Download pdf - THESIS - COMMON EUROPEAN DEFENCE POLICY

ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ

ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ

ΤΜΗΜΑ ΑΚΟΛΟΥΘΩΝ ΤΥΠΟΥ

ΙΒ’ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ

ΑΘΗΝΑ 2001

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΤΣΑΡΔΑΝΙΔΗΣ

«Η ΚΟΙΝΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΜΥΝΤΙΚΗ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ»

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΡΟΚΑΚΗΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ABSTRACT

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

1. Η Εξωτερικη Πολιτική και η Ασφάλεια ως Θεμελιώδη

Χαρακτηριστικά του Κράτους

2. ΚΕΠΠΑ – Γένεση ενός Ευρωπαϊκού Υπερκράτους;

3. Οι Εξελίξεις στην Ευρώπη κατά την Δεκαετία του 1990 ως προς

τους Τομείς της Αμύνης και της Ασφαλείας

4. Οι Πολιτικές Επιλογές της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας και

της Γερμανίας κατά την Δεκαετία του 1990 εν Σχέσει προς την

Κοινή Ευρωπαϊκή Αμυντική Πολιτική

5. Πώς διαμορφώνονται οι Σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ενώσεως με το

ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ;

6. Συμπεράσματα

7. Βιβλιογραφία – Πηγές

«Η ΚΟΙΝΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ» - ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

ΠΡΟΚΑΚΗΣ

1

ABSTRACT

Our purpose in the present study is to demonstrate that the request

for the formation of a common defence policy within the framework of

the European Union aims at a) the creation of a system which will

guarantee the security of the member -states of the latter from the new

dangers of the post -cold war era, b) the maintenance of the power

balance between the three great European Powers, that is of Great

Britain, France and Germany and c) in the long -term counterbalance of

the American power in the area of defence on be half of the European

Powers and by extension of the subordinate balance in areas such as

commerce and economy.

The theoretical foundation is presented in the first section of the

study on which the total amount of arguments is built upon in an

attempt to prove the above mentioned position. The firm axis on this

issue are the following: a) the foreign affair policy of the states is

designed to serve the national interest, b) the kind and the content of

the national interest are defined by the prevalent sit uation in a given

time period within the state and overseas as well as by the political and

cultural environment of each state, c) the survival of a state l ies in the

core of the national interest , d) power is the means in furtherance of

the national interest , e) the government of a state is the qualified organ

for the mapping, the formation and the enhancement of the politics of

foreign affairs, f) the essence of politics of foreign affairs is

interwoven with the essence of a state and vice versa and g) th e

international actors except for the states do not perform a foreign affair

policy.

The reasons why the European Union is not possible to be a

European hyper-state, despite the fact that the member -states have

moved forward to an insti tutional level in se tting up the second pillar

under the title “Common Foreign and Security Policy”, will be

presented in the second section. More specifically, problems will be


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

2

discussed such as the specification of a) the subject from which and

thanks to which the common European foreign affairs policy will

originate from, b) the nature of the subject in question, c) the apparatus

which will be established as the vehicle of carrying out the common

European foreign affairs policy and d) the content of the “European

interest” and the means for i ts application. Nevertheless, the fact that

the requirements for the formation of a common European defence and

security policy have already started to take shape creates justifiable

questions as far as the nature of the European Union a nd the

expediency of the CFSP.

The third section presents the main developments at both the

institutional and declaration level during the 1990s as far as the

formation of CFSP in relation to the common European defence policy.

The most important findings here are that a) the development of a

common defence policy and the process towards the creation of an

army is restricted for the time being in carrying out a peace or a crisis

management operation on the condition that NATO does not wish to

take part in these directly, b) the common defence policy clearly

assumes inter-governmental character, c) the various defence policies

of the member-states are definitely respectable, d) the cooperation of

the European Union at the level of military infrastructure and

technological advancement with NATO and the West European Union

must be taken for granted as it is essential for the success of this

venture, e) the management of the collective defence of the member -

states of the European Union is left upon NATO and the W est European

Union, without betraying the prospect of the creation of its own

autonomous system of collective defence. All this verifies the

conclusion arrived at in the previous section that is that the European

Union does not have the potential to becom e a hyper-state as long as

the common European defence policy has a limited content, its

character is inter-governmental and it is dependent on NATO.

What the fourth section includes are the firm characteristics of the

Foreign Affairs polit ics of the three great European Powers in relation


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

3

to the European Continent as well as their political choices which aim

at the adjustment of the above mentioned firm characteristics in the

face of the new facts of the international system after the end of the

Cold War. The institutional adjustments and the declarations of the

1990s about the shaping of the common European defence policy

reflect the efforts of the aforementioned countries to maintain a power

balance and moreover to face the unstable situation in East Euro pe and

more specifically in the Balkan area.

The fifth section delineates the relation among the European Union,

the USA and NATO as far as the issues of the common European

defence politicy are concerned. The European Union for the time being

is in need of the USA and NATO support in order to develop a defence

identity since it does not have modern technological means at its

disposal. Thus, it is obvious that no discussions are undertaken of the

possibility of developing any European defence init iative in

circumstances that this is not desirable by each American

administration. In parallel to this though, the European counterpart

lays the foundations for the undertaking of more responsibil it ies in the

defence sector so as to balance gradually the American d ominance and,

at the same time, to create the necessary structure for the safeguarding

of the European security in case of releasing the USA from Europe in

the future.

In the last section the pieces are put together and the conclusions,

which are presented, confirm the initial hypothesis of the present

study.


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

4

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στην παρούσα μελέτη σκοπός μας είναι να καταδειχθεί ότι το

αίτημα γιά διαμόρφωση μιάς κοινής ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής

στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ενώσεως κατατείνει α) στην δημιουρ γία

ενός συστήματος, το οποίο θα εγγυάται την ασφάλεια των κρατών -

μελών της τελευταίας από τους νέους κινδύνους της

μεταψυχροπολεμικής εποχής, β) στην διατήρηση της ισορροπίας ισχύος

μεταξύ των τριών μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, ήτοι της Μεγάλης

Βρετανίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας και γ) στην μακροπρόθεσμη

εξισορρόπηση της αμερικανικής ισχύος στον τομέα της ασφαλείας εκ

μέρους των ευρωπαϊκών δυνάμεων κατ’ επέκτασιν της υφισταμένης

ισορροπίας στους τομείς του εμπορίου και της οικονομίας.

Στο πρώτο τμήμα της μελέτης παρουσιάζεται το θεωρητικό θεμέλιο,

επί του οποίου οικοδομείται το σύνολο των επιχειρημάτων προς

απόδειξη της ως άνω θέσεως. Σταθεροί δε άξονές μας εν προκειμένω

είναι οι εξής: α) η εξωτερική πολιτική των κρατών αποσκοπεί στην

εξυπηρέτηση του εθνικού συμφέροντος, β) το είδος και το περιεχόμενο

του εθνικού συμφέροντος προσδιορίζονται αναλόγως των επικρατουσών

συνθηκών σε δεδομένη χρονική περίοδο στο εσωτερικό και εξωτερικό,

πολιτικό και πολιτισμικό περιβάλλον του εκάστοτε κράτους, γ) στον

πυρήνα του εθνικού συμφέροντος ευρίσκεται η εθνική επιβίωση, δ)

μέσον γιά την εξυπηρέτηση του εθνικού συμφέροντος είναι η ισχύς, ε)

αρμόδιο όργανο γιά την χάραξη, διαμόρφωση και εκδίπλωση της

εξωτερικής πολιτικής ενός κράτους είναι η κυβέρνησή του, στ’) η

έννοια της εξωτερικής πολιτικής είναι συνυφασμένη με την έννοια του

κράτους και αντιστρόφως, ζ) οι διεθνείς δρώντες πλην των κρατών δεν

ασκούν εξωτερική πολιτική.

Στο δεύτερο τμήμα καταδεικνύονται οι λόγοι, γιά τους οποίους η

Ευρωπαϊκή Ένωση δεν δύναται να αποτελεί ένα ευρωπαϊκό υπερκράτος,

μολονότι τα κράτη -μέλη έχουν προχωρήσει σε θεσμικό επίπεδο στην

εγκαθίδρυση του δευτέρου πυλώνος υπό τον τίτλο «Κοινή Εξωτερική

Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας». Εν προκειμένω εξετάζονται

προβλήματα, όπως είναι ο προσδιορ ισμός: α) του υποκειμένου, από το


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

5

οποίο και χάριν του οποίου θα εκπορεύεται η κοινή ευρωπαϊκή

εξωτερική πολιτική, β) της φύσεως του εν λόγω υποκειμένου, γ) του

οργάνου, το οποίο θα καταστεί φορέας ασκήσεως της κοινής

ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής και δ) του περιεχομένου του

«ευρωπαϊκού συμφέροντος» και των μέσων γιά την ικανοποίησή του.

Εν πάση περιπτώσει το γεγονός ότι έχουν ήδη αρχίσει και υλοποιούνται

στα πλαίσια του δευτέρου πυλώνος τα αιτήματα γιά την εκδίπλωση μιάς

κοινής αμυντικής πολιτικής και πολ ιτικής ασφαλείας δημιουργεί

εύλογες απορίες ως προς την φύση της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και την

σκοπιμότητα της ΚΕΠΠΑ.

Στο τρίτο τμήμα παρουσιάζονται οι κυριότερες εξελίξεις σε θεσμικό

και διακηρυκτικό επίπεδο κατά την δεκαετία του 1990 ως προς την

διαμόρφωση της ΚΕΠΠΑ εν συναρτήσει προς την κοινή ευρωπαϊκή

αμυντική πολιτική. Οι πιό σημαντικές διαπιστώσεις εν προκειμένω

είναι οι εξής: α) η ανάπτυξη κοινής αμυντικής πολιτικής και η πορεία

προς την συγκρότηση στρατιωτικού σώματος περιορίζεται προς το

παρόν στην διεξαγωγή ειρηνευτικών επιχειρήσεων ή επιχειρήσεων

διαχειρίσεως κρίσεων υπό την προϋπόθεση ότι το ΝΑΤΟ δεν επιθυμεί

την άμεση ανάμειξή του σ’ αυτές β) η κοινή αμυντική πολιτική

προσλαμβάνει σαφώς διακυβερνητικό χαρακτήρα, γ) οι αμυντικές

πολιτικές των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενώσεως είναι απολύτως

σεβαστές, δ) η συνεργασία της Ευρωπαϊκής Ενώσεως στο επίπεδο της

στρατιωτικής και τεχνολογικής υποδομής με το ΝΑΤΟ και την

Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να θεωρείται δεδομένη και είναι

αναγκαία γιά την επιτυχία του εγχειρήματος, στ) η διαχείριση της

συλλογικής αμύνης των κρατών -μελών της Ευρωπαϊκής Ενώσεως

επαφίεται στο ΝΑΤΟ και στην Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση χωρίς, όμως, η

πρώτη να απεμπολεί την προοπτική διαμορφώσεως ενός δικού της

αυτονόμου συστήματος συλλογικής αμύνης. Όλα αυτά ενισχύουν το

συμπέρασμα του πρoηγουμένου τμήματος ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν

δύναται να αποτελέσει ένα ευρωπαϊκό υπερκράτος, εφ’ όσον η κοινή

ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική έχει περιορισμένο περιεχόμενο, ο


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

6

χαρακτήρας της είναι διακυβερνητικός και ευρίσκεται σε κατάσταση

εξαρτήσεως από το ΝΑΤΟ.

Στο τέταρτο τμήμα εκτίθενται τα πάγια χαρακτηριστικά της

εξωτερικής πολιτικής των τριών μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων εν

σχέσει προς τον ευρωπαϊκό χώρο καθώς και οι πολιτικές τους επιλογές,

οι οποίες αποσκοπούν στην προσαρμογή των εν λόγω παγίων

χαρακτηριστικών προς τα νέα δεδομένα του διεθνούς συστήματος μετά

την λήξη του Ψυχρού Πολέμου. Οι θεσμικές ρυθμίσεις και οι

διακηρύξεις της δεκαετίας του 1990 περί την διαμόρφωση της κοινής

ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής αντανακλούν τις προσπάθειες των εν

λόγω κρατών να διατηρήσουν την μεταξύ τους ισορροπία ισχύος και επί

πλέον να αντιμετωπίσουν τα φαινόμενα ασταθείας στην Ανατολική

Ευρώπη και ιδίως στα Βαλκάνια.

Στο πέμπτο τμήμα σκιαγραφούνται οι σχέσεις της Ευρωπα ϊκής

Ενώσεως με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ ως προς τα ζητήματα της κοινής

ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προς το παρόν

έχει ανάγκη από την υποστήριξη των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ γιά την

ανάπτυξη της αμυντικής της ταυτότητος, καθ’ όσον η ίδια δεν διαθέ τει

σύγχρονα τεχνολογικά μέσα γιά την υποστήριξη είτε της συλλογικής

της αμύνης είτε ειρηνευτικών επιχειρήσεων ή επιχειρήσεων

διαχειρίσεως κρίσεων. Έτσι, είναι προφανές ότι δεν συζητείται

καθόλου το ενδεχόμενο να αναπτυχθεί οιαδήποτε ευρωπαϊκή αμυντική

πρωτοβουλία σε περιπτώσεις, όπου κάτι τέτοιο δεν είναι επιθυμητό από

την εκάστοτε αμερικανική κυβέρνηση. Η ευρωπαϊκή, όμως, πλευρά

θέτει τα θεμέλια γιά την ανάληψη περισσοτέρων ευθυνών στον

αμυντικό τομέα, ούτως ώστε σταδιακώς να εξισορροπηθεί η σχετική

αμερικανική ισχύς και παραλλήλως να υφίστανται οι αναγκαίες δομές

γιά την διαφύλαξη της ευρωπαϊκής ασφαλείας σε περίπτωση

αποδεσμεύσεως των ΗΠΑ από την Ευρώπη στο μέλλον.

Στο τελευταίο τμήμα ενώνονται τα νήματα και διατυπώνονται τα

συμπεράσματα, τα οποία επιβεβαιώνουν την αρχική υπόθεση εργασίας.


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

7

1. Η Εξωτερική Πολιτική και η Ασφάλεια ως θεμελιώδη

χαρακτηριστικά του Κράτους

Η έννοια του κράτους είναι συνυφασμένη με την έννοια της

κυριαρχίας, η οποία έχει διττή υπόσταση. Αφ’ ενός μεν η εσωτερική

κυριαρχία αφορά στην αποκλειστική αρμοδιότητα του κράτους να

επιλέγει και διαμορφώνει χωρίς έξωθεν παρεμβάσεις το πολιτικό,

οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό σύστημά του. Αφ’ ετέρου δε η

εξωτερική κυριαρχία αφορά στην αποκλειστική αρμοδιότητα του

κράτους να διαμορφώνει την διεθνή θέση του, τις σχέσεις του με τα

άλλα κράτη και την εξωτερική πολιτική του εν γένει χωρίς την

παρέμβαση εξωγενών παραγόντων.1

Οι επιλογές, οι αποφάσεις και οι δράσεις του κράτους, οι οποίες

εκδηλώνονται στα πλαίσια του διεθνούς συστήματος και αφορούν στην

ικανοποίηση των εθνικών συμφερόντων του τελευταίου, συναπαρτίζουν

την εξωτερική πολιτική του. Η επιτυχία δε της ακολουθουμένης από

κάθε κράτος εξωτερικής πολιτικής συναρτάται προς τα διαθέσιμα κάθε

φορά μέσα και τον προσφορότερο συνδυασμό τους.2

Κατ’ εξοχήν αρμόδιο όργανο γιά την χάραξη, διαμόρφωση και

εκδίπλωση της εξωτερικής πολιτικής του εκάστοτε κράτους είναι η

κυβέρνησή του.3 Αυτή η τελευταία κατά κανόνα τείνει να αποφασίζει

και να ενεργεί με γνώμονα το εθνικό συμφέρον, το οποίο κατά μία

άποψη ταυτίζεται με την ισχύ.4

Ο Graham Allison , προσπαθώντας να ασκήσει κριτική στην εν λόγω

άποψη, υπεστήριξε ότι υφίστανται τρία πρότυπα, επί τη βάσει των

1 βλ. Χρήστος Ροζάκης, Διεθνής Πολιτ ική - Εισαγωγικά Μαθήματα , Τεύχος Α’,

Αθήνα, εκδό σεις Αντ. Σάκκουλα, 1985 , σελ. 21

2 Ibid , σελ. 118, Θοδωρής Κουλουμπής - Δημήτριος Κώνστας, Διεθνε ίς Σχέσεις -

Μιά Συνολική Προσέγγ ιση , Τόμος Α’, Αθήνα, εκδόσεις Παπαζήση, 1985, σελ. 203

3 βλ. όπως ανωτέρω Χρήστος Ροζάκης, σελ. 120 επ.

4 βλ. Hans Morgenthau, Poli t ics among Nat ions , New York, Alfred Knopf, 1966,

σελ. 5 , καθώς και τ ις σχετ ικές επιφυλάξε ις όπως ανωτέρω Θοδωρής Κουλουμπής -

Δημήτριος Κώνστας, σελ. 188 επ. , Χρήστος Ροζάκης, σελ. 120 επ.


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

8

οποίων διαμορφώνονται οι αφορώσες στην εξωτερική πολιτική

αποφάσεις των κυβερνήσεων.5

Συμφώνως προς το πρώτο πρότυπο η κάθε κυβέρνηση

αντιλαμβάνεται τα τεκταινόμενα στα πλαίσια του διεθνούς συστήματος

ως ένα ενιαίο πλέγμα ορθολογικών επιλογών των κρατών, τα οποία

ενεργούν με γνώμονα την εξυπηρέτηση των εθνικών συμφερόντων τους

και την ικανοποίηση του θεμελιώδους αιτήματός τους γιά εθνική

ασφάλεια. Περαιτέρω, όμως, ο Allison δέχεται ότι υφίστανται και

παραλλαγές του συγκεκριμένου προτύπου. Έτσι, είναι δυνατόν άλλοτε

να δίδεται έμφαση στον ρόλο και στις ενέργειες του κράτους ως ενιαίας

συλλογικής οντότητος και άλλοτε στον ρόλο και στις ενέργειες των

πολιτικών ηγετών ή των λοιπών κυβερνητικών παραγόντων. Σε όλες τις

περιπτώσεις εκείνο, το οποίο θεωρείται δεδομένο είναι ο ορθολογικός

σχεδιασμός με σκοπό την ικανοποίηση του εθνικού συμφέροντος.6

Κατά το δεύτερο πρότυπο στην διαμόρφωση και λήψη μιάς

αποφάσεως, η οποία αφορά στην εξωτερική πολιτική ενός κράτους,

συντελούν πολλοί εσωτερικοί παράγοντες. Έτσι, προ της λήψεως μιάς

τέτοιας αποφάσεως ενεργοποιούνται διάφοροι ενδοκρατικοί οργανισμοί

(π.χ. οικονομικές υπηρεσίες, στρατός, αεροπορία, ναυτικό κλπ.), οι

οποίοι είναι χαλαρώς συνδεδεμένοι μεταξύ τους και επιδιώκουν την

υλοποίηση δικών τους προγραμμάτων και την ικανοποίηση δικών τους

5 βλ. Graham Al l ison, “Conceptua l Models and the Cuban Mis s i le Cr isi s” in The

Amer ican Poli t ical Science Review, Volume LXIII , Number 3 , September 1969,

σελ . 689. Αργότερον ανεθεώρησε την άποψή του και υπεστήριξε ότ ι τα αρχ ικώς

παρουσιασθέντα από τον ίδ ιο ως δ ιακριτά δύο τελευταία πρότυπα αποτελούν ένα

ενιαίο, το οποίο αντιδ ιαστέλλεται προς το πρώτο πρότυπο βλ. Graham Al li son –

Morton Halper in, “Bureaucra tic Pol i t ics: Parad igm and Some Policy Implicat ions”

in Theory and Pol icy in In ternat ional Rela tions , Raymond Tanter – Richard

Ullman edi t . , London, Pr inceton Uni vers i ty Press, 1972, σελ . 40. Γιά μιά έντονη

κριτ ική της θεωρίας του Allison βλ. Steve Smith , «Η Χρησιμότητα των

Προσεγγ ίσεων της Εξωτερικής Πολιτ ικής: Η Γραφειοκρατική Πολιτ ική» στο

Εισαγωγή στην Ανάλυση της Εξωτερικής Πολιτ ικής , Michael Clark – Bryan White

επιμ. , Αθήνα, εκδόσεις Ειρήνη, 1993, σελ. 97

6 Ibid , σελ . 691 επ .


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

9

συμφερόντων υπό καθεστώς σχετικής αυτονομίας. Εν συνεχεία η

κυβέρνηση ως ενιαίος νομιμοποιημένος φορέας λήψεως αποφάσεων

αναλαμβάνει να συντονίσει τις ενέργειες των ως άνω οργανισμών και

να εμφανίσει προς το εξωτερικό του κράτους μιά συγκροτημένη θέση, η

οποία θα είναι προϊόν της εν λόγω συντονιστικής προσπαθείας των επ ί

μέρους εσωτερικών απόψεων και επιδιώξεων προς τον σκοπό

αντιμετωπίσεως των διαφωνιών και εφαρμογής της

αποτελεσματικότερης δυνατής πολιτικής επιλογής εν σχέσει προς τον

επιδιωκόμενο σκοπό.7

Κατά το τρίτο πρότυπο η λήψη των αποφάσεων, οι οποίες αφορούν

στην εξωτερική πολιτική των κρατών, αποτελεί μιά μορφή

γραφειοκρατικού – κυβερνητικού παιγνίου, όπου οι εντεταγμένες σε

ένα ιεραρχικώς οργανωμένο γραφειοκρατικό σύστημα ομάδες

ανταγωνίζονται γιά την συμμετοχή τους σε διαρκώς μεγαλύτερα

μερίδια εξουσίας. Έτσι οι ενέργειες των κυβερνήσεων των κρατών στο

διεθνές σύστημα πρέπει να θεωρούνται ως τα αποτελέσματα πολλαπλών

συμβιβασμών μεταξύ των εν λόγω ομάδων ή της υπερισχύσεως

ορισμένων από αυτές έναντι άλλων.8

Αξιοπρόσεκτο είναι ότι και στα τρία πρότυπα του Allison οι τελικές

αποφάσεις ως προς τα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής διοχετεύονται

προς το διεθνές σύστημα από τις κυβερνήσεις των κρατών. Συνεπώς οι

τελευταίες εκφράζουν εν αναφορά προς το διεθνές σύστημα το εθνικό

συμφέρον ανεξαρτήτως των μηχανισμών, οι οπο ίοι έχουν ενεργοποιηθεί

προ της λήψεώς τους στο εσωτερικό των κρατών .9 Υπ’ αυτήν την

έννοια τα πρότυπα του Allison φαίνονται μάλλον να επιβεβαιώνουν την

7 Ibid , σελ . 698 επ .

8 Ibid , σελ . 707 επ .

9 Ibid , σελ. 715 επ. όπου εξετάζεται η σχέση μεταξύ των τριών προτύπων και

διατυπώνεται η άποψη ότι καθένα από αυτά εκφράζε ι πτυχές της αυτής

πραγματικότητος αναλόγως προς τις ερμηνευτικές επ ιλογές των αναλυτών των

εκάστοτε αποφάσεων επί ζητημάτων εξωτερικής πολιτ ικής.


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

10

θέση ότι η εξωτερική πολιτική των κρατών ασκείται κατ’ εξοχήν από

τις κυβερνήσεις τους και όχι να την αναιρούν.10

Κατά τον Hans Morgenthau oι έννοιες του εθνικού συμφέροντος και

της ισχύος είναι τόσο γενικές και αφηρημένες, ώστε αποτελούν το

κλειδί γιά την διασύνδεση του ορθού λόγου με τα πραγματικά

δεδομένα του εμπειρικού βίου.11

Έτσι, το είδος και το περ ιεχόμενο του

εθνικού συμφέροντος, το οποίο καθορίζει την πολιτική δράση μιάς

κυβερνήσεως σε μιά δεδομένη ιστορική περίοδο, προσδιορίζονται και

διαμορφώνονται βάσει των συνθηκών του ευρυτέρου εσωτερικού και

εξωτερικού πολιτικού και πολιτισμικού περιβάλλοντο ς κατά την

περίοδο αυτή.12

Το ίδιο συμβαίνει και με την ισχύ. Πολλώ δε μάλλον

με αυτήν, καθ’ όσον αποτελεί το εργαλείο, μέσω του οποίου

επιτυγχάνεται ο έλεγχος ανθρώπου από άνθρωπο και η επιβολή της

βουλήσεως ενός κράτους επί της βουλήσεως άλλου κράτους.13

Αδιαμφισβήτητος, όμως, πυρήνας τόσο της εννοίας του εθνικού

συμφέροντος όσο και της εννοίας της ισχύος είναι η εθνική επιβίωση.14

Τα καθ’ έκαστον κράτη έχουν ως πρώτιστο σκοπό τους την διαφύλαξη

της φυσικής υποστάσεώς τους καθώς και της κοινωνικής, πολιτικής ,

οικονομικής και πολιτιστικής ταυτότητός τους έναντι οιασδήποτε

επιβουλής εκ μέρους άλλων κρατών. Τούτο σημαίνει ότι η εξωτερική

πολιτική των κρατών ως μέσο εθνικής επιβιώσεως λειτουργεί στην

πραγματικότητα όχι μόνο στο επίπεδο του διεθνούς συστήματος αλλ ά

και στο επίπεδο του εσωτερικού πολιτικού συστήματος. Με άλλα λόγια

οι κυβερνήσεις κατά την διαμόρφωση της εξωτερικής τους πολιτικής

10

Βλ. όπως ανωτέρω Steve Smith , σελ. 97 - 116

11 βλ . όπως ανωτέρω Hans Morgenthau, σελ . 5

12 Ibid , σελ. 9

13 Γιά τ ις έννοιες του εθνικ ού συμφέροντος και της ισχύος στα πλαίσ ια των δ ιεθνών

σχέσεων βλ. αντ ί άλλων Martin Wight , Διεθνής Θεωρία - Τα Τρία Ρεύματα Σκέψης ,

Μετάφραση Ηρακλείας Στροίκου, Αθήνα, εκδόσεις Ποιότητα, 1998, σελ. 123 επ.

14 βλ. όπως ανωτέρω Θοδωρής Κουλουμπής - Δημήτριος Κώνστας , σελ. 188 επ. ,

Χρήστος Ροζάκης, σελ. 118 καθώς και Δημήτριος Κώνστας - Κωνσταντίνος

Αρβανιτόπουλος, Διεθνείς Σχέσεις - Συνέχεια και Μεταβολή , Τόμος Α’, Αθήνα,

εκδόσεις Σιδέρης, 1997, σελ. 234


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

11

επιδιώκουν αφ’ ενός μεν την διατήρηση ή και βελτίωση των

εσωτερικών κοινωνικών και πολιτικών δομών καθώς και των σχετικών

με αυτές αρχών και αξιών αφ’ ετέρου δε την διατήρηση και ενίσχυση

της διεθνούς θέσεως των κρατών τους σε αντιδιαστολή προς την διεθνή

θέση των άλλων κρατών.15

Η εξωτερική πολιτική και η

συμπαρομαρτούσα ισχύς του εκάστοτε κράτους αποτελούν

καθοριστικούς παράγοντες γιά την ανάπτυξη αισθημάτων ασφαλείας

στους πολίτες του, οι οποίοι με την σειρά τους νομιμοποιούν τις

συνυφασμένες με αυτό εξουσιαστικές δομές και ιδίως του

αναγνωρίζουν το αποκλειστικό προνόμιο της ασκήσεως νομίμου βίας

είτε στο εσωτερικό του είτε στο επίπεδο του διεθνούς συστήματος, εάν

και εφ’ όσον παραστεί ανάγκη, εις τρόπον ώστε το ίδιο το κράτος ως

θεσμός να καθίσταται ταυτοχρόνως εγγυητής και αποδέκτης της

εσωτερικής και εξωτερικής του ασφαλείας.16

Περαιτέρω η νεωτερική

ταύτιση του κράτους με το έθνος προσφέρει την δικαιολογητική βάση,

επί της οποίας οικοδομείται η ιδέα της εξυπηρετήσεως του εθνικού

συμφέροντος, υπό την έννοια ότι η διατήρηση της φυσικής υποστάσεως

του κράτους δεν αποτελεί αυτοσκοπό αλλά μέσο, διά του οποίου

επιδιώκεται η αναπαραγωγή και διαιώνιση όλων εκείνων των

ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών που συγκροτούν την εθνική ταυτότητα του

διαβιούντος σε αυτό συνολικού πληθυσμού ή της πλειονότητος αυτού ή

της πολιτικής é li te του.17

Το κράτος αποτελεί τον μηχανισμό, μέσω του

15

βλ. όπως ανωτέρω Χρήστος Ροζάκης, σελ. 118 -119

16 βλ. όπως ανωτέρω Θοδωρής Κουλουμπής - Δημήτριος Κώνστας, σελ. 141 επ. και

Παναγιώτης Ήφαιστος, Θεωρία Διεθνούς κα ι Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης , Αθήνα,

εκδόσεις Ποιότητα, 1999, σελ. 32 επ.

17 βλ. την ενδιαφέρουσα θέση του Walker Connor γιά την δ ιασύνδεση της εννο ίας

του έθνους με την έννο ια του κράτους κατά τους νεωτερικούς χρόνους καθώς και

γ ιά τ ις σκοπιμότητες, τ ις οποίες μπορε ί να εξυπηρετήσει αυτή στο Walker Connor ,

Ethnonat ional ism – The Quest for Unders tanding , Pr ince ton – New Jersey,

Pr inceton Universi ty Press, 1994, σελ. 95 επ. , βλ. επ ίσης Lisbeth Aggestam , “A

Common Fore ign and Secur i ty Pol icy: Role Concept ions and the Poli t ics o f

Identi ty in the E.U .” in Securi ty and Ident i ty in Europe – Exploring the New


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

12

οποίου πραγματώνονται οι αξιώσεις πολιτικής αυτονομίας μιάς

κοινότητος ανθρώπων που αυτοπροσδιορίζονται ως έθνος

διακρινόμενοι από άλλες αντίστοιχες κοινότητες.18

Το νόμισμα, με το οποίο τα κράτη πληρώνουν την εξυπηρέτηση του

εθνικού συμφέροντος έχοντος ως πυρήνα την εθ νική επιβίωση, είναι η

ισχύς. Όσο πιό ισχυρό είναι ένα κράτος τόσο λιγότερο αισθάνεται να

απειλείται η εθνική του υπόσταση και ταυτότητα. Η αύξηση, όμως, της

ισχύος ενός κράτους συνεπάγεται την αντίστοιχη μείωση της ισχύος

των υπολοίπων κρατών καθ’ ο μέτρο αυτή έχει αξία ως σχετικό και όχι

ως απόλυτο μέγεθος.19

Κατά συνέπεια η επιδίωξη μεγαλύτερης

ασφαλείας εκ μέρους ενός κράτους συνεπάγεται την μεγέθυνση των

αισθημάτων ανασφαλείας των λοιπών κρατών, γεγονός το οποίο οδηγεί

σε έναν διαρκή ανταγωνισμό μεταξύ τους γιά απόκτηση όλο και

μεγαλύτερης ισχύος. Η τελευταία δε προσλαμβάνει διάφορες μορφές

άλλοτε ποσοτικού και άλλοτε ποιοτικού χαρακτήρος (οικονομική,

στρατιωτική, τεχνολογική, δημογραφική, γεωγραφική, ψυχολογική

κλπ.).20

Έτσι, στα πλαίσια του διεθνούς συστήματος εγκαθιδρύονται

συσχετισμοί ισχύος μεταξύ των κρατών, οι οποίοι προσδίδουν σε αυτό

τα εκάστοτε ιδιαίτερα δομικά του χαρακτηριστικά χωρίς, όμως, να

αναιρείται ο θεμελιώδης άναρχος χαρακτήρας του.21

Agenda , edi t . by Aggestam Lisbe th and Hyde-Price Adr ian, London – New York,

Macmil lan Press LTD – St . Mar tin ’s Press INC . , 2000, σελ. 89 επ.

18 βλ . Adr ian Hyde – Price, “Reflect ions on Secur i ty and Ident i ty in Europe”, in

Security and Iden ti ty in Europe – Explor ing the New Agenda , ed it . by Aggestam

Lisbeth and Hyde-Pr ice Adrian, London – New York, Macmillan Press LTD – S t .

Mart in’s Press INC. , 2000, σελ . 27

19 βλ . όπως ανωτέρω Hans Morgenthau, σελ . 154

20 βλ. όπως ανωτέρω Δημήτριος Κώνστας - Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος, σελ.

242 επ.

21 Ο άναρχος χαρακτήρας του δ ι εθνούς συστήματος οφείλεται α) στο γεγονός ότ ι

δεν οργανώνεται βάσει κοινώς αποδεκτών κανονιστικών αρχών στηριζομένων στην

συγκεντροποίηση της εξουσίας και την ιεραρχική κατανομή των αρμοδιοτήτων, β)

τα στο ιχεία του (κράτη) δεν εμφανίζουν λε ιτουργική διαφο ροποίηση και γ) ο ι


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

13

Η ασκουμένη από τις κυβερνήσεις στο επίπεδο του διεθν ούς

συστήματος εξωτερική πολιτική τείνει είτε προς την διατήρηση της

ισχύος του εκάστοτε κράτους είτε προς την αύξησή της είτε προς την

διακήρυξή της γιά λόγους prestige.22

Σε κάθε περίπτωση, όμως, ο

στόχος είναι κοινός, ήτοι επιδιώκεται ο επηρεασμός της βο υλήσεως

των άλλων κρατών. Με άλλα λόγια η εξυπηρέτηση του εθνικού

συμφέροντος κάθε κράτους εξαρτάται από την ισχύ του ως μέσο

ασκήσεως επιρροής στο φρόνημα και στην βούληση τόσο των

κυβερνήσεων όσο και των λαών των άλλων κρατών.23

Η χρήση της ισχύος εκ μέρους ενός κράτους μπορεί να είναι άλλοτε

ειρηνική άλλοτε όχι. Τούτο εξαρτάται τόσο από τις πολιτικές και

κοινωνικές συνθήκες και ισορροπίες, οι οποίες επικρατούν στο

εσωτερικό του κράτους, όσο και από μιά σειρά εξωγενών

αντικειμενικών παραγόντων, οι οποίοι σ υναρτώνται προς τα απόλυτα

και σχετικά οφέλη των κρατών από την δράση τους εντός του διεθνούς

συστήματος, τα δομικά χαρακτηριστικά του τελευταίου καθώς και τα

εκάστοτε υφιστάμενα διλήμματα ασφαλείας.24

Η εξυπηρέτηση του

εθνικού συμφέροντος επιτυγχάνεται άλλοτε διά του διαλόγου και των

διμερών και πολυμερών διαπραγματεύσεων άλλοτε διά της αναπτύξεως

και εδραιώσεως συλλογικών δομών συνεργασίας μεταξύ των κρατών

εντός του διεθνούς συστήματος (διεθνείς οργανισμοί, συμμαχίες) και

σχέσεις των στο ιχε ίων του (κρατών) στηρίζονται αποκλειστικώς στην ισχύ εκάστου

βλ. σχετ ικώς Kenneth Waltz , Theory of Interna tional Poli t ics , Reading ,

Massachuse tt s -Menlo Park, Cal i fornia -Don Mill s , Ontar io , Addison-Wesley

Publ ishing Company , 1979, σελ. 89 επ. και 103 επ. , Παναγιώτης Ήφαιστος,

Θεωρία Διεθνούς κα ι Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης , Αθήνα, σελ. 32 επ. Επίσης εν

σχέσει προς την ευρωπαϊκή ασφάλεια βλ. Κώστας Υφαντής, «Πολυπολικότητα,

Αναρχία, Εθν ικό Συμφέρον και Ευρωπαϊκή Ασφάλεια μετά τον Ψυχρό Πόλεμο: Μιά

Θεωρητική Παρέμβαση» στην Ελλην ική Επιθεώρηση Πολιτ ικής Επιστήμης,

Νούμερο 12, Νοέμβριος 1998, σελ. 81 - 107

22 βλ . όπως ανωτέρω Hans Morgenthau, σελ . 42 -43

23 Ibid , σελ. 30

24 βλ. όπως ανωτέρω Δημήτριος Κώνστας - Κωνσταντίνος Αρβανιτόπο υλος, σελ.

236


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

14

άλλοτε διά των περιορισμένων ή γενικευμένων συγκρούσεων σε

πολιτικό ή στρατιωτικό επίπεδο (απειλή χρήσεως βίας ή χρήση βίας). Η

συμμετοχή των κρατών σε όλα τα ανωτέρω γίνεται πάντοτε με γνώμονα

την διατήρηση της υποστάσεώς τους και την εδραίωση ή βελτίωση της

θέσεώς τους στα πλαίσια του δ ιεθνούς συστήματος. A contrario

συνάγεται ότι τα κράτη δεν είναι δυνατόν να απεργάζονται την

κατάλυσή τους ή να αυτο -υπονομεύονται ενσυνειδήτως χάριν τρίτου

κράτους.25

Η άσκηση εξωτερικής πολιτικής αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο

των κρατών. Οι λοιποί διεθνείς δρώντες, όπως είναι οι διάφοροι

διεθνείς οργανισμοί, οι πολυεθνικές επιχειρήσεις ή οι διεθνείς μη

κυβερνητικές οργανώσεις, δεν δύνανται να διαμορφώσουν και να

ασκήσουν δική τους εξωτερική πολιτική.26

Απλώς δύνανται να ασκούν

επίδραση και ενδεχομένως επιρροή επ’ αυτής.27

Τούτο συμβαίνει, διότι, όπως ανεφέρθη ανωτέρω, η εξωτερική

πολιτική αφορά στον σκληρό πυρήνα της φυσικής υποστάσεως των

κρατών και ως εκ τούτου είναι ζωτικής σημασίας γι’ αυτά.28

Το κράτος

δεν υπάρχει δίχως εξωτερική πολιτική και αντιστρό φως εξωτερική

πολιτική δεν υπάρχει δίχως το κράτος.29

25

βλ. όπως ανωτέρω Hans Morgenthau , σελ. 42 επ. και 48 επ. και Παναγιώτης

Ήφαιστος, σελ. 32 επ.

26 βλ. όπως ανωτέρω Χρήστος Ροζάκης, σελ. 107

27 βλ . όπως ανωτέρω Χρήστος Ροζάκης , σελ. 107, David Allen, “Who speaks for

Europe? – The Search for an Effec tive and Coherent External Policy” in A Common

Fore ign Policy for Europe? , edi t . by Peterson J . – Sjursen H. , London, Rout ledge,

1998, σελ. 43

28 βλ . Constant ine Stephanou, The Federal i sat ion of Western Europe , Athens,

Panteion Universi ty o f Social and Pol i t ica l Sciences – Inst i tute o f Internat ional

Rela t ions, June 1991 , σελ . 16

29 Σε μ ιά παγκόσμια κο ινωνία, όπου δεν θα υπήρχαν κράτη, θα ήταν αδιανόητη η

έννοια της εξωτερικής πολιτ ικής, δεδομένου ότι δεν θα υπήρχαν σημεία αναφοράς

γιά την άσκησή της ( κράτος και εξωτερικό περιβάλλον του κράτους) .


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

15

2. ΚΕΠΠΑ – Γένεση ενός Ευρωπαϊκού Υπερκράτους;

Εάν οι ως άνω αναφερόμενες θέσεις αληθεύουν, καθίσταται φανερό

ότι οιαδήποτε συζήτηση περί την διαμόρφωση και άσκηση μιάς

Ευρωπαϊκής Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας

θα πρέπει να περιστραφεί γύρω από προβλήματα, όπως είναι ο

προσδιορισμός: α) του υποκειμένου, από το οποίο και χάριν του οποίου

θα εκπορευθεί αυτή η ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική, β) της φύσεως

του εν λόγω υποκειμένου, γ) του οργάνου, το οποίο θα καταστεί φορέας

ασκήσεως της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής και δ) του

περιεχομένου του «ευρωπαϊκού συμφέροντος» και των μέσων γιά την

ικανοποίησή του.

Η λύση ως προς το πρώτο σκέλος του πρώτου προβλήματος τύποις

έχει δοθεί ήδη με την υπογραφή και επικύρωση των Συνθηκών του

Μάαστριχτ, του Άμστερνταμ και της Νικαίας. Το υποκείμενο, από το

οποίο εκπορεύεται η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική

Ασφαλείας, ονομάζεται Ευρωπαϊκή Ένωση και ιδρύθη με κοινή

πρωτοβουλία και συναπόφαση δώδεκα ευρωπαϊκών κρατών το 1993. Τα

δεδομένα, λοιπόν, είναι δύο: υποκείμενο και – τουλάχιστον εν τη

γενέσει της – ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική.

Αυτά τα δεδομένα είναι δυνατόν κατ’ αρχήν να μας οδηγήσουν σε

ορισμένες απαντήσεις και ως προς τα λοιπά προβλήματα. Αφο ύ

υφίστανται ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική και υποκείμενο, από το

οποίο εκπορεύεται αυτή, και εφ’ όσον ήδη έχομε αποδεχθεί ότι το

κράτος είναι απολύτως συνυφασμένο με την έννοια της εξωτερικής

πολιτικής, τότε πρέπει να καταλήξομε στο συμπέρασμα ότι η

Ευρωπαϊκή Ένωση είναι κράτος. Εάν η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι

κράτος, τότε διαθέτει μιά κυβέρνηση, η οποία προσδιορίζει το

περιεχόμενο του «ευρωπαϊκού συμφέροντος» και καθορίζει τα μέσα γιά

την επίτευξή του. Το δε «ευρωπαϊκό συμφέρον» έχει ως πυρήνα την

διαφύλαξη της φυσικής υποστάσεως της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, την

εδραίωση και βελτίωση της θέσεώς της στο διεθνές σύστημα, την

άντληση νομιμοποιήσεως ως προς το εσωτερικό της και την

αναπαραγωγή και διαιώνιση της «ευρωπαϊκής» εθνικής ταυτότητος των


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

16

πολιτών της. Όλα τα ανωτέρω είναι ευλογοφανή συμπεράσματα, τα

οποία, όμως, χρήζουν επαληθεύσεως.

Στην πραγματικότητα η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι το αποτέλεσμα μιάς

μακράς πορείας συνεργασιών, ανταγωνισμών, διαβουλεύσεων και

διαπραγματεύσεων μεταξύ ορισμένων ευρωπαϊκών κρατών, τα οπο ία

αποζητούν διαρκώς την εδραίωση και βελτίωση της θέσεώς τους στα

πλαίσια του διεθνούς συστήματος. Πρόκειται γιά μιά οντότητα εν τω

γίγνεσθαι, η οποία οικοδομείται επί του κεκτημένου των Ευρωπαϊκών

Κοινοτήτων.

Οι τελευταίες απετέλεσαν το προϊόν των προσπ αθειών των

ιδρυτικών κρατών -μελών να διασφαλίσουν την ειρήνη στην ευρωπαϊκή

ήπειρο μετά την λήξη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου διά της

αναπτύξεως στενής συνεργασίας μεταξύ των πρώην αντιπάλων σε

κρισίμους τομείς, όπως η παραγωγή και εκμετάλλευση του Άνθρ ακα

και του Χάλυβα, η διαχείριση της πυρηνικής ενεργείας γιά μη

στρατιωτικούς σκοπούς και η δημιουργία μιάς ενιαίας ευρωπαϊκής

αγοράς αγαθών και υπηρεσιών.30

Το όραμα των ιδρυτών των

Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ήταν η σταδιακή αλλά σταθερή πορεία προς

ένα σχήμα υπερεθνικής ευρωπαϊκής ολοκληρώσεως, η οποία στο πρώτο

στάδιο θα αφορούσε στα ζητήματα οικονομικής πολιτικής και εν

συνεχεία θα επεκτείνετο και σε ζητήματα υψηλής πολιτικής, αφορώντα

στον σκληρό πυρήνα της εννοίας του κράτους. Με άλλα λόγια

επρέσβευαν ότι η ολοκλήρωση στο οικονομικό και στο συναφές

θεσμικό επίπεδο θα οδηγούσε στο μέλλον στην οικειοθελή εκ μέρους

των κρατών-μελών πολιτική και αμυντική ολοκλήρωση, εις τρόπον

30

βλ. Jean Monnet , Απομνημονεύματα , Μετάφραση Λένας Μιλιλή, Αθήνα, εκδόσεις

Ροές, 1988, σελ. 373, Leo Tindemans , «Οι Προοπτικές μιάς Κοινής Πολιτικής

Ασφάλειας και Πολιτ ικής Άμυνας στην Ευρωπαϊκή Ένωση» στο Οι Διεθνείς

Σχέσεις στη Μεταψυχροπολεμική Εποχή – Από τη Γεωπολιτ ική στη Γεωοικονομία και

οι Προκλήσε ις του 21ο υ

Αιώνα , επ ιμέλεια Λιούσης Νίκος – Ντάλης Σωτήρης,

Αθήνα, εκδόσεις Παπαζήση, 1999, σελ. 307, Mark Mazower , Dark Cont inen t –

Europe ’s Twentieth Century , London – New York – Ringwood – Toronto –

Auckland , Penguin Books , 1999, σελ. 406


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

17

ώστε να εξαλειφθούν τα αίτια, τα οποία προεκάλεσαν δύο φορές την

σύγκρουση μεταξύ των μειζόνων ευρωπαϊκών δυνάμεων εντός του 20ο υ

αιώνος.

Το εν λόγω όραμα εστηρίχθη στις θεωρητικές παραδοχές του

Νεολειτουργισμού, πρόδρομος του οποίου υπήρξε ο Λειτουργισμός.31

Κατά τον τελευταίο η παγκόσμια ειρήνη μπορεί να διασφαλισθεί μόνο

με την δημιουργία μιάς παγκοσμίου κοινότητος, η οποία θα είναι το

αποτέλεσμα της αργής και προοδευτικής αναπτύξεως και επεκτάσεως

προγραμμάτων οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας μεταξύ των

λαών διά της δημιουργίας σχετικών θεσμικών δομών. Η επιτυχής

εφαρμογή των εν λόγω προγραμμάτων είναι δυνατόν να οδηγήσει εν

συνεχεία στην πολιτική συνεργασία και ολοκλήρωση, η οποία με την

σειρά της θα εξαλείψει το θεμελιώδες αίτιο του πολέμου, ήτοι την

διεθνή ετερότητα.32

Επί τη βάσει των θέσεων του Λειτουργισμού και επί τη ευκαιρία

ιδρύσεως των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων κατά την δεκαετία του 1950 ο

Νεολειτουργισμός εστίασε την προσοχή του στον ευρωπαϊκό χώρο και

στην οικοδόμηση του θεσμικού πλαισίου γιά την υπέρβαση της

ευρωπαϊκής ετερότητος. Έδωσε δε ιδιαίτερη έμφαση στην δημιουργία

υπερεθνικών θεσμών γιά την αντιμετώπιση ad hoc ζητημάτων.

Θεμελιώδες δε αξίωμά του μέχρι σήμερα είναι η πίστη στην δυναμική

διαδικασία της διαχύσεως (spil lover). Η τελευταία αφορά στην

31

βλ. David Mitrany, The Functional Theory of Poli t ics , London, London School

of Econo mics – Mar tin Rober tson , 1975 και εν γένε ι γ ιά τ ις θεωρίες του

Λειτουργ ισμού και του Νεολε ιτουργ ισμού Jeffrey Doerr , The Arming o f a

European Supers tate? , Burke, Chate la ine Press , 1997, σελ. 136 επ. και όπως

ανωτέρω Παναγιώτης Ήφαιστος, σελ. 133 επ. Περαιτέρω γιά μιά

Νεολε ιτουργ ιστική προσέγγ ιση της Ευρώπης στην μεταψυχροπολεμική εποχή βλ.

Mario Telo , «Η Ευρωπαϊκή Ένωση στο Μεταψυχροπολεμικό Κόσμο» στο Οι

Διεθνείς Σχέσε ις στη Μεταψυχροπολεμική Εποχή – Από τη Γεωπολιτ ική στη

Γεωοικονομία και οι Προκλήσεις του 21ο υ

Αιώνα , επιμέλε ια Λιούσης Νίκος –

Ντάλης Σωτήρης, Αθήνα, εκδόσεις Παπαζήση, 199 9, σελ. 259 επ. Επίσης όπως

ανωτέρω Θοδωρής Κουλουμπής - Δημήτριος Κώνστας , σελ. 120 – 123

32 Ibid


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

18

προσπάθεια των κρατών να επιλύουν προβλήματα, τα οποία

ανακύπτουν από την συνεργασιακή τους δραστηριότητα. Ειδικώτερον

γίνεται δεκτό από τους Νεολειτουργιστές ότι η κοινή δράση των

κρατών σε έναν τομέα ενδέχεται να επιφέρει δυσμενείς συνέπειες σε

άλλους τομείς ή αναδεικνύει την έλλειψη διεθνούς συντονισμού σε

άλλους τομείς με αποτέλεσμα να προβαίνουν αυτά στην επέκταση των

παλαιών θεσμών ή στην δημιουργία νέων προς αντιμετώπιση των

επίσης νέων προβλημάτων.33

Οι εξελίξεις κατά την δεκαετία του 1950 εφάνη να επιβεβαιώνουν

τις θέσεις του Νεολειτουργισμού. Την ίδρυση της Ευρωπαϊκής

Κοινότητος Άνθρακος και Χάλυβος ακολούθησε η ίδρυση της

Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητος και της Euratom . Η αποτυχία δε

της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητος εθεωρήθη τότε ως επιβεβαίωση

των θεμελιωδών παραδοχών του Λειτουργισμού, υπό την έννοια ότι το

συγκεκριμένο εγχείρημα απετέλεσε ένα πολύ τολμηρό βήμα προς την

συνολική πολιτική ολοκλήρωση του ευρωπαϊκού χώρου χωρίς

προηγουμένως να έχει συντελεσθεί η συνεργασία των ευρωπαϊκών

κρατών στους τομείς της χαμηλής πολιτικής.34

Οι αντιλήψεις αυτές καθώς και η υπερ αισιοδοξία των

Νεολειτουργιστών εδέχθησαν το πρώτο σοβαρό πλήγμα το 1966 με τον

περίφημο «Συμβιβασμό του Λουξεμβούργου», όπου τα κράτη -μέλη των

Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων συνεφώνησαν ότι σε περίπτωση διακυβεύσεως

σημαντικών εθνικών συμφερόντων ενός κράτους -μέλους δεν θα είναι

δυνατόν να λαμβάνονται αποφάσεις στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καθώς

και στο Συμβούλιο των Υπουργών παρά μόνο με ομοφωνία.35

Τούτο

κατέστησε σαφές ότι κανένα κράτος, από αυτά τα οποία συμμετείχαν

στο εγχείρημα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, δεν ήταν δ ιατεθειμένο να

εκχωρήσει σε έναν υπερεθνικό οργανισμό αρμοδιότητες, οι οποίες

33

Ibid

34 βλ. όπως ανωτέρω Jeffrey Doer r , σελ. 137 - 138

35 βλ. όπως ανωτέρω Παναγιώτης Ήφαιστος, σελ. 251 επ. , ο ίδ ιος, Διπλωματία και

Στρατηγ ική των Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων Γαλλίας, Γερμανίας, Μεγάλης

Βρετανίας , Αθήνα, εκδόσεις Ποιότητα, 1999, σελ. 87 επ.


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

19

άπτονται των ζωτικών συμφερόντων του είτε αυτά έχουν οικονομικό

χαρακτήρα είτε άλλο. Η συμφωνία αυτή εξακολουθεί να τηρείται στην

πράξη μέχρι σήμερα και όχι μόνο γιά τις περιπτώσ εις διακυβεύσεως

σημαντικών συμφερόντων ενός κράτους -μέλους αλλά γιά όλες τις

περιπτώσεις, παρά το γεγονός ότι ήδη σε θεσμικό επίπεδο προβλέπεται

η δυνατότητα λήψεως αποφάσεων γιά πληθώρα ζητημάτων, τα οποία

εμπίπτουν στις δραστηριότητες της Ευρωπαϊκής Κοι νότητος, με ειδικές

πλειοψηφίες.36

Με άλλα λόγια η τάση γιά λήψη των αποφάσεων με

consensus εξακολουθεί να είναι μέχρι σήμερα αρκούντως ισχυρή.

Έτσι, οι Ευρωπαϊκές Κοινότητες εξελίχθηκαν σε έναν διεθνή

υπερεθνικό και με νομική προσωπικότητα κατά το Διεθνές Δίκαιο

οργανισμό με έντονα, όμως, διακυβερνητικά στοιχεία.37

. Οι αποφάσεις

δε των οργάνων του ισχύουν αμέσως στην εσωτερική έννομη τάξη των

κρατών-μελών. Ο οργανισμός αυτός εξέφραζε και εξακολουθεί να

εκφράζει την ανάγκη των κρατών -μελών του γιά ενιαία συλλογική και

από κοινού αντιμετώπιση των προκλήσεων του διεθνούς οικονομικού

περιβάλλοντος, πλην όμως τούτο συνέβαινε και εξακολουθεί να

συμβαίνει υπό την επιφύλαξη του εθνικού συμφέροντος εκάστου.38

Με την υπογραφείσα το 1991 Συνθήκη του Μάαστριχτ ιδρύθη η

Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία ως οργανωτικό σχήμα συναπαρτίζεται από

τρείς συγκοινωνούντες ως προς τα θεματικά τους πεδία πυλώνες.39

Ο πρώτος εξ αυτών συναποτελείται από τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες

(ΕΚΑΧ, ΕΟΚ και Euratom ), οι οποίες ήδη από της θέσεως σε ισχύ της

36

βλ. Παναγιώτης Ήφαιστος, Θεωρία Διεθνούς και Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης , σελ.

251 επ.

37 Γιά την νομική προσωπικότητα και την φύση των δ ιεθνών οργαν ισμών κ αθώς και

γ ιά την νομική προσωπικότητα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων βλ. Henry Schermers

– Niels Blokker , In ternational Inst i tut ional Law – Uni ty with in Diversi ty , The

Hague – London – Boston, Mar tinus Nijhoff Publishers, 1995, σελ . 977 επ .

38 Βλ . όπως ανωτέρω Mark Mazo wer, σελ . 408

39 βλ. John Van Oudenaren, “European Integra t ion: A His tory of Three Treat ies” in

Europe Today – Nat ional Poli t ics , European Integrat ion and European Securi ty ,

edit . by Tiersky Ronald, Maryland, Rowman and Li t t le f ield Publ ishers INC., 1999,

σελ. 265 επ .


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

20

Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξεως το 1986 συνεπτύχθησαν στην ενιαία

πλέον Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Η τελευταία αφορά στην συνεργασία των

κρατών-μελών σε τομείς, οι οποίοι άπτονται α) της λειτουργίας της

κοινής αγοράς, β) της αναπτύξεως του ελευθέρου ανταγωνισμού των

επιχειρήσεων, γ) της ελεύθερης διακινήσεως στον κοινοτικό χώρο

κεφαλαίων, εμπορευμάτων και προσώπων, δ) της ενιαίας νομισματικής

πολιτικής, ε) της προστασίας του περιβάλλοντος, στ’) της προστασίας

των ασφαλιστικών και λοιπών κοινωνικών δικαιωμάτων των

εργαζομένων, ζ) της έρευνας και τεχνολογίας, η) της βιομηχανίας και

ιδίως θ) των εξωτερικών οικονομικών σχέσεων. Στα πλαίσια αυτού του

πυλώνος τα κράτη -μέλη μετεβίβασαν σημαντικές εξουσίες προς την

Επιτροπή, το Συμβούλιο των Υπουργών, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλι ο, το

Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και το Ευρωπαϊκό

Συμβούλιο, στο οποίο ανεγνώρισαν τον πρωταρχικό ρόλο γιά την

χάραξη της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής στους εν ευρεία εννοία

οικονομικούς τομείς.40

Ο δεύτερος πυλώνας υπό τον τίτλο «Κοινή Εξωτερική Π ολιτική και

Πολιτική Ασφαλείας – (ΚΕΠΠΑ)» αντικατέστησε την διακυβερνητικού

χαρακτήρος Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνεργασία (ΕΠΣ), της οποίας η

λειτουργία ανεγνωρίσθη σε θεσμικό επίπεδο μόλις το 1986 με την

Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, αν και ήδη από το 1970 ο θεσμός αυτός είχε

ενεργοποιηθεί σε άτυπο επίπεδο προκειμένου να διευκολύνονται οι

διαβουλεύσεις των κρατών -μελών των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων γιά

θέματα διεθνούς πολιτικής. Συμφώνως προς τις διατάξεις της

Συνθήκης του Μάαστριχτ η ΚΕΠΠΑ αφορά στην εξασφάλιση των

κοινών αξιών, των θεμελιωδών συμφερόντων και της ανεξαρτησίας της

Ευρωπαϊκής Ενώσεως μέσω της προωθήσεως της ειρήνης και του

σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι στόχοι της ΚΕΠΠΑ

επιδιώκονται μέσω της διατυπώσεως «κοινών θέσεων» και της

αναπτύξεως «κοινών δράσεων» εκ μέρους των κρατών -μελών. Η

40

βλ. Παναγιώτης Ιωακειμ ίδης, Ευρωπαϊκή Πολιτ ική Ένωση – Θεωρία,

Διαπραγμάτευση, Θεσμοί και Πολιτ ικές , Αθήνα, εκδόσεις Θεμέλιο, 1995 , σελ. 382


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

21

ΚΕΠΠΑ περιλαμβάνει και την προοπτική διαμορφώσεως κοινής

αμυντικής πολιτικής, αναθέτοντας την εφαρμογή των αμυντικών

αποφάσεων στην Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση, η οποία κατ’ ουδένα τρόπο

συνεδέετο προ της υπογραφής της Συνθήκης του Μάαστριχτ με την

Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Οι αποφάσεις γιά τα θέματα του δευτέρου

πυλώνος λαμβάνονται κατά κανόνα ομοφώνως από το Συμβούλιο

Υπουργών και επί πλέον ο ρόλος των λοιπών θεσμικών οργάνων της

Ευρωπαϊκής Ενώσεως είναι πάρα πολύ περιορισμένο ς.41

Είναι δε σαφές

ότι οι αποφάσεις, οι οποίες λαμβάνονται στα πλαίσια αυτού του

πυλώνος, σε καμμία περίπτωση δεν υπόκεινται στην δικαιοδοσία του

Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων.42

Ο τρίτος πυλώνας αφορά στην συνεργασία των κρατών -μελών στους

τομείς της Δικαιοσύνης και των Εσωτερικών Υποθέσεων

συμπεριλαμβανομένων των πολιτικών ασύλου, ελέγχου των εξωτερικών

συνόρων, μεταναστεύσεως και καταπολεμήσεως του διεθνούς

εγκλήματος. Η ολοκλήρωση της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς και η

κατάργηση των ελέγχων στην διακίνηση προσώπων και κεφαλαίων

κατέστησε περισσότερο από αναγκαία την συνεργασία σε αυτούς τους

τομείς. Τα κράτη -μέλη, όμως, λόγω των διαφορετικών πολιτικών,

νομικών και εν γένει δικαιϊκών αντιλήψεών τους σε αυτά τα τόσο

ευαίσθητα θέματα απέφυγαν να μεταβιβάσουν στα όργανα της

επ. και όπως ανωτέρω John Van Oudenaren , σελ. 266

41 Γιά την υλοποίηση ορισμένων κο ινών δράσε ων είναι δυνατόν να λαμβάνονται

αποφάσεις με ε ιδική πλειοψηφία υπό την προϋπόθεση ότι το Συμβούλιο Υπουργών

έχε ι καθορίσε ι εκ των προτέρων με ομόφωνη απόφασή του ότ ι γ ι ’ αυτές ισχύει το

σύστημα των ε ιδ ικών πλε ιοψηφιών. Η εν λόγω ρύθμιση δεν ισχύε ι γ ιά τις κο ινές

δράσεις , ο ι οπο ίες εμπίπτουν στο πλαίσ ιο της κοινής αμυντικής πολιτ ικής. Βλ .

Simon Duke, The Elusive Quest for European Security – From EDC to CFSP ,

London – New York, Macmillan Press LTD – St. Mar tin’s Press INC., 2000, σελ .

300

42 βλ . όπως ανωτέρω Παναγιώτης Ιωακειμίδης , σελ . 391 επ . , John Van Oudenaren,

σελ . 266, Simon Duke, σελ . 102 επ .


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

22

Ευρωπαϊκής Ενώσεως τα σχετικά κυριαρχικά τους δικαιώματα. Έτσι, ο

τρίτος πυλώνας απεφασίσθη να λειτουργεί στα πρότυπα της ΚΕΠΠΑ.43

Οι τρείς πυλώνες συμπεριλαμβάνουν ευρύτατα θεματικά πεδία, από

τα οποία θα μπορούσε να προσδιορισθε ί το περιεχόμενο του

«ευρωπαϊκού συμφέροντος» γιά την άσκηση εξωτερικής πολιτικής εκ

μέρους της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Τούτο, βεβαίως, προϋποθέτει και την

ύπαρξη μιάς νομιμοποιημένης ευρωπαϊκής κυβερνήσεως, η οποία επί τη

βάσει πολιτικών κριτηρίων θα εκαλείτο να επιλέξει κατά τρόπο

αυτόνομο και αναλόγως προς τις συνθήκες του διεθνούς συστήματος,

ποιό από τα ως άνω θεματικά πεδία κάθε φορά θα έπρεπε να αναχθεί

στο επίπεδο του «ευρωπαϊκού συμφέροντος».44

45

Ο Michael Smith υποστηρίζει ότι η πεμπτουσία της ευρωπαϊκής

εξωτερικής πολιτικής ευρίσκεται στις εξωτερικές οικονομικές σχέσεις

της Ευρωπαϊκής Κοινότητος και όχι στον δεύτερο πυλώνα.46

Κατά τον

ίδιο συγγραφέα η σχέση μεταξύ υψηλής και χαμηλής πολιτικής έχει

αλλάξει χαρακτήρα, δεδομένου ότι οι οικονομικές συναλλαγ ές έχουν

μεγαλύτερη σημασία στην σημερινή εποχή της παγκοσμιοποιήσεως απ’

ό,τι έχουν ο πόλεμος και η διπλωματία.47

Συνεπώς η κοινή εξωτερική

πολιτική της Ευρωπαϊκής Ενώσεως πρέπει να αποδεσμευθεί από τα

θεματικά πεδία και τις διαδικασίες του δευτέρου πυλώνο ς και να

επικεντρωθεί στις εξωτερικές οικονομικές σχέσεις της Ευρωπαϊκής

Κοινότητος.48

Περαιτέρω ο ίδιος προτείνει την ανάπτυξη εκ μέρους της

Ευρωπαϊκής Ενώσεως «στρατηγικών δράσεων» γιά τον προσδιορισμό,

43

βλ. όπως ανωτέρω John Van Oudenaren , σελ. 267

44 βλ. όπως ανωτέρω Hans Morgenthau , σελ. 8 επ. και 11 επ . όπου ο ι θέσε ις 3 και 6

γ ιά τον Πολιτ ικό Ρεαλισμό

45 Γιά την αναγκαιότητα υπάρξεως μ ιάς ευρωπαϊκής κυβερνήσεως προκε ιμένου να

υλοποιηθε ί μ ιά ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτ ική βλ. όπως ανωτέρω Παναγιώτης

Ιωακειμίδης, σελ. 416

46 Michael Smith, “Does the Flag fol low Trade? – Poli t ic i sat ion and the Emergence

of a European Fore ign Policy” in A Common Fore ign Pol icy for Europe? , edi t . by

Peterson J . – Sjursen H. , London, Rout ledge , 1998, σελ . 77 επ .

47 Ibid

48 Ibid


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

23

την διαμόρφωση και την ικανοποίηση του «ευρωπαϊκού συμφέροντος»

μέσα από το πρίσμα και τις διαδικασίες του πρώτου πυλώνος.49

Η θέση

αυτή κατ’ ανάγκην οδηγεί στην αναβάθμιση του ρόλου της Επιτροπής

της Ευρωπαϊκής Κοινότητος, δεδομένου ότι από τις Συνθήκες

προβλέπεται ότι αυτή είναι η κατ’ εξοχήν αρμοδία γιά τον χειρισμό των

εξωτερικών οικονομικών σχέσεων. Με άλλα λόγια η Επιτροπή καλείται

να επιτελέσει τον ρόλο της ευρωπαϊκής κυβερνήσεως, αφού οι

εξωτερικές οικονομικές σχέσεις ταυτίζονται με την ευρωπαϊκή

εξωτερική πολιτική, καθ’ ο μέτρο τα κοινά οικονομικά σ υμφέροντα των

κρατών-μελών ανάγονται σε «ευρωπαϊκό συμφέρον».50

Εν προκειμένω η πρόταση του Michael Smith ενέχει μιά σειρά

λογικών σφαλμάτων. Ουδείς θα μπορούσε να αμφισβητήσει ότι οι

εξωτερικές οικονομικές σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ενώσεως αποτελούν

μιά σημαντική διάσταση του κοινού ευρωπαϊκού συμφέροντος, πλην

όμως θα ήταν υπερβολή να θεωρηθεί ότι αυτές αρκούν γιά να

διαμορφωθεί και ασκηθεί μιά συνολική ευρωπαϊκή εξωτερική

πολιτική.51

Εάν οι θέσεις του αληθεύουν, τότε είναι απορίας άξιον γιατί

τα κράτη-μέλη απεφάσισαν την εγκαθίδρυση του δευτέρου πυλώνος.

Η εξήγηση, βεβαίως, είναι προφανής. Η οικονομική δραστηριότητα

της Ευρωπαϊκής Ενώσεως συναρτάται προς οικονομικές, πολιτικές και

στρατιωτικές δράσεις τρίτων κρατών και επομένως η ευρωπαϊκή

εξωτερική πολιτική δεν είναι δυνατόν να περιορίζεται στο αμιγώς

οικονομικό επίπεδο, αλλά αντιθέτως πρέπει να επεκτείνεται προς όλα

τα επίπεδα. Ο Henry Kissinger ήταν ο πρώτος, ο οποίος επεσήμανε, ότι

49

Ibid

50 Γιά την τάση της Επιτροπής να δ ιαχε ιρισθε ί με όσο το δυνατόν περισσότερες

εξουσίες ζητήματα, τα οποία αφορούν στην κο ινή ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτ ική

βλ. όπως ανωτέρω Παναγιώτης Ιωακειμ ίδης , σελ. 175 επ. και Jeffrey Doerr , σελ.

51 επ.

51 βλ . David Allen, “Who speaks for Europe? – The Search for an Effect ive and

Coherent Externa l Policy” in A Common Foreign Pol icy for Europe? , edit . by

Peterson J . – Sjursen H. , London, Rout ledge, 1998, σελ . 45 επ . Επίσης βλ. την

κριτ ική, η οπο ία ασκείται σε τέτο ιου ε ίδους αντιλήψεις όπως ανωτέρω Hans

Morgenthau , σελ. 11, όπου αναπτύσσεται η έκτη θέση γ ιά τον πολιτ ικό ρεαλι σμό


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

24

η Κοινή Αγροτική Πολιτική και οι Αναπτυξιακές Πολιτικές των

Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων θα προκαλούσαν αμερικανικές αντιδράσεις

στο πολιτικο -στρατιωτικό επίπεδο στον βαθμό που θα παρεβλάπτοντο

τα συμφέροντα των ΗΠΑ.52

Συνεπώς η ιδέα ότι η ευρωπαϊκή εξωτερική

πολιτική μπορεί ή επιβάλλεται να περιορισθεί αποκλειστικώς στις

εξωτερικές οικονομικές σχέσεις της Ευρωπαϊκής Κοινότητος μάλλον

δεν ανταποκρίνεται στις επιταγές της πραγματικότητος.

Περαιτέρω το επιχείρημα του Smith συνεπάγεται την ανάδειξη της

Επιτροπής στον ρόλο της ευρωπαϊκής κυβερνήσεως μόνο εκ του

γεγονότος ότι αυτή είναι αρμοδία βάσει των Συνθηκών να διαχειρίζεται

τα θέματα των εξωτερικών οικονομικών σχέσεων. Τούτο, όμως,

ευρίσκεται σε αντίθεση με την αρχική μας παραδοχή ότι οι κυβερνήσεις

κατά την άσκηση της εξωτερικής πολιτικής είναι αρμόδιες να

προσδιορίζουν το περιεχόμενο του εθνικού συμφέροντος. Εν

προκειμένω ο συλλογισμός του Smith μας οδηγεί στο φαινόμενο να

καθορίζεται ποιός παίζει τον ρόλο της ευρωπαϊκής κυβερνήσεως από

την φύση του ευρωπαϊκού συμφέροντος, ενώ το ορθό θα ήταν η

ευρωπαϊκή κυβέρνηση να καθορίζει την φύση του τελευταίου.

Τέλος, η άποψη ότι ο θεσμικός μηχανισμός του πρώτου πυλώνος

δύναται να σηκώσει το βάρος της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής

είναι εσφαλμένη. Η Επιτροπή δεν είναι εις θέσιν να ανταπεξέλθει σε

αυτό το αίτημα λόγω των σημαντικών προβλημάτων συ νοχής, πολιτικού

προσανατολισμού και δημοκρατικής νομιμοποιήσεως, τα οποία

αντιμετωπίζει .53

52

βλ. όπως ανωτέρω David Al len , σελ. 46

53 Τον ρόλο της ευρωπαϊκής κυβερνήσεως δεν δύναται να τον παίξε ι η Επιτροπή

των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων γ ιά δύο βασικούς λόγους: α) δεν της αναγνωρίζονται

από τις συνθήκες αρμοδιότητες αναλήψεως πρωτοβουλιών, εκπρο σωπήσεως και

διεξαγωγής δ ιαπραγματεύσεων σχετικώς προς ζητήματα που άπτονται και των

τριών πυλώνων, β) πάσχει από την έλλειψη λαϊκής νομιμοποιήσεως ως προς την

διαχε ίριση των θεμάτων εσωτερικής και εξωτερικής ασφαλείας εν αντιθέσε ι προς

τ ις κυβερνήσεις των κρατών -μελών βλ. όπως ανωτέρω David Allen , σελ. 46 - 48,

Constantine Stephanou , σελ. 16


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

25

Όλα τα ανωτέρω σημαίνουν ότι η ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική δεν

είναι δυνατόν να διαμορφωθεί και υλοποιηθεί κατ’ ευχερέστερον τρόπο

στα πλαίσια του πρώτου πυλώνος απ’ ό,τι στα πλαίσια του δευτέρου.

Αντιθέτως η ανάπτυξη του δευτέρου πυλώνος σε συνδυασμό με την

διαμόρφωση συνεκτικών πολιτικών εντός των πλαισίων των λοιπών

πυλώνων θά μπορούσε να παρέξει σε μιά ευρωπαϊκή κυβέρνηση τα

μέσα γιά τον σχεδιασμό και την εκδίπλωση μιας αποτελεσματικής

εξωτερικής πολιτικής. Με άλλα λόγια ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική

δεν είναι δυνατόν να υπάρξει, εάν δεν υπάρξει ισόρροπη ανάπτυξη και

των τριών πυλώνων.54

Η τελευταία διαπίστωση επιρρωνύεται και από μιά σειρά ρυθμίσεων,

οι οποίες συμπεριελήφθησαν στην Συνθήκη του Μάαστριχτ και θα

μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ως «γέφυρες» μεταξύ των τριών

πυλώνων.55

Έτσι, το άρθρο Α ορίζει ότι «Η Ένωση στηρίζεται στο

οικοδόμημα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, συμπληρούμενο από τις

πολιτικές και τις μεθόδους συνεργασίας, οι οποίες εγκαθιδρύονται από

αυτήν την Συνθήκη».56

Εν συνεχεία στο άρθρο C ορίζεται ότι η Ένωση

θα διέπεται από ενιαίο θεσμικό πλαίσιο, το οποίο θα εγγυάται την

συνέπεια και την συνέχεια των δραστηριοτήτων της προκειμένου να

επιτυγχάνονται οι στόχοι της με σεβασμό προς το κοινοτικό κεκτημένο.

Ειδικώτερον δε στο ίδιο άρθρο ορίζεται ότι η Ένωση με ευθύνη του

Συμβουλίου Υπουργών και της Επιτροπής έχει ως μέλημα την

διασφάλιση της συνοχής και συνεπείας του συνόλου των εξωτερικών

της δραστηριοτήτων εν σχέσει προς τις πολιτικές, οι οποίες αφορούν

στις εξωτερικές της σχέσεις, στην ασφάλεια, στην οικονομία και στην

54

βλ . όπως ανωτέρω David Al len, σελ . 45 επ . καθώς και γ ιά την σχέση μεταξύ

δευτέρου και τρίτου πυλώνος Fulvio At t ina , “The European Union and the Global

System: Inter nat ional and Internal Secur i ty” in Securi ty and Iden ti ty in Europe –

Exploring the New Agenda , edi t . by Aggestam Lisbe th and Hyde -Pr ice Adr ian,

London – New York, Macmillan Press LTD – St. Mar tin’s Press INC., 2000, σελ .

116 επ .

55 βλ. όπως ανωτέρω Simon Duke , σελ. 101 - 103


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

26

εν γένει ανάπτυξη.57

Περαιτέρω στο άρθρο 228a προβλέπεται ότι το

Συμβούλιο Υπουργών οφείλει να λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα γιά

δράση εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Κοινότητος, όταν συντρέχει

περίπτωση περιορισμού ή διακοπής των οικονομικών σχέσεων με τρίτο

κράτος ή διεθνή οργανισμό λόγω της υιοθετήσεως κοινής θέσεως ή

δράσεως στα πλαίσια της ΚΕΠΠΑ. Συμφώνως δε προς το άρθρο 73 g το

ίδιο όργανο δύναται, συντρεχουσών των προϋποθέσεων του άρθρου

228a , να λάβει κατεπειγόντως μέτρα, τα οποία αφορούν στην διακίνηση

κεφαλαίων και σε πληρωμές κονδυλίων προς τρίτες ενδιαφερόμενες

χώρες.58

Γιά να μπορέσει να λειτουργήσει, όμως, αυτό το σχήμα συνεκτικής

ασκήσεως ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής βάσει των τριών πυλώνων,

τα κράτη-μέλη πρέπει να προβούν σε μεταβίβαση σημαντικών

κυριαρχικών δικαιωμάτων προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο σχηματισμός

δε μιάς αυτόνομης και ευρύτατα νομιμοποιημένης ευρωπαϊκής

κυβερνήσεως, η οποία θα καθορίζει το εκάστοτε περιεχόμενο του

ευρωπαϊκού συμφέροντος και θα εγγυάται την ικανοποίησή του,

αποτελεί μιά από τις βασικές προϋποθέσεις γιά την ύπαρξη ευρωπαϊκής

εξωτερικής πολιτικής.59

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, όμως, ως θεσμικό σύνολο δεν διαθέτει καν

νομική προσωπικότητα κατά το Διεθνές Δίκαιο60

και επί πλέον ως προς

τον δεύτερο και τον τρίτο πυλώνα λειτουργεί αδιαμφισβητήτως σε

διακυβερνητικό επίπεδο, δεδομένου ότι όλες οι σχετικές αποφάσεις

λαμβάνονται είτε ομοφώνως είτε με αυξημένες πλειοψηφίες από το

Συμβούλιο Υπουργών. Η εξέλιξη αυτή επιβεβαιώνει την σταθερή

56

Η εν λόγω διάταξη παρατίθεται στην ελλην ική γλώσσα σε μετάφραση από την

αγγλική με ευθύνη του συγγραφέως της παρούσης μελέτης

57 βλ. όπως ανωτέρω Simon Duke , σελ. 103

58 Ibid , σελ. 102 - 103

59 βλ. Παναγιώτης Ήφαιστος, Ευρωπαϊκή Άμυνα και Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση – Η

Ευρώπη των Πολλών Ταχυτήτων και Κατηγοριών κατά της Ευρωπαϊκής Ιδέας ,

Αθήνα, εκδόσεις Οδυσσέας, 1997, σελ. 32 – 33 και όπως ανωτέρω Constantine

Stephanou , σελ. 26 - 27


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

27

επιλογή των κρατών-μελών να μην προχωρήσουν σε τέτοιο βαθμό

υπερεθνικής ολοκληρώσεως, ώστε να αναιρείται ο σκληρός πυρήνας

της κυριαρχίας τους. Μέχρι στιγμής αρκούνται στην από κοινού

αντιμετώπιση των οικονομικού περιεχομένου ζητημάτων είτε πρόκειται

γιά τις μεταξύ τους σχέσεις είτε γιά τις σχέσεις τους με τρίτα κράτη.

Στο επίπεδο αυτό, βεβαίως, είναι πολύ σημαντικό το βήμα, το οποίο

έγινε προς την Οικονομική και Νομισματική Ένωση, διά του οποίου

πράγματι μετεβιβάσθη στα όργανα της Ευρωπαϊκής Κοινότητος ένα

πολύ σημαντικό κομμάτι κυριαρχίας εκ μέρους των κρατών -μελών,

εξαιρουμένων της Μεγάλης Βρετανίας, της Δανίας και της Σουηδίας.

Επί πλέον αποτελεί σημαντικό κεκτημένο το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή

Κοινότητα ως ο πρώτος πυλώνας της Ευρωπαϊκής Ενώσεως έχει

αναπτύξει ένα ευρύ δίκτυο σχέσεων με τρίτα κράτη και διεθνείς

οργανισμούς γιά την εξυπηρέτηση των οικονομικών συμφερόντων της,

όπου αυτή εμφανίζεται ως ενιαίος διεθνής δρών, καθώς και των κοινών

οικονομικών συμφερόντων των κρατών -μελών.

Πλην, όμως, όπως κατεδείχθη ανωτέρω, τα κράτη -μέλη δεν είναι

διατεθειμένα να προβούν σε ένα τόσο μεγάλο και αποφασιστικό βήμα,

ώστε να απεκδυθούν της κυριαρχίας τους χάριν ενός ευρωπαϊκού

υπερκράτους, διότι πρωτίστως τούτο θα εσήμαινε την αυτοκατάργησή

τους, η οποία προδήλως ευρίσκεται σε αντίθεση με το εγγενές μέλημα

κάθε κράτους γιά διαφύλαξη της υποστάσεώς του. Άλλωστε η γένεση

του ευρωπαϊκού υπερκράτους θα εσήμαινε μεταβίβαση σε αυτό και της

νομιμοφροσύνης των πολιτών των κρατών-μελών.61

Γιά να συμβεί,

όμως, κάτι τέτοιο είναι αναγκαίο να συντρέξουν δύο προϋποθέσεις: α)

το νέο ευρωπαϊκό υπερκράτος να εγγυηθεί την ασφάλεια των

ευρωπαίων πολιτών κατά τρόπο αποτελεσματικότερο απ’ ό,τι τα κράτη -

μέλη της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και β) να δημιουργηθεί στους λαούς

των κρατών-μελών μιά ευρωπαϊκή εθνική συνείδηση, η οποία θα

60

βλ. όπως ανωτέρω Henry Schermers – Niels Blokker , σελ. 977 επ .

61 βλ. όπως ανωτέρω Παναγιώτης Ήφαιστος , Θεωρία Διεθνούς κα ι Ευρωπαϊκής

Ολοκλήρωσης , σελ. 201 επ.


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

28

υπερκεράσει τις υφιστάμενες εθνικές ταυτότητες.62 63

Η πρώτη

προϋπόθεση δεν είναι αδύνατον να υπάρξει κάποια στιγμή στο μέλλον.

Η δεύτερη, όμως, μοιάζει σχεδόν απίθαν ο να καταστεί πραγματικότητα,

εάν λάβει κανείς υπ’ όψιν του ότι συμφώνως προς τα μέχρι σήμερα

γνωστά ιστορικά παραδείγματα η εθνογένεση είναι συνήθως μιά

επώδυνη, αιματηρή και μακροχρόνια διαδικασία.64

Έτσι, διαπιστώνομε ότι τα αρχικά ευλογοφανή συμπεράσματ ά μας

δεν επαληθεύονται. Υπάρχει μεν υποκείμενο, πλην όμως αυτό δεν

διαθέτει ένα ανεξάρτητο από τις κυβερνήσεις των κρατών -μελών και

αυτοτελές όργανο, το οποίο να καθορίζει το εκάστοτε περιεχόμενο του

ευρωπαϊκού συμφέροντος, ήτοι δεν διαθέτει δική του κυβέ ρνηση.65

Εφ’

όσον δεν υπάρχει ευρωπαϊκή κυβέρνηση, η οποία να καθορίζει το

ευρωπαϊκό συμφέρον, τότε δεν υπάρχει ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική

και επομένως η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι κράτος. Τούτο δε

αντανακλάται και στο νομικό επίπεδο, όπου συμφώνως προς το Διεθνές

Δίκαιο η τελευταία δεν απολαύει καν νομικής προσωπικότητος.66

Εάν

62

Ibid

63 βλ. όπως ανωτέρω Lisbeth Aggestam , σελ. 89 επ. , Walker Connor , σελ. 134

64 Η Lisbeth Aggestam υποστηρίζε ι ότ ι η δημιουργία μ ιάς ευρωπαϊκής εθνική ς

ταυτότητος είναι εφικτή λόγω των δεσμών, οι οποίο ι αναπτύσσονται μεταξύ των

ευρωπαϊκών λαών προς ικανοποίηση κο ινών αναγκών. Η δ ιαδικασία αυτή έχε ι ως

αποτέλεσμα την συγκρότηση κοινής συλλογ ικής συνειδήσεως βάσει κο ινών αξιών,

ο ι οποίες θεωρούνται κατ’ ε ξοχήν και κατ’ αποκλε ιστικότητα «ευρωπαϊκές».

Θεωρεί δε ότ ι δεν ε ίναι ασυμβίβαστες μεταξύ τους ο ι επ ί μέρους εθν ικές

ταυτότητες των ευρωπαϊκών λαών με την συλλογική ευρωπαϊκή ταυτότητα βλ.

όπως ανωτέρω Lisbeth Aggestam , σελ. 89 επ. Ο Walker Connor στον αντ ίποδα

ασκεί καταλυτική κριτ ική στις αντιλήψεις περί ε ιρην ικής δημιουργ ίας νέων εθνών

(na tion – bui lding) , υποστηρίζοντας ότ ι αυτές κατατε ίνουν εν τέλε ι στην εξάλειψη

ή καταπίεση υφισταμένων εθνών με ό ,τ ι αυτό μπορε ί να συνεπάγεται γ ιά την

ειρήνη, την ελευθερία και την δημοκρατία βλ. όπως ανωτέρω Walker Connor , σελ.

29 επ.

65 Γιά τα προβλήματα από την έλλε ιψη σαφώς δ ιακεκριμένου και αυτονόμου

φορέως της εκτελεστικής εξουσίας στα πλαίσ ια της Ευρωπαϊκής Κοινότητος βλ.

όπως ανωτέρω Constantine Stephanou , σελ. 23

66 βλ. όπως ανωτέρω Henry Schermers – Niels Blokker , σελ. 977


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

29

έτσι έχουν τα πράγματα, τότε γενάται το ερώτημα ποιά είναι η φύση

της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και τι αντιπροσωπεύει η ΚΕΠΠΑ. Πολλώ δε

μάλλον, καθ’ όσον έχουν ήδη αρχίσει και υλοποιούνται στα πλαίσια

του δευτέρου πυλώνος τα αιτήματα γιά την εκδίπλωση μιάς κοινής

αμυντικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας. Μήπως τούτο σημαίνει

ότι τελικώς, παρά τα όσα υποστηρίξαμε ανωτέρω, τα κράτη -μέλη δεν

θέτουν εκτός του ορίζοντός τους την προοπτική γενέ σεως ενός

ευρωπαϊκού υπερκράτους και προτιμούν να βαδίζουν προς αυτή την

κατεύθυνση με πιό αργά αλλά περισσότερο σταθερά βήματα;67

Η

εξέταση των εξελίξεων στον ευρωπαϊκό χώρο κατά την δεκαετία του

1990 ως προς τους τομείς της αμύνης και της ασφαλείας είναι δυνατόν

να μας οδηγήσει σε ορισμένες ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις.

67

βλ . τ ις θέσεις των Υπουργών Εξωτερικών της Γερμανίας , Γαλλίας και Ελλάδος :

Joshka Fischer , Bundesministe r des Auswärt igen, "Vom Staa tenverbund zur

Födera tion – Gedanken über d ie Final i tät de r europäischen Integrat ion" , Rede am

12. Mai 2000 in der Humbold t -Universi tä t in Ber l in , Huber Vedr ine , «Πως θα

φθάσουμε στην Ομοσπονδία» στην εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ», 18 Ιουνίου 2000,

Γιώργος Παπανδρέου, «Η Πολιτική Ενοποίηση δεν πρέπει να ανακοπεί» στην

εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ», 18 Ιουν ίου 2000


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

30

3. Οι Εξελίξεις στην Ευρώπη κατά την Δεκαετία του

1990 ως προς τους Τομείς της Αμύνης και της

Ασφαλείας

Το 1989 το μεταπολεμικό σύστημα ασφαλείας της Ευρώπης

αποτελούσε ήδη ιστορία. Πριν ακόμη ξεσπάσουν οι λαϊκές εξεγέρσεις

στην Ανατολική Ευρώπη, διαλυθεί το Σύμφωνο της Βαρσοβίας και

ενοποιηθεί η Γερμανία, η αποκλιμάκωση του ψυχρού πολέμου στο

δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1980 έθεσε την Ευρώπη ενώπιον του

αιτήματος γιά την συγκρότηση ενός νέου συστήματος ασφαλείας.

Ο πόλεμος του Περσικού Κόλπου τον Ιανουάριο του 1991 υπήρξε το

έναυσμα γιά την ανάπτυξη εκ μέρους των δυτικοευρωπαϊκών κρατών

του σχετικού προβληματισμού. Έτσι, η άμυνα και η ασφάλεια

ευρέθησαν στο προσκήνιο των συζητήσεων περί την ευρωπαϊκή

ολοκλήρωση με ιδιαίτερη έμφαση στην αναγκαιότητα συγκροτήσεως

ευρωπαϊκών στρατιωτικών δυνάμεων, οι οποίες θα διέθεταν τα μέσα γιά

την επιβολή των αποφάσεων της Ευρωπαϊκής Κοινότητος.68

Στα τέλη του 1991 ο εμφύλιος πόλεμος στην Γιουγκοσλαβία, η

δραματική διάλυση της Σοβιετικής Ενώσεως και η ενοποίηση της

Γερμανίας μετέτρεψαν την Ευρώπη από έναν φαινομενικώς σταθερό

διπολικό κόσμο συνασπισμένων υπό τις δύο υπερδυνάμεις κυριάρχων

κρατών σε μιά περιφέρεια, όπου ανατολικώς τα σύνορα και οι πολιτικές

και ιδεολογικές ταυτότητες κατέρρεαν και δυτικώς παλαιά διλήμματα

ασφαλείας αφυπνίζοντο.69

68

βλ. όπως ανωτέρω Simon Duke , σελ. 85

69 βλ. Bever ly Crawford , “Causes o f War and the Future o f Peace in the New

Europe” in The Future of European Security , edi t . by Bever ly Crawford ,

Cali fornia , Center for German and European Studies – Universi ty o f Cali fornia at

Berkeley , 1992, σελ. 1 , όπως ανωτέρω Παναγιώτης Ήφαιστος, Διπλωματία και


Βρετανίας , σελ. 243 επ . , Παναγιώτης Κονδύλης, Από τον 20ο

στον 21ο

Αιώνα –

Τομές στην Πλανητ ική Πολιτ ική περί το 2000 , Αθήνα, εκδόσεις Θεμέλιο, 1998, σελ.

100 επ. , Παναγιώτης Ήφαιστος – Χάραλαμπος Τσαρδαν ίδης, Το Ευρωπαϊκό


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

31

Οι τρείς μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, ήτοι η Γαλλία, η Γερμανία

και η Μεγάλη Βρετανία, παρακολουθούσαν τις εξελίξεις και

προσπαθούσαν να προσαρμόσουν την πολιτική τους προς αυτές τις

τελευταίες, εις τρόπον ώστε να μην διαταραχθεί η μεταξύ τους

ισορροπία.70

Έτσι, η Γερμανία προχώρησε στην ενοποίησή της με τις

ευλογίες των ΗΠΑ, ακολουθώντας πολιτική διαβεβαιώσεως των άλλων

δύο συμμάχων της στο ΝΑΤΟ και ε ταίρων της στην Ευρωπαϊκή

Κοινότητα ότι τίποτε δεν πρόκειται να αλλάξει στις μεταξύ τους

σχέσεις.71

Η Γαλλία προσήγγισε περισσότερο το ΝΑΤΟ απ’ ό,τι στο

παρελθόν και ενίσχυσε την συνεργασία της σε στρατιωτικό επίπεδο με

την Μεγάλη Βρετανία.72

Παραλλήλως συνέχισε την αμυντική

συνεργασία με την Γερμανία μέσω του κοινού γαλλο -γερμανικού

στρατιωτικού σώματος, το οποίο μετεξελίχθη στα Eurocorps με την

συμμετοχή και άλλων ευρωπαϊκών κρατών.73

Περαιτέρω επεδίωξε την

εμβάθυνση των διαδικασιών ολοκληρώσεως στην Ευρώπη μέσω της

προωθήσεως της Οικονομικής και Νομισματικής Ενώσεως και της

αναπτύξεως μιάς Ευρωπαϊκής Αμυντικής Ταυτότητος με σκοπό τον

έλεγχο της προδήλως ισχυρότερης σε οικονομικό, τεχνολογικό και

δημογραφικό επίπεδο Γερμανίας.74

Σύστημα Ασφαλε ίας και η Ελληνική Εξωτερική Πολιτ ική προς το 2000 , Αθήνα,

εκδόσεις Ι . Σιδέρη, 1992 , σελ. 131 επ. 70

βλ. όπως ανωτέρω Παναγιώτης Ήφαιστος, Διπλωματία κα ι Στρατηγική των

Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων Γαλλίας, Γερμανίας, Μεγάλης Βρετανίας , σελ. 243

επ.

71 Ibid , σελ. 266 - 267

72 βλ. όπως ανωτέρω Παναγιώτης Ήφαιστος – Χαράλαμπος Τσαρδαν ίδης, σελ. 117

επ. , Παναγιώτης Ήφαιστος, Διπλωματία κα ι Στρατηγ ική των Μεγάλων Ευρωπαϊκών

Δυνάμεων Γαλλίας, Γερμανίας, Μεγάλης Βρετανίας , σελ. 273

73 βλ. όπως ανωτέρω Παναγιώτης Ήφαιστος – Χαράλαμπος Τσαρδαν ίδης, σελ. 111 ,

Παναγιώτης Ήφαιστος , Διπλωματ ία και Στρατηγ ικ ή των Μεγάλων Ευρωπαϊκών

Δυνάμεων Γαλλίας, Γερμανίας, Μεγάλης Βρετανίας , σελ. 283

74 βλ. όπως ανωτέρω Παναγιώτης Ήφαιστος, Διπλωματία κα ι Στρατηγική των


επ. , Παναγιώτης Κονδύλης, σ ελ. 109 επ.


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

32

Πέραν, όμως, των συσχετισμών μεταξύ των μεγάλων ευρωπαϊκών

δυνάμεων ανέκυψαν προβλήματα ασφαλείας γιά τα δυτικά ευρωπαϊκά

κράτη και από την αποσταθεροποίηση της Ανατολικής Ευρώπης και της

περιοχής του Καυκάσου λόγω της αποσυνθέσεως και τελικής διαλύσεως

της Σοβιετικής Ενώσεως. Η αναζωπύρωση εθνικιστικών ιδεολογιών, οι

συνοριακές αμφισβητήσεις μεταξύ νέων κρατών, τα προβλήματα των

μειονοτήτων, το οργανωμένο έγκλημα, η τρομοκρατία, οι οικολογικές

καταστροφές, τα κύματα των οικονομικών μεταναστών και των

προσφύγων εδημιούργησαν μιά εν δυνάμει απειλή γιά το σύνολο του

ευρωπαϊκού χώρου.75

Αποκορύφωμα δε όλων αυτών υπήρξε η κρίση στα

Βαλκάνια με τους διαδοχικούς εμφυλίους πολέμους στην

Γιουγκοσλαβία, οι οποίοι συν τοις άλλοις κατέδειξαν την αδυναμία των

δυτικών ευρωπαϊκών κρατών να παρέμβουν από κοινού και να

επιβάλλουν την βούλησή τους γιά εξομάλυνση της καταστάσεως.76

Στην διαμόρφωση του ασταθούς αυτού σκηνικού συνετέλεσε και η

απόφαση των ΗΠΑ μετά την λήξη του Ψυχρού Πολέμου να αποσύρουν

από την Ευρώπη μεγάλο μέρος των στρατιωτικών τους δυνάμεω ν και να

δώσουν μεγαλύτερη έμφαση στην αντιμετώπιση των εσωτερικών

κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων τους.77

Οι πολιτικές εξισορροπητικές κινήσεις των τριών μεγάλων

δυνάμεων στις αρχές της δεκαετίας του 1990 σε συνδυασμό με την

ενθάρρυνση εκ μέρους των ΗΠΑ γιά την δημιουργία ευρωπαϊκών

δομών ασφαλείας και την σχετική συναίνεση των μικροτέρων κρατών -

μελών των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων οδήγησαν στην υπογραφή και

επικύρωση της Συνθήκης του Μάαστριχτ γιά την ίδρυση της

Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Μιάς Ευρωπαϊκής Ενώσεω ς, όμως, η οποία δεν

75

βλ . σχετικώς τ ις θέσε ις , οι οποίες διατυπώνονται Chris Pat ten, “A European

Fore ign Policy: Ambition and Reali ty”, Speech a t Inst i tut Francais des Rela t ions

Interna tionales, Par is , 15 June 2000

76 βλ. όπως ανωτέρω Simon Duke , σελ. 201 επ.

77 βλ . Sean Kay, NATO and the Future of European Security , Maryland, Rowman

and Lit t le field Publishers INC., 1998, σελ . 123 – 124 και όπως ανωτέρω Simon

Duke, σελ . 118


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

33

εφαίνετο να διαθέτει επαρκή πολιτικά μέσα και καθόλου στρατιωτικά,

γιά να επιβάλλει την κοινή βούληση των κρατών -μελών της γιά

ειρήνευση στα Βαλκάνια.78

Παρά ταύτα η εγκαθίδρυση της ΚΕΠΠΑ απετέλεσε ένα αρκούντως

σημαντικό και φιλόδοξο βήμα προς την δημιουργία ενός νέου

συστήματος ασφαλείας στον ευρωπαϊκό χώρο. Στο άρθρο J 4.1 της

Συνθήκης του Μάαστριχτ ωρίσθη ότι η ΚΕΠΠΑ θα αφορά σε όλα τα

σχετικά ζητήματα της Ενώσεως, συμπεριλαμβανομένης της σταδιακής

διαμορφώσεως μιάς κοινής αμυντικής πολιτικής, η οποία ενδέχεται συν

τω χρόνω να οδηγήσει σε κοινή άμυνα.79

Έτσι, διεκρίθη η έννοια της

κοινής αμυντικής πολιτικής από αυτήν της κοινής αμύνης χωρίς, όμως,

να προσδιορίζονται το περιεχόμενο τόσο της μιάς όσο και της άλλης

καθώς και η ειδοποιός δ ιαφορά τους. Το ερώτημα, λοιπόν, συνίστατο

και εξακολουθεί να συνίσταται και μετά τις Συνθήκες του Άμστερνταμ

και της Νικαίας στο εάν η κοινή αμυντική πολιτική και η κοινή άμυνα

προσανατολίζονται στην δημιουργία μιάς κλασσικής συμμαχίας ή ενός

συστήματος συλλογικής ασφαλείας.80

Προς το παρόν η έλλειψη μιάς

εμφανούς πηγής απειλών κατά των κρατών -μελών της Ευρωπαϊκής

Ενώσεως καθιστά προβληματική την ταύτιση των ως άνω εννοιών με

την έννοια της κλασσικής συμμαχίας. Το ίδιο προβληματική, όμως,

78

βλ. Joseph Nye, “The US and Europe: Cont inenta l Dr i f t?” in Interna tional

Affa irs , Volume 76, Number 1 , January 2000, σελ . 54, Παναγιώτης Ιωακειμ ίδης ,

«Γιατί η Ευρώπη απέτυχε στη Διαχε ίριση της Κρίσης » στο περιοδικό

«ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ », 20 Μαϊου 1999, σελ . 36, Αθανάσιος Πλατιάς ,

«Η Ενωμένη Άμυνα» στο περιοδικό «ΑΓΟΡΑ», Τεύχος 4 , 1996, σελ . 86, όπως

ανωτέρω Chris Pa tten

79 βλ. όπως ανωτέρω Παναγιώτης Ιωακειμ ίδης, Ευρωπαϊκή Πολιτ ική Ένωση –

Θεωρία, Δ ιαπραγμάτευση, Θεσμοί κα ι Πολιτ ικές , σελ. 402 επ. και Simon Duke , σελ.

106

80 βλ. όπως ανωτέρω Παναγιώτης Ήφαιστος, Ευρωπαϊκή Άμυνα κα ι Ευρωπαϊκ ή

Ολοκλήρωση – Η Ευρώπη των Πολλών Ταχυτήτων και Κατηγοριών κατά της

Ευρωπαϊκής Ιδέας , σελ. 34, όπου προβάλλεται η θέση ότι η μεν κοινή ευρωπαϊκή

αμυντική πολιτική ταυτίζεται με την έννο ια της συμμαχίας, ενώ η κοινή άμυνα


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

34

είναι η ταύτιση των ιδίων εννοιών με την έννοια του συστήματος

συλλογικής ασφαλείας, δεδομένου ότι στο ορατό μέλλον κανένα

κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ενώσεως δεν φαίνεται να απειλεί την

ακεραιότητα και ανεξαρτησία άλλου κράτους -μέλους. Η άκρη του

νήματος μπορεί ενδεχομένως να ευρεθεί, εάν εξετάσομε τις δύο έννοιες

στο ευρύτερο πλαίσιο της κοινής ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής

καθ’ ο μέτρο αυτή υπάρχει ή δύναται να υπάρξει.

Στο άρθρο J 1.2 ως στόχοι της ΚΕΠΠΑ, οι οποίοι αποτελούν το

πλαίσιο αναφοράς μιάς κοινής αμυντικής πο λιτικής και πολιτικής

ασφαλείας, ετέθησαν οι εξής:

1. Η διαφύλαξη των κοινών αξιών, των θεμελιωδών συμφερόντων

και της ανεξαρτησίας της Ενώσεως

2. Η ενίσχυση της ασφαλείας της Ενώσεως και των κρατών -μελών

της με κάθε τρόπο

3. Η διατήρηση της ειρήνης και η ενίσχυση της διεθνούς ασφαλείας

συμφώνως προς τις αρχές και τους στόχους του Καταστατικού

Χάρτου των Ηνωμένων Εθνών, της Τελικής Πράξεως του Ελσίνκι

και της Χάρτας των Παρισίων

4. Η προώθηση της διεθνούς συνεργασίας

5. Η εδραίωση και ανάπτυξη της δημοκρατίας και του κράτ ους

δικαίου καθώς και ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και

των θεμελιωδών ελευθεριών.81

Οι εν λόγω στόχοι είναι αρκούντως ευρείς και το νόημα ορισμένων

χρησιμοποιουμένων στο άρθρο J 1.2 όρων είναι ιδιαιτέρως ασαφές. Επί

παραδείγματι σε τι συνίστανται ο ι κοινές αξίες και ποιά είναι τα

θεμελιώδη συμφέροντα της Ευρωπαϊκής Ενώσεως; Η ανεξαρτησία της

τελευταίας έναντι ποίων προβάλλεται; Τι προέχει; Η ενίσχυση της

ασφαλείας της Ενώσεως ή η ενίσχυση της διεθνούς ασφαλείας και ποιά

είναι η σχέση μεταξύ τους; Προφανώς οι απαντήσεις σε τέτοιου είδους

ερωτήματα θα δίδονται ad hoc από το Συμβούλιο Υπουργών και το

αποτελεί τμήμα της πολιτ ικής ολοκλ ηρώσεως της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Κατωτέρω

θα επ ιχειρήσομε να δώσομε μιά απάντηση στο εν λόγω ζήτημα.


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

35

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο βάσει των προκυπτουσών πολιτικών συνθηκών

και αναγκών σε κάθε ιδιαίτερη περίσταση.82

Παρά ταύτα είναι γεγονός ότι ειδικώτερον ως προς τ ον

προσδιορισμό του περιεχομένου της κοινής αμυντικής πολιτικής, η

οποία θα αποτελεί ένα από τα μέσα υλοποιήσεως των αφορωσών στην

ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική αποφάσεων, ανελήφθησαν ορισμένες

σημαντικές πρωτοβουλίες.

Στο άρθρο J 4.2 της Συνθήκης του Μάαστριχτ ωρίσθη ότι η

Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ευρωπαϊκής

ενοποιητικής διαδικασίας και ως εκ τούτου θα αναλαμβάνει την

επεξεργασία και εφαρμογή των αποφάσεων και δράσεων της

Ευρωπαϊκής Ενώσεως, όταν αυτές αφορούν σε αμυντικά ζητήματ α.83

Έτσι, προκειμένου να υλοποιηθεί η εν λόγω ρύθμιση τα κράτη -μέλη της

Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως λίγο προ της υπογραφής της Συνθήκης

προέβησαν στην έκδοση διακηρύξεως, με την οποία προσδιωρίζοντο

αφ’ ενός μεν ο ρόλος της εν λόγω συμμαχίας στα θέματα ασφαλε ίας του

ευρωπαϊκού χώρου αφ’ ετέρου δε οι σχέσεις της με την Ευρωπαϊκή

Ένωση και την Ατλαντική Συμμαχία.84

Στην εν λόγω διακήρυξη ετονίζετο η επιτακτική ανάγκη γιά την

διαμόρφωση μιάς αυτοτελούς ευρωπαϊκής αμυντικής ταυτότητος και

ανεφέρετο ότι η Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να αναδειχθεί ως η

αμυντική συνιστώσα της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και ως μέσο ενισχύσεως

του ευρωπαϊκού πυλώνος της Ατλαντικής Συμμαχίας.85

Προς τον σκοπό

αυτό εδηλώνετο ως ευκταία η ουσιώδης συμμετοχή της στον σχεδιασμό

81

βλ. όπως ανωτέρω Leo Tindemans , σελ. 309 και Simon Duke , σελ. 106

82 Γιά την εφαρμογή πολιτικών κριτηρίων κατά την λήψη αποφάσεων αφορωσών

στην εξωτερική πολιτ ική των κρατών βλ. όπως ανωτέρω Hans Morgenthau , σελ. 8

επ. και 11 επ.

83 βλ. όπως ανωτέρω Παναγιώτης Ιωακειμ ίδης, σελ. 404 - 405

84 βλ . Declara t ion on the Role o f the Western European Union and i t s Rela t ions

wi th the European Union and wi th the Atlant ic All iance, Maastr icht , 10 December

1991, internet , www.weu. int /eng/comm/91 -maastr icht .htm και όπως ανωτέρω

Simon Duke, σελ . 107 - 108

85 Ibid


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

36

και στην εφαρμογή μιάς κοινής ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής.86

Η

δήλωση αυτή σαφώς υπαινίσσετο ότι ο ρόλος της Δυτικοευρωπαϊκής

Ενώσεως θα έπρεπε να είναι ευρύτερος από αυτόν, τον οποίο της

ανεγνώρισε εν τέλει η Συνθήκη του Μάαστριχτ.87

Περαιτέρω τον Ιούνιο του 1992 το Συμβού λιο Υπουργών υπέβαλε

στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το τελευταίο απεδέχθη μιά έκθεση, στην

οποία ανεφέρετο ότι η ΚΕΠΠΑ αποτελεί την διάδοχη κατάσταση της

Ευρωπαϊκής Πολιτικής Συνεργασίας.88

Επεσημαίνετο δε ιδιαιτέρως ότι

στόχος της ΚΕΠΠΑ είναι η ανάπτυξη ευρωπ αϊκής εξωτερικής πολιτικής

κατά τρόπο περισσότερο ενεργητικό εν σχέσει προς ό,τι συνέβαινε στα

πλαίσια της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Συνεργασίας, όπου η κοινή

αντιμετώπιση των προβλημάτων της διεθνούς πολιτικής προσελάμβανε

παθητικό και ανακλαστικό χαρακτήρα.89

Στο ίδιο έγγραφο κατεβλήθη

προσπάθεια να αποσαφηνισθεί η σημασία των κοινών δράσεων γιά την

πραγμάτωση των στόχων της ΚΕΠΠΑ. Έτσι, ανεγνωρίσθη ότι οι κοινές

δράσεις αποτελούν το μέσο γιά την εφαρμογή εκ μέρους της

Ευρωπαϊκής Ενώσεως συγκεκριμένων πολιτικών αποφάσεων σε

συγκεκριμένους τομείς της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής,

λαμβανομένου υπ’ όψιν του κοινοτικού κεκτημένου.90

Ειδικώτερον δε

86

Ibid και όπως ανωτέρω Παναγιώτης Ιωακειμίδης, Ευρωπαϊκή Πολιτ ική Ένωση –

Θεωρία, Δ ιαπραγμάτευση, Θεσμοί κα ι Πολιτ ικές , σελ. 405

87 βλ. όπως ανωτέρω Simon Duke , σελ. 108. Τ ις δ ιευρυμένες αρμοδιότητες της

Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως τις επεδίωκε η Γαλλία προκε ιμένου να επιτύχει την

ανάπτυξη της ευρωπαϊκής αμυντικής ταυτότητος εκτός του θεσμικού πεδίου του

ΝΑΤΟ.Όπως θα καταδε ιχθεί κατωτέρω η Γαλλία παγ ίως επ ιδ ιώκει την σχετική

ανεξαρτητοποίηση των ευρωπαϊκών αμυντικών δομών από το ΝΑΤΟ και τ ις ΗΠΑ

προς τον σκοπό εν ισχύσεως της επιρροής της στο δ ιεθνές σύστημα καθώς και της

αυτονομίας της στον τομέα της ασφαλείας.

88 βλ. όπως ανωτέρω Simon Duke , σελ. 112 –114, Παναγιώτης Ιωακειμ ίδης,

Ευρωπαϊκή Πολιτ ική Ένωση – Θεωρία, Δ ιαπραγμάτευση, Θεσμοί κα ι Πολιτ ικές , σελ.

401 και 531 επ .

89 Ibid

90 Ibid


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

37

επροτάθησαν γιά την ανάληψη κοινών δράσεων εκ μέρους της

Ευρωπαϊκής Ενώσεως οι εξής τομείς της ΚΕΠΠΑ:

1. Ενίσχυση των δημοκρατικών αρχών και αξιών

2. Προώθηση της περιφερειακής πολιτικής σταθερότητος και

ενθάρρυνση των περιφερειακών συνεργασιών

3. Πρόληψη και διακανονισμός των διεθνών ενόπλων

συγκρούσεων

4. Συμμετοχή στις διεθνείς πρωτοβουλίες γιά την αντιμετώπιση

επειγουσών καταστάσεων

5. Ενίσχυση των υφισταμένων δομών συνεργασίας κατά της

διασποράς των όπλων, της εξαπλώσεως της τρομοκρατίας

και της διακινήσεως παρανόμων εθιστικών ουσιών

6. Υποστήριξη των αρχών της χρηστής διακυβερνήσεως.91

Όλα τα ανωτέρω ετέθησαν, συμφώνως προς τις επιταγέ ς των άρθρων

J 1.3 και J 3 της Συνθήκης του Μάαστριχτ, υπό την αίρεση της

συνδρομής σημαντικών κοινών συμφερόντων. Οι παράγοντες δε, οι

οποίοι υποδηλούν την ύπαρξη αυτών των τελευταίων είναι:

1. Η γεωγραφική εγγύτητα μιάς χώρας ή περιφερείας

2. Η διατήρηση της πολιτικής και οικονομικής σταθερότητος

μιάς χώρας ή περιφερείας

3. Η ύπαρξη απειλών κατά της ασφαλείας της Ευρωπαϊκής

Ενώσεως.92

Τον ίδιο μήνα το Συμβούλιο Υπουργών της Δυτικοευρωπαϊκής

Ενώσεως εξέδωσε την διακήρυξη του Petersberg , διά της οποίας

εδημοσιοποιήθη η πρόθεσή της να προβεί στην συγκρότηση

στρατιωτικών μονάδων προκειμένου να μπορεί αυτή να ανταποκριθεί

στις δεσμεύσεις της έναντι της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και του ΝΑΤΟ, οι

οποίες απορρέουν από την διακήρυξη της 10ης

Δεκεμβρίου 1991.93

Το

έργο των εν λόγω στρατιωτικών μονάδων απεφασίσθη να μην

91

Ibid

92 Ibid


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

38

περιορίζεται μόνο στην συλλογική άμυνα συμφώνως προς τα άρθρα 5

της Συνθήκης των Βρυξελλών και 5 της Συνθήκης της Ουάσιγκτον,

αλλά να επεκταθεί και στην διεξαγωγή ανθρωπιστικών, διασωστικών

και ειρηνευτικών επιχειρήσεων καθώς και επιχειρήσεων γιά την

διαχείριση κρίσεων.94

Εν συνεχεία στις 14 Νοεμβρίου 1994 το Συμβούλιο Υπουργών της

Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως, το οποίο συνεδρίασε στο Noordwijk,

επεβεβαίωσε την θέση του ότι η εν λόγω συμμαχία εξελίσσετο

ταυτοχρόνως τόσο σε αμυντική συνιστώσα της Ευρωπαϊκής Ενώσεως

όσο και σε μέσο γιά την ενίσχυση του ευρωπαϊκού πυλώνος του

ΝΑΤΟ.95

Τα Συμπεράσματα αυτού του Συμβουλίου αποτελούν μιά από

τις πρώτες προσπάθειες να αποσαφηνισθούν οι έννοιες της ασφαλείας

και της αμύνης στα πλαίσια της Συνθήκης του Μάαστριχτ:

«Η κοινή ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική ως στοιχείο μιάς πολιτικής

ασφαλείας εν ευρεία εννοία αποσκοπεί στην μείωση των κινδύνων και

των αβεβαιοτήτων που ενδέχεται να απειλήσουν τις κοινές αξίες, τα

κοινά συμφέροντα και την ανεξαρτησία της Ενώσεως και των κρατών -

μελών της. Επίσης αποσκοπεί στην διατήρηση της ειρήνης και στην

ενίσχυση της διεθνούς ασφαλείας συμφώνως προς τις αρχές του Χάρτου

των Ηνωμένων Εθνών, της Τελικής Πράξεως του Ελσίνκι και της

Χάρτας των Παρισίων.

Η κοινή ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική επιβάλλεται να βελτιώσει την

ασφάλεια και την σταθερότητα, ενισχύοντας κατ’ αναλογίαν την

ευρωπαϊκή συμμετοχή στην συλλογική άμυνα μέσω της ενεργού

εμπλοκής της Ευρώπης στις διαδικασίες τόσο αποτροπής των

συγκρούσεων όσο και δ ιαχειρίσεως των κρίσεων στον ευρωπαϊκό χώρο

αλλά και πέραν αυτού. Η ανάπτυξη μιάς κοινής ευρωπαϊκής αμυντικής

93

βλ . WEU Counci l o f Minis ters Pe tersberg Declarat ion, Bonn, 19 June 1992,

internet , www.weu. int /eng/comm/92 -petersberg.htm


95 βλ . Prel iminary Conclusions on the Formula tion of a Common European Defence

Policy, Nord wijk, 14 November 1994, internet , www.weu. int /eng/comm/94 -

noord wijk.htm


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

39

πολιτικής στα πλαίσια της Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως πρέπει να

αντιμετωπισθεί θεσμικώς και ουσιαστικώς εν συναρτήσει προς τις

ευρύτερες ευρωπαϊκές και διατλαντικές σχέσεις, οι οποίες είναι

αρρήκτως συνυφασμένες».96

Τα Συμπεράσματα του Noordwijk κατέδειξαν ότι η κοινή ευρωπαϊκή

αμυντική πολιτική πρέπει να θεμελιωθεί επί ενδελεχούς αναλύσεως των

ευρωπαϊκών συμφερόντων περί την ασφάλεια τόσο στον ευρωπαϊκ ό

χώρο όσο και εκτός αυτού. Η ανάγκη γιά από κοινού εκτίμηση των

υφισταμένων σήμερα συνθηκών εκ μέρους των κρατών -μελών και γιά

προσδιορισμό του ουσιαστικού περιεχομένου καθώς και των μέσων

αναπτύξεως της ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής συναρτάται προς τον

σαφή εντοπισμό των προκλήσεων, ενώπιον των οποίων ευρίσκεται η

Ευρωπαϊκή Ένωση.

Αξίζει να σημειωθεί ότι συμφώνως προς το έγγραφο αυτό στην

κοινή ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική πρέπει να συμπεριλαμβάνεται και

η συλλογική άμυνα, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί βάσε ι των Συνθηκών

των Βρυξελλών και της Ουάσιγκτον.97

Έτσι, η κοινή ευρωπαϊκή

αμυντική πολιτική πρέπει να αναπτυχθεί σε τέσσερα επίπεδα ευθύνης

και συμφερόντων: α) ασφάλεια και άμυνα των λαών και των εδαφών

της Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως, β) δημιουργία ασφαλεία ς και

σταθερότητος σε όλη την Ευρώπη, γ) εγγύηση της σταθερότητος στις

νότιες μεσογειακές χώρες και δ) προώθηση της ασφαλείας, της

σταθερότητος και των δημοκρατικών αξιών σε όλο τον κόσμο μέσω των

μηχανισμών της Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως ή του ΝΑΤΟ,

συμπεριλαμβανομένης της διεξαγωγής ειρηνευτικών επιχειρήσεων υπό

96

βλ . Prel iminary Conclusions on the Formula tion of a Common European Defence


noord wijk.htm και όπως ανωτέρω S imon Duke, σελ . 110. Η μετάφραση στην

ελλην ική γλώσσα από την αγγλική έγ ινε με ευ θύνη του συγγραφέως της παρούσης

μελέτης

97 βλ . Prel iminary Conclusions on the Formula tion of a Common European Defence


noord wijk.htm


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

40

τις εντολές του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών ή του

ΟΑΣΕ.98

Είναι γεγονός, όμως, ότι στα Συμπεράσματα δεν περιεγράφη

με ακρίβεια η φύση των προκλήσεων, τις οποίες αντιμετωπίζει η

Ευρώπη ως προς την εξυπηρέτηση των «συμφερόντων» της.

Απάντηση σε αυτό το τελευταίο ζήτημα προσπάθησε να δώσει το

έγγραφο υπό τον τίτλο «Ευρωπαϊκή Ασφάλεια: Μιά Κοινή Ιδέα των 27

Κρατών της Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως», το οποίο υπεβλήθη από το

Μόνιμο Συμβούλιο της Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως στο Συμβούλιο

Υπουργών στις 14 Νοεμβρίου 1995.99

Ως νέοι κίνδυνοι γιά την

ευρωπαϊκή ασφάλεια ανεφέροντο οι εξής:

1. Οι πιθανές ένοπλες συρράξεις

2. Η διασπορά των όπλων μαζικής καταστροφής

3. Η διεθνής τρομοκρατία, το οργανωμένο έγκλημα, η

διακίνηση ναρκωτικών και η ανεξέλεγκτη και παράνομη

μετανάστευση

4. Οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι.100

Πέραν των γενικών δεσμεύσεων εκ μέρους της Δυτικοευρωπαϊκής

Ενώσεως προς τα κράτη -μέλη της και την Ευρωπαϊκή Ένωση γιά την

αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων, ιδιαίτ ερη βαρύτητα εδόθη

στην διενέργεια ειρηνευτικών επιχειρήσεων καθώς και στην διαχείριση

κρίσεων. Ως ζητήματα αμέσου προτεραιότητος εχαρακτηρίσθησαν τα

εξής:

1. Η δημιουργία υποδομών γιά την διαχείριση κρίσεων

2. Η ανάπτυξη μηχανισμών γιά την αναγνώριση και συλλο γή

πληροφοριών

3. Η απόκτηση Μέσων Μεταφοράς στρατηγικού χαρακτήρος

καθώς και γιά την αντιμετώπιση των αναγκών στα θέατρα των

επιχειρήσεων

4. Η τυποποίηση και ο διεπιχειρησιακός έλεγχος

98

Ibid και όπως ανωτέρω Simon Duke , σελ. 122

99 βλ . European Securi ty: a Common Concept of the 27 WEU Countr ies, Madrid , 14

November 1995, interne t , www.weu.int /eng/comm/95 -madr id -a.htm

100 Ibid


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

41

5. Η οργάνωση ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας.101

Με την Συνθήκη του Άμστερνταμ το 1996 οι στόχοι της ΚΕΠΠΑ δεν

άλλαξαν και ως εκ τούτου το ευρύτερο θεσμικό πλαίσιο γιά την

διαμόρφωση της κοινής ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής παρέμεινε

αναλλοίωτο. Η διατύπωση, όμως, του άρθρου J 4.1 ετροποποιήθη και

έλαβε την εξής μορφή:

«Η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας θα αφορά σε

όλα τα θέματα, τα οποία σχετίζονται με την ασφάλεια της Ενώσεως,

συμπεριλαμβανομένου, σε συμφωνία με όσα ορίζονται στην δεύτερη

υποπαράγραφο, του σταδιακού σχηματισμού μιάς κοινής αμυντικής

πολιτικής, η οποία ενδέχεται να οδηγήσει σε κοινή άμυνα, εάν το

αποφασίσει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Σε αυτή την περίπτωση η λήψη

μιάς τέτοιας αποφάσεως θα γίνει σε συμφωνία με τις συνταγματικές

επιταγές κάθε κράτους -μέλους».102

Ακόμη προεβλέφθη ρητώς ότι μεταξύ των ζητημάτων , τα οποία

εμπίπτουν στις ρυθμίσεις του δευτέρου πυλώνος, συμπεριλαμβάνονται

ιδίως οι ανθρωπιστικές, διασωστικές και ειρηνευτικές επιχειρήσεις

καθώς και οι επιχειρήσεις διαχειρίσεως κρίσεων ή επιβολής της

ειρήνης.103

Με άλλα λόγια οι αρμοδιότητες, τις οποίες προσδιώρισε ως

ουσιώδεις η Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση γιά την ανάπτυξη μιάς κοινής

ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής με την διακήρυξη του Petersberg το

1992, ενεσωματώθησαν στον δεύτερο πυλώνα της Ευρωπαϊκής

Ενώσεως. Τούτο σε καμμία περίπτωση, όμως, δεν σημαίνει ότι

απεκλείσθη από το πεδίο της κοινής αμυντικής πολιτικής η συλλογική

άμυνα, δεδομένου ότι η απαρίθμηση των επιχειρήσεων τύπου

Petersberg στο άρθρο 17.2 της Συνθήκης του Άμστερνταμ είναι

ενδεικτική και όχι αποκλειστική, ήτοι η διατύπωση του εν λόγω άρθρου

δεν αποκλείει την συμπερίληψη της συλλογικής αμύνης στην

διαμόρφωση της κοινής ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής.

101

Ibid

102 Η μετάφραση στην ελληνική γλώσσα από την αγγλική έγ ινε με ευθύνη του

συγγραφέως της παρούσης μελέτης

103 βλ. άρθρο 17.2 της Συνθήκης του Άμστερνταμ


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

42

Περαιτέρω η ανάθεση της αρμοδιότητος γιά την εκδίπλωση κοινής

αμύνης στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο απλώς επεβεβαίωσε τον

διακυβερνητικό χαρακτήρα της ΚΕΠΠΑ, ενώ η μνεία γιά σεβασμό των

συνταγματικών επιταγών των κρατών -μελών υποδηλοί τις ευαισθησίες

των ουδετέρων χωρών, ήτοι της Ιρλανδίας, της Αυστρίας, της

Φινλανδίας και της Σουηδίας, εν σχέσει προς την συμμετοχή τους στο

εγχείρημα της κοινής ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής.104

Γιά την

αντιμετώπιση προβλημάτων, τα οποία ενδέχεται να προκύψουν λόγω

της ασυμφωνίας μεταξύ διατάξεων των εθνικών Συνταγμάτων και

αποφάσεων ληφθησομένων στα πλαίσια της ΚΕΠΠΑ, υιοθετήθη η εξής

ρύθμιση:

«Καμμία συμφωνία δεν θα είναι δεσμευτική γιά κράτος -μέλος, του

οποίου ο εκπρόσωπος στο Συμβούλιο δηλώνει ότι πρέπει να τηρηθούν

οι προβλεπόμενες από το Σύνταγμα της χώρας του διαδικασίες».105

Με την Συνθήκη του Άμστερνταμ αντιμετωπίσθη ως ένα βαθμό και

το ζήτημα της εκπροσωπήσεως της Ευρωπαϊκής Ενώσεως γιά τα

ζητήματα της ΚΕΠΠΑ. Έτσι, απεφασίσθη ότι τον ρόλο αυτόν θα τον

παίξει η Προεδρία του Συμβουλίου των Υπουργών τη βοηθεία του

Υπάτου Εκπροσώπου/Γενικού Γραμματέως του Συμβουλίου.106

Τα

καθήκοντα του τελευταίου καθορίζονται στο άρθρο 26 της Συνθήκης

του Άμστερνταμ. Μεταξύ άλλων στο εν λόγω άρθρο προβλέπεται ότι

αυτός συμβάλλει στην κατάστρωση «κοινών στρατηγικών», οι οποίες,

όταν αποφασίζονται ομοφώνως από το Συμβούλιο των Υπουργών,

καθιστούν δυνατή την ανάληψη κοινών δράσεων σε ζητήματα

εξωτερικής πολιτικής επί τη βάσει πλειοψηφικών αποφάσεων.107

104


105 βλ. άρθρο 24 της Συνθήκης του Άμστερνταμ. Η μετάφραση στην ελλην ική

γλώσσα από την αγγλική έγινε με ευθύνη του συγγραφέως της παρούσης μελέτης


107 Ibid . Διευκριν ίζεται ότ ι η ρύθμιση αυτή δεν ισχύε ι γ ιά τ ις περιπτώσεις , ο ι

οποίες αφορούν σε ζητήματα της κο ινής αμυντικής πολιτ ικής, όπου ε ίναι αναγκαία

η ομοφωνία. Με την Συνθήκη της Νικαίας ουδεμ ία μεταβολή επήλθε στο σημείο

αυτό .


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

43

Συντελεσθέντων όλων των ανωτέρω, στις 4 Δεκεμβρίου 1998 οι

ηγέτες της Γαλλίας Jacques Chirac και της Μεγάλης Βρετανίας Tony

Blair με κοινή διακήρυξή τους στο Saint Malo εξέφρασαν την πρόθεσή

τους να προβούν σε κάθε ενέργεια, η οποία θα κατατείνει στην

επίτευξη των στόχων της ΚΕΠΠΑ. Έτσι,συμφώνως προς την εν λόγω

διακήρυξη η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να αποκτήσει την δυνατότητα

αυτονόμου δράσεως στο επίπεδο της διεθνούς πολιτικής. Η δράση αυτή

θα υποστηρίζεται από αξιόπιστες στρατιωτικές δυνάμεις, η δε

Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να διαθέτει τα μέσα, γιά να λαμβάνει τις

αναγκαίες αποφάσεις προς χρησιμοποίηση αυτών ανά πάσα στιγμή.108

Ειδικώτερον η διακήρυξη ανέφερε τα εξής:

«Προκειμένου η Ευρωπαϊκή Ένωση να είναι εις θέσιν να λαμβάνει

αποφάσεις και να εγκρίνει την ανάληψη στρατιωτικής δράσεως, όπου η

Ατλαντική Συμμαχία ως σύνολο δεν εμπλέκεται, πρέπει να

δημιουργηθούν οι κατάλληλες δομές και να αναπτυχθούν μηχανισμοί

γιά την ανάλυση καταστάσεων, γιά την άντλ ηση και επεξεργασία

πληροφοριών καθώς και γιά στρατηγικό σχεδιασμό. Επίσης, θα πρέπει

να αποφεύγονται οι περιττές αλληλεπικαλύψεις, λαμβανομένων υπ’

όψιν των δυνατοτήτων της Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως καθώς και των

σχέσεων αυτής με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε αυ τό το πλαίσιο η

Ευρωπαϊκή Ένωση είναι αναγκαίο να έχει πρόσβαση στα κατάλληλα

στρατιωτικά μέσα (ευρωπαϊκές δυνάμεις εντεταγμένες στον ευρωπαϊκό

πυλώνα του ΝΑΤΟ ή πολυεθνικές ευρωπαϊκές δυνάμεις εκτός του

πλαισίου του ΝΑΤΟ)».109

Στην διακήρυξη ανεφέρετο επίσης ότι η δημιουργία ισχυρών

ευρωπαϊκών ενόπλων δυνάμεων προϋποθέτει την ανάδειξη μιάς ισχυρής

και ανταγωνιστικής ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας και

τεχνολογίας.110

108

βλ. Joint Declarat ion on European Defence , issued a t the Bri t i sh – French

Summit, Saint Malo , 3 –4 December 1998, internet , www.fco.gov.uk/ news/

newstext .asp?1795

109 Ibid

110 Ibid


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

44

Μετά την διακήρυξη του Saint Malo ακολούθησε το Ευρωπαϊκό

Συμβούλιο της Κολωνίας, το οποίο κατ’ εφαρμογήν των διατάξεων των

Συνθηκών του Μάαστριχτ και του Άμστερνταμ υιοθέτησε πλήρως τις

θέσεις που διετυπώθησαν από τους αρχηγούς των κυβερνήσεων της

Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας. Έτσι, απεφασίσθησαν α) η

προώθηση της κοινής αμυντικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας, β)

η ανάληψη δράσεως γιά την υλοποίησή της, γ) η επιβεβαίωση του

διακυβερνητικού χαρακτήρος της κοινής αμυντικής πολιτικής στα

πλαίσια της ΚΕΠΠΑ, δ) η συγκρότηση πολιτικών και στρατιωτικών

δομών και σωμάτων γιά την υποστήριξη μιάς τέτοιας πολιτικής, ε) η

συνεργασία με το ΝΑΤΟ και την Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση, στ) η

αντιμετώπιση μέσω της κοινής αμυντικής πολιτικής καταστάσεων

κρίσεως και η ανάληψη αποστολών τύπου Petersberg , εφ’ όσον δεν

επιθυμεί την ανάληψη σχετικής δράσεως το ΝΑΤΟ, ζ) η μη ενασχόληση

με θέματα συλλογικής αμύνης και άφεση αυτών στις αρμοδιότητες του

ΝΑΤΟ και της Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως, η) ο σεβασμός των κατ’

ιδίαν αμυντικών πολιτικών των κρατών -μελών, θ) η ανάπτυξη ισχυρής

και ανταγωνιστικής ευρωπαϊκής αμυντικής βιομη χανίας και

τεχνολογίας. Τέλος ανετέθη στην Προεδρία του Συμβουλίου η

προώθηση των εν λόγω αποφάσεων.111

Περαιτέρω στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι ετέθη ως

μεσοπρόθεσμος στόχος η δημιουργία ως το 2003 του υποβάθρου, ώστε

να δύναται η Ευρωπαϊκή Ένωση να συγκροτεί εντός 60 ημερών και να

συντηρεί επί ένα έτος μιά στρατιωτική δύναμη 60.000 ανδρών με την

υποστήριξη αεροπορικών και ναυτικών στοιχείων προκειμένου να

αντιμετωπίζονται καταστάσεις κρίσεως. Γιά τον σκοπό αυτό ανετέθη

τόσο στον Γενικό Γραμματέα της Προεδρίας/Ύπατο Εκπρόσωπο της

ΚΕΠΠΑ και πρώην Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ Javier Solana όσο και

στην Προεδρία η συγκρότηση μιάς προσωρινής επιτροπής γιά θέματα

πολιτικής και ασφαλείας, ενός προσωρινού σώματος στρατιωτικών

111

βλ. Pres idency Reports to the Hels inki European Counci l on “Strengthening the

Common European Pol icy on Securi ty and Defence” and on “Non – Mil i tary Cris is


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

45

αντιπροσώπων των αρχηγών των Γενικών Επιτελείων των κρατών -

μελών και ενός πυρήνος ειδικών στρατιωτικών απεσταλμένων, γιά να

συνδράμουν στο έργο της Γραμματείας του Συμβουλίου.112

Το επόμενο σημαντικό βήμα έγινε στο Συμβούλιο Γενικών

Υποθέσεων και Αμύνης στις Βρυξέλλες στις 20 Νοεμβρίου 2000, όπ ου

εξεδόθη η διακήρυξη των κρατών -μελών γιά την καθ’ έκαστον συμβολή

τους στην στρατιωτική υποδομή της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και την

σχετική συνεργασία με το ΝΑΤΟ και την Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση.113

Με την διακήρυξη αυτή κάθε κράτος -μέλος εδεσμεύθη γιά την διάθεση

συγκεκριμένου αριθμού στρατιωτών γιά την συγκρότηση του

ευρωπαϊκού στρατιωτικού σώματος με αποτέλεσμα να διαπιστωθεί ότι

το σώμα αυτό έχει την δυνατότητα να υπερβαίνει τους 100.000

στρατιώτες λόγω των συνεισφορών και κρατών, τα οποία δεν είναι

μέλη της Ευρωπαϊκής Ενώσεως αλλά είναι μέλη του ΝΑΤΟ.114

Με την

Συνθήκη της Νικαίας τον Δεκέμβριο του 2000 οι ως άνω αποφάσεις,

επιλογές και δεσμεύσεις επεβεβαιώθησαν.

Από όλες τις ανωτέρω εξελίξεις εκείνα, τα οποία πρέπει να

συγκρατήσει κανείς είναι α) η ανάπτυξη κοι νής αμυντικής πολιτικής

και η πορεία προς την συγκρότηση στρατιωτικού σώματος περιορίζεται

προς το παρόν στην διεξαγωγή επιχειρήσεων τύπου Petersberg υπό την

Management o f the European Union”, Brusse ls, 8 November 1999

112 Draft Presidency Repor t to the Lisbon European Counci l on “Strengthening the

Common European Securi ty and Defence Po l icy”, Lisbon, 24 March 2000, Javier

Solana, “The Development o f a Common Fore ign and Secur i ty Policy and the Role

of the High Representat ive”, Speech at the Inst i tute o f European Affa i rs, Dublin,

30 March 2000, Javier Solana, “The Development o f a Common Foreign and

Secur i ty Policy”, Speech at “Diplo mat ia”, Rome, 26 June 2000, Javier So lana,

“Where does the EU s tand on common Foreign and Securi ty Policy”, Speech a t the

Forschcungsins t i tut der Deutschen Gesel lschaft für Auswär tige Poli t ik, Berl in, 14

November 2000, internet , www.ue.eu. int /Newsroom/treebro wse.cfm?BID= 107&

LANG=1

113 Council – Genera l Affair s /Defence, Mil i tary Capabi l i t ies Commitment

Declara t ion, Brussels, 20 November 2000, inte rne t , www.basicint .org

114 Ibid


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

46

προϋπόθεση ότι το ΝΑΤΟ δεν επιθυμεί την άμεση ανάμειξή του σ’

αυτές β) η κοινή αμυντική πολιτική προσλαμβάνει σαφώς

διακυβερνητικό χαρακτήρα, γ) οι αμυντικές πολιτικές των κρατών -

μελών είναι απολύτως σεβαστές, δ) η συνεργασία της Ευρωπαϊκής

Ενώσεως στο επίπεδο της στρατιωτικής και τεχνολογικής υποδομής με

το ΝΑΤΟ και την Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση πρέπει ν α θεωρείται

δεδομένη και είναι αναγκαία γιά την επιτυχία του εγχειρήματος, στ) η

διαχείριση της συλλογικής αμύνης των κρατών -μελών της Ευρωπαϊκής

Ενώσεως επαφίεται στο ΝΑΤΟ και στην Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση

χωρίς, όμως, η πρώτη να απεμπολεί την προοπτική διαμ ορφώσεως ενός

δικού της αυτονόμου συστήματος συλλογικής αμύνης.115

Όλα αυτά

συνηγορούν υπέρ των συμπερασμάτων, στα οποία καταλήξαμε στο

προηγούμενο τμήμα της παρούσης μελέτης, είναι, όμως, αναγκαίο να

χωρήσομε στην εξέταση των μειζόνων πολιτικών επιλογών των τριών

μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, ήτοι της Μεγάλης Βρετανίας, της

Γαλλίας και της Γερμανίας, προκειμένου να αντιληφθούμε γιά ποιούς

λόγους εξελίχθησαν ως ανωτέρω τα πράγματα κατά την δεκαετία του

1990 τόσο σε επίπεδο διακηρύξεων όσο και θεσμών.

115

βλ . Jo int Declarat ion on European Defence, i ssued a t the Br i t i sh – French

Summit, Saint Malo, 3 – 4 December 1998 , interne t , www.fco .gov.uk/news/

newstext .asp?1795, Javier Solana,“Address by the WEU Secre tary General to the

WEU Assembly”, Par is , 5 December 2000


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

47

4. Οι Πολιτικές Επιλογές της Μεγάλης Βρετανίας, της

Γαλλίας και της Γερμανίας κατά την Δεκαετία του

1990 εν Σχέσει προς την Κοινή Ευρωπαϊκή Αμυντική

Πολιτική

Οι ως άνω διακηρύξεις και θεσμικές ρυθμίσεις συνιστούν το

αποτέλεσμα σημαντικών πολιτικών επιλογών των κρατών -μελών τόσο

της Ευρωπαϊκής Ενώσεως όσο και της Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως και

εκφράζουν τους μεταξύ τους πολιτικούς συσχετισμούς.

Αναμφισβητήτως τους πρωταγωνιστικούς ρόλους στις εξελίξεις περί

την κοινή ευρωπαϊκή εξωτερική και αμυντική πολιτική κατά την

δεκαετία του 1990 εκράτησαν οι τρείς μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις,

ήτοι η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία και η Γερμανία, χωρίς βεβαίως

τούτο να σημαίνει ότι ο ρόλος των υπολοίπων κρατών ήταν αμελητέος.

Εν προκειμένω θα επιχειρήσομε να εξετάσομ ε αφ’ ενός μεν τα πάγια

χαρακτηριστικά της εξωτερικής πολιτικής των τριών μεγάλων

ευρωπαϊκών δυνάμεων εν σχέσει προς τον ευρωπαϊκό χώρο καθώς και

τις πολιτικές τους επιλογές, οι οποίες αποσκοπούν στην προσαρμογή

των εν λόγω παγίων χαρακτηριστικών προς τα ν έα δεδομένα του

διεθνούς συστήματος μετά την λήξη του Ψυχρού Πολέμου.

Α) Η Μεγάλη Βρετανία

Η Μεγάλη Βρετανία, μολονότι είναι ένα κράτος με ηυξημένες

πολιτικές και στρατιωτικές δυνατότητες, απέφυγε στο παρελθόν να

προβάλει ηγεμονικές αξιώσεις στον ευρωπαϊκό χώρο διά της χρήσεως

στρατιωτικής βίας.116

Σταθερή δε επιδίωξή της είναι η ματαίωση κάθε

πρωτοβουλίας ή ενεργείας, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει στην

συνένωση των κρατών της ηπειρωτικής Ευρώπης υπό την ηγεμονία μιάς

άλλης ευρωπαϊκής δυνάμεως, δεδομένου ότ ι μιά τέτοια κατάσταση

116

βλ. David Chuter , “The Uni ted Kingdom” in The European Union and Nat ional

Defence Pol icy , ed it . by Howor th Jolyon and Menon Anand , London – New York,

Rout ledge, 1997, σελ . 106


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

48

θεωρείται ότι θα αποτελούσε απειλή κατά της βρετανικής κυριαρχίας.117

Έτσι, η σύναψη περιστασιακών συμμαχιών προκειμένου να αποφευχθεί

αυτό το ενδεχόμενο αποτελεί πάγιο χαρακτηριστικό της βρετανικής

εξωτερικής πολιτικής.118

Η Μεγάλη Βρετανία δεν αποτελεί ένθερμο υποστηρικτή του

εγχειρήματος της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Τούτο οφείλεται στην

πεποίθηση των εκάστοτε βρετανικών κυβερνήσεων αλλά και της

βρετανικής πολιτικής ηγεσίας εν γένει ότι όσο πιό συνεκτική και

οργανωμένη θα καθίσταται η Ευρωπαϊκή Ένωση, τόσο η θέση της

Μεγάλης Βρετανίας θα αποδυναμώνεται, καθ’ όσον οι υιοθετούμενες

από την πλειοψηφία των άλλων κρατών ρυθμίσεις κατά πάσα

πιθανότητα δεν θα συνάδουν προς τις βρετανικές αξίες, αντιλήψεις και

πολιτικές επιλογές.119

Επειδή δε είναι σαφές ότι κανένα ευρωπαϊκό

κράτος δεν έχει την δύναμη να εναντιώνεται επ’ άπειρον σ’ ένα

ευρωπαϊκό consensus , η αφορώσα στην εξέλιξη της Ευρωπαϊκής

Ενώσεως βρετανική πολιτική συνίσταται ως επί το πλείστον στην

δημιουργία προσκομμάτων ως προς την προώθηση τη ς ενοποιητικής

διαδικασίας με σκοπό την καθυστέρηση της ευρωπαϊκής ολοκληρώσεως

καθώς και τον περιορισμό της εκτάσεώς της.120

Οι τομείς της ασφαλείας

και της αμύνης δεν εξαιρούνται, βεβαίως, από τις εν λόγω πάγιες

επιδιώξεις. Ειδικώτερον δε ως προς αυτούς οι ad hoc συνεργασίες είναι

περισσότερο επιθυμητές και περισσότερο συμβατές με την βρετανική

παράδοση της συνάψεως περιστασιακών συμμαχιών.

Περαιτέρω ένα ακόμη πάγιο χαρακτηριστικό της βρετανικής

εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας αποτελεί η σταθερ ή

117

Ibid , σελ . 106 – 107 καθώς και Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος – Παναγιώτης

Ήφαιστος , Ευρωατλαντικές Σχέσεις , Αθήνα , εκδόσεις Ποιότητα , 1999, σελ . 82,

Ivan Tyul in, “The Future o f NATO in a Changing Europe” in The Future o f

European Security , edi t . by Crawford Beverly, Cali fornia, Center for German and

European Stud ies – Univers i ty o f Cal i fornia a t Berkeley, 1992, σελ . 46

118 Ibid

119 βλ. όπως ανωτέρω David Chuter , σελ. 107

120 Ibid


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

49

προσκόλληση και αφοσίωση μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο άρμα

των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ.121

Ο David Chuter υποστηρίζει ότι η στενή

συνεργασία μεταξύ της Μεγάλης Βρετανίας και των ΗΠΑ οφείλεται αφ’

ενός μεν στην αμοιβαία κατανόηση, η οποία στηρίζεται στις

αγγλοσαξωνικές αρχές και αξίες, αφ’ ετέρου δε στο αμοιβαίο

συμφέρον, καθ’ όσον η μεν πρώτη μέσω της επιρροής που ασκεί στην

υπερδύναμη μπορεί να διαμορφώνει εξωτερική πολιτική πλανητικών

διαστάσεων, η δε δεύτερη έχει έναν πιστό και ισχυρό σύμμαχο στην

Ευρώπη.122

Πέραν, όμως, αυτών των διαπιστώσεων του Chuter , η

Μεγάλη Βρετανία είναι σαφές ότι επιθυμεί την πολιτική και

στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στην Ευρώπη, επειδή θεωρεί ότι μόνο

οι τελευταίες είναι εις θέσιν να εγγυηθούν την σταθερότητα, την

ειρήνη και την ασφάλεια στην ήπειρο αυτή.123

Έτσι, η Μεγάλη

Βρετανία έχει διπλό συμφέρον να υποστηρίζει τις πολιτικές επιλογές

και πρωτοβουλίες, οι οποίες ενισχύουν την ευρωατλαντική συνεργασία.

Αφ’ ενός μεν η σταθερότητα και η ειρήνη στην Ευρώπη υπό την

εγγύηση των ΗΠΑ και της Ατλαντικής Συμμαχίας συνεπάγεται συν τοις

άλλοις την εξάλειψη οιασδήποτε απειλής κατά της Μεγάλης

Βρετανίας.124

Αφ’ ετέρου δε στα πλαίσια του ευρωατλαντικού

συστήματος ασφαλείας η τελευταία μπορεί να παίζει πρωταγωνιστικό

ρόλο μέσω της όποιας επιρροής ασκε ί στις πολιτικές επιλογές των

ΗΠΑ.125

Αντιθέτως στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ενώσεως μάλλον

αισθάνεται ότι κινδυνεύει να περιθωριοποιηθεί, εάν οι εξελίξεις

121

βλ. όπως ανωτέρω Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος – Παναγιώτης Ήφαιστος,

Ευρωατλαντικές Σχέσεις , σελ. 73 επ.

122 βλ. όπως ανωτέρω David Chuter , σελ. 113 – 116 καθώς και γ ιά το δόγμα του

«αγγλοσαξωνισμού» όπως ανωτέρω Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος – Παναγιώτης

Ήφαιστος, Ευρωατλαντ ικές Σχέσε ις , σελ. 81


Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων Γαλλίας , Γερμαν ίας, Μεγάλης Βρετανίας , σελ. 271

124 βλ. όπως ανωτέρω Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος – Παναγιώτης Ήφαιστος,

Ευρωατλαντικές Σχέσεις , σελ. 77

125 Ibid , σελ. 77 και όπως ανωτέρω David Chuter , σελ. 114


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

50

ξεφύγουν από τον έλεγχό της και τεθούν υπό τον έλεγχο άλλων

ευρωπαϊκών δυνάμεων.126

Μετά την λήξη του Ψυχρού Πολέμου η προβολή και ενίσχυση της

εικόνος της Μεγάλης Βρετανίας ως πολιτικής και στρατιωτικής

δυνάμεως με μεγάλη επιρροή στον ευρωπαϊκό χώρο παραμένει ως

σταθερός άξονας της βρετανικής εξωτερικής πολιτικής.127

Στο

επίκεντρο δε των βρετανικών ενεργειών κα ι δράσεων ευρίσκεται η

υιοθέτηση εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ενώσεως τέτοιων θεσμικών

διευθετήσεων ως προς το ευρωπαϊκό σύστημα ασφαλείας, ώστε να

εξυπηρετούνται κατά το δυνατόν οι πάγιες βρετανικές πολιτικές

επιδιώξεις, όπως αυτές περιεγράφησαν ανωτέρω.

Συνεπώς κάθε πολιτική επιλογή και δράση της Μεγάλης Βρετανίας

κατά την δεκαετία του 1990 είχε ως σκοπό την ενίσχυση του ΝΑΤΟ ως

εγγυητού της ευρωπαϊκής ασφαλείας καθώς και την διατήρηση της

στρατιωτικής παρουσίας των ΗΠΑ στην Ευρώπη.128

Η ισχυρή δε πίστη στον σταθεροποιητικό ρόλο του ΝΑΤΟ και των

ΗΠΑ καθιστούσε ανέκαθεν την Μεγάλη Βρετανία επιφυλακτική ως

προς την προοπτική αναπτύξεως της ευρωπαϊκής αμυντικής ταυτότητος

εντός του θεσμικού πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ενώσεως.129

Η απροθυμία γιά την προώθηση της ευρωπ αϊκής ολοκληρώσεως και

η πρόδηλη προτίμηση προς το ΝΑΤΟ γιά την αντιμετώπιση των

ζητημάτων της ευρωπαϊκής ασφαλείας έφερε την βρετανική κυβέρνηση

ενώπιον σημαντικών δυσκολιών κατά την διάρκεια των

διαπραγματεύσεων, οι οποίες προηγήθησαν της υπογραφής της

Συνθήκης του Άμστερνταμ.130

Η άκαμπτη εμμονή στις παραδοσιακές

126

βλ. όπως ανωτέρω Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος – Παναγιώτης Ήφαιστος,

Ευρωατλαντικές Σχέσεις , σελ. 82 - 83

127 βλ. όπως ανωτέρω Lisbeth Aggestam , σελ. 99



επ.

129 βλ. όπως ανω τέρω Lisbeth Aggestam , σελ. 99

130 βλ. όπως ανωτέρω Simon Duke , σελ. 131, Lisbeth Aggestam , σελ. 99


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

51

θέσεις της βρετανικής εξωτερικής πολιτικής έφερε μάλλον τα αντίθετα

από τα επιδιωχθέντα αποτελέσματα. Η Μεγάλη Βρετανία εφάνη να

αποστασιοποιείται από τους λοιπούς εταίρους της, ενώ παραλλήλως η

στάση της κατέδειξε ότι ελάχιστα μπορούσε να επηρεάσει τα υπόλοιπα

κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενώσεως ως προς τις τελικές τους

επιλογές. Με άλλα λόγια οι ισχυρισμοί της βρετανικής κυβερνήσεως

περί ενισχύσεως του ηγετικού ρόλου της Μεγάλης Βρετανίας στον

ευρωπαϊκό χώρο εφάνη να μην συμβαδίζουν με την τότε

διαμορφουμένη πραγματικότητα.131

Η νέα βρετανική κυβέρνηση, η οποία ανεδείχθη στις εκλογές του

Μαϊου του 1997, επεδίωξε να συνδυάσει τις παραδοσιακές θεωρήσεις

της βρετανικής εξωτερικής πολιτικής με την εκδ ίπλωση περισσότερο

ευέλικτων κινήσεων τακτικής, να ασκήσει μεγαλύτερη επιρροή εντός

της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και να μετατρέψει σε πραγματικότητα τους

ρητορικούς ισχυρισμούς περί ηγετικού ρόλου της Μεγάλης Βρετανίας

στον ευρωπαϊκό χώρο.132

Έτσι, μολονότι η ενίσχυση της εικόνος της

Μεγάλης Βρετανίας ως μεγάλης δυνάμεως και ως κράτους με

συμφέροντα παγκοσμίου εμβελείας παραμένει ο σταθερός άξονας της

εξωτερικής της πολιτικής, είναι αξιοσημείωτο ότι συχνά δεν

παραλείπεται να τονίζεται και η ευρωπαϊκή ταυτότητά της.133

Η Σύνοδος Κορυφής του Saint Malo τον Δεκέμβριο του 1998 υπήρξε

η πρώτη θεαματική κίνηση, με την οποία η βρετανική κυβέρνηση

επεχείρησε να καθορίσει την agenda της Ευρωπαϊκής Ενώσεως ως προς

τα θέματα ασφαλείας και αμύνης.134

Η διακήρυξη του Saint Malo

εθεωρήθη ότι αποτελεί τομή στην διαμόρφωση της κοινής ευρωπαϊκής

αμυντικής πολιτικής, καθ’ ο μέτρο εσηματοδότησε την ενεργότερη

συμμετοχή της Μεγάλης Βρετανίας στο όλο εγχείρημα και κατέδειξε

131

Ibid

132 βλ . όπως ανωτέρω Lisbeth Aggestam, σελ . 99

133 Ibid

134 βλ . Jo int Declarat ion on European Defence, i ssued a t the Br i t i sh – French


newstext .asp?1795


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

52

την πρόθεση τόσο της γαλλικής κυβερνήσεως όσο και της βρετανικής

να δημιουργηθεί ένας γαλλοβρετανικός άξονας, ο οποίος θα καθορίσει

τα περαιτέρω βήματα γιά την διαμόρφωση ενός βιωσίμου και

αξιοπίστου ευρωπαϊκού συστήματος ασφαλείας.135

Παρά ταύτα η

διατύπωση της διακηρύξεως ήταν σκοπίμως ασαφής ως προς την

αντιμετώπιση σημαντικών θεμάτων, τα οποία άπτονται των

διαφορετικών αντιλήψεων μεταξύ Μεγάλης Βρετανίας και Γαλλίας γιά

την ευρωπαϊκή άμυνα.136

Επί παραδείγματι στην διακήρυξη ανεφέρετο

ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να αναπτύξει την ικανότητα γιά

αυτόνομη δράση στον αμυντικό τομέα σε συμφωνία με τις

ανειλημμένες υποχρεώσεις των κρατών -μελών της προς το ΝΑΤΟ. Και

το ερώτημα, το οποίο γενάται, εν προκειμένω είναι πώς συμβιβάζεται η

αυτονομία της ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής με την εξάρτηση των

κρατών-μελών του ΝΑΤΟ από την πολιτική και στρατιωτική ισχύ των

ΗΠΑ. Προφανώς η μεν Γαλλία εξακολουθεί να οραματίζεται μιά

ανεξάρτητη από το ΝΑΤΟ ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική, ενώ η

Μεγάλη Βρετανία κτίζει τον ευρωπαϊκό πυλώνα της Ατλαντικής

Συμμαχίας.137

Εκείνο, το οποίο κατέστη σαφές με την εν λόγω διακήρυξη, είναι ότι

η Ευρωπαϊκή Ένωση θα αναλαμβάνει την διεξαγωγή στρατιωτικών

επιχειρήσεων μόνο σε περιπτώσεις, όπου το ΝΑΤΟ δεν θα επιθυμεί να

εμπλακεί.138

Στην πραγματικότητα, βεβαίως, η απροθυμία εμπλοκής εκ

μέρους του ΝΑΤΟ θα σημαίνει απροθυμ ία άμεσης εμπλοκής των ΗΠΑ,

οι οποίες, όμως, θα ανέχονται ή και θα επιδιώκουν την ανάληψη

σχετικών πρωτοβουλιών εκ μέρους των ευρωπαϊκών κρατών. Επίσης

κατέστη σαφές ότι κοινή ευρωπαϊκή άμυνα δεν είναι δυνατόν να

135


136 Ibid

137 Ibid , σελ . 314

138 βλ . Jo int Declarat ion on European Defence, i ssued a t the Br i t i sh – French


newstext .asp?1795


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

53

υπάρξει, εάν δεν ενισχυθεί προηγουμένως η ε υρωπαϊκή αμυντική

βιομηχανία.139

Η αισιοδοξία, την οποία εδημιούργησε η διακήρυξη του Saint Malo,

γιά την μεταβολή της βρετανικής στάσεως ως προς την κοινή

ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική πολύ σύντομα έδωσε την θέση της στην

απογοήτευση καθώς λίγες ημέρες αργότερον διετυπώθησαν ανοικτές

διαφωνίες μεταξύ της Γαλλίας και των λοιπών κρατών -μελών της

Ευρωπαϊκής Ενώσεως από την μιά πλευρά και της Μεγάλης Βρετανίας

από την άλλη εξ αιτίας των βομβαρδισμών εναντίον του Ιράκ από

βρετανικά και αμερικανικά μαχητικά αεροπλάνα.140

Τον Φεβρουάριο δε

του 1999 η συγχώνευση της Bae με την Marconi Defence Division of

GEC αντί της συγχωνεύσεως της ίδιας βρετανικής εταιρείας με την

Dasa έθεσε υπό αμφισβήτηση την ειλικρίνεια των βρετανικών

δεσμεύσεων στην διακήρυξη του Saint Malo.141

Αξίζει δε να σημειωθεί

ότι η συγχώνευση της Bae με την Dasa θα αποτελούσε το πρώτο βήμα

γιά την δημιουργία μιάς ενιαίας ευρωπαϊκής αμυντικής και

αεροπορικής εταιρείας, στην οποία θα συμμετείχαν έξι ευρωπαϊκές

χώρες.142

Συμφώνως προς τον Siegmar Mosdorf , κυβερνητικό

συντονιστή της αεροπορικής βιομηχανίας στην Γερμανία, η ως άνω

βρετανική ενέργεια είχε ως αποτέλεσμα οι διαδικασίες γιά την

δημιουργία αυτής της ενιαίας εταιρείας και την κατασκευή των Airbus

να καθυστερήσει γιά δύο χρόνια, τα οποία ήταν αρκετά γιά ν α

επιλυθούν τα προβλήματα κατασκευής των ανταγωνιστικών

αμερικανικών αεροσκαφών της Boeing.143

Η θολή διατύπωση καιρίων σημείων της διακηρύξεως του Saint

Malo καθώς και οι μετέπειτα ενέργειες της Μεγάλης Βρετανίας

κατέδειξαν ότι η συνεργασία της τελευταίας με τις ΗΠΑ εξακολουθεί

να είναι ισχυρή και ότι σε καμμία περίπτωση δεν πρόκειται –

139

Ibid


141 Ibid

142 Ibid

143 Ibid


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

54

τουλάχιστον στο ορατό μέλλον – να διαρραγεί ο βρετανοαμερικανικός

δεσμός.144

Η βρετανική κυβέρνηση επιδιώκει με κάθε τρόπο την

ενίσχυση του ΝΑΤΟ και την θέση των οιωνδήποτε αμυντικών δομών

της Ευρωπαϊκής Ενώσεως υπό τον έλεγχο της Ατλαντικής Συμμαχίας

προκειμένου η Μεγάλη Βρετανία να παίξει τον ρόλο της «γέφυρας»

μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρώπης.145

Συμφώνως προς την βρετανική οπτική η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν

μπορεί να είναι τίποτε διαφορετικό από ένωση κυριάρχων κρατών, στα

πλαίσια της οποίας η κοινή εξωτερική και αμυντική πολιτική πρέπει να

παραμείνει αυστηρώς διακυβερνητική.146

Γιά την Μεγάλη Βρετανία το

εθνικό συμφέρον αποτελεί το θεμέλιο γιά οιαδήποτε συνεργασία στους

τομείς της ασφαλείας και της αμύνης και ως εκ τούτου αυτή είναι

ασύμβατη με την εγκαθίδρυση υπερεθνικών διαδικασιών γιά την

ρύθμιση κάθε σχετικού ζητήματος.

Παρα ταύτα ο δεύτερος πυλώνας της Ευρωπαϊκής Ενώσεως μπορεί

να αποτελέσει ένα από τα οχήματα γιά την ενίσχυση τ ης βρετανικής

επιρροής στην διεθνή πολιτική. Η Μεγάλη Βρετανία δεν είναι πιά η

άλλοτε κραταιά αυτοκρατορία, ακόμη κι αν εξακολουθεί να τονίζεται

από τις κυβερνήσεις της ο ανεξάρτητος και σημαντικός ρόλος της στο

διεθνές σύστημα. Έτσι, όσο η ΚΕΠΠΑ παραμένει διακυβερνητική δεν

θα υπάρχει ασυμβατότητα μεταξύ αυτής και του βρετανικού

συμφέροντος. Αντιθέτως η κατάσταση θα γίνει περισσότερο

144

Γιά την σταθερότητα του βρετανοαμερικαν ικού δεσμού μετά τον Β’ Παγκόσμιο

Πόλεμο βλ. όπως ανωτέρω Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος – Παναγιώτης

Ήφαιστος, Ευρωατλαντικές Σχέσε ις , σελ. 73 επ. και 198, Παναγιώτης Ήφαιστος, ,

Διπλωματία κα ι Στρατηγική των Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων Γαλλίας,

Γερμανίας, Μεγάλης Βρετανίας , σελ. 271. βλ. όμως και ορισμένες επιφυλάξε ις

David Chuter , σελ. 117 - 118

145 βλ . Minis t ry o f Defence/Grea t Br i ta in, “Defence Pol icy in 2001”, London,

February 2001, σελ . 4

146 βλ. όπως ανωτέρω David Chuter , σελ. 116 επ. , Παναγιώτης Ήφαιστος,


Γερμανίας, Μεγάλης Βρετανίας , σελ. 272, Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος –

Παναγιώτης Ήφαιστος, Ευρωατλαντικές Σχέσεις , σελ. 272


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

55

προβληματική, εάν στο μέλλον η ΚΕΠΠΑ προσλάβει κατ’ εξοχήν

υπερεθνικό χαρακτήρα.147

Οι βρετανικές αντιλήψεις γιά το μέλλον της ΚΕΠΠΑ

διαμορφώνονται με γνώμονα το βρετανικό εθνικό συμφέρον, το οποίο

προδήλως διαφοροποιείται από τα αντίστοιχα συμφέροντα της Γαλλίας

και της Γερμανίας. Γιά την Μεγάλη Βρετανία η ευρωπαϊκή

ολοκλήρωση δεν έχει νομοτελειακό χαρακτήρα ούτε φαίνεται να είν αι

επιθυμητή, καθ’ ο μέτρο μπορεί να οδηγήσει την κυριαρχία της σε

ουσιώδη αποδυνάμωση. Υπ’ αυτήν την έννοια η ρήση του Winston

Churchill ότι «είμαστε μαζί τους αλλά όχι ένας από αυτούς» φαίνεται

να έχει διαποτίσει την αφορώσα στην Ευρώπη βρετανική εξωτερι κή

πολιτική.148

Β) Η Γαλλία

Η εξωτερική και αμυντική πολιτική της Γαλλίας κυριαρχείται από

την πολιτική κληρονομιά του στρατηγού Charles de Gaulle , ο οποίος

καλλιέργησε την εικόνα της Γαλλίας ως μεγάλης ευρωπαϊκής δυνάμεως

και ως φωτεινού παραδείγματος γιά ό λες τις ευρωπαϊκές χώρες.149

Ετόνισε δε την μοναδικότητά της και το μεγαλείο της διά της προβολής

της ιστορικής κληρονομιάς της επαναστάσεως του 1789 και του

Διαφωτισμού.

Η γαλλική εξωτερική πολιτική μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

κινείται επί σταθερών αξόνων, οι οποίοι κατατείνουν στην

εξυπηρέτηση της θεμελιώδους επιδιώξεως γιά εδραίωση και ενίσχυση

του ηγετικού ρόλου της Γαλλίας στις ευρωπαϊκές υποθέσεις. Οι άξονες

αυτοί είναι οι εξής:

1. Κατοχή πυρηνικών όπλων

147

βλ. όπως ανωτέρω Lisbeth Aggestam , σελ. 101

148 Ibid


Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων Γαλλίας , Γερμαν ίας, Μεγάλης Βρετανίας , σελ. 70

καθώς και την σχετ ική επισήμανση David Chuter , σελ. 106


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

56

2. Αντίθεση στην ιδεολογική και θεσμική περιχαράκωση μ εταξύ

Ανατολικής και Δυτικής Ευρώπης κατά την διάρκεια του

Ψυχρού Πολέμου

3. Συμμετοχή στην Ατλαντική Συμμαχία χωρίς, όμως, να

διακυβεύεται η αυτονομία χαράξεως της γαλλικής εθνικής

στρατηγικής

4. Στενή συνεργασία με την Γερμανία προκειμένου να

ελέγχονται κατά το μέτρο του δυνατού οι πολιτικές επιλογές

της χώρας αυτής

5. Εγκαθίδρυση στενών σχέσεων με τις αναπτυσσόμενες χώρες

6. Απόρριψη της ιδέας γιά υπερεθνική ολοκλήρωση της

Ευρώπης

7. Δημιουργία διευθυντηρίου των μεγάλων δυνάμεων με ισότιμη

γαλλική συμμετοχή

8. Ανάπτυξη ισοτίμου διαλόγου με τις λοιπές μεγάλες

δυνάμεις.150

Εν αντιθέσει προς την Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία από μακρού

χρόνου επιθυμεί και επιδιώκει την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ

των ευρωπαϊκών κρατών.151

Ενώ οι βρετανοί υποστηρίζουν σθεναρώς

την σύζευξη της Ευρώπης με το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ προκειμένου να

ευρίσκονται σε θέση να ελέγχουν τις ευρωπαϊκές εξελίξεις

εκμεταλλευόμενοι την προνομιακή τους σχέση με την ατλαντική

υπερδύναμη, οι γάλλοι οραματίζονται μιά ενιαία και ανεξάρτητη από

τις ατλαντικές της δεσμεύσεις Ευρώπη, στα πλαίσια της οποίας θα

παίζουν ηγετικό ρόλο ενδεχομένως σε συνεργασία με την Γερμανία.152

150


Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων Γαλλίας , Γερμανίας, Μεγάλης Βρετανίας , σελ. 69

151 Ibid , σελ . 74 επ . καθώς και Jolyon Howor th, “National Defence and European

Secur i ty Integra t ion: an I l lus ion inside a Chimera?” in The European Union and

Nat ional Defence Policy , edi t . by Howor th Jolyon and Menon Anand, London –

New York, Routledge, 1997, σελ . 12

152 Γιά τις επ ιδ ιώξε ις της Μεγάλης Βρεταν ίας βλ. όπως ανωτέρω Κωνσταντίνος

Αρβανιτόπουλος – Παναγιώτης Ήφαιστος , Ευρωατλαντ ικές Σχέσεις , σελ. 73 επ. και


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

57

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί το μέσον, με το οποίο η Γαλλία

επιδιώκει την επίτευξη του εν λόγω στόχου της.153

Με δεδομένο δε ότι

ο στόχος αυτός είναι κατ’ εξοχήν πολιτικός είναι ευνόητο ότι η

διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποιήσεως, γιά να είναι συμβατή με τα

γαλλικά συμφέροντα, δεν μπορεί να περιορισθεί στο επίπεδο της

οικονομικής συνεργασίας των κρατών -μελών, αλλά θα πρέπει να

επεκταθεί και στο πολιτικό επίπεδο. Η πολιτική ένωση, όμως, της

Ευρώπης δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί, εάν δεν αναπτυχθεί

παραλλήλως μιά ενιαία ευρωπαϊκή αμυντική ταυτότητα. Η τελευταία

δε, πρέπει να είναι εντελώς ανεξάρτητη από τα κελεύσματα της

Ατλαντικής Συμμαχίας και των ΗΠΑ, εφ’ όσον β εβαίως είναι

επιθυμητή η επίτευξη της ευρωπαϊκής πολιτικής αυτονομίας. Προς τον

σκοπό αυτό, συμφώνως προς τις γαλλικές απόψεις, η Δυτικοευρωπαϊκή

Ένωση μπορεί να αποτελέσει τον κεντρικό μηχανισμό οργανώσεως της

αμυντικής συνιστώσας της Ευρωπαϊκής Ενώσεως.154

Είναι δε μάλλον

γιά τ ις επ ιδ ιώξε ις της Γαλλίας βλ. όπως ανωτέρω Παναγιώτης Ήφαιστος,


Γερμανίας, Μεγάλης Βρετανίας , σελ. 87 επ. και 111 επ.

153 Από το 1958 μέχρι και επ ί προεδρίας Ζισκάρ ντ’ Εσταίν επεδίωξε την

δημιουργ ία δ ιακυβερνητικών θεσμών γιά την διαμόρφωση κοινής ευρωπαϊκής

εξωτερικής πολιτικής και πολιτ ικής αμύνης εκτός των πλαισ ίων των Ευρωπαϊκών

Κοινοτήτων βλ. επί παραδε ίγματι όπως ανωτέρω Simon Duke , σελ. 42 επ. γ ιά το

Σχέδιο Fouchet και γ ιά την Ευρωπαϊκή Πολιτ ική Συνεργασία

154, βλ . όπως ανωτέρω Lisbeth Aggestam , σελ. 102, Jolyon Ho wor th , “France” in

The European Union and National Defence Policy , ed it . by Howor th Jolyon and

Menon Anand, London – New York, Routledge , 1997, σελ. 35, Χαράλαμπος

Παπασωτηρίου, Οι Ευρωατλαντ ικές Σχέσε ις κα ι οι Αποφάσεις της Ε.Ε στο Ελσίνκι

γ ιά την Ευρωπαϊκή Αμυντική Ταυτότητα , Μελέτη της Ε.Κ.Ο.ΜΕ., Μάϊος 2000, σελ.

5 , βλ. επ ίσης όπως ανωτέρω Simon Duke , σελ. 85 – 86, όπου καθίσταται σαφές ότ ι

η Γαλλία το 1990 επ ιθυμούσε σε πρώτη φάση την σύνδεση της Δυτικοευρωπαϊκής

Ενώσεως με την Ευρωπαϊκή Ένωση και όχ ι την συγχώνευσή τους. Η αναβίωση της

Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως έγ ινε το 1986, όταν η αμερικαν ική κυβέρνηση

ακολούθησε πολιτ ική υφέσεως ως προς τους πυρην ικούς εξοπλισμούς, οπότε η

Γαλλία επεδίωξε να απαγκιστρωθεί από τ ις σχετ ικές δεσμεύσεις στα πλαίσ ια του

ΝΑΤΟ διά της αναδείξεως μιάς ανεξ άρτητης ευρωπαϊκής συμμαχίας.


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

58

ευκταία η σταδιακή απορρόφηση της πρώτης από την τελευταία.155

Έτσι, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα αναδειχθεί σε ισχυρό πολιτικό και

στρατιωτικό παράγοντα του διεθνούς συστήματος. Η Γαλλία δε

συνεργαζομένη κυρίως με την Γερμανία θα αποτελεί τον ηγετι κό

πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, η οποία θα είναι οργανωμένη επί τη

βάσει ενός προτύπου ομοκέντρων κύκλων, στους οποίους θα

εντάσσονται τα κράτη -μέλη αναλόγως με το είδος των συνεργασιών

που θα αναπτύσσουν στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ενώσεως.156

Λαμβανομένων όλων των ανωτέρω υπ’ όψιν, μπορεί κανείς να

κατανοήσει τους λόγους, γιά τους οποίους η Γαλλία αισθάνεται άβολα

από την ανάδειξη των ΗΠΑ μετά την λήξη του Ψυχρού Πολέμου ως της

μοναδικής υπερδυνάμεως, η οποία σημειωτέον παρουσιάζεται ως η

μόνη που μπορεί να εγγυηθεί την ειρήνη και την σταθερότητα στην

Ευρώπη. Έτσι, η Γαλλία είναι εξαναγκασμένη να αναγνωρίσει την

ηγετική θέση των ΗΠΑ και να προσεγγίσει το ΝΑΤΟ προκειμένου να

μην περιθωριοποιηθεί ως προς την αντιμετώπιση των πολιτικών και

αμυντικών προβλημάτων του ευρωπαϊκού χώρου.157

Παρά ταύτα η πεποίθηση ότι τα ευρωπαϊκά (βλ. γαλλικά)

συμφέροντα είναι πολύ πιθανόν να μην συμπίπτουν στο μέλλον με τα

αμερικανικά παραμένει ισχυρή.158

Εξ ου και η εμμονή στην θέση ότι

είναι αναγκαίο να αναπτυχθεί μιά ανεξάρτητη από τις ΗΠΑ και το

ΝΑΤΟ αμυντική δομή εντός της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Η σημερινή

γαλλική εξωτερική πολιτική μάλλον τείνει να εμφανίζει σχιζοειδή

χαρακτηριστικά, όταν την ίδια στιγμή που αναγνωρίζεται η

155

βλ. όπως ανωτέρω Simon Duke , σελ. 314, όπου υποστηρίζεται ότ ι βάσει της

διατυπώσεως της δ ιακηρύξεως του Saint Malo μάλλον ε ίναι επιθυμητή η

απορρόφηση της Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως από την Ευρωπαϊκή Ένωση

156 βλ. όπως ανωτέρω Lisbeth Aggestam , σελ. 102, Simon Duke , σελ. 305. Επίσης

γιά την τάση της Γαλλίας να ομ ιλε ί γ ιά θέματα ασφαλείας εξ ονόματος της

Ευρώπης βλ. όπως ανωτέρω Jolyon Howor th , “France” , σελ. 23

157 βλ. όπως ανωτέρω Παναγιώτης Ήφαιστος, Διπλωματία κα ι Στρατηγική τω ν


- 286

158 βλ. όπως ανωτέρω Lisbeth Aggestam , σελ. 102, Simon Duke , σελ. 299


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

59

αναγκαιότητα της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στη ν Ευρώπη

εκδηλώνεται και μιά έντονη καχυποψία γιά τις αμερικανικές προθέσεις

και γιά τον ηγεμονικό ρόλο των ΗΠΑ.159

Οι γαλλικές ηγεμονικές τάσεις αποτελούν πάγιο χαρακτηριστικό της

γαλλικής εξωτερικής πολιτικής και ως εκ τούτου το πιό πιθανόν είναι

ότι η μόλις περιγραφείσα κρίση θα συμβάλλει, ώστε το εν λόγω

χαρακτηριστικό να ενισχυθεί ακόμη περισσότερο.160

Η γαλλική

πολιτική ηγεσία γνωρίζει, όμως, πολύ καλά ότι οι επιδιώξεις γιά

γαλλική ηγεμονία στον ευρωπαϊκό χώρο είναι αδύνατον να

ικανοποιηθούν χωρίς την συνεργασία της Γερμανίας. Έτσι, η ιδέα του

γαλλογερμανικού άξονος αποτελεί το θεμέλιο, επί του οποίου

οικοδομείται η Ευρωπαϊκή Ένωση.161

Οι πολιτικοί ηγέτες των δύο χωρών αρκετά συχνά αναλαμβάνουν

κοινές πρωτοβουλίες γιά την προώθηση της ευρωπαϊκής ενοποιήσεω ς.

Επί παραδείγματι η συνεργασία μεταξύ των Francois Mitterand και

Helmut Kohl καθώς και των υπουργών εξωτερικών της Γαλλίας

Rolande Dumas και της Γερμανίας Hans Dietrich Genscher από τον

Δεκέμβριο του 1990 μέχρι την υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχτ

συνέβαλε καθοριστικώς στην κάμψη των βρετανικών αντιστάσεων, οι

οποίες αφορούσαν στην φύση και στον χαρακτήρα της ΚΕΠΠΑ.162

Ακόμη η ίδρυση των Eurocorps υπήρξε γαλλογερμανική πρωτοβουλία

προκειμένου να δημιουργηθεί ο πυρήνας γιά την συγκρότηση ενός

159

Ibid


Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεω ν Γαλλίας, Γερμανίας, Μεγάλης Βρετανίας , σελ. 290

επ.

161 Ibid , σελ. 108 επ.

162 βλ . όπως ανωτέρω S imon Duke, σελ . 85 επ. , Peter Schulze , “Co mpeting for

European Secur i ty: The CSCE, NATO and the European Communi ty in a Changing

Interna tional Environment” in The Future o f European Security , ed it . by Crawford

Beverly, Cal i fornia, Center for German and European Stud ies – Universi ty o f

Cali fornia at Berke ley, 1992, σελ . 354 επ .


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

60

αμιγώς ευρωπαϊκού στρατιωτικού σώματος εντεταγμένου στις δομές

ασφαλείας της Ευρωπαϊκής Ενώσεως.163

Η αλήθεια είναι, βεβαίως, ότι η προώθηση της διαδικασίας της

ευρωπαϊκής ολοκληρώσεως με την Συνθήκη του Μάαστριχτ και με την

Οικονομική και Νομισματική Ένωση οφείλεται ως ένα βαθμό όχι μόνο

στο πνεύμα συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών αλλά και στις

ανησυχίες, τις οποίες εδημιούργησε στην Γαλλία η γερμανική

ενοποίηση.164

Με άλλα λόγια η Γαλλία επεδίωξε μέσω της ιδρύσεως της

Ευρωπαϊκής Ενώσεως και της εμβαθύνσεως της διαδικασία ς

ευρωπαϊκής ολοκληρώσεως να θέσει υπό έλεγχο πιθανές αναθεωρητικές

και ηγεμονικές τάσεις της Γερμανίας.165

Γιά τον ίδιο λόγο η Γαλλία προσήγγισε περισσότερο την Μεγάλη

Βρετανία και ακολούθησε συγκαταβατική πολιτική έναντι του ΝΑΤΟ

και των ΗΠΑ, δεδομένου ότ ι μόνο δι’ αυτών μπορεί να εξισορροπηθεί

η γερμανική ισχύς.166

Εξ όλων των ανωτέρω καθίσταται φανερό ότι η όψιμη

γαλλοβρετανική συνεργασία στα θέματα εξωτερικής και αμυντικής

πολιτικής επιβάλλει στην Γαλλία σημαντικές παρεκκλίσεις από τις

πάγιες πολιτικές της επιδιώξεις και την αναγκάζει να ισορροπεί μεταξύ

του ατλαντικού και του αυτονόμου προτύπου ευρωπαϊκής ασφαλείας.167

Άλλωστε η γαλλική πολιτική ηγεσία πέραν του ουσιαστικού και

συμβολικού χαρακτήρος της γαλλογερμανικής συνεργασίας δεν μπορεί

να αγνοήσει την αξία μιάς γαλλοβρετανικής προσεγγίσεως, δεδομένου

ότι η ΚΕΠΠΑ και ιδίως η κοινή ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική είναι

αδύνατον να υπάρξει χωρίς την συμμετοχή της Μεγάλης Βρετανίας, η

163

Ibid , σελ. 248 επ.



επ.

165 Ibid


Ευρωατλαντικές Σχέσεις , σελ. 197

167 Ibid , σελ. 290 επ.


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

61

οποία διαθέτει σημαντικά στρατιωτικά μέσα και συν τοις άλλοις είναι

πυρηνική δύναμη.168

Επί πλέον η Γαλλία συμπίπτει με την Μεγάλη

Βρετανία σε δύο πολύ σημαντικά σημεία. Και τα δύο κράτη είναι

μεγάλες δυνάμεις, οι οποίες μετέχουν στο Συμβούλιο Ασφαλείας των

Ηνωμένων Εθνών, και επί πλέον στα θέματα εξωτερικής πολιτικής και

ασφαλείας υποστηρίζουν αταλαντεύτως τον διακυβερνητικό χαρακτήρα

της Ευρωπαϊκής Ενώσεως.169

Η γαλλική εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας στην

δεκαετία του 1990 χαρακτηρίζεται τόσο από συνέχεια όσο και από

μεταβολή. Ο γκωλισμός εξακολουθεί να ασκεί σημαντική ε πίδραση

στην γαλλική πολιτική σκέψη γιά τα θέματα ασφαλείας, ενώ

παραλλήλως αμείωτη παραμένει η αντίληψη ότι η Γαλλία

συγκαταλέγεται μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων.

Την ίδια στιγμή η γαλλική πολιτική ηγεσία επιδεικνύει αυξανόμενο

πραγματισμό και προσπαθεί να αναπροσδιορίσει τον ρόλο της Γαλλίας

στα θέματα ασφαλείας μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Οι μεταβαλόμενες

απειλές στην μεταψυχροπολεμική εποχή απαιτούν την συμμετοχή της

χώρας αυτής σε πολυεθνικές στρατιωτικές επιχειρήσεις καθώς και σε

μιά συμμαχία, από την οποία παλαιότερον κρατούσε αποστάσεις.170

Η εμπειρία του πολέμου του Κόλπου στην αρχή του 1990, όπου η

Γαλλία συμμετείχε στις επιχειρήσεις υπό την διοίκηση του ΝΑΤΟ,

περιώρισε την ισχύ του γκωλικού δόγματος γιά ανεξαρτησία εν σχέσει

προς τις ΗΠΑ. Η προσέγγιση της Γαλλίας με το ΝΑΤΟ είναι

σημαντική και καταδεικνύει μεταβολή στον τρόπο, με τον οποίο γίνεται

168

βλ. όπως ανωτέρω Lisbeth Aggestam , σελ. 103 καθώς και Παναγιώτης

Ιωακειμίδης, «Νέες Προοπτικές Ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Άμυνας» στο Το ΝΑΤΟ

και η Ευρωπαϊκή Άμυνα , επ ιμέλεια Β. Θεοδωρόπουλος – Π. Ιωακειμίδης – Θ.

Κουλουμπής – Σ. Ντάλης, Αθήνα, εκδόσεις Ι . Σιδέρης, 1999 , σελ. 18

169 βλ. όπως ανω τέρω Lisbeth Aggestam , σελ. 103, Παναγιώτης Ιωακειμ ίδης, «Νέες

Προοπτικές Ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Άμυνας», σελ. 18, Jolyon Howorth,

“France” , σελ. 43

170 βλ. όπως ανωτέρω Jolyon Howor th , “France”, σελ. 34


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

62

αντιληπτή η νέα ευρωπαϊκή τάξη.171

Τα γεγονότα κατά την δεκαετία του

1990 και η μείωση του γαλλικού αμυντικού προϋπολογισμού σημαίνουν

ότι η Γαλλία αποδέχεται γιά το εγγύς μέλλον τον σταθεροποιητικό ρόλο

του ΝΑΤΟ.172

Δεν χάνει, όμως, από το οπτικό της πεδίο τον βασικό της

σκοπό, ο οποίος είναι η ενίσχυση της θέσεώς της εντός του διεθνούς

συστήματος διά της αναπτύξεως ανεξαρτήτων από τις ΗΠΑ και το

ΝΑΤΟ ευρωπαϊκών δομών.

Συνεπώς οι επιδιώξεις της Γαλλίας γιά την ενίσχυση της

Ευρωπαϊκής Ενώσεως ως φορέως πολιτικής και αμυντικής συνεργασίας

των ευρωπαϊκών κρατών δεν ανταποκρίνονται σε ένα ομοσπονδιακό

όραμα, βάσει του οποίου η εθνική κυριαρχία παραδίδεται στους

υπερεθνικούς ευρωπαϊκούς θεσμούς. Γιά την Γαλλία η

αποτελεσματικότητα της ΚΕΠΠΑ βασίζεται στην αρμονική λειτουργία

του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.173

Όταν οι γάλλοι πολιτικοί ομιλούν γιά

κοινή ευρωπαϊκή άμυνα, εννοούν την διαμόρφωση μιάς κοινής

ευρωπαϊκής πολιτικής, δυνάμει της οποίας συντονίζονται και

εναρμονίζονται τα εθνικά στρατιωτικά μέσα εντός μιάς διοικητικής

δομής ικανής γιά δράση χωρίς την υποστήριξη του ΝΑΤΟ και των

ΗΠΑ.174

Γ) Η Γερμανία

Η ιδέα γιά μιά Γερμανία της Ευρώπης απετέλεσε τ ον σταθερό

γνώμονα γιά την διαμόρφωση της γερμανικής εξωτερικής πολιτικής από

την λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι σήμερα. Ο Conrad

Adenauer αλλά και οι μεταγενέστεροι πολιτικοί ηγέτες της Δυτικής

Γερμανίας επεδίωξαν την ενίσχυση των δεσμών με την Δύση , έδωσαν

171



επ.

172 Ενδεικτικώς γιά τ ις αμυντικές δαπάνες των μελών του ΝΑΤΟ κατά το 1998 βλ.

Χαράλαμπος Παπασωτηρίου, Οι Ευρωατλαντικές Σχέσε ις και οι Αποφάσεις της Ε.Ε

στο Ελσίνκι γ ιά την Ευρωπαϊκή Αμυντ ική Ταυτότητα , Μελέτη της Ε.Κ.Ο.ΜΕ., Μάϊος

2000, σελ. 2

173 βλ. όπως ανωτέρω Lisbeth Aggestam , σελ. 104, Simon Duke , σελ. 316


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

63

έμφαση στην εδραίωση των θεσμών της Δημοκρατίας και προώθησαν

την συμμετοχή της χώρας τους σε όλους τους διεθνείς οργανισμούς,

προβάλλοντας με σταθερότητα το αίτημα γιά ενοποίηση των δύο

γερμανικών κρατών.175

Η μεταπολεμική Δυτική Γερμανία απεκόπη

πλήρως από την μιλιταριστική και αυταρχική παράδοση του δευτέρου

και του τρίτου Reich.176

Εναπέθεσε δε την άμυνά της στους

στρατιωτικούς μηχανισμούς του ΝΑΤΟ και προσήγγισε τις ΗΠΑ

προκειμένου οι τελευταίες να εγγυηθούν την ακεραιότητά της και να

την προστατεύσουν από ενδεχομένη πυρηνική ή συμβατική επίθεση εκ

μέρους της Σοβιετικής Ενώσεως.177

Παραλλήλως η συμμετοχή της στις

Ευρωπαϊκές Κοινότητες συνέβαλε στην δημιουργία σχέσεων φιλίας και

συνεργασίας με την Γαλλία καθώς και με τα λοιπά δυτικοευρωπαϊκά

κράτη και της επέτρεψε να ανασυγκροτηθεί και να αναλάβει

ενεργότερη δράση στα πλαίσια του διεθνούς συστήματος χωρίς να χάνει

από τον ορίζοντά της την ένωση του ανατολικού γερμανικού κράτους

με το δυτικό.178

Έτσι, τα στενώς αμυντικά συμφέροντα της Δυτικής

Γερμανίας συνεδέθησαν με το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ, ενώ οι μη

στρατιωτικές όψεις της ασφαλείας της και κατ’ επέκτασιν της λοιπής

Δυτικής Ευρώπης συνεδέθησαν με τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες και την

174

βλ. όπως ανωτέρω Lisbeth Aggestam , σελ. 104



επ. και Chr is toph Bluth, Germany and the Future of European Securi ty , London –

New York, Macmillan P ress LTD – St . Mar tin ’s Press LLC . , 2000, σελ. 5 επ. Στην

πραγματικότητα η ένταξη στους δυτικούς θεσμούς ήταν η π ιό σημαντική επ ιδ ίωξη

των γερμαν ικών κυβερνήσεων και τούτο αποδε ικνύεται από το γεγονός ότ ι το 1952

απερρίφθη από την γερμαν ική πλευρά η πρόταση του Sta lin γ ιά ενοποίηση και

ουδετερότητα της Γερμανίας.

176 βλ . όπως ανωτέρω Chr is toph Bluth, σελ . 6 και 36 και Johannes Bohnen,

“Germany” in The European Union and Nat ional Defence Policy , edi t . by Howor th

Jolyon and Menon Anand, London – New York, Rout ledge, 1997, σελ . 53

177 Ibid , σελ . 50



- 217


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

64

διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκληρώσεως.179

Εν ολίγοις η

εξυπηρέτηση του γερμανικού εθνικού συμφέροντος συνηρτήθη προς

την εύρυθμη λειτουργία αφ’ ενός μεν του ΝΑΤΟ αφ’ ετέρου δε των

Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων.180

Το προβληθέν βασικό χαρακτηριστικό της Δυτικής Γερμανίας μετά

τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο ήταν αυτό της ειρηνικής δυνάμεως, η οποία

με πολιτικά μέσα και ιδίως με τον διάλογο και την προώθηση των

αρχών και αξιών της δημοκρατίας επεδίωκε την σταθερότητα, την

διεθνή ειρήνη και ασφάλεια.181

Η εξωτερική πολιτική της ενιαίας πλέον

Γερμανίας κατά την δεκαετία του 1990 φαίνεται συνεπής προς αυτή τ ην

παράδοση. Η γερμανική πολιτική ηγεσία αντιλαμβάνεται την ισχύ και

την άσκηση επιρροής στο ευρωπαϊκό σύστημα κατά διαφορετικό τρόπο

απ’ ό,τι τις αντιλαμβάνονται η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία.182

Εν

αντιθέσει προς τις τελευταίες, οι οποίες θεωρούν ότι η ασ φάλεια και η

άμυνα είναι αρρήκτως συνδεδεμένες, η Γερμανία θεωρεί ότι η

ασφάλεια στην Ευρώπη μπορεί να επιτευχθεί πρωτίστως με την χρήση

μη στρατιωτικών μέσων και ότι σε αυτό το πεδίο η ίδια μπορεί να

ασκήσει σημαντική επιρροή.183

179

Σε αυτόν τον κανόνα εξαίρεση απετέλεσε η αλλαγή στάσεως της Γερμαν ίας

έναντι του ΝΑΤΟ μετά την κρίση του 1961, όταν το στρατηγ ικό δ όγμα της

Συμμαχίας υ ιοθέτησε την ιδέα της ευέλικτης ανταποδόσεως. Η Γερμανία εστράφη

γιά πυρην ική κάλυψη προς την Γαλλία και ορισμένα στελέχη του CDU άρχισαν να

υποστηρίζουν τ ις γκωλικές απόψεις γ ιά την άμυνα και την ασφάλεια στην Ευρώπη.

Μετά την πτώση της κυβερνήσεως Adenauer η Γερμαν ία επανήλθε στις κλασσικές

πολιτικές επ ιλογές της, καθ’ όσον η πολιτική MLF της αμερικαν ικής κυβερνήσεως

εξ ισορρόπησε τα πράγματα βλ. όπως ανωτέρω Johannes Bohnen , σελ. 50,

Chr is toph Bluth , σελ. 11 - 13

180 Ibid , σελ. 214 - 218

181 βλ. γ ιά την Ostpoli t ik όπως ανωτέρω Παναγιώτης Ήφαιστος, Διπλωματία και


Βρετανίας , σελ. 220 επ. και Chr istoph Bluth , σελ. 14 επ.

182 βλ. όπως ανωτέρω Christoph Bluth , σελ. 128 επ .

183 βλ . Bever ly Crawford – Jost Hal fmann, “Domestic Poli t ics and Internat ional

Change: Germany’s Role in Europe’s Securi ty Future” in The Future o f European


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

65

Παρά ταύτα η ένωση των δύο γερμανικών κρατών μετά το τέλος του

Ψυχρού Πολέμου και η τυπική αποκατάσταση της γερμανικής

κυριαρχίας με την συναίνεση των τεσσάρων νικητριών κατά τον Β’

Παγκόσμιο Πόλεμο δυνάμεων διεφοροποίησαν την προτέρα κατάσταση.

Από την στιγμή της ενώσεως η υφέρπουσα κατά την περίοδο του

Ψυχρού Πολέμου λογική του εθνικού συμφέροντος ήλθε στο

προσκήνιο.184

Τούτο συνωδεύθη από συζητήσεις μεταξύ γερμανών

ακαδημαϊκών και πολιτικών γιά το νόημα του όρου «Normalisierung»

στην γερμανική εξωτερική πολιτική.185

Οι συμπαραδηλώσεις της

γεωπολιτικής θέσεως της ενιαίας Γερμανίας καθώς και η βεβαρημένη

ιστορία της γερμανικής εξωτερικής πολιτικής ενέβαλαν σε ανησυχία τις

κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας ως προς την

διατήρηση της σταθερότητος στην Ευρώπη.186

Έτσι, ανεφύησαν

ερωτήματα γιά την νέα ταυτότητα και τους νέους προσανατολισμούς

της γερμανικής εξωτερικής πολιτικής, δεδομένης της θέσεως της

Γερμανίας στο όριο μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής Ευρώπης.187

Καθ’ όσον αφορά στην κοινή ευρωπαϊκή εξωτερική και αμυντική

πολιτική τα δεδομένα συγκλίνουν στο ότι η «ομαλοποίηση» της

γερμανικής εξωτερικής πολιτικής σημαίνει τα εξής: α) δράση με

περισσότερη αυτοπεποίθηση στην διαμόρφωση πολιτικών θέσεων, β)

ανάληψη περισσοτέρων πολιτικών ευθυνών εντός του διεθνούς

συστήματος, γ) εγκαθίδρυση σχέσεων καλής γειτονίας με τα κράτη της

Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και διατήρηση των φιλικών

σχέσεων με τα δυτικοευρωπαϊκά κράτη και δ) επιβεβαίωση με κάθε

Security , edi t . by Crawford Bever ly, Cal i fornia, Center for German and European

Stud ies – Univers i ty o f Cali fornia at Berke ley, 1992, σελ . 241

184 βλ . όπως ανωτέρω Christoph Bluth, σελ . 35

185 βλ . όπως ανωτέρω Johannes Bohnen, σελ . 54


Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων Γαλλίας, Γερμανίας, Μεγάλης Βρ ετανίας , σελ. 243

επ.

187 Ibid


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

66

τρόπο ότι η ιστορία δεν θα επαναληφθεί.188

Η Γερμανία αφ’ ενός μεν

θεωρεί ως ιστορικό της καθήκον την διατήρηση της ειρήνης και της

σταθερότητος στην Ευρώπη αφ’ ετέρου δε δεν έχει κανένα συμφέρον να

επιδιώξει την αλλαγή του status quo , καθ’ όσον είναι αρκούντως

ισχυρή, ώστε να επηρεάζει καθοριστικώς την ευρωπαϊκή πολιτική

πραγματικότητα με ειρηνικά μέσα.189

Έτσι, η Γερμανία σήμερα έχει αρχίσει να εμφανίζει ευκρινέστερο

προφίλ στον τομέα της ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένων των

στρατιωτικών μέσων ασκήσεως πολιτικής. Ο πόλεμος του Κόλπου και

οι διαδοχικοί εμφύλιοι πόλεμοι στην Γιουγκοσλαβία επέδρασα ν

καταλυτικώς στον τρόπο, με τον οποίο γίνονται αντιληπτές από την

γερμανική πολιτική ηγεσία οι ευθύνες της Γερμανίας στα πλαίσια του

διεθνούς συστήματος. Το νομικό επιχείρημα ότι η Γερμανία δεν

δύναται να συμμετέχει σε πολυεθνικές στρατιωτικές επιχειρήσει ς εκτός

της περιοχής του ΝΑΤΟ παρεμερίσθη μετά την έκδοση σχετικής

αποφάσεως του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου.190

Η

χρήση στρατιωτικών μέσων αποτελεί πλέον ένα από τα συστατικά

στοιχεία της γερμανικής εξωτερικής πολιτικής υπό την προϋπόθεση ότι

λαμβάνει χώρα συμφώνως προς τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου.191

Παρά ταύτα η Γερμανία δεν φαίνεται να επιδιώκει την ανάπτυξη

αυτόνομης δράσεως στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής και ιδίως στο

πεδίο της ασφαλείας, στηριζομένη αποκλειστικώς στις πολιτικές,

οικονομικές και στρατιωτικές της δυνατότητες. Κατά το μάλλον η

ήττον αποζητεί την διεθνή συνεργασία, έχοντας πλήρη επίγνωση ότι ο

188

βλ. όπως ανωτέρω Beverly Crawford – Jos t Hal fmann , σελ. 217 επ. και ιδ ίως

235 επ.

189 βλ. όπως ανωτέρω Christoph Bluth , σελ. 145 επ .

190 βλ . Die ter Dettke, “Civil Foreign Policy: German Do mest ic Constra ints and New

Secur i ty Arrangements in Europe” in The Future o f European Security , ed it . by

Crawford Bever ly, Cali fornia, Center for German and European Studies –

Univers i ty o f Cal i fornia at Berkeley, 1992, σελ . 256 και όπως ανωτέρω Johannes

Bohnen, σελ . 53, Christoph Bluth, σελ . 57 επ .

191 Ibid


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

67

ηγετικός της ρόλος στα ευρωπαϊκά πράγματα μόνο δι’ αυτής της οδού

μπορεί να αναγνωρισθεί.192

Έτσι, δύο γερμανοί πολιτικοί – στελέχη του CDU, o Wolfgang

Schäuble και ο Karl Lamers , υπεστήριξαν το 1994 τις γαλλικές απόψεις

περί οργανώσεως της Ευρωπαϊκής Ενώσεως βάσει του προτύπου των

ομοκέντρων κύκλων, όπου στον πυρήνα θα ευρίσκεται μικρός αριθμός

κρατών διαχειριζομένων τα θέματα εξωτερικής πολιτικής και

ασφαλείας.193

Μολονότι οι ιδέες αυτές εθεωρήθησαν πολύ

ριζοσπαστικές και δεν υπεστηρίχθησαν από τον Καγκελάριο Helmut

Kohl , η θέση ότι η ένωση των δύο γερμανικών κρατών πρέπει να είναι

απολύτως συμβατή με την διαδικασία της ευρωπαϊκής ολο κληρώσεως

παραμένει αμετάβλητη.194

Για την γερμανική πολιτική ηγεσία ο ηγετικός ρόλος της Γερμανίας

είναι αρρήκτως συνδεδεμένος με την εδραίωση και διατήρηση

συνεργατικών διαδικασιών με την Γαλλία. Η γαλλογερμανική

συνεργασία αποτελεί το θεμέλιο, επί του οποίου είναι δυνατόν να

οικοδομηθεί η ενωμένη Ευρώπη.195

Είναι δε ισχυρή η πεποίθηση ότι, αν

η Γαλλία και η Γερμανία δεν συμφωνήσουν, είναι πολύ πιθανόν το

εγχείρημα της Ευρωπαϊκής Ενώσεως να αποτύχει.196

Η γερμανική

εξωτερική πολιτική προσπαθεί να συνδυάσει τα γερμανικά συμφέροντα

με τα γαλλικά και να διατρανώσει και διακηρύξει την γαλλογερμανική

συνεργασία με την διοργάνωση συναντήσεων κορυφής και κοινών

συνεντεύξεων και πρωτοβουλιών.197

Κατά την διάρκεια των

διαπραγματεύσεων γιά την υπογραφή των Συνθηκών του Μάα στριχτ και

του Άμστερνταμ αυτό ήταν κάτι παραπάνω από φανερό.198

Οι

192

βλ . όπως ανωτέρω Johannes Bohnen, σελ . 62

193 βλ . όπως ανωτέρω Christoph Bluth, σελ . 132 , Lisbeth Aggestam, σελ . 106

194 Ibid

195 βλ . όπως ανωτέρω Christoph Bluth, σελ . 131

196 βλ . όπως ανωτέρω Lisbeth Aggestam, σελ . 107

197 Μιά σημαντική κο ινή πρωτοβου λία ήταν η ίδρυση των Eurocorps βλ. όπως

ανωτέρω Simon Duke , σελ. 248 επ .

198 βλ. όπως ανωτέρω Simon Duke , σελ. 79 – 80 , 85 επ. , 126 επ .


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

68

κυβερνήσεις των δύο κρατών ανέλαβαν σειρά κοινών πρωτοβουλιών γιά

την θέσπιση του δευτέρου πυλώνος της Ευρωπαϊκής Ενώσεως καθώς

και γιά την βελτίωση του σχετικού θεσμικού πλαισίου. Επεδίωξαν δε

να καταστήσουν την ΚΕΠΠΑ περισσότερο αποτελεσματική και

εμερίμνησαν γιά την παροχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση στρατηγικών

μηχανισμών προκειμένου να είναι εφικτή η στενότερη συνεργασία με

την Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση.199

Παρά ταύτα η συνεργασία της Γαλλίας και της Γερμανίας

αντιμετωπίζει ορισμένα εμπόδια.200

Το κυριότερο είναι οι διαφορετικές

τους απόψεις γιά την έκταση του διακυβερνητικού χαρακτήρος της

ΚΕΠΠΑ. Ενώ η Γερμανία επιδιώκει την λήψη αποφάσεων βάσει

ειδικών πλειοψηφιών και επί πλέον επιθυμεί μεγαλύτερη ανά μειξη του

Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στα θέματα της κοινής εξωτερικής

πολιτικής και της ασφαλείας, η Γαλλία επιθυμεί την ανάπτυξη της

ΚΕΠΠΑ στα στενά διακυβερνητικά πλαίσια του Συμβουλίου

Υπουργών.201

Το δεύτερο επίσης σημαντικό εμπόδιο είναι ότι η μεν

Γαλλία διά της ΚΕΠΠΑ επιδιώκει την ανάδειξη της Ευρωπαϊκής

Ενώσεως σε έναν αυτόνομο και ισχυρό πόλο, ο οποίος θα αναπτύσει

την δράση του τόσο σε περιφερειακό όσο και σε πλανητικό επίπεδο,

ενώ η Γερμανία προσβλέπει λιγότερο στην αύξηση της ευρωπαϊκής

ισχύος και περισσότερο στην παρεμπόδιση της επανεθνικοποιήσεως της

199

Η θέσπιση της θέσεως του Υπάτου Εκπροσώπου γ ιά την ΚΕΠΠΑ ήταν ιδέα της

Γαλλίας, με την οπο ία συνεφώνησε η Γερμαν ία βλ. όπως ανωτέρω Lisbeth

Aggestam , σελ. 104, Simon Duke , σελ. 134 επ.

200 Γιά τις διαφορετικές προσεγγ ίσε ις του εγχε ιρήματος της Ευρωπαϊκής Ενώσεως

εκ μέρους της Γαλλίας και της Γερμανίας βλ. Joshka Fischer , Bundesminister des

Auswär tigen, "Vom Staatenverbund zu r Födera tion – Gedanken über die Final i tät

der europäischen Integrat ion" , Rede am 12. Mai 2000 in der Humbold t -Univers i tä t

in Ber l in, Huber Vedrine, «Πως θα φθάσουμε στην Ομοσπονδία » στην εφημερίδα

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 18 Ιουνίου 2000

201 Η επιθυμία της Γερμαν ίας γ ιά την υ ιοθέτηση ε ιδικών πλε ιοψηφιών και ενίσχυση

του ρόλου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στα πλαίσ ια της ΚΕΠΠΑ δεν είναι και

τόσο «αθώα», δεδομένου ότι η χώρα αυτή δ ιαθέτε ι μεγάλο αριθμό ψήφων τόσο στο

Συμβούλιο Υπουργών όσο και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

69

εξωτερικής πολιτικής, κάτι το οποίο θα μπορούσε να οδηγήσει σε νέες

εθνικές διαμάχες και σε αποσταθεροποίηση μεταξύ των κρατών -μελών

της Ευρωπαϊκής Ενώσεως.

Παρά την σημασία της γαλλογερμανικής συνεργασί ας η Γερμανία

εξακολουθεί να είναι στενός συνεργάτης των ΗΠΑ. Η γερμανική άμυνα

είναι πλήρως ενσωματωμένη στο ΝΑΤΟ και ως εκ τούτου η συνέχιση

της αμερικανικής πολιτικής και στρατιωτικής παρουσίας στην Ευρώπη

αποτελεί ένα από τα κύρια μελήματα των γερμανικ ών κυβερνήσεων.202

Το γεγονός ότι οι ΗΠΑ ήταν οι πρώτες, οι οποίες υπεστήριξαν την

γερμανική ενοποίηση, υπήρξε καθοριστικό γιά την περαιτέρω

διαμόρφωση των σχέσεων των δύο χωρών.203

Γιά την Γερμανία είναι

σημαντικό να τηρήσει καλές σχέσεις με την μόνη εναπομεί νασα

υπερδύναμη μετά την λήξη του Ψυχρού Πολέμου. Τούτο, όμως, δεν

σημαίνει ότι δεν επιθυμεί να δεί τους ευρωπαίους να μοιράζονται

μεγαλύτερο βάρος ευθυνών γιά την ασφάλειά τους, ενδυναμώνοντας

την συνοχή τους και καθιστάμενοι ίσοι εταίροι των ΗΠΑ.204

Ο ταυτόχρονος ευρωπαϊκός και ατλαντικός προσανατολισμός της

γερμανικής εξωτερικής πολιτικής αναγκάζει τις γερμανικές

κυβερνήσεις να ισορροπούν σε δύο βάρκες.205

Παρά ταύτα σήμερα

επικρατεί η πεποίθηση ότι ο πλουραλισμός ενισχύει αμοιβαίως τους

διεθνείς θεσμούς.206

Οι γερμανοί πολιτικοί αρνούνται να δεχθούν ότι

202

βλ. Joshka Fischer , Bundesminis ter des Auswär tigen, Rede auf der 37 .

Münchner Konferenz für Sicherhe it spo li t ik am 3. Februar 2001 . Παρά ταύτα η

πρόσφατη συνάντηση του Καγγελαρίου Gerhard Schröder με τον ρώσο Πρόεδρο

Vladimir Putin σχετικώς με τ ις πρωτοβουλίε ς των ΗΠΑ γ ιά την ανάπτυξη του

αντιπυραυλικού – αντιπυρην ικού συστήματος αμύνης προδίδει ορισμένες τάσε ις

διαφοροποιήσεως της γερμαν ικής εξωτερικής πολιτ ικής από τ ις επ ιλογές των ΗΠΑ.

203 Ibid

204 Ibid καθώς επ ίσης και τ ις επ ίσημες ιστοσελίδες του γερμαν ικού Υ πουργε ίου

Αμύνης στο διαδίκτυο, www.bundeswehr .de /news/english/ 1_5europeanintegrat ion .

html

205 βλ. όπως ανωτέρω Johannes Bohnen , σελ. 49 επ.

206 βλ. Joshka Fischer , Bundesminis ter des Auswär tigen, Rede auf der 37 .

Münchner Konferenz für Sicherhe it spo li t ik am 3. Februar 2001


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

70

αυτός ο πλουραλισμός μπορεί να οδηγήσει στο μέλλον σε αντιφατικές

καταστάσεις, οι οποίες θα επιβάλλουν την επιλογή του ενός ή του

άλλου προσανατολισμού.207

Προς το παρόν προσπαθούν να παίξουν

μεσολαβητικό ρόλο μεταξύ των απόψεων γιά την ευρωπαϊκή Ευρώπη

και την ατλαντική.

207

βλ. Joshka Fischer , Bundesminis ter des Auswär tigen, Rede auf der 36 .

Münchner Konferenz für Sicherhe it spo li t ik am 5. Februar 2000


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

71

5. Πώς διαμορφώνονται οι Σχέσεις της Ευρωπαϊκής

Ενώσεως με το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ;

Η Συνθήκη του Μάαστριχτ απετέλεσε το πρώτο σημαντικό βήμα εκ

μέρους των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Κοινότητος γιά την

δημιουργία του θεσμικού πλαισίου περί την Κοινή Εξωτερική Πολιτική

και Πολιτική Ασφαλείας καθώς και γιά την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής

αμυντικής ταυτότητος μέσω της αναβιώσεως της Δυτικοευρωπαϊκής

Ενώσεως.208

Πέραν τούτου, όμως, οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις

είχαν και εξακολουθούν να έχουν διαφορετικές απόψεις ως προς την

τελική μορφή και το περιεχόμενο της ευρωπαϊκής αμυντικής

ταυτότητος.209

Η Μεγάλη Βρετανία επιθυμεί την υπαγωγή οιασδήποτε

ευρωπαϊκής αμυντικής πρωτοβουλίας στ ο ΝΑΤΟ, η Γαλλία αντιθέτως

επιδιώκει την ανεξάρτητη από το ΝΑΤΟ ανάπτυξη της κοινής

ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής και η Γερμανία προσπαθεί να

συμβιβάσει τις δύο αυτές αντιτιθέμενες αντιλήψεις.210

Ειδικώτερον η

Γαλλία στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ήταν α μετακίνητη από την

θέση της ότι η ευρωπαϊκή αμυντική ταυτότητα πρέπει να είναι

ανεξάρτητη από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ λόγω και της πεποιθήσεως των

208

Η αναβίωση της Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως έγινε τον Οκτώβριο του 1984 ως

αποτέλεσμα της αντιδράσεως των ευρωπαίων συμμάχων του ΝΑΤΟ στις

πρωτοβουλίες της τότε αμερικανικής κυβερνήσεως του Ronald Reagan γιά την

προώθηση του προγράμματος του «Πολέμου των Άστρων», το οπο ίο εθεωρήθη ως

προμήνυμα εν ισχύσεως του αμερικαν ικού απομονωτισμού βλ. όπως ανωτέρω

Jolyon Ho worth , “Nat ional Defence and European Secur i ty Integrat ion: an I l lusion

ins ide a Chimera?”, σελ. 14. Οι αντίστο ιχες πρωτοβουλίες της σημερινής

αμερικαν ικής κυβερνήσεως δημιουργούν ανησυχία στους ευρωπαίους συμμάχους

τους πλην των βρετανών γιά π ιθανή αναβί ωση των τάσεων απομονωτισμού των

ΗΠΑ βλ. Σπύρος Φράγκος, «Η Ρωσική Απάντηση στην Αμερικαν ική Αντιπυραυλική

Ασπίδα» στην εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ», 25 Φεβρουαρίου 2001, Νίκος Χειλάς, «Η

Νέα Κούρσα των Πυρηνικών» στην εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ», 11 Φεβρουαρίου 2001

209 βλ. το πέμπτο τμήμα της παρούσης μελέτης καθώς και όπως ανωτέρω Ivan

Tyulin , σελ. 46 - 47

210 Ibid καθώς και γ ιά την στάση της βρεταν ικής κυβερνήσεως στις αρχές της

δεκαετίας του 1990 βλ. όπως ανωτέρω Peter Schulze , σελ. 347


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

72

πολιτικών ηγετών της ότι οι ΗΠΑ εμεθόδευαν την σταδιακή

αποδέσμευσή τους από την Ευρώπη.211

Το 1991 η κυβέρνηση Bush απέστειλε σαφή μηνύματα στους

ευρωπαίους ηγέτες ότι σε καμμία περίπτωση δεν θα είναι ανεκτή εκ

μέρους των ΗΠΑ η διαμόρφωση της ευρωπαϊκής αμυντικής ταυτότητος

εις βάρος του ΝΑΤΟ.212

Έτσι, όταν στην Σύνοδο Κορυφής της Ρώμης

τον Νοέμβριο του 1991 ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας

Francois Mitterand εχαρακτήρισε την Ατλαντική Συμμαχία ως καλή

αλλά όχι ιερή, η απάντηση του Προέδρου των ΗΠΑ ήταν άμεση και

κοφτή:

«Εάν έχετε κάτι διαφορετικό κατά νου, εάν επιθυμείτε να

ακολουθήσετε τον δικό σας δρόμο, εάν δεν μας έχετε πλέον ανάγκη,

πρέπει να το πείτε τώρα».213

Εν τέλει στο κείμενο του στρατηγικού δόγματος της Ρώμης

υιοθετήθη η εξής συμβιβαστική διατύπωση:

«Η έμφαση στον τομέα της ασφαλείας στα πλαίσια της διαδικασίας

της ευρωπαϊκής ολοκληρώσεως και η βελτίωση του ρόλου καθώς και η

αύξηση των ευθυνών των ευρωπαϊκών κρατών -μελών της Συμμαχίας

αποτελούν θετικές και ενισχυτικές του αμοιβαίου συμφέροντος

εξελίξεις. Η ανάπτυξη μιάς ευρωπαϊκής αμυντικής ταυτότητος, η οποία

θα κατατείνει στην ενδυνάμωση του ευρωπαϊκού πυλ ώνος της

Συμμαχίας, όχι μόνο θα εξυπηρετήσει τα συμφέροντα των ευρωπαϊκών

κρατών, αλλά επί πλέον θα ενισχύσει την συνοχή και την

αποτελεσματικότητα της Συμμαχίας ως σύνολο».214

Τον Δεκέμβριο του ιδίου έτους η Γαλλία και η Γερμανία προώθησαν

από κοινού στην Διακυβερνητική Διάσκεψη του Μάαστριχτ την ιδέα

γιά διασύνδεση της κοινής ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής της

211

βλ . όπως ανωτέρω Sean Kay , σελ . 124

212 Ibid , σελ . 125

213 Ibid

214 βλ. The All iance’s Strategic Concept agreed by the Heads of State and

Government par t icipat ing in the Meeting of the North Atlantic Council , Rome, 8

November 1991, interne t , www.nato . int /docu/basictxt /b911108a .htm


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

73

Ευρωπαϊκής Ενώσεως με την δραστηριοποίηση της Δυτικοευρωπαϊκής

Ενώσεως.215

Οι ΗΠΑ αντέδρασαν εντόνως και διεμήνυσαν σε όλα τα

κράτη-μέλη της τελευταίας ότι α) η ανάπτυξη της ευρωπαϊκής

αμυντικής ταυτότητος θα έπρεπε να συνδυάζεται με σχετικές

διαβουλεύσεις με τις ΗΠΑ, β) η Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση δεν θα

έπρεπε να αναπτύξει διοικητικές δομές, οι οποίες θα επεκάλυπταν τις

διοικητικές δομές του ΝΑΤΟ και γ) δε ν θα έπρεπε να επεκταθούν οι

αμυντικές υποχρεώσεις των ΗΠΑ προς τις χώρες της Ανατολικής

Ευρώπης μέσω μιάς ενδεχομένης διευρύνσεως της Δυτικοευρωπαϊκής

Ενώσεως.216

Η διατύπωση των σχετικών με την κοινή ευρωπαϊκή

αμυντική πολιτική διατάξεων της Συνθήκης του Μ άαστριχτ σε

συνδυασμό με την διακήρυξη της 10ης

Δεκεμβρίου εκ μέρους των

κρατών-μελών της Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως ικανοποίησε τις ΗΠΑ,

καθ’ ο μέτρο η ΔΕΕ ανεγνωρίσθη ταυτοχρόνως ως η αμυντική

συνιστώσα της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και ως ο ευρωπαϊκός πυλώνας το υ

ΝΑΤΟ.217

Παραλλήλως την ίδια περίοδο η μεταβολή της φύσεως των απειλών

κατά της διεθνούς ειρήνης και ασφαλείας μετά την λήξη του Ψυχρού

Πολέμου επέβαλε τόσο στις ΗΠΑ όσο και στους ευρωπαίους συμμάχους

τους να εξετάσουν τις δυνατότητες προσαρμογής των στρατ ιωτικών και

διοικητικών δομών του ΝΑΤΟ στα νέα δεδομένα.218

215

βλ. αντί άλλων όπως ανωτέρω Simon Duke , σελ. 85 επ.

216 βλ. όπως ανωτέρω Sean Kay , σελ. 126

217 βλ . Declarat ion on the Role o f the Western European Union and i t s Rela t ions

wi th the European Union and wi th the Atlant ic All iance, Maastr icht , 10 December

1991, interne t , www.weu. int /eng/comm/91 -maastr icht .htm

218 βλ . όπως ανωτέρω Sean Kay, σελ . 131 επ . , Je ffrey Simon – Sean Kay, “The New

NATO” in Europe Today – National Poli t ics, European In tegrat ion and European

Security , edi t . by Tiersky Ronald, Maryland, Rowman and Li t t le f ie ld Publishers

INC., 1999, σελ . 370 επ . , Fergus Carr – Kostas I fanti s , NATO in the New European

Order , London, McMillan Press, 1996, Πολυδεύκης Παπαδόπουλος , «Νέο

Διατλαντικό Συμβόλαιο – Αναπροσανατολισμοί στην Ευρωπαϊκή Ασφάλεια και

Άμυνα» στην εφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ », 12 Φεβρουαρίου 1995, Declarat ion

on a Transformed Nor th Atlant ic Al l iance i ssued by the Heads of State and


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

74

Η Ατλαντική Συμμαχία, παρά τις αντιλήψεις περί του αντιθέτου, δεν

αποτελεί μιά τεράστια στρατιωτική μηχανή, η οποία είναι έτοιμη να

αναλάβει δράση, όπου και όποτε κληθεί προς τούτο.219

Στην

πραγματικότητα αποτελεί ένα πλέγμα πολιτικοστρατιωτικών δομών,

στο οποίο διατίθενται τμήματα των ενόπλων δυνάμεων των μελών της

και το οποίο κινητοποιείται γιά την αντιμετώπιση αμυντικών

ζητημάτων υπό την προϋπόθεση ότι όλοι οι σύμμαχοι συναινούν

σχετικώς.220

Μολονότι το άρθρο 5 της Συνθήκης της Ουάσιγκτον γιά

την συλλογική άμυνα αποτελεί σημαντική εγγύηση γιά την ασφάλεια

των μελών της συμμαχίας, η εφαρμογή του δεν είναι πάντοτε

αυτονόητη. Η επίθεση εναντίον της εδαφικής ακεραιότητος ή της

κυριαρχίας ενός συμμάχου θεωρείται ότι αποτελεί επίθεση εναντίον

όλων των μελών της συμμαχίας, πλην όμως ο καθορισμός των

αναγκαίων μέτρων γιά την αποκατάσταση και εδραίωση της ασφαλείας

του Βορειοατλαντικού χώρου επαφίεται στην διακριτική ευχέρεια των

συμμάχων.221

Οι συνήθεις δραστηριότητες του ΝΑΤΟ περιορίζονται

στον στρατιωτικό σχεδιασμό, στην διευκόλυνση της συνεργασίας κατά

την διεξαγωγή επιχειρήσεων, στην ανάπτυξη διοικητικής μερίμνης και

αντιστοίχων υποδομών καθώς και στην διενέργεια ασκήσεων, ενώ οι

πολιτικές αποφάσεις ως προς την σκοπιμότητα κινητοποιήσεως της

συμμαχίας λαμβάνονται ομοφώνως και κατ’ αποκλειστικότητα από τους

ηγέτες των κρατών -μελών.222

Ένα από τα πρώτα μελήματα, λοιπόν, τόσο των ΗΠΑ όσο και των

ευρωπαίων κατά την αναδιάρθρωση των δομών του ΝΑΤΟ υπήρξε η

υπέρβαση τρόπον τινά του κανόνος του consensus , ούτως ώστε οι

Government par t icipat ing in the Meeting of the North At lantic Counci l , London, 6

July 1990, internet , www.nato. int /docu/ basi txt / b 900706a.htm και The All iance’s

Strategic Concept agreed by the Heads of State and Government par t icipa ting in

the Meeting of the North At lant ic Counci l , Rome, 8 November 1991 , interne t ,

www.nato. int /docu/bas ictxt /b911108a.htm

219 βλ. όπως ανωτέρω Jeffrey Simon – Sean Kay , σελ. 381

220 βλ. όπως ανωτέρω Sean Kay , σελ. 35 επ. , Jeffrey Simon – Sean Kay , σελ. 382

221 βλ . όπως ανωτέρω Je ffrey Simon – Sean Kay, σελ . 382


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

75

τελευταίοι να δυνηθούν να αναλάβουν ηυξημένες ευθύνες ως προς την

ασφάλεια του χώρου τους. Έτσι, με το στρατηγικό δόγμα της Ρώμης, το

οποίο διετυπώθη στις 8 Νοεμβρίου 1991, το κέντρο βάρους

μετεβιβάσθη από το άρθρο 5 της Συνθήκης της Ουάσιγκτον στο άρθρο

4, το οποίο ορίζει ότι «τα μέλη της συμμαχίας θα προβαίνουν σε

μεταξύ τους διαβουλεύσεις οποτεδήποτε κρίνεται έστω και από ένα από

αυτά ότι η εδαφική ακεραιότητα, η πολιτική ανεξαρτησία και η

ασφάλεια ενός συμμάχου απειλείται».223

Με αυτόν τον τρόπο άνοιξε ο

δρόμος γιά την δημιουργία ad hoc «συνασπισμών των ενδιαφερομένων

κρατών», οι οποίοι θα χρησιμοποιούν τους μηχανισμούς του ΝΑΤΟ γιά

την διεξαγωγή ειρηνευτικών επιχειρήσεων ή επιχειρήσεων διαχειρίσεως

κρίσεων.224

Από το 1991 μέχρι το 1996 η διαδικασία εσωτερικής

αναδιαρθρώσεως του ΝΑΤΟ εσημαδεύθη από τον ανταγωνισμό μεταξύ

των ΗΠΑ και της Γαλλίας, η οποία δεν έχανε ευκαιρία γιά την

προώθηση μιάς ευρωπαϊκής αμυντικής ταυτότητος ανεξάρτητης από το

ΝΑΤΟ.225

Όμως, παρά τις γαλλικές επιθυμίες ήταν εξ αρχής φανερό ότι

μιά ανεξάρτητη από το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ ευρωπαϊκή αμυντική

ταυτότητα δεν θα μπορούσε να είναι αποτελεσματική λόγω της

αδυναμίας των ευρωπαϊκών κρατών να καλύψουν το υψηλό κόστος ενός

τέτοιου εγχειρήματος και να προωθήσουν την ευρωπαϊκή αμυντική

τεχνολογία και βιομηχανία. Αξίζει εν προκειμένω να επισημανθεί ότι

το χαμηλότερο εκτιμώμενο κόστος γιά την ανάπτυξη μιάς ανεξάρτητης

ευρωπαϊκής αμυντικής ταυτότητος ανέρχεται σε 27 δισεκατομμύρια

δολάρια με χρονικό ορίζοντα 25 ετών.226

Θεωρείται δε πολύ πιθανόν ότι

ακόμη και σε αυτήν την περίπτωση θα ήταν αναγκαία η χρήση εκ

222

Ibid

223 Ibid καθώς και The Al l iance’s Strategic Concept agreed by the Heads of State

and Government par t ic ipating in the Meeting of the North Atlantic Council , Rome,

8 November 1991, inte rne t , www.nato. int /docu/bas ictxt /b911108a.htm

224 βλ. όπως ανωτέρω Sean Kay , σελ. 132

225 βλ. όπως ανωτέρω Jeffrey Simon – Sean Kay , σελ. 382

226 Ibid


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

76

μέρους των ευρωπαϊκών κρατών αμερικανικών αμυντικών συστημάτων

προκειμένου να ευδοκιμήσει η όλη προσπάθεια.227

Αντιστοίχως το

υψηλότερο εκτιμώμενο κόστος ανέρχεται σε 95 δισεκατομμύρια

δολάρια με χρονικό ορίζοντα 25 ετών.228

Το μέσο εκτιμώμενο κόστος

είναι ενδεχομένως εφικτό να καλυφθεί, αλλά και σε αυτήν την

περίπτωση δεν θεωρείται πιθανόν ο ευρωπαϊκός αμυντικός φορέας να

μπορέσει να αποκτήσει τις ίδιες δυνατότητες με το ΝΑΤΟ.229

Κατά

συνέπεια η ανεξάρτητη ευρωπαϊκή αμυντική ταυτότητα εκτός από

δαπανηρή κατέστη φανερό ότι μεσοπροθέσμως μπορεί να είναι και

μάταιη ή αναποτελεσματική, καθ’ ο μέτρο δεν θα δύναται να προσφέρει

κάτι περισσότερο απ’ ό,τι προσφέρει σήμερα η Ατλαντική Συμμαχία.230

Έτσι, οι προσπάθειες των ευρωπαϊκών κρατών γιά την οικοδόμηση

της ευρωπαϊκής αμυντικής ταυτότητος εστιάσθησαν στην ενίσχυση της

Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως με παράλληλη συγκρότηση των

ευρωπαϊκών στρατιωτικών σωμάτων (Eurocorps) σε συνεργασία με την

Ατλαντική Συμμαχία.

Το 1994 απεφασίσθη στην Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στις

Βρυξέλλες η εγκαθίδρυση της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Ταυτότητος

(ESDI), στα πλαίσια της οποίας θα εδημιουργούντο Κοινές

Συνδυασμένες Δυνάμεις Δράσεως (CJTF) γιά την τήρηση των επιταγών

του διατυπωθέντος στην Ρώμη τον Νοέμβριο του 1991 στρατηγικού

δόγματος.231

Η εξέλιξη αυτή ήταν αποτέλεσμα του συμβιβασμού μεταξύ

αφ’ ενός μεν της γαλλογερμανικής θέσεως γιά δράση των Eurocorps

227

Ibid

228 Ibid

229 Ibid

230 βλ. χαρακτηριστικώς την βρεταν ική άποψη όπως ανωτέρω David Chuter , σελ.

115

231 βλ. The All iance’s Strategic Concept agreed by the Heads of State and

Government par t icipat ing in the Meeting of the North Atlantic Council , Rome, 8

November 1991 , interne t , www.nato . int /docu/basictxt /b911108a.htm και

Declara t ion of the Heads of Sta te and Government par t icipa ting in the Meeting of

the North Atlant ic Council , Brussels, 11 January 1994, interne t , www.nato. int /

docu/ bas ictxt /b940111a .htm


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

77

εκτός των δομών του ΝΑΤΟ και αφ’ ετέρου δε της θέσεως των ΗΠΑ

γιά ενσωμάτωσή τους σ’ αυτό. Έτσι, προεβλέφθη ότι τα εν λόγω

στρατιωτικά σώματα εν καιρώ ειρήνης θα απολαύουν περιορισμένης

αυτονομίας, ενώ σε περιπτώσεις επιθέσεως κατά κρατών -μελών της

Συμμαχίας θα εντάσσονται πλήρως στις διοικητικές δομές της

τελευταίας.232

Οι Κοινές Συνδυασμένες Δυνάμεις Δράσεως είναι ευέλικτα

διακλαδικά στρατιωτικά σώματα, στα οποία μπορούν να μετέχουν

στρατιωτικές μονάδες προερχόμενες είτε από κράτη -μέλη του ΝΑΤΟ

είτε και από συνδεδεμένα προς αυτό κράτη.233

Προβλέπεται δε να

χρησιμοποιούνται γιά ειρηνευτικές αποστολές ή αποστολές

διαχειρίσεως κρίσεων ακόμη και πέραν των εδαφών του

Βορειοατλαντικού χώρου είτε υπό τις εντολές της Συμμαχίας είτε υπό

τις εντολές της Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως.234

Διοικητικώς αυτά τα

στρατιωτικά σώματα θα υπάγονται σε ένα κινητό στρατηγείο, το οποίο

θα ασκεί τον έλεγχο των εκάστοτε επιχειρήσεων.235

Η Ευρωπαϊκή

Αμυντική Ταυτότητα αποτελεί έναν συγκεκαλυμένο τρόπο εκ μέρους

των ΗΠΑ να παρεμποδίσουν την ευρωπαϊκή αμυντική αυτονομία.

Παραλλήλως αποτελεί αναγνώριση εκ μέρους των ευρωπαϊκών κρατών

232

βλ . Jul ianne Smith –Mart in Butcher , Edi tors, A Risk Reduct ion Strategy for

NATO , January 1999, internet , www.basicint .org/nator r .htm και όπως ανωτέρω

Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος – Παναγιώτης Ήφαιστος , Ευρωατλαντικές Σχέσεις ,

σελ . 168 -169

233 Ibid και όπως ανωτέρω Sean Kay , σελ. 132, Jeffrey Simon – Sean Kay , σελ.

383, Παναγιώτης Ήφαιστος, Διπλωματ ία κα ι Στρατηγ ική των Μεγάλων Ευρωπαϊκών

Δυνάμεων Γαλλίας, Γερμανίας, Μεγάλης Βρετανίας , σελ. 294, Κωνσταντίνος

Αρβανιτόπουλος – Παναγιώτης Ήφαιστος, Ευρωατλαντ ικές Σχέσεις , σελ. 169,

Σωτήρης Ντάλης, «Αναζητώντας μ ιά Κοινή Ευρωπαϊκή Πολιτική Άμυνας στο

Κατώφλι του 21ο υ

Αιώνα» στο Το ΝΑΤΟ και η Ευρωπαϊκή Άμυνα , επ ιμέλε ια Β.

Θεοδωρόπουλος – Π. Ιωακειμ ίδης – Θ. Κουλουμπής – Σ. Ντάλης, Αθήνα, εκδόσεις

Ι . Σιδέρης, 1999 , σελ. 34

234 Ibid

235 Ibid


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

78

της αδυναμίας τους γιά την απόκτηση στρατιωτικών πλεονεκτημάτων

έναντι των ΗΠΑ.236

Η Ευρωπαϊκή Αμυντική Ταυτότητα αντικατοπτρίζει τα διλήμματα,

τα οποία αντιμετωπίζουν αυτή την στιγμή οι ΗΠΑ εν σχέσει προς τις

αμυντικές δομές της Ευρώπης. Αφ’ ενός μεν ενθαρρύνουν την

εντατικοποίηση των αμυντικών προσπαθειών, τις οποίες καταβάλλουν

τα ευρωπαϊκά κράτη -μέλη του ΝΑΤΟ, προκειμένου να υπάρξει

ισόρροπη ανάληψη των βαρών που συνεπάγονται οι δράσεις της

Συμμαχίας, αφ’ ετέρου δε δεν επιθυμούν την ανεξαρτητοποίηση της

Ευρώπης στον αμυντικό τομέα.237

Τα ευρωπαϊκά κράτη από την πλευρά τους επαφίενται στον διπλό

ρόλο της Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως ως φορέως, ο οποίος υλοποιεί

την αμυντική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, και ως οχήμα τος γιά

την προώθηση της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Ταυτότητος στα πλαίσια του

ΝΑΤΟ. Τούτο δυσχεραίνει την αυτόνομη δράση αλλά παραλλήλως

παρέχει στα ευρωπαϊκά κράτη ένα βολικό πρόσχημα απραξίας.238

Στο ορατό μέλλον η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ανάγκη από την

υποστήριξη των ΗΠΑ γιά την οικοδόμηση της Ευρωπαϊκής Αμυντικής

Ταυτότητος, καθ’ όσον δεν διαθέτει σύγχρονα τεχνολογικά και τεχνικά

μέσα γιά την υποστήριξη είτε της συλλογικής της αμύνης είτε

επιχειρήσεων τύπου Petersberg.239

Έτσι, εφ’ όσον αποφασισθεί η

236

Χαράλαμπος Παπασωτηρίου, Οι Ευρωατλαντικές Σχέσεις και οι Αποφάσεις της

Ε.Ε στο Ελσίνκ ι γ ιά την Ευρωπαϊκή Αμυντ ική Ταυτότητα , Μελέτη της Ε .Κ.Ο.ΜΕ. ,

Μάϊος 2000, σελ. 1 , του ιδίου «Ευρωπαϊκή Αδυναμία» στην εφημερίδα

«ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ», 5 Σεπτεμβρί ου 1999, Κώστας Ιορδανίδης,

«Το Νέο ΝΑΤΟ και η Ευρωπαϊκή Άμυνα» στην εφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 27

Απριλίου 1999

237 βλ. όπως ανωτέρω Χαράλαμπος Παπασωτηρίου, Οι Ευρωατλαντικές Σχέσεις και

οι Αποφάσε ις της Ε.Ε στο Ελσίνκ ι γ ιά την Ευρωπαϊκή Αμυντ ική Ταυτότητα , σελ. 7

238 βλ . όπως ανωτέρω Jul ianne Smith –Mart in Butcher , Ed ito rs, A Risk Reduct ion

Stra tegy for NATO , January 1999, internet , www.basic int .org/na torr .htm

239 Ibid καθώς και Simon Duke , σελ. 180, όπου αναλύεται γ ιατί η εξάρτηση της

ευρωπαϊκής αμυντικής ταυτότητος από το ΝΑΤΟ σημαίνε ι κατ’ ουσίαν εξάρτηση

από τ ις ΗΠΑ


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

79

ανάληψη δράσεως γιά την διεξαγωγή στρατιωτικών επιχειρήσεων, θα

είναι αναγκαία η υλικοτεχνική υποστήριξη εκ μέρους του ΝΑΤΟ,

γεγονός το οποίο οδηγεί σε καθοριστικό πολιτικό έλεγχο του όλου

εγχειρήματος από τις ΗΠΑ.240

Εξ αυτού του λόγου η Γαλλία επρότεινε τον σαφή διαχωρι σμό των

δομών, οι οποίες αφορούν στις διαδικασίες οργανώσεως και

διαχειρίσεως της συλλογικής αμύνης συμφώνως προς το άρθρο 5 της

Συνθήκης της Ουάσιγκτον, από τις δομές και τις διαδικασίες, οι οποίες

αφορούν στο άρθρο 4.241

Στην πραγματικότητα η γαλλική πρόταση

κατέτεινε στον περιορισμό του ηγετικού ρόλου των ΗΠΑ μόνο στα

θέματα στρατηγικού σχεδιασμού και συλλογικής αμύνης με παράλληλη

ανεξαρτητοποίηση των δομών, οι οποίες αφορούν στην διενέργεια

ειρηνευτικών επιχειρήσεων και επιχειρήσεων διαχειρίσεως κρίσεων.

Εάν δε αναλογισθούμε ότι οι τελευταίες αυτές μορφές επιχειρήσεων

είναι πολύ πιό σημαντικές από την συλλογική άμυνα στην

μεταψυχροπολεμική εποχή, γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι η γαλλική

πρόταση αποσκοπούσε ουσιαστικώς στην ανεξαρτητοποίηση της

ευρωπαϊκής αμυντικής ταυτότητος με άλλα μέσα.

Η προσπάθεια της Γαλλίας να χρησιμοποιήσει την ιδέα των Κοινών

Συνδυασμένων Δυνάμεων Δράσεως γιά να μειώσει την επιρροή των

ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ σκάλωσε στην μείωση των αμυντικών

προϋπολογισμών όλων των κρατών -μελών της Ευρωπαϊκής Ενώσεως

πλην της Ελλάδος προκειμένου να επιτευχθούν οι δείκτες συγκλίσεως

γιά την Οικονομική και Νομισματική Ένωση.242

Έτσι, στο τέλος του

1995 η Γαλλία ηναγκάσθη να ανακοινώσει την πρόθεσή της να

επιστρέψει στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, γεγονός το οποί ο

άνοιξε τον δρόμο γιά την ανεύρεση λύσεων ως προς τις διαφορές

μεταξύ αυτής και των ΗΠΑ.243

240

Ibid καθώς και όπως ανωτέρω Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος – Παναγιώτης

Ήφαιστος, Ευρωατλαντ ικές Σχέσε ις , σελ. 170

241 βλ . όπως ανωτέρω Sean Kay, σελ . 134, Jeffrey Simon – Sean Kay, σελ . 383

242 βλ . όπως ανωτέρω Sean Kay, σελ . 140 επ . , J e ffrey Simon – Sean Kay, σελ . 383

243 Ibid καθώς και όπως ανωτέρω Simon Duke , σελ. 193 - 194


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

80

Τον Ιούνιο του 1996 οι Υπουργοί του ΝΑΤΟ συναντήθηκαν στο

Βερολίνο και κωδικοποίησαν την αρχική συμφωνία, η οποία επετεύχθη

μεταξύ των ΗΠΑ και της Γαλλίας την Άνοιξη του ιδίου έτους.244

Όλα

τα συμβληθέντα μέρη συνεφώνησαν ότι οι μελλοντικές ευρωπαϊκές

ειρηνευτικές επιχειρήσεις θα μπορούν να στηρίζονται στις δομές, τον

εξοπλισμό και την διοικητική υποστήριξη του ΝΑΤΟ ακόμη κι αν οι

ΗΠΑ δεν επιθυμούν την ανάμειξή τους.245

Η Γαλλία ανεγνώρισε ότι η

ευρωπαϊκή αμυντική ταυτότητα πρέπει να αναπτυχθεί εντός των δομών

του ΝΑΤΟ και οι ΗΠΑ απεδέχθησαν την δυνατότητα να

χρησιμοποιούνται τα μέσα του ΝΑΤΟ γιά επιχειρήσεις της

Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως χωρίς οι ίδιες να συμμετέχουν σ’ α υτές.246

Επίσης συνεφωνήθη ότι α) οιαδήποτε ρύθμιση ως προς τις διοικητικές

δομές της Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως θα πρέπει να ανταποκρίνεται

στις προδιαγραφές του ΝΑΤΟ, β) ο χρησιμοποιούμενος από αυτήν

εξοπλισμός θα είναι συμβατός με αυτόν της Συμμαχίας και γ) η χρήση

των μέσων του ΝΑΤΟ θα τυγχάνει της προηγουμένης εγκρίσεως του

Βορειοατλαντικού Συμβουλίου.247

Επί πλέον η Γαλλία εδεσμεύθη να

συμμετάσχει πιό ενεργά στον στρατιωτικό σχεδιασμό του ΝΑΤΟ.248

Παραλλήλως προς την ενασχόληση με την ευρωπαϊκή αμυντική

ταυτότητα το ΝΑΤΟ προετοίμασε ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο γιά την

αναδιάρθρωση της στρατιωτικής διοικητικής δομής του μειώνοντας τα

244

βλ. όπως ανωτέρω Sean Kay , σελ. 136 επ. , Simon Duke , σελ. 194 – 195,

Παναγιώτης Ήφαιστος , Διπλωματ ία και Στρατηγ ική των Με γάλων Ευρωπαϊκών

Δυνάμεων Γαλλίας, Γερμανίας, Μεγάλης Βρετανίας , σελ. 295. Γ ιά την πολιτική

σημασία της Συνόδου του Βερολίνου και των δ ιευθετήσεων, ο ι οποίες έλαβαν χώρα

εκε ί καθώς και αργότερον, βλ. Κώστας Υφαντής, «ΝΑΤΟ και Ευρωπαϊκή

Ασφάλεια» στην Επετηρίδα Αμυντικής και Εξωτερικής Πολιτ ικής, 1997, Η Ελλάδα

και ο Κόσμος 1996 – 1997 , σελ. 199 - 220

245 Ibid

246 Ibid

247 Ibid

248 Ibid


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

81

65 ευρωπαϊκά στρατηγεία σε 20.249

Στο σημείο αυτό η Γαλλία έθεσε ως

όρο γιά την περαιτέρω συμμετοχή της στο στρατιωτικό σκέλος της

Συμμαχίας τον διορισμό ευρωπαίου αξιωματικού ως διοικητού στο

περιφερειακό στρατηγείο της Νάπολης. Επειδή, όμως, το σχέδιο γιά την

νέα δομή προβλέπει την λειτουργία δύο περιφερειακών στρατηγείων

στην Ευρώπη, εκ των οποίων αυτό της Κεντρικής Ευρώπης θα

διοικείται από ευρωπαίο αξιωματικό, η γαλλική πρόταση εθεωρήθη από

τις ΗΠΑ ως προσπάθεια να αποκλεισθούν αυτές από σημαντικές θέσεις,

οι οποίες αφορούν στην διαχείριση των τρεχόντων προβλημάτων της

ευρωπαϊκής ασφαλείας.250

Η Γαλλία με την σειρά της υπεστήριξε ότι ο ι ΗΠΑ θα

εξακολουθήσουν να κατέχουν τον πρώτο ρόλο στην συμμαχία, καθ’

όσον οι θέσεις των Ανωτάτων Διοικητών της Ευρώπης και του

Ατλαντικού επιφυλάσσονται γιά αμερικανούς αξιωματικούς.251

Παρά

ταύτα υπό τις παρούσες συνθήκες τα περιφερειακά στρατηγεία, τα

οποία είναι τα κατ’ εξοχήν αρμόδια γιά την διεύθυνση των

επιχειρήσεων επί του πεδίου – όπως επί παραδείγματι το στρατηγείο

της Νάπολης γιά την περιοχή των Βαλκανίων – δύνανται να έχουν τον

πλήρη έλεγχο των εκάστοτε εξελίξεων. Εάν, λοιπόν, αποξενωθούν οι

ΗΠΑ από το πιό κρίσιμο αυτή την στιγμή περιφερειακό στρατηγείο,

αυτό θα σημαίνει μείωση της επιρροής τους στην Ευρώπη. Γιά τον λόγο

αυτό οι γαλλικές προτάσεις απερρίφθησαν από την αμερικανική

πλευρά.

Η αδυναμία να επιλυθεί το ζήτημα του στρατηγείου της Νάπολης

καθώς και η εκλογή της σοσιαλιστικής κυβερνήσεως στην Γαλλία την

Άνοιξη του 1997 οδήγησε στο πάγωμα της διαδικασίας

επανενσωματώσεως της Γαλλίας στην στρατιωτική δομή του ΝΑΤΟ.252

249

βλ . όπως ανωτέρω Sean Kay, σελ . 143 – 145, Jeffrey Simon – Sean Kay, σελ .

384

250 Ibid

251 Ibid

252 Γιά τα προβλήματα, τα οπο ία εξακολο υθούν να υπάρχουν σχετικώς με την

συμμετοχή της Γαλλίας στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ βλ. Will iam Cohen,


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

82

Μετά τις αποφάσεις των Ευρωπαϊκών Συμβουλίων της Κολωνίας και

του Ελσίνκι σε συνδυασμό με την διακήρυξη γιά την συμβολή των

κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενώσεως στην συγκρότηση του

ευρωπαϊκού στρατιωτικού σώματος διαφαίνεται ότι η ευρωπαϊκή

αμυντική ταυτότητα τείνει να αποτελέσει το προϊόν του συμβιβασμού

μεταξύ των ΗΠΑ και των ευρωπαίων ως προς τον τρόπο, με τον οποίο

θα διεξάγονται στρατιωτικές επιχειρήσεις υπό τον έλεγχο των ΗΠΑ

χωρίς αυτές οι τελευταίες να συμμετέχουν αμέσως, εφ’ όσον κρίνουν

ότι τούτο επιβάλλεται από το εθνικό τους συμφέρον.253

Η αμερικανική κυβέρνηση αντιλαμβάνεται την οργάνωση της

ευρωπαϊκής ασφαλείας υπό το πρίσμα αυτού, το οποίο ονομάζει «το

τριπλό στέμμα».254

Το ΝΑΤΟ περιγράφεται ως το «κόσμημα του

στέμματος», ήτοι ως ο φορέας, ο οποίος θα κληθεί πρώτος να

αντιμετωπίσει οποιοδήποτε πρόβλημα αναφυεί περί την ε υρωπαϊκή

ασφάλεια.255

Σε δευτερεύοντα ρόλο η Ευρωπαϊκή Ένωση θα

διαχειρίζεται θέματα οικονομικής ασφαλείας και ζητήματα

διεκπεραιωτικού χαρακτήρος, ενώ ο ΟΑΣΕ θα ασχολείται με την

προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την προώθηση των αρχών

και αξιών της δημοκρατίας.256

Βάσει αυτού του σχήματος οι

στρατιωτικές πτυχές της ευρωπαϊκής ασφαλείας ιεραρχούνται ως οι πιό

σημαντικές και κατόπιν ακολουθούν οι οικονομικές και αυτές, οι

οποίες αφορούν στα ανθρώπινα δικαιώματα και στην δημοκρατία. Η

ιδέα αυτή παρουσιάσθηκε πρώτη φορά στην Σχολή Αμύνης του ΝΑΤΟ

τον Νοέμβριο του 1998 από τον Πρέσβη των ΗΠΑ Alexander

Vershbow , ο οποίος εδήλωσε τα εξής:

U.S Secretary of Defence, Press Conference at NATO Headquarters , Brussels,

Belgium, on December 5 , 2000, internet , www. defensel ink. mi l / news/ Dec20 00/

t12062000_t205nato.html

253 βλ . όπως ανωτέρω Jul ianne Smith – Martin Butcher , Ed itors, A Risk Reduct ion


254 Ibid

255 Ibid

256 Ibid


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

83

«Αυτό ορισμένες φορές στις ΗΠΑ το ονομάζομε ως το τριπλό

στέμμα. Πρόκειται γιά έναν όρο, τον οποίο έχομε δανεισθεί από τους

αγώνες του ιπποδρόμου.

Στην Σύνοδο Κορυφής των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ενώσεως το

1999 ελπίζομε να ολοκληρώσομε την Νέα Ατλαντική Οικονομική

Συνεργασία, η οποία εγκαινιάσθη τον προηγούμενο Δεκέμβριο

προκειμένου να απελευθερωθούν οι αγορές του Ατλαντικού. Ε πίσης θα

επιδιώξομε την ενδυνάμωση της ατλαντικής συνεργασίας στους τομείς

του περιβάλλοντος, της καταπολεμήσεως των ναρκωτικών και της

διαχειρίσεως των περιφερειακών συγκρούσεων.

Στην Σύνοδο Κορυφής του ΟΑΣΕ το Φθινόπωρο θα επιδιώξομε να

αναπτυχθούν οι μοναδικές δυνατότητες αυτού του θεσμού γιά την

προώθηση και υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των

δημοκρατικών αξιών, γιά την διαμεσολάβηση σε ανακύπτουσες

διαφορές προ της κλιμακώσεώς τους σε σύγκρουση και γιά την

αποκατάσταση των κοινωνιών των πολι τών μετά την λήξη

εκδηλωθεισών συγκρούσεων.

Έτσι, το ΝΑΤΟ είναι το τρίτο τμήμα του στέμματος, το κόσμημά

του, όπως το αντιλαμβανόμεθα εμείς οι ασχολούμενοι με τα θέματα της

Συμμαχίας στην Ουάσιγκτον και στις Βρυξέλλες».257

Οι θέσεις αυτές, συνδυαζόμενες με τ ην πρόταση της Μεγάλης

Βρετανίας στο Pörtschach της Αυστρίας τον Οκτώβριο του 1998 γιά

ενσωμάτωση της Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως στην Ευρωπαϊκή Ένωση

257

Ibid , η μετάφραση στην ελλην ική γλώσσα από την αγγλική έγ ινε με ευθύνη του

συγγραφέως της παρούσης μελέτης. Η αντίληψη αυτή δεν έχε ι μεταβληθεί ουδ’ επ’

ελάχιστον μέχρι σήμερα βλ. Donald Rumsfeld, U.S. Secre tary of Defense,

“Remarks”, Speech at the Munich Conference on European Secur i ty Pol icy,

Munich, 3 February 2001, www. defensel ink. mi l / speeches/2001/s20010203 -

secdef. Html . Γ ιά τον προεξάρχοντα ρόλο του ΝΑΤΟ στην ευρωπαϊκή ασφάλεια βλ.

Κώστας Υφαντής , «Συστημική Αλλαγή, Ευρωπαϊκή Ασφάλεια και Θεσμική

Στρατηγ ική: Η Περίπτωση του ΝΑΤΟ στην Νέα Ευρωπαϊκή Πραγ ματικότητα» στο

Σύγχρονα Προβλήματα Διεθνών Σχέσεων – Κρατική Κυριαρχία: Απειλές και

Προκλήσεις , Μιχάλης Τσιν ισ ιζέλης – Κώστας Υφαντής επ ιμ. , Αθήνα, εκδόσεις Ι .

Σιδέρης, 2000, σελ. 348 - 350


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

84

και εγκαθίδρυση ενός τετάρτου πυλώνος περί την άμυνα και την

ασφάλεια σε στενή συνεργασία με το ΝΑΤΟ ως προς την χρήση των

μηχανισμών του τελευταίου γιά την διεξαγωγή των ευρωπαϊκών

στρατιωτικών επιχειρήσεων, καθιστούν φανερό ότι επιθυμία των ΗΠΑ

αλλά και της Μεγάλης Βρετανίας είναι η πρόσδεση των αμυντικών

πρωτοβουλιών της Ευρωπαϊκής Ενώσεως στην Ατλαντική Συμμ αχία.258

Η Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Madeline Albright εξέφρασε

ακριβώς αυτή την άποψη, όταν εδήλωσε στους Υπουργούς του ΝΑΤΟ

τον Δεκέμβριο του 1998 ότι:

«οι ΗΠΑ και η Ευρώπη πρέπει να συνεργασθούν γιά να αναπτυχθεί

μιά ευρωπαϊκή αμυντική ταυτότητα εντός τ ης Συμμαχίας. Οι ΗΠΑ

έχουν στηρίξει αυτή την ιδέα. Υποστηρίζομε ενθουσιωδώς κάθε μέτρο,

το οποίο βελτιώνει τις δυνατότητες της Ευρώπης. Οι ΗΠΑ αποδέχονται

με θετικά συναισθήματα έναν ευρωπαίο εταίρο με σύγχρονες, ευέλικτες

στρατιωτικές δυνάμεις ικανό να σβήνει τις φωτιές στην αυλή της

Ευρώπης και να συνεργάζεται μαζί μας μέσω της Συμμαχίας γιά την

υπεράσπιση των κοινών συμφερόντων μας. Το κλειδί γιά μιά

επιτυχημένη πρωτοβουλία είναι η εστίαση της προσοχής στις πρακτικές

στρατιωτικές δυνατότητες. Θα πρέπει ν α αποφευχθεί το ενδεχόμενο να

προκαταλαμβάνονται οι διαδικασίες λήψεως των αποφάσεων της

Συμμαχίας μέσω της αποδεσμεύσεως της ευρωπαϊκής αμυντικής

ταυτότητος από το ΝΑΤΟ. Επίσης θα πρέπει να αποφευχθούν η

αλληλεπικάλυψη των υφισταμένων προσπαθειών καθώς κα ι οι

διακρίσεις εις βάρος των κρατών, τα οποία δεν είναι μέλη της

Ευρωπαϊκής Ενώσεως».259

Με άλλα λόγια, συμφώνως προς τις αμερικανικές θέσεις, ο ρόλος

της ευρωπαϊκής αμυντικής ταυτότητος συνίσταται στην υποστήριξη των

αμερικανικών πρωτοβουλιών ή στην ανάληψ η δράσεως εκ μέρους των

ευρωπαίων υπό τις ευλογίες των ΗΠΑ χωρίς, όμως, την συμμετοχή

τους. Είναι προφανές ότι δεν συζητείται καθόλου το ενδεχόμενο να

258

βλ. όπως ανωτέρω Simon Duke , σελ. 307 επ.


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

85

αναπτυχθεί οιαδήποτε ευρωπαϊκή αμυντική πρωτοβουλία σε

περιπτώσεις, όπου κάτι τέτοιο δεν είναι επιθυμητό από την εκάστοτε

αμερικανική κυβέρνηση. Μολονότι αυτή η αντίληψη είναι αποδεκτή

από την Μεγάλη Βρετανία, είναι σαφές ότι δεν τυγχάνει της αποδοχής

της Γαλλίας και πολλών άλλων κρατών -μελών της Ευρωπαϊκής

Ενώσεως.

Τούτο προκύπτει αναμφισβητήτως από όλα τ α σχετικά με την

ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική κείμενα της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, στα

οποία προβλέπεται ότι η τελευταία έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα

να καθορίζει το περιεχόμενο της εν λόγω πολιτικής και να ασκεί τον

έλεγχο τόσο επί των ευρωπαϊκών στρατιωτι κών σωμάτων όσο και επί

των επιχειρήσεων, τις οποίες διεξάγουν αυτά.260

Γιά τον λόγο αυτό

επιδιώκεται και η προώθηση πρωτοβουλιών, οι οποίες μελλοντικώς θα

επιτρέψουν τον εξορθολογισμό των αμυντικών δαπανών των κρατών -

μελών της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, την ανασυγ κρότηση των

στρατιωτικών τους δυνάμεων, την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής

στρατιωτικής τεχνολογίας και την ανάδειξη μιάς ανταγωνιστικής

ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας, ούτως ώστε σταδιακώς να

επιτευχθεί η εξισορρόπηση της αμερικανικής ισχύος.261

259

βλ . όπως ανωτέρω Jul ianne Smith –Mart in Butcher , Ed ito rs, A Risk Reduct ion


260 βλ. Counci l – General Affair s/Defence , Mili tary Capabil i t ies Commitment

Declara t ion, Brussels, 20 November 2000, internet , www .basicint .org, Secre tary

General /High Representat ive and Commission, Repor t to the Nice European

Council on “Improving the Coherence and Effect iveness o f the European Union

Act ion in the Fie ld o f Confl ic t Prevention”, Brussels, 9 December 2000

261 βλ . Gary Titley, «Οι Προκλήσεις που αντιμετωπίζε ι η Ευρωπαϊκή Αμυντική

Βιομηχαν ία » στο Οι Διεθνείς Σχέσε ις στη Μεταψυχροπολεμική Εποχή – Από τη

Γεωπολιτ ική στη Γεωοικονομία και οι Προκλήσε ις του 21ο υ

Αιώνα , επιμέλε ια

Λιούσης Νίκος – Ντάλης Σωτήρης , Αθήνα , εκδόσεις Παπαζήση , 1999 , σελ . 381 επ . ,

Bernard Gray, “Eurofighter hi t s Bad Weather” , “FINANCIAL TIMES”, February

the 5t h

1994, Bernard Gray, “Dogfight over Funding”, “FINANCIAL TIMES”, June

the 2n d

1997, Alexander Nico ll , “The Euro Gambi t”, “FINANCIAL TIMES”,

October the 13t h

1998, Μαίρη Σάββα, «Σε Κρίσιμη Καμπή η Ευρωπαϊκή Πολεμική


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

86

Το πνεύμα αυτό αντανακλάται και στις οικονομικές σχέσεις μεταξύ

των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Συμφώνως προς αναφορές του

αρμοδίου γιά τις ευρωπαϊκές υποθέσεις γραφείου του Υπουργείου

Εξωτερικών των ΗΠΑ το ύψος των μεταξύ τους συναλλαγών ανήρχετο

το 1995 στα 256 δισεκατομμύρια δολάρια.262

Στα τέλη του 1994 οι ΗΠΑ

είχαν προβεί σε επενδύσεις στην Ευρώπη ύψους 251 δισεκατομμυρίων

δολαρίων, ενώ αντιστοίχως η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε προβεί σε

επενδύσεις στις ΗΠΑ ύψους 274 δισεκατομμυρίων δολαρίων.263

Επιπροσθέτως η Ευρώπη το 1992 είχε το μεγαλύτερο ακαθάριστο

προϊόν στον κόσμο από οιαδήποτε άλλη περιφέρεια, ενώ το 1993 το

ισοζύγιο εμπορικών συναλλαγών με τις ΗΠΑ ενεφάνιζε έλλειμα γιά την

Ευρωπαϊκή Ένωση μόνο 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων εν συγκρίσει

προς αυτό της Ασίας, το οποίο ανήρχετο στα 117 δισεκατομμύρια

δολάρια.264

Η οικονομική ισορροπία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ενώσεως

και των ΗΠΑ συνεπάγεται αφ’ ενός μεν την ανάπτυξη συνεργασιών σε

πολλαπλά επίπεδα αφ’ ετέρου δε την εμφάνιση φαινομένων εντόνου

ανταγωνισμού.265

Αρκεί κανείς να θυμηθεί εν προκειμένω τις υποθέσεις

της μπανάνας, των ορμονών στο βοδινό κρέας και των γενετικώς

μεταλλαγμένων αγροτικών προϊόντων. Η οικονομική ευημερία της

Ευρώπης σε συνάρτηση με την μείωση της σχετικής οικονομικής ισχύος

των ΗΠΑ από την λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι σήμερα έχει

ως αποτέλεσμα να δίδεται μεγαλύτερη έμφαση σε πολιτικό επίπεδο στα

προβλήματα, τα οποία γεννά ο οικονομικός ανταγωνισμός, παρά στις

προοπτικές οικονομικής συνεργασίας και τούτο συμβαίνει διότι με

αυτόν τον τρόπο η ευρωπαϊκή πλευρά προσπαθεί να επιτύχει την

επέκταση της υφισταμένης οικονομικής ισορροπίας με τις ΗΠΑ και

Βιομηχαν ία » ανταπόκριση από τ ις Βρυξέλλες στην εφημερίδα «ΕΞΟΥΣΙΑ», 27

Ιανουαρίου 1997


263 Ibid

264 Ibid

265 βλ. όπως ανωτέρω Κωνσταντίνος Αρβανιτόπου λος – Παναγιώτης Ήφαιστος,

Ευρωατλαντικές Σχέσεις , σελ. 151 και 176 επ.


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

87

στον αμυντικό τομέα.266

Δεν διαφεύγει δε της προσοχής των ευρωπαίων

το γεγονός ότι οι ΗΠΑ έχουν στρέψει τόσο το πολιτικό όσο και το

οικονομικό-εμπορικό ενδιαφέρον τους προς την Κίνα και την Άπω

Ανατολή με ό,τι μπορεί να συνεπάγεται αυτό γιά τα συμφέροντά

τους.267

Το κλίμα αυτό δημιουργεί αισθήματα ανασφαλείας στην

ευρωπαϊκή πλευρά και ανησυχία στην αμερικανική.268

Τούτο δεν

σημαίνει ότι σε μεσοπρόθεσμο χρονικό διάστημα θα αλλάξει το

υφιστάμενο σήμερα διεθνές σκηνικό, διότι προς το παρόν και οι δύο

πλευρές έχουν συμφέροντα από την μεταξύ τους συνεργασία.269

Δεν

αποκλείεται, όμως, μακροπροθέσμως τα συμφέροντα αυτά να μην

συμπίπτουν, οπότε οι μεν ΗΠΑ προετοιμάζουν το έδαφος γ ιά

ενεργότερη δραστηριοποίησή τους στην περιοχή του Ειρηνικού, ενώ οι

266

Γιά την με ίωση της σχετ ικής ο ικονομικής ισχύος των ΗΠΑ από την λήξη του Β’

Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι σήμερα βλ. Stephen Krasner , “European Economic

Secur i ty in the New Global Environm ent” in The Future of European Security ,

edit . by Crawford Bever ly, Cali fo rnia , Center for German and European Studies –

Univers i ty o f Cali fornia at Berke ley, 1992, σελ . 104 και όπως ανωτέρω Simon

Duke, σελ . 176

267 βλ. όπως ανωτέρω Josef Nye , σελ. 51-57, Simon Duke, σελ. 181 - 182

268 Ibid , Θάνος Βερέμης , «Η Ευρώπη μπροστά στην ΚΕΠΠΑ» στην εφημερίδα «Η

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ », 14 Νοεμβρίου 1999, Tomas Valasek, “European Defense:

Slumbering No More?”, “Weekly Defense Moni tor”, Volume 3, I ssue #19, May 14 ,

1999, interne t , www.cd i .org/weekly/1999/ issue19, Tomas Valasek, “The European

Alphabet Soup”, “Weekly Defense Moni tor”, Volume 4, I ssue #14, Apr il 6 , 2000,

www.cdi.org/weekly/2000/issue14, Tomas Valasek, “Clouds Over the Atlant ic” ,

“Weekly Defense Monitor” , Volume 4 , Is sue #22, June 1, 2000, interne t ,

www.cdi.org/weekly/2000/issue22, Tomas Valasek, “Europe 's NMD

Del iberat ions”, “Weekly Defense Moni tor” , Volume 4, Issue #23, June 8, 2000,

internet , www.cdi.org/weekly/2000/ issue23 , Tomas Valasek, “Redesigning NATO

at Fe ira”, “Weekly Defense Monitor”, Volume 4, I ssue #25, June 22, 2000,

internet , www.cdi.org/weekly/2000/issue25, Tomas Valasek, “The European

Union: Silent On NMD”, “Weekly Defense Moni tor” , Volume 4, I ssue #30, July

27, 2000, interne t , www.cdi.org/weekly/2000/ issue30

269 βλ. όπως ανωτέρω Josef Nye , σελ. 59, Παναγιώτης Ήφαιστος, Διπλωματία κα ι


Βρετανίας , σελ. 299 επ.


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

88

ευρωπαίοι δημιουργούν τις οικονομικές και αμυντικές δομές, οι οποίες

θα τους επιτρέψουν να στηρίζονται μελλοντικώς στα πόδια τους.270

270

βλ. όπως ανωτέρω Ivan Tyulin , σελ. 52 – 53, ο οποίος υποστηρίζε ι ότ ι

μακροπροθέσμως ο ρόλος του ΝΑΤΟ ενδέχεται να περιορισθε ί ως αποτέλεσμα της

στενότερης συνεργασίας των ευρωπαϊκών κρατών στα πλαίσ ια της Ευρωπαϊκής

Ενώσεως. Βλ. επίσης σχετ ικώς όπως ανωτέρω Peter Schulze , σελ. 344. Ακόμη βλ.

και την αναφορά σε σχετ ικές επισημάνσεις του Henry Kissinger και την έκφραση

διαφορετικών εκτιμήσεων George Rober tson, Lord, NATO Secretary Genera l ,

Speech a t the Munich Conference on European Secur i ty Po licy, Munich, 3

February 2001, www. na to . in t / docu/ speech/ 2001/s010203a. htm


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

89

6. Συμπεράσματα

Η Ευρωπαϊκή Ένωση στην παρούσα φάση στερείται της δυνατότητος

να διαμορφώσει μιά συνεκτική ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική, η οποία

θα εγγυάται την ανεξάρτητη και αυτόνομη παρουσία της εντός του

διεθνούς συστήματος.271

Τούτο οφείλεται τόσο σε πολιτικούς όσο και

σε θεσμικούς παράγοντες. Κατ’ αρχήν, βεβαίως, με το σύστημα των

τριών πυλώνων έχει δημιουργηθεί μιά τράπεζα θεματικών πεδίων και

διαδικασιών, από την οποία θα μπορούσε μιά ευρωπαϊκή κυβέρνηση να

επιλέξει κατά περίπτωσιν και επί τη βάσει πολιτικών κριτηρίων τι θα

αναχθεί στο επίπεδο του ευρωπαϊκού συμφέροντος.272

Το πρόβλημα,

όμως, έγκειται εν προκειμένω στο γεγονός ότι τέτοια κυβέρνηση δεν

υφίσταται. Τούτο δεν είναι τυχαίο ούτε οφείλεται σε αμέλεια όσων

σχεδιάζουν την διαδικασία ευρωπαϊκής ολοκληρώσεως.

Μιά ενδεχομένη συγκρότηση ανεξάρτητης ευρωπαϊκής κυβερνήσεως

θα παρακολουθείτο από καθολική μεταβίβαση κυριαρχικών

αρμοδιοτήτων των κρατών -μελών προς την Ευρωπαϊκή Ένωση.273

Η

διαμόρφωση δε από μιά τέτοια κυβέρνηση μιάς αυτοτελούς ευρωπαϊκής

εξωτερικής πολιτικής θα εσήμαινε την συγχώνευση των κρατών-μελών

σε ένα νέο ενιαίο ευρωπαϊκό υπερκράτος.274

Αυτό το νέο κράτος, γιά να

είναι βιώσιμο, θα έπρεπε να εγγυάται την ασφάλεια των ευρωπαίων

πολιτών κατά τρόπο αποτελεσματικότερο απ’ ό,τι τα κράτη -μέλη της

Ευρωπαϊκής Ενώσεως και επί πλέον θα έπρεπε να κερδίσει την

αφοσίωση και την νομιμοφροσύνη των πολιτών του μέσω της

δημιουργίας μιάς ενιαίας συλλογικής ταυτότητος.275

Επειδή, όμως,

271

βλ. σχετικώς τα δύο πρώτα τμήματα της παρούσης μελέτης

272 βλ. την επ ιχειρηματολογία μας γ ιά τ ις θέσε ις του Michael Smith στο δεύτερο

τμήμα της παρούσης μελέτης εν συνδυασμώ με την θέση του Hans Morgenthau περί

του προσδιορισμού του περιεχομένου του εθνικού συμφέροντος. Βλ . όπως ανωτέρω

Hans Morgenthau, σελ . 9

273 βλ. όπως ανωτέρω Παναγιώτης Ήφαιστος , Θεωρία Διεθνούς και Ευρωπαϊκής

Ολοκλήρωσης , Αθήνα, εκδόσεις Ποιότητα, 1999, σελ. 133 επ. , 166 επ. , 301 επ.

274 Ibid

275 Ibid , σελ . 97 επ . , 166 επ . , 205 επ .


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

90

κανένα κράτος -μέλος της Ευρωπαϊκής Ενώσεως δεν επιδιώκει την

αυτοαναίρεσή του χάριν μιάς ευρύτερης κρατικής οντ ότητος και έτι

περαιτέρω κανένας ευρωπαϊκός λαός δεν είναι διατεθειμένος να

αποβάλλει την εθνική του ταυτότητα χάριν μιάς ευρωπαϊκής

συλλογικής ταυτότητος, καθίσταται φανερό ότι η ίδρυση ενός

ευρωπαϊκού υπερκράτους και η συγκρότηση μιάς ανεξάρτητης

ευρωπαϊκής κυβερνήσεως ούτε επιθυμητές είναι ούτε εφικτές.276

Η συμμετοχή των ευρωπαϊκών κρατών στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως

σκοπό της έχει την εξυπηρέτηση των εθνικών τους συμφερόντων και

όχι την απεμπόληση αυτών. Η ΚΕΠΠΑ, λοιπόν, δεν μπορεί να έχει τον

χαρακτήρα, τον οποίο έχει η κλασσική εξωτερική πολιτική κάθε

κράτους.277

Απλώς αποτελεί μιά διαδικασία, μέσω της οποίας

εκφράζεται ο ελάχιστος κοινός παρονομαστής της εξωτερικής πολιτικής

των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Εξ ου και ο

διακυβερνητικός χαρακτήρας της. Με άλλα λόγια ΚΕΠΠΑ υπάρχει,

όπου υπάρχουν συμπίπτοντα συμφέροντα των κρατών -μελών της

Ευρωπαϊκής Ενώσεως.278

Τα συμφέροντα δε αυτά συναρτώνται προς το

276

Επί παραδε ίγματι γ ιά τ ις δυσκολίες επ ικυρώσεως της Συνθήκης του Μάαστριχτ

αλλά και γ ιά τα μεταγενέστερα προβλήματα βλ. όπως ανωτέρω John Van

Oudenaren , σελ. 269 – 272. Επίσης γεν ικώτερον γ ιά την εθνογένεση βλ. όπως

ανωτέρω Walker Connor , σελ. 134. Βλ. όμως και την αντίθετη άποψη όπως

ανωτέρω Adrian Hyde – Pr ice , σελ. 43, όπου υποστηρίζεται ότι ε ίναι εφικτή η

συνύπαρξη της εθν ικής ταυτότητος με την ευρωπαϊκή.

277 βλ. το πρώτο τμήμα της παρούσης μελέτης, στο οπο ίο υποστηρίζομε ότ ι ο ι

διεθνε ίς δρώντες πλην των κρατών δεν δύνανται να ασ κούν εξωτερική πολιτ ική.

Εφ’ όσον η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν ε ίναι κράτος, δεν δύναται να ασκεί αυτόνομη

εξωτερική πολιτική παρά μόνο εξαρτάται από την εξωτερική πολιτική των κρατών -

μελών της.

278 Είναι χαρακτηριστικό ότ ι η Γερμαν ία στην περίπτωση της ανεξαρτητοπ οιήσεως

της Σλοβεν ίας και της Κροατίας από την Γιουγκοσλαβία το 1991 επέλεξε να

ακολουθήσει δ ιαφορετική πολιτική από αυτή των εταίρων της στην Ευρωπαϊκή

Κοινότητα, θεωρώντας ότι τα συμφέροντά της διεφοροποιούντο από αυτά των

υπολοίπων κρατών -μελών βλ. όπως ανωτέρω Chr is toph Bluth , σελ. 88 επ .


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

91

σύνολο των θεματικών πεδίων, τα οποία συγκαταλέγονται στους τρείς

πυλώνες.279

Εάν η θέση αυτή αληθεύει, τότε η κοινή ευρωπαϊκή αμυντική

πολιτική εκφράζει συμπίπτοντα συμφέροντα των κρατών -μελών της

Ευρωπαϊκής Ενώσεως στον τομέα της ασφαλείας. Οι πολιτικές επιλογές

των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων κατά την δεκαετία του 1990 καθώς

και οι θεσμικές ρυθμίσεις στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και

της Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως, όπως περιεγράφησαν στα τρίτο και

τέταρτο τμήματα της παρούσης μελέτης, αποδεικνύουν του λόγου το

αληθές. Αφ’ ενός μεν οι διμερείς προσεγγίσεις, πρωτοβουλίες και

συνεργασίες μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας καθώς και Γαλλίας και

Μεγάλης Βρετανίας έχουν ως σκοπό τους την διατήρηση της

ισορροπίας ισχύος στην Ευρώπη, δεδομένου ότι καμμία από τις μεγάλες

δυνάμεις δεν επιθυμεί την ανατροπή του status quo.280

Αλλά ακόμη και

αν υποτεθεί ότι κάποια από αυτές επιθυμεί κάτι τέτοιο, προδήλως δεν

διαθέτει τις δυνατότητες γιά την ικανοποίηση του στόχου της λόγω των

εξισορροπητικών κινήσεων των υπολοίπων δύο.281

Αφ’ ετέρου δε τα

δυτικοευρωπαϊκά κράτη επιδιώκουν την μεταξύ τους συνεργασία

προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις τάσεις αποσταθεροποιήσεως, οι

οποίες ενεφανίσθησαν στην Ανατολική Ευρώπη λόγω της

καταρρεύσεως της Σοβιετικής Ενώσεως και της αναζωπυρώσεως

παλαιών εθνικισμών.282

Με λίγα λόγια το κοινό συμφέρον των

279

βλ. όπως ανωτέρω David Al len , σελ. 45 επ.


Ευρωατλαντικές Σχέσεις , σελ. 197 και Παναγιώτης Ήφαιστος, Διπλωματία κα ι

Στρατηγ ική των Μεγάλων Ευρωπαϊκ ών Δυνάμεων Γαλλίας, Γερμανίας, Μεγάλης

Βρετανίας , σελ. 279 επ.

281 Η ενοποίηση της Γερμαν ίας δεν συνοδεύθηκε από αναθεωρητικές τάσεις εκ

μέρους της, παρά τους σχετικούς φόβους της Μεγάλης Βρεταν ίας και της Γαλλίας.

Αντιθέτως η γερμαν ική κυβέρνηση ακολούθησ ε πολιτ ική κατευνασμού των δύο

άλλων μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων βλ. όπως ανωτέρω Παναγιώτης Ήφαιστος,


Γερμανίας, Μεγάλης Βρετανίας , σελ. 279 επ.

282 βλ. όπως ανωτέρω Simon Duke , σελ. 117 επ .


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

92

δυτικοευρωπαϊκών κρατών και ιδίως των τριών μεγάλων ευ ρωπαϊκών

δυνάμεων συνίσταται στην διατήρηση της ειρήνης και της ασφαλείας

στον ευρωπαϊκό χώρο και όχι στην ανατροπή του status quo . Η

ανάληψη πρωτοβουλιών γιά την διαμόρφωση μιάς κοινής ευρωπαϊκής

αμυντικής πολιτικής στα πλαίσια της ΚΕΠΠΑ εντάσσεται στην

προσπάθεια γιά συγκρότηση ενός ευρωπαϊκού συστήματος συλλογικής

ασφαλείας.283

Στο μεν εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ενώσεως η κοινή

ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική θα λειτουργεί ως θεσμός διαβουλεύσεων

και αλληλεξαρτήσεως μεταξύ των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων στον

αμυντικό τομέα, εις τρόπον ώστε να διασφαλίζεται ότι καμμία από

αυτές δεν θα στραφεί εναντίον της άλλης. Στο δε εξωτερικό θα

λειτουργεί ως μηχανισμός αντιμετωπίσεως με δυναμικό και

αποτελεσματικό τρόπο κάθε αποσταθεροποιητικής καταστάσεως. Πέραν

τούτου παραμένει ανοικτή η προοπτική μετεξελίξεως της κοινής

ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής σε συμμαχία των κρατών -μελών της

Ευρωπαϊκής Ενώσεως, εφ’ όσον κάτι τέτοιο κριθεί αναγκαίο από τις

κυβερνήσεις.284

Η ανάδειξη της ΚΕΠΠΑ ως μέσου γιά την διαμόρφωση ενός

ευρωπαϊκού συστήματος ασφαλείας και της μετεξελίξεώς του σε μιά

ευρωπαϊκή συμμαχία δημιουργεί σημαντικά ζητήματα, τα οποία

αφορούν στον ρόλο του ΝΑΤΟ ως προς την αντιμετώπιση των

προβλημάτων ασφαλείας του ευρωπαϊκού χώρου καθώς και στην σχέση

της κοινής ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής με αυτό.285

Η αυτόνομη

283

βλ. τ ις απόψεις της Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Madel ine Albr ight όπως

ανωτέρω Jul ianne Smith –Mart in Butcher , Editors , A Risk Reduction S tra tegy for

NATO , January 1999 , internet , www.basic int .org/natorr .htm

284 βλ. το άρθρο 17 της Συνθήκης της Ευρωπαϊ κής Ενώσεως

285 βλ . όπως ανωτέρω Sean Kay, σελ . 123 επ . , Jul ianne Smith –Mart in Butcher ,

Editors, A Risk Reduction S trategy for NATO , January 1999, inte rnet ,

www.basicint .org/natorr .htm, The Al l iance’s Strategic Concept agreed by the

Heads of State and Gover nment par t icipat ing in the Meeting of the Nor th At lant ic

Council , Ro me, 8 November 1991, interne t , www.nato. int / docu/ bas ic txt /

b911108a.htm, Declarat ion of the Heads o f Sta te and Government par t ic ipat ing in


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

93

ανάπτυξη της ευρωπαϊκής αμυντικής ταυτότητος ενδέχεται να οδηγήσει

σε αλληλεπικάλυψη των αρμοδιοτήτων του ΝΑΤΟ και του ευρωπαϊκού

αμυντικού φορέως.286

Κατά συνέπεια η ανεξάρτητη ευρωπαϊκή αμυντική

πολιτική αποτελεί εν δυνάμει απειλή γιά την συνοχή του ΝΑΤΟ και γιά

τα συμφέροντα των ΗΠΑ, δεδομένου ότι η στρατιωτική παρουσία των

τελευταίων στην Ευρώπη νομιμοποιείται μέσω της Ατλαντικής

Συμμαχίας, στην οποία σημειωτέον κατέχουν προεξάρχουσα θέση.287

Την λύση στο πρόβλημα αυτό την παρέχει η ίδια η πραγματικότητα.

Οι πολιτικές, οικονομικές, οργανωτικές, τεχνολογικές και τεχνικές

δυσκολίες, τις οποίες αντιμετωπίζουν τα ευρωπαϊκά κράτη στον

αμυντικό τομέα, δεν τους επιτρέπουν να προχωρήσουν σε τέτοιο βαθμό

την κοινή ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική, ώστε αυτή να αποτελέσει

τουλάχιστον μεσοπροθέσμως αξιόπιστη εναλλακτική λύση έναντι του

ΝΑΤΟ.288

Ως εκ τούτου η συγκρότηση των κοινών ευρωπαϊκών

αμυντικών δομών υπό τις παρούσες συνθήκες τίθεται κατ’ ουσίαν υπό

τον έλεγχο της Ατλαντικής Συμμαχίας, καθ’ ο μέτρο η τελευταία θα

παρέχει τα μέσα γιά την διενέργεια οιασδήποτε στρατιωτικής

επιχειρήσεως εκ μέρους των ευρωπαίων και υπό τον όρο ότι το

Βορειοατλαντικό Συμβούλιο θα συναινεί σε κάτι τέτοιο.289

Με άλλα

the Meeting of the Nor th At lant ic Counci l , Brus sels, 11 January 1994, interne t ,

www.nato. int / docu/ bas ictxt /b940111a.htm

286 βλ . γ ιά τ ις σχετικές αμερικαν ικές ανησυχίες τ ις απόψεις της Υπουργού

Εξωτερικών των ΗΠΑ Madeline Albright όπως ανωτέρω Jul ianne Smith –Martin

Butcher , Ed itors, A Risk Reduct ion Strategy for NATO , January 1999, interne t ,

www.basicint .org/natorr .htm

287 Έτσι δ ικαιολογε ίται τόσο η αντίδραση του αμερικανού Προέδρου George Bush

στην Σύνοδο Κορυφής της Ρώμης τον Νοέμβριο του 1991 βλ. όπως ανωτέρω Sean

Kay , σελ. 125. Βλ . επίσης Donald Rumsfeld, U.S. Secre tary of Defense,

“Remarks”, Speech at the Munich Conference o n European Secur i ty Pol icy,

Munich, 3 February 2001, www. defensel ink. mi l / speeches/2001/s20010203 -

secdef.Html

288 βλ . όπως ανωτέρω Jeffrey Simon – Sean Kay, σελ . 382, Julianne Smith –Mart in

Butcher , Ed itors, A Risk Reduct ion Strategy for NATO , January 199 9, interne t ,

www.basicint .org/natorr .htm

289 Ibid


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

94

λόγια η Ευρωπαϊκή Ένωση καλείται να παίξ ει υποβοηθητικό ρόλο εν

σχέσει προς το ΝΑΤΟ γιά την αντιμετώπιση οιουδήποτε προβλήματος

ασφαλείας του ευρωπαϊκού χώρου.290

Η πρόταση της Μεγάλης

Βρετανίας γιά την δημιουργία ενός τετάρτου πυλώνος της Ευρωπαϊκής

Ενώσεως, ο οποίος θα αφορά στην συγκρότηση των κοινών ευρωπαϊκών

αμυντικών δομών σε στενή διασύνδεση με τις δομές του ΝΑΤΟ χωρίς

να παρεμβάλλεται άλλος αμυντικός φορέας, όπως συμβαίνει σήμερα με

την Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση, αποσκοπεί στην διασφάλιση του μόλις

περιγραφέντος προτύπου οργανώσεως της ευρωπαϊ κής ασφαλείας, στο

οποίο τον πρώτο λόγο θα εξακολουθήσουν να έχουν οι ΗΠΑ.291

Παρά ταύτα η σχετική οικονομική και εμπορική ισορροπία μεταξύ

των τελευταίων και της Ευρωπαϊκής Ενώσεως δημιουργεί το υπόβαθρο

γιά την ανάπτυξη εντόνου οικονομικού ανταγωνισμού, ο οποίος με την

σειρά του μπορεί να οδηγήσει σε ορισμένες περιπτώσεις και στην

δημιουργία φαινομένων πολιτικού ανταγωνισμού.292

Τούτο σημαίνει ότι

τα συμφέροντα των ΗΠΑ και των ευρωπαϊκών κρατών δεν συμπίπτουν

πάντοτε και ενδεχομένως να μην συμπίπτουν περισσότ ερο στο

μέλλον.293

Έτσι, η ανάπτυξη της κοινής ευρωπαϊκής αμυντικής

πολιτικής αποτελεί το μέσον, με το οποίο η ευρωπαϊκή πλευρά αφ’ ενός

μεν θα ασκεί στο μέτρο του δυνατού πιέσεις προς την αμερικανική γιά

την υιοθέτηση ορισμένων ευρωπαϊκών θέσεων ως προς την

290

βλ. όπως ανωτέρω Κώστας Υφαντής, «Συστημική Αλλαγή, Ευρωπαϊκή Ασφάλεια

και Θεσμική Στρατηγική: Η Περίπτωση του ΝΑΤΟ στην Νέα Ευρωπαϊκή

Πραγματικότητα», σελ. 348 - 350


292 βλ. όπως ανωτέρω Simon Duke , σελ. 183, Θάνος Βερέμης, «Η Ευρώπη μπροστά

στην ΚΕΠΠΑ» στην εφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 14 Νοεμβρίου 1999, Tomas

Valasek , “Clouds Over the At lant ic”, “Weekly Defense Moni tor”, Volume 4, I ssue

#22, June 1, 2000, internet , www.cdi .org/weekly/2000/ issue22, Tomas Valasek,

“Europe 's NMD Del iberat ions” , “Weekly Defense Monitor”, Volume 4, Issue #23,

June 8 , 2000, interne t , www.cdi .org/weekly/2000/ issue23, Tomas Valasek , “The

European Union: Si lent On NMD”, “Weekly Defense Moni tor” , Volume 4, I ssue

#30, July 27, 2000, interne t , www.cdi .org/weekly/2000/ issue30

293 Ibid


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

95

αντιμετώπιση συγκεκριμένων προβλημάτων αφ’ ετέρου δε θα διαθέτει

έναν υποτυπώδη μηχανισμό γιά την αυτόνομη διαχείριση των

ευρωπαϊκών ζητημάτων ασφαλείας σε περίπτωση προσωρινής ή

μονίμου αποστασιοποιήσεως των ΗΠΑ.

Οι διευθετήσεις, οι οποίες έχουν γίνει μέχρι σήμερα τόσο στην

Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και στην Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση και το

ΝΑΤΟ γιά την διαχείριση των ευρωπαϊκών ζητημάτων ασφαλείας,

αντανακλούν τους πολιτικούς συσχετισμούς μεταξύ των τριών μεγάλων

ευρωπαϊκών δυνάμεων και μεταξύ αυτών και των ΗΠΑ. Η

αναδιάρθρωση των διοικητικών δομών του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη και η

ρητή αναγνώριση στην Σύνοδο Κορυφής των Βρυξελλών το 1994 και

στην Σύνοδο των Υπουργών στο Βερολίνο το 1996 της ευρωπαϊκής

αμυντικής ταυτότητος ικανοποίησε την ευρωπαϊκή πλευρά, καθ’ ο

μέτρο της ανεγνωρίσθη ένα καθεστώς περιορισμένης αυτονομίας στον

αμυντικό τομέα.294

Επίσης ικανοποίησε και την αμερικανική πλευρά

στον βαθμό που η κοινή ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική ενετάχθη

πλήρως στο πλαίσιο της Ατλαντικής Συμμαχίας. Τούτο δε επεβεβαιώθη

με τις διακηρύξεις των κρατών -μελών της Δυτικοευρωπαϊκής Ενώσεως,

τις διακηρύξεις των κρατών -μελών της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, τις

αποφάσεις του Συμβουλίου Υπουργών και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου

καθώς και με την διακήρυξη του Saint Malo.295

294

βλ . Jul ianne Smith –Mart in Butcher , Edi tors, A Risk Reduct ion Strategy for

NATO , January 1999 , internet , www.basic int .org/natorr .htm

295 The Al l iance’s Strategic Concept agreed by the Heads of Sta te and Government

part icipat ing in the Meeting of the North Atlantic Counci l , Rome, 8 November

1991, internet , www.nato. int /docu/basic txt /b911108a.htm, Declara t ion on the Role

of the Western European Union and i t s Relat ions wi th the European Union and

wi th the At lantic All iance, Maastr icht , 10 December 1991, intern e t ,

www.weu.int /eng/co mm/91 -maastr icht .htm, WEU Counci l of Minis ters Petersberg

Declara t ion, Bonn, 19 June 1992, inte rne t , www.weu. int /eng/comm/92 -

petersberg.htm, Prel iminary Conclus ions on the Formulat ion of a Common

European Defence Policy, Nordwijk, 14 November 1994, interne t ,

www.weu.int /eng/co mm/94 -noord wijk.htm, Declarat ion of the Heads of Sta te and

Government par t ic ipa ting in the Meeting of the North At lantic Council , Brussels,


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

96

Οι τρείς μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις έχουν κι αυτές κάθε λόγο να

αισθάνονται ως επί το πλείστον ικανοποιημένες. Η Γαλλία επέτυχε ως

ένα σημείο να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις γιά την διαμόρφωση στο

μέλλον μιάς περισσότερο αυτόνομης ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής,

η οποία θα της επιτρέψει να παίξει σημαντικότερο ρόλο στα ευρωπαϊκά

πράγματα. Παραλλήλως διεσφάλισε ότι η Γερμανία στο πλαίσιο αυτό

δεν θα εκδηλώσει αναθεωρητικές τάσεις και θα αποτελέσει σημαντικό

εταίρο της. Η Μεγάλη Βρετανία διατηρεί την προνομιακή σχέση της με

τις ΗΠΑ και κατοχυρώνει ότι η ευρωπαϊκή ασφάλεια θα εξακολουθήσει

να εξαρτάται από την Ατλαντική Συμμαχία και όχι από έναν

συνασπισμό ευρωπαϊκών δυνάμεων, ο οποίος θα μπορούσε ενδεχομένως

να αποτελέσει απειλή γιά τα βρετανικά συμφέροντα. Τέλος, η Γερμανία

μπορεί να παίξει τον πρωταγωνιστικό της ρόλο στην Ευρώπη σε

πολιτικό και οικονομικό επίπεδο χωρίς να ανησυχεί ιδιαιτέρως γιά την

ασφάλειά της, την οποία έχει εναποθέσει στο ΝΑΤΟ, διατηρώντας

πάντοτε την δυνατότητα να διαφοροποιηθεί από αυτό, εάν το επιβάλλει

το εθνικό της συμφέρον.

Το γενικότερο συμπέρασμα, στο οποίο καταλήγομε από την ως άνω

ανάλυση είναι ότι η κοινή ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική δεν αποτελεί

εκ μέρους των κρατών -μελών της Ευρωπαϊκής Ενώσεως ένα μέσο

αμφισβητήσεως και ανατροπής του σημερινού status quo , αλλά

αντιθέτως ενισχύσεώς του. Απλώς ουδέποτε πρέπει να μας διαφεύγει

ότι κάθε σύστημα ενέχει και τα στοιχεία της ανατροπής του. -

11 January 1994, internet , www.nato. int / docu/ bas ic txt /b940111a.htm, Eur opean

Secur i ty: a Common Concept o f the 27 WEU Countr ies, Madrid, 14 November

1995, interne t , www.weu. int /eng/comm/95 -madrid -a.htm, Joint Declara t ion on

European Defence, issued at the Br i t ish – French Summit, Saint Malo, 3 – 4

December 1998, interne t , www.fco .gov.uk/news/newstext .asp?1795


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

97

7. Βιβλιογραφία – Πηγές

Α) ΒΙΒΛΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Αρβανιτόπουλος Κωνσταντίνος – Ήφαιστος Παναγιώτης,

Ευρωατλαντικές Σχέσεις , Αθήνα, εκδόσεις Ποιότητα, 1999

Ήφαιστος Παναγιώτης – Τσαρδανίδης Χαράλαμπος, Το

Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασφαλείας και η Ελληνική Εξωτερική

Πολιτική προς το 2000 , Αθήνα, εκδόσεις Ι. Σιδέρη, 1992

Ήφαιστος Παναγιώτης, Ευρωπαϊκή Άμυνα και Ευρωπαϊκή

Ολοκλήρωση – Η Ευρώπη των Πολλών Ταχυτήτων και

Κατηγοριών κατά της Ευρωπαϊκής Ιδέας , Αθήνα, εκδόσεις

Οδυσσέας, 1997

Ήφαιστος Παναγιώτης, Θεωρία Διεθνούς και Ευρωπαϊκής

Ολοκλήρωσης , Αθήνα, εκδόσεις Ποιότητα, 1999

Ήφαιστος Παναγιώτης, Διπλωματία και Στρατηγική των

Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων Γαλλίας, Γερμανίας,

Μεγάλης Βρετανίας , Αθήνα, εκδόσεις Ποιότητα, 1999

Ιωακειμίδης Παναγιώτης, Ευρωπαϊκή Πολιτική Ένωση –

Θεωρία, Διαπραγμάτευση, Θεσμοί και Πολιτικές , Αθήνα,

εκδόσεις Θεμέλιο, 1995

Κονδύλης Παναγιώτης, Από τον 20ο στον 21

ο Αιώνα – Τομές

στην Πλανητική Πολιτική περί το 2000 , Αθήνα, εκδόσεις

Θεμέλιο, 1998

Κουλουμπής Θοδωρής – Κώνστας Δημήτριος, Διεθνείς

Σχέσεις – Μιά Συνολική Προσέγγιση , Τόμος Α, Αθήνα,

εκδόσεις Παπαζήση, 1985

Κώνστας Δημήτρης – Αρβανιτόπουλος Κωνσταντίνος,

Διεθνείς Σχέσεις – Συνέχεια και Μεταβολή , Τόμος Α, Αθήνα,

εκδόσεις Ι. Σιδέρη, 1997


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

98

Ροζάκης Χρήστος, Διεθνής Πολιτική – Εισαγωγικά

Μαθήματα , Τεύχος Α’, Αθήνα, εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα,

1985

ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΑ

Monnet Jean, Απομνημονεύματα , Μετάφραση Λένας

Μιλιλή, Αθήνα, εκδόσεις Ροές, 1988

Wight Martin, Διεθνής Θεωρία-Τα Τρία Ρεύματα Σκέψης ,

Μετάφραση Ηρακλείας Στροίκου, Αθήνα, εκδόσεις

Ποιότητα, 1998

ΑΓΓΛΙΚΑ

Bluth Christoph, Germany and the Future of European

Security , London – New York, Macmillan Press LTD – St.

Martin’s Press LLC., 2000

Connor Walker, Ethnonationalism – The Quest for

Understanding , Princeton – New Jersey, Princeton

University Press, 1994

Carr Fergus – Ifantis Kostas, NATO in the New European

Order , London, McMillan Press, 1996

Doerr Jeffrey, The Arming of a European Superstate? ,

Burke, Chatelaine Press, 1997

Duke Simon, The Elusive Quest for European Security –

From EDC to CFSP , London – New York, Macmillan Press

LTD – St. Martin’s Press INC., 2000

Kay Sean, NATO and the Future of European Security ,

Maryland, Rowman and Littlefield Publishers INC., 1998

Mazower Mark, Dark Continent – Europe’s Twentieth

Century , London – New York – Ringwood – Toronto –

Auckland, Penguin Books, 1999

Mitrany David, The Functional Theory of Politics , London,

London School of Economics – Martin Robertson, 1975


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

99

Morgenthau Hans, Polit ics among Nations , New York,

Alfred Knopf, 1966

Schermers Henry – Blokker Niels, International

Institutional Law – Unity within Diversity , The Hague –

London – Boston, Martinus Nijhoff Publishers, 1995

Waltz Kenneth, Theory of International Politics , Reading,

Massachusetts-Menlo Park, California-Don Mills, Ontario,

Addison-Wesley Publishing Company, 1979

Β) ΑΡΘΡΑ ΣΕ ΒΙΒΛΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Ιωακειμίδης Παναγιώτης, «Νέες Προοπτικές Ανάπτυξης

της Ευρωπαϊκής Άμυνας» στο Το ΝΑΤΟ και η Ευρωπαϊκή

Άμυνα , επιμέλεια Β. Θεοδωρόπουλος – Π. Ιωακειμίδης – Θ.

Κουλουμπής – Σ. Ντάλης, Αθήνα, εκδόσεις Ι. Σιδέρης,

1999, σελ. 17

Κουλουμπής Θεόδωρος, «Δύο Δρόμοι γιά την

Αρχιτεκτονική Ασφάλειας της Ευρώπης» στο Το ΝΑΤΟ και

η Ευρωπαϊκή Άμυνα , επιμέλεια Β. Θεοδωρόπουλος – Π.

Ιωακειμίδης – Θ. Κουλουμπής – Σ. Ντάλης, Αθήνα,

εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 1999, σελ. 25

Ντάλης Σωτήρης, «Αναζητώντας μιά Κοινή Ευρωπαϊκή

Πολιτική Άμυνας στο Κατώφλι του 21ο υ

Αιώνα» στο Το

ΝΑΤΟ και η Ευρωπαϊκή Άμυνα , επιμέλεια Β.

Θεοδωρόπουλος – Π. Ιωακειμίδης – Θ. Κουλουμπής – Σ.

Ντάλης, Αθήνα, εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 1999, σελ. 31

Υφαντής Κώστας, «ΝΑΤΟ και Ευρωπαϊκή Ασφάλεια» στην

Επετηρίδα Αμυντικής και Εξωτερικής Πολιτικής, 1997, Η

Ελλάδα και ο Κόσμος 1996 – 1997 , σελ. 199

Υφαντής Κώστας, «Συστημική Αλλαγή, Ευρωπαϊκή

Ασφάλεια και Θεσμική Στρατηγική: Η Περίπτωση του

ΝΑΤΟ στην Νέα Ευρωπαϊκή Πραγματικότητα» στο


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

100

Σύγχρονα Προβλήματα Διεθνών Σχέσεων – Κρατική

Κυριαρχία: Απειλές και Προκλήσεις , Αθήνα, εκδόσεις Ι

Σιδέρης , 2000

ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΑ

Le Gloannec Anne – Marie , «Η Κοινή Εξωτερική Πολιτική

και Πολιτική Ασφάλειας και οι Σχέσεις μεταξύ των

Κρατών της Ένωσης» στο Οι Διεθνείς Σχέσεις στη

Μεταψυχροπολεμική Εποχή – Από τη Γεωπολιτική στη


Αιώνα , επιμέλεια

Λιούσης Νίκος – Ντάλης Σωτήρης, Αθήνα, εκδόσεις

Παπαζήση, 1999, σελ. 333

Rocard Michel , «Ένα Νέο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο γιά την

Πρόληψη των Κρίσεων» στο Οι Διεθνείς Σχέσεις στη






Smith Steve , «Η Χρησιμότητα των Προσεγγίσεων της

Εξωτερικής Πολιτικής: Η Γραφειοκρατική Πολιτική» στο

Εισαγωγή στην Ανάλυση της Εξωτερικής Πολιτικής ,

επιμέλεια Michael Clark – Bryan White , Αθήνα, εκδόσεις

Ειρήνη, 1993, σελ. 97

Telo Mario , «Η Ευρωπαϊκή Ένωση στο

Μεταψυχροπολεμικό Κόσμο» στο Οι Διεθνείς Σχέσεις στη






Tindemans Leo , «Οι Προοπτικές μιάς Κοινής Πολιτικής

Ασφάλειας και Πολιτικής Άμυνας στην Ευρωπαϊκή

Ένωση» στο Οι Διεθνείς Σχέσεις στη Μεταψυχροπολεμική


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

101

Εποχή – Από τη Γεωπολιτική στη Γεωοικονομία και οι

Προκλήσεις του 21ο υ

Αιώνα , επιμέλεια Λιούσης Νίκος –

Ντάλης Σωτήρης, Αθήνα, εκδόσεις Παπαζήση, 1999, σελ.

307

Titley Gary , «Οι Προκλήσεις που αντιμετωπίζει η

Ευρωπαϊκή Αμυντική Βιομηχανία» στο Οι Διεθνείς Σχέσεις

στη Μεταψυχροπολεμική Εποχή – Από τη Γεωπολιτική στη





ΑΓΓΛΙΚΑ

Aggestam Lisbeth, “A Common Foreign and Security

Policy: Role Conceptions and the Politics of Identity in the

E.U.” in Security and Identity in Europe – Exploring the

New Agenda , edit. by Aggestam Lisbeth and Hyde-Price

Adrian, London – New York, Macmillan Press LTD – St.

Martin’s Press INC., 2000, pg. 86

Allen David , “Who speaks for Europe? – The Search for an

Effective and Coherent External Policy” in A Common

Foreign Policy for Europe? , edit. by Peterson J. – Sjursen

H., London, Routledge, 1998, pg. 41

Allison Graham – Halperin Morton, “Bureaucratic

Politics: Parad igm and Some Policy Implications” in

Theory and Policy in International Relations , Raymond

Tanter – Richard Ullman edit. , London, Princeton

University Press, 1972, pg. 40

Attina Fulvio, “The European Union and the Global

System: International and Internal Security” in Security

and Identity in Europe – Exploring the New Agenda , edit.

by Aggestam Lisbeth and Hyde-Price Adrian, London –


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

102

New York, Macmillan Press LTD – St. Martin’s Press

INC., 2000, pg. 116

Bohnen Johannes, “Germany” in The European Union and

National Defence Policy , edit. by Howorth Jolyon and

Menon Anand, London – New York, Routledge, 1997, pg.

49

Cameron Fraser, “Building a Common Foreign Policy – Do

Institutions matter?” in A Common Foreign Policy for

Europe? , edit. by Peterson J. – Sjursen H., London,

Routledge, 1998, pg. 59

Chuter David, “The United Kingdom” in The European

Union and National Defence Policy , edit. by Howorth

Jolyon and Menon Anand, London – New York, Routledge,

1997, pg. 105

Crawford Beverly, “Introduction: Causes of War a nd the

Future of Peace in the New Europe” in The Future of

European Security , edit. by Crawford Beverly, California,

Center for German and European Studies – University of

California at Berkeley, 1992, pg. 1

Crawford Beverly – Halfmann Jost, “Domestic Poli tics and

International Change: Germany’s Role in Europe’s

Security Future” in The Future of European Security , edit.

by Crawford Beverly, California, Center for German and

European Studies – University of California at Berkeley,

1992, pg. 216

Croft Stuart, “Nuclear Issues” in The European Union and



141

Dettke Dieter, “Civil Foreign Policy: German Domestic

Constraints and New Security Arrangements in Eur ope” in

The Future of European Security , edit. by Crawford

Beverly, California, Center for German and European


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

103

Studies – University of California at Berkeley, 1992, pg.

250

Evera Van Stephen, “The Domestic Sources of Peace and

War in the New Europe” in The Future of European

Security , edit. by Crawford Beverly, California, Center for

German and European Studies – University of California

at Berkeley, 1992, pg. 170

Freedman Lawrence – Menon Anand, “Conclusion:

Defence, States and Integration” in The European Union

and National Defence Policy , edit. by Howorth Jolyon and


155

Howorth Jolyon, “National Defence and European Security

Integration: an Il lusion inside a Chimera?” in The

European Union and National Defence Policy , edit. by

Howorth Jolyon and Menon Anand, London – New York,

Routledge, 1997, pg. 10

Howorth Jolyon, “France” in The European Union and


Menon Anand, London – New York, Routledge, 1997, pg .

23

Hyde – Price Adrian, “Reflections on Security and Identity

in Europe”, in Security and Identity in Europe – Exploring

the New Agenda , edit. by Aggestam Lisbeth and Hyde-Price

Adrian, London – New York, Macmillan Press LTD – St.

Martin’s Press INC., 2000, pg. 22

Krasner Stephen, “European Economic Security in the

New Global Environment” in The Future of European




Oudenaren Van John, “European Integration: A History of

Three Treaties” in Europe Today – National Politics,


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

104

European Integration and European Security , edit. by

Tiersky Ronald, Maryland, Rowman and Littlefield

Publishers INC., 1999, pg. 241

Schulze Peter, “Competing for European Security: The

CSCE, NATO and the European Community in a Changing

International Environment” in The Future of European




Simon Jeffrey – Kay Sean, “The New NATO” in Europe

Today – National Politics, European Integration and

European Security , edit. by Tiersky Ronald, Maryland,

Rowman and Littlefield Publishers INC., 1999, pg. 369

Smith Michael, “Does the Flag follow Trade? –

Politicisation and the Emergence of a European Foreign

Policy” in A Common Foreign Policy for Europe? , edit. by

Peterson J. – Sjursen H., London, Routledge, 1998, pg. 77

Staden Van Alfred, “The Netherlands” in The European



1997, pg. 87

Taylor Trevor, “Arms Procurement” in The European



1997, pg. 121

Tiersky Ronald, “Europe Today: The Integration -Security

Link” in Europe Today – National Politics, European

Integration and European Security , edit. by Tiersky

Ronald, Maryland, Rowman and Littlefield Publishers

INC., 1999, pg. 427

Tyulin Ivan, “The Future of NATO in a Changing Europe”

in The Future of European Security , edit. by Crawford


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

105

Beverly, California, Center for German and European

Studies – University of California at Berkeley, 1992, pg. 42

Weber Steve, “Does NATO have a Future?” in The Future

of European Security , edit. by Crawford Beverly,

California, Center for German and European Studies –

University of California at Berkeley, 1992, pg. 360

Γ) ΑΡΘΡΑ ΣΤΟΝ ΤΥΠΟ

ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Βερέμης Θάνος, «Η Ευρώπη μπροστά στην ΚΕΠΠΑ » στην

εφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 14 Νοεμβρίου 1999

Θεοδωράκης Αθανάσιος, «Η Πρόληψη των Κρίσεων

Πρώτος Στόχος της Ένωσης» στην εφημερίδα «ΤΟ

ΒΗΜΑ», 30 Ιουλίου 1995

Ιορδανίδης Κώστας, «Το Νέο ΝΑΤΟ και η Ευρωπαϊκή

Άμυνα» στην εφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 27 Απρ ιλίου

1999

Ιωακειμίδης Παναγιώτης, «Γιατί η Ευρώπη απέτυχε στη

Διαχείριση της Κρίσης» στο περιοδικό «ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ

ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 20 Μαϊου 1999, σελ. 36

Καρτάλης Γιάννης, «Η Σύγκρουση με την Ευρώπη» στην

εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ», 18 Φεβρουαρίου 2001

Ντάλης Σωτήρης, «Προς μιά Κοινή Πολιτική Ασφάλειας»

στο περιοδικό «ΑΝΤΙ», Τεύχος 635, 23 Μαϊου 1997, σελ. 32

Ντάλης Σωτήρης, «Η Ευρωπαϊκή Ασφάλεια στο Κατώφλι

του 21ο υ

Αιώνα» στο περιοδικό «ΑΝΤΙ», Τεύχος 669, 5

Σεπτεμβρίου 1998, σελ. 32

Ντάλης Σωτήρης, «Γιά μιά Κοινή Ευρωπαϊκή Πολιτική

Άμυνας» στο περιοδικό «ΑΝΤΙ», Τεύχος 674, 20 Νοεμβρίου

1998, σελ. 32

Παπαδόπουλος Πολυδεύκης, «Νέο Διατλαντικό Συμβόλαιο

– Αναπροσανατολισμοί στην Ευρωπαϊκή Ασφάλεια και


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

106

Άμυνα» στην εφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 12

Φεβρουαρίου 1995

Παπανδρέου Γιώργος, «Η Πολιτική Ενοποίηση δεν πρέπει

να ανακοπεί» στην εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ», 18 Ιουνίου

2000

Παπασωτηρίου Χαράλαμπος, «Ευρωπαϊκή Αδυναμία» στην

εφημερίδα «ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ», 5

Σεπτεμβρίου 1999

Πλατιάς Αθανάσιος, «Η Ενωμένη Άμυνα» στο περιοδικό

«ΑΓΟΡΑ», Τεύχος 4, 1996, σελ. 86

Σάββα Μαίρη, «Σε Κρίσιμη Καμπή η Ευρωπαϊκή Πολεμική

Βιομηχανία» ανταπόκριση από τις Βρυξέλλες στην

εφημερίδα «ΕΞΟΥΣΙΑ», 27 Ιανουαρίου 1997

Φράγκος Σπύρος, «Η Ρωσική Απάντηση στην Αμερικανική

Αντιπυραυλική Ασπίδα» στην εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ», 25

Φεβρουαρίου 2001

Χειλάς Νίκος, «Η Νέα Κούρσα των Πυρηνικών» στην

εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ», 11 Φεβρουαρίου 2001

Υφαντής Κώστας, «Πολυπολικότητα, Αναρχία, Εθνικό

Συμφέρον και Ευρωπαϊκή Ασφάλεια μετά τον Ψυχρό

Πόλεμο» στην Ελληνική Επιθεώρηση Πο λιτικής

Επιστήμης, Νούμερο 12, Νοέμβριος 1998, σελ. 81

ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ

Isnard Jacques , «Ένας Ευρωπαϊκός Στρατός α λα καρτ»

στην εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ», 18 Φεβρουαρίου 2001

Tyler Patrick , «Άμεση Απάντηση και Απειλές από τον

Πούτιν» στην εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ», 11 Φε βρουαρίου

2001

Vedrine Hubert , «Πως θα φθάσουμε στην Ομοσπονδία»

στην εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ», 18 Ιουνίου 2000


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

107

ΑΓΓΛΙΚΑ

Allison Graham, “Conceptual Models and the Cuban

Missile Crisis” in The American Political Science Review,

Volume LXIII, Number 3, September 1969, pg. 689

Gray Bernard, “Eurofighter hits Bad Weather”,

“FINANCIAL TIMES”, February the 5th

1994

Gray Bernard, “Dogfight over Funding”, “FINANCIAL

TIMES”, June the 2nd

1997

Nicoll Alexander, “The Euro Gambit”, “FINANCIAL

TIMES”, October the 13t h

1998

Nye Josef, “The US and Europe: Continental Drift?” in

International Affairs, Volume 76, Number 1, January 2000,

pg. 51

Posen Barry, “The War for Cossovo – Serbia’s Political -

Military Strategy” in International Security, Volume 24,

Number 4, Spring 2000, pg. 39

Δ) ΑΡΘΡΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

ΑΓΓΛΙΚΑ

Cross Peter – Nassauer Otfried, “European Security –

Sharks and Minnows off Helsinki”, Berlin Information

Center for Transantlantic Security, internet, webpages of

British American Security Information Council ,

www.basicint.org

Dun Peter, “Outcome of the Nice Summit: Modest but

Sufficient?”, International Institute for Strategic Studies,

internet, webpages of International Institute of Strategic

Studies, www.iiss.org/pub/sp/sp00029.asp

Valasek Tomas, “European Defense: Slumbering No

More?”, “Weekly Defense Monitor”, Volume 3, Issue #19,

May 14, 1999, internet, www.cdi.org/weekly/1999/issue19


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

108

Valasek Tomas, “The European Alphabet Soup”, “Weekly

Defense Monitor”, Volume 4, Issue #14, April 6, 2000,

www.cdi.org/weekly/2000/issue14

Valasek Tomas, “Clouds Over the Atlantic”, “Weekly

Defense Monitor”, Volume 4, Issue #22, June 1, 2000,

internet, www.cdi.org/weekly/2000/issue22

Valasek Tomas, “Europe's NMD Deliberations”, “Weekly



Valasek Tomas, “Redesigning NATO at Feira”, “Weekly



Valasek Tomas, “The European Union: Silent On NMD”,

“Weekly Defense Monitor”, Volume 4, Issue #30, July 27,

2000, internet, www.cdi.org/weekly/2000/issue30

Ε) ΕΡΕΥΝΕΣ – ΜΕΛΕΤΕΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Παπασωτηρίου Χαράλαμπος, Οι Ευρωατλαντικές Σχέσεις

και οι Αποφάσεις της Ε.Ε στο Ελσίνκι γιά την Ευρωπαϊκή

Αμυντική Ταυτότητα , Μελέτη της Ε.Κ.Ο.ΜΕ., Μάϊος 2000

ΑΓΓΛΙΚΑ

Smith Julianne – Butcher Martin, Editors, A Risk

Reduction Strategy for NATO , January 1999, internet,

www.basicint.org/natorr.htm

Stephanou Constantine, The Federalisation of Western

Europe , Athens, Panteion Universi ty of Social and Political

Sciences – Institute of International Relations, June 1991

ΣΤ) ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ – ΟΜΙΛΙΕΣ

ΑΓΓΛΙΚΑ


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

109

Cohen William, U.S Secretary of Defence, Press

Conference at NATO Headquarters, Brussels, Belgium, on

December 5, 2000, internet, www. defenselink. mil/ news/

Dec2000/ t12062000_t205nato.html

Patten Chris, “The Future of the European Security and

Defence Policy (ESDP) and the Role of the European

Commission”, Speech at the Conference on the

Development of a Common European Security and D efence

Policy, Berlin, 16 December 1999

Patten Chris, “The EU’s evolving Foreign Policy

Dimension – The CESDP after Helsinki”, Speech at the

Joint Meeting European Parliament Foreign Affairs

Committee with Members of the NATO Parliamentary

Assebly, Brussels, 22 February 2000

Patten Chris, “A European Foreign Policy: Ambition and

Reality”, Speech at Institut Francais des Relations

Internationales, Paris, 15 June 2000

Patten Chris, “The Common European Foreign and

Security Policy”, Speech at the European I nstitute,

Washington, 11 September 2000

Robertson George, Lord, NATO Secretary General, Speech

at the Munich Conference on European Security Policy,

Munich, 3 February 2001, www. nato. int/ docu/ speech/

2001/s010203a. htm

Rumsfeld Donald, U.S. Secretary of Defense, “Remarks”,

Speech at the Munich Conference on European Security

Policy, Munich, 3 February 2001, www. defenselink. mil/

speeches/2001/s20010203-secdef. html

Solana Javier, “The Development of a Common Foreign

and Security Policy and the Role o f the High

Representative”, Speech at the Institute of European

Affairs, Dublin, 30 March 2000


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

110

Solana Javier, “The Development of a Common Foreign

and Security Policy”, Speech at “Diplomatia”, Rome, 26

June 2000

Solana Javier, “Where does the EU stand on common

Foreign and Security Policy”, Speech at the

Forschcungsinstitut der Deutschen Gesellschaft für

Auswärtige Politik, Berlin, 14 November 2000, internet,

www.ue.eu.int/Newsroom/treebrowse.cfm?BID=107&LANG

=1

Solana Javier, “Address by the WEU Secretary General to

the WEU Assembly”, Paris, 5 December 2000

ΓΕΡΜΑΝΙΚA

Fischer Joshka, Bundesminister des Auswärtigen, "Vom

Staatenverbund zur Föderation – Gedanken über die

Finalität der europäischen Integration", Rede am 12. Mai

2000 in der Humboldt-Universität in Berlin

Fischer Joshka, Bundesminister des Auswärti gen, Rede auf

der 36. Münchner Konferenz für Sicherheitspolitik am 5.

Februar 2000

Fischer Joshka, Bundesminister des Auswärtigen, Rede auf

der 37. Münchner Konferenz für Sicherheitspolitik am 3.

Februar 2001

Ζ) ΕΓΓΡΑΦΑ

Declaration on a Transformed North Atlantic Alliance

issued by the Heads of State and Government participating

in the Meeting of the North Atlantic Council, London, 6

July 1990, internet, www.nato.int/docu/ basitxt/ b900706a.

htm

The Alliance’s Strategic Concept agreed by the Heads of

State and Government participating in the Meeting of the


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

111

North Atlantic Council, Rome, 8 November 1991, internet,

www.nato.int/docu/basictxt/b911108a.htm

Declaration on the Role of the Western European Union

and its Relations with the European Union and with t he

Atlantic Alliance, Maastricht, 10 December 1991, internet,

www.weu.int/eng/comm/91-maastricht.htm

WEU Council of Ministers Petersberg Declaration, Bonn,

19 June 1992, internet, www.weu.int/eng/comm/92 -

petersberg.htm

Preliminary Conclusions on the Formulation of a Common

European Defence Policy, Nordwijk, 14 November 1994,

internet, www.weu.int/eng/comm/94 -noordwijk.htm

Declaration of the Heads of State and Government

participating in the Meeting of the North Atlantic Council ,

Brussels, 11 January 1994, internet, www.nato.int/ docu/

basictxt/b940111a.htm

European Security: a Common Concept of the 27 WEU

Countries, Madrid, 14 November 1995, internet,

www.weu.int/eng/comm/95-madrid-a.htm

Joint Declaration on European Defence, issued at the

British – French Summit, Saint Malo, 3 – 4 December

1998, internet, www.fco.gov.uk/news/newstext.asp?1795

The Washington Declaration signed and issued by the

Heads of State and Government participating in the

Meeting of the North Atlantic Council, 23 April 1999,

internet, www.nato.int/docu/pr/1999/p99-063e.htm

The Alliance’s Strategic Concept approved by the Heads of

State and Government participating in the Meeting of the

North Atlantic Council , Washington, 24 April 1999,

internet, www.nato.int/docu/pr/1999/p99-065e.htm

Defence Capabilities Initiative, NATO Press Release, 25

April 1999, internet, www.nato.int/docu/pr/1999/ p99s069e.

htm


ΠΡΟΚΑΚΗΣ

112

Presidency Reports to the Helsinki European Council on

“Strengthening the Common European Policy on Security

and Defence” and on “Non – Military Crisis Management

of the European Union”, Brussels, 8 November 1999

Draft Presidency Report to the Lisbon European Council

on “Strengthening the Common European Security and

Defence Policy”, Lisbon, 24 March 2000

Council – General Affairs/Defence, Military Capabilities

Commitment Declaration, Brussels, 20 November 2000,

internet, www.basicint.org

Secretary General/High Representative and Commission,

Report to the Nice European Council on “Improving the

Coherence and Effectiveness of the European Uni on Action

in the Field of Conflict Prevention”, Brussels, 9 December

2000

Ministry of Defence/Great Britain, “Defence Policy in

2001”, London, February 2001