhaftanın 5 (beş) günü en az 30 dakika ortaşiddette veya en az 15 dakika şiddetli fizikselaktivite,5-17yaşgrubuçocuklariçinisegündeenaz60dakikaortaşiddetteveşiddetlifizikselaktivite önerilmektedir. Bu yaş grubunda kasve kemiklerin güçlenmesi için şiddetli fizikselaktiviteninhaftadaenaz3kezyapılmasıgerektiğibelirtilmektedir(2).
Obezkişilerinhergün fizikselolarakaktifolmaları amaçlanmaktadır. Enerji harcamasıkişinin vücut ağırlığı ve aktivite şiddetine göredeğişir. Obez bireylerin bu aktiviteleri yavaşyapmasıönerilir(52).
Orta şiddetteki fiziksel aktivite örnekleriolarakşunlarsıralanabilir:45-60dakikavoleybol,45-60 dakika futbol, 35 dakika hızlı tempoluyürüyüş, 30 dakika bisiklete binme, 20 dakikayüzme,15dakikaipatlamagibisporlarveya45-60dakikaarabayıkama,45-60dakikacamveyayer silme, 30-45 dakika bahçe işi, 15 dakikamerdiven çıkma. Çok hareketsiz yaşam tarzıolanlardavebaşlangıçtaçokhafifegzersizlerlebaşlanılmalı, egzersiz şiddeti kişinin uyumunagöreartırılmalıdır(52-54).
Adolesanlarda obezitenin önlenmesive tedavisi için egzersiz tedavisi bireyin yaşı,cinsiyeti ve mevcut risk faktörlerine göreayarlanmalıdır. Egzersiz tedavisinde fizikselaktivitenin artırılması hedeflenmeli, bireyinegzersiz yapmasını engelleyecek problemlerortadan kaldırılarak egzersizin bireyle uyumusağlanmalıdır. Her gün en az 30 dakikalık vedaha fazla aktivite hedeflenmelidir. Yürüyüş,yüzme, bisiklet vb. aerobik karakterli bir veyabirden fazla aktivite tipine ilgiyi arttırmak, kasyorgunluğuveeklemlerikorumakamaçlıolarakseçilebilir(51-55).
Egzersiztedavisinintemelilkeleriaşağıdabelir-tilmiştir(56):
EgzersizinTürü:Yürüyüş, günlük yaşam•aktivitelerindeartış, düzenli veprogramlıyapılabilen tüm kuvvet ve esneklikegzersizleri
EgzersizinSıklığı:Hergünveyahaftada•enaz5gün
EgzersizinSüresi:40-60dk/günde1kez•veya20-30dk/günde2kez
EgzersizinŞiddeti:Hedefkalpatımhızında•%50-70 arasında maksimum oksijentüketimi olacak şekilde düzenlenmelidir(Hedefkalphızı,egzersizsüresincekalbindakikadakiatmasıgerekensayıdır).
Obez bireylerde, egzersiz programınınuygulanmasında dikkat edilmesi gereken enönemli husus, enerji harcamasını artırırkenyaralanmariskininendüşükdüzeydetutulmasıdır.Önerilenegzersizprogramı,bireyeözgüolmalı,eğlenceli,uygulanabilirvebireyingünlükyaşamalışkanlıklarıileuyumluolmalıdır.
2.4.3. Davranış Değişikliği Tedavisi
Vücut ağırlığının kontrolünde davranışdeğişikliği tedavisi, fazla ağırlık kazanımınaneden olan beslenme ve fiziksel aktiviteile ilgili olumsuz davranışları olumlu yöndedeğiştirmeyiveyaazaltmayı,olumludavranışlarıise pekiştirerek hayat tarzı haline getirmeyiamaçlayanbirtedavişeklidir.Davranışdeğişikliğitedavisininbasamakları(57):
Kendikendinigözlemlemea)
Uyarankontrolüb)
Alternatifdavranışgeliştirmec)
Pekiştirme,kendikendiniödüllendirmed)
Bilişselyenidenyapılandırmae)
Sosyaldestekf)
20
Kendi kendini gözlemleme:a. Tedavinin ilkbasamağıdır ve kontrol altında tutulmasıgerekendavranışlarıbelirlemeaçısındanönemlidir. Bu şekilde bireyin, şişmanlığaneden olan davranışlarının farkınavarmasısağlanır.Yönteminesasıyemekyeme ve egzersizle ilgili davranışlarınkaydedilmesinedayanır.
Uyaran kontrolü:b. Sorun olan davranışayol açan olaylar zincirini tanımlama vezincirinerkenaşamalarındamüdahaleiçinstratejilergeliştirmeesasınadayanır.Amaç,yemek yemeyle ilgili dış uyaranlardanetkilenmeyiönlemek,uygunyemekyemedavranışı için uyaranları artırmaktır.Bu amaçla olumlu yeme davranışı içinalternatifyöntemlergeliştirilir.
Alternatif davranış geliştirme:c. Bireyinbelirli aktivitelere yönlendirilebilmesidir.Bu amaçla ara öğünlerde ve atıştırmaisteğininduyulduğudönemlerdeyapılmaküzere “yapmaktan hoşlanılan aktiviteler”listesi önceden belirlenir ve en uygunuseçilir.
Pekiştirme, kendi kendini ödüllendirme:d.Buyöntemağırlıkkaybıvekorunmasınayönelikuygundavranışlarıödüllendirerek,pekiştirmeyi amaçlar. Pekiştirme,zayıflamak için gerekli davranış değişik-liğinin sürdürülmesinde yardımcıdır vebireyin yemek dışındaki faaliyetlerdenzevkalmasınaimkansağlar.
Bilişselyenidenyapılandırma:e. Olumludü-şünmeimkanıvemotivasyonusürdürmekiçinuyguntutumlarıngelişmesinisağlar.
Sosyal destek:f. Birçok obez birey içinaileüyelerinindesteğiniartırmakveyineaile üyelerinden gelen bilinçli veya bilinçdışı olumsuzetkileri azaltmak, zayıflamatedavisi programının başarısında önemlibir faktördür. Eş veya arkadaşların aktif
desteğinin sağlanması kesinlikle olumluetkigöstermektedir.
2.4.4. İlaç Tedavisi
Obezitetedavisindekullanılanilaçlarhafifve orta derecede ağırlık fazlalığı olan bireyleriçin uygun değildir. Kullanılan ilaçların, sağlıkyönünden güvenirliğinin saptanmış olması,obeziteye nedenolan etiyolojiye uygunbir etkigöstermesi,kısaveuzundönemdeönemliyanetkisininolmamasıvebağımlılık
yapmaması büyük önem taşımaktadır. Bitkiselkökenlibesinkatkılarınınetkinliğibilimselolarakkanıtlanmamıştır.Zayıflamaamacıylakullanılanbu türpreparatlarınbir kısmınınsağlığazararlısonuçları olduğu bilinmektedir. Bu nedenleobezite tedavisinde kullanılan ilaçlar mutlakahekimtavsiyesivekontrolündekullanılmalıdır.
Obezitedeilaçtedavisinigerektirendurumlar(58):
BKİ’nin >30 kg/m• 2 olması (obezite ile ilgilibaşkariskfaktörüolmadığıdurumda)
BKİ’nin>27kg/m• 2 olmasıveobeziteileilişkilirisk faktörleri / komplikasyonlardan (kalp-damar hastalıkları, diyabet, hipertansiyon,dislipidemi, uyku apnesi vb.) en az birininvarlığı
Tıbbibeslenmeveegzersiziiçerendavranış•tedavisineyanıtalamama
Obezite tedavisinin başarılı olması içinhastanınilaçtedavisininyanısıratıbbibeslenmetedavisiveegzersiztedavisinisürdürmeyikabuletmesivedüzenliolarakkontrolleriniyaptırmasıgerekmektedir. Tedavi süresince gebekalınmamalıveilaçtedavisigebelikveemziklilikdönemlerindekullanılmamalıdır.
2.4.5. Cerrahi Tedavi
Obezitede cerrahi yaklaşım temelde ikiyeayrılır. Besinlerle alınan enerjinin azaltılmasına
21
yönelik bariyatrik cerrahide hedef, besinleringastrointestinal sistemde emilimini azaltmaktır.Buamaçlabypass,gastroplasti,gastrikbantlama,gastrikbalonvb.yöntemlerkullanılır.BKİ>40olanseçilmişvakalardabariyatrikcerrahibirseçenekolabilir. Bariyatrik cerrahiye; endokrinolog,obezitecerrahisiyleilgilenencerrah,psikiyatrist,gastroentorolog ve kardiyoloğun bulunduğu birkurul karar vermelidir. Rekonstrüktif cerrahideise amaç; vücudun çeşitli bölgelerinde lokalizeolmuşmevcutyağdokularınınuzaklaştırılmasıdır.Bu tedavide eğer hasta obezite tedavisiningerekleriniyerinegetirmezseyağbirikimitekrargerçekleşmektedir(59).
22
3.DÜNYADAVETÜRKİYE’DEMEVCUT DURUM
harcamalarının %2-8’inden ve ölümlerin %10-13’ündensorumludur(62).
2007-2010 yılları arasında obeziteeğilimindekideğişiklikleriizlemekaçısındankısabir süre olmakla birlikteABülkelerinde yapılanEurostat çalışması ile fazla kiloluluğun %30-70, obezitenin ise %10-30 arasında olduğugörülmüştür ki bu rakamlar hala endişe vericirakamlardır(63).
Avrupa’da 19 üye ülkede 2008-2009 yılındayetişkinlerde fazla kiloluluk veobezite oranınınincelendiğiAvrupaSağlıkGörüşmeAraştırması(European Health Interview Survey(EHIS))‘ndafazla kiloluluk ve obezite oranının kadınlarda%36.9- 56.7, erkeklerde %51-69.3 arasındadeğiştiği rapor edilmiştir. Üye ülkeler arasındakadın ve erkeklerde obezite ile ilgili sistematikbirfarklılıkbulunmamaklaberaberfazlakiloluluksıklığında net bir farklılık olduğu görülmüştür.Tümüyeülkelerde fazla kiloluluğunerkeklerdekadınlardan daha fazla olduğu görülmüştür(Şekil1-2)(64).
Şekil 1: Kadınlardafazlakilolukveobezite,2008(%)
3.1. Dünyada ve Avrupa’da Obezite İle İlgili
Mevcut Durum
Obezite 21.yüzyılın küresel boyutta enönemli halk sağlığı sorunudur. Dünyada hemgelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerdeobezite her geçen gün artış göstermektedir.DSÖ tarafından Asya, Afrika ve Avrupa’nın 6ayrıbölgesindeyapılanve12yılsürenMONICAçalışmasında obezite prevalansında 1980-1990yıllarıarasında%10-30arasındabirartışsaptandığıbildirilmiştir(60).
Tümdünyadaobeziteprevalansı1980-2008arasındaikiyekatlanmıştır.2008’detümdünyadaerkeklerin %10’u, kadınların ise %14’ü obez(BKİ≥30kg/m2) hale gelmiştir. Halbuki 1980’deerkeklerin %5’i, kadınların ise %8’i obezdi.2008’de20yaşüzeriyaklaşık205milyonerkekve 297milyon kadın obez hale gelmiştir ki burakamlar tüm dünyada yarım milyardan fazlaerişkindemektir(1).
Obezitenin en sık görüldüğü ABD’deHastalıklarıÖnleme ve KontrolMerkezi (CDC)tarafından yürütülen ABD Ulusal Beslenmeve Sağlık Araştırması (NHANES) 2009-2010sonuçlarına göre ABD’de 78 milyondan fazlayetişkin obezdir. Obezite (BKİ ≥30) prevalansıerkeklerde %35.5, kadınlarda %35.8, geneltoplamda%35.7’dir(61).
Obezite prevalansı DSÖ AvrupaBölgesinde 1980’lerden beri artmakta ve pekçokülkedeözellikleçocuklardaalarmseviyesinegelmiş bulunmaktadır. Bu hastalıkların birdenfazlasının gelişme riski, artan vücut ağırlığı ileartmaktadır.Obezite,Avrupa bölgesinde sağlık
23
Şekil 2:Erkeklerdefazlakilolukveobezite,2008(%)
DSÖ verilerine göre fazla kilolulukve obezite, Avrupa’daki yetişkinlerde Tip 2diyabet vakalarının %80’inden, iskemik kalphastalıklarının %35’inden ve hipertansiyonun%55’inden sorumludur ve her yıl 1 milyondanfazlaölümenedenolmaktadır(40).
Fazla kiloluluk ve obezite gibi bulaşıcıolmayan hastalıklar DSÖ Avrupa Bölgesi’ndede ciddi sağlık sorunları arasındadır. Fazlakiloluluk DSÖ Avrupa Bölgesi ülkelerindekiyetişkinlerin%30-80’inietkilemektedir.Çocukveadolesanların%20’den fazlası fazla kilolu ikenbunların üçte biri obezdir. Özellikle çocuk veadolesanlardakiobeziteeğilimiendişevericidir.Çocukluk çağı obezitesi prevalansındaki yıllıkartış oranı gittikçe yükselmektedir ve günceloran1970’lerdekinin10katıkadardır.
Çocuklarda: Çocukluk Çağı ObezitesiSürveyansAraştırması(COSI),2.Tur(2009/2010)çalışması 6-9 yaş her 3 çocuktan birinin fazlakiloluyadaobezolduğunugöstermiştir.Çalışmasonuçlarına gore fazla kiloluluk (obezite dahil)prevalansıerkeklerde%24ile%57,kızlardaise%21ile%50arasındadeğişiklikgöstermektedir.Erkek çocukların %9-31, kız çocukların ise%6-21’ininobezolduğukaydedilmiştir.
Adolesanlarda: DSÖ Avrupa Bölgesi’nde2009/2010 döneminde yapılan Okul ÇağıÇocuklarında Sağlık Davranışı (HBSC)çalışmasından elde edilen sonuçlar; 11yaşındaki çocuklarda fazla kiloluluk ve obeziteprevalansının%11-33,13yaşındakiçocuklarda
%12-27 ve 15 yaşındaki çocuklarda % 10-23arasındaolduğunugöstermiştir.HBSCçalışmasıdaha düşük sosyo ekonomik düzeyi olan bazıülkelerdedahayüksekfazlakilolulukprevalansıolduğunugöstermektedir, bunundaobezojenikçevre (sağlıklı besinlere sınırlı erişim ve dahakısıtlı fiziksel aktivite imkanları) ile ilgili olduğudüşünülmektedir.
Yetişkinlerde:DSÖKüreselSağlık İzlemeVeriHavuzu’ndaneldeedilenveriler;20yaşveüzeriyetişkinleriçinortalamaolarak(hamtahmin)her iki cinsiyet için yetişkinlerin %57.4’ününfazlakiloluyadaobezolduğunugöstermektedir.Doğu Avrupa bölgesinin bazı ülkelerindekiobezite oranı 1980’den beri üç kattan dahafazlaartmıştır.FazlakilolulukveobeziteninBatıAvrupa’nın20ülkesindeheryılyaklaşık320000erkekvekadınınölümünenedenolduğutahminedilmektedir(91).
Küreselolarak,2010yılında5yaşaltındakifazla kilolu çocukların sayısının 42 milyondanfazlaolduğutahminedilmektedir.Buçocukların35 milyona yakını gelişmekte olan ülkelerdeyaşamaktadır(65).
Amerika Birleşik Devletleri UlusalBeslenme ve Sağlık Araştırması (NHANES)2009-2010 yılı sonuçlarına göre yaklaşık 12.5milyonçocukveadolesan (%16.9)obezdir.Buçalışmada kızlarda obezite prevalansının%15,erkeklerdeise%18.6olduğuraporlanmıştır(61).
DSÖ tarafından 2007-2008 yılındayürütülen Okul Çağı Çocuklarında SürveyansGirişimi’nin(COSI)ilkturundaeldeedilenölçümedayalıboyuzunluğuvevücutağırlığısonuçlarınagöre6-9yaşçocuklardafazlakilolulukveobezite%24olarakbulunmuştur(63).
Dünyadaobeziteprevalansı1980ve2008yılları arasında neredeyse iki katına çıkmıştır.ÜlketahminlerinegöreDSÖAvrupabölgesinde2008 yılı için kadınların ve erkeklerin%50’denfazlası fazla kiloludur ve neredeyse kadınların%23’ü,erkeklerin%20’siiseobezdir(62).
24
Obezitenin giderek yaygınlaşarak halksağlığı sorunu haline gelmesi, tüm dünyadaobeziteilemücadeleçalışmalarınınbaşlamasınanedenolmuştur.
DSÖ Küresel Durum Raporu 2010’da(1) daifadeedildiğiüzeretuzalımınınvegıdalarıntuz oranının azaltılması, gıdalardaki transyağlarınçokludoymamışyağladeğiştirilmesivebeslenme ve fiziksel aktivite hakkındaki kamufarkındalığınıngörselbasındaişlenmesi“enkarlıuygulamalar- best buys” olarak değerlendirilir.Bunlar;kurtarılanyaşamlar,önlenenhastalıklarve kaçınılan ağır maliyetler bakımından hızlısonuçlar almak için hemen atılması gerekenadımlardır.
66.DünyaSağlıkAsamble’sindeBulaşıcıOlmayan Hastalıklar Eylem Planı onaylanmışolup bu çerçevede üye ülkeler tarafından 9gönüllüküreselhedef belirlenmiştir.Hedeflerinüye ülkeler tarafından 2025 yılına kadaruygulanabilmesi sonucunda bulaşıcı olmayanhastalıklardankorunmakonusundaciddigelişmekaydedileceği öngörülmektedir. Belirlenenhedeflerşuşekildedir:
Özellikle kalp damar hastalıkları, kroniksolunum yolu hastalıkları ve kanserlere bağlıerken ölümleri %25 azaltmak, alkolün zararlıetkilerini%10azaltmak,fizikselinaktiviteyi%10azaltmak,tuz/sodyumalımınI%30azaltmak,15yaşüzeritütünkullanımını%30azaltmak,yüksekkanbasıncıprevalansını%25azaltmak,diyabet/obezitedekiartışıdurdurmak,kalpkriziveinmeleriönlemekiçinilaçtedavisiveglisemikcontroldahililaç tedavisi ve danışmanlık hizmetlerini uygunkişilerinenaz%50‘sininalmasıvetemelBOHilaçlarıveteknolojilerinin%80’inineldeedilebilirolması
3.2. Türkiye’de Obezite İle İlgili Mevcut
Durum
Ülkemiz, beslenme durumu yönündenhemgelişmekteolan,hemdegelişmişülkelerinsorunlarınıbirlikte içerenbirgörünümesahiptir.Türkiye’de halkın beslenme durumu bölgelere,mevsimlere, sosyo-ekonomik düzeye vekentsel-kırsal yerleşim yerlerine göre önemlifarklılıklar göstermektedir. Gelir dağılımındakidengesizlik beslenme sorunlarının niteliği vegörülmesıklığıüzerindeetkiliolmaktadır.Ayrıcabeslenme konusundaki bilgisizlik, hatalı besinseçimine,yanlışhazırlama,pişirmevesaklamayöntemlerininuygulanmasınanedenolmaktavebeslenmesorunlarınınboyutlarınınbüyümesineyolaçmaktadır(67).
Türk halkının beslenme durumunabakıldığında, temel besin ekmek ve diğer tahılürünleridir(67,68).AşağıdayeralanTablo3’deyıllariçerisinde besin tüketimi eğilimi incelendiğindeekmekvediğertahılların,kırmızıetin,balık,mey-ve ve katı yağ tüketiminin azaldığı; süt-yoğurt,kümeshayvanlarıetiveyumurtatüketimininisearttığıgörülmektedir(69).
TürkiyeHalkSağlığıKurumu(RefikSaydamHıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı, HıfzıssıhhaMektebiMüdürlüğü) tarafından yapılan beyanadayalıUlusalHaneHalkıAraştırması’na
(70)göre
ülkemizde18yaşüstübireylerinortalamagünde1.64porsiyonmeyveve1.57porsiyonsebzetü-kettiklerivebuoranınbölgelerevekırsal/kentselyerleşim yerlerine göre farklılıklar gösterdiğitespit edilmiştir. Yeterli ve dengeli beslenmeiçinDSÖtarafındangünde400g(71),Türkiye’yeÖzgü Beslenme Rehberi’ nde(72) ise gündeen az 5 porsiyon meyve ve sebze tüketilmesiönerilmektedir. TBSA,2010 verilerine görekişi başına günlük tüketilen taze sebzemeyvemiktarlarıerkeklerde545gram,kadınlarda552gram olmak üzere toplamda 548 gramdır(69). Tablo3’demeyvesebzetüketimininkişibaşına540g/günolduğugörülmektedir.Buveriyegöreülkemizde meyve ve sebze tüketiminin yeterliolduğugörülmektedir.
25
Gıdalar 1974* 1984** 2010***
Ekmek 402 360 197
Diğertahıllar 91 93 67
Kurubaklagiller,tohumlar 10 36 15
Süt,yoğurt 79 69 106
Peynir 24 23 44
Kırmızıet 49 38 26
Kümeshayvanları 3 4 30
Balık 3 7 4
Yumurta 9 13 24
Sebze(patatesdahil) 343 245 352
Meyve 222 173 188
SıvıYağlar(zeytinyağıdahil) 19 24 21
KatıYağlar(margarindahil) 19 24 9
Şekervetatlılar 36 42 31
Tablo 3: Türkiye’de temel gıda maddelerinin tüketimi(kişibaşına:gram/gün)
NOT:19yaşüzerigünlükkişibaşınasebzevemeyve
tüketimitoplamı(2010yılı):540gr/gün–
*BeslenmeSağlıkveGıdaTüketimiAraştırması1974
**GıdaTüketimiveBeslenmeAraştırması1984
Son yıllarda ülkemizde, özellikle kentselbölgelerdeçocukvegençlerarasındaayaküstübeslenmenin(fast-food)sıklıklatercihedilenbirbeslenmeşekliolduğugörülmektedir.Ayaküstübeslenme, enerjisi yüksek, doymuş yağasitlerive tuz içeriği zengin, ancak posa içeriği,A veC vitaminleri ve kalsiyum yönünden yetersizolup, sıklıkla yetersiz ve dengesiz beslenmeyenedenolmakta,obezite,kalp-damarhastalıkları,diyabet gibi kronik hastalıkların oluşma riskiniartırmaktadır(73).
Obezitenin artmasına neden olan önemlifaktörlerden biri de hareketsiz yaşam tarzınınyaygınlaşmasıdır. Düzenli fiziksel aktiviteninsağlıklı yaşam tarzının temel unsuru olduğubilinmekte,fizikselaktivitesiartmışbirtoplumda,sağlıkharcamalarınınönemlidüzeydeazalacağı
veülkeekonomisineçokbüyükkatkısınınolacağıkabuledilmektedir.
Ülkemizde 2002-2004 yılları arasındayürütülenTürkiyeHastalıkYüküÇalışmasında(74)
fiziksel hareket alışkanlığının yeterli olmasıdurumunda iskemik kalp hastalığına bağlı31.519, iskemik inmeye bağlı 10.269 ölümünönlenebileceğibildirilmiştir.Önlenebilenhastalıkyüküne bakıldığında ise fiziksel hareketliliğinyeterli olması halinde iskemik kalp hastalığınabağlı 300.850 DALY (Sakatlığa bağlı kaybe-dilenyaşamyılı)önlenebilirken,iskemikinmeyebağlı 101.578 DALY, şeker hastalığına bağlı37.456 DALY toplamda ise 464.627 DALYönlenebilmekte,budatümhastalıkyükünün%4.3’ünedenkgelmektedir.
Bakanlığımız tarafından 7 coğrafikbölgedenseçilen7ilde30yaşüstü15.468bireydeyapılan“SağlıklıBeslenelim,KalbimiziKoruyalım(SBKK)”çalışmasında(75)bireylerinfizikselaktivitealışkanlığıdasorgulanmışvebireylerinsadece%3.5’idüzenli (haftadaenaz3gün,30dakikaortaşiddette) fizikselaktiviteyaptıklarınıbeyanetmişlerdir. Ulusal Hanehalkı Araştırmasına(70)
göre(beşbölge18yaşüstü11.481bireyde)iseülkemizde bireylerin %20.32’sinin hareketsizyaşadığı,%15.99’ununyetersizdüzeydefizikselaktiviteyaptığısaptanmıştır.
TBSA 2010 sonuçlarına(69) göre ise 12yaş ve üzeri bireylerin %71.9’u hareketsizyaşamakta,%9.7’siiseyetersizdüzeydefizikselaktiviteyapmaktadır.
Çocuklar ve gençlerde de fizikselaktivite düzeyinin azaldığı, TV veya bilgisayarbaşında giderek daha fazla zaman geçirildiğibilinmektedir(76).
TBSA 2010 raporuna göre Türkiyegenelinde 6-11 yaş grubu çocukların %58.4’üdüzenli olarakegzersiz yapmamaktadır (günde30 dakika veya daha fazla süre ile). Egzersizyapmayanların oranı 6-8 yaşgrubunda%65.8,
26
9-11 yaş grubunda %52.7, kentsel bölgelerde%58.2,kırsalbölgelerde%58.9’dur.Ege(%42.8),Akdeniz (%49.2), Doğu Marmara (%48.9)bölgelerinde egzersiz yapmayanların oranı endüşük,OrtadoğuAnadolu(%75.3)veGüneydoğuAnadolu (%75.2) bölgelerinde ise egzersizyapmayanların oranı en yüksek bulunmuştur.Yaş grubu 6-11 yıl arasında olan çocuklarınyaptıkları spor/egzersiz türleri incelendiğinde,Türkiye geneli için erkek çocuklar tarafındanen fazlayapılanspor/egzersizinsırasıyla futbol(%75.4), bisiklet (%32.8), koşu (%27.5) veyürüyüş(%20.4); kız çocuklar tarafından enfazla yapılan spor/egzersizin sırasıyla yürüyüş(%31.2),bisiklet(%26.0),koşu(%24.2),voleybol(%21.2)veyüzme(%10.1)olduğubulunmuştur.Kız çocukların %19.4’ü diğer spor dalları ileilgilenmektedir(69).
TBSA2010raporunagöreyaşgrubu6-11yıl arasında olan çocukların hafta içi sedanteraktivite için(TV,bilgisayar, internethafta içi,evödevi,dersçalışma)harcadıklarıortalamasüre6saattir.Busüreerkekleriçinortalama6.3saat,kızlariçinortalama5.6saatolarakbulunmuştur.Sedanter aktivite türleri değerlendirildiğindeçocukların en fazla TV, video, VCD, DVD içinzaman harcadıkları (ortalama 3.3 saat), dahasonrasırasıylaevödevi/dersçalışma(ortalama1.8saat)vebilgisayar/internet(ortalama0.8saat)başındasüregeçirdiklerisaptanmıştır.Cinsiyetegöre değerlendirme yapıldığında da benzersonuçlar bulunmuştur. Ancak kız çocuklarınev ödevi/ders çalışma için harcadıkları sürenin(ortalama2saat),erkekçocuklaragöre(ortalama1.7saat)dahafazlaolduğugörülmüştür.
Yaşgrubu6-11yılarasındaolançocuklarınhaftasonusedanteraktiviteiçin(TV,bilgisayar,internet, ev ödevi, ders çalışma) harcadıklarıortalamasüre6.4 saattir.Busüreerkekler içinortalama7.0saat,kızlar içinortalama5.8saatolarak bulunmuştur. Sedanter aktivite türlerideğerlendirildiğindeçocuklarınenfazlaTV,video,VCD, DVD için zaman harcadıkları (ortalama3.6 saat), daha sonra sırasıyla ev ödevi/ders
çalışma (ortalama 2.1 saat) ve bilgisayar/internet (0.7 saat) başında süre geçirdiklerisaptanmıştır. Cinsiyete göre değerlendirmeyapıldığında da benzer sonuçlar bulunmuştur.Ancakkızçocuklarınevödevi/dersçalışmaiçinharcadıkları sürenin (ortalama 2.1 saat), erkekçocuklara göre (ortalama 2.0 saat) daha fazlaolduğugörülmüştür(69).
Çocuklarda ve gençlerde fiziksel aktivitedüzeyinindeğerlendirildiğidiğeraraştırmalardanbazıörnekleraşağıdaverilmiştir.
Okulçağıçocuklarındabüyümeveobezitedurumunun saptanması amacıyla Ankara’dayürütülen bir çalışmada çocukların fizikselaktivite alışkanlıkları ve aktivite düzeyleri dedeğerlendirilmiştir. 7-14 yaş grubu 469 (211erkekve258kız)çocuğun%76’sınınyürüyerek,%23.5’ininisetaşıtlaokulagittikleribildirilmiştir.Çocukların %22’sinin düzenli olarak sporyapmadığı, %43’ünün sokakta oynadığı, bil-gisayar kullanma sürelerinin ise günde 1.28saat olduğu raporlanmıştır. Çocukların fizikselaktivite düzeyleri (PAL-Physical Activity Level)değerlerine göre hareketsiz (≤1.39), hafif aktif(1.40-1.59),aktif(1.60-1.89)veçokaktif(≥1.90)olaraksınıflandırılmıştır.Busınıflandırmayagörehafta içinde çocukların %73’ü, hafta sonundaise %61’i hareketsiz (PAL ≤ 1.39) yaşamsürdürmektedir(77) .
Yukarıda belirtilen araştırmaların yanısıraHBSC araştırmasına ülkemiz de dahil olmuşve 2001-2002 yıllarında yapılan çalışmada 11,13 ve 15 yaş grubunun fiziksel aktivite düzeyisorgulandığında, 11 yaşında kızların %21’ininerkeklerin%29’unun,13yaşındakikızların%17,erkeklerin%22’sinin ve15 yaşında ise kızların%12, erkeklerin ise %16’sının her gün en azbir saat orta ve ağır düzeyde fiziksel aktiviteyaptıkları, hafta içinde en az 2 saat televizyonizleyenlerin oranının ise 11 yaş grubu kızlarda%59, erkeklerde %63, 13 yaş grubu kızlarda%62,erkeklerde%63ve15yaşgrubukızlarda%68, erkeklerde %70 olduğu belirlenmiştir(78).
27
Aynı araştırmanın 2009-2010 raporunda isefiziksel aktivite düzeyi sorgulandığında, 11yaşındakızların%19’ununerkeklerin%27’sinin,13yaşındakikızların%12,erkeklerin%23’ününve 15 yaşında ise kızların %9, erkeklerin ise%18’inin her gün en az bir saat orta ve ağırdüzeyde fiziksel aktivite yaptıkları, hafta içindeenaz2saattelevizyonizleyenlerinoranınınise11yaşgrubukızlarda%53,erkeklerde%60,13yaşgrubukızlarda%65,erkeklerde%67ve15yaşgrubukızlarda%67,erkeklerde%68olduğugörülmüştür(66).
3.2.1. Çocuklarda ve Adolesanlarda Obezite
Prevalansı
Ülkemizde çocuk ve adolesanlardaobezite sıklığı Bakanlığımızın yapmış olduğuTBSA2010araştırmasında0-5yaşgrubu2567çocuğunboyuzunluğuvevücutağırlığıölçümlerialınarak değerlendirilmiş ve bu yaş grubunun%8.5’i(E:%10.1,K:%6.8)obez/şişman,%17.9’u(E:%17.8, K:%18.0) hafif şişman, %10.3’ü(E:%9.7,K:%11.0)zayıfve%5.6’sının(E:%5.6,K:%5.6) ise çok zayıf olduğu belirlenmiştir.Obezite görülme sıklığı erkeklerde kızlardandahafazladır.
Yaş grupları:YaşgrubuvecinsiyetegöreBKİz-skor değerlerinin dağılımı irdelendiğinde 0-5yaş grubu çocuklarda obez ( ≥+2SD) olanlarınoranı19-24ayyaşgrubunda%15.0 (E:%14.4,K:%15.5)olup,enyüksekdüzeydebulunmuştur.Çokzayıf(<-2SD)olançocuklarınoranıise4-6ayda%11.8(E:%11.3,K:%12.2) ileen fazladır.Yaş gruplarına göre obezite görülme sıklığıerkeklerde kızlara kıyasla daha yüksekorandasaptanmıştır(Şekil3).
Yerleşim yeri: Yerleşimyerinevecinsiyetegöreobez (≥+2SD) ve çok zayıf (<-2SD) olanlarınoranı kırsal yerleşimde yaşayan çocuklarda(sırasıyla, %9.8 ve %6.8) kentsel yerleşimdeyaşayanlara (sırasıyla,%7.8 ve%5.0), kıyasladahayüksekdüzeydedir(Şekil4).
Şekil 3: 0-5yaşgrubuçocuklardacinsiyetegöreBKİ(%)
Şekil 4: 0-5 yaş grubu çocuklarda yerleşim yerinegöreBKİ(%)
TBSA 2010 araştırmasında 6-18 yaşgrubu 2248 çocuğun boy uzunluğu ve vücutağırlığı ölçümleri alınarak değerlendirilmiş vebuyaşgrubunun%8.2’i(E:%9.1,K:%7.3)obez/şişman, %14.3’ü (E:%14.2, K:%14.4) hafifşişman, %14.9’u (E:%15.2, K:%14.5) zayıf ve%3.9’unun(E:%3.8,K:%4.1)iseçokzayıfolduğubelirlenmiştir. Obezite görülme sıklığı bu yaşgrubundadaerkeklerdekızlardandahafazladır.
Yaş grupları:YaşgrubuvecinsiyetegöreBKİz-skordeğerlerinindağılımı irdelendiğinde6-18yaş grubu çocuklarda obez ( ≥+2SD) olanlarınoranı 12-14 yaş grubunda %9.8 (E:%11.2,K:%8.5)olup,enyüksekdüzeydebulunmuştur.Çokzayıf(<-2SD)olançocuklarınoranıise15-18yaşgrubunda%2.6(E:%1.5,K:%3.8)ileen
28
fazladır. Yaş gruplarına göre obezite görülmesıklığı erkeklerde kızlara kıyasla daha düşükorandasaptanmıştır(Şekil5).
Yerleşim yeri: Yerleşimyerinevecinsiyetegöreobez (≥+2SD) ve çok zayıf (<-2SD) olanlarınoranıincelendiğindekentlerdeçocukvegençlerin%9.7’si(E:%10.5,K:%8.8)vekırsaldaise%4.5’i(E:%5.2,K:%3.8)obezdir(69)(Şekil6).
Şekil 5: 6-18yaşgrubuçocukvegençlerdecinsiyetegöreBKİ(%)
Şekil 6: 6-18yaşgrubuçocukvegençlerdecinsiyetveyerleşimyerinegöreBKİ(%)
BakanlığımızcaçocuklardaobeziteileilgiliyapılanbirdiğerçalışmaHacettepeÜniversitesiişbirliği ile gerçekleştirilen “Türkiye Okul ÇağıÇocuklarında Büyümenin İzlenmesi Projesi”Araştırmasıdır(79). Bu araştırma raporuna göre6-10 yaş grubunda obezite oranı %6,5, fazlakiloluluk oranı ise%14bulunmuştur.Bir başkadeyişle ülkemizde 6-10 yaş grubu her beşçocuktan biri fazla kilolu veya obezdir. Bu yaşgrubunda obezite TBSA çalışmasına göre 787çocuktan %4.8’i obez (E:%6.4, K: %3.0) ve
%12.5’ufazlakilolu(E:%14.4,K:%10.3)olarakbulunmuştur.
Çocuklarda ve gençlerdeki obeziteprofilinin ortaya konulması amacıyla TBSA2010araştırmasındaBedenKitle İndeksi (BKİ)değerlerinegöreNUTSbölgelerindeobeziteninen fazla görüldüğü bölgeler Doğu Marmara(%12.5), Ege (%11.4), Akdeniz (%11.4) veİstanbul’dur(%10.8).Obeziteninenazgörüldüğübölgeler ise sırasıyla, Güneydoğu Anadolu(%3.4),DoğuKaradeniz (%3.6) veKuzeydoğuAnadolu(%4.1)bölgeleridir.
Fazla kiloluluk (hafif şişmanlık) 6-18 yaşgrubundatümbölgelerde%8.8(Ege)ile%24.6(İstanbul) arasında bir dağılım göstermekte vebölgesel olarak dikkate alınması gereken birsorunolarakdikkatiçekmektedir.
Ülkemizde çocuklarda ve gençlerdefazlakilolulukveobeziteprevalansınıaraştırandiğer çalışmalardan bazı örnekler aşağıda yeralmaktadır:
HBSCaraştırmasında2001-2002yıllarındaBKİ’negöreyapılandeğerlendirmedeülkemizde11 yaş grubunda kızların %7’si, erkeklerin%14’ü,13yaşgrubundakızların%7,erkeklerin%13’ününve15yaşgrubunda isekızların%5,erkeklerin%14’ününfazlakiloluveyaobezolduğugörülmüştür(78). Aynı araştırmanın 2009-2010raporunda ise 11 yaş grubunda kızların%7’si,erkeklerin%16’sı,13yaşgrubundakızların%10,erkeklerin%18’ive15yaşgrubundaisekızların%6,erkeklerin%17’sinin fazlakiloluveyaobezolduğubelirlenmiştir(66).
Günümüzde obezite, çocukluk çağınınen sık görülen kronik hastalıklardan biri olarakkabul edilmektedir. Çocukluk çağı obezitesininyetişkinlikobezitesineyolaçtığıvepekçokkronikhastalıkiçinzeminoluşturduğudüşünüldüğündeobezite ile mücadeleye çocukluk çağındabaşlamanın ne kadar önemli olduğu açıkçagörülmektedir.
29
3.2.2. Yetişkinlerde Obezite Prevalansı
Ülkemizde yetişkinlerde obeziteprevalansını geniş çapta araştıran dört büyükçalışma bulunmaktadır. Türkiye’de ErişkinlerdeKalp Hastalığı ve Risk Faktörleri Çalışması(TEKHARF), TürkiyeObezite veHipertansiyonAraştırması (TOHTA),TürkiyeDiyabet,Obeziteve Hipertansiyon Epidemiyolojisi (TURDEP)Çalışması , TOAD-Türkiye Obezite ProfiliÇalışmasıveKronikHastalıklarveRiskFaktörleri2011Araştırmasıdır.
2010 yılında Bakanlığımızca yapılanTürkiye,BeslenmeveSağlıkAraştırması(2010)ülkemizde36yıldansonrayapılanenkapsamlıçalışma olup ülkemize ait ulusal düzeyde çokdeğerliverilereldeedilmiştir.BuverileraşağıdayeralanŞekil7’degösterilmiştir.
Şekil 7: ÇeşitliaraştırmalaragöreTürkiye’decinsiyetegöreobezitesıklığı
TürkKardiyolojiDerneği(TKD)tarafındanyapılan ve 3681 kişiyi kapsayan TEKHARFçalışmasında BKİ ≥30 kg/m2 obezite olaraktanımlanmışve30yaşınıaşkınTürkerkeklerinindörtte birinde (%25.2), kadınların da yarıyayakınında (%44.2) obezite tespit edilmiştir.Ortayaşlı(31-49yaş)veyaşlı(50yaşveüzeri)gruplardaayrıayrıelealındığında,buprevalansınerkeklerdeanlamlıbiçimdedeğişmediği(%24.8ve 25.7), kadınlarda ise önemli ölçüde arttığı(sırasıyla %38 ve %50.2) bildirilmiştir. Obeziteprevalansının zamanla yükseldiği, 1990’da
benzer yaşta erkeklerde %12.5 iken iki katarttığı, elli yaş ve üzerindeki kadınlarda iseprevalansın%40’tanaz iken%50’yeyükseldiğibelirtilmiştir(35).
1999-2000 yılları arasında23.888erişkinüzerinde yapılanTOHTA çalışmasında; 20 yaşüzeri kadınlarda obezite görülme sıklığı%35.4olarak saptanmış ve erkeklere göre obeziteriskinin1.8katdahafazlaolduğubelirtilmiştir(80).
TURDEP çalışması 20 yaş üzeri 24.788birey üzerinde yapılmıştır. Bu çalışmaya göre,obezite prevalansı (BKİ ≥30 kg/m2) kadınlarda%29.9, erkeklerde %12.9 olarak belirlenmiştir.Aynı çalışmada santral obezite (bel çevresi:kadında≥88cm,erkekte≥102cm)açısındandeğerlendirme yapıldığında obezite prevalansı%34.3(kadınlarda%48.4veerkeklerde%16.9)olarak saptanmıştır. Kadınlarda santral obezitesıklığının bu denli yüksek olması, başta kalpdamarhastalıklarıvetip2diyabetolmaküzerekadın nüfusun yakın gelecekte karşılaşacağıönemlisorunlaraişaretetmektedir
(81).TURDEP-I
çalışmasından 12 yıl sonra yapılan TURDEP-II çalışmasında Türk erişkin toplumunda1998’de%22,3olanobeziteprevalansının%40artarak 2010’da%31,2’ye ulaştığı görülmüştür.Kadınlardaobeziteprevalansı%44,erkeklerdeise %27 olarak saptanmış ve son 12 yıldaprevalansın kadınlarda %34, erkeklerde ise%107arttığıbildirilmiştir.
Ülkemizde 5 yılda bir tekrarlanan 15-49 yaş grubu kadınların çalışma kapsamınaalındığı Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması(TNSA) sonuçları incelendiğinde de obeziteninkadın nüfusta giderek arttığı görülmektedir. Buaraştırma sonuçlarına göre, 15-49 yaş grubukadınlarda fazla kiloluluk (BKİ=25.0-29.9 kg/m
2)sıklığı1998,2003ve2008yılındasırasıyla
%33.4,%34.2 ve%34.4, obezite (BKİ ≥30 kg/m2) sıklığı ise %18.8, %22.7 ve %23.9 olarakbulunmuştur(82-84). Görüldüğü gibi kadınlardaobezite sıklığında son 10 yılda %5.1 artışolmuştur.
30
Refik Saydam Hıfzıssıhha MerkeziBaşkanlığı-Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğütarafından yapılan beyana dayalı UlusalHanehalkıAraştırması sonuçları incelendiğindeülkemizde18yaşveüzeribireylerdefazlakiloluolanlarınsıklığı%31.35,obezitesıklığıise%12.02bulunmuştur.Cinsiyetegöredeğerlendirildiğindekadınların%28.93’ününfazlakilolu,%14.59’ununobez,erkeklerinise%33.64’ününfazlakiloluve%9.70’ininobezolduğubulunmuştur
(70).
Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması2010raporundariskfaktörlerinegöre;
Cinsiyet: Türkiye genelinde 19 yaş veüzeri 7466 bireyde obezite (BKİ:≥30 kg/m2) vekiloluolma/hafifşişmanlık(BKİ:25.0-29.9kg/m2)görülme sıklığı sırasıyla, erkek bireylerde%20.5 ve %39.1 (BKİ:>25 kg/m2; toplam %59.6),kadınlarda ise %41.0 ve %29.7 (BKİ:>25 kg/m2: %70.7) olarak saptanmıştır. Tüm yetişkinbireylerde obezite görülme sıklığı %30.3, hafifşişmanlık görülme sıklığı ise%34.6’dır.Morbidobezite (BKİ≥40 kg/m2) görülme sıklığı ise%2.9’dur (E:%0.7, K%:5.3). En fazla 51-64yaş grubunda (%5.2), kırsal kesimde (%3.0),Orta Anadolu Bölgesinde (%4.5) ve okuryazar olmayan (%6.3) bireylerde saptanmıştır.Ülkemizdeyetişkinbireylerinerkeklerdesadece%38.7’si, kadınların ise %26.6’sı normal BKİdeğerlerine sahiptir. BKİ sınıflamasına göreyetişkin bireylerde hafif şişmanlık ve şişmanlıksorununun çok önemli boyutlarda olduğugörülmektedir.
Yaş grupları: Erkek ve kadınlardaobezitegörülmesıklığı19-30yaşgrubundaendüşük oranda (E:%7.7, K:%13.8) bulunmuştur.Obezitenin en fazla görüldüğü yaş grubu iseerkeklerde51-64(%30.7)ve65veüzeri(%24.8)yaşgrupları,kadınlardaise51-64(%64.4)ve65veüzeri(%53.5)yaşgruplarıdır.
Hafif şişmanlığın görülme sıklığı tümyaş gruplarında önemli boyutlardadır. Tümbireylerde%34.6 (E:%39.1,K:%29.7)oranındahafif şişmanlık saptanmıştır. Hafif şişmanlık
sorunununobezitesınırınagelmedenönceetkinpolitikalarlaönlenmesigerekmektedir.
Yerleşim yeri: Obezitekentlerde (E:%20.9, K:%40.4), kırsal (E:%19.1, K:%42.9)yerleşimdeyaşayanlaragöredahafazlaorandagörülmektedir.
Eğitim durumu: Kadınlardaeğitimdüzeyiyükseldikçe obezite ve hafif şişmanlık görülmesıklığı düşmektedir. Obezite görülme sıklığıokuryazar olmayan kadınlarda %54.2, ilkokulbitirmemiş bireylerde%48.2 iken, lise ve üzerieğitimi olanlarda %18.2 olarak saptanmıştır.Erkeklerde iseokuryazarolmayanlardaobezitegörülme sıklığı %18.3, lise ve üzeri eğitimiolanlarda ise %19.7 bulunmuştur. Eğitimdurumunun etkisinin kadınlarda daha etkinolduğugörülmektedir.
Şekil 8: Yetişkinbireylerde(19yaşveüzeri)cinsiyetegöreBKİ(%)
Şekil 9: Yetişkinbireylerde(19yaşveüzeri)yerleşimyerinegöreBKİ(%)
31
Halksağlığıönlemleriiçindeenbaştaobe-zitenin engellenmesi ve tedavisi yer almalıdır.TürkiyeHastalıkYüküÇalışması(74)sonuçlarınagöreyüksekBKİ’neatfedilebilirhastalıkyüküveölümsayılarının nedenlere göre dağılımıTablo4’degösterilmiştir.
Tablo 4’de de görüldüğü gibi, obeziteninönlenmesileönlenebilecekölümsayılarıiskemikkalphastalığında29.581,iskemikinmede11.109,diyabette7.674’dür.Toplamda ise57.143ölümönlenebilmekteolupbutümölümlerin%13.3’ünüoluşturmaktadır. Obezitenin önlenmesi ileönlenebilecek DALY sayıları iskemik kalphastalığında 346.294, diyabette 152.240,iskemik inmede146.930olarakhesaplanmıştır.Önlenebilecek DALY sayısı toplam DALY’nin%7.3’ünüoluşturmaktadır.
Yüksek BKİ’ne atfedilebilir hastalıkyükünün cinsiyete göre dağılımı Tablo 5’teverilmiştir.
Burada da görüldüğü gibi obeziteninönlenmesi ile erkeklerde 26.006 ölümönlenebilecek olup, toplam ölümlerin %11.1’inioluşturmaktadır. Kadınlarda ise önlenebilecekölüm sayısı 31.136 olup toplam ölümlerin%15.8’ini oluşturmaktadır.ÖnlenebilecekDALYaçısından değerlendirildiğinde; erkeklerdeönlenebilecekhastalıkyükü%6.7ikenkadınlarda%7.9’dur.
Ayrıca Sağlık Bakanlığı SağlıkAraştırmaları Genel Müdürlüğü (SAGEM)adına Hacettepe Üniversitesi Nüfus EtütleriEnstitüsü tarafından yürütülen “Ulusal HastalıkYükü Çalışması 2013” ön sonuçlarına göre2002 yılına göre 2012 yılında toplam hastalıkyükünün(DALY)%6azaldığıgörülmüştür.Budüşüşün en büyük sebebi 1.Grup hastalıklara(bulaşıcı hastalıklar, gebelik, yeni doğanlar vebeslenmeyle ilgili hastalık)bağlı toplam%40’lıkdüşüştür. Ancak her ne kadar toplam hastalıkyükündebirdüşüşsağlansada2.Gruphastalıklaryanibulaşıcıolmayanhastalıklarabağlıhastalıkyükünde%4’lükbirartışgörülmektedir.
Hastalık yükünü oluşturan ilk 5 nedenebakıldığında bu nedenlerin tamamının bulaşıcıolmayan hastalıklar olduğu görülmektedir.İlk sırada % 7,4 ile iskemik kalp hastalığı, 2.Sırada%6,1 ilebelağrısı,3.Sırada%4,1 ileserebrovaskülerhastalıklaryeralmaktadır.BunusırasıyladiyabetveKOAH(%3,8,%3,6)takipetmektedir.
Bulaşıcı olmayan hastalıkların artışındaki enönemli risk faktörleri tütün kullanımı, obezite,yüksektansiyonvefizikselaktiviteazlığıolarakortayaçıkmaktadır.
32
Tablo 4: Yüksek Beden Kitle İndeksine Atfedilebilir Hastalık Yükü ve Ölüm Sayılarının Nedenlere GöreDağılımı
*Kaynak:TürkiyeHastalıkYüküÇalışması,2004.(YLL:Kaybedilenyaşamyılı,YLD:Sakatlıklakaybedilenyaşamyılı,DALY:
Sakatlığabağlıkaybedilenyaşamyılı)
Tablo 5: YüksekBedenKitleİndeksineAtfedilebilirHastalıkYükününDağılımı
* Kaynak:TürkiyeHastalıkYüküÇalışması2004.(YLL:Kaybedilenyaşamyılı,YLD:Sakatlıklakaybedilenyaşamyılı,DALY:
Sakatlığabağlıkaybedilenyaşamyılı)
33
4. “TÜRKİYESAĞLIKLIBESLENMEVE HAREKETLİHAYATPROGRAMI”NIN AMACIVEKAPSAMI
Obezite yaşam kalitesini düşüren çokfaktörlü kronik bir hastalıktır. Tüm dünyadahızla artan, bireyleri ve toplumları etkileyenhastalıklardanbir tanesidir.Bunedenleobeziteilemücadelekonusundatümdünyadapolitikalargeliştirilmekte, DSÖ tarafından ulusal eylemplanlarınınhazırlanmasıvehazırlananplanlarıngüncellenmesiönerilmektedir.
Obezitenin nedeninin birden fazlafaktördenoluşması,obeziteilemücadelenindemultidisiplineryaklaşımlasürdürülmesigereğiniortaya koymaktadır. Günümüzde obezite ilemücadelede, bireysel mücadelenin yanısırakurumsal mücadele de önem kazanmış vekurumsaldüzeydeçoksektörlüyaklaşımlagerekliönlemlerinalınmasızorunluhalegelmiştir.
Dünyadakigelişmelereparalelolarak2010yılında ilk kez hazırlanarak uygulanmakta olanbuprogramınamacı,ülkemizdegörülmesıklığıgiderek artan, çocuklarımızı ve gençlerimizietkileyen bu hastalıkla etkin şekilde mücadeleetmek, toplumun obezite ile mücadelekonusunda bilgi düzeyini artırarak bireylerinyeterli ve dengeli beslenme ve düzenli fizikselaktivite alışkanlığı kazanmalarını teşvik etmekve böylece ülkemizde obezite ve obezite ileilişkili hastalıkların (kalp-damar hastalıkları,diyabet,bazıkanser türleri,hipertansiyon,kas-iskeletsistemihastalıklarıvb.)görülmesıklığınıazaltmaktır.Ayrıca,ülkemizdeçeşitlikamukurumve kuruluşları, üniversiteler, özel sektör, siviltoplumkuruluşlarıvb.pekçokkurumvekuruluştarafından obezitenin önlenmesine yönelikçeşitliprogramlar,projelerveeğitimçalışmalarısürdürülmektedir. Sürdürülen bu çalışmaların
koordinasyon içinde olması ve bir yol haritasıdahilinde yürütülmesi başarı düzeyini etkileyenönemli bir husustur. Eylem planı ile ülkemizdeplanlanan çalışmaların belirli bir programdahilindeyapılması,ölçülebilir,izlenebilirolmasıveeşgüdümünsağlanmasıdaamaçlanmıştır.
“Tüm Politikalarda Sağlık” kavramı 2006yılındaFinlandiyaABDönemBaşkanlığındaifadeedilmiştir(86).Ayrıcasağlığınsosyalbelirleyicileri(toplumun eğitim düzeyi, gelir ve istihdamdurumu,) sağlıklı bir topluma yaklaşmadaanahtarroloynamaktadır.Sağlığıngeliştirilmesiçalışmalarının başarılı olabilmesinde busosyal belirleyicilerin düzeltilmesinin yanı sıravatandaşlarımızdaistenensağlıklıdavranışlarınkazandırılmasında iletişim ve eğitim (sağlıkokuryazarlığı)önemliroloynamaktadır.
“Türkiye Sağlıklı Beslenme ve HareketliHayatProgramı”,geniş tabanlı veçoksektörlübir yaklaşımı benimsemektedir. Bu nedenlekapsamlı olarak hazırlanan taslak 08.07.2008tarihinde düzenlenen çalıştay ile başta sağlık,spor, eğitim, ulaşım, belediye, maliye olmaküzere ilgili tüm kamu kurum ve kuruluşlarınıntemsilcileri,uluslararasıkuruluşlarıntemsilcileri,üniversitelerin tıp, beslenme ve diyetetik, fiziktedavi ve rehabilitasyon ve gıda mühendisliğibölümlerinden akademisyenler, özel sektördengıda sanayi, tüketici dernekleri ve diğer siviltoplum kuruluşları temsilcilerinin katılımıyladeğerlendirilmiş, ayrıca Bakanlığımız www.beslenme.gov.tr web sayfasında yayımlanaraktüm kamuoyunun görüşüne açılmıştır. İletilentümgörüşveönerilerdikkatledeğerlendirilerekgereklirevizyonlaryapılmıştır.
34
Ulusal ve yerel düzeyde politik istekve kararlılığın sağlanması, koruyucu sağlıkhizmetleri kapsamında toplumun, farklı araçlarkullanılarakobezite,yeterlivedengelibeslenmevefizikselaktivitekonularındabilinçlendirilmesi,obeziteninteşhisvetedavisineyönelikönlemlerinalınmasıveizlemevedeğerlendirmeçalışmalarıbuprogramınkapsamınıoluşturmaktadır.
29.09.2010 tarihli ve 27714 sayılı ResmiGazete’de Başbakanlık Genelgesi olarakyayımlananvemevcuteylemplanıdoğrultusundailgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde pekçok aktivitesi gerçekleştirilen “Türkiye SağlıklıBeslenme veHareketli Hayat Programı (2010-2014)”Bakanlığımızınyenidenyapılandırılmasıve hazırlanan yeni stratejik plan ile uyumluolması amacıyla 2014 - 2017 dönemi içingüncellenmiştir.
Güncelleme çalışması yapılırken DSÖtarafından yayımlanan,“Bulaşıcı OlmayanHastalıklarKüreselDurumRaporu2010”(1),“EUR/RC62/12:HalkSağlığıHizmetveKapasiteleriniGüçlendirme Avrupa Eylem Planı 2012”(87), “EUR/RC62/8: Sağlık 2020 Politika Çerçeveve Stratejisi, 2012” (88), “Bulaşıcı OlmayanHastalıklardanKorunmaveKontrolüİçinAvrupaStratejisiUygulamalarıEylemPlanı2012-2016”(89),“2008-2013BulaşıcıOlmayanHastalıklardanKorunmaveKontrolüİçinKüreselStratejiEylemPlanı,2008”(90),DSÖAvrupaGıdaveBeslenmeEylem Planı 2014 – 2020, 66. Dünya SağlıkAsamblesiA66/9BulaşıcıOlmayanHastalıklarınKontrol ve Korunması Eylem Planı 2013-2020kaynaklarıgözönündebulundurulmuştur.
35
5. OBEZİTENİNÖNLENMESİNEYÖNELİK HEDEFVESTRATEJİLER
A. TÜRKİYE SAĞLIKLI BESLENME VE HAREKETLİ HAYAT PROGRAMI YÖNETİMİNİN OLUŞTURULMASI, POLİTİKA GELİŞTİRİLMESİ, GÜNCELLENMESİ VE UYGULANMASI
A.1. Ulusal ve Yerel Düzeyde Politik İstekve Kararlılığın Sağlanması ve UygulamayaKonulması
Amaç
Önemlibirhalksağlığısorunuolanobeziteninönlenmesi veazaltılması için ilgili kurumve kuruluşlarla işbirliği içinde obezite ilemücadele eylem planının uygulanmasınısağlayarak obezite ile etkin mücadeleetmek.
Hedefler
Ulusal ve yerel düzeyde ilgili kuruluşlar1. ile işbirliği ve koordinasyonu sağlayarak“Türkiye Sağlıklı Beslenme ve HareketliHayat Programı”nın uygulanmasınayönelik tüm faaliyetleri planlamak veuygulamak.
Gerçekleştirilen uygulamaları izlemek ve2. değerlendirmek.
Stratejiler
“Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli1. HayatProgramıUygulamaKurulları”nadairesaslarıngüncellenerekuygulanması.
“Yeterli ve Dengeli Beslenme ve2. Hareketli Yaşam Kurullarının işlerliliğininsağlanması.
Sağlıkta eşitsizliklerin giderilmesi3. çalışmaları kapsamında obezite ve
fizikselhareketsizlikriskfaktörlerinebağlıeşitsizliğingiderilmesi
A.2. Obezite ile Mücadelenin YönetilmesindeFinansalDüzenlemeler
Amaç
TürkiyeSağlıklıBeslenmeveHareketliHayatProgramının etkin olarak yürütülmesiamacıyla gerekli finansal desteği bütçeimkanlarıçerçevesindesağlamak.
Hedef
2017 yılına kadar Sağlık Bakanlığı ve diğertüm paydaşların sağlık, tarım, ticaret,ulaşım,eğitim,ekonomi,spor,çevre,şehirplanlama,çalışma,sosyalgüvenlik,kültürve turizm, üniversiteler gibi alanlarındageliştirilecek olan politika ve bütçeprogramlarında obezite ile mücadeleyeyönelik aktivite ve/veya düzenlemelereyervermek.
Stratejiler
1. Obeziteilemücadelestratejilerininulusalsağlık stratejileri ve politikaları arasındayeralmasınınsağlanması.
2. Sosyo ekonomik bakımdan gelişmemişbölgelerbaştaolmaküzereülkegenelindeyeterli ve dengeli beslenme için temelgıdalara ulaşılabilirliğe yönelik ekonomikönlemlerin bütçe imkanları dahilindebelirlenmesi.
3. Ulusalveyereldüzeydetümpaydaşlarınyıllık bütçelerinde obezite ile mücadeleprogramlarınıdesteklemekamacıylabütçeimkanlarıçerçevesindekaynakayrılması.
36
A.3.UlusalveYerelDüzeydeMevcutDurumunSaptanması ve Yapılacak AraştırmalarınDesteklenmesi
Amaç
Obezite ile mücadele çalışmalarına esasoluşturması amacıyla ülkemizde yaşa,cinsiyete, bölgelere ve sosyo-ekonomikdüzeye göre fazla kiloluluk ve obezitegörülmesıklığınıbelirlemekveriskfaktör-lerineyönelikmevcutdurumusaptamak.
Hedefler
1. Ulusalveyauluslararasıdüzeydekıyasla-nabilirvegüvenilirverilerineldeedilmesinisağlamak.
2. Hedefolarakobeziteninsürekli izlenmesivedeğerlendirilmesineyönelikbir izlemeve değerlendirme merkezi kurmak vegözlemevikurulmasınısağlamak.
3. Bölgelerve/veyaillerdüzeyinde“Beslen-me,FizikselAktiviteveSağlıkAraştırması”nınyapılmasınısağlamak.
Stratejiler
1. Kanıta dayalı politikalar geliştirilmesi içinobezite ile ilgili bilimsel verilerin güncelaraştırmalararacılığıilesağlanması.
2. “Türkiye Beslenme ve SağlıkAraştırması”nın periyodik aralıklarlayapılmasının sağlanması için alt yapıoluşturulması.
3. “YeterliveDengeliBeslenmeveHareketliYaşam Kurulları” tarafından il düzeyindearaştırmalarınyapılması.
4. Özelgruplarayönelik(gebeveemzikliler,bebek ve çocuklar, okul çağı çocukları,yaşlılar, sağlık çalışanları vb.) beslenmearaştırmalarınınyapılması
5. “Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi”ningüncellenmesive“UlusalFizikselAktiviteRehberi”nin hazırlanarak ülke genelindeetkinkullanımınınsağlanması.
6. Obezite ve Diyabet Sürekli Gözlemevikurulmasınısağlamak.
B. OBEZİTENİN ÖNLENMESİNE YÖNELİK ÇALIŞMALAR
B.1. Toplumun Obezite, Yeterli ve DengeliBeslenme ve Fiziksel Aktivite KonularındaBilgilendirilmesiveBilinçlendirilmesi
Amaç
Toplumda yeterli ve dengeli beslenme vefiziksel aktivite alışkanlığını kazandırmakveobeziteriskiniazaltmak.
Hedef
2017 yılına kadar toplum genelinde obeziteve oluşturduğu sağlık riskleri konusundafarkındalıkoluşturmak.
Stratejiler
1.Sağlıkpersonelininobeziteilemücadeleko-nusundabilgidüzeyininartırılmasınakatkısağlanması amacıyla hizmet içi eğitimprogramlarınınsüreklidüzenlenmesi.
2. Sağlık kuruluşlarına başvuran bireylerinobezite ile mücadele konusundabilgilendirilmelerininsağlanması.
3. Koruyucu sağlık ve aile hekimliğihizmetleri kapsamında öncelikli olarakrisk gruplarına (bebekler, çocuklar, gebeve emzikliler, yaşlılar, engelliler, sigarayıbırakanlarvb.)yönelikobeziteilemücadeleuygulamalarınınyaygınlaştırılması.
4. Rutin hizmetlerin yanısıra özel gruplarayönelikkitleselkampanya,etkinlikveprog-ramların geliştirilmesi, düzenli aralıklarlauygulanmasıveyaygınlaştırılması.
37
5. Obezite ile mücadele ile ilgili konulardatopluma doğru mesajların ulaştırılmasıamacıylamedyaileişbirliğininsağlanmasıvebukapsamdabilgivebilinçdüzeyininartırılması.
6. Yetersiz fiziksel aktivite prevalansında%16’lıknispiazalmasağlamak.
7. 2017’yekadarfazlakilolulukprevalansınıyetişkinlerde%5’ekadarazaltmak.
8. 2017’ye kadar diyabet ve obezitedekiyükselişidurdurmak.
B.2.OkullardaObeziteileMücadeledeYeterliveDengeli Beslenme ve Düzenli Fiziksel AktiviteAlışkanlığınınKazandırılması
Amaç
Örgünveyaygıneğitimprogramlarınaobeziteile mücadele konusunun dahil edilerek,okul öncesi ve okul çağı çocuklarına,adolesanlara ve gençlere yeterli vedengeli beslenme ve düzenli fizikselaktivite alışkanlığının kazandırılmasınakatkısağlamak.
Hedefler
1. 2017yılınakadaröğretmenveöğrencileriyeterli ve dengeli beslenme ve fizikselaktivitekonularındabilgilendirmek.
2. 2017 yılına kadar aile, okul ve medyaişbirliği ile ilköğretim, ortaöğretim veüniversitelerde çocukların ve gençlerinfizikselaktivite,sporfaaliyetlerivesosyalaktivitelereyönlendirilmesinisağlamak.
3. 2017 yılına kadar okullardaki fizikselaktivite imkanlarını, bütçe imkanlarını dadikkatealarakarttırmak.
4. 2017 yılına kadar okullarda verilenbeslenmehizmetlerindedenetimlerietkinşekilde yürütmek ve standardizasyonusağlamak.
5. 2017’yekadarfazlakilolulukprevalansınıçocuklarda %10, adolesanlarda %5’ekadarazaltmak
Stratejiler
1. Okul öncesi ve okul çağı çocukların,öğretmenvevelilerinobeziteilemücadelekonularındabilgilendirilmesi.
2. Okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretimve üniversitelerde yeterli ve dengelibeslenme ve fiziksel aktivite ile ilgilimüfredat programlarının iyileştirilmesininsağlanması.
3. Okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim veüniversitelerdefizikselaktiviteimkanlarının(spor salonu, okul bahçelerinindüzenlenmesi, araç-gereç temini vb.)bütçe imkanlarıdahilindegeliştirilmesininsağlanması.
4. Okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim veüniversitelerde risk altındaki (zayıf,fazla kilolu ve obez) öğrencilerin tespitedilmesininsağlanması.
5. Çocukluk ve adolesan döneminde yeterlive dengeli beslenmenin sağlanması içintemelbesingruplarındayeralanbesinlerintüketiminin özendirilmesine yönelikbeslenme programlarının yürütülmesi,beslenme hizmetlerinin periyodik olarakdenetlenmesininsağlanması.
B.3.İşyerlerineYönelikÇalışmalar
Amaç
İşgücükaybınıönlemekveverimliliğiarttırmak;bu kapsamda çalışanların yeterli vedengeli beslenmesini sağlamak içintoplubeslenmehizmetlerinidüzenlemek,fiziksel aktivite imkanlarını artırmak veobeziteden kaynaklanan sağlık riskleriniazaltmak.
38
Hedefler
1. 2017 yılına kadar çalışanları obezite ilemücadele konularında bilgilendirmek vebilinçlendirmek.
2. 2017 yılına kadar işyerlerinde toplubeslenme ve fiziksel aktivite imkanlarınıarttırmak.
Stratejiler
1. Çalışanların yeterli ve dengeli beslenmeve fiziksel aktivite konularında bilgidüzeylerininartırılması.
2. İşyeri hekimliği hizmetleri bulunankurumlarda iş yeri çalışanlarına yönelikobezite ile mücadele çalışmalarınınyapılmasınınsağlanması.
3. İşyerlerinde altyapı çalışmalarınıntamamlanması.
4. İşyerlerinde fiziksel aktiviteyi teşvikedençokbileşenliprogramlargeliştirilmesi.
B.4.ObeziteninÖnlenmesindeGıdaSanayii ileİşbirliğininSağlanması
Amaç
Obeziteilemücadelekonusundagıdasanayiiileişbirliğiyapmak.
Hedefler
Obeziteilemücadelekonusundagıdasanayiile işbirliği içinde gerçekleştirilecekolan faaliyetleri 2017 yılı sonuna kadaruygulanmasınısağlamak.
Stratejiler
1. Ulusalpolitikalardagıdasektörüileişbirliğisağlanması.
2. Gıdalardakitransyağlarınçokludoymamışyağ asitleri ile değiştirilmesine yönelikçalışmalaryapılması
3. Tuz alımının ve gıdaların tuz oranınınazaltılarak toplumun ortalama tuz/sodyum alımında %30’luk nispi azalmasağlanması
4. Gıda sanayinin üst düzey yöneticilerininobezite ile mücadele konusundabilgilendirilmesi.
5. Gıdasanayinintüketicileriyeterlivedengelibeslenme konusunda bilgilendirmesi vebilinçlendirmesi.
6. Reklamvepazarlamafaaliyetlerinin,ulus-lararası uygulamalar dikkate alınaraktüketicilerin doğru seçim yapmalarınısağlayacakşekildegeliştirilmesivegerekliönlemlerinalınması.
7.Azmiktarda tüketilmesi gereken gıdalarınvergilerindeartış, teşvikedilengıdalardaise fiyat subvansiyonu veya üretiminteşvikiiçingerekliönlemlerinalınmasınınsağlanması
B.5.MedyaHaberleriveReklamlardaYeterliveDengeliBeslenmeveDüzenliFizikselAktiviteninDesteklenmesi
Amaç
Yeterli ve dengeli beslenme, fiziksel aktiviteve obezite konularında toplumunbilgilendirilmesiamacıylayazılıvegörselbasınıetkinbirşekildekullanmakvebunayönelikfaaliyetlergeliştirmek.
Hedefler
1. 2017yılınakadarmedyadayeralangıdareklamlarınavetanıtıcıfaaliyetlereyönelikyasaldüzenlemelerigüncellemek.
2. 2017yılınakadaryazılıvegörselbasındaobezite ile mücadele konusuna öncelikverilmesini sağlamak ve toplumu yeterlive dengeli beslenme ile fiziksel aktivitekonularında bilgilendirici bilimsel içerikliprogramların yayınlanmasını teşviketmek.
39
Stratejiler
1. Gıda reklamları ve tanıtım faaliyetleriile ilgili yasal düzenlemelerin yenidendeğerlendirilerek gerekli düzenlemelerinyapılması, yürürlüğe konulması veuygulamalarındenetlenmesi.
2. Topluma yazılı ve görsel basın aracılığıile yeterli ve dengeli beslenme, fizikselaktivite ve obezite konularında doğrubilgilerinverilmesininsağlanması.
B.6. Fiziksel Aktivitenin Teşviki ve ÇevreselFaktörlerinİyileştirilmesi
Amaç
Toplumdakibireylerefizikselaktivitealışkanlığıkazandırmaya yönelik fiziksel aktiviteimkanlarını oluşturmak, iyileştirmek veyaygınlaştırmak.
Hedefler
2017yılınakadartoplumayönelikfizikselakti-vitealanlarınıarttırmak.
Stratejiler
1. Yerel yönetimlerin işbirliğindetoplumda düzenli fiziksel aktiviteninyaygınlaştırılması, spor tesislerinin verekreasyon alanlarının oluşturulmasıiçingerekli mevzuat vb. çalışmalarınyapılması.
2. Ev içinde kolaylıkla uygulanabilecektarzda fiziksel aktivite uygulamalarınıngeliştirilmesi
C. SAĞLIK KURULUŞLARINDA OBEZİTENİN TEŞHİSİ VE TEDAVİSİNE YÖNELİK ÖNLEMLER
Amaç
Sağlık kuruluşlarına başvuran bireylerifazla kiloluluk ve obezite açısındandeğerlendirmek, obezite teşhisi konanhastaların danışmanlık ve tedavileriniyapmak, obezite ve obezite ile ilişkilikronik hastalıkların tedavisinin yol açtığısağlık harcamalarını ve obezite sıklığınıazaltmak.
Hedefler
1. 2017 yılına kadar obezite için riskoluşturan BKİ ≥ 25 kg/m
2’den fazla olan
kilolu bireylerde obezite gelişimini %5azaltmak.
2. 2017 yılına kadar zayıflama ilaçlarınınkontrolsüz kullanımını engellemek vecerrahi müdahalenin gerekli olduğudurumlara, sağlık kuruluşu bünyesindeoluşturulacak olan heyet tarafından(cerrah, gastroenterolog, endokrinolog,diyetisyen, psikolog, fizyoterapist) kararverilmesinisağlamak.
Stratejiler
1. Sağlıkpersonelininobezitenintanıvete-davisikonularındabilgilerininartırılmasınavetoplumayönelikuygulamalarınyaygın-laştırılmasınakatkısağlanması.
2. Sağlık kuruluşlarına başvuran bireylerinfazla kiloluluk ve obezite açısındandeğerlendirilmesi ve tedavilerininsağlanması.
3. Obezitenintedavisindecerrahimüdahale-lerin (mide balonu, kelepçe, bypass vb.)uygulama şartlarının ve bu yöntemlerinbedelinin ödenmesine yönelik resmidüzenlemelerinyapılması.
40
D. İZLEME VE DEĞERLENDİRME
Amaç
TürkiyeSağlıklıBeslenmeveHareketliHayatProgramı”nın yaygın ve etkin olarakuygulanmasınısağlamak.
Hedef
“TürkiyeSağlıklıBeslenmeveHareketliHayatProgramı”nın başarı ile uygulanmasıamacıyla izleme ve değerlendirmesisteminin güncellenerek işlerlikkazandırmak.
Stratejiler
1. Mevcutİzlemevedeğerlendirmesisteminingüncellenmesi.
2. “Türkiye Sağlıklı Beslenme ve HareketliHayat Programı”nın 2018 yılındadeğerlendirilmesinin yapılması vedeğerlendirmeraporununyayımlanması.
2. Yıllıkilerlemeraporlarınınyayınlanması.
43
A.
T
ÜR
KİY
E SA
ĞLI
KLI
BES
LEN
ME
VE H
AR
EKET
Lİ H
AYAT
PR
OG
RA
MI Y
ÖN
ETİM
İNİN
OLU
ŞTU
RU
LMA
SI V
E PO
LİTİ
KA
GEL
İŞTİ
RİL
MES
İ, G
ÜN
CEL
LEN
MES
İ VE
U
YGU
LAN
MA
SI
A.1
. U
lusa
l ve
Yere
l Düz
eyde
Pol
itik
İste
k ve
Kar
arlıl
ığın
Sağ
lanm
ası v
e U
ygul
amay
a K
onul
mas
ı
Am
aç: Ö
nemlibirhalksağlığısorunuolanobeziteninönlenm
esiveazaltılmasıiçinilgilikurum
vekuruluşlarlaişbirliğiiçindeobeziteilemücadeleeylemplanınınuygulanm
asını
sağlayarakobeziteileetkinmücadeleetmek.
Hed
efle
r: 1.U
lusalveyereldüzeydeilgilikuruluşlarileişbirliğivekoordinasyonusağlayarak“T
ürkiyeSağlıklıBeslenm
eveHareketliHayatProgram
ı”nınuygulanmasınayönelik
tüm
faaliyetleriplanlamakveuygulamak
2.G
erçekleştikleriuygulamalarıizlem
ekvedeğerlendirm
ek.
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in s
ağla
naca
k Ve
ri
1.TürkiyeSağlıklıBeslenm
eveHareketliHayatProgram
ıUygulam
aKurullarınadair
esaslarıngüncellenerek
uygulanm
ası
1.1.TürkiyeSağlıklıBeslenm
eveHareketliHayatProgram
ıUygulam
aKurullarına
dairhazırlananesasların
uygulanm
asınınsağlanm
ası
SağlıkBakanlığı/
TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
KB,G
THB,
MEB,İçişleri
Bakanlığı,
Bilim,S
anayi
veTeknoloji
Bakanlığı,GSB,
Üniversiteler,
TÜİK,R
TÜK,
TRT,TSK,
YÖK,İller
Bankası,S
TK,
ÖzelSektör
2014-
2017
İlgilikurum
vekuruluş
temsilcilerinin
etkinkatılımının
sağlanam
aması
1.Sözkonusu
düzenlem
enin
yayımlanm
ası,
uygulanm
asıve
güncellenm
esi
2.Bilim,D
anışma,
Yürütme
Koordinasyon
Kurullarının
Kurulmasıve
yürütülmesi
Tarafların
çalışmaraporları
vetutanaklar
2.“Y
eterliveDengeliBeslenm
eveHareketliYaşamKurulu”nun
işlerliğininsağlanması
2.1.İlHıfzıssıhhaKurulu
bünyesindekurulmuşolan
«YeterliveDengeliBeslenm
eveHareketliYaşamKurulu”
tarafındandüzenliaralıklarla
sunulanilfaaliyetraporlarının
izlenm
esivedeğerlendirm
esinin
yapılması
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
İlHalkSağlık
Müdürlüğü,
Yeterlive
Dengeli
Beslenm
eveHareketli
YaşamKurulu
Sekretaryası
2014-
2017
Raporların
zamanında
sunulamam
ası
İzlenenve
değerlendirilenil
faaliyetraporları
Yıllıktoplantı
sayısıvetoplantı
tutanakları(Yılda
enaz2kez)
2.2.”Y
eterliveDengeli
Beslenm
eveHareketli
YaşamKurulu”kararlarının
ilyıllıkplanlarınınvefaaliyet
raporlarınındüzenliaralıklarla
sunulması
İlHalkSağlığı
Müdürlükleri
İlHıfzıssıhha
KuruluÜyeleri
2014-
2017
1.Personel
yetersizliğive
hareketliliği
2.İllerdeilgilive
sorumluBiriminin
kurulmam
ış
olması
Sunulanraporlar
Toplantı
tutanakları
44
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in s
ağla
naca
k Ve
ri
3.Sağlıktaeşitsizliklerin
giderilmesiçalışmaları
kapsam
ındaobezitevefiziksel
hareketsizlikriskfaktörlerine
bağlıeşitsizliğingiderilm
esi
3.1.Hayatboyueğitim
çalışmalarıkapsamındaçok
sektörlüçalışmalarınyapılm
ası
MEB
Tümpaydaşlar
2014-
2017
1.Paydaşlararası
koordinasyon
eksikliği
1.Mevzuat
düzenlem
eleri
1.Araştırm
aSonuçları
2.Bölgelerarası
eğitim
düzeyi
ortalaması
ve
okullaşm
aoranı
3.2.Obezitevefizikselinaktivite
yönündenriskligruplarda
vebölgelerdeeşitsizliklerin
giderilmesi
Tümpaydaşlar
Tümpaydaşlar
2014-
2017
1.Paydaşlararası
koordinasyon
eksikliği
2.Bütçe
yetersizliği
1.Mevzuat
düzenlem
eleri
2.İşsizlikteazalma
1.Kadınve
erkeklerdegelir
dağılım
ındaki
oran
2.Kadınve
erkekler
arasındaki
sosyalgüvenlik
kapsam
aoranı
3.Kadınlarda
veerkeklerde
işgücünekatılım
oranı
3.3.Toplum
unsağlıkokur
yazarlığınıngüçlendirilmesi
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u,
MEB
Üniversiteler,
Belediyeler,
Medya,S
TK
2014-
2017
1.Paydaşlararası
koordinasyon
eksikliği
2.Bütçe
yetersizliği
Yapılanaraştırma
sayısı
Araştırm
asonuçları
3.4Sorum
lutümpaydaşların
katılımıilefarkındalık
yaratılmasıveçözüm
önerilerinintartışılacağıbir
çalıştaydüzenlenerekçalıştay
raporununpaylaşılm
ası
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
TümPaydaşlar
2014-
2015
1.Paydaşlararası
koordinasyon
eksikliği
2.Bütçe
yetersizliği
Sem
pozyum
un
Düzenlenm
esi
ÇalıştayRaporu
3.5.ÇocuklukÇağıobezitesi
veeşitsizliklerkonusunda
araştırmayapılması
SağlıkBakanlığı
2014-
2015
1.Bütçesınırlılığı
Araştırm
aRaporu
45
A. T
ÜR
KİY
E SA
ĞLI
KLI
BES
LEN
ME
VE H
AR
EKET
Lİ H
AYAT
PR
OG
RA
MI Y
ÖN
ETİM
İNİN
OLU
ŞTU
RU
LMA
SI V
E PO
LİTİ
KA
GEL
İŞTİ
RİL
MES
İ GÜ
NC
ELLE
NM
ESİ V
E U
YGU
LAN
MA
SI
A.2
. Obe
zite
İle
Müc
adel
enin
Yön
etilm
esin
de F
inan
sal D
üzen
lem
eler
Am
aç: TürkiyeSağlıklıBeslenm
eveHareketliHayatProgram
ı’nınetkinolarakyürütülmesiamacıylagereklifinansaldesteğibütçeim
kanlarıçerçevesindesağlam
ak.
Hed
ef: 2017yılınakadarS
ağlıkBakanlığıvediğertüm
paydaşlarınsağlık,tarım,ticaret,ulaşım,eğitim
,ekonomi,spor,çevre,şehirplanlama,çalışma,sosyalgüvenlik,kültürve
turizm,üniversitelergibialanlarındageliştirilecekolanpolitikavebütçeprogramlarındaobeziteilemücadeleyeyönelikaktiviteve/veyadüzenlemelereyervermek.
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
er
İlerle
me
Gös
terg
eler
i
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in s
ağla
naca
k Ve
ri1.Obeziteilemücadele
stratejilerininulusalsağlık
stratejilerivepolitikaları
arasındayeralmasının
sağlanması
1.1.İlgilikurumvekuruluşların
(kam
ukuruluşları,özelsektör
vb.)planvepolitikalarında
obeziteninönlenm
esineyönelik
girişimlerinyeralmasının
önem
inedairpaylaşım
toplantılarıdüzenlenm
esi
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
KB,G
THB,
MEB,İçişleri
Bakanlığı,
Bilim,S
anayi
veTeknoloji
Bakanlığı
,GSB,
Üniversiteler,
TÜİK,R
TÜK,
TRT,TSK,
YÖK,İller
Bankası,S
TK,
ÖzelSektör
2014-
2017
İlgilikurum
ve
kuruluşlararası
koordinasyon
eksikliği
Düzenlenentoplantı
sayısıvekatılan
kurumsayısı
Toplantı
tutanakları
1.2.Tüm
paydaşlarınplan
vepolitikalarıçerçevesinde
obeziteninönlenm
esineyönelik
yaptıklarıçalışmalarıneniyi
uygulamalarkapsamında
değerlendirilmesivesonuçların
kamuoyuilepaylaşılm
ası
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
Tümpaydaşlar
2014-
2017
1.Paydaşların
etkinkatılımının
sağlanam
aması
2.Konuya
gerekenönem
in
verilmem
esi
Eniyiuygulam
alar
kapsam
ında
değerlendirilen
faaliyetvekuruluş
sayısı
Değerlendirm
eveizleme
raporları
46
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in
sağl
anac
ak
Veri
2.Sosyoekonomikbakımdan
gelişmem
işbölgelerbaşta
olmaküzereülkegenelinde
yeterlivedengelibeslenm
eiçin
temelgıdalaraulaşılabildiğine
yönelikekonomikönlem
lerin
belirlenm
esi
2.1.Ülkegenelinderisk
gruplarına(çocuklar,gebeve
emzikliler,yaşlılarvb.)yönelik
yeterlivedengelibeslenm
eyi
sağlayıcıniteliktegıda
maddelerineerişimim
kanlarının
teşvikineyönelikmevzuat
yapılabilmesiiçingerekli
koordinasyonunsağlanm
ası
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
uYerelYönetimler,
MaliyeBakanlığı
Başbakanlık,
MEB,G
THB,
İçişleri
Bakanlığı,Özel
Sektör
2014-
2017
1.İlgilikurumve
kuruluşlararası
koordinasyon
eksikliği
2.Kaynak
yetersizliği
3.Gıdasanayiile
yeterliişbirliğinin
sağlanam
aması
1.Mevzuatçalışması
1.M
evzuat
değişikliğinin
izlenm
esi
3.Ulusalveyereldüzeydetüm
paydaşlarınyıllıkbütçelerinde
obeziteilemücadele
programlarınıdesteklem
ek
amacıylabütçeim
kanları
çerçevesindekaynakayrılması
3.1.İşyerifizikselaktivite
imkanlarınıngeliştirilm
esiiçin
girişimlerdebulunulması(Ör.
Masabaşındaegzersiz)ve
ödenekayrılm
ası
MaliyeBakanlığı,
Tümkam
ukurum
vekuruluşları,
özelsektör
Tümkam
ukurumve
kuruluşları,
ÖzelSektör
2014-
2017
1.Mevzuattan
kaynaklanan
sorunlar
2.Bütçe
yetersizliği
1.Konuileilgilibütçe
ayırankurumsayısı
2.Bütçemiktarı
Mevcutdurum
uveilerlemeyi
ortayakoyan
değerlendirm
eler
3.2.Okullardafizikselaktivite
imkanlarınınoluşturulmasıiçin
girişimlerdebulunulmasıve
ödenekayrılm
ası
MEB,M
aliye
Bakanlığı
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
u,
GSB,Yerel
Yönetimler,
Üniversiteler,
ÖzelSektör
2014-
2017
1.Mevzuattan
kaynaklanan
sorunlar
2.Bütçe
yetersizliği
1.Konuileilgili
kurumsaliletişim
sayısı
2.Konuileilgilibütçe
ayırankurumsayısı
3.Ayrılanbütçe
miktarı
Mevcutdurum
uveilerlemeyi
ortayakoyan
değerlendirm
eler
3.3.Yerelyönetimlertarafından
özellikleriskgruplarına
(çocuklar,kadınlar,gebeler,
engelliler,yaşlılarvb)yönelik
sportesislerininverekreasyon
alanlarınınoluşturulmasıve
ödenekayrılm
ası
İçişleriBakanlığı,
MaliyeBakanlığı,
İllerBankası
Başbakanlık,
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
u,Orman
veSuİşleri
Bakanlığı,GSB,
Üniversiteler,
ASP
BAKANLIĞI,
Çevreve
Şehircilik
Bakanlığı,Özel
Sektör
2014-
2017
1.Mevzuattan
kaynaklanan
sorunlar
2.Bütçe
yetersizliği
1.Konuileilgili
kurumsaliletişim
sayısı
2.Konuileilgilibütçe
ayırankurumsayısı
3.Ayrılanbütçe
miktarı
Mevcutdurum
uveilerlemeyi
ortayakoyan
değerlendirm
eler
47
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in
sağl
anac
ak
Veri
3.4.Bireylerinfiziksel
aktiviteyapmasınaimkan
sağlayacakdahaiyikent/
şehirdüzenlemeleriveulaşım
imkanlarınınoluşturulmasına
yönelikgirişimlerdebulunulması
veödenekayrılması
İçişleriBakanlığı,
Çevreve
Şehircilik
Bakanlığı,Maliye
Bakanlığı,GSB,
YerelYönetimler
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
u,
Ulaştırm
aBakanlığı,MEB
2014-
2017
1.Mevzuattan
kaynaklanan
sorunlar
2.Bütçe
yetersizliği
1.Konuileilgili
kurumsaliletişim
sayısı
2.Konuileilgilibütçe
ayırankurumsayısı
3.Ayrılanbütçe
miktarı
Mevcutdurum
uveilerlemeyi
ortayakoyan
değerlendirm
eler
3.5.Sağlıkkuruluşlarında
obeziteninönlenm
esi,teşhisve
tedavisineyönelikfaaliyetlerin
geliştirilm
esiamacıylakaynak
ayrılması
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
uMaliyeBakanlığı
SGK
2014-
2017
1.Mevzuattan
kaynaklanan
sorunlar
2.Bütçe
yetersizliği
1.Konuileilgili
kurumsaliletişim
sayısı
2.Konuileilgilibütçe
ayırankurumsayısı
3.Ayrılanbütçe
miktarı
Mevcutdurum
uveilerlemeyi
ortayakoyan
değerlendirm
eler
48
A.
TÜ
RK
İYE
SAĞ
LIK
LI B
ESLE
NM
E VE
HA
REK
ETLİ
HAY
AT P
RO
GR
AM
I YÖ
NET
İMİN
İN O
LUŞT
UR
ULM
ASI
VE
POLİ
TİK
A G
ELİŞ
TİR
İLM
ESİ
A.3
. U
lusa
l ve
Yere
l Düz
eyde
Mev
cut D
urum
un S
apta
nmas
ı ve
Yapı
laca
k A
raşt
ırmal
arın
Des
tekl
enm
esi
Am
aç: O
beziteilemücadeleçalışmalarınaesasoluşturmasıamacıylaülkem
izdeyaşa,cinsiyete,bölgelerevesosyo-ekonom
ikdüzeyegörefazlakilolulukveobezitegörülme
sıklığınıbelirlem
ekveriskfaktörlerineyönelikmevcutdurum
usaptam
ak.
Hed
efle
r: 1.Ulusalveyauluslararasıdüzeydekıyaslanabilirvegüvenilirverilerineldeedilm
esinisağlamak.
2.2010yılındagerçekleştirilen“TürkiyeBeslenm
eveSağlıkAraştırm
asına(TBSA)”nınperiyodikaralıklarlayapılm
asınısağlamak
3.B
ölgelerve/veyaillerdüzeyinde“B
eslenm
e,FizikselAktiviteveSağlıkAraştırm
ası”nınyapılm
asınısağlamak.
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in
sağl
anac
ak
Veri
1.Kanıtadayalıpolitikalar
geliştirilm
esiiçinobeziteile
ilgilibilimselverileringüncel
araştırmalararacılığıile
sağlanması
1.1.Araştırm
alardaeldeedilen
sonuçlarınkarşılaştırabilir
olmasıiçinaraştırmalarda
yeralacakbaşlıklarayönelik
standartbirformyadarehber
geliştirilm
esi
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
KB,G
THB,
TÜBİTAK,
Üniversiteler,
TÜİK,Ö
zel
Sektör,STK
2014-
2017
-Hazırlanmış
rehber
Araştırm
alardaki
ortaksorusayısı
2.“T
ürkiyeBeslenm
eveSağlık
Araştırm
asının”periyodik
aralıklarlayapılm
asının
sağlanması
2.1.İlgilikurumvekuruluşlarla
koordinasyonunsağlanm
asıve
altyapınınoluşturulması
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
GTH
B,
TÜBİTAK,
TÜİK,
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
1.Kaynak(para,
işgücüvb.)
yetersizliği
2.Kurum
lararası
koordinasyonun
yetersizliği
Araştırm
anın
yapılması
Sonuçların
açıklanm
ası
3.“Y
eterliveDengeliBeslenm
eveHareketliYaşamKurulu”
tarafındanildüzeyinde
araştırmalarınyapılm
ası
3.1.İlgilikurumvekuruluşlarla
koordinasyonunsağlanm
asıve
altyapınınoluşturulması
İlHalkSağlığı
Müdürlükleri
İlHıfzıssıhha
KuruluÜyeleri
2014-
2017
1.Kaynak(para,
işgücüvb.)
yetersizliği
2.Kurum
lararası
koordinasyonun
yetersizliği
Araştırm
aların
yapılması
Sonuçların
açıklanm
ası
3.2.Herilde5yıldabir«İl
Beslenm
e,FizikselAktivite
veSağlıkAraştırm
ası”nın
yapılmasıvearaştırma
sonuçlarının“Uygulam
aKurulları’na”sunulması
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
KB,TÜİK,
GTH
B,
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
Kaynakyetersizliği
vekoordinasyon
eksikliğinedeniyle
araştırmanın
gerçekleştirilemem
esi
Araştırm
ayı
tamam
layanil
sayısı
Araştırm
asonuç
raporları
49
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in
sağl
anac
ak
Veri
4.Özelgruplarayönelik
beslenmearaştırmalarının
yapılması(gebeveem
zikliler,
bebekveçocuklar,okulçağı
çocukları,yaşlılar,sağlık
çalışanlarıvb.)
4.1.Riskgruplarının
belirlenm
esivearaştırmaların
planlanm
asıveuygulanm
asına
yönelikaltyapıçalışmalarının
tamam
lanm
ası
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
GTH
B,
TÜBİTAK,
TÜİK,
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
1.Kaynak(para,
işgücüvb.)
yetersizliği
2.Kurum
lararası
koordinasyonun
yetersizliği
Araştırm
anın
yapılması
Sonuçların
açıklanm
ası
5.“T
ürkiye’yeÖzgüBeslenm
eRehberi”ningüncellenm
esi
ve“U
lusalFizikselAktivite
Rehberi”ninhazırlanarakülke
genelindeetkinkullanımının
sağlanması
5.1.Mevcutaraştırm
asonuçlarındanyararlanarak
“Türkiye’yeÖzgüBeslenm
eRehberi”ningüncellenm
esi
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
GTH
B,
Üniversiteler,
STK
2014-
2015
Ulusaldüzeyde
araştırmaverilerinin
eldeedilemem
esi
Güncellenm
iş
rehberin
yayımlanm
ası
Çalışma
grubutoplantı
tutanakları
5.2.Yaşgruplarınagöre“U
lusal
FizikselAktiviteRehberi”nin
hazırlanm
asıveyayımlanm
ası
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
GSB,Ç
evre
veŞehircilik
Bakanlığı,
Çalışma
veSosyal
Güvenlik
Bakanlığı,
Üniversiteler,
STK
2014-
2015
1.Ulusaldüzeyde
araştırmaverilerinin
eldeedilemem
esi
2.Ortakbilim
sel
görüşün
oluşturulmasındaki
güçlükler
Yayımlanm
ış
rehber
Çalışma
grubutoplantı
tutanakları
50
B.
O
BEZ
İTEN
İN Ö
NLE
NM
ESİN
E YÖ
NEL
İK Ç
ALI
ŞMA
LAR
B.1
. T
oplu
mun
Obe
zite
, Yet
erli
ve D
enge
li B
esle
nme
ve F
izik
sel A
ktiv
ite K
onul
arın
da B
ilgile
ndiri
lmes
i ve
Bili
nçle
ndiri
lmes
i
Am
aç:Toplumdayeterlivedengelibeslenmevefizikselaktivitealışkanlığınıkazandırmakveobeziteriskiniazaltm
ak
Hed
ef:2017yılınakadartoplumgenelindeobeziteveoluşturduğusağlıkrisklerikonusundafarkındalıkoluşturmak
2017’yekadarfazlakilolulukprevalansınıyetişkinlerde%5’ekadarazaltm
ak
Obezitesıklığındakiartışeğiliminidurdurmak
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
er
İlerle
me
Gös
terg
eler
iİz
lem
e ve
K
ontr
ol
İçin
sa
ğlan
acak
Ve
ri
1.Sağlıkpersonelininobezite
ilemücadelekonusundabilgi
düzeyininartırılm
asınakatkı
sağlanmasıamacıylahizmet
içieğitim
program
larının
düzenlenmesi
1.1.İlHalkSağlığıM
üdürlükleri
bünyesinde81ildeobeziteile
mücadelekonusundabireğitim
ekibioluşturulması
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
Üniversiteler
2014-
2017
1.Personelyetersizliği
2.Personel
hareketliliği
Ekipkurulanil
sayısı
Ekippersonelinin
listeleri
1.2.Eğitim
modüllerive
eğitimrehberlerinin(eğitim
materyalleri(kitap,broşür,afiş,
filmvb.)geliştirilm
esiveyaygın
kullanımınınsağlanm
ası
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
Üniversiteler,
Özelsektör,
STK
2014-
2017
Bütçeyetersizliği
Hazırlanmışeğitim
modüllerive/veya
materyalleri
1.Oluşturulan
eğitim
materyallerinin
etkinliğiniölçen
araştırma
sonuçları
1.3.İleğitim
ekiplerineyönelik
“EğiticiEğitim
i”programlarının
uygulanm
ası
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
Üniversiteler,
Özelsektör,
STK
2014-
2017
1.Kaynakyetersizliği
2.Personel
hareketliliği
Eğitim
program
ısayısı
Eğitim
değerlendirm
esonuçları
2.Sağlıkkuruluşlarına
başvuranbireylerinobezite
ilemücadelekonusunda
bilgilendirilmelerinin
sağlanması
2.1.Bilgilendirm
edökümanlarınınoluşturulması
vegüncellenm
esi
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
Üniversiteler
2014-
2017
Güncellemelerin
zamanında
yapılamam
ası
1.Doküm
anların
oluşturulması
2.Güncellemelerin
yapılması
1.Bilgidüzeyi
ölçümve
araştırma
sonuçları
2.2.Bilgiverilm
esiamacıyla
eğitimlerinyapılm
ası
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeKam
uHastaneleri
Kurum
u,THSK
Üniversiteler
2014-
2017
Koordinasyonun
sağlanam
aması
Eğitim
verilenkişi
sayısı
51
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in
sağl
anac
ak
Veri
3.Koruyucusağlıkve
ailehekimliğihizmetleri
kapsam
ındaöncelikliolarak
riskgruplarına(bebekler,
çocuklar,gebeveemzikliler,
yaşlılar,engelliler,sigarayı
bırakanlarvb.)yönelikobezite
ilemücadeleuygulamalarının
yaygınlaştırılması
3.1.Bebeklerindoğum
dan
itibarenilk6aysadeceanne
sütüilebeslenmesi,6.Aydan
itibarenannesütüilebirlikte
uygunekbesinlerebaşlanm
ası
veikiyaşınakadaranne
sütüilebeslenmesininteşvik
edilm
esineözendirilmesiiçin
bilgilendirm
eçalışmalarının
yapılması
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
ASPBakanlığı,
Üniversiteler,
ÖzelSağlık
Kuruluşları,
STK
2014-
2017
1.Toplumunbilgi
eksikliği
2.Yanlışinanışlar
ilk6aydasadece
annesütüile
beslenenbebek
sayısı
Konuile
ilgiliçalışma
sonuçları
3.2.Gebeveemziklilikdönemi
kadınlarındüzenliaralıklarla
sağlıkkuruluşlarınabaşvurarak
vücutağırlığıkontrolüileilgili
danışm
anlıkhizmetlerinden
yararlanm
alarınınsağlanm
ası
içinbilgilendirm
eçalışmalarının
yapılması
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
ASPBakanlığı,
Üniversiteler,
STK
2014-
2017
1.Hedefkitleye
ulaşımdakizorluk2.
Konuileilgiliuzman
personelyetersizliği
Danışmanlık
hizm
etlerinden
yararlananbirey
sayısı
Sağlık
kuruluşlarında
tutulankayıtlar
3.3.Huzurevleri,yaşlıbakım
merkezlerivb.yerlerdeyaşayan
yaşlılariçinbilgilendirm
eçalışmalarınınyapılm
ası
ASPBakanlığı,
YerelYönetimler
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
u,
İçişleri
Bakanlığı,
GTH
B,
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
Uzm
anpersonel
yetersizliği
Eğitim
verilen
kurumsayısı
1.Konuile
ilgiliyapılan
çalışmalar2.
Denetim,izlem
evedeğerlendirm
eraporları
3.4.Engellileriçindanışmanlık
hizm
etlerivefizikselaktivite
imkanlarınınbütçeim
kanları
dahilindegeliştirilm
esive
yaygınlaştırılmasınayönelik
bilgilendirm
eçalışmalarının
yapılması
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
uMaliyeBakanlığı
Başbakanlık,
ASPBakanlığı,
GSB,E
ngelliler
Federasyonu,
Yerel
Yönetimler,
Üniversiteler,
STK
,Özel
Sektör
2014-
2017
1.Uzm
anpersonel
yetersizliği
2.Engellilereulaşım
zorluğu
3.İletişimsıkıntısı
Danışmanlık
hizm
etlerinden
yararlananbirey
sayısı
Kayıtlar
52
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in
sağl
anac
ak
Veri
4.Rutinhizmetlerin
yanısıraözelgruplara
yönelikkitleselkam
panya,
etkinlikveprogramların
geliştirilm
esi,düzenli
aralıklarlauygulanmasıve
yaygınlaştırılması
4.1.Halkeğitimmerkezlerivb.
yerlerdeeğitimetkinliklerinin
düzenlenmesi
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
Medya
Kuruluşları,
Yerel
Yönetimler,
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
1.Obezitekonusunda
uzmanpersonel
yetersizliği
2.Finansm
an
yetersizliği
1.Yapılanetkinlik
veeğitim
sayısı
2.Eğitim
materyallerinin
geliştirilm
esi
1.Eğitim
tutanakları
2.Katılımcı
sayıları
4.2.SilahlıK
uvvetler
bünyesindekikurum
ve
kuruluşlardaacemiereğitim
merkezleribaştaolmaküzere
askerlerinobeziteilemücadele
konularındabilgilendirilmele-
rininsağlanm
ası
MilliSavunma
Bakanlığı
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
u,
GenelKurmay
Başkanlığı,
Askeri
Hastaneler,
Üniversiteler
2014-
2017
1.Obezitekonusunda
uzmanpersonel
yetersizliği
2.Finansm
an
yetersizliği
Yapılanetkinlikve
eğitimsayısı
1.Eğitim
tutanakları
2.Bilgilendirilen
askersayısı
3.Eğitim
ileilgili
raporlar(eğitim
materyalleri,
bilgiölçüm
anket
sonuçlarıvb.)
4.3.EmniyetG
enelMüdürlüğü
bünyesindekikurum
ve
kuruluşlardaemniyet
mensuplarınınobeziteile
mücadelekonularında
bilgilendirilmelerininsağlanm
ası
İçişleriBakanlığı
(EmniyetG
enel
Müdürlüğü)
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
u,
Üniversiteler
2014-
2017
1.Obezitekonusunda
uzmanpersonel
yetersizliği
2.Finansm
an
yetersizliği
Yapılanetkinlikve
eğitimsayısı
1.Eğitim
tutanakları
2.Katılımcı
sayısı3.
Eğitim
ileilgili
raporlar(eğitim
materyalleri,
bilgiölçüm
anket
sonuçlarıvb.)
4.4.Dingörevlilerinin
vaazlarındavehutbelerde
vb.obeziteilemücadele
konularınınyeralmasının
sağlanması
Diyanetİşleri
Başkanlığı
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
u
2014-
2017
Toplum
liderlerinin
konuileilgiliyeterli
bilgisahibiolmayışı
Obeziteileilgili
konulardaverilen
hutbe/vaazvb.
sayısı
Toplum
undeğişik
kesimlerinde
bilgidüzeyini
ölçenaraştırma
sonuçları
4.5.Öğretmenyetiştiren
yükseköğretimkurum
larının
müfredatlarınabeslenme,
obezitevefizikselaktivite
konularındaderslerin
konulmasınınsağlanm
ası
MEB,Y
ÖK
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
u
2014-
2017
Müfredatdeğişikliğinin
yapılmasınayönelik
güçlükler
Değiştirilen
müfredat
Müfredat
değişikliğinin
izlenm
esi
53
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in
sağl
anac
ak
Veri
4.6.Tüm
kam
ukurumve
kuruluşlarıileözelsektörün
mevcuthizmetiçieğitim
programlarındaobeziteile
mücadeleileilgilikonularınyer
almasınınsağlanm
ası
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
Tümkam
ukurumve
kuruluşları,
Üniversiteler,
STK
,Özel
Sektör
2014-
2017
Yöneticilerinkonuya
gerekenönem
ivermeyişi
Obeziteileilgili
konulardaverilen
eğitimsayısıve
kurumsayısı
Eğitim
programları
tutanakları
4.7.Evhanımlarınayönelik
çeşitlifaaliyetlerin(kabul
günleriiçinsağlıklımenüler,
eviçiegzersizprogramlarıvb.)
planlanm
ası
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
Üniversiteler,
STK
,Özel
Sektör,Yerel
Yönetimler
2014-
2015
Evhanımlarının
ilgisizliği
Program
sayısındakiartış
Program
tutanakları
4.8.Sporsalonlarıve
rekreasyonalanlarında
toplum
ayönelikbilgilendirm
eyapılmasıveegzersizlerin
uzmankontrolündeolmasının
sağlanması
GSB,Yerel
Yönetimler
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
Belediyeler
Birliği
2014-
2017
Uzm
anpersonel
yetersizliği
Uzm
ankontrolünde
hizm
etverentesis
sayısı
Tesislerde
bulunanuzman
kayıtları
4.9.Toplum
ufizikselaktiviteye
özendirmekamacıylaçeşitli
faaliyetleryürütenyerel
yönetim
ler,özelsektör,STK
vb.kuruluşlarıntakdirveteşvik
edilm
esi
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
Tümkam
ukurumve
kuruluşları,
Belediyeler
Birliği,
Üniversiteler,
STK
,Özel
Sektör
2014-
2017
Yöneticilerinkonuya
gerekenönem
ivermeyişi
Fizikselaktivite
konularında
faaliyettebulunan
kurumraporları
Faaliyetraporları
5.Obeziteilemücadele
ileilgilikonulardatoplum
adoğrumesajlarınulaştırılması
amacıylamedyaileişbirliğinin
sağlanmasıvebukapsamda
bilgivebilinçdüzeyinin
artırılm
ası
5.1.Medyamensuplarına
yönelik(sağlıkmuhabirleri,
yapımcı,yönetmenvb.)eğitim
programlarınındüzenlenm
esi
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
RTÜ
K,M
edya
Kuruluşları,
Üniversiteler
2014-
2017
Medyanınilgisizliği
Eğitim
sayısı
Eğitim
ekatılan
muhabirsayısı
Eğitim
tutanakları
54
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in
Sağl
anac
ak
Veri
5.2.Toplumdarolm
odelolan
kişilerin(sanatçılar,sporcular,
politikacılarvb.)bilgilendirm
efaaliyetlerinekatılımlarının
sağlanması
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
TBMM,R
TÜK,
Bilim,S
anayi
veTeknoloji
Bakanlığı,
GTH
B,
GSB,M
edya
Kuruluşları,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
1.Medyanınilgisizliği
2.Rolmodelkişilere
ulaşmadakizorluklar
3.Kaynakyetersizliği
Etkinliklerekatılan
rolm
odelkişisayısı
Konuileilgili
kayıtlar
5.3.Medyadayeterlivedengeli
beslenme,obezitevefiziksel
aktivitekonularındadoğru
mesajlarınyeralmasına(alt
yazı,spotfilm
,bilgilendirm
eye
vebilinçlendirm
eyeyönelik
reklam
filmi,internetsiteleri,
sağlıkprogram
larıvb.)yönelik
girişimlerdebulunulması
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
Tümkam
ukurumve
kuruluşları,
Medya
Kuruluşları,
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
1.Taraflarınkonuya
ilgisizliği
2.Toplumunkonuya
ilgisizliği
Konuileilgili
medyadaçıkan
doğrumesajların
yeraldığı
programlar
Konuileilgili
kayıtlar
55
B.
O
BEZ
İTEN
İN Ö
NLE
NM
ESİN
E YÖ
NEL
İK Ç
ALI
ŞMA
LAR
B.2
. O
kulla
rda
Obe
zite
İle
Müc
adel
ede,
Yet
erli
ve D
enge
li B
esle
nme
ve D
üzen
li Fi
ziks
el A
ktiv
ite A
lışka
nlığ
ının
Kaz
andı
rılm
ası
Am
aç: Ö
rgünveyaygıneğitim
program
larınaobeziteilemücadelekonusunundahiledilerek,okulöncesiveokulçağıçocuklarına,adolesanlaravegençlereyeterlive
dengelibeslenm
evedüzenlifizikselaktivitealışkanlığınınkazandırılmasınakatkısağlamak.
Hed
efle
r: 1.2017yılınakadaröğretmenveöğrencileriyeterlivedengelibeslenm
evefizikselaktivitekonularındabilgilendirm
ek.
2.2017yılınakadaraile,okulvemedyaişbirliğiileilköğretim
,ortaöğretim
veüniversitelerdeçocuklarınvegençlerinfizikselaktivite,sporfaaliyetlerivesosyal
aktivitelereyönlendirilmesinisağlamak.
3.2017yılınakadarokullardakifizikselaktiviteim
kanlarınıbütçeim
kanlarınıdadikkatealarakarttırm
ak.
4.2017yılınakadarokullardaverilenbeslenm
ehizm
etlerindedenetimlerietkinşekildeyürütmekvestandardizasyonusağlamak.
5.2017’yekadarfazlakilolulukprevalansınıçocuklarda%10,adolesanlarda%5’ekadarazaltm
ak
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in
Sağl
anac
ak
Veri
1.Okulöncesiveokulçağı
çocukları,öğretmenve
velilerinobeziteilemücadele
konularındabilgilendirilmesi
1.1.Eğitim
modüllerive
materyalleri(kitap,broşür,
afiş,kitapayraçları,faaliyet/
boyamakitapları,videofilmvb.)
geliştirilm
esi.
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
uMEB
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
,YÖK
2014-
2017
FinansalsorunlarGeliştirileneğitim
materyalleri
Geliştirileneğitim
materyallerinin
etkinliğiniölçen
araştırma
sonuçları
1.2.3-6yaşçocuklarve
ilköğretim
çağıçocukları
içinegzersizprogramlarının
geliştirilm
esiveuygulanm
ası.
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
uMEB
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
,YÖK
2014-
2017
1.Finansalsorunlar
2.Konusunda
uzmanteknikeleman
yetersizliği
1.Eğitim
alan
öğrencisayısı
2.Verileneğitim
sayısı
1.Yıllıkeğitim
raporlarının
değerlendirilmesi
2.Konuile
ilgiliaraştırm
asonuçları
1.3.Okulöncesi,ilköğretim
,ortaöğretim
çocuklarınayönelik
interaktif,eğlenceliveöğretici
eğitimteknikleri,bilgisayar
oyunları,drama,tiyatro
oyunuvb.kulanılarakobezite
ilemücadelekonularında
bilgilendirilmesiiçineğitim
programlarınınuygulanması.
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
uMEB
GSB,
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
.
2014-
2017
1.Finansalsorunlar
2.Konusunda
uzmanteknikeleman
yetersizliği
1.Eğitim
alan
öğrencisayısı2.
Verileneğitim
sayısı
1.Yıllıkeğitim
raporlarının
değerlendirilmesi
2.Konuile
ilgiliaraştırm
asonuçları
56
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in
Sağl
anac
ak
Veri
1.4.Ortaöğretim
veüniversite
öğrencilerineyönelikobezite
ilemücadelekonularında
(sem
iner,konferans,panel,
yarışmavb.)rutinfaaliyetler
düzenlenmesi
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
uMEB
YÖK,S
TK,
ÖzelSektör,
Üniversiteler
2014-
2017
Ülkegenelinde
faaliyetlerin
yaygınlaştırılamam
ası
Yapılanfaaliyet
sayısı
1.Yıllıkeğitim
raporlarının
değerlendirilmesi
2.Konuile
ilgiliaraştırm
asonuçları
1.5.Yeterlivedengelibeslenme
vefizikselaktiviteileilgiliözel
günvehaftalarınetkinolarak
kutlanm
ası
MEB
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
uÜniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
1.Etkinliklerin
ülkegeneline
yaygınlaştırılamam
ası
2.Taraflarınkonuya
gerekenhassasiyeti
göstermem
esi
1.Kutlananetkinlik
sayısı
2.Etkinliğekatılan
kişisayısı
Etkinlikleredair
kayıtveraporlar
1.6.Çocuklardavegençlerde
sporsevgisininoluşturulması
amacıylasporfederasyonları
vesporkulüpleritarafından
okullardaçeşitlietkinliklerin
düzenlenmesi
MEB,S
por
Federasyonları
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
u,GSB,
Üniversiteler,
STK
,Özel
Sektör
2014-
2017
1.Etkinliklerin
ülkegeneline
yaygınlaştırılamam
ası
2.Taraflarınkonuya
gerekenhassasiyeti
göstermem
esi
1.Sporkulüpleri
tarafındanyapılan
etkinliksayısı
2.Etkinliğekatılan
kişisayısı
Etkinlikleredair
kayıtveraporlar
1.7.Yazokulları,kam
plarvb.
yerlerdeöğrencileretemel
beslenmevefizikselaktivitenin
önem
ineyönelikbilgilerin
verilmesininsağlanm
ası
MEB,G
SB,
Diyanetişleri
Başkanlığı,Yerel
Yönetimler
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
uiçişleri
Bakanlığı,
Üniversiteler,
STK
2014-
2017
Uzm
anpersonel
yetersizliği
Eğitim
verilen
öğrencisayısı
Eğitim
raporlarının
izlenm
esive
değerlendirilmesi
2.Okulöncesi,ilköğretim
,ortaöğretim
veüniversitelerde
yeterlivedengelibeslenm
evefizikselaktiviteileilgili
müfredatprogram
larının
iyileştirilmesininsağlanm
ası
2.1.Okullarda(okulöncesi,
ilköğretim
,ortaöğretim
)obezite,
sağlıklıbeslenmevefiziksel
aktiviteileilgilikonuların
müfredattamevcutdurum
unun
izlenm
esiveenaz2saatartış
yapılması,etkinuygulamasının
sağlanması
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
uMEB
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
uÜniversiteler
2014-
2017
1.Müfredat
değişikliğinin
yapılmasınayönelik
güçlükler2.P
ersonel
yetersizliği
3.Müfredat
değişikliğinde
yaşanacakgüçlükler
1.Müfredatile
ilgilimevcutdurum
tespiti2.D
eğişiklik
yapılanmüfredat
Derskitaplarının
incelenm
esi
57
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in
Sağl
anac
ak
Veri
3.Okulöncesi,ilköğretim
,ortaöğretim
veüniversitelerde
fizikselaktiviteim
kanlarının
(sporsalonu,okul
bahçelerinindüzenlenm
esi,
araç-gereçteminivb.)
bütçeimkanlarıdahilinde
geliştirilm
esininsağlanm
ası
3.1.Okullardamevcutspor
tesislerininokulsaatleridışında
vehaftasonutatillerinde
deöğrencilerinkullanımına
açılm
ası
MEB
İlMilliEğitim
Müdürlükleri
2014-
2017
Personelyetersizliği
1.Açık
bulundurulantesis
sayısı
2.Tesislerden
yararlananöğrenci
sayısı
Mevcutdurum
ve
ilerlemeyiortaya
koyançalışmalar
3.2.Fizikselaktivite
yapm
ayauygunolmayan
vekullanılamayanokulspor
salonlarınınvebahçelerinin
fizikişartlarınındüzeltilmesi
veuygunolanlarınsayılarının
artırılm
ası
MEB,M
aliye
Bakanlığı,Yerel
Yönetimler
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
uİçişleri
Bakanlığı,
GSB,
Üniversiteler,
STK
,Özel
Sektör
2014-
2017
Bütçeyetersizliği
İyileştirm
eyapılan
okulsayısındaki
artış
Mevcutdurum
ve
ilerlemeyiortaya
koyançalışmalar
3.3.Yeniyapılanokullarda
sporsalonuyapımına
ağırlıkverilm
esi,okullarda
sporsalonlarınınyapılm
ası
vegeliştirilm
esineyönelik
kampanyalarındüzenlenm
esi
MEB,M
aliye
Bakanlığı
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
uGSB,
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
1.Bütçeyetersizliği
2.Fizikialanların
yetersizliği
1.Düzenlenen
kampanyasayısı
2.Yeniaçılanspor
alanlarınınsayıve
niteliğindekiartış
Mevcutdurum
ve
ilerlemeyiortaya
koyançalışmalar
3.4.Üniversiteöğrencilerinin
fizikselaktivitevesportif
faaliyetlerekatılımının
teşvikedilmesi,üniversite
bünyesindekisporalanlarının
yeterlidüzeyegetirilm
esi
vegençlikkulüplerinin
faaliyetlerinedestekolunm
ası
MEB,Y
ÖK
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
uÜniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
Taraflarınilgisizliği
1.Değişiklikyapılan
müfredat
2.Sporamaçlı
alanlarınsayıve
niteliğindekiartış
3.Yararlanan
öğrencisayısı
1.Müfredat
değişikliğinin
izlenm
esi
2.Mevcutdurum
veilerlemeyi
ortayakoyan
çalışmalar
58
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in
Sağl
anac
ak
Veri
3.5.Egzersizkonusundaeğitim
verilerek“egzersizeğitm
eni”
yetiştirilm
esiamacıylasertifika
programlarınınoluşturulması
MEB
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
uÜniversiteler,
2014-
2017
1.Uzm
anpersonel
yetersizliği
2.Bütçeyetersizliği
Sertifika
programının
düzenlenmesi
1.Düzenlenen
sertifikaprogramı
sayısı
2.Sertifika
programlarından
mezunolanların
sayısı
4.Çocuklukvegençlik
dönemindeobezitesürveyans
sistem
ininkurulması
4.1.Okulöncesi,ilköğretim
,ortaöğretim
deriskaltındaki
(zayıf,fazlakiloluveobez)
öğrencilerintespitedilm
esinin
sağlanması
MEB,S
ağlık
Bakanlığı/
TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
ASP
BAKANLIĞI,
Üniversiteler,
STK
,DSÖ
2014-
2017
1.Koordinasyon
eksikliği
2.Ölçüm
lerde
standardizasyon
sağlanmasındaki
güçlükler
Araştırm
anın
yapılması
Araştırm
asonuçlarının
değerlendirilmesi
4.2.Üniversiteöğrencilerinin
obeziteyönündenizlenm
esi
YÖK,S
ağlık
Bakanlığı/
TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
Üniversiteler,
2014-
2017
Ölçüm
lerde
standardizasyon
sağlanmasındaki
güçlükler
Araştırm
anın
yapılması
Araştırm
asonuçlarının
değerlendirilmesi
4.3.BKİdeğerlendirm
esinde
zayıflıkveyaobezitetespit
edilenöğrencilerinokul
yönetim
i/rehberlikhizm
etleri
tarafındansağlıkkuruluşlarına
yönlendirilmesi
MEB
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
uÜniversiteler,
STK
2014-
2017
Konuyagereken
önem
inverilm
eyişi
BKİyüksekveya
düşükolupsağlık
kuruluşlarına
yönlendirilen
öğrencisayısıve
yüzdesi
Yıllıkçalışma
raporlarının
değerlendirilmesi
5.Çocuklukveadolesan
dönemindeyeterlivedengeli
beslenmeninsağlanm
asıiçin
temelbesingruplarındayer
alanbesinlerintüketim
inin
özendirilmesineyönelik
beslenmeprogramlarının
yürütülmesivebeslenme
hizm
etlerininperiyodikolarak
denetlenm
esininsağlanm
ası
5.1.Beslenm
eDostuOkul
Program
ınınDSÖkriterlerine
göregeliştirilm
esi,okul
kantinleriveyem
ekhanelerinde
yürütülenbeslenme
hizm
etlerindesağlıklı
uygulamalarınteşvikiiçinçeşitli
kampanyaveaktivitelerin
yapılması
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u,
DSÖ,MEB
STK
,Özel
Sektör
2014-
2017
Okulyönetiminin
ilgisizliği
1.Yürütülen
kampanyasayısı
2.Kam
panyalara
katılankatılımcı
sayısı
Mevcutdurum
ve
ilerlemeyiortaya
koyançalışmalar
59
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in
Sağl
anac
ak
Veri
5.2.Okullarda,yazokullarında
vedershanelerdeyer
alanyiyecekveiçecek
otom
atlarındabulundurulacak
gıdamaddelerinintemelbesin
gruplarınagöreseçilm
esi
MEB
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
uÜniversiteler,
STK
2014-
2017
Taraflarınİlgisizliği
1.Uygunotomat
sayısındakiartış
2.Yararlanan
öğrenci/öğretmen
sayısındakiartış
Mevcutdurum
ve
ilerlemeyiortaya
koyançalışmalar
5.3.Eğitim
kurum
larında
öğrencilerinfizikselaktiviteye
teşvikedilmesineyönelikeğitim
programlarınıngeliştirilm
esi
MEB
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
uÜniversiteler,
STK
2014-
2017
Konuyagereken
önem
inverilm
eyişi
Geliştirilenprogram
Program
lara
yönelikizlemeve
değerlendirm
eraporları
5.4.Sosyo-ekonomikdüzeyi
düşükbölgelerdekiokullarda,
bütçeimkanlarıdahilinde
ücretsizokulkahvaltı/
yemekprogram
larının
düzenlenmesininsağlanm
ası
MEB,M
aliye
Bakanlığı
KB,S
ağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
uGTH
B,Ö
zel
Sektör,STK
2014-
2017
1.Konuyagereken
önem
inverilm
eyişi
2.Kaynakyetersizliği
3.Kuruluşlararası
etkinişbirliğinin
sağlanam
aması
Geliştirilenprogram
Program
lara
yönelikizlemeve
değerlendirm
eraporları
5.5.Okullarda,özellikle
sosyo-ekonom
ikdüzeyidüşük
bölgelerde,ücretsiztazesebze,
meyvevesütdağıtımının
yapılması
MEB,M
aliye
Bakanlığı
KB,S
ağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
uGTH
B,Ö
zel
Sektör,STK
,UlusalSüt
Konseyi
2014-
2017
1.Konuyagereken
önem
inverilm
eyişi
2.Kaynakyetersizliği
Kaynakaktarım
ının
sağlanması
Mevcutdurum
ve
ilerlemeyiortaya
koyançalışmalar
60
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in
sağl
anac
ak
Veri
5.6.İlköğretimokullarında
“OkulSütüProgram
ı”nın
sürdürülebilirliğininsağlanması
MEB,G
THB,
MaliyeBakanlığı
KB,S
ağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
uGTH
B,Ö
zel
Sektör,STK
,UlusalSüt
Konseyi
2014-
2017
1.Konuyagereken
önem
inverilm
eyişi
2.Kaynakyetersizliği
Kaynakaktarım
ının
sağlanması
Mevcutdurum
ve
ilerlemeyiortaya
koyançalışmalar
5.7.Okulöncesikurum
lar,
ilköğretim
veortaöğretim
kurumlarıveüniversitelerde
sunulanmenülerinyeterlive
dengelibeslenm
eilkelerine
uygunluğunundenetlenm
esi
veSağlıkBakanlığıönerileri
doğrultusundageliştirilen
menülerinuygulanması
MEB,S
ağlık
Bakanlığı/
TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
Üniversiteler,
YÖK
2014-
2017
1.Konuyagereken
önem
inverilm
eyişi
2.Uygulam
ada
yaşanacakgüçlükler
1.Menü
programlarının
geliştirilm
esi
2.Denetimusûl
veesaslarının
belirlenm
esi
1.Mevcutdurum
veilerlemeyi
ortayakoyan
çalışmalar
2.Denetim
raporlarının
değerlendirilmesi
5.8.KantinGenelgesinin
güncellenm
esi,Okulkantin
veyem
ekhanelerindeki
beslenmehizm
etlerininbelirli
aralıklarlayeterlivedengeli
beslenmevegıdagüvenliği
kriterlerineuygunluğuaçısından
denetim
ininsağlanm
ası
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
uMEB,G
THB,
YerelYönetimler
İçişleri
Bakanlığı,Özel
Sektör,STK
2014-
2017
Mevzuateksikliği
1.Genelgenin
yeniden
düzenlenmesi
2.Denetimusul
veesaslarının
belirlenm
esi
3.Denetlemesayısı
Denetimsayı
vesonuçlarının
değerlendirilmesi
5.9.Yazokullarıvekam
plarında
sunulanbeslenmehizm
etlerinin
yeterlivedengelibeslenm
evegıdagüvenliğikriterlerine
uygunluğununbelirliaralıklarla
denetim
ininsağlanm
ası
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
uGTH
B,M
EB,
YerelYönetimler
GSB,S
TK2014-
2017
Uzm
anpersonel
yetersizliği
1.Yazokuluve
kamplardaki
toplubeslenme
hizm
etlerinin
yeterliliğineilişkin
denetim
usûl
veesaslarının
belirlenm
esi
1.Yazokulu
vekam
plardan
yararlanan
öğrencisayısı
2.Denetim
sayılarıve
sonuçlarının
değerlendirilmesi
61
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in
sağl
anac
ak
Veri
5.10.O
kulçevresindegıda
satışıyapanve/veyatoplu
beslenmehizm
etisunan
işyerlerininyeterlivedengeli
beslenmevegıdagüvenliği
kriterlerineuygunluğununbelirli
aralıklarladenetlenm
esi
GTH
B,İçişleri
Bakanlığı
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
u,MEB
2014-
2017
Mevzuateksikliği
1.Değişiklikyapılan
müfredat
2.Denetimusûl
veesaslarının
belirlenm
esi
1.Mevzuat
değişikliğinin
izlenm
esi
2.Denetimsayı
veraporlarının
değerlendirilmesi
62
B. O
BEZ
İTEN
İN Ö
NLE
NM
ESİN
E YÖ
NEL
İK Ç
ALI
ŞMA
LAR
B.3
. İşy
erle
rine
Yöne
lik Ç
alış
mal
ar
Am
aç: İşgücükaybınıönlem
ekveverim
liliğiarttırm
ak;çalışanlarınyeterlivedengelibeslenmesinisağlamakiçintoplubeslenmehizm
etlerinidüzenlemek,fizikselaktivite
imkanlarınıartırmakveobezitedenkaynaklanansağlıkriskleriniazaltm
ak.
Hed
efle
r: 1.2017yılınakadarçalışanlarıobeziteilemücadelekonularındabilgilendirm
ekvebilinçlendirmek.
2.2017yılınakadarişyerlerindetoplubeslenmevefizikselaktiviteim
kanlarınıarttırm
ak.
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
er
İlerle
me
Gös
terg
eler
iİz
lem
e ve
K
ontr
ol
İçin
sa
ğlan
acak
Ve
ri
1.Çalışanlarınyeterlive
dengelibeslenm
evefiziksel
aktivitekonularındabilgi
düzeylerininartırılması
1.1.Hizmetiçieğitim
materyallerininvebu
materyallerinkullanıldığı
programlarınoluşturulması
(masabaşındaegzersizvb.)ve
devamlılığınsağlanm
ası
Tümkam
ukurum
vekuruluşları,
ÖzelSektör
Tümkam
ukurumve
kuruluşları,
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
1.Konuyayeterli
önem
inverilm
emesi
2.Eşgüdüm
ün
sağlanam
aması
1.Geliştirilm
iş
eğitimmateryalleri
2.Oluşturulmuş
program
3.Uygulanan
program(eğitim
)sayısı
Hizmetiçieğitim
raporlarıve
programlar
2.İşyerihekimliğihizmetleri
bulunankurumlardaişyeri
çalışanlarınayönelikobezite
ilemücadeleçalışmalarının
yapılmasınınsağlanm
ası
2.1.Kam
uveözelsektörde
görevyapanişyerihekimlerinin
obeziteilemücadele
konusundabilgidüzeylerinin
arttırılmasınakatkısağlanm
ası
amacıylaeğitim
program
larının
düzenlenmesi
Çalışmave
SosyalG
üvenlik
Bakanlığı,Sağlık
Bakanlığı
Tümkam
ukurumve
kuruluşları,
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
Konuyayeterliönemin
verilmem
esi
1.Geliştirilm
iş
eğitimmateryalleri
2.Oluşturulmuş
program
3.Uygulanan
program(eğitim
)sayısı
Hizmetiçieğitim
raporlarıve
programlar
2.2.İşyerihekimliğihizmetleri
çerçevesindeişyeriçalışanları
arasındaobeziteninsaptanması
içinaraştırm
ayapılması
Çalışmave
SosyalG
üvenlik
Bakanlığı,Sağlık
Bakanlığı
İşyerihekimi
bulunan
kurumlar
2014-
2017
Konuyaişyeri
hekiminceöncelik
verilmem
esi
Araştırm
a(tarama)
yapılanişyerisayısı
Araştırm
ave
değerlendirm
eraporları
3.İşyerlerindealtyapı
çalışmalarınıntamam
lanm
ası
3.1.İşyerlerindekitoplu
beslenmehizm
etlerinde
(yem
ekhane,kantinvb.)
diyetisyenlertarafından
hazırlananolum
lubeslenm
ealışkanlıklarınıngeliştirilm
esini
destekleyicimenülerin
yaygınlaştırılması
Tümkam
ukurum
vekuruluşları,
ÖzelSektör
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
uÜniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
Uygulam
ada
yaşanabilecek
güçlükler
Diyetisyen
tarafından
Onaylanan
menülerin
uygulandığıkurum
sayısı
Mevcutdurum
uveilerlemeyi
ortayakoyan
çalışmalar
63
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in
sağl
anac
ak
Veri
3.2.İşyerlerindesunulan
toplubeslenmehizm
etlerinin
gıdagüvenilirliğiaçısından
denetlenm
esi
GTH
B,Yerel
Yönetimler
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
u
2014-
2017
1.Denetimdeuzm
an
personelyetersizliği
2.Altyapıim
kanlarının
yetersizliği
Denetlemeyapılan
işyerisayısında
artış
Denetimraporları
3.3.500’denfazlaçalışanı
olanişyerlerindeçalışan
sayısınauygunkapasitede
spormerkezi/tesisikurma
zorunluluğugetirilm
esivebu
tesislerdeuzm
anlarcaegzersiz
programlarınınyürütülmesi
Tümkam
ukurum
vekuruluşları,
YerelYönetimler,
ÖzelSektör
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
1.Kaynakyetersizliği
2.Yönetimtarafından
konuyayeterliönem
in
verilmeyişi
3.Çalışanların
ilgisizliği
4.Mevzuattan
kaynaklanansorunlar
Sportesisi/
merkeziolanişyeri
sayısındakiartış
Mevcutdurum
uveilerlemeyi
ortayakoyan
çalışmalar
3.4.Bütünişyerlerindeişyeri
çalışmasaatleriöncesinde,
sonrasındaveöğletatillerinde
çalışanlarınfizikselaktivite
yapm
adavranışınıgeliştirmek
içineğitim
setihazırlanması
Tümkam
ukurum
vekuruluşları,
ÖzelSektör
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
1.Yönetimve
çalışanlarınilgisizliği
2.Altyapıim
kanlarının
yetersizliği
1.Hazırlananeğitim
seti
2.Egzersiz
uygulamalarının
yapıldığıkurum
sayısındaartış
Mevcutdurum
uveilerlemeyi
ortayakoyan
çalışmalar
3.5.İşyerlerindeçalışanlar
arasındasporetkinlikleri,
müsabakalar,sosyal
etkinlikler(halkoyunları,
dansvb.)veöğlearalarında
veyamolalardaegzersiz
yapm
ayıkolaylaştıracak
aletlerkonulmasının(m
asa
tenisiv.b)yaygınlaştırılm
ası
Tümkam
ukurum
vekuruluşları,
ÖzelSektör
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
Müsabaka
organizasyonunda
yaşanacakgüçlükler
Gerçekleştirilen
müsabakasayısı
Mevcutdurum
uveilerlemeyi
ortayakoyan
çalışmalar
3.6.Çalışanların,özel
sportesislerindenindirim
liolarakyararlanm
alarının
desteklenm
esi
Tümkam
ukurum
vekuruluşları,
ÖzelSektör
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
Yönetimve
çalışanlarınilgisizliği
Tesislerden
yararlanankişive
kurumsayısı
Mevcutdurum
uveilerlemeyi
ortayakoyan
çalışmalar
64
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
er
İlerle
me
Gös
terg
eler
iİz
lem
e ve
K
ontr
ol
İçin
sa
ğlan
acak
Ve
ri
4.İşyerlerindefiziksel
aktiviteyiteşvikeden
çokbileşenliprogram
lar
geliştirilm
esi
4.1.Sağlıklıkilodakalmaya
yönelikalanlarsağlanm
asıve
merdivenkullanımınıteşvike
yöneliksimgelerkullanılmasının
sağlanması
Tümkam
ukurum
vekuruluşları,
ÖzelSektör
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
Yönetimve
çalışanlarınilgisizliği
Fizikselaktivite
alanlarıolanve
simgekullanan
işyerisayısı
Mevcutdurum
uveilerlemeyi
ortayakoyan
çalışmalar
4.2.İşyeriprogramlarının
planlanm
asıve
uygulanm
asındaçalışanlarında
dahiledilmesininsağlanm
ası
Tümkam
ukurum
vekuruluşları,
ÖzelSektör
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
Yönetimve
çalışanlarınilgisizliği
Sektörelişyeri
programlarının
yapılması
Araştırm
asonuçları
4.3.Bireyselöğrenme
programları,haberprogram
ları,
etkinlikler(konser,piknikvb)
düzenlenerekailelerindahil
edilm
esininsağlanm
ası
Tümkam
ukurum
vekuruluşları,
ÖzelSektör
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
Yönetimve
çalışanlarınilgisizliği
1.Hazırlanan
öğrenm
eprogramları
2.İşyerlerinde
etkinlik
düzenlenmesi
Mevcutdurum
uveilerlemeyi
ortayakoyan
çalışmalar
4.4.Bireyseldavranışdeğişim
stratejilerigeliştirilm
esive
bireyselizlemelerinsağlanm
ası
ÇSGB,Tüm
kamukurumve
kuruluşları,Özel
Sektör
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
Yönetimve
çalışanlarınilgisizliği
Yapılançalışmalar
İşyerihekimleri
tarafındankayıt
veizlemiyapılan
çalışansayısı
65
B. O
BEZ
İTEN
İN Ö
NLE
NM
ESİN
E YÖ
NEL
İK Ç
ALI
ŞMA
LAR
B.4
. Obe
zite
nin
Önl
enm
esin
de G
ıda
Sana
yii İ
le iş
birli
ğini
n Sa
ğlan
mas
ı
Am
aç: O
beziteilemücadelekonusundagıdasanayiiileişbirliğiyapmak
Hed
ef: O
beziteilemücadelekonusundagıdasanayiiileişbirliğiiçindegerçekleştirilecekolanfaaliyetleri2017yılısonunakadaruygulanmasınısağlamak.
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
er
İlerle
me
Gös
terg
eler
iİz
lem
e ve
K
ontr
ol
İçin
sa
ğlan
acak
Ve
ri1.Ulusalpolitikalardagıda
sektörüileişbirliğisağlanm
ası1.1.Konuileilgilisosyal
sorumlulukprojelerininve
eğitimprogram
larınınyapılm
ası
ÖzelSektör,
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
uGTH
B,
Üniversiteler,
STK
2014-
2017
1.Sektörün
etkinkatılımının
sağlanam
aması
2.Eşgüdüm
ün
sağlanam
aması
Yürütülenproje/
eğitimsayısı
1.Mevcutdurum
veilerlemeyi
ortayakoyan
çalışmalar
2.Yıllıkfaaliyet
raporları
1.2.Obeziteninönlenm
esine
yönelikyeterlivedengeli
beslenmeyiteşvikedici
veolumlubeslenm
ealışkanlıklarınınkazanılm
asına
imkansağlayacaknitelikte
besinlerin(yağ,şekervetuz
oranıazaltılmışvb.)üretim
inin
artırılm
ası
GTH
BSağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
uÜniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
1.Sektördetüketim
eyönelikkaygıların
yaşanm
ası
2.Tüketici
tercihlerinden
kaynaklanansorunlar
Üretim
dekiartış
Üretim
ve
tüketim
verileri
2.GıdaSanayiininüstdüzey
yöneticilerininobezite
ilemücadelekonusunda
bilgilendirilmesi
2.1.Eğitim
program
larının
düzenlenmesi
SağlıkBakanlığı,
İlYeterli
veDengeli
Beslenm
eve
HareketliYaşam
Kurulu
İçişleri
Bakanlığı,
GTH
B,
Ticaretve
SanayiO
dası,
Üniversiteler,
STK
2014-
2017
1.Konuyagereken
önem
inverilm
emesi
2.Kurum
lararası
koordinasyoneksikliği
1.Yürütülen
programsayısı
2.Bilgilendirilen
kurumveyönetici
sayısı
1.Program
tutanakve
raporları
2.Bilgidüzeyini
ölçm
eyeyönelik
anketsonuçları
66
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in
sağl
anac
ak
Veri
3.Gıdasanayinintüketicileri
yeterlivedengelibeslenm
ekonusundabilgilendirm
esive
bilinçlendirmesi
3.1.Gıdasanayiitarafından
tüketicilereyönelikyeterlive
dengelibeslenm
evedüzenli
fizikselaktivitekonularında
kampanyaveeğitim
yapılm
ası
GıdaSanayii,
ÖzelSektör
GTH
B,B
ilim,
Sanayive
Teknoloji
Bakanlığı,
MEB,
Üniversiteler,
Anadolu
Ajansı,STK
2014-
2017
Tüketicilerinilgisizliği
1.Yapılanetkinlik
sayısı
2.Katılımcısayısı
Eğitim
/etkinlik
raporları
3.2.Toplubeslenmeyapılan
yerlerdeözelliklefast-food
restoranlardatoplum
ayönelik
prom
osyonlardagerekli
bilgilerinyeralmasıvemenü
içeriklerindeyeterlivedengeli
beslenmeaçısındanuygun
besinlerinsunulması
SağlıkBakanlığı,
GTH
B,
Üniversiteler,
STK
,Özel
Sektör
1.Toplubeslenme
hizm
etsektöründe
etkinkatılımın
sağlanam
aması
2.Gıdasektörüile
yeterliişbirliğinin
sağlanam
aması
3.Yeterlitalebin
oluşmam
ası
1.Hedefgruba
yönelikhazırlanan
dokümansayısı,bu
uygulamayıyapan
restoransayısı
2.Uygun
menüsunulan
restoranların
sayılarınınartm
ası
Mevcutdurum
ve
ilerlemeyiortaya
koyançalışmalar
4.Reklamvepazarlama
faaliyetlerinin,uluslararası
uygulamalardikkatealınarak
tüketicilerindoğruseçim
yapm
alarınısağlayacak
şekildegeliştirilm
esive
gerekliönlem
lerinalınması
4.1.Gıdaürünlerietiketlerinde
uluslararasıyaklaşımlar
dikkatealınaraktüketiciyi
bilgilendirecek,kolay
anlaşılabilirveokunabilir
şekildebesinöğeleri(enerji,
totalyağ,doymuşyağ,trans
yağ,tuzveşeker)tablosunun
yeralmasınınsağlanm
ası,
GTH
BSağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
uÜniversiteler,
STK
2014-
2017
1.Mevzuatın
hazırlanm
asürecindekigecikmeler
2.Gıdasektörüile
yeterliişbirliğinin
sağlanam
aması
3.KonununAB
mevzuatındayer
almam
ası
Etiketinde
beslenmetablosu
olangıdaürünü
TüketiciEtiket
AlgıAraştırm
asonuçları
4.2.Beslenm
evesağlık
beyanlarıileilgiliilave
düzenlem
elerinyapılm
ası
GTH
BSağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
uÜniversiteler,
STK
2014-
2017
1.Mevzuatın
hazırlanm
asürecindekigecikmeler
2.Gıdasektörüile
yeterliişbirliğinin
sağlanam
aması
Değişiklikyapılan
mevzuat
TüketiciEtiket
AlgıA
raştırm
asonuçları
67
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in
sağl
anac
ak
Veri
4.3.Toplumdatazesebzeve
meyvetüketim
ininartırılmasına
yönelikolaraksebzevemeyve
üreticileritarafındanreklam
,kampanyavb.çalışmaların
yapılması
Özelsektör,STK
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
uÜniversiteler
2014-
2017
Konuyagereken
önem
inverilm
emesi
Medyadayer
alanreklam
ve
kampanyasayısı
Konuileilgili
tekrarlanan
araştırmalar
4.4.Okulveişyerleriçevresi,
sinema,tiyatrogibisosyal
yaşamalanlarıvebenzeri
mekanlardayeterlivedengeli
beslenmeninsağlanm
ası
veolumlubeslenm
ealışkanlıklarınıngeliştirilm
esine
yönelikbesinlerinsunum
uiçin
faaliyetleryürütülmesi
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
uMEB
İçişleri
Bakanlığı,
GTH
B,
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
1.Gıdasanayi
2.Tüketicilerin
ilgisizliği
Yapılanfaaliyet
sayısı
Mevcutdurum
ve
ilerlemeyiortaya
koyançalışmalar
4.5.Tüketicilerinalgılamave
bilinçlenmedüzeyinintespit
edilm
esiamacıyla“T
üketici
EtiketAlgıA
raştırm
ası”nın
yapılması
Özelsektör,STK
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
uGTH
B,
Üniversiteler
2014-
2017
1.Kaynakyetersizliği
2.Konuyagereken
önem
inverilm
emesi
Araştırm
anın
yapılması
Araştırm
asonuçlarının
izlenm
esive
değerlendirilmesi
68
B. O
BEZ
İTEN
İN Ö
NLE
NM
ESİN
E YÖ
NEL
İK Ç
ALI
ŞMA
LAR
B.5
. Med
ya H
aber
leri
ve R
ekla
mla
rda
Yete
rli v
e D
enge
li B
esle
nme
ve D
üzen
li Fi
ziks
el A
ktiv
iteni
n D
este
klen
mes
i
Am
aç: Y
eterlivedengelibeslenme,fizikselaktiviteveobezitekonularındatoplum
unbilgilendirilmesiamacıylayazılıvegörselbasınıetkinbirşekildekullanm
akvebunayönelik
faaliyetlerigeliştirmek.
Hed
efle
r: 1.2017yılınakadarm
edyadayeralangıdareklam
larınavetanıtıcıfaaliyetlereyönelikyasaldüzenlemelerigüncellemek.
2.2017yılınakadaryazılıvegörselbasındaobeziteilemücadelekonusunaöncelikverilm
esinisağlamakvetoplum
ayeterlivedengelibeslenm
evefizikselaktivite
konularındabilgilendiricibilimseliçerikliprogramlarınyayınlanm
asınıteşviketmek.
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in S
ağla
naca
k Ve
ri
1.Gıdareklam
larıvetanıtım
faaliyetleriileilgiliyasal
düzenlem
elerinyeniden
değerlendirilerekgerekli
düzenlem
elerinyapılm
ası,
yürürlüğekonulmasıve
uygulamalarındenetlenm
esi
1.1.Medyadayeralan
çocuklarayönelikgıda
reklam
larıvetanıtım
faaliyetleri
ileilgilimevcutyasal
düzenlem
eleringereksinimler
doğrultusundaveT.C.’nin
tarafolduğuyeniuluslararası
anlaşm
alarauygunolarak
revizeedilmesi
Bilim,S
anayi
veTeknoloji
Bakanlığı,
RTÜ
K,S
ağlık
Bakanlığı/
TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
uGTH
B
Üniversiteler,
Medya
kuruluşları,
STK
,Özel
Sektör
2014-
2017
Mevzuat
değişikliğinden
kaynaklanan
sorunlar
Revizeçalışmaları
içinyürütülen
çalışmagrubu
toplantıları
Düzenlenen
mevzuat
1.2.Gıdareklam
larının
denetim
ineyöneliközdenetim
merkeziveözelmedyaizleme
gruplarınınkurulması
Bilim,S
anayi
veTeknoloji
Bakanlığı,RTÜ
K,
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
uGTH
B
Üniversiteler,
Medya
Kuruluşları,
STK
2014-
2017
Yetkilendirm
ekonusunda
güçlüklerin
yaşanm
ası
Oluşturulan
Özdenetimve
özelmedyaizleme
grupları
1.Gruptoplantı
tutanakları
2.Kuruluşonayları
2.Toplumayazılıvegörsel
basınaracılığıileyeterlive
dengelibeslenm
e,fiziksel
aktiviteveobezitekonularında
doğrubilgilerinverilm
esinin
sağlanması
2.1.İnternettebaşvurukaynağı
niteliğindeyeterlivedengeli
beslenmevefizikselaktivite
konularınıiçerensitelerin
oluşturulması
Tümkam
ukurum
vekuruluşları
Sağlık
Bakanlığı/
TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
uÜniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
İnternet
haberlerinin
denetim
ve
kontrolündeki
güçlükler
1.İnternette
yayınlanandoğru
habersayısı
2.Konuileilgili
mevcutveyeni
açılansitesayısı
Toplum
undeğişik
kesimlerinde
bilgidüzeyini
ölçenaraştırma
sonuçları
69
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in S
ağla
naca
k Ve
ri
2.2.Ulusalveyereltelevizyon
veradyokanallarında
yeterlivedengelibeslenm
e,
obeziteninönlenm
esivefiziksel
aktiviteninartırılm
asınailişkin
bilim
selgeçerliliğiolanve
konununuzmanlarıtarafından
desteklenenprogramların
yapılması
SağlıkBakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
uMedya
Kuruluşları
AnadoluAjansı,
Üniversiteler,
STK
,RTÜ
K,
2014-
2017
Medyanın
ilgisizliğive
yeterlibilgisahibi
olmayışı
Eylem
planıve
politikalarıile
uyum
luprogram
sayısındaartış
Program
ların
izlenm
esive
değerlendirilmesi
2.3.Özelliklekadın
programlarındayeralanyemek
hazırlamayailişkinbölüm
lerin
diyetisyeneşliğindebilimsel
veyeterlivedengelibeslenme
ilkelerineuygun,ekonomik
seçeneklerdenoluşturulması
veyeterlivedengelibeslenme
alışkanlıklarınıngeliştirilm
esine
yönelikbilgilerinverilm
esi
SağlıkBakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
u,Medya
Kuruluşları
AnadoluAjansı,
Üniversiteler,
STK
,RTÜ
K,
2014-
2017
Medyanınkonuya
gerekenönem
ivermeyişi
Eylem
planve
politikalarıile
uyum
luprogram
sayısındaartış
Mevcutdurum
uve
ilerlemeyiortaya
koyançalışmalar
2.4.Fizikselaktiviteninsağlık
üzerineolum
luetkilerive
obeziteninönlenm
esindeki
rolüileilgilibilgilerinverileceği,
konununuzmanlarıeşliğinde
bilim
sel,interaktifegzersiz
programlarınınulusalve
yereltelevizyonveradyo
kanallarındayaygınlaştırılm
ası
SağlıkBakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
u,Medya
Kuruluşları
AnadoluAjansı,
Üniversiteler,
STK
,RTÜ
K,
2014-
2017
Medyanınkonuya
gerekenönem
ivermem
esi
Eylem
planıve
politikalarıile
uyum
luprogram
sayısındaartış
Mevcutdurum
uve
ilerlemeyiortaya
koyançalışmalar
70
B. O
BEZ
İTEN
İN Ö
NLE
NM
ESİN
E YÖ
NEL
İK Ç
ALI
ŞMA
LAR
B.6
. Fiz
ikse
l Akt
ivite
nin
Teşv
iki v
e Ç
evre
sel F
aktö
rlerin
iyile
ştiri
lmes
i
Am
aç: Toplumdakibireylerefizikselaktivitealışkanlığıkazandırmayayönelik,fizikselaktiviteim
kanlarıoluşturmak,iyileştirm
ekveyaygınlaştırm
ak.
Hed
efle
r: 2017yılınakadartoplumayönelikfizikselaktivitealanlarınıartırmak.
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
er
İlerle
me
Gös
terg
eler
iİz
lem
e ve
K
ontr
ol
İçin
Sağ
lana
cak
Veri
1.Yerelyönetimlertarafından
insanlarıngüvenlefiziksel
aktiviteyapabileceğisosyalve
fizikselortamlarınoluşturularak
günlükyaşam
larınaentegre
edilm
esi(sağlıklışehirler)
1.1.Yerel
yönetim
lerce
şehir
merkezlerindeyeşil
alanların
artırılm
asıveşehirm
erkezinden
uzakbölgelerdedoğayü
rüyüşleri
vb.etkinliklerinyapılm
ası
İçişleriBakanlığı,
MaliyeBakanlığı,
YerelYönetimler,
İllerBankası
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
u,Çevre
veŞehircilik
Bakanlığı,
OrmanveSu
İşleriBakanlığı,
Kültürve
Turizm
Bakanlığı,
GSB,Ö
zel
Sektör,STK
,Belediyeler
Birliği
2014-
2017
1.Tarafların
ilgisizliği
2.Kaynak
yetersizliği
1.Oluşturulanyeşil
alansayısı
2.Yapılanetkinlik
sayısı
Konuyailişkin
belgevefaaliyet
raporları
1.2.Parklardaegzersizalanları,
sportesislerininverekreasyon
alanlarınınoluşturulması.
basketbolsahası,futbolsahası
vb.alanlarınartırılması
İçişleriBakanlığı,
MaliyeBakanlığı,
YerelYönetimler,
İllerBankası
GSB,S
TK,
ÖzelSektör,
Belediyeler
Birliği
2014-
2017
1.Kaynak
yetersizliği
2.Altyapı
yetersizliği
Alanlarınsayısında
artış
Mevcutdurum
ve
ilerlemeyiortaya
koyançalışmalar
71
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in S
ağla
naca
k Ve
ri
1.3.Sportesislerinden
bireyleringüniçerisinde
yararlanm
alarıiçingerekli
düzenlem
elerinyapılm
ası
GSB,Yerel
Yönetimler
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
u,içişleri
Bakanlığı,
Çalışma
veSosyal
Güvenlik
Bakanlığı,
MEB,
Üniversiteler,
STK
,Özel
Sektör,
Belediyeler
Birliği
2014-
2017
1.Mevzuattan
kaynaklanan
sorunlar
2.Kaynak
yetersizliği
Değişiklikyapılan
mevzuat
Uygulam
aların
değerlendirilmesi-
neyönelik
çalışmalar
1.4.Aktifulaşımın
desteklenm
esiiçinbisiklet
yollarınınyapılm
asınaöncelik
verilerekyayalar,engellileriçin
tasarlanm
ışşehiriçialanların
oluşturulması
İçişleriBakanlığı,
Çevreve
Şehircilik
Bakanlığı,Yerel
Yönetimler
Sağlık
Bakanlığı
/Türkiye
HalkSağlığı
Kurum
u,MEB,
Üniversiteler,
STK
,Belediyeler
Birliği
2014-
2017
1.Kaynak
yetersizliği
2.Altyapı
yetersizliği
Düzenlenenşehir
içialansayısında
artış
«Eniyi
uygulamalar»
raporları
1.5.Alışverişmerkezlerigibi
toplukullanımalanlarında
egzersizyapılanalanların
oluşturulması
İçişleriBakanlığı,
YerelYönetimler
STK
,Özel
Sektör,
Belediyeler
Birliği
2014-
2017
Tarafların
ilgisizliği
Oluşturulan
egzersizalanlarının
sayısındaartış
Mevcutdurum
ve
ilerlemeyiortaya
koyançalışmalar
1.6.Kısamesafelerearaçla
değil,yürüyerekgidilmesinin
özendirilmesineyönelik
aktiviteleryapılm
ası
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
uYerelYönetimler
MEB,
Üniversiteler,
STK
,Belediyeler
Birliği
2014-
2017
1.Tarafların
ilgisizliği
2.Yayayollarının
olmam
ası
Yayayollarının
artması
Mevcutdurum
ve
ilerlemeyiortaya
koyançalışmalar
72
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in S
ağla
naca
k Ve
ri
1.7.Merdivenkullanm
ayı
engelleyecekherhangibir
sağlıkproblem
iyoksabireylerin
asansöryerinemerdiven
kullanm
asınayönelikaktiviteler
yapılması
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
uYerelYönetimler
MEB,
Üniversiteler,
STK
,Belediyeler
Birliği
2014-
2017
Tarafların
ilgisizliği
Aktivitesayısında
artış
Mevcutdurum
ve
ilerlemeyiortaya
koyançalışmalar
2.Eviçindekolaylıkla
uygulanabilecektarzdafiziksel
aktiviteuygulam
alarının
geliştirilm
esi
2.1.Özellikleevhanımlarına
yönelikegzersizprogramlarının
hazırlanm
asıveTV
kanallarındayayımlanm
ası
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
uYerelYönetimler
MEB,
Üniversiteler,
STK
,Medya
Kuruluşları
2014-
2017
Tarafların
ilgisizliği
Hazırlananaktivite
programlan
Mevcutdurum
ve
ilerlemeyiortaya
koyançalışmalar
73
C.
SAĞ
LIK
KU
RU
LUŞL
AR
IND
A O
BEZ
İTEN
İN T
EŞH
İSİ V
E TE
DAV
İSİN
E YÖ
NEL
İK Ö
NLE
MLE
R
Am
aç: S
ağlıkkuruluşlarınabaşvuranbireylerifazlakilolulukveobeziteaçısındandeğerlendirm
ek,obeziteteşhisikonanhastalarındanışmanlıkve tedavileriniyapmak,
obeziteveobeziteileilişkilikronikhastalıklarıntedavisininyolaçtığısağlıkharcamalarınıveobezitesıklığınıazaltm
ak.
Hed
efle
r: 1.2017yılınakadarobeziteiçinriskoluşturanBKI>25kg/m
2 olanfazlakilolubireylerdeobezitegelişimini%
5azaltmak.
2.2017yılınakadarzayıflam
ailaçlarınınkontrolsüzkullanımınıengellemekvecerrahim
üdahaleningerekliolduğudurum
lara,sağlıkkuruluşubünyesindeoluşturulacak
olanheyettarafından(cerrah,gastroenterolog,endokrinolog,diyetisyen,psikolog,fizyoterapist)kararverilm
esinisağlamak.
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in S
ağla
naca
k Ve
ri
1.Sağlıkpersonelinin
obezitenintanıvetedavisi
konularındabilgilerinin
artırılm
asınavetoplum
ayönelikuygulam
aların
yaygınlaştırılmasınakatkı
sağlanması
1.1.Birincibasam
aksağlık
kurumlarında/toplumsağlığı
merkezlerindekonuileilgili
vegörevlendirilmişpersonele
(hekim,diyetisyen,psikolog,
fizyoterapist,hem
şire/sağlık
mem
uru,gıdamühendisivb.
oluşanekip)yönelikeğitim
programlarınındüzenlenm
esi
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
Kaynak
yetersizliği
(personelve
bütçe)
1.Görevlendirilen
ekipsayısı
2.Hazırlanan
eğitimmodüllerive
materyalleri
3.Düzenlenen
eğitimprogram
ısayısı
1.Tutanaklar
2.Eğitim
raporları
1.2.Eğitilmişpersonel
aracılığıilebölgedekiobezite
sıklığınınazaltılmasınayönelik
programlarıngeliştirilm
esi
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
Üniversiteler,
STK
2014-
2017
Eşgüdüm
ün
sağlanam
aması
Geliştirilm
iş
programsayısı
Mevcutdurum
ve
ilerlemeyiortaya
koyançalışmalar
1.3.Obezitetanısıve
tedavisiiçinklinikrehberlerin
hazırlanm
ası
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
Üniversiteler,
STK
2014-
2017
Eşgüdüm
ün
sağlanam
aması
Yayımlanm
ışrehber
Çalışmagrubu
toplantıtutanakları
1.4.Birincibasam
aksağlık
hizm
etlerindekoruyucu
sağlıkhizmetlerine(sağlıklı
beslenmeveobezite)yönelik
danışm
anlıkhizmetlerinin
verilmesininsağlanm
ası
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
Üniversiteler,
STK
2014-
2017
Eşgüdüm
ün
sağlanam
aması
Danışmanlık
hizm
etiveren
kurumsayısı
Danışmanlık
hizm
etigereği
düzenlenen
bireyselvegrup
eğitimisayısı
2.Sağlıkkuruluşlarına
başvuranbireylerinfazla
kilolulukveobeziteaçısından
değerlendirilmelerive
tedavilerininsağlanm
ası
2.1.Birincibasam
aksağlık
kuruluşlarında/ailehekimliği
sistem
iiçindeobeziteüniteleri,
devlet,özelveüniversite
hastanelerindeiseobezite
okulları/merkezlerinin
kurulması
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
1.Eşgüdüm
sağlanam
aması.
2.Personel/
kaynakyetersizliği
Obeziteünitesi/
okulu/merkezi
açılansağlık
kuruluşusayısı
Kuruluşonayları
vebunailişkin
raporlar
74
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in S
ağla
naca
k Ve
ri
2.2.Sağlıkkuruluşlarına
herhangibirnedenlebaşvuran
vefazlakiloluveyaobezolarak
saptananhastalarınobezite
ünitesi/okuluna/merkezine
yönlendirilmesi
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
1.Personelin
konuya
gerekenönem
ivermem
esi2.
Sevksistem
inde
güçlükle
karşılaşılması
1.Sevkedilen
hastasayısı
2.O
beziteünitesi/
okulu/merkezine
kayıtlıhastasayısı
Konuileilgili
kayıtlar
2.3.Obeziteünitesi/okulu/
merkezinebaşvuranhastaların
izlenm
esiiçinsürveyanssistem
ioluşturulması
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
SGK
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
1.Sistem
kurmadave
standardizasyon
sağlam
adaki
güçlükler
2.Eşgüdüm
ün
sağlanam
aması
Kurulansürveyans
sistem
iİzlenenhasta
sayısınadair
kayıtlar
2.4.SağlıkBakanlığısağlıkbilgi
sistem
lerindeAHBSvehastane
bilgisistemleriveritabanlarının
obezitekonusundayararlıveri
üretmesiçalışmalarınıntakip
edileceğimekanizmakurulması
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
SGK
Üniversiteler,
ÖzelSektör,
STK
2014-
2017
1.Sistem
kurmadave
standardizasyon
sağlam
adaki
güçlükler
2.Eşgüdüm
ün
sağlanam
aması
Kurulansürveyans
sistem
iİzlenenhasta
sayısınadairyıllık
istatistikler
3.Obezitenintedavisinde
cerrahim
üdahalelerin(m
ide
balonu,kelepçe,bypass
vb.)uygulamaşartlarının
vebuyöntem
lerinbedelinin
ödenmesineyönelikresm
idüzenlem
elerinyapılm
ası
3.1.Piyasadazayıflama
amacıylasatışasunulanve
SağlıkBakanlığıileGıda,
Tarım
veHayvancılıkBakanlığı
mevzuatıkapsamıdışında
kalanzayıflamabantları,
bitkiselürünlervb.ürünler
ileilgilieczaneveaktarlarda
satışkoşullarıvedenetimlerine
yönelikgerekliyasal
düzenlem
elerinyapılm
ası
SağlıkBakanlığı
GTH
BÜniversiteler,
STK
2014-
2017
1.Mevzuat
eksikliği
2.Eşgüdüm
ün
sağlanam
aması
Hazırlananmevzuat
Mevzuat
değişikliğinin
izlenm
esi
75
D. İ
ZLEM
E VE
DEĞ
ERLE
ND
İRM
E
Am
aç: “TürkiyeSağlıklıBeslenm
eveHareketliHayatProgram
ı”nınyaygınveetkinolarakuygulanm
asınısağlamak.
Hed
ef: ”TürkiyeSağlıklıBeslenm
eveHareketliHayatProgram
ı”nınbaşarıileuygulanmasıamacıylaizlemevedeğerlendirm
esistem
iningüncellenerekişlerlikkazandırm
ak.
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in S
ağla
naca
k Ve
ri1.Mevcutizlem
eve
değerlendirm
esistem
inin
güncellenm
esi
1.1.Farklıkuruluşların
sorumluluğundayürütülen
aktivitelerileilgilibilgilerinve
eldeedilenverilerindüzenli
olarakTHSK’yaakışının
sağlanması
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
uSGK
TÜİK,ilgilitüm
kamukurumve
kuruluşları
2014-
2017
Verisağlam
ada
güçlüklerin
yaşanm
ası
Düzenlirapor
gönderenkurum
/kuruluşsayısı
Faaliyetraporları
1.2.THSK’yaulaşanveriler
Eylem
Planınınizlenm
esive
değerlendirilmesiamacıyla
düzenliolarakDanışmave
YürütmeKurullarınasunulması
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
Obeziteİle
Mücadele
Danışma
veYürütme
Kurulları
2014-
2017
Verisağlam
ada
güçlüklerin
yaşanm
ası
Düzenlenen
DanışmaKurulu
toplantıları
1.Kom
iteraporları
2.Alınankararlar
3.THSK’naulaşan
yıllıkverisayısı
1.3.Yapılanfaaliyetve
çalışmalarınizlenm
esive
değerlendirilmesiamacıyla
DanışmaveYürütmeKurulu
kapsam
ındabiraltkom
ite
kurulmasıveyılda2kez
DanışmaveYürütmeKuruluna
sunulmaküzereilerlemeraporu
hazırlanm
ası
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
İlgilitümkam
ukurumve
kuruluşları
2014-
2017
Verisağlam
ada
güçlüklerin
yaşanm
ası
Kurulanİzlemeve
Değerlendirm
eAlt
Kurulu
AltKom
ite
raporları
1.4.Uygulam
adakarşılaşılan
problemlerintespitedilm
esive
çözümüneyönelikolarakizleme
sistem
iningüncellenm
esive
geliştirilm
esi
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
İlgilitümkam
ukurumve
kuruluşları
2014-
2017
Verisağlam
ada
güçlüklerin
yaşanm
ası
Güncellenenizleme
sistem
iİzlemeve
değerlendirm
eraporları
1.5.Uygulam
aKurullarınınyıllık
değerlendirm
etoplantılarının
yapılması
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
İlgilitümkam
ukurumve
kuruluşları
2014-
2017
İlgilikurum
ve
kuruluşlarınetkin
vesürekliolarak
temsiledilmem
esi
Düzenlenenyıllık
değerlendirm
etoplantısı
1.Toplantıtutanağı
2.Değerlendirm
eraporu
76
Stra
tejil
erA
ktiv
itele
r (Fa
aliy
etle
r)So
rum
lu
Kur
um/
Kur
uluş
(lar)
İşbi
rliği
Ya
pıla
cak
Kur
uluş
(lar)
Süre
(z
aman
-la
ma)
Muh
tem
el
Güç
lükl
erİle
rlem
e G
öste
rgel
eri
İzle
me
ve
Kon
trol
İç
in S
ağla
naca
k Ve
ri
2.TürkiyeSağlıklıBeslenm
eveHareketliHayatProgram
ının
2018yılındadeğerlendirilmesi
vedeğerlendirm
eraporunun
yayımlanm
ası
1.Değerlendirm
eraporunun
yayımlanm
ası
SağlıkBakanlığı
/TürkiyeHalk
SağlığıK
urum
u
İlgilitümkam
ukurumve
kuruluşları
2018
Kuruluşlar
arasıişbirliğinin
sağlanam
aması
Yayımlanm
ışrapor
1.Eylem
planının
yürütülmesive
izlenm
esiiçin
gereklitüm
veriler
2.Toplantıve
çalışmatutanakları
77
KAYNAKLAR1.
1. Global Status Report on NoncommunicableDiseases2010”,WHO,2011.
2. Global recommendations on physical activity forhealth,WHO,2010.
3.BirinciBasamağaYönelikTanıveTedaviRehberleri2003, Sağlık Bakanlığı Refik Saydam HıfzıssıhhaMerkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi MüdürlüğüYayını,2.baskı,s.277-280,Ankara,2003.
4. FieldA.E.,BarnoyaJ veColditzG.A.ObeziteninEpidemiyolojisi,SağlıkveEkonomiÜzerindekiEtkileri(Editörler Thomas A.Wadden ve Albert J. Stunkard,Çevirmenler:SaçıkaraAveYılmazA.)ObeziteTedaviElKitabı,s.3-18,2003.
5. Mokdad AH, Ford ES, Bowman BA, Dietz WH.VinicorF,BalesVS,MarksJS.Prevalanceofobesity,diabetesandobesity-relatedhealthriskfactors,2001.JAMA;289(1):76-79,2003.
6.EuropeanCharteronCounteractingObesity,WHOEuropean Ministerial Conference on CounteractingObesityConferenceReport,WHO,2007.
7. WHO, Fact sheet No:311, May 2012 http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs311/en/ index.html (Erişimtarihi15.08.2012).
8. PopkinB.M,KimS,RusevE.R.,Du.SandZizzaC.Measuringthefulleconomiccostsofdiet,physicalactivityandobesity-relatedchronicdiseases,ObesityReviews7,p.271-293,2006.
9. World Health Organization. Obesity: Preventingandmanaging theglobalepidemic.TechnicalReportSeriesNo:894,WHO,Geneva,2000.
10.DanGlickman,LynnParker,LeslieJ.Sim,HeatherDelValleCook,andEmilyAnnMiller,Editors;CommitteeonAcceleratingProgress inObesityPrevention;FoodandNutritionBoard;InstituteofMedicineAcceleratingProgressinObesityPrevention:SolvingtheWeightoftheNation,TheNationalacademiesPress,Washington2012.
11. Effectiveness and economic impact of worksiteinterventionstopromotephysicalactivityandhealthydiet, Background paper prepared for theWHO/WEFJointEventonPreventingNoncommunicableDiseasesintheWorkplace(Dalian/China,September2007).
12. http://www.euro.who.int/en/what-we-do/health-topics/disease-prevention/physical-activity/facts-and-figures/10-key-facts-on-physical-activity-in-the-who-european-region).
13. Mokdad A.H., Marks J.S., Stroup D.F. andGerberdingJ.L.ActualCausesofDeathintheUnitedStates,2000.JAMA291(10)1238-1245,2004.
14.ChopraMandDarntonhillL.Tobaccoandobesityepidemics:notsodifferentafterall?BMJ,328:1558-1560,2004.
15.WHO.GlobalStrategyOnDiet, PhysicalActivityandHealth.Geneva,WHO,2003.
16.TheSecondWHOEuropeanActionPlanForFoodandNutritionPolicy2007-2013,http://www.euro.who.int.(Erişim:19.02.2008).
17.WhitePaper:AStrategy forEuropeonNutrition,Overweight and Obesity related health issues,http://ec.europa.eu/health/ph_determinants/life_style/ nutrition/keydocs_nutrition_en.htm (Erişim:19.02.2008)
18.EUPlatformforActiononDiet,PhysicalActivityandHealth http://ec.europa.eu/health/ph_determinants/life_style/nutrition/platform/platform_en.htm (Erişim:19.02.2008).
19. Obesity: Preventing and managing the globalepidemicİn.:ReportofaWHOConsultationonObesity,Geneva,3-5June,1997.
20.MilanDeclaration:Callforactiononobesity,Milan,3-6June,1999.
21.Sağlık 21HerkeseSağlık,Türkiye>ninHedef veStratejileri,SağlıkBakanlığıYayını,Ankara,2001.
22.TürkiyeKalpveDamarHastalıklarınıÖnlemeveKontrol Programı, Risk Faktörlerine Yönelik StratejikPlan ve Eylem Planı, Sağlık Bakanlığı Temel SağlıkHizmetleriGenelMüdürlüğü,Ankara,2008.
23.SağlıkBakanlığıStratejikPlan(2013-2017)
24. Başbakanlık Genelgesi, 29.09.2010 tarihli ve27714sayılıResmiGazete.
25.AşırıTuzTüketimininAzaltılmasıProgramı(2011-2015)
26. 4 Ocak 2013 tarihinde yayımlanan “Ekmek veEkmekÇeşitleriTebliği”
27. Türkiye Diyabet Önleme ve Kontrol Programı(2011-2014)
28. Seidell J.C. Epidemiology: Classification anddefinition of obesity pp:1-23, İn: Clinical obesity(Kopelman P ve Caterson lan D., Edu) 3rd edition,Willey-BlackwellScience,LtdOxford,2001.
29. Şakar Ş. Obezitenin Tıbbi Beslenme Tedavisi,ObeziteDergisi6(9):s.15-17,2006.
78
30.TüzünM,ObeziteTanım,Sıklık,Tanı,Sınıflandırma,Tipleri,DereceleriveKomplikasyonları.(Ed.YılmazC)Obezite,s.1-20NobelTıpKitabevleriLtd.Şti,1995
31.GlobalDatabaseonBMİ,WHO,http://www.who.int/ bmi/index.jsp?introPage=intro_3.html. (Erişim:19.08.2008).32.YıldırımM,AkyolA,ErsoyG.Şişmanlık(Obezite)ve Fiziksel Aktivite (Koord. Besler T ve RakıcıoğluN, Ed: Coşkun A, Kesici C, Çelikcan E, Bilici S.)HastalıklardaBeslenmeveObeziteBilgiSerisiSağlıkBakanlığıTemelSağlıkHizmetleriGenelMüdürlüğü,s.235-244,Ankara,2008.33.AkbulutG,ÖzmenMveBeslerT.ÇağınHastalığıObezite,TÜBİTAKBilimveTeknikDergisi,Eks.2-15,Mart,2007.
34. Köksal E ve Küçükerdönmez Ö. Şişmanlığısaptamada güncel yaklaşımlar. (Ed.BaysalA veBaşM.)YetişkinlerdeAğırlıkYönetimi,TürkiyeDiyetisyenlerDerneğiYayını,s.35-70,EkspresBaskıA.Ş,Ankara,2008.
35. Onat A, Türkiye>de Obezitenin KardiyovaskülerHastalıklaraEtkisi,TürkKardiyolojiDergisi31(5):279-289, 2003.http://www.tkd.org.tr/pages.asp?pg=:dergi/dergi_content&plng=tur&id=1145&dosya=108.(Erişim:19.08.2008).
36.HanTS,VanLeerEM,SeidellJC,LeanME.Waistcircumferenceasa screening tool for cardiovascularriskfactors:evaluationofreceiveroperatingcharacte-ristics(ROC)ObesRes.4(6):533-47,1996
37. Arslan M, Başkal N, Çorakçı A ve ark. UlusalObeziteRehberi,TürkiyeEndokrinolojiveMetabolizmaDerneğiYayını,1999.
38. World Health Organization. The Child GrowthStandards 2006. http://www.who.int/childgrowth/standards/bmi_forage/en/index.html. (Erişim:17.08.2008).
39.WorldHealthOrganization.GrowthReferenceDatafor5-19years.WHOReference2007.http://www.who.int/ growthref/who2007_bmi_for_age/en/index.html.(Erişim:17.08.2008).
40. The challenge of obesity in theWHOEuropeanRegionandthestrategiesforresponse,Ed.FrancescoBranca, Haik Nikogosian ve Tim Lobstein, WHO,Denmark,2007.
41. World Health Organization. Diet, nutrition andthepreventionof chronicdiseases,TechnicalReportSeriesNo:916,WHO,Geneva,2003.
42. UNİCEF web sayfası. http://www.unicef.org/nutrition/ index_breastfeeding.html. (Erişim:24.08.2008).
43. JamesWPTet al.Overweight and obesity (highbodymassindex)İn:EzzatiMetal.,eds.Comparativequantification of health risks: global and regionalburden of disease attribution to selected major riskfactors.Vol.1:497-596.WHO,Geneva,2004.
44. BaysalA. BedenAğırlığının Denetimi, BaysalA,BozkurtN, PekcanG,BeslerH.T.,AksoyM,MerdolT.K,KeçecioğluS,MercanlıgilS.M.DiyetElKitabı,s.39-60,3.Baskı,HatipoğluYayınevi,Ankara,1999.
45.ArslanP,BozkurtN,KaraağaoğluNveark.Yeterli-DengeliBeslenmeveSağlıklıZayıflamaRehberi,s.144-149,Ankara,2001.
46.McinnisKJ.FranklinBA.,RippeJM.Counselingforphysicalactivityinoverweightandobesepatients.AmFamPhysician2003;67:1249-56.
47. Wareham N. Physical activity and obesityprevention.ObesityReviews,2007,8(suppl1),109-114.
48.PedersoenBK.,SaltinB.Evidenceforprescribingexerciseastherapyinchronicdisease,ScandJMedSciSports,2006,16(suppl1):3-63.
49.JakicicJM.,OttoAD.Physicalactivityconsiderationsfor the treatment and prevention of obesity. TheAmerican Journal of Clinical Nutrition, 2005; 82(1):226-229.
50. ACSM>s Guidelines For Exercise Testing andPrescription. Fifth Ed. Williams& Wilkins Baltimore,2006.
51.OdenG.ACSM>sResourcesforClinicalExercisePhysiology: Musculoskeletal, Neuromuscular,Neoplastic,İmmunologicandHematologicConditions.MedicineandScienceinSportsandExercise.34(9):p:1538,2002.
52. Ergun N, Baltacı G. Spor YaralanmalarındaFizyoterapi ve Rehabilitasyon Prensipleri, 2. BaskıPelinOfsetYayıncılık,Ankara,2006.
53.BaltacıG.ObeziteveEgzersiz.(Koord.BaltacıG,Ed:İrmakH,KesiciC,ÇelikcanEveÇakırB)FizikselAktivite Bilgi Serisi Sağlık Bakanlığı Temel SağlıkHizmetleriGenelMüdürlüğü,s.79-88,Ankara,2008.
54. HasbayA.Ağırlık yönetiminde fiziksel aktiviteninrolü, (Ed. Baysal A, Baş M.), Yetişkinlerde AğırlıkYönetimi , Türkiye Diyetisyenler Derneği Yayını, s.138-151,EkspresBaskıA.Ş.,Ankara,2008.
55.VanBaakMA.,SarisWHM.,Exerciseandobesity,chapter18,Clinicalobesity,(ed:KopelmanPG.,StockMJ.),BlackwellScience,Oxford,1998.
56. Baltacı G. Obezite tedavisinde egzersizin yeri,1.Ulusal Adolesan Sağlığı Kongresi, 28 Kasım-01Aralık2006KongreKitabı,s.131-133,Ankara,2006.
57. Akgün B. Beden Ağırlığı Yönetiminde DavranışModifikasyonu. (Ed.BaysalA,BaşM.),YetişkinlerdeAğırlıkYönetimi,TürkiyeDiyetisyenlerDerneğiYayını,s.158-170,EkspresBaskıA.Ş.,Ankara,2008.58. Bağrıaçık N, Görpe U, Yiğit H ve ark. Obezitetedavisinde ve ilaç kullanımında yeni ufuklar T.C.SağlıkBakanlığı«UlusalDiyabetveObeziteProgramı»kapsamındaDiyabetveObeziteEğitimKursuNotları(Ed. BağrıaçıkN) s. 204-207,TürkDiabetCemiyeti-Türkiye Obezite Araştırma Derneği, Türk Diabet veObeziteVakfıYayını,İstanbul,2003.
79
59.FriedM.HainerV,BasdevantA,BuchwaldH,DeitelM,FinerN,GreveJW,HorberF,Mathus-VliegenE,ScopinaroN,SteffenR,TsigosC,WeinerR,WidhalmK; Bariatric Scientific Callaborative Group ExpertPanel.İnterdisciplinaryEuropeanGuidelinesforsurgerforsevere(morbid)obesity.ObesSurg.17(2):260270,2007.
60. Molarius A. Seidel JC, Sans S, Toumilehto J,Kuulasmaa K. Varying sensitivity of waist actionlevels to identify subjectswith overweight or obesityin19populationsoftheWHOMONİCAProject.JClinEpidemiol.52:1213-1224,1999.
61.NCHSDataBriefNo:82,January2012http://www.cdc.gov/nchs/data/databriefs/db82.pdf
62. http://www.euro.who.int/en/what-we-do/health-topics/noncommunicable-diseases/obesity
63.Strategy forEurope on nutrition, overweight andobesityrelatedhealthissuesimplementationprogressreportDecember2010
64.http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Overweight_and_obesity_-_BMI_statistics
65.http://www.who.int/dietphysicalactivity/childhood/en/
66. Social determinants of health and well-beingamong young people. Health Behaviour in School-agedChildren(HBSC)study:internationalreportfromthe2009/2010surveyhttp://www.hbsc.org/publications/international/
67. Pekcan G. Türkiye>de beslenme sorunları veboyutları: Besin ve beslenme politikalarının önemi.YeniTürkiyeSağlıkÖzelSayısıİ,39:572-585,2001.
68.UlusalGıdaveBeslenmeStratejisiÇalışmaGrubuRaporu,DevletPlanlamaTeşkilatıİktisadiSektörlerveKoordinasyonGenelMüdürlüğü,YayınNoKB:2670,Ankara,2003.
69.Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması(TBSA,2010)YayımlanmamışRapor,SağlıkBakanlığı,Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi,BeslenmeveDiyetetikBölümü
70.UlusalHanehalkıAraştırması2003TemelBulgular,Sağlık Bakanlığı, Refik SaydamHıfzıssıhhaMerkeziBaşkanlığı, Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü, Ankara,2006.
71. Food and Health in Europe: A New Basis ForAction,WHORegionalPublicationsEuropeanSeriesNo:96,Denmark,2004.
72. Türkiye>ye Özgü Beslenme Rehberi, SağlıkBakanlığı,TemelSağlıkHizmetleriGenelMüdürlüğü,HacettepeÜniversitesiBeslenmeveDiyetetikBölümü,5.baskı,Ankara,2007.
73. Toplumun Beslenmede Bilinçlendirilmesi SahaPersoneli İçin Toplum Beslenmesi Programı EğitimMateryali, Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık HizmetleriGenel Müdürlüğü, Hacettepe Üniversitesi BeslenmeveDiyetetikBölümü,Ankara,2002.
74. Türkiye Hastalık Yükü Çalışması 2004, SağlıkBakanlığı,RefikSaydamHıfzıssıhhaMerkeziBaşkan-lığı,HıfzıssıhhaMektebiMüdürlüğü,Ankara,2006.
75.«SağlıklıBeslenelim,KalbimiziKoruyalım»ProjesiAraştırma Raporu, Sağlık Bakanlığı Temel SağlıkHizmetleriGenelMüdürlüğü,Ankara,2004.
76.KöksalG,ÖzelGökmenH.,ÇocuklukveErgenlikDönemi Obezite (Koord. Besler T ve RakıcıoğluN. Ed. CoşkunA, Kesici C, Çelikcan E ve Bilici S.)Hastalıklarda s. 139-155, Ankara, 2008. BeslenmeveObeziteBilgiSerisi,SağlıkBakanlığıTemelSağlıkHizmetleriGenelMüdürlüğü,
77. Yabancı N. Okul Çağı Çocuklarda Büyüme veObeziteDurumununSaptanması,EtkileyenEtmenlerinDeğerlendirilmesi, Hacettepe Üniversitesi SağlıkBilimleri Enstitüsü Beslenme ve Diyetetik ProgramıDoktoraTezi,Ankara,2004.
78. İnequalities in young People>s Health, HBSCİnternationalReportfromthe2005/2006survey.WHORegionalOfficeforEurope,Denmark,2008.http://www.euro.who.int/eprise/main/WHO/ İnformationSources/Publications/Catalogue/ 20080617_1. (Erişim:12.07.2008).
79. Türkiye Okul Çağı Çocuklarında Büyümeninİzlenmesi Projesi Araştırması (TOÇBİ), SağlıkBakanlığı, Hacettepe üniversitesi, Beslenme veDiyetetikBölümü,Ankara,2011.
80.HatemiH,TuranN,ArıkN,YumukV.Türkiye>deobezitevehipertansiyontaramasısonuçları(TOHTA),Endokrinolojide Yönelişler Dergisi, 11(Ek-1):1-16,2002.
81.Satmanİ,YılmazT,ŞengülA,SalmanS,SalmanF et al. Population-based study of diabetes and riskcharacteritics in Turkey. Diabetes Care; 25(9):1551-1556,2002.
82. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü,TürkiyeNüfusveSağlıkAraştırması,1998.HacettepeÜniversitesiNüfusEtütleriEnstitüsü,SağlıkBakanlığıAnaÇocukSağlığıveAilePlanlamasıGenelMüdürlüğü,Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu ve ABD UluslararasıKalkınmaTeşkilatı,Ankara,Türkiye.
83. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstütüsü,TürkiyeNüfusveSağlıkAraştırması,2003.HacettepeÜniversitesiNüfusEtütleriEnstütüsü,SağlıkBakanlığıAna Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması GenelMüdürlüğü,DevletPlanlamaTeşkilatıveAvrupaBirliği,Ankara,Türkiye.
80
84. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstütüsü(2009) Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, 2008.HacettepeÜniversitesiNüfusEtütleriEnstütüsü,SağlıkBakanlığıAnaÇocukSağlığıveAilePlanlamasıGenelMüdürlüğü, Başbakanlık Devlet Planlama TeşkilatıMüsteşarlığıveTÜBİTAK,Ankara,Türkiye.
85. Kronik Hastalıklar Risk Faktörleri Araştırması,SağlıkBakanlığı,2011
86. Health in All Policies, Prospects and potentials,Edited byTimo Ståhl, Matthias Wismar, Eeva Ollila,EeroLahtinen,KimmoLeppo,MinistryofSocialAffairsandHealthofFinland,2006.
87.EUR/RC62/12: European Action Plan forStrengtheningPublicHealthCapacitiesandServices,2012”
88.EUR/RC62/8:Health2020PolicyFrameworkandStrategy,2012
89.Action Plan for Implementation of the EuropeanStrategy for the Prevention and Control ofNoncommunicableDiseases2012-2016”
90. 2008-2013 Action Plan for the Global Strategyfor thePrevention andControl ofNoncommunicableDiseases,2008”
91.WHOEuropeanRegionFoodandNutritionAction
Plan2014–2020
83
DSÖ Avrupa Obezite ile Mücadele Bakanlar Toplantısı
Sağlık için diyet ve fiziksel aktivite
İstanbul,Türkiye,15-17Kasım2006
EUR/06/5062700/8
16KASIM2006
Avrupa Obezite ile Mücadele Belgesi
Obezite epidemisinin sağlık, ekonomilerve kalkınma üzerinde giderek artan olumsuzetkisini ele almak amacıyla, DSÖ AvrupaObezite ile Mücadele Bakanlar Konferansı’na(İstanbul, Türkiye, 15-17 Kasım 2006) katılanBakanlar ve delegeler, burada, Avrupa Sağlıkve Tüketici Koruma Komiserinin huzurundaaşağıdaki, bir politika olarak, Avrupa Obeziteile Mücadele Taslak Belgesi’ni kabul etmiştir.Mevcut Belgeyi geliştirme sürecine diyalog vedanışma toplantıları aracılığıyla farklı devletsektörleri,uluslararasıkuruluşlar,uzmanlar,siviltoplumveözelsektörkatılmıştır.
Bu Belge’ye uygun olarak obezite ilemücadele eyleminin güçlendirilmesine ve bukonuyuhükümetlerimizinpolitikgündemininüstsıralarınataşıyacağımızayöneliktaahhüdümüzübeyan ediyoruz. Tüm ortaklarımıza vepaydaşlarımızaobeziteyekarşıdahagüçlüeylembelirlemeleri hususunda çağrıda bulunuyor vebu hususta liderliğin DSÖ Avrupa Bölge Ofisitarafındansağlanacağınıkabulediyoruz.
Acilönlemiçinyeterlikanıtbulunmaktadır,aynı zamanda yenilik için araştırma ve yerelortamlara dair düzenlemeler ve özel bazıkonulara ilişkin yeni araştırma politikalarınetkililiğinigeliştirecektir.
Obeziteküreselbirhalksağlığıproblemidir;Avrupa eyleminin bir örnek teşkil etmek vebu sayede küresel çabaları seferber etmekhususlarındaroloynayacağınıbildiriyoruz.
MÜCADELE:1.
Bizlerkabuletmekteyizki:
1.1 Obezite epidemisi DSÖ Avrupa Böl gesi’nin en önemli halk sağlığı mücadelelerinden birisidir. Obeziteninyaygınlığı son 20 yıl içerisinde 3 kat artmıştır.DSÖAvrupaBölgesi’ndekitümyetişkinlerinyarısıveçocuklarınbeştebirifazlakiloludur.Bunlarınüçtebiriobezolup, rakamlarhızlaartmaktadır.Fazlakilolukveobezitebulaşıcıolmayanhastalıkoranlarınınartmasına,yaşamsüresininkısalma-sınakatkıdabulunmaktaolup, yaşamkalitesiniolumsuzyöndeetkilemektedir.Bölgedeyıllıkbirmilyonüzerindeölümfazlavücutağırlığınabağlıhastalıklardankaynaklanmaktadır.
1.2 Eğilim özellikle çocuklar ve yetişkinler alarm düzeyine ulaşmıştır, böylelikleepidemiyetişkinliğegeçmektevegeleceknesiliçingiderekdahaçoksağlıkyüküyaratmaktadır.Çocukluk obezitesinin yaygınlığındaki yıllıkartış oranı düzenli olarak yükselmekte olup,günümüzde1970yılındakioranınonkatkadarfazlasıdır.
1.3 Obezite ekonomik ve sosyal kalkınmayı da önemli şekilde etkilemektedir. Yetişkinlerde obezite ve fazla kiloluluk AvrupaBölgesi’ndeki sağlık hizmeti harcamalarının%6’sını teşkil etmekte olup, buna ek olarakbununenazikikatıkadardadolaylımaliyetlereyolaçmaktadırlar (yaşamınüretkenliğinve ilgiligelirlerin kaybedilmesi). Fazla kilo ve obezitedüşük sosyo-ekonomik grupları daha çok
84
etkilemekte, bununla birlikte sağlık ve diğereşitsizliklerinartmasınakatkıdabulunmaktadır.
1.4 Epidemi değişen sosyal, ekonomik, kül türel ve fiziksel çevrenin sonucu olarak son yıllar da artış göstermektedir. Nüfustaki enerji dengesizliği, enerjisi-yoğunbesleyiciliğidüşükyiyecekveiçeceklerin(yüksekoranlarda doymuşun yanı sıra toplam yağ, tuzveşekeriçeren)artmasıdahilbirliktemeyvevesebzelerinyetersiztüketimiilebirleşerekfizikselaktivitenindramatikşekildedüşmesivedeğişenbeslenme modelleri sonucunda tetiklenmekte-dir.Mevcut verilere göre,AvrupaBölgesi’ndekibirçok ülkede yetişkin nüfusun üçte ikisi sağlıkkazanımını sağlamak ve sürdürmek içinfiziksel olarak yeterli aktiviteye sahip değildirve yalnızca birkaç ülkede meyve ve sebzetüketimi tavsiye edilen oranlara ulaşmayıbaşarmıştır.Tekbaşınagenetikyatkınlıksosyal,ekonomik,kültürelvefizikselçevredeğişikliklerigibi değişiklikler olmadan obezite epidemisiniaçıklayamamaktadır.
1.5 Uluslararası eylem ulusal politikaların desteklenmesi için zaruridir. Obezite artık yalnızca zengin toplumların birsendromu değildir. Özellikle küreselleşmebağlamında gelişmekte olan ülkeler veekonomileri dönüşüm sürecinde olan ülkelerdede aynı oranda egemendir. Sektörler arasıeyleme geçmek hala bir zorluktur ve hiçbirülke epidemiyi etkili şekilde kontrol altınaalmayı başaramamıştır.Hem karakteri hemdesonuçlarıaçısındanbirçokanahtarönleminsınırötesi olması nedeniyle obeziteye karşı harekethususunda güçlü uluslararası koordine eylemoluşturmakhembirmücadelehemdebirolanak-tır.
2. NE YAPİLABİLİR: Hedefler, İlkeler ve Eylem Çerçevesi
2.1 Obezite epidemisi tersine çevrilebilir. Eğilimitersineçevirmekveepidemiyikontrolaltınaalmakmümkündür.Buda;sorunun
kaynağının,hızladeğişeninsanyaşambiçimlerininsosyal, ekonomik ve çevresel belirleyicilerindeyatmasısebebiyleancakkapsamlıbireylemilegerçekleştirilebilecektir.Vizyon,diyetve fizikselaktivite ile ilgili sağlıklı yaşam stillerinin normolduğu, sağlık hedeflerinin ekonomi, toplumvekültür ile ilgili hedefleri ile uyumluolduğunu vebireyleriçinsağlıklıseçimlerindahaerişilebilirvekolayolduğutoplumlarışekillendirmektir.
2.2 Epideminin engellenmesi ve eğilimin ter sine çevrilmesi Bölge’de esas hedeftir. Baştaçocuklarveadolesanlar ile ilgiliolanlarolmaküzereaçıkçagörülenbirilerleme,ülkelerinçoğundaönümüzdeki4-5yıliçerisindebaşarılmalıveeğilimiengeç2015yılı itibariyletersineçevirmekmümkünolmalıdır.
2.3 Aşağıda belirtilen ilkeler DSÖ Avrupa Bölgesi’nde eyleme kılavuzluk etmelidir:
2.3.1.Yüksekdüzeypolitikistekveliderlikile bütüncül bir devlet taahhüdü farklı sektörlerarasındaseferberliğinvesinerjinineldeedilmesiiçingereklidir.
2.3.2.Obeziteye karşı eylem bulaşıcıolmayanhastalıklarıvesağlıkteşvikinihedefalangenelstratejilervebununyanısıradahagenişbağlamdasürekligelişmeilebağlantılıolmalıdır.İyileştirilmiş beslenme ve fiziksel aktivite halksağlığı üzerinde, fazla kilo ve obeziteninazaltılmasınabağlıyararlarınötesindekalıcıveçoğunluklahızlıetkiyaratacaktır.
2.3.3.Bireylerinsorumluklarıvehükümetlerile toplumların sorumlulukları arasında dengekurulmalıdır. Obeziteleri yüzünden yalnızcabireyleri sorumlu tutmak kabul edilebilirolmamalıdır.
2.3.4.Her bir ülkenin veya bölgeninkültürel bağlamında gerçekleştirilen eylemidüzenlemek ve sağlıklı beslenme ve fizikselaktiviteninsağladığımemnuniyetinaltınıçizmekgerekmektedir.
85
2.3.5.Tüm düzeylerde, hükümet, siviltoplum, özel sektör, meslek ağları, medyave uluslararası kuruluşlar gibi tüm paydaşlararasında ortaklık inşa etmek gereklidir (ulusal,alt-ulusalveyerel).
2.3.6.Başta enerji yoğun gıdalar veiçeceklere yönelik pazar baskısının dahazayıf düzenlemeye sahip ülkelere çevrilmesiniönlemek olmak üzere politika önlemleriBölgeninfarklıkesimlerindekoordineedilmelidir.DSÖ hükümetler arası koordinasyonununkolaylaştırılması ve desteklenmesi hususundaroloynayabilecektir.
2.3.7.Ticarifaaliyetlertarafındansaflıklarıvedeneyimsizlikleriistismaredilmemesigerekençocuklar ve adolesanlar gibi hassas gruplaraözelilgigösterilmelidir.
2.3.8.Sağlıklı seçim yapmak hususundadahafazlakısıtlamavesınırlandırmalarilekarşıkarşıya kalan düşük sosyo-ekonomik nüfusgruplarınıdesteklemekdeyüksekbirönceliktir.Sağlıklı seçimlerin sağlanabilmesine yönelikerişimin arttırılması ve bunların uygun fiyatlıolmasıbundandolayıbiranahedefolmalıdır.
2.3.9.Halksağlığıhedefleri ticaret, tarım,ulaşımveşehirplanlamaalanlarındakipolitikalarınyanısıraekonomikpolitikageliştirilirkenöncelikliolarakelealınmalıdır.
2.4. Ana aktörleri, politik araçları ve ortamı bir araya getirecek bir çerçeve bu ülkelerin ey leme dönüştürülmesi için gereklidir.
2.4.1 Tüm ilgili hükümet sektörleri ve kade meleri rol oynamalıdır. Uygun kurumsalmekanizmalarbu işbirliğinimümkünkılmak içingöreviniyapmalıdır.
-Sağlık bakanlıkları, çok sektörlü eylemisavunarak, cesaretlendirerek ve rehberlikedereköncübirrolüstlenmelidir.Sağlıksektörüçalışanları ve sağlık hizmeti kullanıcıları
arasındasağlıklıseçimlerinkolaylaştırılmasıiçinörnek olmalıdır. Sağlık sisteminin rolü, önlemetedbirlerinin tasarlanması ve teşvikedilmesi vedeteşhisizlemevetedavisağlanmasıileyüksekriskaltındakikişilervehalihazırdafazlakiloluveobezolankişilerileuğraşırkendeönemlidir.
-Tarım, gıda, finans, ticaret ve ekonomi,tüketici işleri,kalkınma,ulaşım,şehirplanlama,eğitim ve araştırma, sosyal refah, çalışma,spor, kültür ve turizmgibi ilgili tümbakanlıklarıve kurumları sağlığı teşvik edici politika veeylemlerin geliştirilmesi hususunda çok önemlirolesahiptir.Bukendialanlarıaçısındandayararsağlayacaktır.
-Yerelmercilerfizikselaktivite,aktifyaşamve sağlıklı beslenme için ortam ve olanakyaratılmasında büyük güce ve role sahip olup,bunlarıgerçekleştirirkendesteklenmelidir.
2.4.2 Sivil toplum politika yanıtını destek leyebilir. Kamuoyunun farkındalığınınve eylem için talebin arttırılması için veyenilikçi yaklaşımların bir kaynağı olarak siviltoplumun aktif katılımı önemlidir. Sivil toplumkuruluşları obezite ile mücadele stratejilerinidestekleyebilecektir. İşveren, tüketici, ebeveyn,gençvesporbirlikleriilediğerdernekveticaretbirlikleriözelbirroloynayabilir.Sağlıkçalışanlarıkuruluşlarıüyelerininönleyicieylemetamamıylabağlıolmalarınısağlamalıdır.
2.4.3 Daha sağlıklı bir çevre yaratılmasının yanı sıra kendi çalışma ortamlarında sağlıklı seçimlerin teşvik edilmesi hususunda özel sektör önemli bir rol oynamalıdır ve sorumluluğa sahip-tir. Buna temel üreticilerden perakendecileretümgıdazinciriiçindekiişletmelerdahildir.Halksağlığı politikalarının çizdiği çerçeve içerisindetüketici eğitimi de rol oynayabilirken; eylem,üretim, pazarlama ve ürün enformasyonu gibikendi ana faaliyet alanlarına odaklanmalıdır.Spor kulüpleri, eğlence ve inşaat şirketleri,reklamcılar, toplu taşıma, aktif turizm gibi sek-
86
törlerin de önemli bir rolü bulunmaktadır. Özelsektör, sağlıklı seçeneklere yatırımlara yatırımyapılmasıhususundaekonomikfırsatlaravurguyapılması ile her iki tarafında kazançlı olacağıçözümlereiştirakedebilir.
2.4.4 Medya bilgilendirme ve eğitimin sağlanması, farkındalığın arttırılması ve bualandahalksağlığıpolitikalarınındesteklenmesihususlarındaönemlisorumluluğasahiptir.
2.4.5 Sektörler arası işbirliği yalnızca ulusal değil, uluslararası düzeyde de elzemdir. DSÖ uluslararası eylemi cesaretlendirebilir,koordineveöncülükedebilir.BirleşmişMilletlerGıdaveTarımÖrgütü(FAO),BirleşmişMilletlerÇocukFonu(UNİCEF),DünyaBankası,AvrupaKonseyi,UluslararasıÇalışmaÖrgütü (İLO)veEkonomik İşbirliğiveKalkınmaÖrgütü(OECD)gibi uluslararası kuruluşlar etkili ortaklıklaryaratabilir ve bu suretle ulusal ve uluslararasıdüzeylerde çok sektörlü işbirliğini hareketegeçirebilir. Avrupa Birliği (AB), AB mevzuatı,halksağlığıpolitikasıveprogramları,araştırmaveAvrupaBeslenme,FizikselAktiviteveSağlıkPlatformugibifaaliyetleraracılığıylabaşlıcarolesahiptir. Beslenme, Fiziksel Aktivite ve SağlıkKüresel Stratejisi; Avrupa Gıda ve BeslenmeEylem Planı ve Avrupa Bulaşıcı OlmayanHastalıkların Önlenmesi ve Kontrolü Stratejisigibi var olan uluslararası taahhütler rehberlikve sinerji yaratılması için kullanılmalıdır. Bunaek olarak, Avrupa Çocuk Çevre ve SağlıkEylemi Programı (CEHAPE) ile Pan-AvrupaUlaşım,SağlıkveÇevreProgramı (THE-PEP),remisyonusınırlarıdahilindeCodexAlimentariusgibi politik taahhütler uluslararası eylemdetutarlılık ve bağlılık sağlanması ve kaynaklarınetkili kullanılmasının maksimize edilmesi içinkullanılabilecektir.
2.4.6 Düzenleyici önlemlere özel önem ve rilmek suretiyle politika araçları mevzuattan kamu/özel sektör ortaklığına dek farklılık sergileyebilecektir. Hükümetveulusal
parlamentolarmevzuatdahildüzenleyiciönlemleraracılığıylatutarlılığıvedevamlılığısağlamalıdır.Diğerönemliaraçlarpolitikanınyenidenformüleedilmesini, mali ve kamu yatırım politikalarını,sağlık etki değerlendirmesini, farkındalığıarttıracakvetüketicibilgilendirmesinisağlayacakkampanyaları, kapasite inşası ve ortaklığı,araştırma, planlama ve izlemeyi içermektedir.Halksağlığıgerekçesivepaylaşılantanımlananhalk sağlığı hedefleri ile kamu/özel ortaklıklarıcesaretlendirilmelidir. Özel düzenleyici önlem-ler;bualandaçocuklarapazarlamakodeksigibiuluslararasıyaklaşımlarıngeliştirilmesiilebaştaçocuklar olmak üzere enerji-yoğun yiyecekve içeceklerin ticari promosyonun kapsamı veetkisinisürekliolarakazaltılmasınavedebisikletkullanımının ve yürüyüşün teşvik edilmesi içingüvenli yollara yönelik düzenlemelerin kabuledilmesiniiçermelidir.
2.4.7Hem mikro hem de makro düzeylerde ve farklı ortamlarda eyleme geçilmelidir. Ev ve aileler, topluluklar, anaokulları,okullar,çalışmaortamları,ulaşımaraçları,şehirçevredüzenlemesi,konut,sağlıkvesosyalhizmetlerveboşzamandeğerlendirmeolanaklarıgibiortamlaraözelönemgösterilmelidir.Eylemyerel,ülkeveuluslararasıdüzeylerikapsamalıdır.Busayede,bireyler sunulanolanakları aktif birşekildekullanmakhususundasorumlulukalmakiçindesteklenmelivecesaretlendirilmelidir.
2.3.8.Sağlıklı seçim yapmak hususundadahafazlakısıtlamavesınırlandırmalarilekarşıkarşıya kalan düşük sosyo-ekonomik nüfusgruplarınıdesteklemekdeyüksekbirönceliktir.Sağlıklı seçimlerin sağlanabilmesine yönelikerişimin arttırılması ve bunların uygun fiyatlıolmasıbundandolayıbiranahedefolmalıdır.
2.3.9.Halksağlığıhedefleri ticaret, tarım,ulaşımveşehirplanlamaalanlarındakipolitikalarınyanısıraekonomikpolitikageliştirilirkenöncelikliolarakelealınmalıdır.
87
2.4. Ana aktörleri, politik araçları ve ortamı bir araya getirecek bir çerçeve bu ülkelerin ey leme dönüştürülmesi için gereklidir.
2.4.1 Tüm ilgili hükümet sektörleri ve kade meleri rol oynamalıdır. Uygun kurumsalmekanizmalarbu işbirliğinimümkünkılmak içingöreviniyapmalıdır.
-Sağlık bakanlıkları, çok sektörlü eylemisavunarak, cesaretlendirerek ve rehberlikedereköncübirrolüstlenmelidir.Sağlıksektörüçalışanları ve sağlık hizmeti kullanıcılarıarasındasağlıklıseçimlerinkolaylaştırılmasıiçinörnek olmalıdır. Sağlık sisteminin rolü, önlemetedbirlerinin tasarlanması ve teşvikedilmesi vedeteşhisizlemevetedavisağlanmasıileyüksekriskaltındakikişilervehalihazırdafazlakiloluveobezolankişilerileuğraşırkendeönemlidir.
-Tarım, gıda, finans, ticaret ve ekonomi,tüketici işleri,kalkınma,ulaşım,şehirplanlama,eğitim ve araştırma, sosyal refah, çalışma,spor, kültür ve turizmgibi ilgili tümbakanlıklarıve kurumları sağlığı teşvik edici politika veeylemlerin geliştirilmesi hususunda çok önemlirolesahiptir.Bukendialanlarıaçısındandayararsağlayacaktır.
-Yerelmercilerfizikselaktivite,aktifyaşamve sağlıklı beslenme için ortam ve olanakyaratılmasında büyük güce ve role sahip olup,bunlarıgerçekleştirirkendesteklenmelidir.
2.4.2 Sivil toplum politika yanıtını destek leyebilir. Kamuoyunun farkındalığınınve eylem için talebin arttırılması için veyenilikçi yaklaşımların bir kaynağı olarak siviltoplumun aktif katılımı önemlidir. Sivil toplumkuruluşları obezite ile mücadele stratejilerinidestekleyebilecektir. İşveren, tüketici, ebeveyn,gençvesporbirlikleriilediğerdernekveticaretbirlikleriözelbirroloynayabilir.Sağlıkçalışanlarıkuruluşlarıüyelerininönleyicieylemetamamıylabağlıolmalarınısağlamalıdır.
2.4.3 Daha sağlıklı bir çevre yaratılmasının yanı sıra kendi çalışma ortamlarında sağlıklı seçimlerin teşvik edilmesi hususunda özel sektör önemli bir rol oynamalıdır ve sorumluluğa sahip-tir. Buna temel üreticilerden perakendecileretümgıdazinciriiçindekiişletmelerdahildir.Halksağlığı politikalarının çizdiği çerçeve içerisindetüketici eğitimi de rol oynayabilirken; eylem,üretim, pazarlama ve ürün enformasyonu gibikendi ana faaliyet alanlarına odaklanmalıdır.Spor kulüpleri, eğlence ve inşaat şirketleri,reklamcılar, toplu taşıma, aktif turizm gibi sek-törlerin de önemli bir rolü bulunmaktadır. Özelsektör, sağlıklı seçeneklere yatırımlara yatırımyapılmasıhususundaekonomikfırsatlaravurguyapılması ile her iki tarafında kazançlı olacağıçözümlereiştirakedebilir.
2.4.4 Medya bilgilendirme ve eğitimin sağlanması, farkındalığın arttırılması ve bualandahalksağlığıpolitikalarınındesteklenmesihususlarındaönemlisorumluluğasahiptir.
2.4.5 Sektörler arası işbirliği yalnızca ulusal değil, uluslararası düzeyde de elzemdir. DSÖ uluslararası eylemi cesaretlendirebilir,koordineveöncülükedebilir.BirleşmişMilletlerGıdaveTarımÖrgütü(FAO),BirleşmişMilletlerÇocukFonu(UNİCEF),DünyaBankası,AvrupaKonseyi,UluslararasıÇalışmaÖrgütü (İLO)veEkonomik İşbirliğiveKalkınmaÖrgütü(OECD)gibi uluslararası kuruluşlar etkili ortaklıklaryaratabilir ve bu suretle ulusal ve uluslararasıdüzeylerde çok sektörlü işbirliğini hareketegeçirebilir. Avrupa Birliği (AB), AB mevzuatı,halksağlığıpolitikasıveprogramları,araştırmaveAvrupaBeslenme,FizikselAktiviteveSağlıkPlatformugibifaaliyetleraracılığıylabaşlıcarolesahiptir. Beslenme, Fiziksel Aktivite ve SağlıkKüresel Stratejisi; Avrupa Gıda ve BeslenmeEylem Planı ve Avrupa Bulaşıcı OlmayanHastalıkların Önlenmesi ve Kontrolü Stratejisigibi var olan uluslararası taahhütler rehberlikve sinerji yaratılması için kullanılmalıdır. Buna
88
ek olarak, Avrupa Çocuk Çevre ve SağlıkEylemi Programı (CEHAPE) ile Pan-AvrupaUlaşım,SağlıkveÇevreProgramı (THE-PEP),remisyonusınırlarıdahilindeCodexAlimentariusgibi politik taahhütler uluslararası eylemdetutarlılık ve bağlılık sağlanması ve kaynaklarınetkili kullanılmasının maksimize edilmesi içinkullanılabilecektir.
2.4.6 Düzenleyici önlemlere özel önem ve rilmek suretiyle politika araçları mevzuattan kamu/özel sektör ortaklığına dek farklılık sergileyebilecektir. Hükümetveulusalparlamentolarmevzuatdahildüzenleyiciönlemleraracılığıylatutarlılığıvedevamlılığısağlamalıdır.Diğerönemliaraçlarpolitikanınyenidenformüleedilmesini, mali ve kamu yatırım politikalarını,sağlık etki değerlendirmesini, farkındalığıarttıracakvetüketicibilgilendirmesinisağlayacakkampanyaları, kapasite inşası ve ortaklığı,araştırma, planlama ve izlemeyi içermektedir.Halksağlığıgerekçesivepaylaşılantanımlanan
Prof.Dr.RecepAkdağ Dr.MarcDanzon T.C.SağlıkBakanı DSÖAvrupaBölgeOfisiDirektörü
İstanbul,16Kasım2006
halk sağlığı hedefleri ile kamu/özel ortaklıklarıcesaretlendirilmelidir. Özel düzenleyici önlem-ler;bualandaçocuklarapazarlamakodeksigibiuluslararasıyaklaşımlarıngeliştirilmesiilebaştaçocuklar olmak üzere enerji-yoğun yiyecekve içeceklerin ticari promosyonun kapsamı veetkisinisürekliolarakazaltılmasınavedebisikletkullanımının ve yürüyüşün teşvik edilmesi içingüvenli yollara yönelik düzenlemelerin kabuledilmesiniiçermelidir.
2.4.7Hem mikro hem de makro düzeylerde ve farklı ortamlarda eyleme geçilmelidir. Ev ve aileler, topluluklar, anaokulları,okullar,çalışmaortamları,ulaşımaraçları,şehirçevredüzenlemesi,konut,sağlıkvesosyalhizmetlerveboşzamandeğerlendirmeolanaklarıgibiortamlaraözelönemgösterilmelidir.Eylemyerel,ülkeveuluslararasıdüzeylerikapsamalıdır.Busayede,bireyler sunulanolanakları aktif birşekildekullanmakhususundasorumlulukalmakiçindesteklenmelivecesaretlendirilmelidir.
91
WHO European Ministerial Conference on Nutrition and Noncommunicable Diseases in the Context of Health 2020
Vienna
4–5July2013 5July2013
Vienna Declaration on Nutrition and Noncommunicable
Diseases in the Context of Health 2020
1. We, the Ministers of Health andrepresentatives of the Member Statesof the World Health Organization in theEuropean Region, together with the WHORegional Director for Europe and healthexpertsand representativesof civil societyand intergovernmental organizations, havegathered in Vienna, Austria, on 4 and 5July2013 to face thechallengesposedbytheburdenandthreatofnoncommunicablediseases (NCDs) and reaffirm ourcommitmenttoexistingEuropeanandglobalframeworks toaddress importantNCD riskfactors,notablyunhealthydietandphysicalinactivity.
2. We confirm our commitment to relevantUnited Nations-led global processesfollowing from the United Nations PoliticalDeclaration on the Prevention andControlof Noncommunicable Diseases 2011, inparticular,theWHOGlobalActionPlanforthePreventionandControlofNoncommunicableDiseases2013–2020,endorsedbythe66thWorldHealthAssembly, and the 8thWHOGlobalConferenceonHealthPromotion inHelsinki.
3. We recognize that a healthy diet cancontribute to achieving the global targetsonNCDsadoptedbythe66thWorldHealth
Assembly, including achieving a 25%relativereductioninprematuremortalityfromNCDs by 2025. Focused common actionto support better nutrition will assist us inour efforts to achieve this voluntary globaltarget.Weacknowledge the importance ofmultisectoral action and health systems’capacity, universal health coverage andscience-based methods in preventing andtreating NCDs within comprehensive andintegratednationalstrategies.
4. We acknowledge the high, and stillincreasing, burden of disease caused byunhealthy dietary and lifestyle patterns inmanycountriesoftheRegion; inparticular,we are concerned about the rapid riseof overweight and obesity, especially inchildren.We recognize its negative impacton the quality of life andwell-being of theindividual and of society as a whole andthe high burden it puts on health systemsand the economy. We believe it is timelyto revisit, revitalize and strengthen theEuropeanCharteronCounteractingObesity–theIstanbulCharter,especiallyinthefieldofnutrition.
5. Building on the new European policyframework Health 2020, we agree to
92
facilitatedecisiveactiontopreventandtackleoverweight, obesity and undernutrition.This includes supporting food systemsthat encourage healthy eating and aresustainable and ensure equity. Investingin diet-relatedNCD prevention and controlwill support a country’s human capital andits economy.This requires thewidespreadand active engagement of all relevantsectorsandplayersandtheirengagementinwhole-of-government, whole-of-society andhealth-in-all-policies approaches is crucial.Policyoptions forgovernments toconsiderincludeproduction,consumption,marketing,availability,access,economicmeasuresandeducation-based interventions, taking intoaccounttheculturaldimensionsofnutrition.
6. Wearecommitted toaddressing inequitiesin health and diet. Access to healthy andaffordabledietisanintegralpartoftheeffortto tackle social inequalities. Supportingthemost vulnerable groups in order for allcitizens in the WHO European Region toattainthe importantandaffordablebenefitsofahealthydietandactivelifeatatimeoflimited resources is an ethical imperative.Increasing the availability and affordabilityofhealthydietsforallpopulationgroupswillrequireus toaddressgaps in foodsystemgovernanceinEurope.
7. WewillcontributesignificantlytothereductionofNCDsbyaddressingpriorityconcernssuchasexcessiveintakeofenergy,saturatedfatsandtransfats,freesugarsandsalt,aswellaslowconsumptionofvegetablesandfruit.Theseareimportantriskfactorsforobesityanddiet-relatedNCDs.
8. WeurgetheWHORegionalCommitteeforEurope to mandate the development of anewfoodandnutritionactionplan.
9. WeurgetheWHORegionalCommitteeforEurope to mandate the development of a
physicalactivitystrategy,alongsidethenewfoodandnutritionactionplan.
10.Wewillworkonensuringthathealthyoptionsareaccessible,affordableandattractive.Weconcludedthatthereisnoblueprintor“onesizefitsall”solution,butthatevidencepointsclearlyinthedirectionofcreatingconditionsthat make the healthy choice the easiestchoice.Policiesmustrelyonbestavailableevidence translated into common practice.They will be most effective when used inthecontextofoverarchinghealthpromotionstrategies.
11.Withthisinmind,wewillintensifyourpoliticalandstrategiceffortsinthecontextofHealth2020,inthefollowingpriorityareas,totakeus towards a sustainable and healthy life.Dueconsiderationshouldbegiventooptionsappropriatetothedifferentnationalcontexts,and maintaining an appropriate balancebetween increasing public awareness andfacilitatinghealthychoices.
12.Createhealthyfoodanddrinkenvironmentsand encourage physical activity for allpopulationgroupsby:
• taking decisive action to reduce foodmarketing pressure to childrenwith regardtofoodshighinenergy,saturatedfats,transfattyacids,freesugarsorsalt,implementingcommon approaches to promote productreformulation, consumer-friendly labellingandnutrientprofilingtoolswhichfacilitateahealthychoice;
• considering, according to national context,theuseofeconomictoolsandincentivestopromotehealthyeating;
• engaging in intersectoral collaboration tofacilitatehealthierfoodchoicesbytakingintoaccountsocioeconomicinequalityinsettingssuch as schools, kindergartens, nurseries,hospitals and workplaces, for example,schoolfruit/mealschemes;and
93
• implementing effective programmes atvarious levels of administration, with afocusoncommunitiesand the roleof localgovernments, to promote healthy diets,encourage physical activity and preventchildhoodobesity.
13.Promote the health gains of a healthy dietthroughoutthelife-course,especiallyforthemostvulnerableby:
• investing in nutrition from the first stagesof life, starting from before and duringpregnancy, protecting, promoting andsupporting of adequate breastfeeding,providing appropriate complementaryfeeding, followed by healthy eating in thefamily and school environments duringchildhoodandadolescence;
• improving theabilityof thecitizen tomakeinformed choices, taking into accountdifferent population groups (age, gender,education), through encouraging reliableconsumer information, improving food andhealthliteracyandstrengtheningconsumerrights;
• encouraging the use of social media andnew techniques to promote healthy foodchoicesandhealthier lifestyles,particularlyamongchildrenandadolescents;and
• developingapproachestoaddressthespecialnutritionneedsoftheagedpopulation.
14.ReinforcehealthsystemstopromotehealthandtoprovideservicesforNCDsby:
• scaling up healthy eating and physicalactivity schemes inpeople-centredprimaryhealth care and ensuring an appropriatecontinuumof nutrition and physical activityrangingfromhealthpromotiontopreventionandcarethroughoutthelife-course;
• ensuring universal health coverage for the
core avoidable, preventable and treatablediet-relatedNCDs;
• ensuring appropriate human resourcesto provide evidence-informed nutritioninterventions, including counselling andcare, as well as technologies compatiblewithapeople-centredhealthsystembasedonstrongprimaryhealthcare;and
• setting up nutritional assessment andinterventionproceduresinthemostrelevantsettingsfordifferentagegroups,especiallytheaged.
15.Supportsurveillance,monitoring,evaluationand researchof thepopulation’snutritionalstatusandbehavioursby:
• consolidating, fine-tuning and scaling upexistingnationalandinternationalmonitoringandsurveillancesystems,andensuringthetransparency and accessibility of data topromote new research and better returnson investments, including identifying andsharing existing intersectoral health andconsumerdata;
• supportingnutritionandhealthsurveillancesystems for different population groupswhichhavethecapacitytodisaggregatebysocioeconomic indicators and gender andensurenutritionalriskscreeningprocedures;and
• monitoring and evaluating nutritioninterventions, diet-related activities andpoliciesindifferentsocio-economicandsocio-demographicpopulationgroups inorder toidentifyeffectivenessanddisseminategoodpractice.
16.Strengthen governance, alliances andnetworks and empower communities toengageinhealthpromotionandpreventioneffortsby:
94
• strengtheningcoordinatedactionsbetweendifferent administrative levels, encouragingand supporting local actions such as foodcouncilsandcommunitycoalitionsandworkwithregionalandlocalproducers,includingrecoveringtraditionaldietswhenandwhereappropriate;
• strengthening multistakeholder action atlocalandregionallevelssuchasdevelopedin the Healthy Cities, Health PromotingSchoolsandotherinitiatives;and
• strengthening networks of countriescommitted to implementing specific actionsuchastheActionNetworkonSaltReductionand the Action Network on ReducingMarketingofFoodstoChildren.
17.The Vienna Ministerial Conference hasbeen an outstanding setting for sharingexperiences and success stories in thedevelopment,implementationandevaluationof nutrition, physical activity, obesity- andother diet-relatedNCD policies inMemberStates.
18.We declare our commitment to healthpromotionandNCDprevention in linewiththis Declaration and to raise the priorityaccorded to this issue on the politicalagendaofourgovernmentsatalllevels.Wealsorecognize the leadershipon this issueprovidedbyWHOatalllevels,includingtheWHORegionalOfficeforEurope.
TÜRKİYE SAĞLIKLI BESLENME VE HAREKETLİ HAYAT PROGRAMININ HAZIRLANMASINA
KATKI VERENLER, KURUM VE KURULUŞLAR
EK–3
96
TÜRKİYE SAĞLIKLI BESLENME VE HAREKETLİ HAYAT
PROGRAMININ HAZIRLANMASINA KATKI VEREN KURUM VE KURULUŞLAR
Sağlık Bakanlığı HukukMüşavirliği
SağlıkHizmetleriGenelMüdürlüğü
DışİlişkilerveAvrupaBirliğiGenelMüdürlüğü
SağlığınGeliştirilmesiGenelMüdürlüğü
SağlıkAraştırmalarıGenelMüdürlüğü
TürkiyeHalkSağlığıKurumu
TürkiyeKamuHastaneleriKurumu
TürkiyeİlaçveTıbbiCihazKurumu
MaliyeBakanlığı
MilliEğitimBakanlığı
ÇevreveŞehircilikBakanlığı
Gıda,TarımveHayvancılıkBakanlığı
Bilim,SanayiveTeknolojiBakanlığı
OrmanveSuİşleriBakanlığı
GenelKurmayBaşkanlığı(SağlıkKomutanlığı)
TürkiyeİstatistikKurumuBaşkanlığı
DiyanetİşleriBaşkanlığı
GençlikveSporBakanlığı
RadyoveTelevizyonÜstKurulu(İzlemeveDeğerlendirmeDairesiBaşkanlığı)
AnadoluAjansıGenelMüdürlüğü
İlSağlıkMüdürlüğüAdanaValiliği,
İlSağlıkMüdürlüğüAfyonkarahisarValiliği,
İlSağlıkMüdürlüğüAnkaraValiliği,
İlSağlıkMüdürlüğüAydınValiliği,
İlSağlıkMüdürlüğüBalıkesirValiliği,
İlSağlıkMüdürlüğüÇanakkaleValiliği,
İlSağlıkMüdürlüğüÇorumValiliği,
İlSağlıkMüdürlüğüİzmirValiliği,
İlSağlıkMüdürlüğüKahramanmaraşValiliği,
İlSağlıkMüdürlüğüKırıkkaleValiliği,
İlSağlıkMüdürlüğüSinopValiliği,
İlSağlıkMüdürlüğüUşakValiliği,
İlSağlıkMüdürlüğüVanValiliği,
TütünveAlkolPiyasasıDüzenlemeKurumuSosyalGüvenlikKurumu(GenelSağlıkSigortasıGenelMüdürlüğü,ProjeGeliştirmeDaireBaşkanlığı)YükseköğretimKuruluAbantİzzetBaysalÜniversitesiRektörlüğü
AdnanMenderesÜniversitesiRektörlüğü
97
AfyonKocatepeÜniversitesiRektörlüğü
AkdenizÜniversitesiRektörlüğü
AmasyaÜniversitesiRektörlüğü
AnkaraÜniversitesiRektörlüğü,MühendislikFakültesi,GıdaMühendisliğiBölümü
AtatürkÜniversitesiRektörlüğü
BalıkesirÜniversitesiRektörlüğü
BaşkentÜniversitesiRektörlüğü,SağlıkBilimleriFakültesi,BeslenmeveDiyetetikBölümü
CelalBayarÜniversitesiRektörlüğü
CumhuriyetÜniversitesiRektörlüğü
ÇanakkaleOnsekizMartÜniversitesiRektörlüğü
ÇukurovaÜniversitesiRektörlüğü
DicleÜniversitesiRektörlüğü
DumlupınarÜniversitesiRektörlüğü
DüzceÜniversitesiRektörlüğü
ErciyesÜniversitesiRektörlüğü
ErzincanÜniversitesiRektörlüğü
EskişehirOsmangaziÜniversitesiRektörlüğü
FıratÜniversitesiRektörlüğü
GaziOsmanPaşaÜniversitesiRektörlüğü
GaziantepÜniversitesiRektörlüğü
GiresunÜniversitesiRektörlüğü
HacettepeÜniversitesiRektörlüğü
TıpFakültesi,HalkSağlığıAnabilimDalı
SağlıkBilimleriFakültesi,BeslenmeveDiyetetikBölümü
SağlıkBilimleriFakültesi,FizikTedaviveRehabilitasyonBölümü
MühendislikFakültesi,GıdaMühendisliğiBölümü
İnönüÜniversitesiRektörlüğü
İstanbulÜniversitesiRektörlüğü
KahramanmaraşSütçüİmamÜniversitesiRektörlüğü
KaradenizTeknikÜniversitesiRektörlüğü
KırıkkaleÜniversitesiRektörlüğü
MarmaraÜniversitesiRektörlüğü
MuğlaÜniversitesiRektörlüğü
OrtaDoğuTeknikÜniversitesiRektörlüğü
SakaryaÜniversitesiRektörlüğü
SelçukÜniversitesiRektörlüğü
SüleymanDemirelÜniversitesiRektörlüğü
TrakyaÜniversitesiRektörlüğü
UfukÜniversitesiRektörlüğü
UşakÜniversitesiRektörlüğü
YeditepeÜniversitesiRektörlüğü
98
ZonguldakKaraelmasÜniversitesiRektörlüğü
TürkTabipleriBirliği
TürkiyeBelediyelerBirliği
TürkiyeEndokrinolojiveMetabolizmaDerneği
TürkiyePsikiyatriDerneği
TürkiyeHalkSağlığıKurumuDerneği
TürkiyeDiyetisyenlerDerneği
TürkiyeFizyoterapistlerDerneği
TürkiyeObeziteAraştırmaDerneği
TürkiyeGıdaSanayiİşverenleriSendikası
TürkiyeGıdaveİçecekSanayiDernekleriFederasyonu
TürkiyeMilliPediatriDerneği
TürkİçHastalıklarıUzmanlıkDerneği
TürkPediatriKurumu
TürkKardiyolojiDerneği
HalkSağlığıUzmanlarıDerneği
GıdaMühendisleriOdası
ÇocukEndokrinolojisiveDiyabetDerneği
AnkaraDiyabetDerneği
TüketiciveÇevreEğitimVakfı
99
TÜRKİYE SAĞLIKLI BESLENME VE HAREKETLİ HAYAT PROGRAMININHAZIRLANMASINA KATKI VERENLER
(Soyadınagörealfabetiksıralamayapılmıştır.)
Prof.Dr.MüjganALİKAŞİFOĞLU İstanbulÜniversitesiCerrahpaşaTıpFakültesi,ÇocukSağlığıveHastalıklarıAdolesanBilimDalıBaşkanı
Prof.Dr.NevzatARTIK AnkaraÜniversitesiMühendislikFakültesi,GıdaMühendisliğiBölümüÖğretimÜyesi
Prof.Dr.PerihanARSLAN KıbrısDoğuAkdenizÜniversitesiSağlıkBilimleriFakültesi,BeslenmeveDiyetetikBölümü
Prof.Dr.DilekASLAN HacettepeÜniversitesiTıpFakültesiHalkSağlığıAnabilimDalıÖğretimÜyesi
Prof.Dr.GöksunAYVAZ GaziÜniversitesi,TıpFakültesi,EndokrinolojiveMetabolizmaHastalıklarıBilimDalıÖğretimÜyesi
Prof.Dr.NazifBAĞRIAÇIK TürkDiabetCemiyeti
Prof.Dr.GülBALTACI HacettepeÜniversitesiSağlıkBilimleriFakültesi,FizyoterapiveRehabilitasyonBölümüÖğretimÜyesi
Prof.Dr.MuratBAŞ AcıbademÜniversitesiSağlıkBilimleriFakültesi,BeslenmeveDiyetetikBölümBaşkanı
Dr.BerrakBoraBAŞARA T.C.SağlıkBakanlığıSağlıkAraştırmalarıGenelMüdürlüğüSağlıkİstatistikleriDaireBaşkanı
Prof.Dr.NilgünBAŞKAL AnkaraÜniversitesiTıpFakültesiEndokrinolojiveMetabolizmaHastalıklarıBilimDalıÖğretimÜyesi
Prof.Dr.MiyaseBAYRAKTAR HacettepeÜniversitesiTıpFakültesi,İçHastalıklarıAnabilimDalıEndokrinolojiÜnitesiÖğretimÜyesi
Prof.Dr.FahriBAYRAM ErciyesÜniversitesiTıpFakültesi,EndokrinolojiveMetabolizmaHastalıklarıBilimDalıÖğretimÜyesi
Prof.Dr.AyşeBAYSAL HacettepeÜniversitesiSağlıkBilimleriFakültesi,BeslenmeveDiyetetikBölümüEmekliÖğretimÜyesi
Prof.Dr.TanjuBESLER HacettepeÜniversitesiSağlıkBilimleriFakültesiDekanı
Yrd.Doç.Dr.SaniyeBİLİCİ GaziÜniversitesiSağlıkBilimleriFakültesi,BeslenmeveDiyetetikBölümü,ÖğretimÜyesi
Dr.FrancescoBRANCA DünyaSağlıkÖrgütüMerkezi,BeslenmeveSağlıkBölümüDirektörü
Prof.Dr.RüveydeBUNDAK YakınDoğuÜniversitesi,ÇocukSağlığıveHastalıklarıAnabilimDalıBaşkanı
Doç.Dr.TuranBUZGAN SağlıkBakanlığıTürkiyeHalkSağlığıKurumuBaşkanı
Prof.Dr.PeyamiCİNAZÇocukEndokrinolojisiveDiyabetDerneğiYönetimKuruluBaşkanıGaziÜniversitesiTıpFakültesiÇocukSağlığıveHastalıklarıAnabilimDalıBaşkanı
Prof.Dr.AliCOŞKUN TCSağlıkBakanlığıAcilSağlıkHizmetleriGenelMüdürü
100
Prof.Dr.BekirÇAKIR UlusalObeziteveDiyabetKoordinatörüYıldırımBeyazıtÜniversitesiTıpFakültesi
Dr.Dyt.BirizÇAKIR KırıkkaleÜniversitesiSağlıkBilimleriFakültesiBeslenmeveDiyetetikBölümü
Dr.SeraceddinÇOM AnkaraİlSağlıkMüdürü
Prof.Dr.AhmetÇORAKÇI UfukÜniversitesiDr.RıdvanEgeSağlıkAraştırmaveUygulamaHastanesiEndokrinolojiveMetabolizmaHastalıklarıAnabilimDalıÖğretimÜyesi
Prof.Dr.MübeccelDEMİRKOL İstanbulÜniversitesiÇapaTıpFakültesiÇocukSağlığıveHastalıklarıBilimDalıÖğretimÜyesi
Prof.Dr.NevinERGUN HacettepeÜniversitesiSağlıkBilimleriFakültesiFizyoterapiveRehabilitasyonBölümüÖğretimÜyesi
Prof.Dr.SerdarGÜLER HititÜniversitesiTıpFakültesiİçHastalıklarıAnabilimDalı
Uzm.Dr.OrhanF.GÜMRÜKÇÜOĞLU
TrabzonBelediyeBaşkanı,SağlıkBakanlığıEskiMüsteşarı
Yrd.Doç.Dr.AylinHASBAYBÜYÜKKARAGÖZ
BeslenmeveDiyetUzmanı
Yrd.Doç.Dr.HasanIRMAK TürkiyeHalkSağlığıKurumuTüketiciveÇalışanGüvenliğiBaşkanYardımcısı
Prof.Dr.TaylanKABALAK EgeÜniversitesiTıpFakültesiDahiliTıpBilimleriBölümüİçHastalıklarıAnabilimDalıEmekliÖğretimÜyesi
Dr.SonjaKAHLMEIER DünyaSağlıkÖrgütüAvrupaBölgeOfisiUlaştırmaveSağlıkTeknikEskiYöneticisi
Yrd.Doç.Dr.KazımKARA TütünveAlkolPiyasasıDüzenlemeKurumu(TAPDK)
Prof.Dr.AyhanKARAKOÇ GaziÜniversitesiTıpFakültesiEndokrinolojiveMetabolizmaHastalıklarıBilimDalıÖğretimÜyesi
Prof.Dr.H.FahrettinKELEŞTEMUR
ErciyesÜniversitesiRektörü
Uzm.GıdaMüh.CengizKESİCİ SağlıkBakanlığıBakanlıkMüşaviri
Uzm.Dr.BekirKESKİNKILIÇ TürkiyeHalkSağlığıKurumu,BulaşıcıOlmayanHastalıklar,ProgramlarveKanserBaşkanYardımcısı
YavuzMehmetKONTAŞ DünyaSağlıkÖrgütüTürkiyeÜlkeOfisiBaşkanYardımcısı
Yrd.Doç.Dr.ÖzgeKÜÇÜKERDÖNMEZ
EgeÜniversitesiİzmirAtatürkSağlıkYüksekokuluBeslenmeveDiyetetikBölümü
Prof.Dr.SeyitM.MERCANLIGİL KıbrısDoğuAkdenizÜniversitesiSağlıkBilimleriFakültesiBeslenmeveDiyetetikBölümüÖğretimÜyesi
101
Prof.Dr.HilalÖZCEBE HacettepeÜniversitesiTıpFakültesiHalkSağlığıAnabilimDalı
Doç.Dr.MehmetUĞURLU YıldırımBeyazıtÜniversitesiTıpFakültesiAileHekimliğiAnabilimDalı
Prof.Dr.SerhatÜNAL HacettepeÜniversitesiTıpFakültesiİçHastalıklarıAnabilimDalı
Prof.Dr.NecdetÜNÜVAR AdanaMilletvekili,TBMMSağlıkKomisyonuBaşkanı(SağlıkBakanlığıEskiMüsteşarı)
Prof.Dr.GüldenPEKCAN HacettepeÜniversitesiSağlıkBilimleriFakültesiBeslenmeveDiyetetikBölümBaşkanı
Prof.Dr.HikmetPEKCAN HacettepeÜniversitesiTıpFakültesiHalkSağlığıAnabilimDalı
Prof.Dr.S.YavuzSANİSOĞLU YıldırımBeyazıtÜniversitesiTıpFakültesiÖğretimÜyesi
Prof.Dr.NevinŞANLIER GaziÜniversitesiSağlıkBilimleriFakültesiDekanıBeslenmeveDiyetetikBölümBaşkanı
Prof.Dr.NihatTOSUN SağlıkBakanlığıMüsteşarı
Dr.TrudyWIJNHOVEN DünyaSağlıkÖrgütüAvrupaBölgeOfisiBeslenmeveBesinGüvencesiBölgeDanışmanı
Doç.Dr.NazanYARDIM TürkiyeHalkSağlığıKurumuObezite,DiyabetveMetabolikHastalıklarDaireBaşkanı
Prof.Dr.HasanYETİM ErciyesÜniversitesiMühendislikFakültesiGıdaMühendisliğiBölümüÖğretimÜyesi
Prof.Dr.M.TemelYILMAZ İstanbulÜniversitesi,DeneyselTıpAraştırmaEnstitüsüDiabetAraştırmaveUygulamaBirimiBaşkanı