Download pdf - Tri91 41++ขุททกนิกาย+คาถาธรรมบท+เล่ม+๑+ภาค+๒+ตอน+๒

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย คาถาธรรมบท เลม ๑ ภาค ๒ ตอน ๒ - หนาท 1

พระสตตนตปฎก ขททกนกาย คาถาธรรมบท

เลมท ๑ ภาคท ๒ ตอนท ๒ ขอนอบนอมแดพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคนน

คาถาธรรมบท ปปผวรรคท๑ ๔ วาดวยคนฉลาดและดอกไม [๑๔] ๑. ใครจกรชดซงแผนดนนและยมโลก กบ มนสสโลกน พรอมทงเทวโลก ใครจกเลอกบท ธรรมอนเราแสดงดแลว เหมอนนายมาลาการผฉลาด เลอกดอกไมฉะนน พระเสขะจกรชดแผนดนและ ยมโลกกบมนสสโลกน พรอมทงเทวโลก พระเสขะ จกเลอกบทธรรมอนเราแสดงดแลว เหมอนนาย มาลาการผฉลาดเลอกดอกไมฉะนน. ๑. วรรคน มอรรถกถา ๑๒ เรอง.


๒. ภกษรแจงกายนวา มฟองนาเปนเครอง เปรยบ รชดกายนวา มพยบแดดเปนธรรม ตด พวงดอกไมของมารเสยแลว พงสถานทมจจราช ไมเหน. ๓. มจจยอมพานระผมใจของไปในอารมณ ตาง ๆ ผเลอกเกบดอกไมอยเทยวไป เหมอนหวงนา ใหญพดชาวบานอนหลบแลวไปฉะนน. ๔. มจจผทาซงทสด กระทานระผมใจของ ในอารมณตาง ๆ เลอกเกบดอกไมอยเทยว ผไมอม ในกามทงหลายนนแล สอานาจ. ๕. มนพงเทยวไปในบาน เหมอนแมลงภไม ยงดอก ส และกลนใหชอกชา ถอเอาแตรสแลว บนไปฉะนน. ๖. บคคลผไมควรทาคาแสยงขนของคนเหลา อนไวในใจ ไมควรแลดกจททาแลวและยงมไดทา ของคนเหลาอน พงพจารณากจททาแลว และยง มไดทาของตนเทานน. ๗. ดอกไมงามมส ไมมกลนแมฉนใด วาจา สภาษตกฉนนน ยอมไมมผลแกผไมทาอย ดอกไม งามมส พรอมดวยกลนแมฉนใด วาจาสภาษตก ฉนนน ยอมมผลแกผทาดอย.


๘. นายมาลาการพงทาพวงดอกไมใหมากจาก กองดอกไมแมฉนใด มจจสตวผมอนจะพงตาย เปนสภาพ ควรทากศลไวใหมากฉนนน. ๙. กลนดอกไมฟงไปทวนลมไมได กลน จนทนหรอกลนกฤษณาและกลมพกกฟงไปไมได แต กลนของสตบรษฟงไปทวนลมได กลนจนทนกด แมกลนกฤษณากด กลนอบลกด กลนมะลกด กลนศลเปนเยยมกวาคนธชาตนน. ๑๐. กลนน คอกลนกลมพก และกลนจนทน เปนกลนเพยงเลกนอย สวนกลนของผมศลทงหลาย เปนกลนชนสง ยอมหอมฟงไปในเทพเจาและเหลา มนษย. ๑๑. มารยอมไมประสบทางของทานผมศลถง พรอมแลว มปกตอยดวยความไมประมาท พนวเศษ แลวเพราะรชอบเหลานน. ๑๒. ดอกบวมกลนด พงเกดในกองหยากเยอ อนบคคลทงแลวใกลทางใหญ ดอกบวนนพงเปนท ชอบใจฉนใด สาวกของพระสมมาสมพทธเจาเมอ ปถชนเปนดงกองหยากเยอเกดแลว ยอมไพโรจน ลวงซงปถชนผมดทงหลายดวยปญญาฉนนน. จบปปผวรรคท ๔


๔. ปปผวรรควรรณนา ๑. เรองภกษ ๕๐๐ รปผขวนขวายในปฐวกถา [๓๓]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ ทรงปรารภภกษ ๕๐๐ รป ผขวนขวายในปฐวกถา ตรสพระธรรมเทศนานวา "โก อม ปว วเชสสต" เปนตน.

ควรปรารภแผนดนภายใน ดงไดสดบมา ภกษเหลานน เทยวจารกไปในชนบทกบพระผม- พระภาคเจา มาถงพระเชตวนแลวนงในหอฉนในเวลาเยน เลาถงเรอง แผนดนในสถานทตนไปแลว ๆ วา "ในสถานเปนทไปสบานโนน จาก บานโนน เสมอ ไมเสมอ มเปอกตมมาก มกรวดมาก มดนดา มดน แดง." พระศาสดา เสดจมาตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอ นงสนทนากนดวย เรองอะไรหนอ ?" เมอภกษเหลานนกราบทลวา " ดวยเรองแผนดนในสถานทพวกขาพระองคเทยวไปแลว พระเจาขา" ดงนแลว จงตรสวา "ภกษทงหลาย นนชอวาแผนดนภายนอก, การ ทพวกเธอทาบรกรรมในแผนดนภายในจงจะควร" ดงน แลวไดทรง ภาษต ๒ พระคาถามนวา :-


๑. โก อม ปว วเชสสต ยมโลกจ อม สเทวก โก ธมมปท สเทสต กสโล ปปผมว ปเจสสต. เสโข ปว วเชสสต ยมโลกจ อม สเทวก เสโข ธมมปท สเทสต กสโล ปปผมว ปเจสสต. "ใคร จกรชดซงแผนดนน และยมโลกกบ มนสสโลกน พรอมทงเทวโลก, ใคร จกเลอก บทธรรม อนเราแสดงดแลว เหมอนนายมาลาการ ผฉลาดเลอกดอกไมฉะนน. พระเสขะจกรชดแผนดน และยมโลกกบมนสสโลกนพรอมทงเทวโลก. พระ- เสขะจกเลอกบทธรรมอนเราแสดงดแลว เหมอน นายมาลาการผฉลาดเลอกดอกไมฉะนน."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน สองบทวา โก อม ความวา ใคร (จกร ชด) ซงแผนดนน กลาวคออตภาพ. บทวา วเชสสต ความวา จกรแจง คอแทงตลอด ไดแก ทาให แจง ดวยญาณของตน. บทวา ยมโลกจ ไดแก อบายโลก ๔ อยางดวย. สองบทวา อม สเทวก ความวา ใคร จกรชด คอจกทราบชด ไดแก แทงตลอด ทาใหแจงซงมนสสโลกนกบเทวโลกดวย พระศาสดา ยอมตรสถามดงน. บาทพระคาถาวา โก ธมมปท สเทสต ความวา ใคร จก เลอก คอคด ไดแกพจารณาเหน แทงตลอด ทาใหแจง ซงบทธรรม


กลาวคอโพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ๑ ทชอวาอนเราแสดงดแลว เพราะ ความเปนธรรมอนเรากลาวแลวตามความเปนจรง เหมอนนายมาลาการผ ฉลาดเลอกดอกไมอยฉะนน. บทวา เสโข เปนตน ความวา พระอรยบคคล ๗ จาพวก ตงแตทานผตงอยในโสดาปตตมรรค จนถงทานผตงอยในอรหตมรรค ชอวาพระเสขะ เพราะยงศกษาสกขา ๓ เหลาน คอ อธสลสกขา อธจตต- สกขา อธปญญาสกขา คราออกอยซงฉนทราคะ๒จากอตภาพนน ดวย อรหตมรรค ชอวาจกรชด คอจกทราบชด ไดแกแทงตลอด ทาใหแจง ซงแผนดนน กลาวคออตภาพ. บทวา ยมโลกจ เปนตน ความวา พระเสขะนนนนแหละ จกรชด คอจกทราบชด ไดแกแทงตลอด ทาใหแจง ซงยมโลก ม ประการอนกลาวแลวอยางนน และมนสสโลกน กบทงเทวโลกทงหลาย ชอวาพรอมทงเทวโลก. พระผยงตองศกษา ๗ จาพวกนนแหละ ชอวา เสขะ. อธบายวา นายมาลาการผฉลาด เขาไปสสวนดอกไมแลว เวน ดอกไมทออนและตม ทสตวเจาะ ทเหยว และทเกดเปนปมเสยแลว เลอกเอาเฉพาะแตดอกไมทงาม ทเกดดแลว ชอฉนใด พระเสขะ จกเลอก คอคด ไดแกพจารณาเหน แทงตลอด ทาใหแจง แมซงบทแหงโพธ- ปกขยธรรมน ทเรากลาวดแลว คอแสดงดแลว ฉนนนนนแล. ๑. คอ สตปฏฐาน ๔ สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔ อนทรย ๕ พละ ๕ โพชฌงค ๗ มรรคมองค ๘. ๒. ฉนทราคะ แปลวา ความกาหนดดวยอานาจความพอใจ.


พระศาสดาทรงเฉลยปญหาเองทเดยว. ในเวลาจบเทศนา ภกษ ๕๐๐ รป บรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลายแลว, เทศนา ไดมประโยชนแมแกบรษทผประชมกน ดงนแล. เรองภกษ ๕๐๐ รปผขวนขวายในปฐวกถา จบ.


๒. เรองพระเถระผเจรญมรจกมมฏฐาน [๓๔]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ ทรงปรารภภกษรปใด รปหนง ผเจรญมรจกมมฏฐาน๑ ตรสพระธรรมเทศนานวา " เผณปม" เปนตน.

พระเถระเจรญมรจกมมฏฐาน ดงไดสดบมา พระเถระนน เรยนกมมฏฐานในสานกพระศาสดา แลวคดวา " เราจกทาสมณธรรม " ดงนแลว เขาไปสปา พากเพยร พยายามแลว กไมอาจบรรลพระอรหตได จงกลบมายงสานกพระศาสดา ดวยตงใจวา " จกทลอาราธนาใหตรสบอกพระกมมฏฐานใหวเศษ, " เหนพยบแดดในระหวางทาง เจรญมรกมมฏฐานวา " พยบแดดน ตงขนแลวในฤดรอน ยอมปรากฏแกบคคลทงหลายผยนอย ณ ทไกล ดจมรปราง, แตไมปรากฏเลย แกบคคลผมาสทใกลฉนใด; แมอตภาพน กมรปเหมอนอยางนน เพราะอรรถวา เกดขนและเสอมไป" เดนมาแลว เมอยลาในหนทาง อาบนาในแนนาอจรวด นงทรม (ไม) รมฝง แมนามกระแสอนเชยวแหงหนง เหนฟองนาใหญ ตงขนดวยกาลงแหง นากระทบกนแลวแตกไป ไดถอเอาเปนอารมณวา " แมอตภาพน กม รปรางอยางนนเหมอนกน เพราะอรรถวา เกดขนแลวกแตกไป." ๑. กมมฏฐานมอนพจารณาพยบแดดเปนอารมณ.


ทรงเปรยบกายดวยฟองนาและพยบแดด

พระศาสดา ประทบอยทพระคนธกฎนนแล ทอดพระเนตรเหน พระเถระนนแลว จงตรสวา "อยางนนนนแหละ ภกษ อตภาพนมรป อยางนนแล มอนเกดขนและแตกไปเปนสภาพแนแท เหมอนฟองนา (และ) พยบแดด" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- ๒. เผณปม กายมม วทตวา มรจธมม อภสมพธาโน เฉตวาน มารสส ปปปผกาน อทสสน มจจราชสส คจเฉ. " ภกษรแจงกายนวา มฟองนาเปนเครอง เปรยบ, รชดกายนวา มพยบแดดเปนธรรม ตด พวงดอกไมของมารเสยแลว พงถงสถานทมจจราช ไมเหน."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา เผณปม ความวา รแจงกายนคอ อนนบวาเปนทประชมแหงสวนตาง ๆ มผมเปนตน วา " เหนสมดวย ฟองนา เพราะอรรถวา ไมมกาลง มกาลงทราม ไมตงอยนานและเปน ไปชวกาล." บทวา มรจรธมม เปนตน ความวา รชด คอร ไดแกทราบวา " แมกายน ชอวามพยบแดดเปนธรรม เพราะอรรถวา เปนไปชวขณะ และปรากฏนดหนอย เหมอนอยางพยบแดด เปนดจมรปราง (และ)


เปนดจเขาถงความเปนของทควรถอเอาได แกบคคลทงหลายผยนอย ณ ท ไกล, ( แต ) เมอบคคลเขาไปใกล ยอมปรากฏเปนของวางเปลา เขา ถงความเปนของถอเอาไมไดฉะนน." สองบทวา มารสส ปปปผกาน เปนตน ความวา ภกษผ ขณาสพ๑ ตดวฏฏะอนเปนไปในไตรภม๒ กลาวคอพวงดอกไมของมาร เสยได ดวยอรยมรรคแลว พงถงสถานทไมเหน คอทอนไมเหน คอท อนไมเปนวสยของมจจราช ไดแกพระอมตมหานพพาน. ในกาลจบคาถา พระเถระ บรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ทงหลายแลว ชมเชย สรรเสรญ ถวายบงคมพระสรระของพระศาสดา ซงมพรรณดจทองคา มาแลว ดงนแล. เรองพระเถระผเจรญมรจกมมฏฐาน จบ. ๑. ผมอาสวะสนแลว. ๒. ไตรภม=ภม ๓ คอ กามาวจรภม รปาวจรภม อรปาวจรภม.


๓. เรองพระเจาวฑฑภะ๑ [๓๕]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระนครสาวตถ ทรงปรารภพระเจา วฑฑภะ พรอมทงบรษท ซงถกหวงนาทวมทบใหสวรรคตแลว ตรส พระธรรมเทศนานวา "ปปผาน เหว ปจนนต" เปนตน. อนปพพกถาในเรองนน ดงตอไปน :-

สามพระกมารไปศกษาศลปะในกรงตกกสลา พระกมาร ๓ พระองคเหลานน คอ " พระราชโอรสของพระเจา มหาโกศล ในพระนครสาวตถ พระนามวาปเสนทกมาร, พระกมาร ของเจาลจฉว ในพระนครเวสาล พระนามวามหาล, โอรสของเจา มลละ ในพระนครกสนารา พระนามวาพนธละ" เสดจไปนครตกกสลา เพอเรยนศลปะในสานกอาจารยทศาปาโมกข มาพบกนทศาลานอก พระนคร ตางกถามถงเหตทมา ตระกล และพระนามของกนและกน แลว เปนพระสหายกน รวมกนเขาไปหาอาจารย ตอกาลไมนานนกก เรยนศลปะสาเรจ จงกราบอาอาจารยพรอมกน เสดจออก (จาก กรงตกกสลา) ไดไปสทอยของตน ๆ.

สามพระกมารไดรบตาแหนงตางกน บรรดาพระกมารทง ๓ พระองคนน ปเสนทกมาร ทรงแสดง ศลปะถวายพระชนก อนพระชนกทรงเลอมใสแลว (จง) อภเษกใน ราชสมบต. ๑. ม. วฏฏภวตถ.


มหาลกมาร เพอจะทรงแสดงศลปะแกเจาลจฉวทงหลาย กทรง แสดงดวยความอตสาหะมาก. พระเนตรของพระองคไดแตกไปแลว. พวกเจาลจฉวปรกษากนวา "พทโธเอย อาจารยของพวกเรา ถงความ เสยพระเนตรแลว, พวกเราจะไมทอดทงทาน, จกบารงทาน" ดงนแลว จงไดถวายประต๑ ดานหนง ซงเกบสวยไดวนละแสนแกมหาลกมารนน. พระองคทรงอาศยประตนน ใหโอรสของเจาลจฉว ๕๐๐ องค ทรงศกษา ศลปะ อยแลว. (ฝาย) พนธลกมาร เมอพวกตระกลมลลราชกลาววา "ขอพนธล- กมารจงฟนไมไผเหลาน" ดงนแลว ไดกระโดดขนไปยงอากาศ (สง) ถง ๘๐ ศอก เอาดาบฟนมดไมไผ ๖๐ ลา ทพวกเจามลละเอาไมไผ ๖๐ ลาใสซเหลกในทามกลางแถว ใหยกขนตงไว ( ขาดกระเดน ) ไปแลว. พนธลกมารนนไดยนเสยงดง "กรก" ของซเหลกในมด สดทาย (จง) ถามวา " นอะไร ? " ไดยนวา เขาเอาซเหลกใสใน ไมไผทกมดแลว จงทงดาบ รองไหพลางพดวา "บรรดาญาตและเพอน ของเราประมาณเทาน แมแตคนเดยว ซงเปนผมความสเนหา (ในเรา) มไดบอกเหตน ( แกเรา ); กหากวา เราพงรไซร, พงฟนไมใหเสยง ซเหลกดงขนเลย" แลวทลแกพระชนนและพระชนกวา "หมอมฉนจก ฆาเจามลละเหลานแมทงหมดแลวครองราชสมบต" อนพระชนนและ พระชนกหามแลว โดยประการตาง ๆ เปนตนวา "ลกเอย น เปน ราชประเพณ, เจาไมไดเพอจะทาอยางนน" จงทลวา " ถากระนน ๑. คาวา "ประต" หมายความวาหมบานทตงอยทางประตดานหนง.


หมอมฉนจกไปสสานกเพอนของหมอมฉน" ดงน ไดเสดจไปเมอง สาวตถแลว. พระเจาปเสนททรงทราบการเสดจมาของพนธละนน กทรงตอนรบ เชญใหเสดจเขาพระนคร ดวยสกการะใหญแลว ทรงตงไวในตาแหนง เสนาบด. พนธลเสนาบดนน ใหเชญพระชนนและพระชนกมาพกอาศย อยในเมองสาวตถนนนนแล

พระราชาทรงเลยงภตตาหารภกษเอง ภายหลงวนหนง พระราชาประทบยนอยปราสาทชนบน ทอด พระเนตรไปยงระหวางถนน เหนภกษหลายพนรป ซงไปเพอตองการ ทาภตกจ ในคฤหาสนของทานเหลานน คอ "ทานอนาถบณฑกเศรษฐ จฬอนาถบณฑกเศรษฐ นางวสาขา นางสปปวาสา " จงตรสถามวา พระผเปนเจาทงหลายไปไหนกน?" เมอพวกราชบรษทลวา " ขาแต สมมตเทพ ภกษสองพนรป ไปเพอประโยชนแกภตทงหลายมนายภต สลากภต และคลานภต เปนตน ในคฤหาสนของอนาบณฑกเศรษฐ ทก ๆ วน, ภกษ ๕๐๐ รป ไปคฤหาสนของจฬอนาบณฑกเศรษฐ เปนนตย. ของนางวสาขา ( และ ) นางสปปวาสา กเชนเดยวกน" ดงนแลว ทรงพระประสงคจะบารงภกษสงฆดวยพระองคเองบาง จงเสดจ ไปวหาร ทรงนมนตพระศาสดา พรอมกบภกษพนรป ถวายทานดวย พระหตถ (เอง) สน ๗ วน ในวนท ๗ ถวายบงคมพระศาสดาแลว ทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระองคจงทรงรบภกษาของพระองค พรอมดวยภกษ ๕๐๐ รป เปนนตยเถด."


พระศาสดา. มหาบพตร ธรรมดาพระพทธเจาทงหลาย ยอมไม รบภกษาประจาในทแหงเดยว. ประชาชนเปนจานวนมาก ยอมหวง เฉพาะการมาของพระพทธเจาทงหลาย. พระราชา. ถากระนน ขอพระองค โปรดสงภกษรปหนงไป ประจาเถด พระศาสดาไดทรงทาใหเปนภาระของพระอานนทเถระ.

พระราชาทรงลมจดการเลยงภกษถง ๓ วน พระราชาไมทรงจด ( เจาหนาท ) ไววา "เมอภกษสงฆมาแลว ชอวาชนเหลานน รบบาตรแลว จงองคาส " ทรงองคาสดวยพระองคเอง เทานนตลอด ๗ วน ในวนท ๘ ทรงลมไป จงไดทรงกระทาใหเนนชา แลว. กธรรมดาในราชตระกล ชนทงหลาย อนพระราชามไดทรงสง แลว ยอมไมไดเพอปอาสนะทงหลาย นมนตพวกภกษใหนงแลวองคาส. พวกภกษ (ก) คดกนวา "เราไมอาจเพอยบยงอยในทนได" พากน หลกไปเสยหลายรป. แมในวนท ๒ พระราชากทรงลมแลว. แมใน วนท ๒ ภกษเปนอนมากกพากนหลกไป. ถงในวนท ๓ พระราชา กทรงลม ในกาลนน เวนพระอานนทเถระองคเดยวเทานน พวกภกษ ทเหลอพากนหลกไป.

คนมบญยอมหนกในเหต ธรรมดาผมบญทงหลาย ยอมเปนผเปนไปในอานาจแหงเหต จง รกษาความเลอมใสแหงตระกลทงหลายไวได. กสาวกของพระตถาคต


แมทงหมดทถงฐานนดร ตงแตชนทง ๘ เหลาน คอ อครสาวก ๒ รป คอ พระสารบตรเถระ พระมหาโมคคลลานเถระ, อครสาวกา ๒ รป คอ นางเขมา นางอบลวรรณา, บรรดาอบาสกทงหลาย อบาสกผเปน อครสาวก ๒ คน คอ จตคคฤหบด หคถกอบาสก ชาวเมองอาฬว. บรรดาอบาสกาทงหลาย อบาสกาผเปนอครสาวกา ๒ คน คอ มารดา ของนนทมาณพ ชอเวฬกณฎก นางขชชตตรา, (ลวน) มบญมาก สมบรณดวยอภนหาร เพราะความเปนผบาเพญบารม๑ ๑๐ โดยเอกเทศ.

พระราชาเสดจไปกราบทลพระศาสดา แมพระอานนทเถระ มบารมอนบาเพญแลวตงแสนกปะ สมบรณ ดวยอภนหาร มบญมาก เมอจะรกษาความเลอมใสของตระกล จงได ยบยงอย เพราะความทตนเปนไปในอานาจแหงเหต, พวกราชบรษ นมนตทานรปเดยวเทานนใหนงแลวองคาส. พระราชาเสดจมาในเวลา ทพวกภกษไปแลว ทอดพระเนตรเหนขาทนยะและโภชนยะตงอยอยางนน แหละ จงตรสถามวา "พระผเปนเจาทงหลายมไดมาหรอ ?" ทรงสดบ วา "พระอานนทเถระมารปเดยวเทานน พระเจาขา " ทรงพโรธภกษ ทงหลายวา "พระผเปนเจาทงหลาย ไดทาการตดขาดตอเราเพยงเทาน เปนแน จงเสดจไปสานกพระศาสดา กราบทลวา "ขาแตพระองค ผเจรญ ขาพระองคจดแจงภกษาไว เพอภกษ ๕๐๐ รป, ทราบวา พระอานนทเถระรปเดยวเทานนมา, ภกษาทหมอมฉนจดแจงแลว ตงอย ๑. บารม ๑๐ คอ ทานบารม ศลบารม เนกขมมบารม ปญญาบารม วรยบารม ขนตบารม สจจบารม อธษฐานบารม เมตตาบารม อเบกขาบารม.


อยางนนนนเอง ภกษ ๕๐๐ รป ไมกระทาความสาคญในพระราชวงของ หมอมฉน ( เลย ). จกมเหตอะไรหนอแล ?

ตระกลทภกษควรเขาไปและไมควรเขาไป พระศาสดาไมตรสโทษของพวกภกษ ตรสวา " มหาบพตร สาวก ทงหลายของอาตมภาพ ไมมความคนเคยกบพระองค. เพราะเหตนน ภกษทงหลายจกไมไปแลว เมอจะทรงประกาศเหตแหงการไมเขาไป และ เหตแหงการเขาไปสตระกลทงหลาย ตรสเรยกภกษทงหลายมาแลว ตรส พระสตร๑นวา :- "ภกษทงหลาย ตระกลทประกอบดวยองค ๙ ภกษยงไมเขา ไปแลว กไมควรเขาไป, และครนเขาไปแลว กไมควรนงใกล, ตระกลทประกอบดวยองค ๙ เปนไฉน ? ตระกลทประกอบดวย องค ๙ เหลาน; คอ เขาไมตอนรบดวยความพอใจ, ไมอภวาทดวย ความพอใจ, ไมใหอาสนะดวยความพอใจ, ซอนของทมอยของเขา ไว, เมอของมอยมาก กใหแตนอย, เมอมของประณต กใหของ เศราหมอง, ใหโดยไมเคารพ ไมใหโดยความเคารพ, ไมนงใกลเพอ ฟงธรรม, เมอกลาวธรรมอยเขากไมยนด ภกษทงหลาย ตระกลท ประกอบดวยองค ๙ เหลานแล ภกษยงไมเขาไปแลว กไมควรเขาไป และครนเขาไปแลว กไมควรนงใกล. ภกษทงหลาย ตระกลทประกอบดวยองค ๙ ภกษยงไมเขาไป กควรเขาไป และเมอเขาไปแลว กควรนงใกล. ตระกลทประกอบ ๑. อง. นวก. ๒๓/๔๐๑.


ดวยองค ๙ เปนไฉน ? ตระกลทประกอบดวยองค ๙ เหลาน คอ เขาตอนรบดวยความพอใจ, อภวาทดวยความพอใจ, ใหอาสนะดวย ความพอใจ, ไมซอนของทมอยของเขาไว, เมอของมมาก กใหมาก, เมอมของประณต กใหของประณต, รโดยเคารพ ไมใหโดย ไมเคารพ, เขาไปนงใกลเพอฟงธรรม, เมอกลาวธรรมอย เขากยนด ภกษทงหลาย ตระกลทประกอบดวยองค ๙ เหลานแล ภกษยงไม เขาไป กควรเขาไป และครนเขารปแลว กควรนงใกล" ดงนแลว จงตรสวา " มหาบพตร สาวกของอาตมภาพ เมอไมไดความคนเคย จากสานกของพระองค จงจกไมไป ดวยประการฉะนแล; แทจรง โบราณกบณฑตทงหลาย แมเขาบารงอยดวยความเคารพในท ๆ ไมคน เคย ถงเวทนาแทบปางตาย กไดไปสทของผคนเคยกนเหมอนกน. อน พระราชาทลถามวา ในกาลไร ? พระเจาขา " ทรงนาอดตนทานมา ( สาธกดงตอไปน ) :-

เรองเกสวดาบส ในอดตกาล เมอพระเจาพรหมทต เสวยราชสมบตในพระนคร พาราณส พระราชาทรงพระนามวาเกสวะ ทรงสละราชสมบตผนวชเปน ฤาษ. บรษ ๕๐๐ คน (ออก) บวชตามพระราชานน. ทาวเธอได พระนามวาเกสวดาบส. อนง นายภษามาลาของพระองคกไดตามบวช เปนอนเตวาสกนามวากปปกะ เกสวดาบสกบบรษทอาศยอยในหมวนต- ประเทศสน ๘ เดอน ในฤดฝน เพอตองการเสพรสเคมและรสเปรยว ไปถงกรงพาราณสแลว เขาไปสพระนครเพอภกษา, ลาดบนน พระราชา


ทอดพระเนตรเหนดาบสนน ทรงเลอมใส. ทรงรบปฏญญาเพอประโยชน แกการอยในสานกของพระองคตลอด ๔ เดอน (นมนต) ใหพกอย ในพระราชอทยาน ยอมเสดจไปสทบารงพระดาบสนน ทงเยนทงเชา. พวกดาบสทเหลอพกอย ๒-๓ วน ราคาญดวยเสยงองคะนงตาง ๆ มเสยง ชางเปนตน๑ จงกลาววา " ทานอาจารยพวกกระผมราคาญใจ, จะไปละ" เกสวะ. จะไปไหนกน ? พอ. อนเตวาสก. ไปสหมวนตประเทศ ทานอาจารย. เกสวะ. ในวนทพวกเรามาทเดยว พระเจาแผนดนทรงรบปฏญญา เพอประโยชนแกการอยในทนตลอด ๔ เดอน, พวกเธอจกไปเสยอยางไร เลา ? พอ. อนเตวาสกกลาววา "ทานอาจารยไมบอกพวกกระผมเสยกอนแลว จงถวายปฏญญา, พวกกระผมไมสามารถจะอยในทนได, จกอยใน ท ๆ (พอ) ฟงความเปนไปของทานอาจารยได ซงไมไกลจากทน" ดงน พากนไหวพระอาจารยแลวหลกไป. อาจารยคงอยกบอนเตวาสก ชอกปปกะ (เทานน). พระราชาเสดจมาสทบารง ตรสถามวา "พระผเปนเจาทงหลาย ไปไหน ? " เกสวดาบสทลวา " มหาบพตร พวกดาบสเหลานนบอกวา ' พวกกระผมราคาญใจ' ดงนแลว กไปสหมวนตประเทศ" กาลตอมาไมนานนก แมกปปกดาบสกราคาญแลว แมถกอาจารย หามอยบอย ๆ กกลาววา " ไมอาจ " แลวกหลกไป. ๑. อนเสยงทงหลายมเสยงชางเปนตน เบยดเบยนแลว.


แตกปปกดาบสนน ไมไปสานกของพวกดาบสนอกน คอยฟงขาว๑

ของอาจารยอยในทไมไกลนก. ในกาลตอมาเมออาจารยคดถงพวกอนเตวาสก โรคในทองกเกดขน พระราชารบสงใหแพทยเยยวยา. โรคกไมสงบได. พระดาบสจง ทลวา " มหาบพตร พระองคทรงพระประสงคจะใหโรคของอาตมภาพ สงบหรอ ?" พระราชา ขาแตทานผเจรญ หากวาขาพเจาอาจ, กพงทาความ ผาสกแกทาน เดยวนแหละ. ดาบส. มหาบพตร หากวา พระองคทรงปรารถนาความสขแก อาตมภาพไซร, โปรดสงอาตมภาพไปสานกพวกอนเตวาสกเถด. พระราชาทรงรบวา "ดละ ขอรบ" แลวใหดาบสนนนอน บนเตยงนอย ทรงสงอามาตย (ไป) ๔ นาย มนารทอามาตยเปน หวหนา ดวยรบสงวา "พวกทานทราบขาวของพระผเปนเจาของเรา แลว พงสงขาวถงเรานะ." กปปกอนเตวาสก ทราบวาอาจารยมา กทาการตอนรบ เมออาจารย กลาววา "พวกนอกนไปอยทไหนกน ? " จงเรยนวา " ทราบวาอย ทโนน." อนเตวาสกแมเหลานน ทราบวาอาจารยมาแลว (มา) ประชม กน ณ ทนนนนแล ถวายนารอนแลว ไดถวายผลาผลแกอาจารย. โรคสงบแลวในขณะนนเอง. พระดาบสนน มวรรณะประดจทองคาโดย ๒-๓ วนเทานน. ๑. ปวตต.


ลาดบนน นารทอามาตยถามวา๑ :- " ขาแตเกสดาบสผมโชค อยางไรหนอ ทานจง ละพระราชา ผเปนจอมแหงมนษย ผบนดาลสมบต นาใครทงสนใหสาเรจเสย แลวยนดในอาศรมของ กปปกดาบส." ทานตอบวา :- " คาไพเราะชวนใหรนรมยมอย, รกขชาตเปน ทเพลนใจมอย, ดกอนนารทะ คาทกปปกะกลาวด แลว ยอมใหเรายนดได " นารทอามาตยถามวา " ทานบรโภคขาวสกแหงขาวสาลอนเจอดวยรส เนอด ๆ แลว, ขาวฟางและลกเดอย ซงหารสเคม มได จะทาใหหานยนดไดอยางไร ?" ทานตอบวา " ผคนเคยกนบรโภค๒อาหารไมอรอยหรออรอย นอยหรอมากในทใด, (อาหารทบรโภคในทนนกให สาเรจประโยชนได) เพราะวา รสทงหลายมความ คนเคยเปนอยางยง." ๑. ข. ชา. จตกก. ๒๗/๑๖๐. อรรถกถา. ๔/๔๐๕. ๒. ภเชยย ในชาดกและบาลเปน ภเช อรรถถาแกเปน ภช.


พระศาสดาทรงยอชาดก

พระศาสดาครนทรงนาพระธรรมเทศนานมาแลว ทรงประมวล ชาดก ตรสวา " พระราชา ในครงนน ไดเปนโมคคลลานะ, นารท- อามาตย ไดเปนสารบตร, อนเตวาสกชอกปปกะ ไดเปนอานนท, เกสวดาบส เปนเราเอง " ดงนแลว ตรสวา อยางนน มหาบพตร บณฑตในปางกอน ถงเวทนาปางตาย ไดไปสทคนมความคนเคยกนแลว, สาวกทงหลายของอาตมภาพ ชะรอยจะไมไดความคนเคยในสานกของ พระองค."

พระราชาทรงสงสาสนไปขอธดาเจาศากยะ พระราชาทรงดารวา เราควรจะทาความคนเคยกบภกษสงฆ, เราจกทาอยางไรหนอ ?" ดงนแลว ทรงดาร ( อก ) วา "ควรทา พระธดาแหงพระญาตของพระสมมาสมพทธเจา ไวในพระราชมนเฑยร, เมอเปนเชนน พวกภกษหนมและพวกสามเณร ( กจะ) คนเคยแลวมา ยงสานกของเราเปนนตย ดวยคดวา "พระราชาเปนพระญาตของพระ- สมมาสมพทธเจา" ดงน สงพระราชสาสนไปสานกเจาศากยะทงหลายวา " ขอเจาศากยะทงหลาย จงประทานพระธดาคนหนง แกหมอมฉน," แลวรบสงบงคบทตทงหลายวา "พวกทานพงถามวา 'เปนพระธดา แหงเจาศากยะองคไหน ?' แลว ( จง ) มา."

เจาศากยะใหธดานางทาสแกพระเจาปเสนท พวกทตไปแลว ทลขอเจาหญง (คนหนง ) กะเจาศากยะทงหลาย เจาศากยะเหลานนประชมกนแลว ทรงดารวา พระราชาเปนฝกฝายอน;


ผวา พวกเราจกไมใหไซร, ทาวเธอจกทาใหเราฉบหาย; ก (เมอวา ) โดยสกล ทาวเธอไมเสมอกบเราเลย; พวกเราควรทาอยางไรกนด ?" ทาวมหานาม ตรสวา "ธดาของหมอมฉน ชอวาสภขตตยา เกด ในทองของนางทาส ถงความเปนผมรปงามเลศมอย, พวกเราจกใหนาง นน" ดงนแลว จงรบสงกะพวกทตวา "ดละ พวกเราจกถวายเจาหญง แดพระราชา." ทต. เปนพระธดาของเจาศากยะองคไหน ? เจาศากยะ. เปนพระธดาของทาวมหานามศากยราช ผเปนพระ โอรสของพระเจาอาของพระสมมาสมพทธเจา ชอวาสภขตตยา. ทตเหลานนไปกราบทลแดพระราชา (ของตน.) พระราชาตรส วา " ถาอยางนนกดละ, พวกเธอจงรบนามาเถด; กธรรมดาพวกกษตรย มเลหกลมาก ( จะ ) พงสงแมลกสาวของนางทาสมา (กอาจเปนได), พวกทานจงนาธดาผเสวยอยในภาชนะเดยวกนกบพระบดามา " ดงนแลว ทรงสงทตทงหลายไป. พวกเขาไปแลวกราบทลวา "ขอเดชะ พระราชาทรงปรารถนา พระธดาผเสวยรวมกบพระองค" ทาวมหานามรบสงวา " ไดซ พอ " (จง) ใหตกแตงนาง ในเวลาเสวยของพระองครบสงใหเรยกนางมา แสดงอาการ (ประหนง) รวมเสวยกบนางแลวมอบแกทตทงหลาย. พวกเขาพานางไปยงเมองสาวตถแลว กราบทลเรองราวนนแดพระราชา. พระราชาทรงพอพระทย ตงใหนางเปนใหญกวาสตร ๕๐๐ คน อภเษกไวในตาแหนงอครมเหส. ตอกาลไมชานก นาง (ก) ประสต พระโอรส มวรรณะเหมอนทองคา. ตอมาในวนขนานพระนามพระโอรส


นน พระราชาทรงสงพระราชสาสนไปสานกพระอยยกาวา "พระนาง วาสภขตตยา พระธดาแหงศากยราช ประสตพระโอรสแลว, จะทรง ขนานพระนามพระกมารนนวาอยางไร ?" ฝายอามาตยผรบพระราชสาสนนนไป คอนขางหตง. เขาไปแลว กกราบทลแกพระอยยกาของพระราชา.

พระกมารไดพระนามวาวฑฑภะ พระอยยกานนทรงสดบเรองนนแลว ตรสวา "พระนางวาสภ- ขตตยา แมไมประสตพระโอรส กไดครอบครองชนทงหมด, กบดน นางจกเปนทโปรดปรานยงของพระราชา." อามาตยหตงฟงคาวา " วลลภา" ไมคอยชด เขาใจวา "วฑฑภะ" ครนเขาเฝาพระราชาแลว กกราบทลวา "ขอเดชะ ขอพระองคจงทรง ขนานพระนามพระกมารวา ' วฑฑภะ' เถด." พระราชาทรงดารวา "คาวา 'วฑฑภะ. จกเปนชอประจา ตระกลเกาของเรา" จงไดทรงขนานพระนามวา " วฑฑภะ."

วฑฑภะเสดจเยยมศากยสกล ตอมา พระราชาไดพระราชทานดาแหนงเสนาบดแกวฑฑภกมาร นน ในเวลาทยงทรงพระเยาวนนแล ดวยตงพระทยวา "จะกระทาให เปนทโปรดปรานของพระศาสดา." วฑฑภะนน ทรงเจรญดวยเครองบารงสาหรบกมาร ในเวลาม พระชนม ๗ ขวบ ทรงเหนของเลนตาง ๆ มรปชางและรปมาเปนตน


ของกมารเหลาอน อนบคคลนามาจากตระกลยาย จงถามพระมารดาวา " เจาแม ใคร ๆ เขากนาบรรณาการมาจากตระกลยายเพอพวกกมาร เหลาอน, พระญาตไร ๆ ยอมไมสงบรรณาการไร ๆ มาเพอหมอมฉน (บางเลย). เจาแมไมมพระชนนพระชนกหรอ ?" ทนน พระมารดาจงลวงโอรสนนวา " พอ เจาศากยะเปนยาย ของเจามอย, แตอยไกล, เหตนน พวกทาน (จง ) มไดสงเครอง บรรณาการไร ๆ มาเพอเจา." ในเวลามพระชนษาครบ ๑๖ ป พระกมารจงทลพระมารดาอก วา "เจาแม หมอมฉนใครจะเยยมตระกลพระเจายาย " แมถกพระมารดา หามอยวา "อยาเลย ลกเอย, ลกจกไปทาอะไรในทนน "กยงออนวอน ราไป. ทนน พระมารดาของพระกมาร กทรงยนยอมวา " ถาอยางนนก ไปเถด."

พวกศากยะตองรบวฑฑภะ พระกมารกราบทลพระราชบดาแลว เสดจออกไป พรอมดวย บรวารเปนอนมาก. พระนางวาสภขตตยาทรงสงจดหมายลวงหนาไปกอน วา " หมอมฉนอยในทนสบายด, พระญาตทงหลายอยาแสดงโทษไร ๆ ของพระสวามแกพระกมารนนเลย." เจาศากยะทรงทราบวาวฑฑภกมารเสดจมา ทรงปรกษากนวา " พวกเราไมอาจไหว (วฑฑภกมาร) ได" จงสงพระกมารทงหลาย ทเดก ๆ กวาวฑฑภะนนไปยงชนบทเสย, เมอวฑฑภกมารนนเสดจถง


กบลพสดบร, กประชมกนในทองพระโรง. วฑฑภกมารไดเสดจไป ประทบอย ณ ทนน. ลาดบนน พวกเจาศากยะกลาวกะพระกมารนนวา "พอ ผนเปน พระเจาตาของพอ. ผนเปนพระเจาลง." วฑฑภกมารนน เทยวไหวเจา ศากยะทงหมด มไดเหนเจาศากยะแมองคหนงไหวตน (จง) ทลถามวา " ทาไมหนอ จงไมมเจาศากยะทงหลายไหวหมอมฉนบาง ?" พวกเจาศากยะตรสวา "พอ กมารทเปนนอง ๆ ของพอเสดจไป ชนบท (เสยหมด) แลวทรงทาสกการะใหแกพระกมารนน. พระ- องคประทบอยสน ๒-๓ วน กเสดจออกจากพระนครดวยบรวารเปน อนมาก.

วฑฑภะกลบสเมองของตน ลาดบนน นางทาสคนหนงแชงดาวา "นเปนแผนกระดานทบตร ของนางทาสชอวาสภขตตยานง" ดงนแลว ลางแผนกระดานทพระกมาร นนนงในทองพระโรง ดวยนาเจอดวยนานม. มหาดเลกคนหนง ลม อาวธของตนไว กลบไปเอาอาวธนน ไดยนเสยงดาวฑฑภกมาร จงถาม โทษนน ทราบวา "นางวาสภขตตยา เกดในทองของนางทาสของทาว มหานามศากยะ" ( จง) บอกกลาวแกพวกพล. ไดมการออฉาวกน อยางขนานใหญวา "ไดยนวา พระนางวาสภขตตยา เปนธดาของ นางทาส."

วฑฑภะทรงอาฆาตพวกเจาศากยะ เจาวฑฑภะทรงสดบคานน ตงพระหฤทยไววา "เจาศากยะ


เหลานน จงลางแผนกระดานทเรานงดวยนาเจอดวยนมกอน. แตใน กาลทเราดารงราชสมบตแลว เราจกเอาเลอดในลาคอของเจาศากยะ เหลานน ลางแผนกระดานทเรานง" เมอพระองคเสดจยาตราถงกรง สาวตถ, พวกอามาตยกกราบทลเรองทงหมดแดพระราชา. พระราชาทรงพโรธเจาศากยะวา " ไดใหธดานางทาสแกเรา" จงรบสงใหรบเครองบรหารทพระราชทานแกพระนางวาสภขตตยาและ พระโอรสใหพระราชทานเพยงสงของอนผเปนทาสและทาสพงไดเทานน. ตอมา โดยกาลลวงไป ๒-๓ วน พระศาสดาเสดจไปยงพระราช- นเวศน ประทบนงแลว. พระราชาเสดจมาถวายบงคมแลวทลวา "ขาแต พระองคผเจรญ ขาวลอวา พวกพระญาตของพระองคประทานธดาแหง นางทาสแกหมอมฉน . เพราะฉะนน หมอมฉนจงรบเครองบรหารของ นางวาสภขตตยานนพรอมทงบตร ให ๆ เพยงสงของอนผเปนทาสและ ทาสควรไดเทานน." พระศาสดาตรสวา "มหาบพตร พวกเจาศากยะทากรรมไมสมควร, ธรรมดาเมอจะให กควรใหพระธดาทมชาตเสมอกน; มหาบพตร ก อาตมภาพขอทลพระองควา 'พระนางวาสภขตตยาเปนพระธดาของขตตย- ราช ไดอภเษกในพระราชมนเฑยรของขตตยราช. ฝายวฑฑภกมาร ก ทรงอาศยขตตยราชนนแลประสตแลว, ธรรมดาวา โคตรฝายมารดาจก ทาอะไร (ได) โคตรฝายบดาเทานนเปนสาคญ" ดงนแลว ตรสวา " โบราณกบณฑตทงหลายไดพระราชทานตาแหนงอครมเหส แกหญงผ ยากจนชอกฏฐหารกา๑, และพระกมารทเกดในทองของนางนน (ก) ถง ๑. หญงหาบฟน.


ความเปนพระราชาในพระนครพาราณส (อนกวางใหญไพศาล) ถง ๑๒ โยชน ทรงพระนามวา " กฏฐวาหนราช" แลวตรสกฏฐหารย- ชาดก๑. พระราชาทรงสดบธรรมกถา ทรงยนดวา "ทราบวา โคตรฝาย บดาเทานนเปนสาคญ " จงรบสงใหพระราชทานเครองบรหารเชนเคยนน แล แกมารดาและบตร.

พนธละพาภรรยาผแพทองอาบนา ภรรยาแมของพนธลเสนาบดแล ชอมลลกา ซงเปนพระธดาของ เจามลละ ในกสนารานคร ไมคลอดบตรสนกาลนาน. ตอมา พนธลเสนาบดสงนางไปวา "เจาจงไปสเรอนแหงตระกล ของตนเสยเถด." นางคดวา "เราจกเฝาพระศาสดาแลวจงไป" จงเขาไปยงพระ- เชตวน ยนถวายบงคนพระตถาคต อนพระตถาคตตรสถามวา "เธอ จะไป ณ ทไหน ?" กราบทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ สามสงหมอมฉน ไปสเรอนแหงตระกล." พระศาสดา. เพราะเหตไร ? นาง. นยวา หมอมฉนเปนหมน ไมมบตร. พระศาสดา. ถาอยางนน. กจคอการไปไมม, จงกลบเสยเถด. นางดใจ ถวายบงคมพระศาสดา กลบไปสนเวศน เมอสามถามวา " กลบมาทาไม ?" ตอบวา "พระทศพลใหฉนกลบ." พนธละคดวา ๑. ข. ชา. เอก. ๒๗/๓. อรรถกถา. ๑/๒๐๔. แตในทนน เปน กฏฐหารชาดก.


" พระทศพลทรงเหนการณไกล จกเหนเหต ( น ) " จงรบไว. ตอมา ไมนานนก นางกตงครรภ เกดแพทอง บอกวา "ความแพทองเกด แกฉนแลว." พนธละ. แพทองอะไร ? นาง. นาย ฉนใครจะลงอาบแลว ดมนาควรดมในสระโบกขรณ อนเปนมงคล ในงานอภเษกแหงคณะราชตระกลในนครไพสาล. พนธละกลาววา "ดละ" แลวถอธนอนบคคลพงโกงดวยเรยวแรง ของบรษพนหนง อมนางขนรถ ออกจากเมองสาวตถ ขบรถเขาไปส เมองไพสาล โดยประตทเจาลจฉวใหแกมหาลลจฉว. กทอยอาศยของเจาลจฉวนามวามหาล มอย ณ ทใกลประตนนแล. พอทานไดยนเสยงรถกระทบธรณประตกรวา " เสยงรถของพนธละ" จงกลาววา "วนน ภยจะเกดแกพวกเจาลจฉว." การอารกขาสระโบกขรณ แขงแรงทงภายในและภายนอก, เบอง บนเขาขงขายโลหะ, แมนกกไมมโอกาส. ฝายพนธลเสนาบดลงจากรถ เฆยนพวกมนษยผรกษาดวยหวายให หลบหนไป แลวตดขายโลหะ ใหภรยาอาบแลว แมตนเองกอาบใน ภายในสระโบกขรณแลว อมนางขนรถอก ออกจากพระนคร ขบไปโดย ทางทมาแลวนนแล.

พวกเจาลจฉวตดตาม พวกเจาหนาทผรกษา ทลเรองแกพวกเจาลจฉว. พวกเจาลจฉว กรว เสดจขนรถ ๕๐๐ คน (ขบ) ออกไปดวยเจตนาวา "จกจบเจา


มลละชอพนธละ." ไดแจงเรองนนแกเจามหาล. เจามหาลตรสวา "พวกทานอยาเสดจไป, เพราะเจาพนธละนน จกฆาพวกทานทงหมด." แมเจาลจฉวเหลานนกยงตรสวา "พวกขาพเจา จกไปใหได." เจามหาล ตรสวา " ถากระนน พวกทานทรงเหนท ๆ ลอรถจมลงไปสแผนดนจนถงดมแลว กพงเสดจกลบ; เมอไมกลบแต นน จกไดยนเสยงราวกบสายอสนบาตขางหนา, พงเสดจกลบจากทนน; เมอไมกลบแตนน จกเหนชองในแอกรถของพวกทาน, พงกลบแตทนน ทเดยว, อยาไดเสดจไปขางหนา ( เปนอนขาด )." เจาลจฉวเหลานน ไมเสดจกลบตามคาของเจามหาล พากนตดตาม พนธละเรอยไป. นางมลลกาเหนแลว จงกลาววา "นาย รถทงหลาย ยอมปรากฏ." พนธละกลาววา "ถากระนน ในเวลารถปรากฏเปนตนเดยวกน ทเดยว เจาพงบอก." ในกาลเมอรถทงหมดปรากฏดจเปนตนเดยวกน นางจงบอกวา "นาย งอนรถปรากฏเปนตนเดยวกนทเดยว." พนธละกลาววา " ถากระนน เจาจงจบเชอกเหลาน " แลวให เชอกแกนาง ยนตรงอยบนรถ โกงธนขน. ลอรถจมลงไปสแผนดน ถงดม. เจาลจฉวทรงเหนทนนแลว กยงไมเสดจไป. เจาพนธละนอกน ไปไดหนอยหนงกดดสายธน. เสยงสายธนนนไดเปนประหนงอสนบาต. เจาลจฉวเหลานนกยงไมเสดจกลบแมจากทนน, ยงเสดจตดตามไปอยนน แล.


อานาจลกศรของพนธละ

พนธละยนอยบนรถนนแล ยงลกศรไปลกหนง ลกศรนน ทา งอนรถ ๕๐๐ คนใหเปนชองแลว แทงทะลพระราชา ๕๐๐ ในทผกเกราะ แลวจมลงไปในแผนดน. เจาลจฉวเหลานน ไมรวาคนถกลกศรแทงแลวตรสวา " เฮย หยด กอน, เฮย หยดกอน" ยงเสดจตดตามไปนนแล. พนธลเสนาบด หยดรถแลวกลาววา " พวกทานเปนคนตาย. ชอวาการรบของขาพเจา กบคนตายทงหลาย ยอมไมม." เจาลจฉว. ชอวาคนตาย ไมเหมอนเรา. พนธละ. ถากระนน พวกทานจงแกเกราะของคนหลงทงหมดด. พวกเจาลจฉวเหลานนใหแกแลว. เจาลจฉวองคนน ลมลงสน ชพตกษยในขณะแกเกราะออกแลวนงเอง. ทนน พนธละจงกลาวกะเจาลจฉวเหลานนวา "พวกทานแมทงหมด กเหมอนกน, เสดจไปเรอนของตน ๆ แลว จงจดสงทควรจด พราสอน ลกเมย แลวแกเกราะออก. เจาลจฉวเหลานน กระทาอยางนนทก ๆ องค ถงชพตกษยแลว.

พนธละมบตร ๓๒ คน ฝายพนธละ พานางมลลกามายงเมองสาวตถ. นางคลอดบตรเปน ค ๆ ถง ๑๖ ครง. แมบตรของนางทงหมดไดเปนผแกลวกลา ถงพรอมดวยกาลง, ถง ความสาเรจศลปะทงหมด. คนหนง ๆ ไดมบรษพนคนเปนบรวาร. พระ-


ลานหลวงเตมไปดวยบตรเหลานนแล ซงไปราชนเวศนกบบดา.

พนธละเสนาบดถกฆาพรอมทงบตร อยมาวนหนง พวกมนษยแพความดวยคดโกงในการวนจฉย เหน พนธละกาลงเดนมา รารองกนใหญ แจงการกระทาคดโกงของพวก อามาตยผวนจฉย แกพนธละนน. พนธละไปสโรงวนจฉย พจารณาคดนนแลว ไดทาผเปนเจาของ นนแล ใหเปนเจาของ. มหาชนใหสาธการเปนไปดวยเสยงอนดง. พระราชาทรงสดบเสยงนน ตรสถามวา " นอะไรกน?" เมอทรง สดบเรองนนแลว ทรงโสมนส ใหถอดพวกอามาตยเหลานนแมทงหมด ทรงมอบการวนจฉยแกพนธละเทานน. ตงแตนนมา พนธละกวนจฉย โดยถกตอง. จาเตมตงแตวนนนมา พวกอามาตยผวนจฉยรนเกา ไม ไดคาจาง มรายไดนอย ยยงในราชตระกลวา " พนธละปรารถนาเปน พระราชา." พระราชาทรงเชอคาของอามาตยเหลานน มไดอาจจะทรงขมพระ- หฤทยได, ทรงดารอกวา " เมอพนธละถกฆาตายในทนนนแล. ความ ครหากจกเกดแกเรา" ทรงมรบสงใหบรษทแตงไว โจมตปจจนตนคร แลวรบสงใหหาพนธละมา ทรงสงไปดวยพระดารสวา "ทราบวา จงหวด ปลายแดน โจรกาเรบขน. ทานพรอมทงบตรของทานจงไปจบโจรมา ," แลวทรงสงนายทหารผใหญซงสามารถเหลาอน ไปกบพนธละเสนาบดนน ดวยพระดารสวา "พวกทานจงตดศรษะพนธลเสนาบดพรอมทงบตร ๓๒ คน ในทนนแลวนามา."


เมอพนธละนนพอถงจงหวดปลายแดน, พวกโจรทพระราชาทรง แตงไว กลาวกนวา " ทราบวา ทานเสนาบดมา" แลวพากนหลบหน ไป. พนธลเสนาบดนน ยงประเทศนนใหสงบราบคาบแลว กกลบมา. ลาดบนน ทหารเหลานนกตดศรษะพนธลเสนาบดพรอมกบบตรทงหมด ในทใกลพระนคร.

นางมลลกาเทวไมมความเสยใจ วนนน นางมลลกาเทว นมนตพระอครสาวกทงสองพรอมทง ภกษ ๕๐๐ รป. ครนในเวลาเชา พวกคนไดนาหนงสอมาใหนาง เนอความวา "โจรตดศรษะสามพรอมทงบตรของทาน." นางรเรองนนแลว ไมบอก ใคร ๆ พบหนงสอใสไวในพกผา องคาสภกษสงฆเรอยไป. ขณะนน สาวใชของนางถวายภตแกภกษแลว นาถาดเนยใสมา ทาถาดแตกตรงหนาพระเถระ. พระธรรมเสนาบดกลาววา " สงของม อนแตกเปนธรรมดา กแตกไปแลว, ใคร ๆ ไมควรคด." นางมลลกานน นาเอาหนงสอออกจากพกผา เรยนทานวา "เขา นาหนงสอนมาใหแกดฉน เนอความวา 'พวกโจรตดศรษะบดาพรอม ดวยบตร ๓๒ คน,' ดฉนแมสดบเรองนแลว กยงไมคด; เมอ (เพยง) ถาดเนยใสแตก ดฉนจกคดอยางไรเลา ? เจาขา." พระธรรมเสนาบดกลาวคาเปนตนวา :-


"ชวตของสตวทงหลาย ในโลกน ไมมนมต ใคร ๆ กรไมได ทงฝดเคอง ทงนอย, และชวตนน ซาประกอบดวยทกข." แสดงธรรมเสรจแลว ลกจากอาสนะ ไดไปวหารแลว. ฝายนางมลลกาใหเรยกบตรสะใภทง ๓๒ คนมาแลว สงสอนวา "สามของพวกเธอไมมความผด ไดรบผลกรรมในชาตกอนของตน, เธอ ทงหลายอยาเศราโศก อยาปรเทวนาการ, อยาทาการผกใจแคนเบองบน พระราชา." จารบรษของพระราชา ฟงถอยคานนแลว กราบทลความทชน เหลานนไมมโทษแดพระราชา. พระราชาทรงถงความสลดพระหฤทยเสดจ ไปนเวศนของนางมลลกานน ใหนางมลลกาและหญงสะใภของนางอดโทษ แลวไดพระราชทานพรแกนางมลลกา. นางกราบทลวา "พรจงเปนพร อนหมอมฉนรบไวเถด" เมอพระราชานนเสดจไปแลว, ถวายภตเพอผ ตาย อาบนาแลว เขาเฝาพระราชา ทลวา "ขอเดชะ พระองคพระ- ราชทานพรแกหมอมฉนแลว, อนง หมอมฉนไมมความตองการดวยของ อน, ขอพระองคจงทรงอนญาตใหลกสะใภ ๓๒ คนของหมอมฉน และ ตวหมอมฉน กลบไปเรอนแหงตระกลเถด." พระราชาทรงรบแลว. นางมลลกาสงหญงสะใภ ๓๒ คนไปสตระกล ของตน ๆ ดวยตนเอง. สวนนางไดไปสเรอนแหงตระกลของตนใน กสนารานคร. ฝายพระราชา ไดพระราชทานตาแหนงเสนาบดแกทฆการายนะผ ซงเปนหลานพนธลเสนาบด.


กทฆการายนะนน เทยวแสวงหาโทษของพระราชาดวยคดอยวา " ลงของเรา ถกพระราชาองคน ใหตายแลว." ขาววา จาเดมแตการ ทพนธละผไมมความผดถกฆาแลว พระราชาทรงมวปฏสาร ไมไดรบ ความสบายพระหฤทย ไมไดเสวยความสขในราชสมบตเลย.

พระราชาสวรรคต

ครงนน พระศาสดา ทรงอาศยนคมชอเมทฬปะของพวกเจาศากยะ ประทบอย. พระราชาเสดจไปทนนแลว ทรงใหตงคายในทไมไกลจาก พระอารามแลว เสดจไปวหาร ดวยบรวารเปนอนมาก ดวยทรงดารวา " จกถวายบงคมพระศาสดา" พระราชทเครองราชกกธภณฑทง ๕๑

แกทฆการายนะแลว พระองคเดยวเทานน เสดจเขาสพระคนธกฎ. พง ทราบเรองทงหมดโดยทานองแหงธรรมเจตยสตร๒. เมอพระองคเสดจเขา สพระคนธกฎแลว ทฆการายนะจงถอเอาเครองราชกกธภณฑเหลานน ทา วฑฑภะใหเปนพระราชา เหลอมาไวตวหนง และหญงผเปนพนกงาน อปฏฐากคนหนง แลวไดกลบไปเมองสาวตถ. พระราชาตรสปยกถากบพระศาสดาแลวเสดจออก ไมทรงเหนเสนา จงตรสถามหญงนน ทรงสดบเรองนนแลว ทรงดารวา " เราจกพา หลานไปจบวฑฑภะ" ดงนแลว เสดจไปกรงราชคฤห เสดจถงพระนคร เมอประต (พระนคร) อนเขาปดแลวในเวลาวกาล บรรทมแลวในศาลา ๑. เครองประดบพระเกยรตยศของพระเจาแผนดนม ๕ อยาง คอ ๑. แสจามร ๒. มงกฏ ๓. พระขรรค ๔. ธาระพระการ ๕. ฉลองพระบาท บางแหงวา ๑. พระขรรค ๒. เศวตฉตร ๓. มงกฏ ๔. ฉลองพระบาท ๕. พดวาลวชน. ๒. ม. ม. ๑๓/๕๐๖.


แหงหนง ทรงเหนดเหนอยเพราะลมและแดด ไดสวรรคตในทนนนงเอง ในเวลากลางคน. เมอราตรสวางแลว, ประชาชนไดยนเสยงหญงคนนน คราครวญอยวา "ขาแตสมมตเทพ ผจอมแหงชาวโกศล พระองคไมม ทพงแลว" จงกราบทลแดพระราชา. ทาวเธอ ทรงรบสงใหทาสรรกจ ของพระเจาลง ดวยสกการะใหญ.

พระเจาวฑฑภะเสดจไปพบพระศาสดา แมพระเจาวฑฑภะ ไดราชสมบตแลว ทรงระลกถงเวรนน ทรง ดารวา " เราจกยงเจาศากยะแมทงหมดใหตาย " ดงนแลว จงเสดจออก ไปดวยเสนาใหญ. ในวนนน พระศาสดาทรงตรวจดโลกในเวลาใกลรง ทรงเหนความ พนาศแหงหมพระญาตแลว ทรงดารวา " เราควรกระทาญาตสงคหะ" ในเวลาเชา เสดจเทยวไปเพอบณฑบาต เสดจกลบจากบณฑบาตแลว ทรงสาเรจสหไสยาในพระคนธกฎ ในเวลาเยนเสดจไปทางอากาศ ประทบ นงทโคนไม มเงาปรโปรง ใกลเมองกบลพสด. แตนนไป มตนไทรเงาสนทตนใหญตนหนงอยในรชสมาของพระ- เจาวฑฑภะ. พระเจาวฑฑภะทอดพระเนตรเหนพระศาสดา จงเสดจเขา ไปเฝา ถวายบงคมแลว กราบทลวา " ขาแตพระองคผเจรญ เพราะ เหตไร พระองคจงประทบนงแลวทโคนไมเงาปรโปรงน ในเวลารอน เหนปานน, ขอพระองคโปรดประทบนงทโคนไทร มเงาอนสนทนนเถด พระเจาขา" เมอพระศาสดาตรสตอบวา "ชางเถด มหาบพตร, ชอวา เงาของหมพระญาตเปนของเยน," จงทรงดารวา "พระศาสดาจกเสดจ


มาเพอทรงประสงครกษาหมพระญาต" จงถวายบงคมพระศาสดา เสดจ กลบไปสเมองสาวตถนนแล. แมพระศาสดากทรงเหาะไปสเชตวนเหมอน กน. พระราชาทรงระลกถงโทษแหงพวกเจาศากยะ เสดจออกไปแมครง ท ๒ ทอดพระเนตรเหนพระศาสดาในทนนนนแล กเสดจกลบอก. เสดจ ออกไปแมครงท ๓ ทอดพระเนตรเหนพระศาสดาในทนนนนแล กเสดจ กลบ. แตเมอพระเจาวฑฑภะนนเสดจออกไปในครงท ๔, พระศาสดา ทรงพจารณาเหนบรพกรรมของเจาศากยะทงหลาย ทรงทราบความทกรรม อนลามกคอการโปรยยาพษ ในแมนาของเจาศากยะเหลานน เปนกรรม อนใคร ๆ หามไมได จงมไดเสดจไปในครงท ๔. พระเจาวฑฑภะเสดจ ออกไปแลวดวยพลใหญ ดวยทรงดารวา "เราจกฆาพวกเจาศากยะ."

พระเจาวฑฑภะฆาพวกศากยะ กพระญาตทงหลายของพระสมมาสมพทธะชอวาไมฆาสตว แมจะ ตายอยกไมปลงชวตของเหลาสตวอน. เจาศากยะเหสานนคดวา " พวกเราฝกหดมอแลว มเครองผกสอด อนทาแลว หดปรอมาก, แตพวกเราไมอาจปลงสตวอนจากชวตไดเลย, พวกเราจกแสดงกรรมของตนแลวใหหนไป." เจาศากยะเหลานน ทรงม เครองผกสอดอนทาแลว จงเสดจออกเรมการยทธ. ถกศรทเจาศากยะ เหลานนยงไปไปตามระหวาง ๆ พวกบรษของพระเจาวฑฑภะ, ออกไป โดยชองโลและชองหเปนตน. พระเจาวฑฑภะทอดพระเนตรเหน, จง ตรสวา "พนาย พวกเจาศากยะยอมตรสวา 'พวกเราเปนผไมฆาสตว' มใชหรอ ? เมอเชนน ไฉนพวกเจาศากยะจงยงบรษของเราใหฉบหาย


เลา." ลาดบนน บรษคนหนงกราบทลพระเจาวฑฑภะนนวา "ขาแต เจา พระองคตรวจสอบดแลวหรอ ?" พระเจาวฑฑภะ. พวกเจาศากยะ ยงบรษของเราใหฉบหาย. บรษ. บรษไร ๆ ของพระองค ชอวาตายแลว ยอมไมม, ขอเชญ พระองคจงรบสงใหนบบรษเหลานนเถด. พระเจาวฑฑภะเมอรบสงใหนบด ไมทรงเหนหมดไปแมคนหนง. ทาวเธอเสดจกลบจากทนนแลว ตรสวา " พนาย คนเหลาใด ๆ บอกวา 'พวกเราเปนเจาศากยะ' ทานทงหลาย จงฆาคนเหลานนทงหมด; แต จงใหชวต แกคนทยนอยในสานกของเจาศากยะมหานาม ผเปนพระเจาตา ของเรา. เจาศากยะทงหลายไมเหนเครองถอทคนพงถอเอา บางพวกคาบหญา บางพวกถอไมออ ยนอย, ถกเขาถามวา "ทานเปนเจาศากยะหรอไม ใช ? เพราะเหตทเจาศากยะเหลานน แมจะตายกไมพดคาเทจ; พวกท ยนคาบหญาอยแลว จงกลาววา "ไมใชเจาศากยะ, หญา." พวกทยน ถอไมออกกลาววา " ไมใชเจาศากยะ, ไมออ." เจาศากยะเหลานนและ เจาศากยะทยนอยในสานกของทาวมหานาม ไดชวตแลว บรรดาเจาศากยะเหลานน เจาศากยะทยนคาบหญา ชอวาเจาศากยะ หญา, พวกทยนถอไมออ ชอวาเจาศากยะไมออ. พระเจาวฑฑภะรบสงใหฆาเจาศากยะอนเหลอทงหลาย ไมเวนทารก แมยงดมนม ยงแมนาคอโลหต ใหไหลไปแลว รบสงใหลางแผนกระดาน ดวยโลหตในลาคอของเจาศากยะเหลานน. ศากยวงศ อนพระเจาวฑฑภะเขาไปตดแลว ดวยอาการอยางน.


พระเจาวฑฑภะนน รบสงใหจบเจาศากยมหานาม เสดจกลบแลว ใน เวลาเสวยกระยาหารเชา ทรงดารวา " เราจกเสวยอาหารเชา" ดงนแลว ทรงแวะในทแหงหนง, เมอโภชนะอนบคคลนาเขาไปแลว, รบสงให เรยกพระเจาตามา ดวยพระดารสวา " เราจกเสวยรวมกน."

มานะกษตรย แตกษตรยทงหลาย ถงจะสละชวต กไมยอมเสวยรวมกบบตรนาง ทาส; เพราะฉะนน ทาวมหานามทอดพระเนตรเหนสระ ๆ หนงจงตรสวา เรามรางกายอนสกปรก, พอ เราจกอาบนา." พระเจาวฑฑภะตรสวา " ดละ พระเจาตา เชญพระเจาตาอาบเถด." ทาวมหานามทรงดารวา "พระเจาวฑฑภะน จกฆาเราผไมบรโภครวม, การตายเองของเราเทานน ประเสรฐกวา" ดงนแลว จงทรงสยายผม สอดหวแมเทาเขาไปในผม ขอดใหเปนปมทปลาย ดาลงไปในนา. ดวยเดชแหงคณของทาวมหานามนน นาคภพกแสดงอาการรอน. พระยานาคใครครวญวา " เรองอะไรกนหนอ ?" เหนแลวจงมาสสานก ของทาวมหานามนน ใหทาวมหานามประทบบนพงพาน แลวเชญเสดจ เขาไปสนาคภพ. ทาวมหานามนนอยในนาคภพนนนนแล สน ๑๒ ป. ฝายพระเจาวฑฑภะประทบนงคอยอย ดวยทรงดารวา "พระเจา ตาของเราจกมาในบดน ; เมอทาวมหานามนนชกชาอย, จงรบสงใหคน ในสระ. ตรวจดแมระหวางบรษดวยแสงประทป ไมเหนแลวกเสดจหลก ไป ดวยทรงดารวา " พระเจาตาจกเสดจไปแลว."


พระเจาวฑฑภะถกนาทวมสวรรคต พระเจาวฑฑภะนน เสดจถงแมนาอจรวดในเวลาราตร รบสงให ตงคาย แลว. คนบางพวก นอนแลวทหาดทรายภายในแมนา, บางพวก นอนบนบกในภายนอก. แมบรรดาพวกทนอนแลวในภายใน พวกทม บาปกรรมอนไมไดกระทาแลวในกอน มอย. แมบรรดาพวกทนอนแลว ในภายนอก ผทมบาปกรรมอนไดกระทาแลวในกอน มอย, มดแดง ทงหลายตงขนแลว ในทซงคนเหลานนนอนแลว. ชนเหลานน กลาวกนวา "มดแดงตงขนแลวในทเรานอนแลว, มดแดงตงขนแลว ในทเรานอนแลว" จงลกขน, พวกทมบาปกรรมอน ไมไดกระทาแลว ลกขนไปนอนบนบก, พวกมบาปกรรมอนกระทาแลว ลงไปนอนเหนอหาดทราย. ขณะนน มหาเมฆตงขน ยงฝนลกเหบใหตกแลว. หวงนาหลากมา ยงพระเจาวฑฑภะพรอมดวยบรษท ใหถงสมทรนนแล. ชนทงหมด ได เปนเหยอแหงปลาและเตาในสมทรนนแลว. มหาชนยงกถาใหตงขนวา " ความตายของเจาศากยะทงหลายไมสมควรเลย, ความตายน คอพวกเจา ศากยะ อนพระเจาวฑฑภะทบแลว ๆ ชออยางนใหตาย จงสมควร.๑"

พวกเจาศากยะตายสมควรแกบรพกรรม พระศาสดาทรงสดบคานนแลว จงตรสวา "ภกษทงหลาย, ความ ตายอยางน ไมสมควรแกเจาศากยะทงหลายในอตภาพนกจรง ถงอยางนน ความตายทพวกเจาศากยะนนไดแลว กควรโดยแท ดวยสามารถแหง กรรมลามกทเขาทาไวในปางกอน." ๑. นาจะเปน "จงไมสมควร"


ภกษ. ขาแตพระองคผเจรญ กเจาศากยะทงหลายนน ไดกระทา กรรมอะไรไวในปางกอน ? พระศาสดา. ในปางกอน พวกเจาศากยะนน รวมเปนพวกเดยวกน โปรยยาพษในแมนา. ในวนรงขน ภกษทงหลายยงกถาใหตงขนในโรงธรรมวา "พระ- เจาวฑฑภะ ยงเจาศากยะทงหลายประมาณเทานใหตายแลว เสดจมาอย, เมอมโนรถของตนยงไมถงทสดนนแล, พาชนมประมาณเทานน (ไป) เกดเปนภกษาแหงปลาและเตาในสมทรแลว." พระศาสดาเสดจมาแลว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดนพวก เธอนงประชมกนดวยกถาอะไรหนอ ?" เมอภกษเหลานนทลวา "ดวย กถาชอน " จงตรสวา "ภกษทงหลาย เมอมโนรถของสตวเหลาน ยง ไมถงทสดนนแล, มจจราชตดชวตนทรยแลว ใหจมลงในสมทรคอ อบาย ๔ ประดจหวงนาใหญ ทวมทบชาวบานอนหลบฉะนน" ดงน แลว ตรสพระคาถานวา :- ๓. ปปผาน เหว ปจนนต พยาสตตมนส นร สตต คาม มโหโฆว มจจ อาทาย คจฉต. "มจจ ยอมพานระผมใจของในอารมณตาง ๆ ผเลอกเกบดอกไมอยเทยวไป เหมอนหวงนาใหญ พดชาวบานอนหลบแลวไปฉะนน."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา พยาสตตมนส นร ความ


วา ผมใจของแลว ในอารมณอนถงพรอมแลว หรออนยงไมถงพรอม แลว. พระผมพระภาคตรสคาอธบายนไววา ; นายมาลาการเขาไปสสวน ดอกไม คดวา "จกเกบดอกไมทงหลาย" แลวไมเกบเอาดอกไมจาก ในสวนนน ปรารถนากออน ๆ ชอวาสงใจไปในสวนดอกไมทงสน หรอ คดวา "เราจกเกบดอกไมจากกอน ๆ แลวไมเกบเอาดอกไมจากกอนน ยอมสงใจไปในทอน เลอกอยซงกอไมนนนนเอง ชอวายอมถงความ ประมาทฉนใด; นระบางคน กฉนนนเหมอนกน หยงลงสทามกลาง กามคณ ๕ เชนกนกบสวนดอกไม ไดรปอนชอบใจแลว ปรารถนา กลน รส โผฏฐพพะ อนเปนทชอบใจอยางใดอยางหนง. หรอได บรรดาอารมณมเสยงเปนตนเหลานนอยางใดอยางหนงแลว ยงปรารถนา อารมณอยางใดอยางหนง ( ตอไป ). หรอไดรปนนแหละ แลวยง ปรารถนาอารมณอยางใดอยางหนงอย ชอวายอมยนดอารมณนนนนแล, หรอไดบรรดาอารมณมเสยงเปนตน อยางใดอยางหนง แลวปรารถนา อารมณอยางใดอยางหนง (ชอวายอมยนดอารมณอนตนไดแลวนน). ในสวญญาณกทรพยและอวญญาณกทรพย มโค กระบอ ทาส ทาส นา สวน บาน นคมและชนบทเปนตน กนยนนนนแล. ในบรเวณ วหารและปจจยมบาตรและจวรเปนตน แมของบรรพชต กนยนนเหมอน กน; (มจจยอมพา) พระผมใจของในกามคณอนถงพรอมแลว หรอ อนยงไมถงพรอมแลว ซงกาลงเลอกเกบดอกไม กลาวคอกามคณ ๕ อยอยางนน ดวยประการฉะน (ไป).


สองบทวา สตต คาม ความวา ชอวาการหลบดวยสามารถแหง การหลบ แหงทพพสมภาระทงหลายมฝาเรอนเปนตนแหงบาน ยอมไมม, แตบานชอวาเปนอนหลบแลว กเพราะเปรยบเทยบความทสตวทงหลาย เปนผประมาทแลวเพยงดงวาหลบแลว; มจจพา (นระ) ไป ดจหวงนา ใหญอนกวางและลก ๒-๓ โยชน (พดพา) ชาวบานทหลบแลวอยาง นนไปอยฉะนน; คอวา หวงนาใหญนน ยงชาวบานนนทงหมด ไม ใหสตวไร ๆ ในบรรดาสตร บรษ โค กระบอ และไกเปนตน เหลอ ไว ใหถงสมทรแลว ทาใหเปนภกษาของปลาและเตาฉนใด; มจจราช คอความตาย พานระผมใจของแลวในอารมณตาง ๆ คอตดอนทรยคอ ชวตของพระนน ใหจมลงในสมทรคออบายทง ๔ กฉนนนเหมอนกน. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตนแลว, เทศนามประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองพระเจาวฑฑภะ จบ.


๔. เรองนางปตปชกา [๓๖]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ ทรงปรารภหญงชอ ปตปชกา ตรสพระธรรมเทศนานวา "ปปผาน เหว" เปนตน. เรองตงขนในดาวดงสเทวโลก.

เทพธดาจตแลวเกดในกรงสาวตถ ไดยนวา เทพบตรนามวามาลาภาร ในดาวดงสเทวโลกนน ม นางอปสรพนหนงแวดลอมแลว เขาไปสสวน. เทพธดา ๕๐๐ ขนส ตนไม ยงดอกไมใหตกอย. เทพธดา ๕๐๐ เกบเอาดอกไมทเทพธดา เหลานนใหตกแลว ประดบเทพบตร. บรรดาเทพธดาเหลานน เทพธดา องคหนง จตบนกงไมนนแล. สรระดบไป ดจเปลวประทป นางถอ ปฏสนธในเรอนแหงตระกลหนง ในกรงสาวตถ ในเวลาทนางเกดแลว เปนหญงระลกชาตได ระลกอยวา "เราเปนภรยาของมาลาภารเทพบตร" ถงความเจรญ กระทาการบชาดวยของหอมและดอกไมเปนตน ปรารถนา การเกดเฉพาะในสานกสาม. นางแมไปสตระกลอน. ในเวลามอาย ๑๖ ป ถวายสลากภต ปกขกภต และวสสาวาสกภตเปนตนแลว ยอมกลาววา "สวนแหงบญน จงเปนปจจยเพอประโยชนแกอนบงเกดในสานกสาม ของเรา."


จตจากมนษยโลกแลวไปเกดในสวรรค ลาดบนน ภกษทงหลายทราบวา "นางน ลกขนเสรจสรรพแลว ยอมปรารถนาสามเทานน" จงขนานนามของนางวา "ปตปชกา." แมนางปตปชกานน ยอมปฏบตโรงฉน เขาไปตงนาฉน ปอาสนะ เปนนตย. มนษยแมพวกอน ใครเพอจะถวายสลากภตเปนตน นามา มอบใหดวยคาวา "แม ทานจงจดแจงภตเหลาน แกภกษสงฆ." แม นางเดนไปเดนมาอยโดยทานองนน ไดกศลธรรม ๕๖ ทกยางเทา. นาง ตงครรภแลว. นางกคลอดบตร โดยกาลอนลวงไป ๑๐ เดอน. ในกาล ทบตรนนเดนได นางไดบตรแมอน ๆ รวม ๔ คน. ในวนหนง นาง ถวายทาน ทาการบชา ฟงธรรม รกษาสกขาบท ในเวลาเปนทสดแหง วน กทากาละดวยโรคชนดใดชนดหนง ซงบงเกดขนในขณะนน แลว บงเกดในสานกสามเตมของตน.

อายของมนษยประมาณ ๑๐๐ ป ฝายนางเทพธดานอกน กาลงประดบอยนงเอง ตลอดกาลเทาน. เทพบตรเหนนางนน กลาววา "เธอหายหนาไปตงแตเชา, เธอไป ไหนมา ?" เทพธดา. ดฉนจตคะ นาย. เทพบตร. เธอพดอะไร ? เทพธดา. ขอนนเปนอยางน นาย. เทพบตร. เธอเกดแลวในทไหน. เทพธดา. เกดในเรอนแหงตระกล ในกรงสาวตถ. ๑. อภ. ส. ๓๔/๑๖.


เทพบตร. เธอดารงอยในกรงสาวตถนนสนกาลเทาไร ? เทพธดา. ขาแตนาย ดฉนออกจากทองมารดา โดยกาลอนลวง ไป ๑๐ เตอน ในเวลาอาย ๑๖ ป ไปสตระกลสาม คลอดบตร ๔ คน ทาบญมทานเปนตน ปรารถนาถงนา มาบงเกดแลวในสานกของนาย ตามเดม. เทพบตร. อายของมนษยมประมาณเทาไร ? เทพธดา. ประมาณ ๑๐๐ ป. เทพบตร. เทานนเองหรอ ? เทพธดา. คะ นาย. เทพบตร. พวกมนษยถอเอาอายประมาณเทานเกดแลว เปนผ ประมาทเหมอนหลบ ยงกาลใหลวงไปหรอ ? หรอทาบญมทานเปนตน ? เทพธดา. พดอะไร นาย, พวกมนษยประมาทเปนนตย ประหนง ถอเอาอายตงอสงไขยเกดแลว ประหนงวาไมแกไมตาย. ความสงเวชเปนอนมาก ไดเกดขนแกมาลาภารเทพบตรวา " ทราบวา พวกมนษยถอเอาอายประมาณ ๑๐๐ ปเกดแลว ประมาท นอนหลบอย. เมอไรหนอ ? จงจกพนจากทกขได."

๑๐๐ ปของมนษยเทา ๑ วนในสวรรค ก ๑๐๐ ปของพวกเรา เปนคนหนงวนหนงของพวกเทพเจาชน ดาวดงส, ๓๐ ราตรโดยราตรนน เปนเดอนหนง, กาหนดดวย ๑๒ เดอนโดยเดอนนน เปนปหนง, ๑,๐๐๐ ปทพย โดยปนน เปนประมาณ อายของเทพเจาชนดาวดงส, ๑,๐๐๐ ปทพยนน โดยการนบในมนษย


เปน ๓ โกฏ ๖ ลานป. เพราะฉะนน แมวนเดยวของเทพบตรนน กยงไมลวงไป ได เปนกาลเชนครเดยวเทานน. ขนชอวาความประมาทของสตวผมอายนอย อยางน ไมควรอยางยงแล ในวนรงขน พวกภกษเขาไปสบาน เหนโรงฉนยงไมไดจด อาสนะยงไมไดป นาฉนยงไมไดตงไว จงกลาววา " นางปตปชกา ไปไหน ?" ชาวบาน. ทานผเจรญ พระผเปนเจาทงหลายจกเหนนาง ณ ท ไหน ? วนวานน เมอพระผเปนเจาฉนแลว (กลบ ) ไป, นางตายใน ตอนเยน. ภกษปถชนฟงคานนแลว ระลกถงอปการะของนางนน ไมอาจจะ กลนนาตาไวได, ธรรมสงเวชไดเกดแกพระขณาสพ. ภกษเหลานนทา ภตกจแลว ไปวหาร ถวายบงคมพระศาสดา ทลถามวา "ขาแต พระองคผเจรญ อบาสกาชอปตปชกา ลกขนเสรจสรรพแลว ทาบญม ประการตาง ๆ ปรารถนาถงสามเทานน, บดน นาง ตายแลว (ไป) เกด ณ ทไหน?" พระศาสดา. ภกษทงหลาย นางเกดในสานกสามของตนนนแหละ. ภกษ. ในสานกสาม ไมม พระเจาขา. พระศาสดา. ภกษทงหลาย นางปรารถนาถงสามนน กหามได, มาลาภารเทพบตร ในดาวดงสพภพ เปนสามของนาง, นางเคลอนจาก ทประดบดอกไมของสามนนแลว ไปบงเกดในสานกของสามนนนนแลอก. ภกษ. ไดยนวา อยางนนหรอ ? พระเจาขา.


พระศาสดา. อยางนน ภกษทงหลาย. ภกษ นาสงเวช ! ชวตของสตวทงหลายนอย ( จรง) พระเจาขา เชาตร นางองคาสพวกขาพระองค ตอนเยน ตายดวยพยาธทเกดขน. พระศาสดา. อยางนน ภกษทงหลาย ชอวา ชวตของสตว ทงหลายนอย (จรง). เหตนนแล มจจผกระทาซงทสด ยงสตวเหลาน ซงไมอม ดวยวตถกาม และกเลสกามนนแล ใหเปนไปในอานาจของ ตนแลว ยอมพาเอาสตวทคราครวญ ราไรไป" ดงนแลว ตรสพระ- คาถานวา :- ๔.ปปผาน เหว ปจนนต พยาสตตมนส นร อตตตเยว กาเมส อนตโก กรเต วส ฯ "มจจ ผทาซงทสด กระทานระผมใจของใน อารมณตางๆ เลอกเกบดอกไมอยเทยว ผไมอมใน กามทงหลายนนแล สอานาจ."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา ปปผาน เหว ปจนนต ความวา ผมวเลอกเกบดอกไมคอกามคณทงหลาย อนเนองดวยอตภาพ และเนองดวยเครองอปกรณอย เหมอนนายมาลาการ เลอกเกบดอกไม ตางชนดอยในสวนดอกไมฉะนน. บาทพระคาถาวา พยาสตตมนส นร ความวา ผมจตซานไปโดย อาการตาง ๆ ในอารมณอนยงไมถงแลว ดวยสามารถแหงความปรารถนา ในอารมณทถงแลว ดวยสามารถแหงความยนด.


บาทพระคาถาวา อตตตเยว กาเมส ความวา ผไมอมในวตถ- กามและกเลสกามทงหลายนนแล ดวยการแสวงหาบาง ดวยการไดเฉพาะ บาง ดวยการใชสอยบาง ดวยการเกบไวบาง. บาทพระคาถาวา อนตโก กรเต วส ความวา มจจผทาซง ทสด กลาวคอมรณะ พานระผคราครวญ ราไร ไปอย ใหถงอานาจ ของตน. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน เทศนามประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองนางปตปชกา จบ.


๕. เรองโกสยเศรษฐผมความตระหน [๓๗]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ ทรงปรารภเศรษฐ ชอโกสยะผมความตระหน ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยถาป ภมโร ปปผ" เปนตน. เรองตงขนแลวในกรงราชคฤห.

สมบตของเศรษฐไมอานวยประโยชนแกใคร ๆ ดงไดสดบมา ในทไมไกลแหงกรงราชคฤห ไดมนคม ชอสกกระ, เศรษฐคนหนงชอโกสยะ มความตระหน มสมบต ๘๐ โกฏ ประจา อยในนคมนน. เขาไมใหแมหยดนามน (สกหยดเดยว) ดวยปลายหญา แกคนเหลาอน. ทงไมบรโภคดวยตนเอง. สมบตของเขานน ไมอานวย ประโยชนแกปยชนทงหลายมบตรและภรรยาเปนตน ไมอานวยประโยชน แกสมณะและพราหมณทงหลาย คงเปนของไมไดใชสอย ตงอย เหมอน สระโบกขรณ ทผเสอนาหวงแหน ดวยประการฉะนแล.

เศรษฐอยากกนขนมเบองจมผอม วนหนง เวลาจวนสวาง พระศาสดาเสดจออกจากสมาบตอน ประกอบดวยความกรณาใหญ ทรงตรวจดหมสตวผเปนเผาพนธทพอ แนะนาในการตรสรไดในสกลโลกธาต ไดทรงเหนอปนสยโสดาปตตผล ของเศรษฐพรอมทงภรรยา ซงอยในทสดแหงท ๔๕ โยชน. กในวน


กอนแตวนนน เศรษฐนนไปสพระราชมนเทยร เพอบารงพระราชา ทาการบารงพระราชาแลว กลบมา เหนคนบานนอกคนหนงถกความหว ครอบงา กาลงกนขนมกมมาส (ขนมเบอง) ใหเกดความกระหายใน ขนมนนขน ไปสเรอนของตนแลว คดวา "ถาเราบอกวาเราอยากกน ขนมเบอง ' ไซร, คนเปนอนมากกจก ( พากน) อยากกนกบเรา, เมอเปนอยางนน วตถเปนอนมาก มงา ขาวสาร เนยใส นาออย เปนตน ของเรา กจกถงความหมดไป. เราจกไมบอกแกใคร ๆ" ดงนแลว อดกลนความอยากเทยวไป, เมอเวลาลวงไป ๆ เขาผอมเหลอง ลงทกท มตวสะพรงดวยเสนเอน, แตนน ไมสามารถจะอดกลนความ อยากไวได เขาหองแลวนอนกอดเตยง. เขาแมถงความทกขอยางนกยง ไมบอกอะไร ๆ แกใคร ๆ เพราะกลวเสยทรพย.

ภรรยาเศรษฐทอดขนมเบอง ลาดบนน ภรรยาเขาไปหาเขาลบหลงถามวา "ทานไมสบายหรอ ? นาย." เศรษฐ. ความไมสบายอะไร ๆ ของฉนไมม. ภรรยา. กพระราชากรวทานหรอ ? เศรษฐ. ถงพระราชากไมกรวฉน. ภรรยา. เมอเปนเชนนน ความไมพอใจอะไร ๆ ทพวกลกชาย ลกหญงหรอปรชนมทาสกรรมกรเปนตนกระทาแกทาน มอยหรอ ? เศรษฐ. แมกรรมเหนปานนนกไมม. ภรรยา. กทานมความอยากในอะไรหรอ ?


แมเมอภรรยากลาวอยางนน เขากไมกลาวอะไร คงนอนเงยบ เสยงเพราะกลวเสยทรพย. ลาดบนน ภรรยากลาวกะเขาวา " บอกเถด นาย, ทานอยากอะไร ?" เขาเปนเหมอนกลนคาพดไว ตอบวา "ฉน มความอยาก." ภรรยา. อยากอะไร ? นาย. เศรษฐ. ฉนอยากกนขนมเบอง. ภรรยา. เมอเปนเชนนน ทาไม ทานไมบอกแกดฉน. ทานเปน คนจนหรอ ? บดน ดฉนจกทอดขนมเบองใหพอแกคนทอยในสกกรนคม ทงสน. เศรษฐ. ประโยชนอะไรของเธอดวยคนพวกนน, พวกเขาทางาน ของตน กจกกน ( องตน). ภรรยา. ถากระนน ดฉนจกทอดขนมเบองใหพอแกคนทอยใน ตรอกเดยวกน. เศรษฐ. ฉนรความทเธอเปนคนรวยทรพยละ. ภรรยา. ดฉนจะทอดใหพอแกคนทงหมด (ทอย ) ในทใกล เรอนน. เศรษฐ. ฉนรความทเธอเปนคนมอธยาศยกวางขวางละ. ภรรยา. ถากระนน ดฉนจะทอดใหพอแกชนสกวาลกเมยทาน เทานนเอง. เศรษฐ. ประโยชนอะไรของเธอดวยคนพวกนน. ภรรยา. กดฉนจะทอดใหพอแกทานและดฉนหรอ ?


เศรษฐ. เธอจกทา ทาไม ? ภรรยา. ถากระนน ดฉนจะทอดใหพอแกทานผเดยวเทานน. เศรษฐ. เมอเธอทอดขนมทน คนเปนจานวนมากกยอมหวง (ทจะกนดวย) เธอจงเวนขาวสาร (ทด) ทงสน ถอเอาขาวสารหก และเชงกรานและกระเบอง และถอเอานานม เนยใส นาผง และนาออย หนอยหนงแลว ขนไปชนบนแหงปราสาท ๗ ชน แลวทอดเถด, ฉน คนเดยวเทานน จกนงกน ณ ทนน. นางรบคาวา "ดละ" แลวใหทาสถอสงของทควรถอ เอาขนไป สปราสาท แลวไลทาสไป ใหเรยกเศรษฐมา. เศรษฐนน ปดประตใส ลมและสลกทกประตตงแตประตแรกมา แลวขนไปยงชนท ๗ ปดประต แลวนง ณ ชนแมนน. ฝายภรรยาของเขากตดไฟทเชงกราน ยกกระเบอง ขนตง แลวเรมทอดขนม.

พระมหาโมคคลลานะไปทรมานเศรษฐ ครงนน พระศาสดาตรสเรยกพระมหาโมคคลลานเถระมาแตเชาตร ตรสวา "โมคคลลานะ ในสกกรนคม (ซงตงอย ) ไมไกลกรง ราชคฤห เศรษฐผมความตระหนนนคดวา 'เราจกกนขนมเบอง' จง ใหภรรยาทอดขนมเบองบนปราสาท ๗ ชน เพราะกลวคนเหลาอนเหน, เธอจงไป ณ ทนนแลวทรมานเศรษฐ ทาใหสนพยศ๑ ใหผวเมยแม ทงสองถอขนม และนานม เนยใส นาผงและนาออย แลวนามายง พระเชตวนดวยกาลงของตน; วนนเรากบภกษ ๕๐๐ รปจกนงในวหาร นนแหละ, จกทาภตกจดวยขนมเทานน." ๑. นพพเสวน แปลตามศพทวา มความเสพผดออกแลว.


แมพระเถระ กรบพระดารสของพระศาสดาวา "ดละ พระเจา- ขา" แลวไปยงนคมนนดวยกาลงฤทธทนททเดยว เปนผนงหมเรยบรอย ไดยนอยทชองสหบญชร๑แหงปราสาทนน เหมอนรปแกวมณลอยเดนอย กลางอากาศเทยว. เพราะเหนพระเถระนนแล ดวงหทยของมหาเศรษฐ กสนสะทาน เขาคดวา " เรามาทน เพราะกลวบคคลทงหลายผมรป อยางนนนแล, แตสมณะนยงมายนอยทชองหนาตางได" เมอไมเหน เครองมอทตนควรจะฉวยเอา เดอดดาลทาเสยงตฏะ ๆ ประดจกอนเกลอ ทถกโรยลงในไฟ จงกลาวอยางนนวา "สมณะ ทานยนอยในอากาศ จก ไดอะไร ? แมจงกรมแสดงรอยเทาในอากาศซงหารอยมไดอย กจกไมได เหมอนกน." พระเถระจงกรมกลบไปกลบมาในทนนนนแล. เศรษฐ กลาววา "ทานจงกรมอยจกไดอะไร ? แมนงดวยบลลงก๒ ในอากาศ กจกไมไดเชนกน." พระเถระจงนงคบลลงก. ลาดบนน เศรษฐกลาวกะทานวา " ทานนงในอากาศ จกได อะไร ? แมมายนทธรณหนาตางกจกไมได." พระเถระไดยนอยทธรณ (หนาตาง ) แลว. ลาดบนน เขากลาวกะทานวา "ทานยนทธรณ (หนาตาง ) จกไดอะไร ? แมบงหวนควนแลว กจกไมไดเหมอนกน." แมพระเถรกบงหวนควน. ปราสาททงสนไดมควนเปนกลมเดยวกน. อาการนน ไดเปนเหมอนเวลาเปนทแทงตาทงสองของเศรษฐดวยเขม เศรษฐไมกลาวกะทานวา "แมทานใหไฟโพลงอยกจกไมได" เพราะ กลวไฟไหมเรอน แลวคดวา "สมณะน จกเปนผเกยวของอยางสนท ๑. ศพทวา "สหบญชร" หมายความวา หนาตางมลกกรง แปลตามศพทวา "หนาตางม สณฐานประดจกรงเลบแหงสหะ. ๒. นงขดสมาธ.


ไมไดแลวจกไมไป, เราจกใหถวายขนมแกทานชนหนง " แลวจงกลาว กะภรรยาวา "นางผเจรญ เธอจงทอดขนมชนเลก ๆ ชนหนง ใหแก สมณะแลว จงสงทานไปเสยเถอะ." นางหยอดแปงลงในถาดกระเบอง นดเดยว. (แต ) ขนม ( กลาย) เปนขนมชนใหญ ไดพองขนเตม ทวทงถาด ตงอยแลว. เศรษฐเหนเหตนน กลาววา "(ชะรอย) หลอนจกหยบแปงมากไป" ดงนแลว ตกแปงหนอยหนงดวยมมทพพ แลว หยอดเองทเดยว. ขนมเกดใหญกวาขนมชนกอน. เศรษฐทอด ขนมชนใด ๆ ดวยอาการอยางนน, ขนมชนนน ๆ กยงใหญโตทเดยว. เขาเบอหนาย จงกลาวกะภรรยาวา "นางผเจรญ เธอจงใหขนมแก สมณะนชนหนงเถอะ." เมอนางหยบขนมชนหนงจากกระเชา, ขนม ทงหมดกตดเนองเปนอนเดยวกน. นางจงกลาวกะเศรษฐวา "นาย ขนมทงหมดตดเนองเปนอนเดยวกนเสยแลว. ดฉนไมสามารถทาใหแยก กนได." แมเขากลาววา " ฉนจกทาเอง." แลวกไมอาจทาได. ถงทง สองคน จบทรม (แผนขนม) แมดงออกอย กไมอาจใหแยกออกจาก กนไดเลย. ครนเมอเศรษฐนนปลาอยกบขนม ( เพอจะใหแยกกน ), เหงอกไหลออกจากสรระแลว. ความหวกระหายกหายไป. ลาดบนน เขากลาวกะภรรยาวา "นางผเจรญ ฉนไมมความตองการขนมแลว, เธอจงใหแกสมณะเถด." นางฉวยกระเชาแลวเขาไปหาพระเถระ. พระ- เถระแสดงธรรมแกคนแมทงสอง, กลาวคณพระรตนตรย, แสดงผลทาน ทบคคลใหแลวเปนอาท ใหเปนดงพระจนทรในพนทองฟาวา " ทานท บคคลใหแลว ยอมมผล. ยญทบคคลบชา ยอมมผล." เศรษฐฟงธรรม นนแลว มจตเลอมใส กลาววา " ทานผเจรญ ทานจงมานงฉนบน


บลลงกนเถด."

พระเถระนาเศรษฐและภรรยาไปเฝาพระศาสดา

พระเถระกลาววา " มหาเศรษฐ พระสมมาสมพทธเจาประทบนง ในวหารกบภกษ ๕๐๐ รป ดวยตงพระหฤทยวา "จกเสวยขนม. เมอ ทานมความชอบใจ. เศรษฐ ทานจงใหภรรยาถอเอาขนมและวตถอน มนานมเปนตน, พวกเราจกไปสสานกของพระศาสดา." เศรษฐ. กบดน พระศาสดาประทบอย ณ ทไหนเลา ? ขอรบ. พระเถระ. ประทบอยในพระเชตวนวหาร ในทสดแหงท ๔๕ โยชนจากทน เศรษฐ. เศรษฐ. ทานผเจรญ พวกเราจกไปสนหนทางไกลมประมาณเทาน จะไมลวงเลยเวลาอยางไร ? พระเถระ. มหาเศรษฐ เมอทานมความชอบใจ, เราจกนาทาน ทงสองไปดวยกาลงของตน. หวบนไดปราสาทของทานจกมในทของตน นเอง, แตเชงบนไดจกมทซมประตพระเชตวน, เราจกนาไปสพระเชตวน โดยกาลชวเวลาลงจากปราสาทชนบนไปยงชนลาง. เขารบวา "ดละ ขอรบ." พระเถระทาหวบนไดไวในทนน นนเองแลว อธษฐานวา "ขอเชงบนไดจงมทซมประตพระเชตวน." บนไดกไดเปนแลวอยางนนนนแล. พระเถระใหเศรษฐและภรรยาถงพระ- เชตวนเรวกวากาลทลงไปจากปราสาทชนบนลงไปยงชนลาง. สามภรรยาแมทงสองคนนน เขาไปเฝาพระศาสดาแลว กราบทล กาล. พระศาสดาเสดจเขาไปสโรงฉนแลว ประทบนงบนพทธอาสนท


เขาปลาดไวแลว พรอมดวยภกษสงฆ. มหาเศรษฐไดถวายทกษโณทก แกภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข, ภรรยาใสขนมในบาตรของพระ- ตถาคตเจาแลว แมมหาเศรษฐพรอมดวยภรรยา กบรโภคขนมพอแก ความตองการ. ความหมดสนของขนมไมปรากฏเลย. แมเมอเขาถวาย ขนมแกภกษในวหารทงสนและ (ให ) แกคนกนเดนทงหลายแลว ความหมดสนไป (แหงขนม) กไมปรากฏอยนนเอง. เขาทงสองจง กราบทลพระผมพระภาคเจาวา " ขาแตพระองคผเจรญ ขนมหาถงความ หมดไปไม." พระผมพระภาคเจาตรสวา " ถากระนน ทานทงสองจงทงเสยท ซมประตพระเชตวน." เขาทงสองกทงทเงอมซงไมไกลซมประต (พระเชตวน). แมทกวนน ทนน กยงปรากฏชอวา "เงอมขนมเบอง." มหาเศรษฐพรอมดวยภรรยาเขาไปเฝาพระผมพระภาคเจา ไดยนอย ณ ท ควรขางหนงแลว. พระผมพระภาคเจาไดทรงกระทาอนโมทนาแลว. ในกาลจนอนโมทนา สามและภรรยาแมทงสองดารงอยในโสดา- ปตตผลแลว ถวายบงคมพระศาสดา ขนบนไดทซมประต (พระ- เชตวน) แลว สถตอยทปราสาทของตนทเดยว ตงแตนนมาเศรษฐ ไดเกลยทรพยจานวน ๘๐ โกฏ ในพระพทธศาสนานนแหละ.

พวกภกษสรรเสรญพระมหาโมคคลลานะ ในเวลาเยนวนรงขน พวกภกษประชมกนในโรงธรรม นงกลาว คณกถาของพระเถระวา "ทานผมอายทงหลาย ทานทงหลาย จงด อานภาพของพระมหาโมคคลลานะ ทานชอวาไมกระทบกระทงศรทธา


ไมกระทบกระทงโภคะ ทรมานเศรษฐผมความตระหนโดยครเดยว กระทา ใหหมดพยศแลว ใหเขาถอขนมนามาสพระเชตวน กระทาไวตรง พระพกตรพระศาสดาแลว ใหตงอยในโสดาปตตผล นาอศจรรย พระ- เถระมอานภาพมาก. พระศาสดา ทรงสดบถอยคาของพวกภกษ ดวยพระโสตธาตอน เปนทพย เสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดนพวกเธอนง ประชมดวยเรองอะไรกนหนอ ?" เมอภกษเหลานนกราบทลวา "ดวย เรองชอน" จงตรสสรรเสรญพระเถระวา " ภกษทงหลาย ธรรมดาอน ภกษผทรมาน ไมกระทบกระทงศรทธา ไมกระทบกระทงโภคะ ไมให สกลชอกชา ไมเบยดเบยน (สกล) เปนดจแมลงภเคลาเอาละอองจาก ดอกไม เขาไปหา (สกล) แลว ควรใหรพทธคณ, โมคคลลานะ บตรของเรากเปนเชนนน" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- ๕. ยถาป ภมโร ปปผ วณณวนต อเหย ปเลต รสมาทาย เอว คาเม มน จเร. "มนพงเทยวไปในบาน เหมอนแมลงภไมยง ดอก ส และกลนใหชอกชา ถอเอาแตรสแลวบน รปฉะนน."

แกอรรถ ชาตแหงสตวผกระทานาหวานชนดใดชนดหนง ชอวา ภมร ใน พระคาถานน. บทวา ปปผ เปนตน ความวา แมลงภเมอบนไปในสวน ดอกไม ไมยงดอก ส และกลนใหชอกชา คอวา ไมใหเสยหาย บนไป.


บทวา ปเลต ความวา ครนบนไปอยางนนแลว ดมรสจนพอ ความตองการ ดาบเอารสแมอนไปเพอประโยชนแกการกระทานาหวาน แลวบนไป. แมลงภนน รอนลงสปาชฏแหงหนงแลว เกบรสซงเจอดวย ธลนนไวในโพรงไมแหงหนงแลว กระทารสนาหวานใหเปนนาผงโดย ลาดบ; ดอก หรอส และกลนของดอกไมนนหาชอกชาไป เพราะการ เทยวไปในสวนดอกไมแหงแมลงภนนเปนปจจยไม ทแทสงทงหมดคง เปนปกตอยนนเอง. บาทพระคาถาวา เอว คาเม มน จเร ความวา พระอนา- คารยมน ตางโดยเสขะและอเสขะกฉนนน เทยวรบภกษาในบานโดย ลาดบสกล. แทจรง การเลอมศรทธาหรอการเสอมโภคะหามแกสกลทงหลาย เพราะการเทยวไปในบานของมนนนเปนปจจยไม, ศรทธากด โภคะกด คงเปนปกตอยนนเอง; กแล พระเสขมนและอเสขมน ครนเทยวไป อยางนนออกมาแลว. พระเสขมน ปสงฆาฏ นง ณ ททสบายดวยนา ภายนอกบานกอนแลวพจารณา (อาหารบณฑบาต) ดวยสามารถแหง การเปรยบดวยนามนหยอดเพลา ผาปดแผล และเนอแหงบตร แลว ฉนบณฑบาต หลบเขาไปสไพรสณฑเหนปานนน พจารณากมมฏฐาน เปนไปภายใน กระทามรรค ๔ และผล ๔ ใหอยในเงอมมอใหได, สวน พระอเสขมน ประกอบการอยสบายในทฏฐธรรมเนอง ๆ บณฑตพง ทราบความทมนนนควรเหนสมกบแมลงภโดยการกระทานาหวานเชนน. แตในทนทรงประสงคเอาพระขณาสพ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา-


ปตตผลเปนตน. พระศาสดา ครนตรสพระธรรมเทศนานแลว เพอจะประกาศคณ ของพระเถระแมใหยง จงตรสวา "ภกษทงหลาย โมคคลลานะทรมาน เศรษฐผมความตระหนในบดนเทานนกหาไม แมในกาลกอน เธอก ทรมานเขาแลว ใหรความเกยวเนองกนแหงกรรมและผลแหงกรรมเหมอน กน" ดงนแลว เมอจะทรงประกาศเนอความน ทรงนาอดตนทาน (มาสาธก) ตรสอลลสชาดก๑นก :- " คนทงสองเปนคนกระจอก คนทงสองเปนคน คอม คนทงสองเปนคนมตาเหล คนทงสองมยอม บนศรษะ, เราไมรจกเศรษฐชออลลสะ (วา) คน ไหน?" ดงนแล. เรองโกสยเศรษฐผมความตระหน จบ. ๑. ข. ชา. ๒๗/ขอ ๗๘ อรถกถา ๒/๑๖๓.


๖. เรองปาฏกาชวก [๓๘]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ ทรงปรารภอาชวกชอ ปาฏกะ ตรสพระธรรมเทศนานวา "น ปเรส วโลมาน" เปนตน.

ชาวบานสรรเสรญธรรมเทศนาของพระพทธเจา ดงไดสดบมา หญงแมเรอนคนหนงในกรงสาวตถ ปฏบตอาชวก ชอปาฏกะ ตงไวในฐานะดงลก. พวกมนษยในเรอนใกลเคยงของนาง ฟงธรรมเทศนาของพระศาสดาแลว มาพรรณนาพระพทธคณโดยประการ ตาง ๆ เปนตนวา " แหม ! พระธรรมเทศนาของพระพทธเจาทงหลาย นาอศจรรย (นก)."

นางอยากไปฟงธรรมแตไมสมประสงค หญงแมเรอนนน ฟงถอยคาสรรเสรญพระคณของพระพทธเจาแลว ประสงคจะไปสวหารแลวฟงธรรม จงเลาความนนแกอาชวก แลวกลาว วา "พระผเปนเจา ดฉนจกไปสานกของพระพทธเจา." อาชวกนนหามวา " อยาไปเลย" แลวกเลยหามนางแมผออนวอน อยแลว ๆ เลา ๆ เสยทเดยว. นางคดวา " พระผเปนเจาน ไมใหเราไปวหารฟงธรรม. เรา จกนมนตพระศาสดามา แลวฟงธรรมในทนแหละ" ดงนแลว ใน เวลาเยน จงเรยกบตรชายมาแลวสงไปดวยคาวา " เจาจงไป, จงนมนต


พระศาสดามาเพอเสวยภตตาหารพรงน." บตรชายนน เมอจะไป กไปทอยของอาชวกกอน ไหวอาชวก แลวนง. ทนน อาชวกนนถามเขาวา "เธอจะไปไหน ?" บตร. ผมจะไปนมนตพระศาสดาตามคาสงของคณแม. อาชวก. อยาไปสานกของพระองคเลย. บตร. ไมได พระผเปนเจา, ผมจกไป. อาชวก. เราทงสองคน จกกนเครองสกการะทคณแมของเธอทา ถวายพระศาสดานน, อยาไปเลย. บตร. ไมได พระผเปนเจา. คณแมจกดผม. อาชวก. ถากระนน กไปเถด. กแล ครนไปแลว จงนมนต (แต) อยาบอกวา 'พระองคพงเสดจไปเรอนของพวกขาพระองคในท โนน ในถนนโนน หรอโดยหนทางโนน' (ทา) เปนเหมอนยนอยใน ทใกลเหมอนจะไปโดยหนทางอน จงหนมาเสย.

บตรชายทาตามคาของชวก เขาฟงถอยของอาชวกแลวไปสานกของพระศาสดา นมนตแลว ทากจทกสงโดยทานองอาชวกกลาวแลวนนแล แลวไปสานกของอาชวก นน ถกอาชวกถามวา " เธอทาอยางไร ?" จงตอบวา "ททานบอก ทงหมด ผมทาแลว ขอรบ." อาชวกกลาววา " เธอทาดแลว, เรา ทงสองคนจกกนเครองสกการะทคณแมของเธอทาไวเพอพระศาสดานน" ดงนแลว ในวนรงขน อาชวกไดไปสเรอนนนแตเชาตร. พวกคน ในบานพาชวกนนใหไปนงทหองหลง, พวกมนษยคนเคยฉาบทาเรอน


นนดวยโคมยสด โปรยดอกไมซงมขาวตอกเปนท ๕ ลง แลวปลาด อาสนะอนควรแกคามาก เพอประโยชนแกการประทบนงของพระศาสดา. จรงอย พวกมนษยทไมคนเคยกบพระพทธเจา ยอมไมรจกการปลาด อาสนะ.

พระพทธเจาเสดจไปเยอนอบาสกา อนง ชอวากจ ( เนอง ) ดวยผแสดงทาง ยอมไมมแกพระ- พทธเจาทงหลาย: เพราะหนทางทงหมดแจมแจงแกพระพทธเจาเหลานน แลววา "ทางนไปนรก, นไปกาเนดดรจฉาน, นไปเปตวสย, นไป มนษยโลก, นไปเทวโลก, นไปอมตนพพาน" ในวนททรงยงหมนแหง โลกธาตใหหวนไหว แลวบรรลสมโพธทโคนตนโพธนนแล, จงไมม คาทควรกลาวในหนทางแหงสถานทตาง ๆ มคามและนคมเปนตนเลย เพราะฉะนน พระศาสดาทรงถอบาตรและจวรแลว จงเสดจไปสประตเรอน ของมหาอบาสกาแตเชาตร. นางออกมาจากเรอน ถวายบงคมพระศาสดา ดวยเบญจางคประดษฐ อญเชญใหเสดจเขาไปภายในเรอน ใหประทบนง เหนออาสนะแลวถวายทกษโณทก องคาสดวยชาทนยะ และโภชนยะ อนประณต. อบาสกาประสงคจะใหพระศาสดาผทรงทาภตกจเสรจแลว ทรงกระทาอนโมทนาจงรบบาตรแลว.

อบาสกาฟงธรรมแลวถกอาชวกดา พระศาสดา ทรงเรมธรรมกถาสาหรบอนโมทนา ดวยพระสรเสยง อนไพเราะ. อบาสกาฟงธรรมพลางใหสาธการวา " สาธ สาธ. " อาชวกนงอยหองหลงนนแล ไดยนเสยงนางใหสาธการแลวฟงธรรมอย


ไมอาจจะอดทนอยได จงออกไป ดวยคดวา " ทนแหละ นางไมเปน ของเราละ" ดงนแลว ดาอบาสกาและพระศาสดาโดยประการตาง ๆ วา " อกาลกณ มงเปนคนฉบหาย. มงจงทาสกการะนแกสมณะนนเถด" ดงนเปนตน หนไปแลว.

อบาสกามจตฟงซาน อบาสกาละอาย เพราะถอยคาของอาชวกนน ไมอาจจะสงจตซง ถงความฟงซาน๑ ไปตามกระแสแหงเทศนาได. ลาดบนน พระศาสดาตรสกะนางวา "อบาสกา เธอไมอาจทาจต ใหไปตาม ( แนว ) เทศนาไดหรอ ?" อบาสกา. พระเจาคะ เพราะถอยคาของอาชวกน จตของขา- พระองค เขาถงความฟงซานเสยแลว . พระศาสดา ตรสวา "ไมควรระลกถงถอยคาทชนผไมเสมอภาค กนเหนปานนกลาว, การไมคานงถงถอยคาเหนปานนแลว ตรวจดกจ ททาแลวและยงมไดทาของตนเทานนจงควร" ดงนแลว ตรสพระคาถา นวา :- ๖. น ปเรส วโลมาน น ปเรส กตากต อตตโน ว อเวกเขตยย กตาน อกตาน จ. "บคคลไมควรทาคาแสยงขนของคนเหลาอนไว ในใจ, ไมควรแลดกจททาแลวและยงมไดทาของคน เหลาอน, พงพจารณากจททาแลวและยงมไดทา ของตนเทานน." ๑. อถตต แปลตามศพทวา ซงความเปนอยางอน.


แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา น ปเรส วโลมาน ความวา ไมควรทาคาแสยงขน คอคาหยาบ ไดแกคาตดเสยซงความรก ของตนเหลาอนไวในใจ. บาทพระคาถาวา น ปเรส กตากต ความวา ไมควรแลด กรรมททาแลวและยงไมทาแลว ของคนเหลาอน อยางนนวา " อบาสก โนน ไมมศรทธา ไมเลอมใส, แมวตถมภกษาทพพหนงเปนตน ในเรอน เขากไมให, สลากภตเปนตน เขากไมให, การใหปจจยม จวรเปนตน ไมมแกอบาสกนน; อบาสกาโนนกเหมอนกน ไมม ศรทธา ไมเลอมใส, ภกษาทพพหนงเปนตน ในเรอน นางกไมให, สลากภตเปนตนกไมให, การใหปจจยมจวรเปนตน กไมมแกอบาสกา นน. ภกษโนนกเชนกน ไมมศรทธา ไมเลอมใส ทงไมทาอปชฌายวตร, ไมทาอาจรยวตร, ไมทาอาคนตกวตร, ไมทาวตรเพอภกษผเตรยมจะไป, ไมทาวตรทลานพระเจดย. ไมทาวตรในโรงอโบสถ. ไมทาวตรทหอฉน, ไมทาวตรมวตรในเรอนไฟเปนอาท, ทงธดงคไร ๆ กไมมแกเธอ แม เหตสกวาความอตสาหะ เพอความเปนผมภาวนาเปนทมายนด กไมม." บาทพระคาถาวา อตตโน ว อเวกเขยย ความวา กลบตร ผบวชดวยศรทธา เมอระลกถงโอวาท๑นวา "บรรพชต พงพจารณา เนอง ๆ วา 'วนคนลวงไป ๆ เราทาอะไรอย" ดงนแลว กพงแลดกจ ททาแลวและยงมไดทาของตนอยางนนวา "เราไมอาจจะยกตนขนส ไตรลกษณ คอ อนจจง ทกขง อนตตา แลวทาใหเกษมจากโยคะ ๑. อง. ทสก. ๒๔/๙๒.


หรอหนอ ?" ในกาลจบเทศนา อบาสกาดารงอยในโสดาปตตผลแลว. เทศนา มประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองปาฏกาชวก จบ.


๗. เรองฉตตปาณอบาสก [๓๙]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ ทรงปรารภฉตตปาณ- อบาสก ตรสพระธรรมเทศนานวา " ยถา รจร ปปผ" เปนตน.

ฉตตปาณเขาเฝาพระศาสดา ความพสดารวา ในกรงสาวตถ ยงมอบาสก ( คนหนง ) ชอ ฉตตปาณ เปนผทรงพระไตรปฎก เปนอนาคาม. อบาสกนน เปนผ รกษาอโบสถแตเชาตร ไดไปยงทบารงของพระศาสดา. จรงอย ชอวา อโบสถกรรม หามแกอรยสาวกผเปนอนาคามทงหลาย ดวยสามารถแหง การสมาทานไม พรหมจรรยและการบรโภคภตครงเดยวของอรยสาวก ผเปนอนาคามเหลานน มาแลวโดยมรรคนนแหละ เพราะเหตนนแล พระผมพระภาคเจาจงตรสวา " มหาบพตร๑ นางชางหมอชอฆฏการแล เปนผบรโภคภตครงเดยว มปกตประพฤตพรหมจรรย มศล มกลยาณ- ธรรม." โดยปกตทเดยว ทานอนาคามทงหลาย เปนผบรโภคภต ครงเดยว และมปกตประพฤตพรหมจรรยอยางนน. อบาสกแมนน ก เปนผรกษาอโบสถอยางนนเหมอนกน เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคม แลวนงฟงธรรมกถา.

ฉตตปาณไมลกรบเสดจพระเจาปเสนทโกศล ในสมยนน พระเจาปเสนทโกศล ไดเสดจไปสทบารงของพระศาสดา. ๑. ฆฏการสตร ม.ม. ๑๓/๓๗๕.


อบาสกเหนพระองคเสดจมา จงคดวา " เราควรลกขนหรอไมหนอ ?" ดงนแลว กไมลกขน ดวยสาคญวา "เรานงในสานกของพระราชา ผเลศ การทเรานนเหนเจาประเทศราช แลวลกขนตอนรบ ไมควร; กแล เมอเราไมลกขน พระราชาจกกรว. เมอพระราชานนแมกรวอย เรากจกไมลกขนตอนรบละ; ดวยวา เราเหนพระราชาแลว ลกขน กชอวาเปนอนทาความเคารพพระราชา ไมทาความเคารพพระศาสดา; เราจกไมลกขนละ." กธรรมดาบรษผเปนบณฑต เหนคนทนงในสานกของทานทควร เคารพกวา (ตน) ไมลกขน (ตอนรบ) ยอมไมโกรธ. แตพระราชา เหนอบาสกนน ไมลกขน (ตอนรบ) มพระมนสขนเคอง ถวายบงคม พระศาสดาแลวประทบนง ณ ทสมควรขางหนง. พระศาสดาทรงทราบ ความทพระราชากรว จงตรสกถาพรรณนาคณของอบาสกวา "มหาบพตร ฉตตปาณอบาสกนเปนบณฑต มธรรมเหนแลว ทรงพระไตรปฎก ฉลาด ในประโยชนและมใชประโยชน. เมอพระราชาทรงสดบคณกถาของ อบาสกอยนนแล พระหฤทยกออน.

พระราชาตรสถามเหตทไมลกรบกะฉตตปาณ ภายหลงวนหนง พระราชาประทบยนบนปราสาทชนบน ทอด พระเนตรเหนฉตตปาณอบาสกผทาภตกจเสรจแลว กนรม สวมรองเทา เดนไปทางพระลานหลวง จงรบสงใหราชบรษเรยกมา. อบาสกนน หบรมและถอดรองเทาออกแลว เขาไปเฝาพระราชา ถวายบงคมแลว ไดยนอย ณ ทควรขางหนง, ลาดบนน พระราชา ตรสกะอบาสก


นนวา "อบาสกผเจรญ ทาไมทานจงหบรมและถอดรองเทาออกเสยเลา ? อบาสก. ขาพระองคไดฟงวา ' พระราชารบสงหา' จงมาแลว. พระราชา. ความทเราเปนพระราชา (ชะรอย) ทานจกเพงรใน วนน (กระมง?). อบาสก. ขาพระองคทราบความทพระองคเปนพระราชา แมใน กาลทกเมอ. พระราชา. เมอเปนเชนนน, ทาไม ในวนกอน ทานนงใน สานกของพระศาสดา เหนเราแลว จงไมลกขน (ตอนรบ). อบาสก. ขาแตมหาราช ขาพระองคนงในสานกของพระราชา ผเลศ เมอเหนพระราชาประเทศราชแลวลกขน (ตอนรบ) พงเปน ผไมเคารพในพระศาสดา; เพราะฉะนน ขาพระองคจงไมลกขน (ตอนรบ). พระราชา. ชางเถอะ ผเจรญ, ขอนงดไวกอน, เขาเลองลอกนวา ทานเปนผฉลาดในประโยชนและมใชประโยชน ซงเปนไปในทฎฐธรรม และสมปรายภพ ทรงพระไตรปฎก จงบอกธรรมแกเราทงหลายในภายใน วงเถด. อบาสก. ขาแตสมมตเทพ ขาพระองคไมสามารถ. พระราชา. เพราะเหตไร ? อบาสก. เพราะวา ขนชอวาพระราชมนเทยร (แลว) ยอม เปนสถานทมโทษมาก, ขาแตสมมตเทพ ในพระราชมนเฑยรน กรรมท บคคลประกอบชวและด ยอมเปนกรรมหนก. พระราชา. ทานอยากลาวอยางนน, อยาทาความรงเกยจวา 'วน


กอนเหนเราแลวไมลกขน (ตอนรบ ); อบาสก. ขาแตสมมตเทพ ขนชอวา สถานเปนทเทยวของเหลา คฤหสถ เปนสถานทมโทษ, ขอพระองคจงรบสงใหนมนตบรรพชต รปหนงมาแลว จงใหบอกธรรมเถด.

พระอานนทสอนธรรมพระราชเทวทงสอง พระราชาทรงสงฉตตปาณอบาสกนนไปดวยพระกระแสวา "ดละ ผเจรญ. ขอทานจงไปเถด" ดงนแลว เสดจไปสทเฝาพระศาสดาทลขอ กะพระศาสดาวา "พระเจาขา พระนางมลลกาเทวและพระนางวาสภขตตยา พดอยวา 'จกเรยนธรรม' ขอพระองคกบภกษ ๕๐๐ รป จงเสดจไป สเรอนของขาพระองคเนองนตย ทรงแสดงธรรมแกหลอนทงสอง." พระศาสดา. ธรรมดาพระพทธเจาทงหลาย ไปในทแหงเดยว เนองนตย ไมม มหาบพตร. พระราชา. ถาอยางนน ขอจงประทานภกษรปอน พระเจาขา. พระศาสดา ไดทรงมอบใหเปนภาระแกพระอานนทเถระ. พระ- เถระ ไปแสดงพระบาลแกพระนางเหลานนเนองนตย. ในพระนาง เหลานน พระนางมลลกาเทวไดเรยน ไดทอง (และ) ใหพระเถระ รบรองพระบาลโดยเคารพ. สวนพระนางวาสภขตตยา ไมเรยน ไมทอง โดยเคารพทเดยว ( และ) ไมอาจใหพระเถระรบรองพระบาลโดยเคารพ ได. ภายหลงวนหนง พระศาสดาตรสถามพระเถระวา "อานนท อบาสกา (ทงสอง) ยงเรยนธรรมอยหรอ ?"


พระอานนท. ยงเรยนธรรมอย พระเจาขา. พระศาสดา. อบาสกาคนไหน เรยนโดยเคารพ. พระอานนท. พระนางมลลกาเทว เรยนโดยเคารพ ทองโดย เคารพ อาจใหขาพระองครบรองพระบาลโดยเคารพ พระเจาขา; สวน ธดาซงเปนพระญาตของพระองค๑ ไมเรยนโดยเคารพ ไมทองโดยเคารพ ไมอาจใหขาพระองครบรองพระบาลโดยเคารพไดเลยกเดยว.

วาจาสภาษตยอมมผลแกผปฏบต พระศาสดา ทรงสดบถอยคาของพระเถระแลว ตรสวา "อานนท ธรรมดาธรรมทเรา ( ผตถาคต) กลาวแลว ยอมไมมผลแกผไมฟง ไมเรยน ไมทอง ไมแสดง โดยเคารพ ดจวาดอกไมสมบรณดวยส (แต ) ไมมกลน (หอม) ฉะนน. แตยอมมผลมาก มอานสงสมาก แกผทากจทงหลายมการฟงโดยเคารพเปนตน " ดงนแลว ไดตรสสอง พระคาถาเหลานวา :- ๗. ยถาป รจร ปปผ วณณวนต อคนธก เอ สภาสตา วาจา อผลา โหต อกพพโต. ยถาป รจร ปปผ วณณวนต สคนธก เอว สภาสตา วาจา สผลา โหต สกพพโต. "ดอกไมงามมส (แต) ไมมกลน (หอม) แมฉนใด, วาจาสภาษตกฉนนน ยอมไมมผล แกผไมทาอย; (สวน) ดอกไมงาม มสพรอมดวย ๑. พระนางวาสภขตตยา เปนธดาของทาวมหานามผอนชาของพระศาสดา, นบตามลาดบชน พระนางวาสภขตตยาเปนพระภาคไนยของพระศาสดา.


กลน (หอม) แมฉนใด, วาจาสภาษตกฉนนน ยอมมผลแกผทาดอย."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา รจร คอ งาม. บทวา วณณวนต คอ บรบรณดวยสและทรวดทรง. บทวา อคนธก คอ ไรจากกลน มดอกหงอนไก ดอกกรรณการเขา และดอกชยพฤกษเปนตนเปนประเภท. บาทพระคาถาวา เอว สภาสตา วาจา ความวา พระพทธพจน คอ ปฎก ๓ ชอวาวาจาสภาษต. พระพทธพจนนน เหมอนดอกไมสมบรณ ดวยสและทรวดทรง ( แต ) ไมมกลน ( หอม). เหมอนอยางวา ดอกไมไมมกลน ( หอม ), กลน (หอม ) ยอมไมแผไป (คอไมฟง ไป) ในสรระของผทดทรงดอกไมอนไมมกลนนน ฉนใด, แมพระ- พทธพจนน กฉนนน ยอมไมนากลนคอการฟง กลนคอการจาทรง และกลนคอการปฏบตมาให ชอวายอมไมมผลแกผ (ซง) ไมตงใจ ประพฤตพระพทธพจนนนโดยเออเฟอ ดวยกจทงหลายมการฟงเปนตน, ชอวาผไมทากจทควรทาในพระพทธพจนนน; เพราะเหตนน พระศาสดา จงไดตรสวา "วาจาสภาษตกฉนนน ยอมไมมผลแกผไมทาอย." บทวา สคนธก ไดแก ดอกจาปาและบวเขยวเปนตนเปนประเภท. บทวา เอว เปนตน ความวา กลน (หอม) ยอมแผไป (คอฟงไป) ในสรระของผทดทรงดอกไมนน ฉนใด; แมวาจาสภาษต กลาวคอ พระพทธพจนปฎก ๓ กฉนนน ยอมมผล คอชอวายอมมผลมาก ม อานสงสมาก เพราะนากลนคอการฟง กลนคอการจาทรง กลนคอการ


ปฏบตมาให แกบคคลผทาดอย คอบคคลทตงใจทากจทควรทาใน พระพทธพจนนน ดวยกจทงหลาย มการฟงเปนตน ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก ไดบรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน เทศนาไดเกดเปนประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองฉตตปาณอบาสก จบ.


๘. เรองนางวสาขา [๔๐]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอทรงเขาไปอาศยกรงสาวตถ ประทบอยในบพพาราม ทรงปรารภอบาสกาชอวสาขา ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยถาป ปปผราสมหา" เปนตน.

พระศาสดาเสดจไปโปรดสตว ดงไดสดบมา นางวสาขาอบาสกานน เกดในทองนางสมนาเทว ภรยาหลวงของธนญชยเศรษฐ ผเปนบตรเมณฑกเศรษฐ ในภททยนคร แควนองคะ. ในเวลาทนางมอาย ๗ ขวบ พระศาสดาทรงเหนอปนสย สมบตของสตว ผมเผาพนธทพงแนะนา เพอความตรสร มเสลพราหมณ เปนตน มภกษสงฆหมใหญเปนบรวารเสดจจารกไปถงนครนน.

ผมบญทง ๕ ในภททยนคร กในสมยนน เมณฑกคฤหบด เปนหวหนาของผมบญมาก ๕ คน ครองตาแหนงเศรษฐอยในเมองนน. ชอวาคนทมบญมาก ๕ คน คอ เมณฑกเศรษฐ ๑ ภรยาหลวงของเศรษฐนน นามวาจนทปทมา ๑ บตร ชายคนโตของเศรษฐนนเอง ชอธนญชย ๑ ภรยาของธนญชยนน ชอวา สมนาเทว ๑ คนใชของเมณฑกเศรษฐ ชอปณณะ ๑.

คนมงมในแควนของพระเจาพมพสาร ๕ คน ใชจะมแตเมณฑกเศรษฐแตผเดยวเทานนกหาไม, กในแควนของ


พระเจาพมพสาร กไดมคนผมโภคะนบไมถวน ๕ คน คอ โชตยะ ๑ ชฏละ ๑ เมณฑกะ ๑ ปณณกะ ๑ กากวลลยะ ๑.

เมณฑลเศรษฐใหนางวสาขาไปรบพระศาสดา

ในทานเหลานน เมณฑกเศรษฐน ไดทราบความทพระทศพล เสดจถงนครของตน จงใหเรยกเดกหญงวสาขาลกสาวธนญชยเศรษฐผ บตรมา บอกวา "แมหน เปนมงคล ทงแกเจา, ทงแกเรา; แมหน กบพวกเดกหญงบรวารของเจา ๕๐๐ จงขนรถ ๕๐๐ คน แวดลอมดวย ทาส ๕๐๐ คน (ไป) ทาการตอนรบพระทศพล." นางรบวา "ดละ" แลวไดทาอยางนน. แตเพราะความทนางเปนเดกฉลาดในเหตอนควรและ ไมควร นางจงไปดวยยาน เทาทยาน ( ไปได) ลงจากยานแลว กเดน เทาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลว ไดยน ณ สวนขางหนง. ครงนน พระศาสดาทรงแสดงธรรม ดวยสามารถแหงบรพจรรยาของนาง.

นางไดโสดาปตตผลแตอาย ๗ ขวบ ในเวลาจบเทศนา นางพรอมดวยเดกหญง ๕๐๐ ตงอยในโสดา- ปตตผลแลว. ฝายเมณฑกเศรษฐแล เขาเฝาพระศาสดา ฟงธรรมกถา ตงอยในโสดาปตตผลแลว จงนมนตเพอเสวยอาหารเชาในวนรงขน องคาสภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ดวยขาทนยะโภชนยะอน ประณตทเรอนของตน ไดถวายมหาทานโดยอบายนแล ตลอดกงเดอน. พระศาสดา ประทบอยในภททยนคร ตามความพอพระหฤทยแลว กเสดจ หลกไป.


พระเจาปเสนทโกศลอยากไดผมบญ

กโดยสมยนนแล พระเจาพมพสารและพระเจาปเสนทโกศลตาง กเปนพระภสดาของพระภคนกนและกน. ตอมาวนหนง พระเจาโกศล ทรงดารวา "คนมโภคะนบไมถวน มบญมากทง ๕ ยอมอยในแควน พระเจาพมพสาร. ในแควนของเรา ผเชนนน แมเพยงคนเดยวกไมม. อยากระนนเลย เราพงไปสสานกของพระเจาพมพสารขอผมบญมากสกคน หนง." พระองคเสดจไปในพระนครนนแลว อนพระราชาทรงทาปฎสน- ถารทลถามวา "พระองคเสดจมา เพราะเหตไร ?" จงตรสวา " หมอม- ฉนมา ดวยประสงควา คนมโภคะนบไมถวน มบญมากทง ๕ คน อยในแควนของพระองค หมอมฉนจกพาเอาคนหนงจาก ๕ คนนนไป, ขอพระองคจงประทานคนหนงใน ๕ คนนน แกหมอมฉนเถด." พมพสาร. หมอมฉนไมอาจจะใหตระกลใหญ ๆ ยายได. ปเสนทโกศล. หมอมฉนไมได กจกไมไป.

มอบธนญชยเศรษฐใหพระเจาโกศล พระราชา ( พระเจาพมพสาร ) ทรงปรกษากบพวกอามาตยแลว ตรสวา "ชอวาการยายตระกลใหญ ๆ มโชตยสกลเปนตน เชนกบ แผนดนไหว, บตรของเมณฑกมหาเศรษฐชอธนญชยเศรษฐ มอย, หมอมฉนปรกษากบเธอเสรจแลว จกถวายคาตอบแดพระองค" ดงนแลว รบสงใหเรยกธนญชยเศรษฐมาแลว ตรสวา "พอ พระเจาโกศลตรสวา 'จกพาเอาเศรษฐมทรพยคนหนงไป, เธอจงไปกบพระองคเถด."


ธนญชย. เมอพระองคสงไป. ขาพระองคกจกไป พระเจาขา พมพสาร. ถาเชนนน เธอจงทาการตระเตรยมไปเถด พอ. เศรษฐนน ไดทากจจาเปนทควรทาของตนแลว. ฝายพระราชา ทรงทาสกการะใหญแกเขา ทรงสงพระเจาปเสนทโกศลไปดวยพระดารส วา "ขอพระองคจงพาเศรษฐนไปเถด." ทาวเธอพาธนญชยเศรษฐนน เสดจไปโดยการประทบแรมราตรหนงในททงปวง บรรลถงสถานอนผาสก แหงหนงแลว กทรงหยดพก.

การสรางเมองสาเกต ครงนน ธนญชยเศรษฐ ทลถามทาวเธอวา " นเปนแควนของ ใคร ?" ปเสนทโกศล. ของเรา เศรษฐ. ธนชย. เมองสาวตถ แตนไป ไกลเทาไร ? ปเสนทโกศล. ในทสด ๗ โยชน. ธนญชย. ภายในพระนครคบแคบ, ชนบรวารของขาพระองคมาก ถาพระองคทรงโปรดไซร, ขาพระองคพงอยทนแหละ พระเจาขา. พระราชาทรงรบวา "ดละ" ดงนแลว ใหสรางเมองในทนน ไดพระราชทานแกเศรษฐนนแลวเสดจไป. เมองไดนามวา "สาเกต" เพราะความทแหงสถานทอย ในประเทศนน อนเศรษฐจบจองแลวใน เวลาเยน. แมในกรงสาวตถแล บตรของมคารเศรษฐ ชอวาปณณวฒนกมาร เจรญวยไดมแลว. ครงนน มารดาบดากลาวกะเขาวา "พอ เจาจงเลอก


เดกหญงคนหนงในทเปนทชอบใจของเจา." ปณณะ. กจดวยภรยาเหนปานนน ของผมไมม. มารดาบดา. เจาอยาทาอยางนน ลก, ธรรมดาตระกลทไมมบตร ตงอยไมได.

ลกษณะเบญจกลยาณ เขาถกมารดาบดาพดรบเราอย จงกลาววา "ถากระนน ผม เมอไดหญงสาวประกอบพรอมดวยความงาม ๕ อยาง กจกทาตามคาของ คณพอคณแม." มารดาบดา. กชอวาความงาม ๕ อยางนน อะไรเลา? พอ. ปณณะ. คอ ผมงาม, เนองาม, กระดกงาม, ผวงาม, วยงาม. กผมของหญงผมบญมาก เปนเชนกบกาหางนกยง แกปลอยระชาย ผานงแลว กกลบมปลายงอนขนตงอย, น ชอวาผมงาม. รมผปากเชน กบผลตาลง (สก) ถงพรอมดวยสเรยบชดสนทด, น ชอวาเนองาม. ฟนขาวเรยบไมหางกน งดงามดจระเบยบแหงเพชร ทเขายกขนตงไว และดจระเบยบแหงสงขทเขาขดสแลว, น ชอวากระดกงาม, ผวพรรณ ของหญงดาไมลบไลดวยเครองประเทองผวเปนตนเลย กดาสนทประหนง พวงอบลเขยว, ของหญงชาว ประหนงพวงดอกกรรณการ. น ชอวา ผวงาม. กแลหญงแมคลอดแลวตง ๑๐ ครง กเหมอนคลอดครงเดยว ยงสาวพรงอยเทยว, น ชอวาวยงาม ดงนแล.

เศรษฐสงพราหมณไปแสวงหาหญงเบญจกลยาณ ครงนน มารดาบดาของนายปณณวฒนกมารนน เชญพราหมณ


๑๐๘ คนมาใหบรโภคแลว ถามวา "ชอวาหญงทตองดวยลกษณะ เบญจกลยาณ มอยหรอ ?" พราหมณเหลานน ตอบวา "จะ มอย." เศรษฐกลาววา "ถากระนน ชน (คอพราหมณ ) ๘ คนจงไป แสวงหาเดกหญงเหนปานน" ดงนแลว ใหทรพยเปนอนมาก สงวา " กในเวลาทพวกทานกลบ ขาพเจาทงหลายจกรสงทควรทาแกพวกทาน, ทานทงหลายไปเถด. แสวงหาเดกหญงแมเหนปานนน, และในเวลาท พบแลว พงประดบพวงมาลยทองคาน" ดงนแลว ใหพวงมาลยทองคา อนมราคาแสนหนง สงไปแลว . พราหมณเหลานน ไปยงนครใหญ ๆ แสวงหาอย ไมพบเดกหญง ทตองดวยลกษณะเบญจกลยาณ กลบมาถงเมองสาเกตโดยลาดบ ในวน มงานนกขตฤกษเปด จงตดกนวา "การงานของพวกเราคงสาเรจใน วนน."

งานประจาปของนครสาเกต กในนครนน ชอวางานนกขต๑ฤกษเปดยอมมประจาป. ในกาลนน แมตระกลทไมออกภายนอก กออกจากเรอนกบบรวาร มรางกายมได ปกปด ไปสฝงแมนาดวยเทาเทยว. ในวนนนถงบตรทงหลายของขตตย- มหาศาลเปนตน กยนแอบหนทางนน ๆ ดวยตงใจวา "พวกเรา พบ- เดกหญงมตระกลทพงใจ มชาตเสมอดวยคนแลว จงคลองดวยพวง มาลย." ๑. ววฏนกขตต นกษตรเปดเผย เปนงานประจาปของนครสาเกต ในงานนชาวเมองทกคน เผยรางโดยปราศจากผาคลมปดหนา เดนเทาไปยงแมนา.


พราหมณพบนางวสาขา

พราหมณแมเหลานน เขาไปถงศาลาแหงหนงรมฝงแมนาแลว ไดยนอย. ขณะนน นางวสาขา มอายยางเขา ๑๕ - ๑๖ ป ประดบ ประดาดวยเครองอาภรณครบทกอยาง อนเหลากมาร ๕๐๐ คนแวดลอม แลว คดวา "เราจกไปยงแมนาแลวอาบนา " ถงประเทศนนแลว. ครงนนแล เมฆตงขนแลว กยงฝนใหตก. เดกหญง ๕๐๐ รบเดนเขา ไปสศาลา. พวกพราหมณพจารณาดอย กไมเหนเดกหญงเหลานนแม สกคนเดยว ทตองดวยลกษณะเบญจกลยาณ. นางวสาขาเขาไปยงศาลา ดวยการเดนตามปกตนนเอง. ผาและอาภรณเปยกโชก. พวกพราหมณ เหนความงาม ๔ อยางของนางแลว ประสงคจะเหนฟน จงกลาวกะกน และกนวา "ธดาของพวกเรา เปนหญงเฉอยชา, สามของหญงคนน เหนทจกไมได แมเพยงขาวปลายเกรยน" ทนน นางวสาขา พดกะ พราหมณเหลานนวา "พวกทานวาใครกน." พราหมณ. วาเธอ แม. ไดยนวา เสยงอนไพเราะของนาง เปลงออกประหนงเสยงกงสดาล, ลาดบนน นางจงถามพราหมณเหลานนดวยเสยงอนไพเราะอกวา " เพราะ เหตไร ? จงวาฉน. " พราหมณ. หญงบรวารของเธอ ไมใหผาและเครองประดบเปยก รบเขาสศาลา, กจแมเพยงการรบมาสทประมาณเทานของเธอ กมไดม, เธอปลอยใหผาและเครองอาภรณเปยกมาแลว; เพราะฉะนน พวกเรา จงพากนวา. วสาขา. พอทงหลาย พวกทานอยาพดอยางนน, ฉนแขงแรงกวา


เดกหญงเหลานน, แตฉนกาหนดเหตการณแลว จงไมมาโดยเรว. พราหมณ. เหตอะไร ? แม.

ชน ๔ จาพวกวงไปไมงาม วสาขา. พอทงหลาย ชน ๔ จาพวก เมอวง ยอมไมงาม, เหตอนหนง แมอนอก ยงมอย. พราหมณ. ชน ๔ จาพวก เหลาไหน ? เมอวง ยอมไมงาม แม. วสาขา. พอทงหลาย พระราชาผอภเษกแลว ทรงประดบประดา แลวดวยเครองอาภรณทงปวง เมอถกเขมรวงไปในพระลานหลวง ยอม ไมงาม, ยอมไดความครหาเปนแนนอนวา 'ทาไม พระราชาองคนจงวง เหมอนคฤหบด' คอย ๆ เสดจไปนนแหละ. จงจะงาม; แมชางมงคล ของพระราชา ประดบแลว วงไป กไมงาม, ตอเมอเดนไปดวยลลา แหงชาง จงจะงาม, บรรพชต เมอวง กไมงาม, ยอมไดแตความ ครหาอยางเดยวเทานนวา 'ทาไม สมณะรปน จงวงไปเหมอนคฤหสถ,' แตยอมงาม ดวยการเดนอยางอาการของผสงบเสงยม; สตร เมอวง กไมงาม, ยอมถกเขาตเตยนอยางเดยววา "ทาไม หญงคนน จงวง เหมอนผชาย; แตยอมงามดวยการเดนอยางธรรมดา; พอทงหลาย ชน ๔ จาพวกเหลาน เมอวงไป ยอมไมงาม. พราหมณ กเหตอนอกอยางหนง เปนไฉน ? แม. วสาขา. พอทงหลาย ธรรมดามารดาบดา ถนอมอวยวะนอยใหญ เลยงดธดา, เพราะวา พวกฉน ชอวาเปนสงของอนมารดาบดาพงขาย, มารดาบดาเลยงฉนมา กเพอตองการจะสงไปสตระกลอน, ถาวา ในเวลา


ทพวกฉนวงไป เหยยบชายผานงหรอลนลมลงบนพนดน มอหรอเทา กจะพงหก, พวกฉนกจะพงเปนภาระของตระกลนนแล, สวนเครอง แตงตว เปยกแลวกจะแหง; ดฉนกาหนดเหตน จงไมวงไป พอ.

พราหมณสวมมาลยทองให พวกพราหมณเหนความถงพรอมแหงฟน ในเวลานางพด จงให สาธการแกนางวา "สมบตเชนน พวกเรายงไมเคยเหนเลย" แลว กลาววา "แม พวกมาลยน สมควรแกเธอเทานน" ดงนแลว จงได คลองพวงมาลยทองนนให. ลาดบนน นางจงถามพวกเขาวา "พอ ทงหลาย พวกทานมาจากเมองไหน ? พราหมณ. จากเมองสาวตถ แม. วสาขา. ตระกลเศรษฐ ชอไร ? พราหมณ. ชอมคารเศรษฐ แม. วสาขา. บตรของทานเจาพระคณ ชอไร ? พราหมณ. ชอปณณวฒนกมาร แม. นางวสาขานน รบรองวา "ตระกลของเรา เสมอกน" ดงนแลว จงสงขาวไปแกบดาวา "ขอคณพอและคณแม จงสงรถไปใหพวกดฉน." กในเวลามา นางเดนมากจรง, อยางนน จาเดมแตกาลทประดบดวย มาลยทองคาแลว ยอมไมไดเพอจะไปเชนนน. เดกหญงทงหลายผมอสระ ยอมไปดวยยานมรถเปนตน, หญงนอกนขนยานธรรมดา (ไป), กนแตร หรอใบตาลขางบน, เมอฉตรหรอใบตาล แมนนไมม กยกชายผานง ขนมาพาดบนบาทเดยว, สวนบดาของนางวสาขานน สงรถไป ๕๐๐ คน.


นางวสาขานนกบบรวารขนรถไปแลว แมพวกพราหมณ กไดไปดวยกน. ทนน ทานเศรษฐ ถามพราหมณเหลานนวา "พวกทานมาจาก ไหน ?" พราหมณ. มาจากเมองสาวตถ ทานมหาเศรษฐ. เศรษฐ. เศรษฐชอไร ? พราหมณ. ชอมคารเศรษฐ. เศรษฐ. บตรชอไร ? พราหมณ. ชอปณณวฒนกมาร. เศรษฐ. ทรพยมเทาไร ? พราหมณ. ๔๐ โกฏ ทานมหาเศรษฐ. เศรษฐรบคา ดวยคดวา "ทรพยเทานน, เทยบทรพยของ เรา กเทากบกากณกเดยว. แตจะประโยชนอะไรดวยเหตอน จาเดม แตกาลทนางทารกาไดเหตเพยงการรกษา." เศรษฐนน ทาสกการะแก พราหมณเหลานน ใหพกอยวน ๒ วน แลวกสงกลบ.

พราหมณกลบเมองสาวตถ พวกเขา ไปกรงสาวตถแลว เรยน (ทานเศรษฐ) วา "พวก ขาพเจาไดนางทารกาแลว." เศรษฐ. ลกสาวของใคร ? พราหมณ. ของธนญชยเศรษฐ. เศรษฐนน คดวา "นางทารกาแหงตระกลใหญ อนเราไดแลว, ควรทเราจะนานางมาโดยเรวทเดยว " ดงนแลว กราบทลแดพระราชา


เพอไปในเมองนน. พระราชา ทรงดารวา " ตระกลใหญนน อนเรานามาจากสานก ของพระเจาพมพสาร แลวใหอยอาศยในเมองสาเกต, ควรจะทาความ ยกยองแกตระกลนน" ดงนแลว จงรบสงวา " แมเรา กจกไป." เศรษฐ ทลวา " ดละ พระเจาขา" ดงนแลว สงขาวไปบอก แกธนญชยเศรษฐวา "เมอขาพเจามา, แมพระราชากจกเสดจมา, พลของ พระราชามาก. ทานจกอาจเพอทากจทควรทาแกชนประมาณเทานน หรอ จกไมอาจ." ฝายเศรษฐนอกน ไดสงขาวตอบไปวา แมถาพระราชาจะเสดจมา สก ๑๐ พระองค. ขอจงเสดจมาเถด." มคารเศรษฐ เวนเพยงคนเฝา เรอน พาเอาคนทเหลอในนครใหญถงเพยงนนไป หยดพกในหนทาง กงโยชนแลว สงขาวไปวา " พวกขาพเจามาแลว."

ธนญชยเศรษฐกบธดาจดสถานทตอนรบ ธนญชยเศรษฐ สงเครองบรรณาการเปนอนมากไป แลวปรกษา กบธดาวา "แม ไดยนวา พอผวของเจา มากบพระเจาโกศล, เราควร จดเรอนหลงไหน สาหรบพอผวของเจานน, หลงไหน สาหรบพระราชา, หลงไหน สาหรบอสรชนมอปราชเปนตน." เศรษฐธดาผฉลาด มญาณ เฉยบแหลมดจยอดเพชร ตงความปรารถนาไวตลอดแสนกป สมบรณ แลวดวยอภนหาร จดแจงวา "ทานทงหลายจงจดแจงเรอนหลงโนน เพอพอผวของเรา. หลงโนน เพอพระราชา. หลงโนน เพออปราช เปนตน " ดงนแลว ใหเรยกทาสและกรรมกรมา จดการวา " พวกทาน


เทานคน จงทากจทควรทาแกพระราชา, เทานคน จงทากจทควรทาแก อปราชเปนตน. พวกทานนนแล จงดแลแมสตวพาหนะมชางและมา เปนตน, แมคนผกมาเปนตน มาถงแลว จกไดชมมหรสพในงานมงคล." ถามวา "เพราะเหตไร ? (นางจงจดอยางนน)." ตอบวา "(เพราะ) คนบางพวก อยาไดเพอพดวา 'เราไปส ทมงคลแหงนางวสาขา ไมไดอะไรเลย, ทาแตกจมการเฝามาเปนตน ไมไดเทยวตามสบาย."

เครองแตงตวนางวสาขา ๔ เดอนจงแลวเสรจ ในวนนนแล บดาของนางวสาขา ใหเรยกชางทองมา ๕๐๐ คน แลว กลาววา " พวกทานจงทาเครองประดบ ชอมหาลดาปสาธน แกธดาของเรา" ดงนแลว สงใหใหทองคามสสกพนลม และเงน แกวมณ แกวมกดา แกวประพาฬและเพชรเปนตน พอสมกบทองนน. พระราชา ประทบอย ๒-๓ วนแลว ทรงสงขาวไปแกธนญชย เศรษฐวา "เศรษฐไมสามารถทาการเลยงดพวกเราได, ขอเศรษฐจงร กาลไปแหงนางทารกาเถด." ฝายเศรษฐนน สงขาวไปทลพระราชาวา "บดน กาลฝนมา ถงแลว, ใคร ๆ ไมอาจเพอเทยวไปตลอด ๔ เดอนได; การทหมพล ของพระองค ไดวตถใด ๆ สมควร, วตถนน ๆ ทงหมด เปนภาระ ของขาพระองค; พระองคผสมมตเทพจกเสดจไปไดในเวลาทขาพระองค สงเสดจ." จาเดมแตกาลนน นครสาเกต ไดเปนนครราวกะมนกษตร เปนนตย.


วตถมพวงดอกไมของหอมและผาเปนตน เปนของอนเศรษฐจดแลว แกชนทงหมด ตงแตพระราชาแล. ชนเหลานนคดกนวา "เศรษฐ ทาสกการะแกพวกเราถายเดยว ๓ เดอนลวงไปแลว โดยอาการอยางน. สวนเครองประดบ กยงไมเสรจกอน. ผควบคมงานมาแจงแกเศรษฐวา " สงอนทชอวาไมม กหาไม, แตฟนสาหรบหงตมภตเพอหมพล ไมพอ." เศรษฐ กลาววา "ไปเถดพอทงหลาย. พวกทานจง (รอ) ขนเอา โรงชางเกา ๆ เปนตนและเรอนเกาในนครนหงตมเถด." แมเมอหงตมอยอยางนน, กงเดอนลวงไปแลว. ลาดบนน ผ ควบคมงาน มาแจงแกทานเศรษฐอกครงวา "ฟนไมม." เศรษฐกลาววา " ใคร ๆ ไมอาจไดฟนในเวลาน, พวกทาน จงเปดเรอนคลงผาทงหลาย แลวเอาผาเนอหยาบ ทาเกลยวชบลงในตมนามนหงภตเถด." ชนเหลานน ไดทาอยางนน ตลอดกงเดอน. ๔ เดอนลวงไปแลวโดยอาการอยางน. แมเครองประดบกเสรจแลว.

เครองประกอบในมหาลดาปสาธน เพชร ๔ ทะนาน ไดถงอนประกอบเขาในเครองประดบนน, แกวมกดา ๑๑ ทะนาน, แกวประพาฬ ๒๐ ทะนาน. แกวมณ ๓๓ ทะนาน. เครองประดบนน ไดถงความสาเรจ ดวยรตนะเหลานและ เหลาอน ดวยประการฉะน. เครองประดบไมสาเรจดวยดาย, การงานท ทาดวยดาย เขาทาแลวดวยเงน. เครองประดบนน สวมทศรษะแลว ยอมจดหลงเทา. ลกดมทเขาประกอบทาเปนแหวนในทนน ๆ ทาดวยทอง, หวง


ทาดวยเงน, แหวนวงหนง ททามกลางกระหมอม, หลงหทงสอง ๒ วง, ทหลมคอ ๑ วง, ทเขาทงสอง ๒ วง, ทขอศอกทงสอง ๒ วง, ทขาง สะเอวทงสอง ๒ วง ดงน. กในเครองประดบนนแล เขาทานกยงตวหนงไว. ขนปกทาดวยทอง ๕๐๐ ขน ไดมทปกเบองขวาแหงนกยงนน, ๕๐๐ ขน ไดมทปกเบองซาย, จะงอยปาก ทาดวยแกวประพาฬ, นยนตาทาดวย แกวมณ, คอและแววหางกเหมอนกน, กานขนทาดวยเงน, ขากเหมอน กน. นกยงนน สถตอยทามกลางกระหมอมแหงนางวสาขา ปรากฏ ประหนงนกยงยนราแพนอยบนยอดเขา. เสยงแหงกานขนปกพนหนง เปนไปประหนงทพยสงคต และประหนงเสยงกกกองแหงดนตรประกอบ ดวยองค ๕. ชนทงหลายผเขาไปสทใกลเทานน ยอมทราบวา นกยง นนไมใชนกยง (จรง ). เครองประดบมคา ๙ โกฎ. ทานเศรษฐใหคา หตถกรรม (คาบาเหนจ) แสนหนง.

หญงถวายจวรยอมไดมหาลดาปสาธน ถามวา " กเครองประดบนน อนนางวสาขานนไดแลว เพราะ ผลแหงกรรมอะไร ?" แกวา "ไดยนวา ในกาลแหงพระกสสปสมมาสมพทธเจา นาง ถวายจวรสาฎก แกภกษ ๒ หมนรปแลว ไดถวายดายบาง เขมบาง เครองยอมบาง ซงเปนของตนนนเอง นางไดแลวซงเครองประดบน เพราะผลแหงจวรทานนน. กจวรทานของหญงทงหลาย ยอมถงทสดดวย เครองประดบชอมหาลดาปสาธน, จวรทานของบรษทงหลาย ยอมถงทสด ดวยบาตรและจวรอนสาเรจแลวดวยฤทธ."


เศรษฐจดไทยธรรมใหนางวสาขา

มหาเศรษฐ ทาการตระเตรยม เพอธดาโดย ๔ เตอนอยางนน แลว เมอจะใหไทยธรรมแกธดานน ไดใหเกวยนเตมดวยยกหาปณะ ๕๐๐ เลม, ไดใหเกวยนเตมดวยภาชนะทองคา ๕๐๐ เลม, เตมดวยภาชนะเงน ๕๐๐ เลม, เตมดวยภาชนะทองแดง ๕๐๐ เลม, เตมดวยภาชนะสารด ๕๐๐ เลม, เตมดวยผาดายผาไหม ๕๐๐ เลม. เตมดวยเนยใส ๕๐๐ เลม, เตมดวยนามน ๕๐๐ เลม, เตมดวยนาออย ๕๐๐ เลม, เตมดวยขาวสาร แหงขาวสาล ๕๐๐ เลม, เตมดวยเครองอปกรณ มไถและผาลเปนตน ๕๐๐ เลม. ไดยนวา ความคดอยางนไดมแกมหาเศรษฐนนวา " ในทแหง ธดาของเราไปแลว นางอยาไดสงคนไปสประตเรอนของคนอนวา "เรา ตองการดวยวตถชอโนน;" เพราะฉะนน มหาเศรษฐจงไดสงใหใหเครอง อปกรณทกสง (แกธดาของตน ). มหาเศรษฐไดใหรถ ๕๐๐ คน ตง นางสาวใชรปงามผประดบดวยเครองอลงการพรอมสรรพ ไวบนรถคนละ ๓ คน ๆ. ไดใหนางปรจารกา ๑,๕๐๐ คน ดวยสงวา "พวกเจาเทานคน จงใหธดาของเราอาบ เทานคนใหบรโภค เทานคนแตงตว เทยวไป." ครงนน มหาเศรษฐไดมความคดอยางนวา " เราจกใหโคแกธดา ของเรา." ทานสงบรษวา "พนาย พวกทานจงไป. จงเปดประตคอก นอยแลว ยนถอกลอง ๓ ใบ อยในท ๓ คาวต, ยนอยทขางทงสองในท ประมาณ ๑ อสภะ โดยสวนกวาง. ถดจากนนจงอยาใหแมโคทงหลายไป ทอน, พงตกลองสญญาในเวลาแมโคหยดแลวอยางน." บรษเหลานน ไดทาอยางนนแลว. เวลาแมโคออกจากคอกได ๑ คาวต พวกเขาไดตกลอง สญญาขน. ในเวลาแมโคไปไดกงโยชน ไดดกลองสญญาอก, แตในเวลา


แมโคไปได ๓ คาวต พวกเขาไดหามการไปโดยสวนกวางอก แมโค ทงหลายไดยนเบยดกนและกนในทยาวประมาณ ๓ คาวต กวางประมาณ ๑ อสภะ ดวยประการอยางน. มหาเศรษฐสงใหปดประตคอก ดวยคาวา " โคเทาน พอแลว แกธดาของขาพเจา, พวกเจาจงปดประตเถด." เมอเขาปดประตคอก แลว, เพราะผลบญของนางวสาขา โคตวมกาลงและแมโคนมทงหลาย กกระโดดออกไปแลว. เมอพวกมนษยหามอยนนแล. โคตวมกาลง ๖ หมนตว และแมโคนม ๖ หมนตว ออกแลว, (และ) ลกโคตวม กาลง มจานวนเทานน กออกไปแลว, พวกโคอสภะของแมนมเหลานน กไดตดตามไปแลว. ถามวา "กโคทงหลายไปแลวอยางนน เพราะผลแหงกรรม อะไร ? " แกวา "เพราะผลแหงทานทนางวสาขาถวายแลวแกภกษหนมและ สามเณรผหามอย ๆ." ไดยนวา ในกาลแหงพระกสสปสมมาสมพทธเจา นางเปนนอง สดทองของธดาทง ๗ ของพระเจากก มพระนามวาสงฆทาส เมอถวาย เบญจโครสทานแกภกษ ๒ หมนรป แมเมอภกษหนมและสามเณร ปดบาตรหามอยวา "พอ พอ" กยงรบสงวา "นอรอย นนาฉน" แลวไดถวาย (อก ). เพราะผลแหงกรรมนน โคเหลานน แมเขาหาม อย กออกไปแลวอยางนน. ในเวลาทเศรษฐใหทรพยเทาน (แกธดา) แลว ภรยาของ เศรษฐไดพดวา "ทกสงอนทานจดแจงแลวแกธดาของเรา, แตคนใช


ชายหญง ผทาการรบใช ทานมไดจดแจง, ขอนนเพราะเหตไร ?" เศรษฐ ตอบวา "(ทเราไมจดแจง) เพอรคนผมความรกและชงใน ธดาของเรา, เพราะเราจะจบคอพวกทไมไปกบธดานนสงไปไมได, แต ในเวลาจะขนยานไปนนแล เราจะพดวา ' โครอยากไปกบนางวสาขานน กจงไป, ผไมอยากไป กอยาไป." ลาดบนน เศรษฐคดวา " ธดาของเรา จกไปพรงน" นงใน หอง ใหธดานงในทใกลแลวใหโอวาทวา " แม ธรรมดาหญงผอยใน สกลผว รกษามรรยาทนและน จงจะควร. แมมคารเศรษฐนนงในหอง ถดไป ไดยนโอวาทของธนญชยเศรษฐแลว .

โอวาท ๑๐ ขอของเศรษฐ ฝาย (ธนญชย) เศรษฐนน สอนธดาอยางนนแลว ใหโอวาท ๑๐ ขอนวา "แม ธรรมดาหญงทอยในสกลพอผวแมผว ไมควรนา ไฟภายในออกไปภายนอก, ไมควรนาไฟภายนอกเขาไปภายใน, พงให แกคนทใหเทานน, ไมพงใหแกคนทไมให, พงใหแกคนทงทใหทงท ไมให, พงนงใหเปนสข, พงบรโภคใหเปนสข, พงนอนใหเปนสข, พงบาเรอไฟ, พงนอบนอมเทวดาภายใน" ดงนแลว ในวนรงขน เรยกประชมเสนาทงหมดแลว จงเอากฎมพ ๘ คนใหเปนผคาประกน ในทามกลางราชเสนาแลว กลาววา " ถาโทษเกดขนแกธดาของเรา ในททไปแลว, พวกทานพงชาระ" ดงนแลว ประดบธดาดวยเครอง ประดบชอมหาลดาปสาธน ซงมคาได ๙ โกฏ ใหทรพย ๕๔ โกฏ เปนคาจณสาหรบอาบ ใหขนสยานแลว ใหคนเทยวตกลองประกาศใน


บานสวย ๑๔ ตาบลอนเปนของตน เทาอนราธบร รอบเมองสาเกตวา " ชนผอยากไปกบธดาของเรา กจงไป." ชาวบาน ๑๔ ตาบลพอไดยนเสยง จงออกไปไมเหลอใคร ๆ เลย ดวยคดวา " จกมประโยชนอะไรแกพวกเราในทน ในเวลาทแมเจาของ เราไปเสย." ฝายธนญชยเศรษฐ ทาสกการะแดพระราชาและมคารเศรษฐ แลว กตามไปสงธดากบคนเหลานนหนอยหนง. มคารเศรษฐ นงในยานนอยไปขางหลงยานทงหมด เหนหมพล แลว จงถามวา "นนพวกไหน ?" พวกคนใช. ทาสหญงทาสชาย ผรบใชของหญงสะใภของทาน. มคารเศรษฐ ใครจกเลยงดคนจานวนเทานนได; พวกทานจง โบยคนพวกนนแลวไลใหหนไป, จงฉดพวกทไมหนออกจากทน. แตนางวสาขากลาววา "หลกไป, อยาหาม. พลนนแล จกให ภตแกพล." แมเมอนางกลาวอยางนน. เศรษฐกยงกลาววา " แม เราไมม ความตองการดวยชนเหลานน, ใครจกเลยงคนเหลานได" ดงนแลว จงใหโบยดวยกอนดนและทอนไมเปนตน ไลใหหนไปแลวพาพวกทเหลอ ไป ดวยคดวา "เราพอละ ดวยคนจานวนเทาน."

นางวสาขาถงกรงสาวตถ ครนเวลาถงประตนครสาวตถ นางวสาขาคดวา "เราจกนงใน ยานทปกปดเขาไปหรอหนอ ? หรอจะยนบนรถเขาไป." ทนนนางได ตกลงใจอยางนวา "เมอเราเขาไปดวยยานทปกปด, ความวเศษแหง


เครองประดบชอมหาลดาปสาธนจกไมปรากฏ." นางยนบนรถแสดงตน แกชาวนครทงสน เขาไปสนครแลว. ชาวกรงสาวตถ เหนสมบตของ นางวสาขาแลว จงพดกนวา "นยวา หญงนน ชอวสาขา, สมบตเหน ปานน นสมควรแกนางแท." นางวสาขานน เขาไปสเรอนของเศรษฐ ดวยสมบตมาก ดวย ประการฉะน. กในวนทนางมาถง ชาวนครทงสน ไดสงบรรณาการไป ตามกาลง ดวยคดวา "ธนญชยเศรษฐ ไดทาสกการะมากมายแกพวก เราผถงนครของตน." นางวสาขาไดใหใหบรรณาการทเขาสงมาแลว ๆ (ทา) ใหเปนประโยชนทกอยาง ในตระกลอน ๆ ในนครนนนนแหละ.

นางวสาขาเจรจาไพเราะ นางกลาวถอยคาเปนทรก เหมาะแกวยของคนเหลานน ๆ วา " ทานจงใหสงนแกคณแมของฉน, จงใหสงนแกคณพอของฉน, จง ใหสงนแกพชายนองชายของฉน. จงใหสงนแกพสาวนองสาวของฉน" ดงนแลว สงบรรณาการไป. ไดทาชาวนครทงหมดใหเปนเหมอนพวก ญาต ดวยประการฉะน. ตอมาในระหวางตอนกลางคน นางลาตวเปนแมมาอาชาไนยของ นางไดตกลก. นางใหพวกทาสถอประทปดามไปในทนนแลว ยงนางลา ใหอาบดวยนาอน ใหทาดวยนามน แลวไดไปสทอยของตนตามเดม. มคารเศรษฐ เมอทาอาวาหมงคลของบตร หาไดคานงถงพระ- ตถาคต แมประทบอยในวหารใกลไม อนความรกทตงอยเฉพาะใน พวกสมณะเปลอยสนกาลนาน เตอนอย คดวา " เราจกทาสกการะ


แมแกพระผเปนเจาของเรา" ดงนแลว วนหนงใหคนหงขาวปายาส ขนบรรจในภาชนะใหม หลายรอยสาหรบ ใหนมนตพวกอเจลกะ๑ ๕๐๐ คน เชญเขาไปในเรอนแลว จงสงขาวแกนางวสาขาวา "สะใภของฉน จงมา, ไหวพระอรหนตทงหลาย."

นางวสาขาตาหนพอผว นางเปนอรยสาวกาผโสดาบน [พอ] ไดยนคาวา "อรหนต" กเปนผราเรงยนด มาสทบรโภคแหงอเจลกะเหลานน แลดอเจลกะ เหลานนแลว คดวา "ผเวนจากหรโอตตปปะเหนปานน ยอมชอวา พระอรหนตไมได, เหตไร พอผวจงใหเรยกเรามา ?" ตเตยนเศรษฐ แลว กไปทอยของตนตามเดม. พวกอเจลกะเหนอาการของหางวสาขานนแลว จงตเตยนเศรษฐ โดยเปนเสยงเดยวกน ทงหมดวา "คฤหบด ทานไมไดหญงอนแลวหรอ จงใหสาวกของสมณโคดมซงเปนนางกาลกณตวสาคญเขามาในทน ? จงใหขบไลนางออกจากเรอนนโดยเรว." เศรษฐนนคดวา " เราไม อาจใหขบไลออกไป ดวยเหตเพยงถอยคาของทานเหลานเทานน, นาง เปนธดาของสกลใหญ" ดงนแลว จงกลาววา "พระผเปนเจาทงหลาย ธรรมดาเดก รบางไมรบาง พงทา, ทานทงหลายนงเสยเถด " สง อเจลกะเหลานนไปแลว นงบนอาสนะมคามาก บรโภคขามธปายาส มนานอยในถาดทองคา. ในสมยนน พระเถระผถอการเทยวบณฑบาตเปนวตรรปหนง ๑. อเจลกะ คนผถอลทธเปลอยกาย.


กาลงเทยวบณฑบาต ไดเขาไปสเรอนหลงนนแลว. นางวสาขายนพด พอผวอย เหนพระเถระรปนนวา คดวา "การบอกพอผวไมควร," จงไดเลยงออกไปยนโดยอาการทพอผวนนจะเหนพระเถระได. แตเศรษฐ นนเปนพาล แมเหนพระเถระ กแกลงทาเปนเหมอนไมเหน กมหนา บรโภคอยนนเอง.

นางวสาขาตพอผววาบรโภคของเกา นางวสาขารวา " พอผวของเราแมเหนพระเถระ กไมเอาใจใส" จงกลาววา "นมนตไปขางหนาเถด เจาขา, พอผวของดฉนกาลงบรโภค ของเกา." เศรษฐนน แมอดกลนไดในเวลาทพวกนครนถบอก (แต) ในขณะทนางวสาขากลาววา "บรโภคของเกา" นนเอง กวางมอ กลาววา ทานทงหลายจาขาวปายาสนไปเสยจากทน, จงขบไลนางนน ออกจากเรอนน, นางคนนทาใหเราเปนผชอวาเคยวกนของไมสะอาด ในกาลมงคลเชนน." กแลทาสและกรรมกรทงหมดในเรอนนน ลวนเปนคนของนาง วสาขา จงไมอาจจะเขาใกล ใครจกจบนางทมอหรอทเทา. แมผสามารถ กลาวดวยปากกไมม. นางวสาขาฟงคาของพอผวแลว กลาววา "คณพอ ดฉนจะไม ออกไปดวยเหตเพยงเทาน คณพอมไดนาดฉนมา เหมอนนานางกมภทาส มาแตทานา ธรรมดาธดาของมารดาบดาผยงมชวตอย จะไมออกไปดวย เหตเพยงเทาน; เพราะเหตนนแล ในเวลาจะมาทน คณพอของดฉน


จงไดเรยกกฎมพ ๘ คนมา พดวา ' ถาโทษเกดขนแกธดาของเรา' ดงนแลว กมอบดฉนไวในมอของกฎมพเหลานน คณพอจงใหเรยกทาน เหลานนมาแลวใหชาระโทษของดฉน." เศรษฐคดวา "นางวสาขาน พดด" จงใหเรยกกฎมพทง ๘ มาแลวบอกวา "นางทารกาน วาฉนผนงรบประทานขาวปายาสมนาขน ในถาดทอง ในเวลามงคลวา 'ผกนของไมสะอาด,' พวกทานยกโทษ นางวสาขานขนแลว จงครานางนออกจากเรอนน." กฎมพ. ทราบวา อยางนนหรอ ? แม. วสาขา. ฉนไมไดพดอยางนน. แตเมอพระเถระผถอการเทยว บณฑบาตเปนวตรรปหนง ยนอยทประตเรอน, พอผวของฉน กาลง รบประทานขาวมธปายาสมนานอย ไมใสใจถงพระเถระนน, ฉนคดวา พอผวของเรา ไมทาบญในอตภาพน, บรโภคแตบญเกาเทานน, จง ไดพดวา นมนตไปขางหนาเถด เจาขา, พอผวของดฉน กาลงบรโภค ของเกา.' โทษอะไรของดฉนจะมในเพราะเหตนเลา ? กฎมพ. ทาน โทษในเพราะเหตน มไดม ธดาของขาพเจา กลาวชอบ. เหตไร ทานจงโกรธ ? เศรษฐ. ทานทงหลาย โทษอนน เปนอนพนไปกอน, แต วนหนง ในมชฌมยาม นางวสาขานอนคนใชชายหญงแวดลอมแลว ไดไปหลงเรอน. กฎมพ. ทราบวา อยางนนหรอ ? แม. วสาขา. พอทงหลาย ดฉนไมไดไปเพราะเหตอน, กเมอนางลา แมมาอาชาไนยตกลกแลวใกลเรอนน ดฉนคดวา ' การทนงเฉยไมเอา


เปนธระเสยเลย ไมสมควร' จงใหคนถอประทปดามไปกบพวกหญง คนใช ใหทาการบรหารแกแมลาทตกลกแลว, ในเพราะเหตน ดฉน จะมโทษอะไร ? กฎมพ. ทาน ธดาของพวกขาพเจา ทากรรมแมพวกหญงคนใช ไมพงทาในเรอนของทาน, ทานยงเหนโทษอะไร ในเพราะเหตน ? เศรษฐ. ทานทงหลาย แมในเรองน จะไมมโทษ กชางเถอะ, แตวา บดาของนางวสาขาน เมอกลาวสอนนางวสาขาน ในเวลาจะมา ทน ไดใหโอวาท ๑๐ ขอซงลลบปดบง, เราไมทราบเนอความแหง โอวาทนน, นางจงบอกเนอความแหงโอวาทนนแกเรา; กบดาของนางน ไดบอกวา 'ไฟในไมพงนาออกไปภายนอก' พวกเราอาจหรอหนอ ? เพอจะไมใหไฟแกเรอนคนเคยทงสองฝายแลวอยได."

นางวสาขาชนะความพอผว กฎมพ. ทราบวาอยางนนหรอ ? แม. วสาขา. พอทงหลาย คณพอของดฉนมไดพดหมายความดงนน, แตไดพดหมายความดงนวา ' แม เจาเหนโทษของแมผวพอผวและสาม ของเจาแลว อยาเฝากลาว ณ ภายนอกคอในเรอนนน ๆ, เพราะวา ขนชอวาไฟ เชนกบไฟชนดน ยอมไมม. เศรษฐ. ทานทงหลาย ขอนนยกไวกอน, กบดาของนางวสาขาน กลาววา 'ไฟแตภายนอก ไมพงใหเขาไปภายใน, พวกเราอาจเพอจะ ไมไปนาไฟมาจากภายนอกหรอ ? ในเมอไฟใน (เรอน) ดบ. กฎมพ. ทราบวาอยางนนหรอ ? แม.


วสาขา. พอทงหลาย คณพอของดฉน ไมไดพดหมายความดงนน, แตไดพดหมายความดงนวา 'ถาหญงหรอชายทงหลาย ในบานใกล เรอนเคยงของเจา พดถงโทษของแมผวพอผวและสาม, เจาอยานาเอาคา ทชนพวกนนพดแลว มาพดอกวา 'คนชอโนน พดยกโทษอยางนนของ ทานทงหลาย' เพราะขนชอวาไฟ เชนกบไฟนน ยอมไมม. นางวสาขาไดพนโทษ เพราะเหตนอยางน. กนางพนโทษใน เพราะเหตนฉนใด, แมในคาทเหลอ นางกไดพนโทษฉนนน (เหมอน กน).

อรรถาธบายขอโอวาทอน กในโอวาทเหลานน พงทราบอธบายดงน :- กคาทบดาของนางสอนวา "แม เจาควรใหแกชนทงหลายทให เทานน" เศรษฐกลาวหมายเอา [เนอความน] วา "ควรให แกคน ทถอเครองอปกรณทยมไปแลว สงคนเทานน." แมคาวา "ไมควรให แกคนทไมให " น เศรษฐกลาวหมายความวา " ไมควรใหแกผทถอเอา เครองอปกรณทยมไปแลว ไมสงคน." กแลคาวา " ควรใหแกคนทงท ใหทงทไมให" น เศรษฐกลาวหมายความวา " เมอญาตและมตรยากจน มาถงแลว, ชนเหลานน อาจจะใชคน หรอไมอาจกตาม. ใหแกญาต และมตรเหลานนนนแหละ ควร." แมคาวา " พงนงเปนสข" น เศรษฐ กลาวหมายความวา "การนงในท ๆ เหนแมผวพอผวและสามแลวตอง ลกขน ไมควร." สวนคาวา "พงบรโภคเปนสข" น เศรษฐกลาว หมายความวา "การไมบรโภคกอนแมผวพอผวและสาม เลยงดทาน


เหลานน รสงททานเหลานน ทก ๆ คนไดแลวหรอยงไมได แลวตนเอง บรโภคทหลง จงควร." แมคาวา "พงนอนเปนสข" น เศรษฐกลาว หมายความวา " ไมพงขนทนอน นอนกอนแมผวพอผวและสาม, ควรทาวตรปฏบตทตนควรทาแกทานเหลานนแลว ตนเองนอนทหลง จงควร." และคาวา "พงบาเรอไฟ" น เศรษฐกลาวหมายความวา " การเหนทงแมผวพอผวทงสาม ใหเปนเหมอนกองไฟและเหมอนพระ- ยานาค จงควร." แมคาวา " พงนอบนอมเทวดาภายใน " น เศรษฐ กลาวหมายความวา "การเหนแมผวพอผวและสาม ใหเปนเหมอนเทวดา จงสมควร." เศรษฐไดฟงเนอความแหงโอวาท ๑๐ ขอน อยางนนแลว ไม เหนคาโตเถยง ไดนงกมหนาแลว. ครงนน กฎมพทงหลาย ถามเศรษฐนนวา "ทานเศรษฐ โทษ แมอยางอนแหงธดาของพวกขาพเจา ยงมอยหรอ ?" เศรษฐ. ไมมดอก ทาน. กฎมพ. เมอเปนเชนนน เหตไร ทานจงใหขบไล นางผไมม ความผด ออกจากเรอน โดยไมมเหตเลา ?

มคารเศรษฐขอโทษนางวสาขา เมอกฎมพทงหลาย พดอยางนนแลว, นางวสาขาไดพดวา "พอ ทงหลาย การทดฉนไปกอนตามคาของพอผว ไมสมควรเลย กจรง, แตในเวลาจะมา คณพอของดฉน ไดมอบดฉนไวในมอของพวกทาน เพอตองการชาระโทษของดฉน, กความทดฉนไมมโทษ ทานทงหลาย


ทราบแลว, บดน ดฉนควรไปได" ดงนแลว จงสงคนใชหญงชาย ทงหลายวา "พวกเจาจงใหชวยกนจดแจงพาหนะ มยานเปนตน." ทนน เศรษฐยดกฎมพเหลานนไว แลวกลาวกะนางวา " แม ฉน ไมร พด ไปแลว . ยกโทษใหฉนเถด." วสาขา. คณพอ ดฉนยกโทษทควรยกใหแกคณพอไดโดยแท, แตดฉนเปนธดาของตระกลผมความเลอมใสอนไมงอนแงน ในพระพทธ- ศาสนา, พวกดฉนเวนภกษสงฆแลว เปนอยไมได, หากดฉนไดเพอ บารงภกษสงฆตามความพอใจของดฉน, ดฉนจงจกอย. เศรษฐ. แม เจาจงบารงพวกสมณะของเจา ตามความชอบใจเถด.

มคารเศรษฐฟงธรรมของพระพทธเจา นางวสาขา ใหคนไปทลนมนตพระทศพล แลวเชญเสดจใหเขาไป สนเวศนในวนรงขน. ฝายพวกสมณะเปลอย ไดยนวาพระศาสดาเสดจไป ยงเรอนของมคารเศรษฐ จงไปนงลอมเรอนไว. นางวสาขาถวายนา ทกษโณทกแลวสงขาวไปวา "ดฉนตกแตงเครองสกการะทงปวงไวแลว. เชญพอผวของดฉน มาองคาสพระทศพลเถด." ครงนน พวกอาชวก หามมคารเศรษฐผอยากจะมาวา "คฤหบด ทานอยาไปสสานกของ พระสมณโคดมเลย." เศรษฐ สงขาวไปวา "สะใภของฉน จงองคาส เองเถด." นางองคาสภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข เมอเสรจ ภตกจแลว ไดสงขาวไปอกวา "เชญพอผวของดฉน มาฟงธรรมกถา เถด." ทนน พวกอาชวกนน กลาวกะเศรษฐนนผคดวา "ชอวา การ ไมไปคราวน ไมสมควรอยางยง" แลวกาลงไป เพราะความทตนอยาก


ฟงธรรมอกวา " ถากระนน ทานเมอฟงธรรมของพระสมณโคดม จง นงฟงภายนอกมาน" ดงนแลว จงลวงหนาไปกอนเศรษฐนนแลวกกน มานไว. เศรษฐไปนงภายนอกมาน. พระศาสดา ตรสวา "ทานจงนงนอกมานกตาม ทฝาเรอนคน อนกตาม ฟากภเขาหนโนนกตาม ฟากจกรวาลโนนกตาม, เราชอวา เปนพระพทธเจา ยอมอาจจะใหทานไดยนเสยงของเราได" ดงนแลว ทรงเรมอนปพพกถาเพอแสดงธรรม ดจจบตนหวาใหญสน และดจ ยงฝนคออมตธรรมใหตกอย. กเมอพระสมมาสมพทธเจา ทรงแสดงธรรมอย ชนผยนอยขางหนา กตาม ขางหลงกตาม อยเลยรอยจกรวาล พนจกรวาลกตาม อยในภพ อกนษฐกตาม ยอมกลาวกนวา "พระศาสดา ยอมทอดพระเนตรดเรา คนเดยว, ทรงแสดงธรรมโปรดเราคนเดยว." แทจรง พระศาสดาเปน ดจทอดพระเนตรดชนนน ๆ และเปนดจตรสกบคนนน ๆ. นยวา พระพทธเจาทงหลาย อปมาดงพระจนทร. ยอมปรากฏ เหมอนประทบยนอยตรงหนาแหงสตวทงหลาย ผยนอยในทใดทหนง เหมอนพระจนทรลอยอยแลวในกลางหาว ยอมปรากฏแกปวงสตววา "พระจนทรอยบนศรษะของเรา, พระจนทรอยบนศรษะของเรา" ฉะนน. ไดยนวา นเปนผลแหงทานทพระพทธเจาทงหลาย ทรงตดพระเศยรท ประดบแลว ทรงควกพระเนตรทหยอดดแลว ทรงชาแหละเนอหทยแลว ทรงบรจาคโอรสเชนกบพระชาล ธดาเชนกบนางกณหาชนา ปชาบด เชนกบพระนางมทร ใหแลว เพอเปนทาสของผอน.


นางวสาขาไดนามวามคารมารดา

ฝายมคารเศรษฐ เมอพระตถาคตทรงเปลยนแปลงยกยายธรรม- เทศนาอย นงอยภายนอกมานนนเอง ตงอยแลวในโสดาปตตผล อน ประดบดวยพนนย ประกอบดวยอจลศรทธา เปนผหมดสงสยในรตนะ ๓ ยกชายมานขนแลว มาเอาปากอมถนหญงสะใภ ตงนางไวในตาแหนง มารดาดวยคาวา "เจาจงเปนมารดาของฉน ตงแตวนนไป." จาเดมแตวนนน นางวสาขาไดชอวามคารมารดาแลว, ภายหลง ไดบตรชาย จงไดตงชอบตรนนวา "มคาระ." มหาเศรษฐปลอยถนของหญงสะใภแลว ไปหมอบลงแทบพระบาท ของพระผมพระภาคเจา นวดฟนพระบาทดวยมอ และจบดวยปาก และประกาศชอ ๓ ครงวา " ขาพระองคชอมคาระ พระเจาขา " ดงน เปนตนแลว กราบทลวา "พระเจาขา ขาพระองคไมทราบ ตลอดกาล เพยงเทาน 'ทานทบคคลใหแลวในศาสนาน มผลมาก, ขาพระองค ทราบผลแหงทานในบดน กเพราะอาศยหญงสะใภ ของขาพระองค, ขาพระองค เปนผพนแลวจากอบายทกขทงปวง, หญงสะใภของ ขาพระองค เมอมาสเรอนน กมาแลวเพอประโยชนเพอเกอกล เพอความ สขแกขาพระองค" ดงนแลว ไดกลาวคาถานวา:- "ขาพระองคนน ยอมรทวถงทานทบคคลให แลว ในเขตทบคคลใหแลวมผลมากในวนน, หญงสะใภคนดของขาพระองคมาสเรอน เพอ ประโยชนแกขาพระองคหนอ."


นางวสาขา ทลนมนตพระศาสดา แมเพอเสวยในวนรงขน. แม ในวนรงขน แมผวไดบรรลโสดาปตตผลแลว. จาเดมแตกาลนน เรอน หลงนน ไดเปดประตแลวเพอพระศาสนา.

มคารเศรษฐทาเครองประดบใหนางวสาขา ลาดบนน เศรษฐคดวา " สะใภของเรา มอปการะมาก, เรา จกทาบรรณาการใหแกนาง, เพราะเครองประดบของสะใภนนหนก, ไมอาจเพอประดบตลอดกาลเปนนตยได, เราจกใหชางทาเครองประดบ อยางเบา ๆ แกนาง ควรแกการประดบในทกอรยาบถ ทงในกลางวน และกลางคน" ดงนแลว จงใหชางทาเครองประดบ ชอฆนมฏฐกะ อนมราคาแสนหนง, เมอเครองประดบนนเสรจแลว, นมนตพระภกษ สงฆมพระพทธเจาเปนประมขใหฉน โดยความเคารพแลว ใหนาง วสาขาอาบนาดวยหมอนาหอม ๑๖ หมอ ใหยนถวายบงคมพระศาสดา ในทเฉพาะพระพกตรของพระศาสดาแลว. พระศาสดาทรงทาอนโมทนา แลว เสดจไปสวหารตามเดม.

นางวสาขามกาลงเทาชาง ๕ เชอก จาเดมแตกาลนน แมนางวสาขา ทาบญมทานเปนตนอย ได พร ๘ ประการ จากสานกพระศาสดา ปรากฏประหนงจนทเลขา (วงจนทร) ในกลางหาว ถงความเจรญดวยบตรและธดาแลว. ได ทราบมาวา นางมบตร ๑๐ คน มธดา ๑๐ คน, บรรดาบตร (ชายหญง ) เหลานน คนหนง ๆ ไดมบตรคนละ ๑๐ คน มธดาคนละ ๑๐ คน, บรรดา


หลานเหลานน คนหนง ๆ ไดมบตรคนละ ๑๐ คน มธดาคนละ ๑๐ คน. จานวนคน ไดมตง ๘,๔๒๐ คน เปนไปดวยสามารถแหงความสบเนอง แหงบตรหลานและเหลน ของนางวสาขานน อยางน ดวยประการฉะน. นางวสาขาเอง กไดมอาย ๑๒๐ ป. ชอวาผมหงอกบนศรษะแมเสนหนง กไมม. นางไดเปนประหนงเดกหญงรนอายราว ๑๖ ป เปนนตย. ชน ทงหลาย เหนนางมบตรและหลานเปนบรวารเดนไปวหาร ยอมถามกน วา "ในหญงเหลาน คนไหน นางวสาขา ?. ชนผเหนนางเดนไปอย ยอมคดวา 'บดนขอจงเดนไปหนอยเถด. แมเจาของเราเดนไปอยเทยว ยอมงาม." ชนทเหนนางยน นง นอน กยอมคดวา "บดน จงนอน หนอยเถด, แมเจาของเรานอนแลวแล ยอมงาม." นางไดเปนผอน ใคร ๆ พดไมไดวา "ในอรยาบถทง ๔ นางยอมไมงามในอรยาบถ ชอโนน" ดวยประการฉะน. กนางวสาขานน ยอมทรงกาลงเทาชาง ๕ เชอก. พระราชาทรงสดบวา " ไดทราบวา นางวสาขา ทรงกาลง เทาชาง ๕ เชอก" ในเวลานางไปวหารฟงธรรมแลวกลบมา มพระ- ประสงคจะทดลองกาลง จงรบสงใหปลอยชางไป. ชางนนชงวง ไดวง รเขาใสนางวสาขาแลว . หญงบรวารของนาง ๕๐๐ บางพวกวงหนไป, บางพวกไมละนาง, เมอนางวสาขาถามวา " อะไรกนน ? " จงบอก วา " แมเจา ไดทราบวา พระราชาทรงประสงคจะทดลองกาลงแมเจา จงรบสงใหปลอยชาง." นางวสาขา คดวา "ประโยชนอะไร ดวยการ เหนชางนแลววงหนไป, เราจกจบชางนนอยางไรหนอแล ?" จงคดวา " ถาเราจบชางนนอยางมนคง, ชางนนจะพงฉบหาย" ดงนแลว จง เอานว ๒ นว จบงวงแลวผลกไป. ชางไมอาจทรงตวอยได, ไดซวน


ลมลงทพระลานหลวงแลว. มหาชนไดใหสาธการ. นางพรอมกบบรวาร ไดกลบเรอนโดยสวสดแลว.

นางวสาขาลมเครองประดบไวทวหาร กโดยสมยนนแล นางวสาขามคารมารดา มบตรมาก มหลาน มาก มบตรหาโรคมได มหลานหาโรคมได สมมตกน วา เปนมงคล อยางยง ในกรงสาวตถ. บรรดาบตรหลานตงพน มจานวนเทานน แมคนหนง ทชอวา ถงความตายในระหวาง มไดมแลว. ในงาน มหรสพทเปนมงคล ชาวกรงสาวตถ ยอมอญเชญนางวสาขาใหบรโภค กอน. ตอมา ในวนมหรสพวนหนง เมอมหาชนแตงตวไปวหารเพอ ฟงธรรม, แมนางวสาขา บรโภคในททเขาเชญแลว กแตงเครอง มหาลดาปสาธน ไปวหารกบดวยมหาชน ไดเปลองเครองอาภรณใหแก หญงคนใชไว, ทพระธรรมสงคาหกาจารยกลาวหมายเอาคานวา๑ "กโดย สมยนนแล ในกรงสาวตถ มการมหรสพ, มนษยทงหลายแตงตวแลว ไปวด. แมนางวสาขามคารมารดา กแตงตวไปวหาร. ครงนนแล นาง วสาขามคารมารดา เปลองเครองประดบ ผกใหเปนหอทผาหมแลวได (สง ) ใหหญงคนใชวา "นแนะ แม เจาจงรบหอนไว." ไดยนวา นางวสาขานน เมอกาลงเดนไปวหาร คดวา "การ ทเราสวมเครองประดบมคามากเหนปานนไวบนศรษะ แลวประดบเครอง อลงการจนถงหลงเทา เขาไปสวหาร ไมควร" จงเปลองเครองประดบ นนออกหอไว แลวไดสงใหในมอหญงคนใช ผทรงกาลงเทาชาง ๕ เชอก ๑. ว. มหาวภงค ๒/๔๘๙.


ผเกดดวยบญของตนเหมอนกน. หญงคนใชนนคนเดยว ยอมอาจเพอรบ เครองประดบมหาลดาปสาธนนนได, เพราะเหตนน นางวสาขา จงกลาว กะหญงคนใชนนวา "แม จงรบเครองประดบนไว, ฉนจกสวมมนใน เวลากลบจากสานกของพระศาสดา. กนางวสาขา ครนใหเครองประดบ มหาลดาปสาธนนนแลว จงสวมเครองประดบชอฆนมฎฐกะ ไดเขาไป เฝาพระศาสดา สดบธรรมแลว. ในทสดการสดบธรรม นางถวายบงคม พระผมพระภาคจาลกจากอาสนะหลกไปแลว. ฝายหญงคนใชนนของนาง ลมเครองประดบนนแลว. กเมอบรษทฟงธรรมหลกไปแลว, ถาใครลม ของอะไรไว. พระอานนทเถระยอมเกบงาของนน. เพราะเหตดงน ในวนนน ทานเหนเครองมหาลดาปสาธนแลว จงทลแดพระศาสดาวา " นางวสาขา ลมเครองประดบไว ไปแลว พระเจาขา." พระผมพระ- ภาคเจา ตรสวา " จงเกบไวในทสดขางหนงเถด อานนท." พระเถระ ยกเครองประดบนน เกบคลองไวทขางบนได.

นางวสาขาตรวจบรเวณวด ฝายนางวสาขา เทยวเดนไปภายในวหาร กบนางสปปยา ดวย ตงใจวา "จกรสงทควรทาแกภกษอาคนทกะภกษผเตรยมตวจะไปและภกษ ไขเปนตน." กโดยปกตแล ภกษหนมและสามเณร ผตองการดวยเนยใส นาผงและนามนเปนตน เหนอบาสกาเหลานน ในภายในวหารแลว ยอมถอภาชนะมถาดเปนตน เดนเขาไปหา. ถงในวนนน กทาแลวอยาง นนเหมอนกน. ครงนน นางสปปยา เหนภกษไขรปหนง จงถามวา "พระผเปนเจาตองการอะไร ?" เมอภกษไขรปนน ตอบวา "ตอง


การรสแหงเนอ๑" จงตอบวา ไดพระพระผเปนเจา, ดฉนจกสงไป" ในวนท ๒ เมอไมไดเนอทเปนกปปยะ จงทากจทควรทาดวยเนอขาออน ของตน ดวยความเลอมใสในพระศาสดา กกลบเปนผมสรระตงอยตาม ปกตนนแล. ฝายหางวสาขาตรวจดภกษหนมและสามเณรผเปนไขแลว กออกโดยประตอน ยนอยทอปจารวหารแลว พดวา "แม จงเอาเครอง ประดบมา, ฉนจกแตง." ในขณะนนหญงคนใชนน รวาตนลมแลว ออกมา จงตอบวา " ดฉนลม แมเจา." นางวสาขา กลาววา "ถา กระนน จงไปเอามา, แตถาพระผเปนเจาอานนทเถระของเรา ยกเกบ เอาไวในทอน, เจาอยาเอามา, ฉนบรจาคเครองประดบนน ถวายพระผ เปนเจานนแล." นยวา นางวสาขานนยอมรวา "พระเถระยอมเกบสง ของทพวกมนษยลมไว," เพราะฉะนน จงพดอยางนน.

นางวสาขาซอทสรางวหารถวายสงฆ ฝายพระเถระ พอเหนนางคนใชนน กถามวา "เจามาเพอ ประสงคอะไร ?" เมอหญงคนใชนนตอบวา " ดฉนลมเครองประดบ ของแมเจาของดฉน จงไดมา." จงกลาววา "ฉนเกบมนไวทขางบนได นน, เจาจงเอาไป." หญงคนใชนนตอบวา "พระผเปนเจา หอภณฑะ ททานเอามอถกแลว แมเจาของดฉน สงมใหนาเอาไป" ดงนแลว กม มอเปลากลบไป ถกนางวสาขาถามวา อะไร แม ? " จงบอกเนอความ นน. นางวสาขา กลาววา " แม ฉนจกไมประดบเครองทพระผเปน เจาของฉนถกตองแลว ฉนบรจาคแลว. แตพระผเปนเจารกษาไว เปน ๑. อรรถกถาแกวา ปฏจฉาทนเยนาต มสรเสน (นาเนอตม).


การลาบาก. ฉนจาหนายเครองประดบนนแลวจกนอมนาสงทเปนกปปยะ ไป. เจาจงไปเอาเครองประดบนนมา." หญงคนใชนนไปนาเอามาแลว. นางวสาขา ไมแตงเครองประดบนน สงใหเรยกพวกชางทองมาแลวให ตราคา, เมอพวกชางทองเหลานนตอบวา มราคาถง ๖ โกฏ, แต สาหรบคาบาเหนจตองถงแสน," จงวางเครองประดบไวบนยานแลวกลาว วา " ถากระนน พวกทานจงขายเครองประดบนน." ไมมใครจกอาจ ใหทรพยจานวนเทานนรบไวได. เพราะหญงผสมควรประดบเครองประ- ดบนน หาไดยาก. แทจรง หญง ๓ คนเทานน ในปฐพมณฑล ได เครองประดบมหาลดาปสาธน คอ นางวสาขามหาอบาสกา ๑, นางมลลกา ภรรยาของพนธลมลลเสนาบด ๑, ลกสาวของเศรษฐกรงพาราณส ๑, เพราะฉะนน นางวสาขา จงใหคาเครองประดบนนเสยเองทเดยว แลว ใหขนทรพย ๙ โกฏ ๑ แสน ขนใสเกวยน นาไปสวหาร ถวายบงคม พระศาสดาแลว กราบทลวา "พระเจาขา พระอานนทเถระผเปนเจา ของหมอมฉน เอามอถกตองเครองประดบของหมอมฉนแลว, จาเดม แตกาลททานถกตองแลว หมอมฉนไมอาจประดบได, แตหมอมฉนให ขายเครองประดบนน ดวยคดวา "จกจาหนาย นอมนาเอาสงอนเปน กปปยะมา' ไมเหนผอนจะสามารถรบไวได จงใหรบคาเครองประดบ นนเสยเองมาแลว. หมอมฉนจะนอมเขาในปจจยไหน ในปจจย ๔ พระ- เจาขา ?" พระศาสดา ตรสวา "เธอควรจะทาทอยเพอสงฆ ใกล ประตดานปราจนทศเถด วสาขา." นางวสาขา ทลรบวา "สมควร พระเจาขา" มใจเบกบาน จงเอาทรพย ๙ โกฏ ซอเฉพาะทดน. นาง เรมสรางวหารดวยทรพย ๙ โกฏนอกน.


การสรางวหารของวสาขา ๙ เดอนแลวเสรจ ตอมาวนหนง พระศาสาดา ทรงตรวจดสตวโลกในเวลาใกลรง ได ทอดพระเนตรเหนอปนสยสมบตของเศรษฐบตรนามวาภททยะ ผจตจาก เทวโลกแลวเกดในตระกลเศรษฐในภททยนคร ทรงทาภตกจในเรอนของ อนาถบณฑกเศรษฐแลว กเสดจบายพระพกตรไปยงประตดานทศอดร. แมตามปกต พระศาสดา ทรงรบภกษาในเรอนของนางวสาขาแลว ก เสดจออกทางประตดานทกษณ ประทบอยในพระเชตวน, ทรงรบภกษา ในเรอนของอนาถบณฑกเศรษฐแลว กเสดจออกทางประตดานปราจน ประทบอยในบพพาราม. ชนทงหลายเหนพระผมพระภาคเจา เสดจดาเนน มงตรงประตดานทศอดรแลว ยอมรไดวา "จกเสดจหลกไปสทจารก." ในวนนน แมนางวสาขา พอทราบวา " พระศาสดา เสดจดาเนน บายพระพกตรไปทางประตดานทศอดร" จงรบไป ถวายบงคมแลว กราบทลวา " ทรงประสงคจะเสดจดาเนนไปสทจารกหรอ พระเจาขา ?" พระศาสดา. อยางนน วสาขา. วสาขา. พระเจาขา หมอมฉนบรจาคทรพยจานวนเทาน ใหสราง วหารถวายแดพระองค, โปรดเสดจกลบเถด พระเจาขา. พระศาสดา. น เปนการไปยงไมกลบ วสาขา. นางวสาขานน คดวา "พระผมพระภาคเจา จะทรงเหนใคร ๆ ผสมบรณดวยเหต เปนแน." จงกราบทลวา " ถากระนน ขอพระองค โปรดรบสงใหภกษรปหนง ผเขาใจการงานทหมอมฉนทาแลวหรอยงไม ไดทา กลบ แลวเสดจเถด พระเจาขา."


พระศาสดา. เธอพอใจภกษรปใด, จงรบบาตรของภกษรปนน เถด วสาขา. แมนางจะพงใจพระอานนทเถระกจรง, แตคดวา "พระมหา- โมคคลลานเถระเปนผมฤทธ, การงานของเราจกพลนสาเรจ กเพราะ อาศยพระเถระนน" ดงนแลว จงรบบาตรของพระเถระไว. พระเถระ แลดพระศาสดา. พระศาสดาตรสวา "โมคคลลานะ เธอจงพาภกษ บรวารของเธอ ๕๐๐ รป กลบเถด." ทานไดทาตามพระดารสนนแลว. ดวยอานภาพของทาน พวกมนษยผไปเพอตองการไมและเพอตองการหน ระยะทางแมตง ๕๐-๖๐ โยชน กขนเอาไมและหนมากมายมาทนในวน นนนนเอง, แมยกไมและหนใสเกวยนกไมลาบากเลย, เพลาเกวยนก ไมหก. ตอกาลไมนานนก พวกเขากสรางปราสาท ๒ ชนเสรจ. ปราสาท นนไดเปนปราสาทประดบดวยหองพนหอง คอชนลาง ๕๐๐ หอง. ชน บน ๕๐๐ หอง. พระศาสดา เสดจดาเนนจารกไปโดย ๙ เดอนแลว ไดเสดจ ( กลบ) ไปสกรงสาวตถอก. แมการงานในปราสาทของนาง วสาขา กสาเรจโดย ๙ เดอนเหมอนกน. นางใหสรางยอดปราสาทอนจ นาได ๖๐ หมอ ดวยทองคาสสกทบเปนแทงนนแล. นางไดยนวา " พระศาสดา เสดจไปยงเชตวนมหาวหาร" จงทาการตอนรบนาพระ- ศาสดาไปวหารของตนแลว รบปฏญญาวา "พระเจาขา ขอพระองค โปรดพาภกษสงฆประทบอยในวหารนแหละตลอด ๔ เดอนน, หมอมฉน จกทาการฉลองปราสาท." พระศาสดาทรงรบแลว.

นางวสาขาทาบญฉลองวหาร จาเดมแตกาลนน นางวสาขานน ยอมถวายทานแกภกษสงฆม


พระพทธเจาเปนประธานในวหารนนแล. ครงนน หญงสหายคนหนง ของนาง ถอผาผนหนงราคา ๑,๐๐๐ มาแลว กลาววา " สหาย ฉน อยากจะลาดผาผนน โดยสงเขปวาเครองลาดพนในปราสาทของทาน, ขอ ทานชวยบอกทลาดแกฉน." นางวสาขากลาววา "สหาย ถาฉนจะบอกแก ทานวา 'โอกาสไมม,' ทานกจกสาคญวา 'ไมปรารถนาจะใหโอกาส แกเรา, ทานจงตรวจดพนแหงปราสาท ๒ ชน และหองพนหองแลว รทลาดเอาเองเถด" หญงสหายนน ถอผาราคา ๑,๐๐๐ เทยว (เดน ตรวจ) ในทนน ๆ ไมเหนผาทมราคานอยกวาผาของตนนนแลว กถง ความเสยใจวา "เราไมไดสวนบญในปราสาทน" ไดยนรองไหอยแลว ในทแหงหนง. ครงนน พระอานนทเถระ เหนหญงนน จงถามวา " รองไหเพราะเหตไร ?" นางบอกเนอความนนแลว. พระเถระกลาววา " อยาคดเลย, เราจกบอกทลาดใหแกทาน," กลาวแลววา 'ทานจงลาด ไวทบนได ทาเปนผาเชดเทา, ภกษทงหลาย ลางเทาแลว เชดเทาท ผานนกอน จงจกเขาไปภายใน, เมอเปนเชนนน ผลเปนอนมากกจกม แกทาน." ไดยนวา ทนนเปนสถานอนนางวสาขามไดกาหนดไว. นาง วสาขาไดถวายทานแกภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประธาน ในภายใน วหาร ตลอด ๔ เดอน. ในวนสดทาย ไดถวายผาสาฎกเพอทาจวรแก ภกษสงฆ. ผาสาฎกเพอทาจวร ทภกษใหมในสงฆไดแลว ไดมราคา พนหนง. นางไดถวายเภสชเตมบาตรแกภกษทกรป. ในเพราะการ บรจาคทาน ทรพยได (หมดไป ) ถง ๙ โกฏ. นางวสาขาบรจาค ทรพยในพระพทธศาสนา ทงหมด ๒๗ โกฏ คอ ในการซอพนทแหง วหาร ๙ โกฏ, ในการสรางวหาร ๙ โกฏ, ในการฉลองวหาร ๙ โกฏ


ดวยประการฉะน. ชอวาการบรจาคเหนปานน ยอมไมมแกหญงอน ผดารงอยใน ภาวะแหงสตรอยในเรอนของตนผมจฉาทฏฐ.

นางวสาขาเปลงอทานในวนฉลองวหารเสรจ

ในวนแหงการฉลองวหารเสรจ เวลาบาย นางวสาขานนอนบตร หลานแวดลอมแลว คดวา " ความปรารถนาใด ๆ อนเราตงไวแลวใน กาลกอน, ความปรารถนานน ๆ ทงหมดเทยว ถงทสดแลว." เดนเวยน รอบปราสาท เปลงอทานนดวยเสยงอนไพเราะดวย ๕ คาถาวา :- "ความคารของเราวา ' เมอไร เราจกถวาย ปราสาทใหม ฉาบดวยปนขาวและดน เปนวหารทาน' ดงน บรบรณแลว. ความดารของเราวา 'เมอไร เราจกวายเตยงตงฟกและหมอนเปนเสนาสนภณฑ' ดงน บรบรณแลว. ความดารของเราวา ' เมอไร เราจกถวายสลากภต ผสมดวยเนออนสะอาด เปน โภชนทาน' ดงน บรบรณแลว. ความดารของ เราวา 'เมอไร เราจกถวายผากาสกพสตร ผาเปลอก ไม และผาฝาย เปนจวรทาน' ดงน บรบรณแลว. ความดารของเราวา ' เมอไร เราจกถวายเนยใส เนยขน นาผง นามน และนาออย เปนเภสชทาน' ดงน บรบรณแลว" ภกษทงหลาย ไดยนเสยงของนางแลว กราบทลแดพระศาสดาวา


" พระเจาขา ชอวาการขบรองของนางวสาขา พวกขาพระองคไมเคยเหน ในกาลนาน ประมาณเทาน, วนน นางอนบตรและหลานแวดลอมแลว ขบเพลงเดนเวยนรอบปราสาท, ดของนางกาเรบหรอหนอแล, หรอนาง เสยจรตเสยแลว ?" พระศาสดาตรสวา "ภกษทงหลาย ธดาของเราหา ขบเพลงไม, แตอชฌาสยสวนตวของเธอเตมเปยมแลว, เธอดใจวา ' ความปรารถนาทเราตงไว ถงทสดแลว, จงเดนเปลงอทาน." เมอ ภกษทงหลาย กราบทลวา " กนางตงความปรารถนาไวเมอไร พระเจาขา," จงตรสวา "จกฟงหรอภกษทงหลาย ." เมอภกษเหลานน กราบทลวา "จกฟง พระเจาขา." จงทรงนาอดตนทานมา (ตรสดงตอไปน):-

บรพประวตของนางวสาขา ภกษทงหลาย ในทสดแสนกปแตนไป พระพทธเจา พระนามวา ปทมตตระ ทรงอบตขนแลวในโลก. พระองคไดมพระชนมายแสนป, มภกษขณาสพแสนหนงเปนบรวาร, นครชอหงสวด พระชนกเปนพระ- ราชา นามวา สนนทะ, พระชนนเปนพระเทว นามวา สชาดา. อบาสกาผเปนยอดอปฏฐายกาของพระศาสดาองคนนทลขอพร ๘ ประการ แลว ตงอยในฐานะดงมารดา บารงพระศาสดาดวยปจจย ๔ ยอมไปส ทบารงทงเยนและเชา. หญงสหายคนหนงของอบาสกานน ยอมไปวหาร กบอบาสกานนเปนนตย. หญงนน เหนอบาสกนน พดกบพระศาสดา ดวยความคนเคย และเหนความเปนผสนทสนมกบพระศาสดา คดวา " เธอทากรรมอะไรหนอแล จงเปนผสนทสนมกบพระพทธเจาทงหลาย อยางน ?" ดงนแลว จงทลถามพระศาสดาวา "พระเจาขา หญงน


เปนอะไรแกพระองค ?" พระศาสดา. เปนเลศแหงหญงผอปฏฐายกา. หญง. พระเจาขา นางกระทากรรมอะไร จงเปนเลศแหงหญงผ อปฏฐายกา ? พระศาสดา. เธอตงความปรารถนาไวตลอดแสนกป. หญง. บดน หมอมฉนปรารถนาแลวอาจจะไดไหม พระเจาขา ? พระศาสดา. จะ อาจ. หญงนนกราบทลวา " พระเจาขา ถากระนน ขอพระองค กบภกษแสนรป โปรดรบภกษาของหมอมฉนตลอด ๗ วนเถด. พระศาสดาทรงรบแลว. หญงนน ถวายทานครบ ๗ วน ในวนทสด ไดถวายผาสาฎกเพอทาจวรแลว ถวายบงคมพระศาสดา หมอบลงแทบ บาทมล ตงความปรารถนาวา " พระเจาขา ดวยผลแหงทานน หมอม ฉนปรารถนาความเปนใหญในเทวโลกเปนตน อยางใดอยางหนงกหาไม. หมอมฉนพงไดพร ๘ ประการ ในสานกแหงพระพทธเจาผเชนพระองค แลว ตงอยในฐานะดงมารดา เปนยอดของอบาสกาผสามารถเพอบารง ดวยปจจย ๔. " พระศาสดา ทรงดารวา " ความปรารถนาของหญงน จก สาเรจหรอหนอ ?" ทรงคานงถงอนาคตกาล ตรวจดตลอดแสนกปแลว จงตรสวา ในทสดแหงแสนกป พระพทธเจาพระนามวาโคดม จกทรง อบตขน, ในกาลนน เธอจกเปนอบาสกาชอวาวสาขา ไดพร ๘ ประการ ในสานกของพระองคแลว ตงอยในฐานะดงมารดา จกเปนเลศแหง หญงผเปนอปฏฐายกา ผบารงดวยปจจย ๔." สมบตนนไดเปนประหนง วา อนนางจะพงไดในวนพรงนทเดยว.


นางทาบญจนตลอดอายแลว จตจากอตภาพนน เกดในเทวโลก ทองเทยวอยในเทวโลกและมนษยโลก ในกาลแหงพระสมมาสมพทธเจา พระนามวากสสป เปนพระธดา พระนามวา สงฆทาส ผพระกนษฐา ของบรรดาพระธดา ๗ พระองคของพระเจากาสพระนามวากก ยงมไดไป สตระกลอน ทรงทาบญมทานเปนตนกบดวยเจาพหญงเหลานนตลอดกาล นาน, ไดทาความปรารถนาไว แมแทบบาทมลแหงพระสมมาสมพทธเจา พระนามวากสสป วา " ในอนาคตกาล หมอมฉน พงไดพร ๘ ประการ ในสานกแหงพระพทธเจาผเชนพระองคแลว ตงอยในฐานะดงมารดา เปนยอดแหงอบาสถาผถวายปจจย ๔." กจาเดมแตกาลนน นางทองเทยว อยในเทวโลกและมนษยโลก ในอตภาพน ไดเกดเปนธดาของธนญชน เศรษฐผเปนบตรแหงเมณฑกเศรษฐ ไดทาบญเปนอนมากในศาสนา ของเรา.

สตวเกดแลวควรทากศลใหมาก พระศาสดา (ครนทรงแสดงอดตนทานจบแลว ) ตรสวา "ภกษ ทงหลาย ธดาของเรายอมไมขบเพลง ดวยประการฉะนแล, แตเธอเหน ความสาเรจ แหงความปรารถนาทตงไว จงเปลงอทาน." เมอจะทรง แสดงธรรม ตรสวา "ภกษทงหลาย นายมาลาการผฉลาด ทากอง ดอกไมตาง ๆ ใหเปนกองโตแลว ยอมทาพวงดอกไมมประการตาง ๆ ได ฉนใด; จตของนางวสาขา ยอมนอมไปเพอทากศล มประการตาง ๆ ฉนนนเหมอนกน " ดงนแลวตรสพระคาถานวา:-


๘. ยถาป ปปผราสมหา กยรา มาลาคเฬ๑ พห เอว ชาเตน มจเจน กตตพพ กสล พห. " นายมาลาการพงทาพวงดอกไมใหมาก จาก กองดอกไม แมฉนใด; มจจสตวผมอนจะพงตาย เปนสภาพ ควรทากศลไวใหมาก ฉนนน."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา ปปผราสมหา ไดแก จากกองแหง ดอกไมมประการตาง ๆ. บทวา กยรา แปลวา พงทา. สองบทวา มาลาคเณ พห ความวา ซงมาลาวกต หลายชนด ตางโดยชนด มดอกไมทรอยขวขางเดยวเปนตน. บทวา มจเจน ความวา สตวผ ไดชอวา 'มจโจ' เพราะความเปนผมอนจะพงตายเปนสภาพ ควรทา กศล ตางดวยกศลมการถวายจวรเปนตนไวใหมาก. ศพทคอ ปปผราส ในพระคาถานน มอนแสดงดอกไมมากเปนอรรถ. กถาดอกไมมนอย และนายมาลาการฉลาด กยอมไมอาจทาพวง ดอกไมใหมากไดเลย; สวนนายมาลาการผไมฉลาด เมอดอกไมจะมนอย กตาม มากกตาม ยอมไมอาจโดยแท; แตเมอดอกไมมมาก นายมาลา- การผฉลาด ขยน เฉยบแหลม ยอมทาพวกดอกไมใหมาก ฉนใด; ถา ศรทธาของคนบางคนมนอย สวนโภคะมมาก ผนนยอมไมอาจทา กศลใหมากได , กแล เมอศรทธามนอยทงโภคะกนอย. เขากยอมไมอาจ; กแล เมอศรทธาโอฬาร แตโภคะนอย เขากยอมไมอาจเหมอนกน, ๑. อรรถกถา เปนมาลาคเณ.


กแตเมอมศรทธาโอฬาร และโภคะกโอฬาร เขายอมอาจทากศลใหมาก ได ฉนนน นางวสาขาอบาสกาเปนผเชนนนแล, พระศาสดา ทรง หมายนางวสาขานน จงตรสคาเปนพระคาถาดงนวา:- "นายมาลาการพงทาพวงดอกไมใหมาก จาก กองดอกไม แมฉนใด; มจจสตวผมอนจะพงตาย เปนสภาพ ควรทากศลไวใหมาก ฉนนน." ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากไดเปนอรยบคคล มโสดาบน เปนตน, เทศนามประโยชนแกมหาชนแลว ดงนแล. เรองนางวสาขา จบ. บาทพระคาถาวา อตตตเยว กาเมส ความวา ผไมอมในวตถ- กามและกเลสกามทงหลายนนแล ดวยการแสวงหาบาง ดวยการไดเฉพาะ บาง ดวยการใชสอยบาง ดวยการเกบไวบาง. บาทพระคาถาวา อนตโก กรเต วส ความวา มจจผทาซง ทสด กลาวคอมรณะ พานระผคราครวญ ราไร ไปอย ใหถงอานาจ ของตน. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน, เทศนาเปนประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองนางปตปชกา จบ.


๙. เรองปญหาของพระอานนทเถระ [๔๑]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ เมอจะทรงแกปญหา ของพระอานนทเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "น ปปผคนโธ ปฏวาตเมต" เปนตน.

พระอานนทเถระทลถามปญหา ดงไดสดบมา พระเถระหลกเรนแลวในเวลาเยน คดวา "พระผม- พระภาคเจา ตรสกลนสงสดไว ๓ อยาง คอ 'กลนเกดจากราก กลนเกด จากแกน กลนเกดจากดอก, กลนของคนธชาตเหลานนฟงไปไดตามลม เทานน ไปทวนลมไมได; กลนของคนธชาตใด ฟงไปไดแมทวนลม คนธชาตนน มอยหรอหนอแล ?" ครงนน ทานไดมความคดนวา "ประโยชนอะไรของเราดวยปญหาทจะวนจฉยดวยตนเอง, เราจกทลถาม พระศาสดานนแหละ (ดกวา) " ทานเขาไปเฝาพระศาสดาแลวทลถาม. เพราะ๑เหตนน พระธรรมสงคาหกาจารย จงกลาวไววา "ครงนนแล ทานพระอานนท ออกจากทหลกเรนในเวลาเยน, เขาไปเฝาโดยทสาภาค ทพระผมพระภาคเจาประทบอย. ครนเขาไปเฝาแลว ไดกราบทลคานกะ พระผมพระภาคเจาวา "พระเจาขา กลนของคนธชาตเหลาใดฟงไปตามลม อยางเดยว ฟงไปทวนลมไมได, คนธชาตเหลานม ๓ อยาง. คนธชาต ๓ อยางเปนไฉน ? พระเจาขา กลนของคนธชาตเหลาใด ฟงไปตามลม ๑. อง. ตก. ๒๐/๒๙๐.


อยางเดยว ฟงไปทวนลมไมได, คนธชาต ๓ อยางเหลานแล คอ กลน เกดจากราก, กลนเกดจากแกน, กลนเกดจากดอก. พระเจาขา กลน ของคนธชาตใด ฟงไปตามลมกได, กลนของคนธชาตใด ฟงไปทวนลม กได. กลนของคนธชาตใด ฟงไปตามลมและทวนลมกได, คนธชาตนน บางอยาง มอยหรอหนอแล ?"

พระศาสดาทรงเฉยปญหา ครงนน พระผมพระภาคเจาเมอจะทรงเฉลยปญหาแกทาน จงตรสวา " อานนท กลนของคนธชาตใด ฟงไปตามลมกได, กลนของคนธชาตใด ฟงไปทวนลมกได, กลนของคนธชาตใด ฟงไปตามลมและทวนลมกได, คนธชาตนน มอย." พระอานนท. พระเจาขา กกลนของคนธชาตใด ฟงไปตามลม กได. กลนของคนธชาตใด ฟงไปทวนลมกได. กลนของคนธชาตใด ฟงไปตามลมและทวนลมกได, คนธชาตนนเปนไฉน ? พระศาสดา ตรสวา "อานนท หญงกตาม ชายกตาม ในบาน หรอในนคมใด ในโลกน เปนผถงพระพทธเจาวาเปนทพง, เปนผถง พระธรรมวาเปนทพง, เปนผถงพระสงฆวาเปนทพง; เปนผงดเวนจากการ ทาสตวมชวตใหตกลวง. เปนผงดเวนจากการถอเอาสงของทเขามไดให. เปนผงดเวนจากการประพฤตผดในกาม เปนผงดเวนจากการกลาวเทจ. เปนผงดเวนจากฐานะเปนทตงแหงความประมาท คอการดมนาเมา ไดแก สราและเมรย; เปนผมศล มกลยาณธรรม; มใจมความตระหนเปนมลทน ไปปราศแลว มเครองบรจาคอนสละแลว มฝามออนลางแลว ยนดใน


การสละ ควรแกการขอ ยนดในการจาแนกทาน ยอมอยครอบครองเรอน, สมณะและพราหมณในทศทงหลาย ยอมกลาว (สรรเสรญ) เกยรตคณ ของหญงและชายนนวา 'หญงหรอชายในนคมชอโนน เปนผถงพระ- พทธเจาวาเปนทพง, ฯลฯ ยนดในการจาแนกทาน.' แมเทวดาทงหลาย ยอมกลาว (สรรเสรญ) เกยรตคณของหญงและชายนนวา หญงหรอ ชายในบานหรอนคมชอโนน เปนผถงพระพทธเจาวาเปนทพง, ฯ ลฯ ยนดในการจาแนกทาน.' อานนท นแล เปนคนธชาตมกลนฟงไปตาม ลมกได. มกลนฟงไปทวนลมกได, มกลนฟงไปตามลมและทวนลมกได" ดงนแลว ไดทรงภาษตพระคาถาเหลานนวา :- ๙. น ปปผคนโธ ปฏวาตเมต น จนทน ตครมลลกา วา สตจ คนโธ ปฏวาตเมต สพพา ทสา สปปรโส ปวายต. จนทน ตคร วาป อปปล อถ อสสก เอเตส คนธชาตาน สลคนโธ อนตตโร. "กลนดอกไมฟงไปทวนลมไมได, กลนจนทน หรอกลนกฤษณาและกลมพกกฟงไปไมได, แตกลน ของสตบรษฟงไปทวนลมได, (เพราะ) สตบรษ ยอมฟงขจรไปตลอดทกทศ, กลนจนทนกด แมกลน กฤษณากด กลนอบลกด กลนดอกมะลกด, กลน ศลเปนเยยม กวาคนธชาตทงหลายนน."


แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา น ปปผคนโธ ความวา ตนปารฉตร ในภพชอดาวดงส โดยดานยาวและดานกวาง มประมาณ (ดานละ) ๑๐๐ โยชน, รศมดอกไมของตนปารฉตรนนแผออกไปตลอด ๕๐ โยชน, กลนฟงไปได ๑๐๐ โยชน. แมกลนนน กฟงไปไดตามลมเทานน. แต หาสามารถฟงไปทวนลมไดแม ( เพยง) ครงองคลไม. กลนดอกไม แมเหนปานน ฟงไปทวนลมไมได. บทวา จนทน ไดแก กลนจนทน. ดวยบทวา ตครมลลกา๑ วา น ทรงพระประสงคกลนของคนธชาต แมเหลานนเหมอนกน. แทจรง กลนของจนทนแดงกด ของกฤษณาและ กลมพกกด ซงเปนยอดแหงกลนทเกดจากแกนทงหลาย ยอมฟงไปได ตามลมเทานน ฟงไปทวนลมไมได. สองบทวา สตจ คนโธ ความวา สวนกลนศลของสตบรษ คอของพระพทธเจาและพระสาวกทงหลาย ยอม ฟงไปทวนลมได. ถามวา เพราะเหตไร ? แกวา เพราะสตบรษยอมฟงขจรไปตลอดทกทศ. อธบายวา เพราะสตบรษยอมฟงปกคลมไปตลอดทกทศดวยกลนศล; ฉะนน สตบรษ อนบณฑตควรกลาวไดวา "กลนของทานฟงไปทวนลมได" เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา จงตรสวา " ปฏวาตเมต." บทวา วสสก ไดแก ดอกมะล. บทวา เอเตส เปนตน ความวา กลนศลของสตบรษผมศลนนแล เปนกลนยอดเยยมกวากลนแหงคนธชาต มจนทน (แดง ) เปนตนเหลาน คอหากลนทเหมอนไมม ไดแกไมมสวนเปรยบเทยบได. ๑. กลนกฤษณาและดอกมะล.


ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน, เทศนามประโยชนแกมหาชนแลว ดงนแล. เรองปญหาของพระอานนทเถระ จบ.


๑๐. เรองถวายบณฑบาตแกพระมหากสสปเถระ [๔๒]

ขอความเบองตน

พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภการถวาย บณฑบาตแกพระมหากสสปเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "อปปมตโต อย คนโธ" เปนตน.

นางอปสรอยากทาบญแตไมสมหวง ความพสดารวา วนหนง พระเถระออกจากนโรธสมาบต โดย ลวงไป ๗ วน ออกไปแลว ดวยคดวา "จกเทยวบณฑบาต ตาม ลาดบตรอก ในกรงราชคฤห." ในสมยนน นางอปสรประมาณ ๕๐๐ มเทาเหมอนเทานกพราบ เปนบรจารกา ของทาวสกกเทวราช เกดความ อตสาหะวา " จกถวายบณฑบาตแกพระเถระ" จงตระเตรยมบณฑบาต ๕๐๐ ท แลวถอมายนอยในระหวางทาง กลาววา " นมนตรบบณฑบาตน เจาขา, โปรดทาความสงเคราะหแกพวกดฉนเถด." พระเถระ พวกเจาจงไปเสยเถด, ฉนจกทาความสงเคราะหพวกคน เขญใจ. นางอปสร. ขอทานอยาใหพวกดฉนฉบหายเสยเลย เจาขา, โปรด ทาความสงเคราะหพวกดฉนเถด. พระเถระรแลว จงหามเสยอก แลวดดนว ( บอก) นาง อปสรทงหลายผไมปรารถนาจะหลกไปยงออนวอนอยวา "พวกเจาไมรจก


ประมาณตว, จงหลกไป." นางอปสรเหลานน ฟงเสยงนวมอของพระเถระ แลว ไมอาจเพอจะยนขดแขงอยได จงหนไปยงเทวโลกตามเดม อนทาว- สกกะตรสถามวา "พวกหลอนไปไหนกนมา" จงทลวา "หมอมฉน พากนไปดวยหมายวา จกถวายบณฑบาตแกพระมหากสสปเถระ ผออก จากสมาบต พระเจาขา. สกกะ. กพวกหลอนถวายแลวหรอ ? นางอปสร. พระเถระไมปรารถนาจะรบ. สกกะ. พระเถระพดอยางไร ? นางอปสร. " ทานพดวา จกทาความสงเคราะหพวกคนเขญใจ' พระเจาขา. สกกะ. พวกหลอนไปกนดวยอาการอยางไร ? นางอปสร. ไปดวยอาการนแล พระเจาขา.

ทาวสกกะแปลงตวทาบญแกพระเถระ ทาวสกกะ ตรสวา "หญงเชนพวกหลอน จกถวายบณฑบาต แกพระเถระไดอยางไร?" ประสงคจะถวายดวยพระองคเอง จงแปลง เปนคนแกคราคราดวยอานาจชรา มฟนหก มผมหงอก หลงโกง เปน ชางหกผเฒา ทรงทาแมนางสชาดาผเทพธดา ใหเปนหญงแก เหมอน อยางนนนนแล แลวทรงนรมตถนนชางหกขนสายหนงประทบขงหกอย. ฝายพระเถระ เดนบายหนาเขาเมอง ดวยหวงวา "จกทาความ สงเคราะหพวกคนเขญใจ" เหนถนนสายนน นอกเมองนนแล แลดอย กไดเหนคน ๒ คน. ในขณะนน ทาวสกกะกาลงขงหก, นางสชาดา


กรอหลอด. พระเถระคดวา " สองคนน แมในเวลาแกกยงทางาน, ในเมองนผทจะเขญใจกวาสองคนนเหนจะไมม, เราจกรบภตแมประมาณ กระบวนหนงทสองคนนถวายแลว ทาความสงเคราะหแกคนสองคนน." พระเถระไดบายหนาไปตรงเรอนของตนทงสองนนแล. ทาวสกกะ ทอดพระเนตรเหนพระเถระนนมาอย จงตรสกะนาง สชาดาวา "หลอน พระผเปนเจาของเรา เดนมาทางน, เธอจงนงทา เปนเหมอนไมเหนทานเสย, ฉนจกลวงทานสกครหนง แลวจงถวาย บณฑบาต." พระเถระไดมายนอยทประตเรอนแลว. แมสองผวเมยนน กทาเปนเหมอนไมเหน ทาแตการงานของตนฝายเดยว คอยอยหนอยหนง แลว . ครงนน ทาวสกกะตรสวา "ทประตเรอนดเหมอน (ม) พระเถระยนอยรปหนง, เธอจงไปตรวจดกอน." นางสชาดาตอบวา "ทานจงไปตรวจดเถอะ นาย." ทาวเธอเสดจออกจากเรอนแลว, ทรง ไหวพระเถระดวยเบญจางคประดษฐแลว. เอาพระหตถทงสองเทาพระชาน แลว ถอนใจ เสดจลกขน. ยอพระองคลงหนอยหนง ตรสวา "พระ- ผเปนเจา เปนพระเถระรปไหนหนอแล ?" แลวตรสวา "ตาของผม ฝาฟาง" ดงนแลว, ทรงวางพระหตถไวเหนอพระนลาต (ปองหนา) ทรงแหงนดแลว, ตรสวา " โอ ตายจรง !, พระผเปนเจา พระมหา- กสสปเถระของเรา นาน ๆ จงมายงประตกระทอมของเรา, มอะไรอย ในเรอนบางไหม ?" นางสชาดาทาเปนกลกจออยหนอยหนงแลว ไดให คาตอบวา " ม นาย" ทาวสกกะ ตรสวา "ทานเจาขา พระคณเจา อยาคดเลยวา 'ทานเศราหมอง หรอประณต' โปรดทาความสงเคราะห แกกระผมทงสองเถด" ดงนแลว กทรงรบบาตรไว, พระเถระคดวา


" ทานทสองผวเมยนนถวายแลว จะเปนนาผกดองหรอรากามอหนงกตามท, เราจกทาความสงเคราะหแกสองผวเมยนน" ดงนแลว จงไดใหบาตรไป. ทาวสกกะนน เสดจเขาไปภายในเรอนแลว ทรงคดขาวสกออกจากหมอ ใสเตมบาตรแลว มอบถวายในมอพระเถระ. บณฑบาตนนไดมสปพยญชนะ มากมาย ไดหอมตลบทวกรงราชคฤหแลว.

ทาวสกกะตรสบอกความจรงแกพระเถระ ในกาลนน พระเถระคดวา "ชายน มศกดนอย, บณฑบาต มศกดมาก เชนกบโภชนะของทาวสกกะ, นน ใครหนอ ?" ครงนน พระเถระ ทราบชายนนวา " ทาวสกกะ" จงกลาววา "พระองคทรง แยงสมบตของคนเขญใจ ( จดวา ) ทากรรมหนกแลว . ใคร ๆ กตาม ทเปนคนเขญใจ ถวายทานแกอาตมภาพในวนน พงไดตาแหนงเสนาบด หรอตาแหนงเศรษฐ." สกกะ. ผทเขญใจไปกวากระผม ไมมเลย ขอรบ. พระเถระ, พระองคเสวยสรราชสมบตในเทวโลก จะจดวาเปนคน เขญใจ เพราะเหตไร ? สกกะ. อยางทพระผเปนเจาวา กถกละ ขอรบ. แตเมอพระ- พทธเจา ยงมทรงอบต, กระผมไดทากลยาณกรรมไว. เมอพทธปบาทกาล ยงเปนไปอย, เทพบตรผมศกดเสมอกน ๓ องคเหลาน คอ จฬรถเทพบตร, มหารถเทพบตร, อเนกวณณเทพบตรทากลยาณกรรมแลว ไดเกดในท ใกลของกระผม มเดชมากกวากระผม; กกระผม เมอเทพบตรทงสามนน พาพวกบรจารกาลงสระหวางถนน ดวยคดวา 'จกเลนนกขตฤกษ' ตอง


หนเขาตาหนก, เพราะเดชจากสรระของเทพบตรทงสามนน ทวมทบ สรระของกระผม, เดชจากสรระของกระผม ไมทวมทบสรระของเทพบตร ทงสามนน, ใครจะเขญใจกวากระผมเลา ? ขอรบ. พระเถระ. แมเมอเปนอยางนน ตงแตนตอไป พระองคอยาได ลวงถวายทานแกอาตมภาพอยางนน. สกกะ. เมอกระผมลวงถวายทานแกทาน, กศลจะมแกกระผมหรอ ไมม ? พระเถระ. ม พระองค. สกกะ. เมอเปนอยางนน การทากศลกรรมกจดเปนหนาทของ กระผมซ ขอรบ. ทาวเธอตรสอยางนนแลว ทรงไหวพระเถระ พานางสชาดา ทรงทาปทกษณพระเถระแลว เหาะขนสเวหาส ทรงเปลงอทานวา :- "โอ ทานทเปนทานอยางเยยม เราไดตง ไวดแลวในทานพระกสสป."

มหากสสสปเถรทานสตร๑

เพราะเหตนน พระธรรมสงคาหกาจารย จงกลาววา :- " สมยหนง พระผมพระภาคเจา ประทบอยในพระเวฬวน กลนทก- นวาปสถาน ใกลกรงราชคฤห. กโดยสมยนนแล ทานพระมหากสสป อยทปปผลคหา, นงเขาสมาธอยางใดอยางหนง โดยบลลงกเดยว สน ๗ วน. ครงนนแล ทานพระมหากสสปโดยลวง ๗ วนนนแลวจงออกจากสมาธนน, ๑. ข. อ. ๒๕/๑๑๔.


ครงนนแล ทานพระมหากสสป ผออกจากสมาธนนแลว ไดมความ ปรวตกอยางนวา 'ไฉนหนอ ? เราพงเขาไปสกรงราชคฤห เพอบณฑบาต." กโดยสมยนนแล เทวดา ประมาณ ๕๐๐ ถงความขวนขวาย เพอจะให ทานพระมหากสสปไดบณฑบาต. ครงนนแล ทานมหากสสป หามเทวดา ประมาณ ๕๐๐ เหลานนแลว ในเวลาเชา นง ( สบง) แลว ถอบาตร และจวร เขาไปสกรงราชคฤห เพอบณฑบาต. กโดยสมยนนแล ทาว- สกกะผเปนจอมแหงเหลาเทพเจา ทรงประสงคจะถวายบณฑบาตแกทาน พระมหากสสป ทรงนรมตเปนชางหก ทอหกอย. อสรกญญา นามวา สชาดา กรอหลอด. ครงนนแล ทานพระมหากสสป, ทประทบอยของทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเหลาเทพเจา มอยโดยทศาภาคใด, เขาไปหาแลว โดย ทศาภาคนน; ทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเหลาเทพเจา ไดทอดพระเนตร เหนแลวแล ซงทานพระมหากสสปกาลงเดนมา แตทไกลเทยว, ครน ทอดพระเนตรเหนแลว เสดจออกจากเรอน ทรงตอนรบ รบบาตรจาก มอ เสดจเขาไปสเรอน คดขาวสกจากหมอ ใสเตมบาตรแลว ไดถวาย แกทานพระมหากสสป. บณฑบาตนน ไดมกบมากมาย มแกงเหลอหลาย. ครงนนแล ทานพระมหากสสป ไดมความปรวตกอยางนวา " สตวผม ฤทธมอานภาพเหนปานนน คอใครกนหนอ ?. ครงนนแล ทานพระ- มหากสสป ไดมความปรวตกอยางนวา "น คอทาวสกกะ ผเปนจอม แหงเหลาเทพเจาแล." ครนทราบแลว ไดกลาวคานกะทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเหลาเทพเจาวา "ทาวโกสย กรรมน อนพระองคทรง ทาแลว, พระองคอยาไดทรงทากรรมเหนปานนอกเลย." ทาวสกกะ


ตรสวา "ทานกสสป ผเจรญ แมพวกผมกตองการบญ, แมพวกผมก ควรทาบญ." ครงนนแล ทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเทพเจา อภวาท ทานพระมหากสสปแลว ทรงทาปทกษณ เหาะขนสเวหาส ทรงเปลง อทาน ๓ ครง ในอากาศกลางหาววา :- "โอ ทานทเปนทานอยางเยยม เราไดตงไวด แลวในทานพระกสสป, โอ ทานทเปนทานอยางเยยม เราไดตงไวดแลวในทานพระกสสป, โอ ทานทเปน ทานอยางเยยม เราไดตงไวดแลวในทานพระกสสป." พระผมพระภาคเจา ประทบยนอยในพระวหารนนแล ไดทรงสดบ เสยงของทาวสกกะนน จงตรสเรยกภกษทงหลายมาแลว ตรสวา "ภกษ ทงหลาย พวกเธอจงดทาวสกกะผเปนจอมแหงเหลาเทพเจา ทรงเปลง อทาน เสดจไปทางอากาศ." ภกษ. กทาวสกกะนน ทาอะไร ? พระเจาขา. พระศาสดา. ทาวเธอลวงถวายบณฑบาตแกกสสปผบตรของเรา, ครนถวายบณฑบาตนนแลว ดพระทย พลางทรงเปลงอทานไป. ภกษ. ทาวเธอทราบไดอยางไรวา "ถวายบณฑบาตแกพระเถระ ควร พระเจาขา?" พระศาสดาตรสวา " ภกษทงหลาย ทงเหลาเทพเจา ทงเหลามนษย ยอมพอใจ ภกษผถอการเทยวบณฑบาตเปนวตร ชอวาเชนบตรของเรา" ดงนแลว แมพระองคเองกทรงเปลงอทานแลว. กในพระสตร คามาแลวเทานนนเทยววา "พระผมพระภาคเจาได


ทรงสดบแลวแล ซงเสยงของทาวสกกะผเปนจอมแหงเทพเจา ผเหาะขน สเวหาส ทรงเปลงอทาน ๓ ครง ในอากาศกลางหาววา :- " โอ ทานทเปนทานอยางเยยม เราไดตงไวด แลวในทานพระกสสป, โอ ทานทเปนทานอยางเยยม เราไดตงไวดแลในทานพระกสสป, โอ ทานทเปน ทานอยางเยยม เราไดตงไวดแลวในทานพระกสสป." ดวยพระโสตธาตอนเปนทพย หมดจด ลวงเสยซงโสตของมนษย." ครงนนแล พระผมพระภาคเจา ทรงทราบเนอความนนแลว ทรง เปลงอทานน ในเวลานนวา:- " เทวดาและมนษย ยอมพอใจ แกภกษผถอ การเทยวบณฑบาตเปนวตร ผเลยงตวเอง มใชเลยง ผอน ผมนคง ผเขาไปสงบแลว มสตทกเมอ." กแลครนทรงเปลงอทานนแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย ทาวสกกะ ผเปนจอมแหงเหลาเทพเจา ไดเสดจมาถวายบณฑบาตแกบตรของเรา เพราะกลนศล " ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- ๑๐. อปปมตโต อย คนโธ ยวาย ตครจนทน โย จ สลวต คนโธ วาต เทเวส อตตโม. " กลนน คอ กลนกฤษณา และกลนจนทน เปนกลนเพยงเลกนอย, สวนกลนของผมศลทงหลาย เปนกลนชนสง ยอมหอมฟงไป ในเทพเจาและ เหลามนษย."


แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา อปปมตโต คอ มประมาณนดหนอย. สองบทวา โย จ สลวต ความวา สวนกลนศล ของผมศลทงหลาย ใด. กลนศลนน หาเปนกลนเลกนอย เหมอนกลนในกฤษณาและ จนทนแดงไม คอเปนกลนอนโอฬาร แผซานไปเหลอเกน, ดวยเหต นนแล กลนศล จงเปนกลนสงสด คอประเสรฐ เลศ ฟงไปใน เหลาเทพเจาและเหลามนษย คอฟงไปในเหลาเทพเจา และเหลามนษย ไดแกหอมตลบทวไปทเดยว. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน. เทศนาเกดประโยชนแกมหาชนแลว ดงนแล. เรองถวายบณฑบาตแกพระมหากสสปเถระ จบ.


๑๑. เรองปรนพพานของพระโคธกเถระ [๔๓]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอเสดจเขาไปอาศยกรงราชคฤห ประทบอยในพระ- เวฬวน ทรงปรารภการปรนพพานของพระโคธกเถระ ตรสพระธรรม- เทศนานวา "เตส สมปนนสลาน" เปนตน.

พระเถระคดฆาตนเพราะเสอมจากฌาน

ความพสดารวา ทานผมอายนน อยใกลถากาฬสลาขางภเขาอสคล เปนผไมประมาท มความเพยร มตนสงไปแลว ถกตองเจโตวมตต อนเกดขนในสมย (เกดเปนครงคราว) เสอมจากเจโตวมตตนน ดวย อานาจแหงโรคชนดหนงอนเรอรง. ทานยงฌานท ๒ บาง ท ๓ บาง ใหเกดขนถง ๖ ครง แลวกเสอม ในวาระท ๗ ใหเกดขนแลว คดวา "เราเสอมจากฌานถง ๖ ครงแลว, กคตของผมฌานเสอมแลวแล ไมแน- นอน, คราวนแล เราจกนาศสตรามา" ดงนแลว จงถอมดสาหรบ ปลงผม นอนบนเตยงนอย เพอจะตดกานคอแลว.

มารทลใหพระศาสดาทรงทราบ มารรจตของทานแลวคดวา "ภกษน ใครจะนาศสตรามา; กแล ภกษทงหลายเมอนาศสตรามา ยอมเปนผหมดความอาลยในชวต, ภกษเหลานนเรมตงวปสสนาแลว ยอมบรรลพระอรหตได, ถาเราจกหาม ภกษนน; เธอจกไมทาตามคาของเรา, เราจกทลใหพระศาสดาหาม"


ดงนแลว จงเขาไปเฝาพระศาสดา ดวยเพศทคนอนไมรจก กราบทล อยางนนวา๑:- "ขาแตพระมหาวระ ผมบญมาก รงเรองดวย ฤทธ ดวยยศ ลวงเสยไดซงเวรและภยทงปวง ผมจกษ ขาพระองคขอถวายบงคมพระบาททงสอง. ขาแตพระมหาวระ สาวกของพระองค อนความตาย ครอบงา ยอมจานง คดถงความตาย, ขาแตพระองค ผทรงไวซงความรงเรอง ขอพระองคจงทรงหามพระ- สาวกนน, ขาแตพระผมพระภาคเจาผปรากฏในหมชน สาวกของพระองคยนดแลวในศาสนา (แต) มธรรม มในใจยงมไดบรรล ยงเปนผจะตองศกษา จะพงทา กาละเสยอยางไรเลา ?"

มารแสวงหาวญญาณของพระโคธกะ ในขณะนน พระเถระนาศสตรามาแลว. พระศาสดาทรงทราบวา " ผน เปนมาร " จงตรสพระคาถานวา:- "ปราชญทงหลายยอมทาอยางนนแล ยอมไม จานงชวต, โคธกะ ถอนตณหาขนพรอมทงราก ปรนพพานแลว." ครงนนแล พระผมพระภาคเจา ไดเสดจไปสทพระเถระนาศสตรา มานอนอยแลว พรอมดวยภกษเปนอนมาก. ขณะนน มารผลามกคดวา " ปฏสนธวญญาณของพระโคธกะน ตงอยแลวในทไหนหนอแล ?" ๑. ส. ส. ๑๕/๑๗๗.


ดงนแลว เปนดจกลมควนและกอนเมฆ แสวงหาวญญาณของพระเถระ ในทศทงปวง. พระผมพระภาคเจา ทรงแสดงความทมารนน เปนควน และกอนเมฆนน แกภกษทงหลายแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย มารผ ลามกนนแล แสวงหาวญญาณของกลบตรชอโคธกะอย ดวยคดวา 'วญญาณของกลบตรชอโคธกะตงอยแลว ณ ทไหน ?' ภกษทงหลาย กลบตรชอโคธกะมวญญาณไมตงอยเลย ปรนพพานแลว." แมมาร เมอไมอาจเหนทตงวญญาณของพระโคธกะนนได จงแปลงเพศเปนกมาร ถอพณมสเหลองดจผลมะตม เขาไปเฝาพระศาสดา ทลถามวา :- " ขาพระองคเทยวแสวงหาอย ในทศเบองบน เบองตา เบองขวาง ทศใหญ ทศนอย กมได ประสบ, พระโคธกะนนไปแลว ณ ทไหน ?" ครงนน พระศาสดาตรสกะมารนนวา :- " ภกษชอโคธกะ เปนปราชญ สมบรณดวย ปญญาเครองทรงจา มณาน ยนดแลวในณาน ในกาลทกเมอ ประกอบความเพยรทงกลางวน กลางคน ไมไยดชวต ชนะเสนาแหงมจจไดแลว ไมมาสภพอก ถอนตณหาพรอมทงราก ปรนพพาน แลว. " เมอพระศาสดาตรสอยางนนแลว, พณไดพลดตกจากรกแรของมาร นน ผอนความโศกครอบงา ลาดบนน ยกษนนเสยใจ ไดหายไปในทนน นนเอง ดวยประการฉะน.


แมพระศาสดา ตรสวา "มารผลามก เจาตองการอะไรดวย สถานทกลบตรชอโคธกะเกดแลว. เพราะคนอยางเจา ตงรอย ตงพน กไมอาจจะเหนททโคธกะนนเกด" ดงนแลว ไดตรสพระคาถานวา:- ๑๑. เตส สมปนนสลาน อปปมาทวหารน สมมทา วมตตาน มาโร มคค น วนทต. "มาร ยอมไมประสบพางของทานผมศลถง พรอมแลว มปกตอยดวยความไมประมาท พนวเศษ แลว เพราะรชอบ เหลานน.

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา เตส คอ แหงทานทปรนพพาน เหมอนอยางกลบตรชอโคธกะ มวญญาณไมตงอย ปรนพพานแลวฉะนน บทวา สมปนนสลาน คอ ผมศลบรบรณแลว. บทวา อปป- มาทวหารน คอ ผอยดวยความไมประมาท กลาวคอ ความไมอย ปราศจากสต. บาทพระคาถาวา สมมทา วมตตาน ความวา ผพนวเศษ แลว ดวยวมตต ๕ เหลานน คอ "ตทงควมตต วกขมภนวมตต สมจ- เฉทวมตต ปฏปสสทธวมตต นสสรณวมตต" เพราะรโดยเหต คอโดย นย โดยการณ. บาทพระคาถาวา มาโร มคค น วนทต ความวา มารแม แสวงหาอย โดยเตมกาลง ยอมไมประสบ คอยอมไมไดเฉพาะ ไดแก ยอมไมเหน ทางแหงพระมหาขณาสพทงหลาย ผเหนปานน ไปแลว.


ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตนแลว. เทศนามประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองปรนพพานของพระโคธกเถระ จบ.


๑๒. เครองครหทนน [๔๔]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภสาวกของ นครนถ ชอครหทนน ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยถา สงการ- ธานสม" เปนตน.

เปนสหายกนแตเลอมใสวตถไมตรงกน ความพสดารวา ในกรงสาวตถ ไดมชนผเปนสหายกนสองคน คอ สรคตต ๑ ครหทนน ๑. ในสองคนนน สรคตตเปนอบาสก, ครหทนนเปนสาวกของนครนถ. พวกนครนถ ยอมกลาวกะครหทนน นนเนอง ๆ อยางนวา "การททานพดกะสรคตต ผสหายของทานวา ทานเขาไปหาพระสมณโคดมทาไม ? ทานจกไดอะไร ในสานกของ พระสมณโคดมนน ? ' ดงนแลว กลาวสอนโดยอาการทสรคตตเขามาหา พวกเราแลว จกใหไทยธรรมแกพวกเรา จะไมควรหรอ ?" ครหทนน ฟงคาของนครนถเหลานนแลว กหมนไปพดกะสรคตต" ในททเขายน และนงแลวเปนตน อยางนวา "สหาย ประโยชนอะไรของทานดวย พระสมณโคดมเลา ? ทานเขาไปหาพระสมณโคดมนนจกไดอะไร ? การ ททานเขาไปหาพระผเปนเจาของเราแลว ถวายทานแกพระผเปนเจา เหลานน จะไมควรหรอ ?" สรคตตแมฟงคาของครหทนนนน กนงเฉย


เสยหลายวน ราคาญแลว วนหนงจงพดวา "เพอน ทานหมนมาพด กะเราในททยนแลวเปนตน อยางนวา 'ทานไปหาพระสม โคคมแลว จกไดอะไร ? ทานจงเขาไปหาพระผเปนเจาของเรา ถวายทานแกพระผ เปนเจาเหลานน. ทานจงบอกแกเรากอน. พระผเปนเจาทงหลายของทาน ยอมรอะไร ?" ครหทนน. "โอ ! นาย ทานอยาพดอยางน ขนชอวาสงทพระ- ผเปนเจาทงหลายของเรา จะไมรไมม, พระผเปนเจาทงหลาย ยอมรเหต ทเปนอดต อนาคต และปจจบนทงหมด, กายกรรม วจกรรม มโนกรรม ทงหมด, ยอมรเหตทควรและไมควรทงหมดวา 'เหตน จกม, เหตน จกไมม.' สรคตต. ทานพดวา 'พระผเปนเจาของทาน ยอมร' ดงน มใชหรอ ? ครหทนน. ขาพเจาพดอยางนน. สรคตต. ถาเมอเปนเชนนน, ทานไมบอกเนอความนแกขาพเจา ตลอดกาลประมาณเทาน นบวาทากรรมหนกแลว, วนน ขาพเจาทราบ อานภาพแหงญาณของพระผเปนเจาทงหลายแลว, จงไปเถดสหาย, จง นมนตพระผเปนเจาทงหลาย ตามคาของขาพเจา. ครหทนนนนไปสานกของพวกนครนถ ไหวนครนถเหลานนแลว กลาววา " สรคตตสหายของขาพเจา นมนตเพอฉนวนพรงน." นครนถ. สรคตตพดกะทานเองหรอ ? ครหทนน. อยางนน พระผเปนเจา. นครนถเหลานนราเรงยนดแลว กลาวแลววา " กจของพวกเรา


สาเรจแลว, จาเดมแตกาลทสรคตตเลอมใสในพวกเราแลว สมบตชอ อะไร จกไมมแกพวกเรา ?" ทอย แมของสรคตตกใหญ.

สรคตตเตรยมรบรองนครนถ สรคตตนน ใหคนขดหลมยาว ๒ ขาง ในระหวางเรอน ๒ หลง นนแลว กใหเอาคถเหลวใสจนเตม, ใหตอกหลกไวในทสด ๒ ขาง ภายนอกหลม ใหผกเชอกไวทหลกเหลานน ใหตงเทาหนาของอาสนะ ทงหลายไวบนเบองบนหลม ใหตงเทาหลงไวทเชอก สาคญอยวา "ใน เวลาทนงแลวอยางนนแล พวกนครนถจกมหวปกตกลง." ใหคนลาด เครองลาดไวเบองบนอาสนะทงหลาย โดยอาการทหลมจะไมปรากฏ. ให คนลางตมใหญ ๆ แลว ใหผกปากดวยใบกลวยและผาเกา ทาตมเปลา เหลานนแล ใหเปอนดวยเมลดขาวตม ขาวสวย เนยใส นาออยและขนม ในภายนอกแลว ใหตงไวขางหลงเรอน. ครหทนนรบไปเรอนของสรคตตนนแตเชาตรแลว ถามวา "ทาน จดแจงสกการะเพอพระผเปนเจาทงหลายแลวหรอ ?" สรคตต. เออ สหาย ขาพเจาจดแจงแลว. ครหทนน. กสกการะนนอยไหน ? สรคตต. ขาวตมในตมทงหลายนนประมาณเทาน, ขาวสวยในตม ประมาณเทาน, เนยใส นาออย ขนม เบองตน ในตมประมาณเทาน อาสนะปไวแลว. ครหทนนนนกลาววา " ดละ" แลวกไป. ในเวลาทครหทนน นนไปแลว พวกนครนถประมาณ ๕๐๐ กมา. สรคตตออกจากเรอน


ไหวพวกนครนถดวยเบญจางคประดษฐแลว ยนประคองอญชลอย เบองหนาของนครนถเหลานน คดวา "นยวา ทานทงหลาย ยอมรเหต ทกอยาง ตางโดยเปนเหตทเปนอดตเปนตน. อปฏฐากของพวกทาน บอกแกขาพเจาแลวอยางนน ถาพวกทาน ยอมรเหตทงหมด, พวกทาน อยาเขาไปสเรอนของขาพเจา เพราะเมอพวกทานเขาไปสเรอนของ ขาพเจาแลว ขาวตมไมมเลย ขาวสวยเปนตนกไมม ถาพวกทานไมรก จงเขาไป, เราใหพวกทานตกลงในหลมคถแลว จกใหต," ครนคด อยางนนแลว จงใหสญญาแกพวกบรษวา "พวกทานรภาวะคอการนง ของนครนถเหลานนแลว ยนอยขางหลง พงนาเครองลาดในเบองบน แหงอาสนะทงหลายออกเสย อาสนะเหลานนอยาเปอนแลวดวยของไม สะอาดเลย." ครงนน สรคตต พดกะพวกนครนถวา "นมนตมา ขางนเถด ขอรบ." พวกนครนถเขาไปแลวกปรารภเพอจะนงบนอาสนะ ทเขาปไว. ครงนน มนษยทงหลายกลาวกะนครนถเหลานนวา "จงรอ กอน ขอรบ, จงอยานงกอน." นครนถ. เพราะอะไร ? มนษย. การทพระผเปนเจาทงหลาย เขาไปสเรอนของพวก ขาพเจา รธรรมเนยมแลว จงนง ยอมสมควร. นครนถ. ทาอยางไร จงสมควรเลา ? ทาน มนษย. การทพระผเปนเจาทงหมด ยนอยใกลอาสนะทถงแกตน ๆ แลว นงลงพรอมกนทเทยว จงควร. ไดยนวา สรคตตนนใหทาพธน กดวยคดวา "เมอนครนถ


คนหนง ตกลงในหลมแลว, นครนถทเหลอ อยานงแลว." นครนถ เหลานน กลาววา "ด" แลวคดวา "การทพวกเราทาตามถอยคา ทคนพวกนบอกแลว สมควร."

พวกนครนถตกหลมคถ ครงนน นครนถทงหมด ไดยนอยใกลอาสนะทถงแลวแกตน ๆ โดยลาดบ. ลาดบนน พวกมนษย กลาวกะนครนถเหลานนวา " พวก ทานจงรบนงพรอมกนทเดยว ขอรบ" รภาวะคอการนงของนครนถ เหลานนแลว จงนาเครองลาดเบองบนอาสนะทงหลายออก. พวกนครนถ นงพรอมกนทเดยว. เทาอาสนะทตงไวบนเชอก พลดตกแลว. พวก นครนถหวขมาตกลงในหลม. สรคตต เมอพวกนครนถนน ตกลงแลว จงปดประต ใหเอาทอนไมตพวกนครนถทตะกายขนแลว ๆ ดวยพดวา " พวกทาน ไมรเหตทเปนอดต อนาคต และปจจบน เพราะเหตไร ?" แลวบอกวา " การทาเทาน จกสมควรแกพวกนครนถเหลานน" ดงน แลว จงใหเปดประต. พวกนครนถเหลานนออกแลว ปรารภเพอจะหน ไป. กในทางไปแหงพวกนครนถนน สรคตตใหคนทาพนทอนทา บรกรรมดวยปนขาวไวใหลน. สรคตต ใหคนโบกซาพวกนครนถนน ผยนอยไมไดในทนน ลมลงแลว ๆ จงสงไปดวยคาวา "การทาเทาน พอแกทานทงหลาย." นครนถเหลานนคราครวญอยวา " พวกเรา อน ทานใหฉบหาย, พวกเรา อนทานใหฉบหาย" ไดไปสประตเรอนของ อปฏฐานแลว.


ครหทนนฟองสรคตตแดพระราชา ครหทนน เหนประการอนแปลกนน ของนครนถเหลานนแลว โกรธ คดวา "เรา อนสรคตตใหฉบหายแลว, มนใหโบกพระผเปน เจาทงหลายของเรา ผเปนบญเขต ผไดนามวาสามารถเพอจะใหเทวโลก ทง ๖ แกมนษยทงหลาย ผเหยยดมอออกไหวอย ตามความพอใจ ให ถงความฉบหายแลว" จงไปยงราชตระกลกราบทลใหพระราชาทรงทา สนไหมแกสรคตตนน ๑ พนกหาปณะ. ครงนน พระราชาทรงสง พระราชสาสนไปแกสรคตตนน. สรคตตนนไปถวายบงคมพระราชาแลว กราบทลวา "พระเจาขา พระองคทรงสอบสวนแลวจกปรบสนไหมได, ยงมไดทรงสอบสวน อยาปรบ." พระราชา. เราสอบสวนดแลว จงจกปรบ . สรคตต. ดละ พระเจาขา ถากระนน จงปรบเถด. พระราชา. ถากระนน จงพด. สรคตต กราบทลความเปนไป นนทงหมด ตงตนแตเรองนวา "พระเจาขา สหายของขาพระองคเปน สาวกของนครนถ เขาไปหาขาพระองคแลว กลาวอยางนเนอง ๆ ในทยน ทนงเปนตนวา 'สหาย ประโยชนอะไรของทานดวยพระสมณโคดมเลา ? ทานเขาไปหาพระสมณโคดมนน จกไดอะไร ?" ดงนแลว กราบทล วา " พระเจาขา ถาการปรบสนไหมในเพราะเหตน ควรแลว: ขอจง ปรบเถด." พระราชา ทอดพระเนตรครหทนน ตรสวา "นยวา เจา พดอยางนน จรงหรอ ? ครหทนน. จรง พระเจาขา. พระราชา. เจาคบพวกนครนถ ผไมรแมเหตเพยงเทานเทยวไป


อย ดวยคดวา 'เปนคร' บอกแกสาวกของพระตถาคตวา 'ยอมร ทกอยาง' เพราะเหตไร ? สนไหมอนเจายกขนปรบ จงมแกเจาเอง เถด. ครหทนนนนแล อนพระราชาทรงปรบสนไหมแลว ดวยอาการ อยางนน. พวกนครนถ เขาถงสกลของครหทนนนนนนแล อนสรคตต โบยไลออกแลว.

ครหทนนเตรยมแกแคนสรคตต ครหทนนนน โกรธสรคตตนนแลว จาเดมแตนน ไมพดกบ ดวยสรคตต เปนเวลาประมาณกงเดอน คดวา "การเทยวไปโดยอาการ อยางนน ไมควรแกเรา. การทเราทาความฉบหาย แมแกพวกภกษผเขา ถงสกลของสรคตตนน ยอมควร" ดงนแลว จงเขาไปหาสรคตต กลาววา "สหาย สรคตต." สรคตต. อะไร ? สหาย. ครหทนน. ธรรมดาญาตและสหายทงหลาย ยอมมการทะเลาะ กนบาง ววาทกนบาง, ทานไมพดอะไรๆ, เพราะเหตอะไร ทานจง ทาอยางนน ? สรคตต. สหาย ขาพเจาไมพด กเพราะทานไมพดกบขาพเจา กรรมใดอนขาพเจาทาแลว. กรรมนนจงเปนอนทาแลวเถด เราทงสอง จกไมทาลายไมตรกน. จาเดมแตกาลนน สหายทงสองยอมยน ยอมนง ในทแหงเดยว กน. ตอมาในกาลวนหนง สรคตตกลาวกะครหทนนวา " ประโยชน


อะไรของทานดวยพวกนครนถเลา ? ทานเขาไปพานครนถเหลานนจกได อะไร ? การเขาไปหาพระศาสดาของเรากด การถวายทานแกพระผเปน เจาทงหลายกด จะไมควรแกทานหรอ ?" แมครหทนนนนยอมหวง เหตนเหมอนกน, เพราะฉะนน คาพดของสรคตตนน จงไดเปนเหมอน เกาทแผลฝดวยเลบ. แมครหทนนนน ถามสรคตตวา "พระศาสดา ของทานยอมรอะไร?" สรคตต. ทานผเจรญ ทานอยาพดอยางนน, ขนชอวาสงอน พระศาสดาของเราไมรไมม; พระศาสดาของเรานน ยอมรเหตทงหมด ตางโดยเหตทเปนอดตเปนตน, ยอมกาหนดจตของสตวทงหลายโดย อาการ ๑๖ อยางได. ครหทนน. ขาพเจาไมทราบอยางนน, เพราะเหตอะไร ทานจง ไมบอกแกขาพเจา ตลอดกาลประมาณเทาน ? ถากระนนทานจงไป, จงทลนมนตพระศาสดา เพอเสวยในวนพรงน ขาพเจาจกใหเสวย. ทาน จงกราบทล เพอทรงรบภกษาของขาพเจา พรอมดวยภกษ ๕๐๐ รป สรคตตเขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลว กราบทลอยางนวา " พระเจาขา ครหทนนสหายของขาพระองค สงใหทลนมนตพระองค, ทราบวา ขอพระองคทรงรบภกษาของครหทนนนนพรอมดวยภกษ ๕๐๐ รปในวนพรงน ; กในวนกอนแล กรรมชอน อนขาพระองคทาแลว แกพวกนครนถ ผเขาถงสกลของครหทนนนน, ขาพระองคยอมไมทราบ แมการทาตอบ แกกรรมอนขาพระองคทาแลว, ขาพระองคไมทราบ แมความทครหทนนนน ใครจะถวายภกษาแกพระองคดวยจตอนบรสทธ, พระองคทรงพจารณาแลว, หากสมควร, จงทรงรบ, หากไมสมควร,


อยาทรงรบ." พระศาสดาทรงพจารณาวา " ครหทนนนน ใครจะถวาย แกเราหรอหนอแล ?" ไดทรงเหนวา "ครหทนนนน ใหคนขดหลม ใหญในระหวางเรอน ๒ หลงแลว ใหคนนาไมตะเคยนมาประมาณ ๘๐ เลมเกวยนจดไฟแลว ตองการจะใหเราตกลงในหลมถานเพลงแลวขมข" ทรงพจารณาอกวา "เพราะเราไปในทนนเปนปจจย ประโยชนจะมหรอ ไมมหนอแล ? ลาดบนน ไดทรงเหนเหตนวา " เราจกเหยยดเทา บนหลมถานเพลง. เสอลาแพนทวางปดหลมถานเพลงนน จกหายไป, ดอกบวใหญประมาณเทาลอ จกผดขนทาลายหลมถานเพลง, เมอเปน เชนนน เราจกเหยยบกลบบว ไปนงบนอาสนะ, ภกษทง ๕๐๐ จกไป นงอยางนนเหมอนกน; มหาชนจกประชมกน, เราจกทาอนโมทนาดวย คาถา ๒ คาถา ในสมาคมนน, ในเวลาจบอนโมทนา ความตรสรธรรม จกมแกสตว ๘ หมน ๔ พน. สรคตตและครหทนน จกเปนโสดาบน จกหวานกองทรพยของตน ๆ ในศาสนา; การทเราอาศยกลบตรนไป ยอมสมควร" ดงนแลว จงทรงรบภกษา. สรคตตทราบการรบของ พระศาสดาแลว จงบอกแกครหทนน แลวบอกวา "ทานจงทาสกการะ แกพระโลกเชษฐ."

ครหทนนเตรยมรบพระศาสดา ครหทนน คดวา "บดน เราจกรกจทควรทาแกพระสมณโคดม นน" จงใหขดหลมใหญไวในระหวางเรอน ๒ หลง ใหนาไมตะเคยน มาประมาณ ๘๐ เลมเกวยน ใหจดไฟสมตลอดคนยงรงแลว ใหทากอง ถานเพลงไมตะเคยนไว วางไมเรยบบนปากหลม ใหปดดวยเสอลาแพน


ใหทาดวยโคมย ลาดทอนไมผไวโดยขางหนงแลว ใหทาทางเปนทไป สาคญอยวา "ในเวลาทพวกสมณะเหยยบแลว ๆ อยางนน เมอทอนไม ทงหลายหกแลว พวกสมณะจกกลงตกไปในหลมถานเพลง." ใหทงตม ไวในภาคแหงหลงเรอน โดยวธทสรคตตตงแลวเหมอนกน. ใหปแม อาสนะทงหลายไวอยางนนเหมอนกน. สรคตตไปเรอนของครหทนนนน แตเชาตรแลว กลาววา "สหาย ทานทาสกการะแลวหรอ? ครหนน. เออ สหาย สรคตต. ก สกการะนน อยทไหน ? ครหทนน ตอบวา "จงมา, จะดกน" แลวแสดงของทงหมด โดยวธทสรคตตแสดงแลวเหมอนกน. สรคตตกลาววา "ดละสหาย." มหาชน ประชมแลว. กเมอพระศาสดา อนคนผมจฉาทฏฐนมนตแลว การประชมใหญ ยอมม. ฝายพวกมจฉาทฏฐยอมประชมกน ดวยคดวา " พวกเราจกเหนประการอนแปลกของพระสมณโคดม." ฝายพวก สมมาทฏฐ ยอมประชมกน ดวยคดวา "วนน พระศาสดา จกทรง แสดงธรรมเทศนาอยางใหญ พวกเราจกกาหนดพทธวสย พทธลลา." ในวนรงขน พระศาสดา ไดเสดจไปประตเรอนของครหทนน กบภกษ ๕๐๐ รป. ครหทนนนน ออกจากเรอนแลว ถวายบงคมดวยเบญจางค- ประดษฐ ยนประคองอญชลอยเบองพระพกตร คดวา "พระเจาขา อปฏฐากของพระองค บอกแกขาพระองคอยางนวา 'ไดยนวา พระองค ยอมทรงทราบเหตทกอยาง ตางโดยเหตทเปนอดตเปนตน, ยอมทรง กาหนดจตของสตวทงหลาย โดยอาการ ๑๖ อยางได, ถาพระองคทรง ทราบอย ขอพระองคอยาเสดจเขาไปสเรอนของขาพระองค, เพราะเมอ


พระองคเสดจเขาไปแลว ขาวยาคไมมเลย ภตเปนตนกไมม, กแล ขาพระองคจกยงทานทงหมด ใหตกลงในหลมถานเพลงแลวขมข." ครน คดอยางนนแลว จงรบบาตรของพระศาสดา กราบทลวา "ขอพระผม- พระภาคเจา จงเสดจมาทางน" แลวกราบทลวา " พระเจาขา ผมาสเรอน ของขาพระองค รธรรมเนยมแลวมา จงสมควร." พระศาสดา. เราทาอยางไร จงควรเลา ? ทาน. ครหทนน. ในเวลาทภกษรปหนง ๆ เขาไปขางหนา นงแลว ภกษอนมาในภายหลง จงควร. ไดยนวา ครหทนนนน ไดมความปรวตกอยางนวา "ภกษท เหลอ เหนภกษผไปขางหนา ตกลงในหลมถานเพลงแลว จกไมมา. เราจกใหภกษตกลงทละรป ๆ เทานนแลวขมข." พระศาสดา ตรสวา " ดละ " แลวเสดจเขาไปแตพระองคเดยว. ครหทนน ถงหลมถานเพลง แลว ถอยออกไปยนอย กราบทลวา "ขอพระองคเสดจไปขางหนาเถด พระเจาขา."

ครหทนนเลอมใสพระพทธเจา ลาดบนน พระศาสดา ทรงเหยยดพระบาทลงเหนอหลมถานเพลง, เสอลาแพน หายไปแลว, ดอกบวประมาณเทาลอผดขนทาลายหลม ถานเพลง พระศาสดา ทรงเหยยบกลบบว เสดจไปประทบนงลงบน พทธอาสน ทเขาปลาดไว. แมภกษทงหลาย กไปนงบนอาสนะอยางนน เหมอนกน. ความเรารอนตงขนแตกายของครหทนนแลว . เขาไปโดย เรว เขาไปหาสรคตต บอกวา " นาย ขอทานจงเปนทพงของ ขาพเจา."


สรคตต. น อะไรกน ? ครหทนน. ขาวยาคหรอภตเปนตน เพอภกษ ๕๐๐ รป ไมมใน เรอน, ขาพเจาจะทาอยางไรหนอแล ? สรคตต. กทานทาอะไรไว ? ครหทนน. ขาพเจาใหคนทาหลมใหญไวในระหวางเรอน ๒ หลง เตมดวยถานเพลง ดวยหวงวา 'จกใหพวกภกษตกไปในหลมถานเพลง นนแลวขมข.' ทนน ดอกบวใหญ ผดขนทาลายหลมถานเพลงนน. ภกษทงหมด เหยยบกลบบว เดนไปนงบนอาสนะทเขาปลาดไว, บดน ขาพเจาจะทาอยางไร ? สรคตต. ทานแสดงแกขาพเจาเดยวนเองวา ' ตมขาวยาคเทาน, ตมภตเปนตนเทาน, มใชหรอ. ครหทนน. นนเทจ นาย, ตมเปลาทงนน. สรคตต. ชางเถด, ทานจงไป, จงตรวจดขาวยาคเปนตนใน ตมเหลานน. ในขณะนนนนเอง ขาวยาคในตมทงหลายใด อนครหทนนนน บอกแลว, ตมเหลานน เตมดวยขาวยาคแลว, ภตเปนตน ในตม เหลาใด อนครหทนนบอกแลว, ตมเหลานน ไดเตมแลวดวยภตเปน ตนเทยว. เพราะไดเหนสมบตนน สรระของครหทนน เตมดวยปตและ ปราโมทยแลว. จตเลอมใสแลว. เขาองคาสภกษสงฆมพระพทธเจาเปน ประมข โดยความเคารพ ใครจะใหทรงทาอนโมทนา จงรบบาตรของ พระศาสดา ผทรงทาภตกจเสรจแลว.


สตวไมรคณพระศาสนาเพราะไรปญญา พระศาสดา เมอจะทรงทาอนโมทนา ตรสวา " สตวเหลานนไมรคณ แหงสาวกของเรา และแหงพระพทธศาสนา เพราะความไมมปญญาจกษ ชอวาผมด, ผมปญญา ชอวามจกษ" ดงนแลว ไดตรสพระคาถา เหลานนวา :- ๑๒. ยถา สงการธานสน อชฌตสม มหาปเถ ปทม ตตถ ชาเยถ สจคนธ มโนรม เอว สงการภเตส อนธภเต ปถชชเน อตโรจต ปาย สมมาสมพทธสาวโก "ดอกบวมกลนด พงเกดในกองหยากเยอ อน บคคลทงแลวใกลทางใหญ ดอกบวนน๑ พงเปนท ชอบใจ ฉนใด, สาวกของพระสมมาสมพทธเจา เมอ ปถชนเปนดงกองหยากเยอเกดแลว ยอมไพโรจน ลวงซงปถชนผมดทงหลาย ดวยปญญา ฉนนน."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา สงการธานสม คอ ในททงหยาก เยอ อธบายวา ในกองหยากเยอ. สองบทวา อชฌตสม มหาปเถ คอ อนบคคลทงแลวใกลทางใหญ. บทวา สจคนธ คอ มกลนหอม. บทวา มโนรม มวเคราะหวา ใจยอมยนดในดอกบวน เหตนน ดอกบว นน ชอวา เปนทรนรมยแหงใจ. บทวา สงการภเตส คอ เปนดง ๑. ทแปลอยางน แปลตามนยอรรถกถา. แตบางทานแปล ตตถ เปนวเสสนะ ของ สงการ- ธานสม.


หยากเยอ. บทวา ปถชชเน ความวา ซงโลกยมหาชนทงหลาย ผมชอ อนไดแลวอยางนน เพราะยงกเลสหนาใหเกด. พระผมพระภาคตรสคานไววา "ดอกบวมกลนด พงเกดในกอง หยากเยอ อนบคคลทงแลวใกลทางใหญ แมไมสะอาด นาเกลยด ปฏกล ดอกบวนน พงเปนทชอบใจ คอ พงเปนของนาใคร พงใจ ไดแก พงเปนของควรประดษฐานไวเหนอกระหมอมแหงอสรชนทงหลาย ม พระราชาและมหาอามาตยของพระราชาเปนตน ชอฉนใด; สาวกของ พระสมมาสมพทธเจา คอภกษผขณาสพ กฉนนนเหมอนกน เมอปถชน แมเปนดงกองหยากเยอเกดแลว แมเกดในระหวางแหงมหาชน ผไมม ปญญา ไมมจกษ ยอมไพโรจนลวงดวยกาลงแหงปญญาของตน เหน โทษในกามทงหลาย และอานสงสในการออกบวช ออกบวชแลว ยอม ไพโรจนลวง แมดวยคณสกวาการบรรพชา, แมยก (ตน) ขนสศล สมาธ ปญญา วมตต วมตตญาณทสสนะ ยงกวาคณสกวาการบรรพชา นน กยอมไพโรจน คองามลวง ซงปถชนผมดทงหลาย."

ครหทนนกบสรคตตบรรลโสดาปตตผล ในเวลาจบเทศนา ความตรสรธรรม ไดมแลวแกสตว ๘ หมน ๔ พน. ครหทนนและสรคตตบรรลโสดาปตตผลแลว. สองคนนน หวาน ทรพยของตนทงหมดลงในพระพทธศาสนาแลว. พระศาสดาไดเสดจลก จากอาสนะ ไปสวหาร. ภกษทงหลาย ยงกถาใหตงขนในโรงธรรมเวลาเยนวา "นา เลอมใส ธรรมดาคณของพระพทธเจา นาอศจรรย, ดอกบวผดขน


ทาลายกองถานตะเคยน ชอเหนปานนนแลว." พระศาสดาเสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงประชมกนดวยกกถา อะไรหนอ ? เมอภกษทงหลาย กราบทลวา "ดวยกถาชอน" แลว จงตรสวา "ภกษทงหลาย ขอทดอกบวผดขนแตกองถานเพลงเพอเรา ผเปนพระพทธเจา ในกาลบดน ไมนาอศจรรย ในกาลกอนดอกบว เหลานน กผดขนแลวเพอเรา แมผเปนโพธสตว เปนไปอยในประเทศ ญาณ," อนภกษเหลานน ทลออนวอนวา " ในกาลไร พระเจาขา, ขอพระองคจงตรสบอกแกขาพระองคทงหลาย" ดงนแลว จงทรงนาอดต นทานมา ตรสขทรงคารชาดก๑ น ใหพสดารวา :- " เรามเทาขนเบองบน มศรษะลงเบองตา จะตกสเหวโดยแท เราจกไมทากรรมอนมใชของ พระอรยะ, เชญทานรบกอนขาวเถด" ดงนแล. เรองครหทนน จบ. ปปผวรรควรรณนา จบ. วรรคท ๔ จบ. ๑. ข. ชา. ๒๗/๑๓ อรรถกถา. ๑/๓๓๘.


คาถาธรรมบท

พาลวรรค๑ท ๕ วาดวยคนพาลรอยกวาทกอยาง [๑๕] ๑. ราตรของคนผตนอยนาน โยชนของคนลา แลวไกล สงสารของคนพาลทงหลาย ผไมรอยซง สทธรรมยอมยาว. ๒. ถาบคคลเมอเทยวไป ไมพงประสบสหาย ผประเสรฐกวา ผเชนกบ (ดวยคณ) ของคนไซร พงทาความเทยวไปคนเดยวใหมน เพราะวา คณ เครองเปนสหายยอมไมมในเพราะคนพาล. ๓. คนพาลยอมเดอดรอนวา บตรทงหลาย ของเรามอย ทรพย ( ของเรา) มอย ตนแลยอม ไมมแกตน บตรทงหลายจกมแตทไหน ทรพยจกม แตทไหน. ๔. บคคลใดโง ยอมสาคญความทตนเปน คนโง บคคลนนจะเปนบณฑต เพราะเหตนนไดบาง สวนบคคลใดเปนคนโง มความสาคญวาตนเปน บณฑต บคคลนนแล เราเรยกวาคนโง. ๕. ถาคนพาล เขาไปนงใกลบณฑตอยแมจน ๑. วรรคน มอรรถกถา ๑๕ เรอง


ตลอดชวต เขายอมไมรธรรม เหมอนทพพไมร รสแกงฉะนน. ๖. ถาวญชนเขาไปนงใกลบณฑตแมครเดยว เขายอมรแจงธรรมไดฉบพลน เหมอนลนรรสแกง ฉะนน. ๗. ชนพาลทงหลาย มปญญาทราม มตน เปนดงขาศก เทยวทากรรมลามกซงมผลเผดรอนอย. ๘. บคคลทากรรมใดแลว ยอมเดอดรอนใน ภายหลง เปนผมหนาชมดวยนาตา รองไหเสวยผล ของกรรมใดอย กรรมนนอนบคคลกระทาแลวไมด เลย. ๙. บคคลทากรรมใดแลว ยอมไมเดอดรอน ในภายหลงเปนผเอบอม มใจด ยอมเสวยผลของ กรรมใด กรรมนนแล อนบคคลทาแลวเปนกรรมด. ๑๐. คนพาลยอมสาคญบาปประดจนาผง ตราบ เทาทบาปยงไมใหผล กเมอใดบาปใหผล เมอนน คนพาลยอมประสบทกข. ๑๑. คนพาลพงบรโภคโภชนะดวยปลายหญา คาทก ๆ เดอน เขายอมไมถงเสยวท ๑๖ แหงทาน ผมธรรมอนนบไดแลว. ๑๒. กกรรมชวอนบคคลทาแลว ยงไมใหผล เหมอนนานมทรดในขณะนน ยงไมแปรไปฉะนน


บาปกรรมยอมตามเผาคนพาล เหมอนไฟอนเถา กลบไวฉะนน. ๑๓. ความรยอมเกดแกคนพาล เพยงเพอ ความฉบหายเทานน ความรนนยงหวคดของเขาให ตกไป ยอมฆาสวนสกกธรรมของคนพาลเสย. ๑๔. ภกษผพาล พงปรารถนาครามยกยองอน ไมมอย ความแวดลอมในภกษทงหลาย ความเปน ใหญในอาวาส และการบชาในตระกลแหงชนอน ความดารยอมเกดขนแกภกษผพาลวา คฤหสถและ บรรพชตทงสองจงสาคญกรรมอนเขาทาเสรจแลว เพราะอาศยเราผเดยว จงเปนไปในอานาจของเขา เทานน ในกจนอยใหญกจไร ๆ รษยาและมานะ ยอมเจรญ ( แกเธอ). ๑๕. กขอปฏบตอนเขาไปอาศยลาภ เปน อยางอน ขอปฏบตอนยงสตวใหถงพระนพพานเปน อยางอน (คนละอยาง) ภกษผเปนสาวกของพระ- พทธเจาทราบเนอความนนอยางนแลว ไมพงเพลด- เพลนสกการะ พงตามเจรญวเวก. จบพาลวรรคท ๕.


๕. พาลวรรควรรณนา ๑. เรองบรษคนใดคนหนง [๔๕]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระเจา- ปเสนทโกศลและบรษคนใดคนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "ทฆา ชาครโต รตต" เปนตน.

พระราชาประทกษณพระนคร ไดยนวา ในวนมหรสพวนหนง พระราชา พระนามวาปเสนท- โกศล ทรงชางเผอกลวนเชอกหนง ชอปณฑรกะ ซงประดบประดา แลว ทรงทาประทกษณพระนครดวยอานภาพแหงพระราชาอนใหญ. เมออาญาเปนเหตใหบคคลลกไป เปนไปอย,๑ มหาชนถกราชบรษโบย ดวยวตถมกอนดนและทอนไมเปนตน หนไป กยงเอยวคอกลบแลดอย นนแล. ไดยนวา ขอน เปนผลแหงทานทพระราชาทงหลายทรงถวาย ดแลว.

อานาจความรก

ภรรยาของทคคตบรษแมคนใดคนหนง ยนอยทพนชนบนแหง ปราสาท ๗ ชน เปดบานหนาตางบานหนง พอแลดพระราชาแลวกหลบ ไป. การหลบไปของหญงนน ปรากฏแกพระราชา ราวกบวา พระ- ๑. หมายความวา ตารวจกาลงทาการขบไลไมใหยนเกะกะทางเสดจ.


จนทรเพญเขาไปสกลบเมฆ. ทาวเธอ ทรงมพระหฤทยปฏพทธในหญง นน เปนประหนงวา ถงอาการพลดตกจากคอชาง ทรงรบกระทาประ- ทกษณพระนครแลว เสดจเขาสภายในพระราชวง ตรสกะอามาตยคน สนทนายหนงวา "ปราสาททเราแลดในทโนน เธอเหนไหม ?" อามาตย. เหน พระเจาขา. พระราชา. เธอไดเหนหญงคนหนงในปราสาทนนไหม ? อามาตย. ไดเหน พระเจาขา. พระราชา. เธอจงไป. จงรความทหญงนน มสามหรอไมมสาม. อามาตยนนไปแลว ทราบความทหญงนนมสาม จงมากราบทล แกพระราชาวา "หญงนนมสาม." ทนน เมอพระราชา ตรสวา " ถากระนน เธอจงเรยกสามของหญงนนมา," อามาตยนน ไปพดวา " มานแนะ นาย, พระราชารบสงหาทาน," บรษนน คดวา "อน ภยพงบงเกดขนแกเรา เพราะอาศยภรรยา" เมอไมอาจจะขดขนพระ- ราชอาญา จงไดไปถวายบงคมพระราชา ยนอยแลว. ขณะนนพระราชา ตรสกะบรษนนวา "เธอจงบารงเรา." บรษ. ขาแตสมมตเทพ อยาเลย. ขาพระองค ทาการงานของตน ถวายสวยแดพระองคอย, การเลยงชพนนแล จงมแกขาพระองคเถด. พระราชาตรสวา "เราไมมความตองการดวยสวยของเธอ, จาเดม แตวนนไป เธอจงบารงเรา" แลวใหพระราชทานโลและอาวธแกบรษ นน. ไดยนวา พระราชา ไดทรงดารอยางนวา "เราจกยกโทษบาง อยางของเขาขนแลวฆาเสย รบเอาภรรยา." ทนน เขากลวแตมรณภย


เปนผไมประมาท บารงพระราชานนแลว. พระราชาไมทรงเหนชอง (โทษ) แหงบรษนน เมอความเรารอนเพราะกามเจรญอย. ทรงดารวา " เราจะยกโทษของบรษนนขนสกอยางหนง แลวลงราชอาญา" จงรบ สงใหเรยกบรษนนมาแลว ตรสอยางนนวา " ผเจรญ เธอจงไปจากทน ทชอโนน แหงแมนาในทสดประมาณ ๕ โยชน นาเอาดอกโกมท ดอกอบลและดนสอรณมา (ใหทน) ในเวลาเราอาบนาในเวลาเยน, ถา เธอไมพงมาในขณะนน, เราจกลงอาญาแกเธอ."

ความลาบากในราชสานก ไดยนวา เสวก ( ผเขาเฝา ) ลาบากกวาทาสแมทงส. จรงอย ทาสทงหลาย มทาสทเขาไถมาดวยทรพยเปนตน ยงไดเพอจะพดวา " ผมปวดศรษะ, ผมปวดหลง" แลวพกผอน. คาททาสทงหลายกลาวแลวไดพกผอนนน ยอมไมมแกเสวก, เสวกควรทาการงานตามรบสงเทานน; เพราะเหตนน บรษนน คดอยวา " เราตองไปเปนแนแท. ชอวาดนสอรณกบดอกโกมทและดอกอบล ยอม เกดในภพแหงนาค, เราจกไดทไหน ?" กลวแตมรณภย ไปเรอนแลว กลาววา "หลอน ภตสาหรบฉนสาเรจแลวหรอ ?" ภรรยา กลาววา " ยงตงอยบนเตา นาย." เขาไมอาจจะรออย จนกวาภรรยาจะปลงภต ลงได จงใหภรรยาเอากระบวยตกนาขาวเท (ปนกบ ) ขาวทแฉะนนเอง ลงในกระเชาพรอมดวยกบตามแตจะได ถอเอาแลว เดนดมไปแลวสนทาง โยชนหนง. เมอเขากาลงเดนไปนนแหละ ภตไดสกแลว. เขาแบงภตไวหนอ


หนง กระทาไมใหเปนเดนบรโภคอย พบคนเดนทางคน หนงจงกลาววา " ภตหนอยหนงเทานน ฉนแบงออกกระทาไมใหเปนเดนมอย, เธอจงรบ ไปบรโภคเถด นาย." เขารบไปบรโภคแลว. แมบรษนอกน กโปรย ภตลงในนากามอหนง บวนปากแลว ประกาศขน ๓ ครงดวยเสยงอน ดงวา "ขอพวกนาค ครฑและเทวดา ผสงอยในประเทศแหงแมนาน จงฟงคาของขาพเจา; พระราชาทรงปรารถนาจะลงอาญาแกขาพเจา ทรงบงคบขาพเจาวา "เธอจงนาเอาดนสอรณกบดอกโกมทและดอกอบล มา," กภตทขาพเจาใหแกมนษยเดนทางแลว, ทานทขาพเจาใหแลวนน มอานสงสตงพน, ภตทขาพเจาใหแกปลาทงหลายในนา, ทานทขาพเจา ใหนนมอานสงสตงรอย, ขาพเจาใหผลบญประมาณเทาน ใหเปนสวนบญ แกทานทงหลาย; ทานทงหลายจงนาดนสอรณกบดอกโกมทและดอกอบล มาใหแกขาพเจาเถด." พระยานาค ผอาศยอยในประเทศนน ไดยนเสยงนน จงไปส สานกบรษนน ดวยเพศแหงคนแก กลาววา " ทานพดอะไร ? บรษ นน จงกลาวซาอยางนนนนแหละ, เมอพระยานาค กลาววา " ทาน จงใหสวนบญนนแกเรา," จงกลาววา " เราให นาย " เมอพระยานาค กลาวแมอกวา "ทานจงให" กกลาว (ยนคา) วา "เราให นาย," พระยานาคนน ใหนาสวนบญมาอยางนนสน ๒ - ๓ คราวแลว จงได ใหดนสอรณกบดอกโกมทและดอกอบล (แกบรษนน). ฝายพระราชา ทรงดารวา ธรรมดามนษยทงหลาย มมนตมาก, ถาบรษนน พงได (ของนน) ดวยอบายบางอยางไซร, กจของเรากไม พงสาเรจ," ทาวเธอรบสงใหปดประต (เมอง) เสยแตวนทเดยว แลว


ใหนาลกดาลไปยงสานกของพระองค. บรษแมนอกน มาทนในเวลาพระราชาทรงสรงสนานเหมอนกน เมอไมไดประต จงเรยกคนยามประต กลาววา "ทานจงเปดประต." คนยามประตกลาววา "เราไมอาจจะเปดได. พระราชารบสงใหนาลกดาล ไปสพระราชมนเทยรแตกาลยงวนทเดยว." บรษนน แมบอกวา " เรา เปนราชทต, ทานจงเปดประต" เมอไมไดประต จงคดวา " บดน เราจะไมมชวต. เราจกทาอยางไรหนอแล ?" แลวโยนกอนดนไปทธรณ ประตขางบน แขวนโอกไมไวบนธรณประตนน ตะโกนรองขน ๓ ครง วา "ชาวพระนคร ผเจรญทงหลาย ขอทานทงหลาย จงรความทกจ อนขาพเจากระทาตามรบสงของพระราชาแลวเถด; พระราชาทรงใครจะ ยงเราใหพนาศ ดวยเหตไมสมควร" แลวคดอยวา " เราจกไปทไหน หนอแล ? ไดทาความตกลงใจวา "ธรรมดาภกษทงหลาย มใจออนโยน. เราจกไปสวหารแลวนอน." ธรรมดาสตวเหลาน ในเวลาไดรบสข ไม ทราบแมความทภกษทงหลายมอย พอถกทกขครอบงา จงปรารถนาจะไป วหาร; เพราะเหตนน แมบรษนน กคดวา " ทพงอยางอนของเราไมม" จงไปยงวหาร นอนอยในทสาราญแหงหนง แมเมอพระราชา ไมไดการ หลบอยตลอดราตร ทรงราพงถงหญงอย, ความรมรอนเพราะกามเกดขน แลว. ทาวเธอทรงคดวา "ในขณะทราตรสวางแลวนนแหละ เราจกให ฆาบรษนนเสย แลวใหนาเอาหญงนนมา."

เรองของเปรตผกลาวอกษร ท. สะ. นะ. โส. ในขณะนนนนแล บรษ ๔ คนทเกดในนรก ชอโลหกมภ ซง ลกได ๖๐ โยชน ถกไฟนรกไหมกลงไปมาอย ดจขาวสารในหมอท


กาลงเดอดพลาน (จมลงไป) ถงพนภายใต ๓ หมนปแลว (ลอยขนมา) ถงทขอบปากโดย ๓ หมนปอก. สตวนรกเหลานน ยกศรษะขนแลดกน และกนแลว ปรารถนาเพอจะกลาวคาถาตนละคาถา ( แต ) ไมอาจ จะกลาวได จงกลาวอกษรตนละอกษร แลวหมนกลบไปสโลหกมภ อยางเดม. พระราชา เมอไมทรงไดการหลบ ไดยนเสยงนนในระหวางแหง มชฌมยาม ทรงหวาดหวน มพระทยสะดง ทรงดารวา "อนตราย แหงชวต จกมแกเราหรอหนอ ? หรอจกมแกพระอครมเหส. หรอ ราชสมบตของเราจกพนาศ ?" ไมอาจหลบพระเนตรทงสองไดตลอดคน ยงรง. พอเวลาอรณขน ทาวเธอรบสงใหหาปโรหตมาแลว ตรสวา " อาจารย เสยงทนากลวอยางใหญ เราไดยนในระหวางแหงมชฌมยาม. เราไมทราบวา 'อนตรายจกมแกราชสมบต หรอแกพระมเหส แกเรา หรอแกใคร ?' เพราะเหตนน เราจงใหเชญทานมา."

พราหมณโงใหพระราชาบชายญ ปโรหต. ขาแตมหาราช เสยงทพระองคทรงสดบอยางไร ? ราชา. อาจารย เราไดยนเสยงเหลานวา ' ท. สะ. นะ. โส.' ทาน จงใครครวญผลสาเรจแหงเสยงเหลานด. เหตอะไร ๆ ยอมไมปรากฏแกพราหมณ ราวกะเขาไปสทมดใหญ. ปโรหตนนกลววา "กเมอเราทลวา 'ขาพระองคไมทราบ' ดงน ลาภ สกการะของเราจกเสอม" จงทลวา 'ขาแตมหาราช เหตนหนก."


ราชา. เหตอะไร ? อาจารย. ปโรหต. อนตรายแหงชวต จะปรากฏแกพระองค. พระราชาทรงหวาดหวนตง ๒ เทา ตรสวา "อาจารย เหตเครอง บาบดอะไร ๆ มอยหรอ ?" ปโรหต. มอยมหาราช พระองคอยาทรงหวาดหวนเลย ขาพระ- องครพระเวท ๓.๑

ราชา. เราไดอะไรเลา ? จงจะควร. ปโรหต. ขอเดชะ พระองคทรงบชายญ มสตวอยางละ ๑๐๐ ทกอยางแลว จกไดชวต. ราชา. ไดอะไร ? จงควร ปโรหตนน เมอจะใหจบปาณชาตชนดหนง ๆ ใหไดชนดละ ๑๐๐ อยางน คอ ชาง ๑๐๐ มา ๑๐๐ โคอสภะ ๑๐๐ แมโคนม ๑๐๐ แพะ ๑๐๐ แกะ ๑๐๐ ไก ๑๐๐ สกร ๑๐๐ เดกชาย ๑๐๐ เดกหญง ๑๐๐, จงคด วา " ถาเราจกใหจบเอาแตจาพวกเนอเทานน, ชนทงหลายกจะพดวา 'ปโรหต ใหจบเอาแตสตวทเปนของกนไดสาหรบคนเทานน;" เพราะ เหตนน จงใหจบทงจาพวก ชาง มา และมนษย (ดวย). พระราชา ทรงดารวา " ความเปนอยของเรานนแหละเปนลาภของเรา" จงตรสวา " ทานจงจบสตวทกชนดเรว." พวกมนษยผไดรบสง กจบเอามากเกน ประมาณ. ๑. เวท ๓ คอ อรพเพท เปนคมภรมคาถากลาวถงชอเทวดาและออนวอนขอใหชวยกาจดภย ตาง ๆ ๑ ยชพเพท เปนคมภรกลาวถงพธการบชายญ เชน เซนสรวงตาง ๆ ๑ สามเพท เปน คมภรกลาวถงอบายชนะศก ๑.


บาลโกสลสงยต จรงอย พระธรรมสงคาหกาจารย กลาวแมคานไวในโกสลสงยต๑ " กโดยสมยนนแล ยญใหญเปนอาการปรากฏเฉพาะ แกพระเจาปเสนท- โกศลแลว, โคอสภะ ๕๐๐ ลกโคผ ๕๐๐ ลกโคตวเมย ๕๐๐ แพะ ๕๐๐ แกะ ๕๐๐ ถกนาเขาไปหาหลกแลว เพอประโยชนแกยญ, สตว เหลานนแมใด คอทาสกด, ทาสกด, คนใชกด, กรรมกรกด, ยอมม เพอยญนน, สตวแมเหลานน, ถกเขาคกคามดวยอาญา ถกภยคกคาม แลว มหนาชมดวยนาตา รองไห กระทาบรกรรม (คราครวญ ) อย."

พระนางมลลกาทรงเปลองทกขของสตว มหาชน คราครวญอยเพอประโยชนแกหมญาตของตน ๆ ไดรอง เสยงดงแลว; เสยงนน ไดเปนราวกะวาเสยงถลมแหงมหาปฐพ. ครงนน พระนางมลลกาเทว ทรงสดบเสยงนนแลว เสดจไปสราชสานกทลถามวา " ขาแตมหาราช เพราะเหตไรหนอแล ? พระอนทรยของพระองคไม เปนปกต พระองคยอมทรงปรากฏดจมพระรปอดโรย." ราชา. ประโยชนอะไรของเธอเลา ? มลลกา, เธอไมรอสรพษ เลอยอยในทใกลหของเราหรอ ? มลลกา. นนเหตอะไร ? พระเจาขา. ราชา. ในสวนราตร เราไดยนเสยงชอเหนปานน, เราจงถาม ปโรหต ไดสดบวา 'อนตรายแหงชวตยอมปรากฏแกพระองค, พระ- องคทรงบชายญ มสตวชนดละ ๑๐๐ ทกชนดแลว จกไดชวต' เรา ๑. ส. ส. ๑๕/๑๐๙.


จงคดวา 'ความเปนอยของเรานนแหละ เปนลาภของเรา' จงสงใหจบ สตวเหลานนไวแลว. พระนางมลลกาเทว ทลวา "ขาแตมหาราช พระองคเปนคน อนธพาล; ทรงมภกษามก พระองคยอมเสวยโภชนะอนหงดวยขาวตง ทะนาน มสปะและพยญชนะหลาก ๆ หลายอยาง พระองคทรงราชยใน แควนทงสอง กจรง แตพระปญญาของพระองคยงเขลา." ราชา. เพราะเหตไร ? เธอจงพดอยางนน. มลลกา. การไดชวตของคนอน เพราะการตายของคนอน พระ- องคเคยเหน ณ ทไหน ? เพราะเหตไร พระองคจงทรงเชอถอยคาของ พราหมณผอนธพาลแลว โยนทกขไปในเบองบนของมหาชนเลา ? พระ- ศาสดา ผเปนอครบคคลของโลกทงเทวโลก มพระญาณไมขดของในกาล ทงหลายมอดตกาลเปนตน ประทบอยในวหารใกลเคยง, พระองคทลถาม พระศาสดานนแลว จงทรงกระทาตามพระโอวาทของพระองคเถด. ครงนนแล พระราชา เสดจไปวหารกบพระนางมลลกา ดวยยาน เบา ถกมรณภยคกคามแลว ไมอาจทลอะไร ๆ ได ถวายบงคมพระศาสดา แลว ประทบนง ณ สวนขางหนง. ลาดบนน พระศาสดาทรงทกทาย พระราชานนกอนวา "เชญเถด มหาบพตร พระองคเสดจมาจากไหนแต ยงวนนกเลา ?" พระราชาแมนน กทรงนงนงเงยบเสย. ลาดบนน พระนางมลลกา กราบทลแดพระผมพระผมภาคเจาวา "ขาแตพระองค ผเจรญ ไดทราบวา พระราชาทรงสดบเสยง (ประหลาด) ในระหวางแหง มชฌมยาม, เมอเชนนนทาวเธอจงทรงบอกเหตนนแกปโรหต, ปโรหต กราบทลวา 'อนตรายแหงชวตจกมแกพระองค, เมอพระองคจบสตวอยางละ


๑๐๐ ทกชนด บชายญดวยโลหตในคอของสตวเหลานน เพอประโยชน แกอนขจดอนตรายนน. พระองคจกไดชวต,' พระราชาใหจบสตวไว เปนอนมาก; เพราะเหตนน หมอมฉนจงนาพระราชามา ณ ทน." พระศาสดา. ไดยนวา อยางนนหรอ ? มหาบพตร. ราชา. อยางนน พระเจาขา. พระศาสดา. เสยง พระองคทรงสดบแลว อยางไร ? พระราชานน ทลโดยทานองทพระองคสดบแลว. แสงสวางเปน อนเดยวไดปรากฏแดพระตถาคต เพราะทรงสดบเนอความนน. ลาดบ นน พระศาสดา ตรสกะพระราชานนวา "พระองคอยาทรงหวาดหวน เลย มหาบพตร, อนตรายไมมแกพระองค, สตวทงหลายผมกรรมลามก เมอกระทาทกขของตน ๆ ใหแจง จงกลาวอยางน." พระราชา ทลวา " กกรรมอะไร ? อนสตวเหลานนกระทาไว พระเจาขา."

พระศาสดาทรงแสดงโทษปรทารกกรรม พระผมพระภาคเจา เมอจะทรงแสดงกรรมของสตวนรกเหลานน จง ตรสวา "ถากระนน พระองคจงทรงสดบ มหาบพตร" แลวทรงนา อดตนทานมา (ตรส) วา:- ในอดตกาล เมอมนษยมอาย ๒ หมนป พระผมพระภาคเจาพระนาม วา กสสป อบตขนในโลก เสดจเทยวจารกไปกบดวยพระขณาสพ ๒ หมน ไดเสดจถงกรงพาราณส. ชาวกรงพาราณส ๒ คนบาง ๓ คนบาง มาก กวาบาง รวมเปนพวกเดยวกน ยงอาคนตกทานใหเปนไปแลว. ในกาล นน ในกรงพาราณสไดมเศรษฐบตร ๔ คน มสมบต ๔๐ โกฏ เปน


สหายกน เศรษฐบตรเหลานน ปรกษากนวา ในเรอนของพวกเราม ทรพยมาก พวกเราจะกระทาอะไรดวยทรพยนน." เมอพระพทธเจาเหนปานนน เสดจเทยวจารกไปอย บรรดาเศรษฐ บตรเหลานน มไดกลาววา พวกเราจกถวายทาน จกกระทาบชา จกรกษา ศล" คนหนงกลาวอยางนกอนวา" พวกเราดมสราทเขม เคยวกนเนอ มทรสอรอย จกเทยวไป ชวตนของพวกเราจกมผล." อกคนหนง กลาวอยางนวา "พวกเราจกบรโภคภตแหงขาวสาร แหงขาวสาลมกลนหอมทเกบคางไว ๓ ป ดวยรสเลศตาง ๆ เทยวไป." อกคนหนง กลาวอยางนวา " พวกเราจกใหเขาทอดของควรเคยว แปลก ๆ มประการตาง ๆ เคยวกนเทยวไป." อกคนหนง กลาวอยางนนวา " แนะเพอน พวกเราจกไมกระทา กจอะไร ๆ แมอยางอน. หญงทงหลาย เมอเรากลาววา 'จกใหทรพย.' ชอวาไมปรารถนา ยอมไมม; เพราะเหตนน พวกเรารวบรวมทรพยไว แลว จกประเลาประโลม (หญง) ทาปรทารกกรร (การประพฤต ผดในภรรยาของชายอน)." เศรษฐบตรทงหมด รบคาวา "ดละ ๆ" ไดตงอยในถอยคา ของคนท ๔ นน. จาเดมแตนนมา เศรษฐบตรเหลานน สงทรพยไป เพอ (บาเรอ) หญงทมรปงาม กระทาปรทารกกรรมตลอด ๒ หมนป กระทากาละแลว บงเกดในอเวจมหานรก. เศรษฐบตรเหลานน ไหมแลวในนรกสนพทธนดรหนง กระทา กาละในนรกนน ดวยเศษผลกรรม กเกดในโลหกมภนรก (อนลก) ๖๐ โยชน (จมลง) ถงพนภายใต ๓ หมนป (ลอยขนมา) ถงปาก


หมอโดย ๓ หมนปอก เปนผใครจะกลาวคาถาตนละคาถา ( แต) ไม อาจจะกลาวได กลาวตนละอกษรแลว กหมนกลบลงไปสกนหมออยางเดม อก. พระองคจงบอก มหาบพตร, พระองคไดสดบเสยงขออยางไร ? ทแรก. " พระราชา. เสยงวา ท. พระเจาขา. พระศาสดา เมอจะทรงแสดงคาถาทสตวนรกนน กลาวไมเตม ทาใหเตม จงตรสอยางนวา :- " เราทงหลายเหลาใด๑ เมอโภคะทงหลายมอย ไมไดถวายทาน, ไมไดทาทพงแกตน, พวกเรา เหลานน จดวามชวตอยชวชาแลว." ลาดบนน พระศาสดา ครนทรงประกาศเนอความแหงคาถานแก พระราชาแลว จงตรสถามวา " มหาบพตร เสยงท ๒, เสยงท ๓, เสยงท ๔, พระองคไดสดบอยางไร ?" เมอพระราชาทลวา "ชอ อยางนน พระเจาขา" เมอจะทรงยงอรรถทเหลอใหบรบรณ จงตรส ( คาถา ) วา :- " เมอเราทงหลาย ถกไฟไหมอยในนรกครบ ๖ หมนป โดยประการทงปวง, เมอไร ทสดจก ปรากฏ ? ผนรทกขทงหลาย ทสดยอมไมม, ทสด จกมแตทไหน ? ทสดจะไมปรากฏ. เพราะวากรรมชว อนเราและทานไดกระทาไวแลวในกาลนน. เรานน ไปจากทนแลว ไดกาเนดเปนมนษย จกเปนผร ๑. ปาฐะวา เยสนโน ฯ เยสโน เปน ฉฏ ปจจตตตถ ฯ บางปาฐะวา เย สนเต กม ฯ


ถอยคาทยาจกกลาว ถงพรอมดวยศล ทากศลใหมาก แน.๑" พระศาสดา ครนตรสคาถาเหลานโดยลาดบ ประกาศเนอความ แลว จงตรสวา " มหาบพตร ชนทง ๔ นน ปรารถนาจะกลาวคาถา คนละคาถา เมอไมอาจจะกลาวได กลาวคนละอกษรเทานน และลง ไปสโลหกมภนนนนแลอก ดวยประการฉะนแล." ไดยนวา จาเดมแตกาลแหงเสยงนน อนพระเจาปเสนทโกศลทรง สดบแลว ชนเหลานน พลดลงไป ณ ภายใตอยางเดม แมจนวนนกยง ไมลวงหนงพนป. ความสงเวชใหญ ไดเกดขนแกพระราชา เพราะทรง สดบเทศนานน. ทาวเธอทรงดารวา "ชอวาปรทารกกรรมนหนกหนอ, ไดยนวา ชนทง ๔ ไหมแลวในอเวจนรก ตลอดพทธนดรหนง จต จากอเวจนรกนนแลว เกดในโลหกมภ อนลก ๖๐ โยชน ไหมแลวใน โลหกมภนน๒ ถง ๖ หมนป, แมอยางน กาลเปนทพนจากทกขของชน เหลานน ยงไมปรากฏ; แมเราทาความเยอใยในภรรยาของชายอน ไม ไดหลบตลอดคนยงรง, บดน จาเดมแตนไปเราจกไมผกความพอใจใน ภรรยาของชายอนละ" จงกราบทลพระตถาคตวา " ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคทราบความทแหงราตรนานในวนน." ฝายบรษนน นงอยในทนนนนแล ฟงถอยคานนแลว คดวา " ปจจยมกาลง เราไดแลว" จงกราบทลพระศาสดาวา "ขาแตพระ- องคผเจรญ พระราชา ทรงทราบความทแหงราตรนาน ในวนนกอน, สวนขาพระองคเองไดทราบความทแหงโยชนไกลในวนวาน." ๑. ข. เปต. ๒๖/๒๕๗. ๒. คาวา อฏ...ส. ม. ย. เปน ตตถ...


พระศาสดา ทรงเทยบเคยงถอยคาของคนแมทงสองแลว ตรสวา " ราตรของคนบางคนยอมเปนเวลานาน, โยชนของคนบางคนเปนของ ไกล, สวนสงสารของคนพาลยอมเปนสภาพยาว" เมอจะทรงแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา:- ๑. ทฆา ชาครโต รตต ทฆ สนตสส โยชน ทโฆ พาลาน สสาโร สทธมม อวชานต. "ราตรของคนผตนอย นาน, โยชนของคนลา แลว ไกล, สงสารของคนพาลทงหลาย ผไมรอย ซงสทธรรม ยอมยาว."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา ทฆา เปนตน ความวา ชอวาราตร นมเพยง ๓ ยามเทานน, แตสาหรบผตนอย อยขางนาน คอวา ยอม ปรากฏเปนราวกะวา ๒ เทา ๓ เทา; บคคลผเกยจครานมาก ทาตนให เปนเหยอของหมเรอด นอนกลงเกลอกอยตลอดจนพระอาทตยขนกด ผเสพกาม บรโภคโภชนะทดแลว นอนอยบนทนอนอนเปนสรกด ยอม ไมรความทราตรนนนาน, สวนพระโยคาวจร ผเรมตงความเพยรตลอด คนยงรงกด พระธรรมกถก แสดงพระธรรมกถาตลอดคนยงรงกด บคคล ผนงฟงธรรมอยในทใกลอาสนะตลอดคนยงรงกด ผทถกโรคทงหลาย มโรคในศรษะเปนตนถกตองแลว หรอผถงทกข มการตดมอและเทา เปนตน ถกเวทนาครอบงากด คนเดนทางไกล เดนทางตลอดคนกด ยอมรความทราตรนนนาน.


บทวา โยชน เปนตน ความวา แมโยชนกมเพยง ๔ คาวต เทานน, แตสาหรบผลาแลว คอผบอบชาแลว อยขางไกล คอวา ยอม ปรากฏเปนราวกะวา ๒ เทา ๓ เทา. จรงอย คนเดนทางตลอดทงวน ลาแลว พบคนเดนสวนทางมา ถามวา "บานขางหนาไกลเทาไร ?" เมอเขาบอกวา "โยชนหนง" ไปไดหนอยหนง กถามคนแมอนอก, แมเมอคนอนนนบอกวา " โยชนหนง" ไปไดหนอยหนงอก กถามแม คนอนอก, แมเขากกลาววา "โยชนหนง" คนเหลานน ถกคนผเดน ทางนนถามแลว ๆ กบอกวา "โยชนหนง" เขาคดวา โยชนน ไกล จรงหนอ" ยอมสาคญโยชนหนงเปนราวกบวา ๒-๓ โยชน. บทวา พาลาน เปนตน ความวา สวนสงสารของชนพาลทงหลาย ผไมรประโยชนในโลกนและประโยชนในโลกหนา คอผไมอาจเพอกระทา ทสดแหงสงสารวฏ ผไมรแจงสทธรรม อนตางดวยธรรม มโพธปกขย- ธรรม ๓๗ เปนตน ทพระอรยเจาทงหลายรแลวกระทาทสดแหงสงสารได ยอมชอวายาว. แทจรง สงสารนน ชอวายาว ตามธรรมดาของตนเอง. สมจรงดงพทธพจนทพระผมพระภาคเจาตรสไววา๑ ภกษทงหลาย สงสาร นมทสดอนใคร ๆ ไปตามไมรแลว เบองตน เบองปลา (แหง สงสารนน) ยอมไมปรากฏ." แตสาหรบชนพาลทงหลาย ผไมสามารถ จะทาทสดได ยอมยาวแททเดยว. ในกาลจบเทศนา บรษนน บรรลโสดาปตตผลแลว ชนแมเหลา อนเปนอนมาก กบรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน เทศนา มประโยชนแกมหาชนแลว ดงนแล. ๑. ส. นทาน. ๑๖/๒๑๒.


พระราชาถวายบงคมพระศาสดาแลว กาลงเสดจไป รบสงให ปลอยสตวเหลานน จากเครองจองจาแลว. บรรดามนษยและสตวเหลา นน หญงและชายทงหลาย พนจากเครองผก สนานศรษะแลวไปสเรอน ของตน ๆ กลาวสรรเสรญพระคณแหงพระนางมลลกาวา เราทงหลาย ไดชวตเพราะอาศยพระเทวองคใด ขอพระนางมลลกาพระเทวองคนน ผเปนพระแมเจาของเราทงหลาย จงทรงพระชนมอยตลอดกาลนานเทอญ." ในเวลาเยน ภกษทงหลายสนทนากนในโรงธรรมวา "นาสรร- เสรญ ! พระนางมลลกานฉลาดหนอ ทรงอาศยพระปญญาของพระองค ไดใหชวตทานแกชนมประมาณเทานแลว."

พระนางมลลกาเคยชวยทกขคนในชาตกอน พระศาสดาเสดจนาแลว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย บดนเธอ ทงหลาย นงประชมกนดวยถอยคาอะไรหนอ ?" เมอภกษเหลานนกราบ ทลวา "ดวยถอยคาชอน" ภกษทงหลาย พระนางมลลกา ทรงอาศย พระปญญาของตน ใหชวตทานแกมหาชนในบดนเทานนหามได ถงใน กาลกอน พระนางกไดใหแลวเหมอนกน" เมอจะทรงประกาศความนน จงทรงนาอดตนทานมา (ตรส ) วา. ในอดตกาล โอรสของพระเจาพาราณสเขาไปสตนไทรตนหนง แลว ทรงออนวอนเทวดาผเกด ณ ตนไทรนนวา "ขาแตเทวราชผเปน เจา ในชมพทวปน มพระราชา ๑๐๑ พระอครมเหส ๑๐๑, ถาขาพเจา จกไดราชสมบตโดยกาลลวงไปแหงบดาไซร, ขาพเจาจกทาพลดวยเลอด ในลาคอของพระราชาและพระอครมเหสเหลานน." พระกมารนน เมอ พระบดาสวรรคตแลว ไดรบราชสมบต (สมพระประสงค) ทรงคดวา


"เราไดรบราชสมบตดวยอานภาพของเทวดา เราจกทาพลแกเทวดานน" จงเสดจออกไปดวยเสนาหมใหญ ยงพระราชาพระองคหนง ใหเปนไป ในอานาจของตนแลว ทาพระราชาพระองคอนและอนอก กบดวยพระ- ราชาพระองคนน ใหอยในอานาจของตน ทาพระราชาทงหมดใหอยใน อานาจของตน ดวยประการฉะนแลว ทรงพาไปพรอมกบพระอครมเหส ทงหลาย. ทรงละพระเทวพระนามวาธมมทนนา ผทรงพระครรภแก ซงเปนพระอครมเหสของพระราชาพระนามวาอคคเสน ซงเปนพระราชา องคเลกวาพระราชาทงปวงไว เสดจไป ทรงดารวา " เราจกใหชน เหลานดมนาเจอยาพษใหตาย" จงใหชนทงหลายชาระโคนไมใหสะอาด แลว . เทวดาคดวา "พระราชาองคน เมอจบพระราชาประมาณเทาน ทรงอาศยเราจงจบ, ทาวเธอทรงใครจะทาพลกรรมแกเราดวยโลหตใน ลาพระศอของพระราชาเหลานน, กถาพระราชาน จกทรงสาเรจโทษ พระราชาเหลานนไซร. พระราชวงศในชมพทวปจกขาดสญ, แมโคนไม ของเรา กจกไมสะอาด, เราจกอาจหามพระราชานนไดไหมหนอแล ?" เทวดานน ใครครวญอยกรวา " เราจกไมอาจ" จงเขาไปหาเทวดาองค อน บอกเนอความนนแลว กลาววา "ทานจกอาจหรอ ?" เทวดานน แมอนเทวดา (ทถกถาม ) นนหามแลว, จงเขาไปหาเทวดาในจกรวาล ทงสน อยางนคอ 'เขาไปหาเทวดาองคอนและองคอน' แมถกเทวดา เหลานนหามแลว จงไปสานกของทาวมหาราชทงส ในเวลาทแมทาว- มหาราชทงสนน หามแลวดวยคาวา "พวกเราไมอาจ, แตวาพระราชา ของเราทงหลาย เปนผวเศษกวาพวกเราดวยบญและปญญา, ทานจง


ทลถามพระราชานนเถด" ดงนแลว จงเขาไปเฝาทาวสกกะ กราบทล เนอความนนแลว ทลวา " ขอเดชะ เมอพระองคถงความเปนผขวนขวาย นอยเสยแลว ขตตยวงศจกขาดสญ, ขอพระองคจงทรงเปนทพานกแหง ขตตยวงศนนเถด." ทาวสกกะตรสวา "แมเรากไมอาจเพอจะหามพระราชานน, แต จกบอกอบายแกทาน" แลวทรงบอกอบายวา "ไปเถดทาน. เมอพระ- ราชาทรงเหนอยนนแหละ. ทานจงนงผาแดง แสดงอาการดจออกไปจาก ตนไมของตน, เมอเชนนน พระราชาทรงดารวา 'เทวดาของเราไปอย' เราจกใหเทวดานนกลบมา" แลวจกออนวอนทานดวยประการตาง ๆ, เมอเชนนน ทานพงกลาวกะพระราชานนวา 'ทานบนตอเราไววา จก นาพระราชา ๑๐๑ กบพระอครมเหสทงหลายมาทาพลดวยโลหตในลาพระ- ศอของพระราชาเหลานน' (แต) ทรงทงพระเทวของพระอคคเสนไว แลวเสดจมา; เราจกไมรบพลของคนผมกพดเทจ เชนกบพระองค; นยวา เมอทานกลาวอยางนน พระราชาจกใหนาพระเทวนนมา, พระเทวนน จกแสดงธรรมแกพระราชา ใหชวตทานแกชนมประมาณเทาน." ทาว- สกกะ ตรสบอกอบายนแกเทวดาดวยเหตน. เทวดาไดกระทาตามนน แลว แมพระราชากรบสงใหนาพระเทวนนมาแลว.

เทวดาบชาพระนางมลลกา พระเทวนนมาถวายบงคมพระราชา (ผสวาม) ของตนเทานน แมประทบนง ณ ทสดแหงพระราชาเหลานน, พระราชากรวตอพระเทว นนวา "เมอเราดารงอยในตาแหนงผใหญกวาพระราชาทงปวง นางยง ไหวสามของตน ซงเปนผนอยกวาพระราชาทงปวงได." ลาดบนน


พระเทวทลพระราชานนวา "เรองอะไรของหมอมฉนตองเกยวของใน พระองคเลา ? กพระราชาพระองคน เปนสามผใหความเปนใหญแก หมอมฉน, หมอมฉนไมไหวพระราชาพระองคนแลว จกไหวพระองค เพราะเหตไร ?" เมอชนนนเหนอยนนเทยว รกขเทวดากลาววา "อยาง นน พระเทวผเจรญ. อยางนน พระเทวผเจรญ" แลวบชาพระเทว นน ดวยดอกไมกามอหนง. พระราชา ตรสอกวา "ถาเธอไมไหวเราไซร. เพราะเหตไร จงไมไหวเทวดาของเราผมอานภาพมากอยางน ผใหสรแหงความเปน พระราชาเลา ?" พระเทวทลวา "ขาแตมหาราช พระราชาทงหลาย อนพระองคทรงตงอยในบญของพระองค จงจบได, ไมใชเทวดาจบ ถวาย." เทวดากลาวกะพระเทวอกวา "อยางนน พระเทวผเจรญ, อยางนน พระเทวผเจรญ" แลวบชาเหมอนอยางนน. พระเทวนนทลพระราชาอกวา " พระองคตรสวา ' พระราชา ทงหลายมประมาณเทาน เทวดาจบใหแกเรา.' บดน ตนไมถกไฟไหม ณ ขางซายในเบองบนแหงเทวดาของพระองค เพราะเหตไร เทวดานน จงไมอาจเพอจะยงไฟนนใหดบได ? ถาเทวดามอานภาพมากอยางนน." เทวดากลาวกะพระเทวแมอกวา " อยางนน พระเทวผเจรญ. อยางนน พระเทวผเจรญ " แลวบชาเหมอนอยางนน. พระเทวยนตรสอย ทงทรงพระกนแสง ทงทรงพระสรวล. ลาดบ นน พระราชา ตรสกะพระเทวนนวา "เธอเปนบาหรอ ?" พระเทว. ขอเดชะ เพราะเหตไร ? พระองคจงตรสอยางนน, หญงทงหลายผเชนกบหมอมฉน ไมใชเปนบา.


พระราชา เมอเชนนน เพราะเหตไร เธอจงรองไหและหวเราะ ? พระเทว ทลวา "ขอพระองคจงสดบเถด มหาราช; กในอดต- กาล หมอมฉนเปนกลธดา เมออยในตระกลสาม เหนแขกผเปนสหาย ของสามมาแลว ใครเพอหงขาวเพอแขกนน จงใหกหาปณะแกนางทาส ดวยสงวา ' เจาจงซอเนอมา' เมอนางทาสนนไมไดเนอมาแลว กลาววา ' เนอไมม ' จงตดศรษะแมแพะทนอนอยเบองหลงเรอน จดแจงภต เสรจ; หมอมฉนนน ตดศรษะแมแพะตวเดยว ไหมในนรก ดวยเศษ ผลแหงกรรม จงไดถกตดศรษะดวยการนบขนแมแพะนน; พระองค สาเรจโทษชนมประมาณเทาน เมอไรจกพนจากทกข หมอมฉนระลกถง ทกขอนใหญของพระองคดงน อยางนนจงรองไห" ดงนแลว จงตรส พระคาถานวา :- " หมอมฉนตดคอแมแพะตวเดยว ไหมอยแลว ( ในนรก ) ดวยการนบขน ( แพะ ), ขาแตพระ- องคผเปนกษตรย พระองคตดคอของมนษยเปนอน มาก จกกระทาอยางไร ?" พระราชา. เมอเชนนน เธอหวเราะเพราะเหตไร ? พระเทว. ขาแตมหาราช หมอมฉนยนดวา เราพนจากทกขนน แลว' จงหวเราะ. เทวดากลาวกะพระเทวนนอกวา " อยางนน พระเทวผเจรญ, อยางนน พระเทวผเจรญ" แลวบชาดวยดอกไมกามอหนง. พระราชา ทรงดารวา "นาสลด ! กรรมของเราหนก ไดยนวา พระเทวน ฆาแมแพะตวเดยว ไหมในนรกแลว ดวยเศษแหงผลกรรม


ถกตดศรษะดวยการนบขนแหงแมแพะนน, เราฆาชนมประมาณเทาน จกถงความสวสดเมอไร ?" ดงนแลว จงทรงปลอยพระราชาทงหมด ถวายบงคมพระราชาผแกกวาตน ทรงประคองอญชลแกพระราชาทหนม กวา ยงพระราชาทงหมดใหทรงอดโทษแลว ทรงสงไปสทของตน ๆ อยางเดม. พระศาสดา ครนทรงนาพระธรรมเทศนานมาแลว ตรสวา " อยางนนภกษทงหลาย พระนางมลลกาอาศยปญญาของตน ประทาน ชวตทานแกมหาชนในบดนเทานนหามได. ถงในกาลกอน พระนางกได ประทานแลวเหมอนกน" แลวทรงประชมเรองอดตวา " พระเจา พาราณส ในกาลนน ไดเปนพระเจาปเสนทโกศล, พระนางธมมทนนาเทว เปนพระนางมลลกา, รกขเทวดาคอเราเอง." ครนทรงประชมเรองอดต อยางนนแลว เมอจะทรงแสดงธรรมอก จงตรสวา ภกษทงหลาย ชอวาปาณาตบาตเปนโทษ ไมสมควรทบคคลจะพงกระทา, เพราะวา บคคลผฆาสตวเปนปกต ยอมเศราโศกสนกาลนาน" จงตรสพระคาถา นวา :- "ถาสตวทงหลายพงรอยางนวา ชาตสมภพ นเปนทกข, สตวไมพงฆาสตว เพราะวา ผฆาสตว เปนปกต ยอมเศราโศก." เรองบรษคนใดคนหนง จบ.


๒. เรองสทธวหารกของพระมหากสสปเถระ [๔๖]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ ทรงปรารภสทธวหารก ของพระมหากสสปเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "จรเจ นาธคจ- เฉยย" เปนตน.

ผเกยจครานมกอางความดของคนอน เทศนาตงขนในกรงราชคฤห. ไดยนวา สทธวหารก ๒ รป อปฏฐากพระเถระผอาศยกรงราชคฤหอยในถาปปผล. บรรดาภกษ ๒ รป นน รปหนงกระทาวตรโดยเคารพ, รปหนงแสดงวตรทภกษนนกระทา แลวเปนเหมอนคนกระทา รความทนาลางหนาและไมชาระฟนอนภกษ นนจดแจงแลว จงเรยน ( พระเถระ) วา "นาลางหนาและไมชาระฟน กระผมจดแจงแลว ขอรบ, ขอทานจงลางหนาเถด." แมในกาลทากจม การลางเทาและสรงนาเปนตน กยอมเรยนอยางนนเหมอนกน. ภกษนอกน คดวา "ภกษนยอมแสดงวตรทเรากระทาแลว เปน เหมอนวาตนกระ.แลวตลอดกาลเปนนตย, ชางเถดขอนน, เราจก กระทาสงทควรกระทาแกเธอ;" เมอภกษนน ฉนแลว หลบอยนนแล, ตมนาอาบแลว ตกใสในหมอใบหนง ตงไวหลงซม. แตใหเหลอนนไว ในภาชนะตมนาประมาณกระบวยหนง แลวดงไวใหพนไออย.


กรรมตามทน ในเวลาเยน ภกษนอกนตนขน เหนไอพลงออกอย จงคดวา นา จกเปนนาอนภกษนนตมแลวตงไวในซม" รบไปไหวพระเถระแลวเรยน วา "นากระผมตงไวในซม ขอรบ, นมนตทานสรงเถด" แลวเขาไป สซมกบดวยพระเถระเหมอนกน. พระเถระ เมอไมเหนนา จงกลาววา "นาอยทไหน ? คณ " ภกษหนมไปยงโรงไฟ จวงกระบวยลงในภาชนะ รความทภาชนะเปลา จงโพนทะนาวา " ขอทานจงดกรรมของภกษหวดอ เธอยกภาชนะเปลาขนตงไวบนเตา แลวไปไหนเสย ? กระผมเรยนดวย เขาใจวา " นามอยในซม" ดงนแลวกไดถอเอาหมอนาไปยงทานา. ฝายภกษนอกน นาเอานามาจากหลงซมแลวตงไวในซม. แม พระเถระ คดวา " ภกษหนมรปน กลาววา ' นากระผมตมตงไวใน ซมแลว, นมนตทานมาสรงเถด ขอรบ' บดน โพนทะนาอยถอเอา หมอไปสทานา, นเหตอะไรหนอแล ?" ใครครวญด กรวา " ภกษ หนมรปนน ประกาศกจวตรทภกษนกระทาแลว เปนดงวาตนกระทาแลว ตลอดกาลเทาน " ไดใหโอวาทแกเธอผมานงในเวลาเยนวา "คณ ชอวา ภกษ กลาวกจทตนกระทาแลวนนแหละวา 'ตนกระทาแลว' ยอมควร, จะกลาวกจทคนมไดกระทาวา เปนกจทตนกระทาแลว ยอมไมควร, บดน เธอกลาววา "นาผมตงไวในซม, นมนตทานสรงเถด ขอรบ ' เมอเราเขาไปยนอย, ถอหมอนาโพนทะนาไป, ชอวาบรรพชตกระทาอยาง นน ยอมไมควร ." ภกษนน กลาววา ทานทงหลาย จงดกรรมของพระเถระ, พระเถระ อาศยเหตสกวานา จงกลาวกะเราอยางน" โกรธแลวในวน


รงขน ไมเขาไปบณฑบาตกบพระเถระ. พระเถระไปสประเทศแหงหนง กบภกษนอกน. เมอพระเถระไปแลว ภกษนน ไปสตระกลอปฏฐาก ของพระเถระ ถกอปฏฐากถามวา "พระเถระไปไหน ? ขอรบ" จง บอกวา " ความไมผาสกเกดแกพระเถระ, ทานนงอยในวหารนนเอง." อปฏฐาก. กไดอะไรเลา จงจะควร ? ขอรบ. ภกษ. ไดยนวา ทานทงหลายจงถวายอาหารชอเหนปานน. อปฏฐากทงหลาย ไดจดแจงตามทานองทภกษนนกลาวนนเอง ถวายแลว. ภกษนน ฉนอาหารนนในระหวางหนทางแล ไปสวหารแลว.

พระเถระจบความเลวทรามของศษยได ฝายพระเถระ ไดผาเนอละเอยดผนใหญในททไปแลว กไดให แกภกษหนมผไปกบดวยตน. ภกษหนมนน ยอมผานนแลว ไดกระทา ใหเปนผาสาหรบนงหมแหงตน. ในวนรงขน พระเถระไปสตระกล อปฏฐากนน, เมอพวกอปฏฐาก กลาววา "ทานผเจรญ พวกขาพเจา ทราบวา 'ไดยนวา ความไมผาสกเกดแกทาน' จงจดแจงอาหารสงไป โดยทานองทภกษหนมกลาวนนเอง ความผาสกเกดแกทานเพราะฉนแลว หรอ ?" กนงเสย กพระเถระไปสวหารแลว กลาวกะภกษหนมนนผ ไหวแลว นงอยในเวลาเยนอยางนวา " คณ ไดยนวา วานน เธอกระทา กรรมชอน, กรรมน ไมสมควรแกบรรพชตทงหลาย. บรรพชตกระทา วญญต ( ขอ) แลวฉน ยอมไมสมควร."

ประทษรายแกผมคณตายไปเกดในอเวจ ภกษนน โกรธแลว ผกอาฆาตในพระเถระวา "ในวนกอน


พระเถระอาศยเหตสกวานา กระทาเราใหเปนคนมกพดเทจ ในวนน เพราะเหตทเราบรโภคภตกามอหนงในสกลอปฏฐากของตน จงกลาวกะ เราวา ' บรรพชตกระทาวญญตบรโภค ยอมไมควร' แมผาทานกใหแก ภกษผบารงตนเทานน; โอ ! กรรมของพระเถระหนก, เราจกรสงทเรา ควรกระทาแกพระเถระนน" ในวนรงขน เมอพระเถระเขาไปสบาน. สวนตนพกอยในวหาร จบทอนไม ทบวตถทงหลาย มภาชนะสาหรบ ใชสอยเปนตน แลวจดไฟทบรรณศาลาของพระเถระ, สงใดไฟไมไหม, เอาพลองทบทาลายสงนนแลวออกหนไป กระทากาละแลว เกดในอเวจ มหานรก. มหาชนตงเรองสนทนากนวา " ไดยนวา สทธวหารกของ พระเถระ ไมอดทนเหตสกวาการกลาวสอน โกรธเผาบรรณศาลาแลว หนไป. " ตอมาภายหลง ภกษรปหนง ออกจากกรงราชคฤห ใครจะเฝา พระศาสดา ไปถงพระเชตวน ถวายบงคมพระศาสดา อนพระศาสดา ทรงกระทาปฏสนถารแลว ตรสถามวา " เธอมาจากไหน ? ทลวา "มาจากกรงราชคฤห พระเจาขา." พระศาสดา. มหากสสปบตรเรา อยสบายหรอ ? ภกษ. สบาย พระเจาขา. แตวา สทธวหารกของทานรปหนง โกรธดวยเหตสกวาการกลาวสอน เผาบรรณศาลาแลวหนไป. พระศาสดา ตรสวา "ภกษนน พงโอวาทแลวโกรธในบดน เทานนหามได. แมในกาลกอน กโกรธแลวเหมอนกน . และภกษนน ประทษรายกฎในบดนเทานนหามได. แมในกาลกอน กประทษรายแลว เหมอนกน;" ดงนแลว ทรงนาอดตนทานมา (ตรส) วา:-


เรองนกขมนกบลงววาทกน ในอดตกาล เมอพระเจาพรหมทตครองราชสมบตอยในกรง- พาราณส นกขมนตวหนง ทารงอยในหมวนตประเทศ. ตอมาวนหนง เมอฝนกาลงตก, ลงตวหนง สะทานอยเพราะความหนาว ไดไปยงประเทศ นน. นกขมนเหนลงนน จงกลาวคาถาวา๑:- " วานร ศรษะและมอเทาของทานกมเหมอน ของมนษย, เมอเชนนน เพราะโทษอะไรหนอ ? เรอนของพานจงไมม." ลง คดวา " มอและเทาของเรามอยกจรง, ถงกระนน เรา พจารณาแลว พงกระทาเรอนดวยปญญาใด, ปญญานนของเรายอมไมม." ใครจะประกาศเนอความนน จงกลาวคาถานวา :- " นกขมน ศรษะและมอเทาของเรา ยอมม เหมอนของมนษย, บณฑตทงหลายกลาววา ปญญาใด ประเสรฐในมนษยทงหลาย, ปญญานน ยอมไมม แมแกเรา.๒" ลาดบนน เมอนกขมนจะตเตยนลงนนวา "การอยครองเรอน จกสาเรจแกทานผเหนปานนไดอยางไร ?" จงกลาว ๒ คาถานวา:- " สขภาพ ยอมไมมแกบคคลผมจตไมมนคง มจตเบา (กลบกลอก) มกประทษรายมตร มปกต ไมยงยนเปนนตย ทานนนจงกระทาอานภาพเถด ๑. ข. ชา. จตกก. ๒๗/๑๒๔. อรรถกถา. ๔/๓๑๕. ๒. ถาตดบท ยาห เปน ยา - อห กแปลวา แตขาพเจาไมมปญหา ทเปนสงประเสรฐสด ในหมมนษย.


จงเปนไปลวงความเปนปกต (ของตน) เสย, จงกระทากระทอมเปนทปองกนหนาวและลมเกด กบ." ลง คดวา "นกขมนตวน ยอมกระทาเราใหเปนผมจตไมมนคง มจตเบา มกประทษรายมตร มปกตไมยงยน, บดน เราจกแสดงความ ทเรามกเปนผประทษรายมตรตอมน" จงขยรงโปรยลงแลว. นกขมน เมอลงนน จบเอารงอยนนแหละ หนออกไปโดยขางหนงแลว.

ทรงประมวลชาดก

พระศาสดา ครนทรงนาพระธรรมเทศนานมาแลว ทรงประมวล ชาดกวา "ลงในกาลนน ไดเปนภกษผประทษรายกฎในบดน, นก ขมน คอกสสป." ครนประมวลชาดกนาแลว จงตรสวา "อยางนน ภกษทงหลาย ภกษนน ประทษรายกฎในบดนเทานนหามได, แมใน กาลกอน ภกษนนโกระในเพราะโอวาทแลว กประทษรายกฎแลว (เหมอนกน); การอยของกสสปบตรเราคนเดยวเทานน ดกวาการอย รวมกบคนพาลผเหนปานนน" ดงนแลว ตรสพะคาถานวา:- ๒. จรเจ นาธคจเฉยย เสยย สนทสมตตโน เอกจรย ทฬห กยรา นตถ พาเล สหายตา. ถาบคคลเมอเทยวไป ไมพงประสบสหายผ ประเสรฐกวา ผเชนกบ (ดวยคณ) ของตนไซร, พงพาการเทยวไปคนเดยวใหมน, เพราะวา คณ เครองเปนสหาย ยอมไมมในเพราะคนพาล"


แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน ในบทวา จร บณฑตพงทราบการเทยวไป ดวยใจ ไมเกยวกบการเทยวไปดวยอรยาบถ. อธบายวา เมอแสวงหา กลยาณมตร. บาทพระคาถาวา เสยย สทสมตตโน ความวา ถาไมพงได สหายผยงกวา หรอผแมกน ดวยคณคอศล สมาธ ปญญาของตน. บทวา เอกจรย ความวา กในสหายเหลานน บคคลเมอได สหายผดกวา ยอมเจรญดวยคณทงหลายมศลเปนตน, เมอไดสหายผเชนกน ยอมไมเสอมจากคณทงหลายมศลเปนตน, แตเมออยโดยรวมกนกบสหาย ทเลว ทาการสมโภคและบรโภคโดยความเปนพวกเดยวกน ยอมเสอม จากคณทงหลายมศลเปนตน. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจา จงตรสคานวา "บคคลผเหน ปานนน อนบณฑตไมพงเสพ ไมพงคบ ไมพงเขาไปนงใกล, เวน ไว แตความเอนด เวนไวแตความอนเคราะห." เพราะเหตนน หากบคคลอาศยความการญ คดวา " บคคลน อาศยเรา จกเจรญดวยคณทงหลายมศลเปนตน" ไมหวงตอบแทนอยซง วตถอะไร ? จากบคคลนน ชอวายอมอาจสงเคราะหบคคลนนได, การ อาศยความการญ สงเคราะหดงนนนเปนการด; ถาไมอาจจะสงเคราะห (อยางนน) ได. พงทาความเทยวไปผเดยวใหมน คอวา ทาความ เปนคนโดดเดยวเทานนใหมน อยแตผเดยวในอรยาบถทงปวง ถามวา " เพราะเหตอะไร?" ตอบวา "เพราะคณเครองเปนสหาย ยอมไมมในพระชนพาล."


อธบายวา จลศล มชฌมศล มหาศล กถาวตถ ๑๐ ธดงคคณ ๑๓ วปสสนาคณ มรรค ๔ ผล ๔ วชชา ๓ อภญญา ๖ ชอวาคณเครอง เปนสหาย, คณเครองเปนสหายน ยอมไมมเพราะอาศยคนพาล. ในกาลจบเทศนา อาคนตกภกษ บรรลโสดาปตตผลแลว, ชน แมเหลาอนเปนอนมาก กบรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน เทศนาไดเปนไปกบดวยประโยชนแกมหาชน ดงนแล. เรองสทธวหารกของพระมหากสสปเถระ จบ.


๓. เรองอานนทเศรษฐ [๔๗]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในกรงสาวตถ ทรงปรารภอานนท- เศรษฐ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ปตตามตถ ธนมตถ" เปนตน.

อานนทเศรษฐสงสอนบตรใหตระหน ไดยนวา ในกรงสาวตถ เศรษฐชออานนท มสมบตประมาณ ๘๐ โกฏ (แต) เปนคนตระหนมาก. อานนทเศรษฐนน ใหพวกญาต ประชมกนทกกงเดอนแลว กลาวสอนบตร (ของตน) ผชอวามลสร ใน ๓ เวลาอยางนวา " เจาอยาไดทาความสาคญวา ' ทรพย ๔๐ โกฏ นมาก,' เจาไมควรใหทรพยทมอย, ควรยงทรพยใหมใหเกดขน, เพราะ เมอบคคลทากหาปณะแมหนง ๆ ใหเสอมไป ทรพยยอมสนดวยเหมอนกน; เพราะเหตนน บคคลผฉลาด พงเหนความสนแหงยาสาหรบ หยอด (ตา) ความกอขนแหงตวปลวกทงหลาย และการประมวลมาแหงตวผงทงหลาย พงอยครอง- เรอน.

อานนทเศรษฐตายไปเกดในตระกลคนจณฑาล โดยสมยอนอก อานนทเศรษฐนนไมบอกขมทรพยใหญ ๕ แหง ของตนแกบตร อาศยทรพย มความหมนหมองเพราะมลทน คอความ


ตระหน ทากาละแลว, ถอปฏสนธในทองของหญงจณฑาลคนหนง ในจาพวกจณฑาลพนตระกล ทอยอาศยในบานใกลประตแหงหนง แหง พระนครนนนนเอง. พระราชา ทรงทราบการทากาละของอานนทเศรษฐ แลว รบสงใหเรยกมลสรผบตรของเขามา ทรงตงไวในตาแหนงเศรษฐ. ตระกลแหงคนจณฑาลตงพนแมนน ทางานเพอคาจาง โดยความ เปนพวกเดยวกนเทยว เปนอย จาเตมแตกาลถอปฏสนธของทารกนน ยอมไมไดคาจางเลย ทงไมไดแมกอนขาวเกนไปกวาอาหารพอยงอตภาพ ใหเปนไป. พวกเขากลาววา "บดน เราทงหลายแมทาการงานอย ยอม ไมไดอาหารสกวากอนขาว, หญงกาลกณพงมในระหวางเราทงหลาย" ดงนแลว จงแยกกนออกเปน ๒ พวก จนแยกมารดาบดาของทารกนนอย แผนกหนงตางหาก, ไลมารดาของทารกนนออก ดวยคดวา "หญง กาลกณเกดในตระกลน." ทารกนนยงอยในทองของหญงนนตราบใด, หญงนนไดอาหารแมสกวายงอตภาพใหเปนไปโดยฝดเคองตราบนน คลอด บตรแลว. ทารกนน ไดมมอและเทา นยนตา ห จมก และปากไมตงอย ในทตามปกต. ทารกนน ประกอบดวยความวกลแหงอวยวะเหนปานนน ไดมรปนาเกลยดเหลอเกน ดจปศาจคลกฝน. แมเมอเปนเชนน มารดา กไมละบตรนน. จรงอย มารดายอมมความเยอใยเปนกาลงในบตรทอย ในทอง. นางเลยงทารกนนอยโดยฝดเคอง, ในวนทพาเขาไป ไมได อะไร ๆ เลย, ในวนทใหเขาอยบานแลวไปเองนนแล จงไดคาจาง.

มารดาปลอยบตรไปขอทานเลยงชพเอง ตอมา ในกาลททารกนนสามารถเทยวไป เพอกอนขาวเลยงตวได


นางวางกระเบองไวบนมอแลว กลาวกะบตรนนวา "พอ แมอาศยเจา ถงความลาบากมาก. บดน แมไมอาจเลยงเจาได, อาหารวตถทงหลาย มขาวเปนตนทเขาจดไว เพอคนทงหลายมคนกาพราและคนเดนทางเปนตน มอยในนครน, เจาจงเทยวไปเพอภกษาในนครนนเลยงชพเถด." ดงน แลว ปลอยบตรนนไป. ทารกนนเทยวไปตามลาดบเรอน ถงทแหงตน เกดในคราวเปนอานนทเศรษฐแลว เปนผละลกชาตได เขาไปสเรอน ของตน. ใคร ๆ ไมไดสงเกตเขาในซมประตทงสาม ในซมประตท ๔ พวกบตรของมลสรเศรษฐเหน (เขา) แลวมใจหวาดเสยวรองไหแลว. ลาดบนน พวกบรษของเศรษฐกลาวกะทารกนนวา " เองจงออกไป คนกาลกณ" โบยพลางนาออกไปโยนไวทกองหยากเยอ.

พระศาสดาแสดงธรรมแกมลสรเศรษฐ พระศาสดา มพระอานนทเถระเปนปจฉาสมณะ เสดจบณฑบาต ถอทนนแลว ทอดพระเนตรดพระเถระ อนพระเถระนนทลถามแลว ตรสบอกพฤตการณนน, พระเถระใหเชญมลสรเศรษฐมาแลว. หมมหาชน ประชมกนแลว. พระศาสดา ตรสเรยกมลสรเศรษฐมาแลว ตรสถามวา " ทานรจกทารกนนไหม ?" เมอมลสรเศรษฐนนทลวา "ไมรจก" จงตรสวา "ทารกนน คออานนทเศรษฐผบดาของทาน" แลวยงทารก นนใหบอก (ขมทรพย) ดวยพระดารสวา "อานนทเศรษฐ ทานจง บอกขมทรพยใหญ ๕ แหงแกบตรของทาน" แลวทรงยงมลสรเศรษฐ ผไมเชออยนนใหเชอแลว. มลสรเศรษฐนนไดถงพระศาสดาเปนสรณะ แลว. พระศาสดาเมอจะทรงแสดงธรรมแกมลลรเศรษฐนน จงตรส


พระคาถานวา:- ๓. ปตตา มตถ ธนมตถ อต พาโล วหต อตตา ห อตตโน นตถ กโต ปตตา กโต ธน. "คนพาล ยอมเดอดรอนวา 'บตรทงหลาย ของเรามอย, ทรพย (ของเรา) มอย,' ตนแล ยอมไมมแกตน, บตรทงหลายจกมแตทไหน ? ทรพย จกมแตทไหน ?"

แกอรรถ พงทราบเนอความแหงคาถานวา :- "คนพาลยอมเดอดรอนดวยความอยากในบตร และดวยความ อยากในทรพยวา 'บตรทงหลายของเรามอย, ทรพยของเรามอย.' คอ ยอมลาบาก ยอมถงทกข; คอยอมเดอดรอนวา "บตรทงหลายของเรา ฉบหายแลว," ยอมเดอดรอนวา "ฉบหายอย," ยอมเดอดรอนวา " จกฉบหาย." แมในทรพยกมนยนเหมอนกน. คนพาลยอมเดอดรอน ดวยอาการ ๖ อยาง ดวยประการฉะน, คนพาลแมพยายามอยในททงหลาย มทางบกและทางนาเปนตน ทงกลางคนและกลางวนโดยประการตาง ๆ ดวยคดวา "เราจกเลยงบตรทงหลาย" ชอวายอมเดอดรอน, แมทากรรม ทงหลายมการทานาและการคาขายเปนตน ดวยคดวา "เราจกยงทรพย ใหเกดขน" ชอวายอมเดอดรอนเหมอนกน; กเมอเขาเดอดรอนอยอยางนน ตนแลชอวายอมไมมแกตน, เมอเขาไมอาจทาคนทถงทกขดวยความคบแคน นนใหถงสขได แมในปจจบนกาล ตนของเขาแล ชอวายอมไมม


แกตน, เมอเขานอนแลวบนเตยงเปนทตาย ถกเวทนาทงหลายมความตาย เปนทสด เผาอยราวกะวาถกเปลวเพลงเผาอย เมอเครองตอและเครองผก (เสนเอน ) จะขาดไป เมอรางกระดกจะแตกไป แมเมอเขาหลบตา เหนโลกหนา ลมตาเหนโลกนอย ตนแลแมอนเขาใหอาบนาวนละ ๒ ครง ใหบรโภควนละ ๓ ครง ประดบดวยของหอมและระเบยบดอกไมเปนตน เลยงแลวตลอดชวต กชอวายอมไมมแกตน เพราะความทตนเปนผไม สามารถจะทาเครองตานทานทกขโดยความเปนสหายได; บตรจกมแต ทไหน ? ทรพยจกมแตทไหน ? คอวาในสมยนน; บตรหรอทรพย จกทาอะไรไดเลา ? แมเมออานนทเศรษฐไมใหอะไร ๆ แกใคร ๆ รวบรวมทรพยไวเพอประโยชนแกบตร นอนบนเตยงเปนทตายในกาลกอน กด ถงทกขนในบดนกด, บตรแตทไหน ? ทรพยแตทไหน ? คอวา บตรหรอทรพยนาทกขอะไรไปได ? หรอใหสขอะไรเกดขนไดเลา ?" ในกาลจบเทศนา การตรสรธรรมไดมแกสตว ๘๔,๐๐๐, เทศนา ไดมประโยชนแกมหาชนแลว ดงนแล. เรองอานนทเศรษฐ จบ.


๔. เรองโจรผทาลายปม [๔๘]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพวกโจรผ ทาลายปม ตรสพระธรรมเทศนานวา "โย พาโล มต พาลย" เปนตน.

โจรลกของทขอดไวทพกผา ไดยนวา โจร ๒ คนนนเปนสหายกน ไปสพระเชตวนกบมหาชน ผไปอยเพอตองการฟงธรรม. โจรคนหนงไดฟงธรรมกถาแลว, โจร คนหนงมองดของทตนควรถอเอา. บรรดาโจรทงสองนน โจรผฟงธรรม อย บรรลโสดาปตตผลแลว. โจรนอกนไดทรพยประมาณ ๕ มาสกท ขอดไวทชายผาของอบาสกคนหนง. ทรพยนนเปนคาอาหารในเรอนของ เขาแลว. ยอมไมสาเรจผลในเรอนของโจรผโสดาบนนอกน. ครงนน โจรผสหายกบภรรยาของตน เมอจะเยยหยนโจรผ โสดาบนนน จงกลาววา "ทานไมยงแมคาอาหารใหสาเรจในเรอนของตน เพราะความทคนฉลาดเกนไป." สหายผโสดาบนนอกนคดวา " เจาคนน ยอมสาคญความทคนเปนบณฑต ดวยความเปนพาลทเดยวหนอ" เพอ จะกราบทลความเปนไปนนแดพระศาสดา จงไปสพระเชตวนกบญาต ทงหลาย กราบทลแลว.

ผรสกตววาโงยอมเปนบณฑตได พระศาสดา เมอจะทรงแสดงธรรมแกเขา จงตรสพระคาถานวา:-


๔. โย พาโล มญต พาลย ปณฑโต วาป เตน โส พาโล จ ปณฑตมาน ส เว พาโลต วจจต. "บคคลใดโง ยอมสาคญความทแหงตนเปน คนโง, บคคลนนจะเปนบณฑตเพราะเหตนนไดบาง; สวนบคคลใดเปนคนโง มความสาคญวาตนเปน บณฑต บคคลนนแล เราเรยกวา 'คนโง.'

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน สองบทวา โย พาโล ความวา บคคลใด เปนคนโง คอมใชเปนบณฑต ยอมสาคญ คอยอมรความทตนเปนคนโง คอความเปนคนเขลานน ดวยตนเองวา "เราเปนคนเขลา." สองบทวา เตน โส ความวา ดวยเหตนน บคคลนนจะเปน บณฑตไดบาง หรอจะเปนเชนกบบณฑตไดบาง. กเขารอยวา "เราเปนคนโง" เขาไปหา เขาไปนงใกลคนอน ซงเปนบณฑต อนบณฑตนนกลาวสอนอย พราสอนอย เพอประโยชน แกความเปนบณฑต เรยนเอาโอวาทนนแลว ยอมเปนบณฑต หรอ เปนบณฑตกวาได. สองบทวา ส เว พาโล ความวา สวนบคคลใดเปนคนโงอย เปนผมความสาคญวาคนเปนบณฑตถายเดยวอยางนนวา " คนอนใครเลา ? จะเปนพหสต เปนธรรมกถก ทรงวนย มวาทะกลาวคณเครองขจดกเลส เชนกบดวยเรามอย" บคคลนนไมเขาไปหา ไมเขาไปนงใกลบคคลอน ซงเปนบณฑต ยอมไมเรยนปรยตเลย, ยอมไมบาเพญขอปฏบต, ยอม


ถงความเปนคนโงโดยสวนเดยวแท. บคคลนนยอมเปนเหมอนโจรทาลาย ปมฉะนน. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสคานวา " ส เว พาโลต วจจต." ในกาลจบเทศนา มหาชนพรอมดวยญาตทงหลายของโจรผโสดาบน นอกน บรรลโสดาปตตผลแลว ดงนแล. เรองโจรผทาลายปม จบ.


๕. เรองพระอทายเถระ [๔๙]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระอทาย- เถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยาวชวมป เจ พาโล" เปนตน.

คนไมรมกถอตว ไดยนวา พระอทายเถระนน เมอพระเถระผใหญหลกไปแลว ไปส โรงธรรมแลว นงบนธรรมาสน. ตอมาวนหนง พวกภกษอาคนตกะเหน พระอทายเถระนนแลวเขาใจวา " ภกษนจกเปนพระมหาเถระผพหสต" จงถามปญหาปฏสงยตดวยขนธเปนตนแลว ตเตยนทานผไมรอยซงพระ- พทธวจนะอะไร ๆ วา "นพระเถระอะไร ? อยในพระวหารเดยวกน กบพระพทธเจา ยงไมรธรรมแมสกวาขนธธาตและอายตนะ" ดงนแลว จงกราบทลความเปนไปนนแดพระตถาคต. ลาดบนน พระศาสดา เมอ จะทรงแสดงธรรมแกพวกภกษอาคนตกะนน จงตรสพระคาถานวา :- ๕. ยาวชวมป เจ พาโล ปณฑต ปยรปาสต น โส ธมม วชานาต ทพพ สปรส ยถา. "ถาคนพาล เขาไปนงใกลบณฑตอย แมจน ตลอดชวต, เขายอมไมรธรรม เหมอนทพพไมรรส แกงฉะนน."


พงทราบเนอความแหงพระคาถานวา :- "ชอวาคนพาลน เขาไปหา เขาไปนงใกลบณฑต แมจนตลอดชวต ยอมไมรปรยตธรรมอยางนวา 'นเปนพระพทธพจน พระพทธพจน มประมาณเทาน' หรอซงปฏปตตธรรมและปฏเวธธรรมอยางนวา 'ธรรม นเปนเครองอย. ธรรมนเปนมรรยาท, นเปนโคจรกรรม นเปนไป กบดวยโทษ. กรรมนหาโทษมได. กรรมนควรเสพ; กรรมนไมควรเสพ; สงนพงแทงตลอด, สงนควรกระทาใหแจง." ถามวา " เหมอนอะไร ?" แกวา " เหมอนทพพไมรรสแกงฉะนน." อธบายวา เหมอนอยางวา ทพพ แมคนแกงตางชนด มประการ ตาง ๆ อยจนกรอนไป ยอมไมรรสแกงปา 'นรสเคม, นรสจด, นรส ขม, นรสขน, นรสเผด, นรสเปรยว, นรสฝาด ฉนใด; คนพาลเขา ไปนงใกลบณฑตลอดชวต ยอมไมรธรรมมประการดงกลาวแลว ฉนนน เหมอนกน. ในกาลจบเทศนา จตของพวกภกษอาคนตกะ หลดพนแลวจาก อาสวะทงหลาย ดงนแล. เรองพระอทายเถระ จบ.


๖. เรองภกษชาวเมองปาฐา [๕๐]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษชาว เมองปาฐา ประมาณ ๓๐ รป ตรสพระธรรมเทศนานวา "มหตตมป เจ ว" เปนตน.

ภกษสมาทานธดงค ความพสดารวา พระผมพระภาคเจาทรงแสดงธรรมคราวแรกในชฎ แหงปาไรฝายแกสหาย ๓๐ นน ผแสวงหาหญงอย. ในกาลนน สหาย ทงหมดเทยว ถงความเปนเอหภกข เปนผทรงบาตรและจวร อนสาเรจ แลวดวยฤทธ สมาทานธดงค ๑๓ ประพฤตอย โดยลวงไปแหงกาลนาน เขาไปเฝาพระศาสดาแมอก ฟงอนมตคค๑ธรรมเทศนา บรรลพระอรหต แลว อาสนะนนนนเอง. ภกษทงหลาย สนทนากนในธรรมสภาวา " นาอศจรรยหนอ ! ภกษเหลาน รแจงธรรมพลนทเดยว." พระศาสดา ทรงสดบกถานน แลว ตรสวา "ภกษทงหลาย ไมใชแตในบดนเทานน, แมในกาลกอน ภกษเหลานเปนนกเลง เปนสหายกนประมาณ ๓๐ คน ฟงธรรมเทศนา ของสกรชอมหาตณฑละ ในตณฑลชาดก๒ รแจงธรรมไดฉบพลนทเดยว สมาทานศล ๕ แลว. เพราะอปนสยนนนนเอง เขาเหลานน จงบรรล พระอรหต ณ อาสนะทตนนงแลวทเดยวในกาลบดน " ดงนแลว เมอ ๑. ส. นทาน. ๑๖/๒๐๒. ๒. ข. ชา. ฉกก. ๒๗/๒๐๐. อรรถกถา ๕/๗๘.


จะทรงแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- ๖. มหตตมป เจ ว ปณฑต ปยรปาสต ขปป ธมม วชานาต ชวหา สปรส ยถา. "ถาวญชน เขาไปนงใกลบณฑต แมคร เดยว, เขายอมรแจงธรรมไดฉบพลน, เหมอนลน รรสแกงฉะนน.

แกอรรถ พงทราบเนอความแหงพระคาถานวา :- " ถาวญชน คอวา บรษผบณฑต เขาไปนงใกลบณฑตอน แมครเดยว, เขาเรยนอย สอบสวนอย ในสานกบณฑตอนนน ชอวา ยอมรแจงปรยตธรรมโดยพลนทเดยว, แตนน เขาใหบณฑตบอกกมมฏฐาน แลว เพยรพยายามอยในขอปฏบต, เปนบณฑต ยอมรแจงแมโลกตรธรรม พลนทเดยว, เหมอนบรษผมชวหาประสาทอนโรคไมกาจดแลว พอวาง อาหารลงทปลายลนเพอจะรรส ยอมรรส อนตางดวยรสเคมเปนตนฉะนน." ในกาลจบเทศนา ภกษเปนอนมาก บรรลพระอรหตแลว ดงนแล. เรองภกษชาวเมองปาฐา จบ.


๗. เรองสปปพทธกฏฐ [๕๑]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภบรษโรค เรอน ชอวาสปปพทธะ ตรสวาธรรมเทศนานวา "จรนต พาลา ทมเมธา" เปนตน.

สปปพทธะกราบทลคณวเศษแดพระศาสดา เรองสปปพทธะนมาแลวในอทาน๑นนแล. กโนกาลนน สปปพทธ- กฏฐนงททายบรษท ฟงธรรมเทศนาของพระผมพระภาคเจาแลวบรรล โสดาปตตผล ปรารถนาจะกราบทลคณทคนไดแลว แดพระศาสดา (แต) ไมอาจเพอจะหยงลงในทามกลางบรษท ไดไปยงวหารในเวลามหาชน ถวายบงคมพระศาสดากลบไปแลว.

คนมอรยทรพย ๗ เปนผไมขดสน ขณะนน ทาวสกกเทวราช ทรงทราบวา "สปปพทธกฏฐนใคร เพอกระทาคณทตนไดในศาสนาของพระศาสดาใหปรากฏ" ทรงดารวา "เราจกทดลองนายสปปพทธกฏฐนน" เสดจไปยนในอากาศแลว ได ตรสคานวา "สปปพทธะ เธอเปนมนษยขดสน เปนมนษยยากไร, เราจกใหทรพยหาทสนสดมไดแกเธอ, เธอจงกลาววา 'พระพทธไมใช พระพทธ, พระธรรมไมใชพระธรรม, พระสงฆไมใชพระสงฆ, อยาเลย ๑. ข. อ. ๒๕/๑๔๖.


ดวยพระพทธแกเรา, อยาเลยดวยพระธรรมแกเรา, อยาเลยดวยพระ- สงฆแกเรา." ลาดบนน สปปพทธกฏฐนน กลาวกะทาวสกกะนนวา "ทานเปนใคร ?" สกกะ. เราเปนทาวสกกะ. สปปพทธะ. ทานผอนธพาล ผไมมยางอาย, ทานเปนผไมสมควร จะพดกบเรา. ทานพดกะเราวา เปนคนเขญใจ เปนคนขดสน เปน คนกาพรา.' เราไมใชคนเขญใจ ไมใชคนขดสนเลย เราเปนผถงความ สข มทรพยมาก, "ทรพยเหลานคอ ทรพยคอศรทธา ๑, ทรพย คอศล ๑, ทรพยคอหร ๑, ทรพยคอโอตตปปะ ๑, ทรพยคอสตะ ๑, ทรพยคอจาคะ ๑, ปญญาแล เปนทรพยท ๗, ยอมมแกผใด จะเปนหญงกตาม เปนชายกตาม, บณฑตทงหลายกลาวบคคลนนวา ' เปนคนไมขดสน.' ชวตของบคคลนนไมวางเปลา.๑" เพราะเหตนน อรยทรพยมอยาง ๗ น มอยแกชนเหลาใดแล, ชนเหลานน อนพระพทธเจาทงหลาย หรอพระปจเจกพทธเจาทงหลาย ยอมไมกลาววา เปนคนจน.' ทาวสกกะ ทรงสดบถอยคาของสปปพทธะนนแลว ทรงละเขาไว ในระหวางทาง เสดจไปสสานกของพระศาสดา กราบทลการโตตอบถอย คานนทงหมดแดพระศาสดาแลว. ลาดบนน พระผมพระภาคเจา ตรส กะทาวสกกะนนวา "ทาวสกกะ ทงรอยทงพนแหงคนทงหลายผเชนกบ ๑. อง. สตตก. ๒๓/๔.


พระองค ไมอาจเพอจะใหสปปพทธกฏฐ กลาววา ' พระพทธไมใช พระพทธ พระธรรมไมใชพระธรรม หรอพระสงฆไมใชพระสงฆ ไดเลย." ฝายสปปพทธะแล ไปสสานกของพระศาสดา มความบนเทงอน พระศาสดาทรงกระทาแลว กราบทลคณอนตนไดแลวแตงระศาสดา ลก จากอาสนะหลกไปแลว. ขณะนน แมโคลกออน ปลงสปปพทธะนน ผหลกไปแลวไมนานจากชวตแลว.

บรพกรรมของสปปพทธะและแมโค ไดยนวา โคแมลกออนนน เปนยกษณตนหนง เปนแมโคปลง ชนทง ๔ น คอกลบตรชอปกกสาต ๑ พาหยทารจรยะ ๑ นายโจร- ฆาตกะชอตมพทาฐกะ ๑ สปปพทธกฎฐ ๑ จากชวตคนละรอยอตภาพ. ไดยนวา ในอดตกาล ชนเหลานน เปนบตรเศรษฐทง ๔ คน นา หญงแพศยาผเปนนครโสเภณคนหนงไปสสวนอทยาน เสวยสมบตตลอด วนแลว ในเวลาเยน ปรกษากนอยางนวา " ในทนไมมคนอน, เรา ทงหลาย จกถอเอากหาปณะพนหนง และเครองประดบทงหมดทพวก เราใหแกหญงนแลว ฆาหญงนเสยไปกนเกด." หญงนนฟงถอยคาของ เศรษฐบตรเหลานนแลว คดวา "ชนพวกนไมมยางอาบ อภรมยกบ เราแลว บดน ปรารถนาจะฆาเรา, เราจกรกจทควรกระทาแกชนเหลา นน" เมอถกชนเหลานนฆาอย ไดกระทาความปรารถนาวา " ขอเรา พงเปนยกษณ ผสามารถเพอฆาชนเหลานน เหมอนอยางทพวกนฆาเรา ฉะนนเหมอนกน."


คนโงทากรรมลามก ภกษหลายรป กราบทลการกระทากาละของสปปพทธะนนแด พระผมพระภาคเจา ทลถามวา "คตของสปปพทธะนน เปนอยางไร ? เพราะเหตไรเลา ? เขาจงถงความเปนคนมโรคเรอน." พระศาสดา ทรงพยากรณความทสปปพทธะนนบรรลโสดาปตตผล แลว เกดในดาวดงสภพ และการเหนพระตครสขปจเจกพทธเจาถม (นาลาย) แลว หลกไปทางซาย๑ ไหมแเลวในนรกตลอดกาลนาน ดวย วบากทเหลอ ถงความเปนคนมโรคเรอนในบดนแลว ตรสวา " ภกษ ทงหลาย สตวเหลาน เทยวกระทากรรมมผลเผดรอนแกตนเองแล " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรมใหยงขน จงตรสพระคาถา นวา :- ๗. จรนต พาลา ทมเมธา อมตเตเนว อตตนา กโรนตา ปาปก กมม ย โหต กฏกปผล. "ชนพาลทงหลาย มปญญาทราม มตนเปนดง ขาศก เทยวทากรรมลามกซงมผลเผดรอนอย."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา จรนต ความวา เทยวกระทาอกศล ถายเดยว ดวยอรยาบถ ๔ อย. ชนทงหลาย ผไมรประโยชนในโลกน และประโยชนโนโลกหนา ขอวาพาล ในบทวา พาลา น. ๑. อปพยาม กตวา ถอเอาความวา หลกซาย. ธรรมดาบณฑต เหนพทธบคคลแลวยอมหลก ทางขวา. ดใน อรรถกถาอทาน หนา ๓๖๘.


บทวา ทมเมธา คอมปญญาเขลา. บทวา อมตเตเนว ความวา เปนราวกะวาคนมเวรผมใชมตร. บทวา กฏกปผล ความวา มผล เขมแขง คอมทกขเปนผล. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองสปปพทธกฏฐ จบ.


๘. เรองชาวนา [๕๒]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภชาวนาคน หนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "น ต กมม กต สาธ" เปนตน.

โจรเขาลกทรพยในตระกลมงคง ไดยนวา ชาวนานน ไถนาแหงหนงอยในทไมไกลจากกรงสาวตถ. พวกโจรเขาไปสพระนครโดยทอนา ทาลายอโมงคในตระกลมงคงตระกล หนง เขาไปถอเอาเงนและทองเปนอนมากแลวกออกไปโดยทางทอนา นนเอง. โจรคนหนง ลวงโจรเหลานน กระทาถงทบรรจทรพยพนหนง ถงหนงไวทเกลยวผาแลวไปถงนานน แบงภณฑะกบโจรทงหลายเหลานน แลว ถอพาเดนไปอย ไมไดกาหนดถงถงบรรจทรพยพนหนงทตกลงจาก เกลยวผา.

พระศาสดาทรงเลงเหนอปนสยของชาวนา ในวนนน เวลาใกลรง พระศาสดา ทรงตรวจดสตวโลก ทรง เหนชาวนานน ผเขาไปในภายในขายคอพระญาณของพระองค แลวทรง ใครครวญอยวา "เหตอะไรหนอแล ? จกม" ไดทรงเหนเหตนวา " ชาวนาคนน จกไปเพอไถนาแตเชาตร, แมพวกเจาของภณฑะ ไป ตามรอยเทาของโจรทงหลายแลว เหนถงทบรรจทรพยพนหนงในนาของ


ชาวนานนแลวกจกจบชาวนานน, เวนเราเสย คนอนชอวาผเปนพยาน ของชาวนานนจกไมม; แมอปนสยแหงโสดาปตตมรรค ของชาวนานน กมอย, เราไปในทนน ยอมควร." ฝายชาวนานน ไปเพอไถนาแต เชาตร. พระศาสดามพระอานนทเถระเปนปจฉาสมณะ ไดเสดจไปในท นนแลว. ชาวนาเหนพระศาสดาแลว ไปถวายบงคมพระผมพระภาคเจา แลวเรมไถนาอก. พระศาสดา ไมตรสอะไร ๆ กบเขา เสดจไปยงท ๆ ถงบรรจทรพยพนหนงตก ทอดพระเนตรเหนถงนนแลว จงตรสกะพระ- อานนทเถระวา "อานนท เธอเหนไหม อสรพษ." พระอานนทเถระ ทลวา "เหน พระเจาขา อสรพษราย." ชาวนาไดยนถอยคานน คดวา " ทนเปนทเทยวไปในเวลาหรอมใชเวลาแหงเรา. ไดยนวา อสรพษมอย ในทนน " เมอพระศาสดาตรสคามประมาณเทานนหลกไปแลว, จงถอ เอาดามปฏกเดนไปดวยตงใจวา " จกฆาอสรพษนน เหนถงบรรจ ทรพยพนหนง แลวคดวา " คานน จกเปนคาอนพระศาสดาตรสหมาย เอาถงบรรจทรพยพนหนงน " จงถอถงบรรจทรพยพนหนงนนกลบไป เพราะความทตนเปนคนไมฉลาด จงซอนมนไวในทสมควรแหงหนง กลบดวยฝนแลวเรมจะไถนาอก.

ชาวนาถกจบไปประหารชวต แมพวกมนษย เมอราตรสวางแลว เหนกรรมอนพวกโจรกระทา ในเรอน จงเดนตามรอยเทาไป ถงนานนแลว เหนท ๆ พวกโจรแบง ภณฑะกนในนานน ไดเหนรอยเทาของชาวนาแลว. มนษยเหลานน ไปตามแนวรอยเทาของชาวนานน เหนทแหงถงทรพยทชาวนาเกบเอาไว


คยฝนออกแลว ถอเอาถงทรพย คกคามวา "แกปลนเรอนแลว เทยว ไปราวกบไถนาอย" โบยดวยทอนไม นาไปแสดงแกพระราชาแลว. พระราชา ทรงสดบความเปนไปนนแลว จงรบสงใหประหารชวตชาวนา นน. พวกราชบรษ มดชาวนานนใหมแขนไพลหลง เฆยนดวยหวาย นาไปสตะแลงแกงแลว. ชาวนานนถกราชบรษเฆยนดวยหวาย ไมกลาว คาอะไร ๆ อน กลาวอยวา "เหนไหม อานนท อสรพษ, 'เหน พระเจาขา อสรพษราย " เดนไปอย. ครงนน พวกราชบรษ ถามเขาวา " แกกลาวถอยคาของพระศาสดาและพระอานนทเถระเทานน, นชอ อะไร ?" เมอชาวนาตอบวา "เราเมอไดเฝาพระราชาจงจกบอก," จง นาไปสสานกของพระราชา กราบทลความเปนไปนนแดพระราชาแลว.

ชาวนาพนโทษเพราะอางพระสาดาเปนพยาน ลาดบนน พระราชา ตรสถามชาวนานนวา "เพราะเหตไร เจา จงกลาวดงนน ?" แมชาวนานน กราบทลวา "ขาแตสมมตเทพ ขาพระองคไมใชโจร" แลวกกราบทลเรองนนทงหมดแดพระราชา จาเดม แตกาลทคนออกไปเพอตองการจะไถนา. พระราชา ทรงสดบถอยคาของ ชาวนานนแลว ตรสวา " พนาย ชาวนานอางเอาพระศาสดาผเปนบคคล เลศในโลกเปนพยาน, เราจะยกโทษแกชาวนานยงไมสมควร, เราจกรสงท ควรกระทาในเรองน" ดงนแลว ทรงพาชาวนานนไปยงสานกของพระ- ศาสดาในเวลาเยน ทลถามพระศาสดาวา "ขาแตพระผมพระภาค พระ- องคไดเสดจไปสทไถนาของชาวนานน กบพระอานนทเถระแลหรอ ?" พระศาสดา. ขอถวายพระพร มหาบพตร.


พระราชา. พระองคทอดพระเนตรเหนอะไรในนานน ? พระศาสดา. ถงทรพยพนหนง มหาบพตร. พระราชา. ทอดพระเนตรเหนแลว ไดตรสคาอะไร ? พระศาสดา. คาชอน มหาบพตร. พระราชา. พระเจาขา ถาบรษนจกไมไดกระทาการอางบคคลผ เชนกบดวยพระองคแลวไซร, เขาจกไมไดชวต. แตเขากลาวคาทพระ- องคตรสแลว จงไดชวต.

ไมควรทากรรมทใหผลเดอดรอนในภายหลง พระศาสดา ทรงสดบพระราชดารสนนแลว ตรสวา "ขอถวาย พระพร มหาบพตร, แมตถาคตกลาวคามประมาณเทานนนนเองแลว กไป, ความตามเดอดรอนในภายหลงยอมม เพราะกระทากรรมใด กรรมนน ผชอวาเปนบณฑตไมพงกระทา " ดงน เมอจะทรงสบอนสนธ แสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- ๘. น ต กมม กต สาธ ย กตวา อนตปปต ยสส อสสมโข โรท วปาก ปฏเสวต. "บคคลกระทากรรมใดแลว ยอมเดอดรอนใน ภายหลง เปนผมหนาชมดวยนาตา รองไหเสวย ผลของกรรมใดอย กรรมนน อนบคคลกระทาแลว ไมดเลย."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน สองบทวา ย กตวา ความวา บคคลกระทา


กรรมใด คออนสามารถจะใหเกดในอบายภมทงหลายมนรกเปนตน ไดแก มทกขเปนกาไร เมอตามระลกถง ชอวายอมเดอดรอนในภายหลง คอ ยอมเศราโศกในภายหลง ในขณะทระลกถงแลว ๆ, กรรมนน อนบคคล กระทาแลวไมด คอไมงาม ไดแก ไมสละสลวย. สองบทวา ยสส อสสมโข ความวา เปนผมหนาชมดวยนาตา รองไห ยอมเสวยผลกรรมใด. ในเวลาจบเทศนา อบาสกชาวนาบรรลโสดาปตตผลแลว. แมภกษ ผประชมกนเปนอนมาก กบรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองชาวนา จบ.


๙. เรองนายสมนมาลาการ [๕๓]


พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภนายมาลาการ ชอสมนะ ตรสพระธรรมเทศนานวา " ตจ กมม กต สาธ " เปนตน.

พระศาสดาเสดจบณฑบาต ดงไดสดบมา นายมาลาการนน บารงพระเจาพมพสารดวยดอก มะล ๘ ทะนานแตเชาตรทกวน ยอมไดกหาปณะวนละ ๘ กหาปณะ. ตอมาวนหนง เมอนายมาลาการนนถอดอกไม พอเขาไปสพระนคร พระผมพระภาคเจา อนภกษสงฆหมใหญแวดลอม ทรงเปลงพระรศม มพรรณะ ๖ เสดจเขาไปสพระนคร เพอบณฑบาต ดวยพระพทธานภาพ อนใหญ ดวยพระพทธลลาอนใหญ. แทจรง ในกาลบางคราว พระ- ผมพระภาคทรงปดพระรศมมพรรณะ ๖ ดวยจวรแลว เสดจไป เหมอน ภกษผเทยวบณฑบาตเปนวตรรปใดรปหนง เหมอนเสดจไปตอนรบพระ- องคลมาล สนทางตง ๓๐ โยชน. ในกาลบางคราว ทรงเปลงพระรศม มพรรณะ ๖ เหมอนทรงเปลงในเวลาเสดจเขาไปสกรงกบลพสดเปนตน. แมในวนนน พระผมพระภาคเจาทรงเปลงพระรศมมพรรณะ ๖ จาก พระสรระ เสดจเขาไปสกรงราชคฤห ดวยพระพทธานภาพอนใหญ ดวย พระพทธลลาอนใหญ.


นายมาลาการบชาพระศาสดาดวยดอกไม ครงนน นายมาลาการเหนอตภาพพระผมพระภาคเจา เชนกบดวย รตนะอนมคาและทอง๑อนมคา แลดพระสรระซงประดบแลว ดวยมหา- ปรสลกษณะ ๓๒ มสวนความงามดวยพระสรคออนพยญชนะ ๘๐ มจต เลอมใสแลว คดวา "เราจกทาการบชาอนยงแดพระศาสดาอยางไรหนอ แล ?" เมอไมเหนสงอน จงคดวา " เราจกบชาพระผมพระภาคเจาดวย ดอกไมเหลาน" คดอกวา "ดอกไมเหลานเปนดอกไมสาหรบบารง พระราชาประจา, พระราชา เมอไมทรงไดดอกไมเหลาน พงใหจองจา เราบาง พงใหฆาเราบาง พงขบไลเสยจากแวนแควนบาง, เราจะทา อยางไรหนอแล ?" ครงนน ความคดอยางนไดมแกนายมาลาการนนวา " พระราชาจะทรงฆาเราเสยกตาม ขบไลเสยจากแวนแควนกตาม, กพระ- ราชานน แมเมอพระราชทานแกเรา พงพระราชทานทรพยสกวาเลยงชพ ใหอตภาพน; สวนการบชาพระศาสดา อาจเพอประโยชนเกอกลและ ความสข แกเราในโกฏกปเปนอเนกทเดยว" สละชวตของตน แดพระ- ตถาคตแลว. นายมาลาการนน คดวา " จตเลอมใสของเราไมกลบกลาย เพยงใด; เราจกทาการบชาเพยงนนทเดยว" เปนผราเรงบนเทงแลว ม จตเบกบานและแชมชน บชาพระศาสดาแลว.

ความอศจรรยของดอกไมทเปนพทธบชา นายมาลาการนนบชาอยางไร ? ทแรก นายมาลาการซดดอกไม ๒ กา ขนไปในเบองบนแหงพระตถาคตกอน. ดอกไม ๒ กานน ๑. เชนกบดวยพวงแกวและพวงทองกวา โบราณวา เชนกบดวยพนมแกวและพนมทองกม.


ไดตงเปนเพดานในเบองบนพระเศยร. เขาซดดอกไม ๒ กาอนอก. ดอกไม ๒ กานนไดยอยลงมาตงอยทางดานพระหตถขวา โดยอาการอน มาลาบงไว. เขาซดดอกไม ๒ กาอนอก. ดอกไม ๒ กานน ไดหอย ยอยลงมาตงอยทางดานพระปฤษฎางค อยางนนเหมอนกน. เขาซดดอก ไม ๒ กาอนอก. ดอกไม ๒ กานนหอยยอยลงมาตงอยทางดานพระ- หตถซาย อยางนนเหมอนกน. ดอกไม ๘ ทะนานเปน ๘ กา แวด ลอมพระตถาคตในฐานะทง ๔ ดวยประการฉะน. ไดมทางพอเปนประต เดนไปขางหนาเทานน. ขวดอกไมทงหลายไดหนหนาเขาขางใน, หน กลบออกขางนอก. พระผมพระภาคเจาเปนราวกะวา แวดลอมแลวดวย แผนเงน เสดจไปแลว. ดอกไมทงหลาย แมไมมจต อาศยบคคลผมจต ไมแยกกน ไมตกลง ยอมไปกบพระศาสดานนเทยว ยอมหยดในท ประทบยน. รศมเปนราวกะวาสายฟาแลบตงแสนสาย ออกจากพระสรระ ของพระศาสดา. พระรศมทออก (จากพระกายนน) ออกทงขางหนา ทงขางหลง ทงขางขวาทงขางซาย ทงเบองบนพระเศยร. พระรศม แมแตสายหนง ไมหายไปทางทตรงเบองพระพกตร แมทงหมดกระทา ประทกษณพระศาสดา ๓ รอบแลว รวมเปนพระรศม มประมาณเทา ลาตาลหนม พงตรงไปขางหนาทางเดยว.

นายมาลาการบอกแกภรรยา นครทงสนเลองลอแลว. บรรดาชน ๑๘ โกฏ คอในภายในนคร ๙ โกฏ ภายนอกนคร ๙ โกฏ ชายหรอหญงแมคนหนง ชอวาจะไม ถอเอาภกษาออกไปยอมไมม. มหาชนบนลอสหนาท ทาการยกทอนผา


ขนตงพนอยขางหนาของพระศาสดาเทยว. แมพระศาสดาเพอจะทรงทา คณของนายมาลาการใหปรากฏ ไดเสดจเทยวไปในพระนครประมาณ ๓ คาวต โดยหนทางเปนทเทยวไปดวยยกลองนนเอง. สรระทงสน ของนาย มาลาการเตมเปยมดวยปตมวรรณะ ๕. นายมาลาการนนเทยวไปกบพระ- ตถาคตหนอยหนงเทานน เขาไปในภายในแหงพทธรศม เปนราวกะวา จมลงในรสแหงมโนสลา ชมเชยถวายบงคมพระศาสดาแลว ไดถอเอา กระเชาเปลานนแลไปสเรอน. ครงนน ภรรยาถามเขาวา " ดอกไมอยทไหน ?" มาลาการ. เราบชาพระศาสดาแลว. ภรรยา. บดน ทานจกทาอะไรแดพระราชาเลา ? มาลาการ. พระราชาจะทรงฆาเรากตาม ขบไลจากแวนแควน กตาม, เราสละชวตบชาพระศาสดาแลว, ดอกไมทงหมดม ๘ กา, บชา ชอเหนปานนเกดแลว, มหาชนทาการโหรองตงพน เทยวไปกบพระ- ศาสดา นนเสยงโหรองของมหาชนในทนน.

ภรรยาไมเลอมใสฟองพระราซา ลาดบนน ภรรยาของเขาเปนหญงอนธพาล ไมยงความเลอมใส ในพระปาฏหารยเหนปานนนใหเกด ดาเขาแลว กลาววา " ธรรมดา พระราชาทงหลาย เปนผดราย กรวคราวเดยวกกระทาความพนาศแม มาก ดวยการตดมอและเทาเปนตน, ความพนาศพงมแมแกเรา เพราะ กรรมทเธอกระทา" พาพวกบตรไปสราชตระกล ผอนพระราชาตรส


เรยกมาถามวา " อะไรกนน ?" จงกราบทลวา " สามของหมอมฉน เอาดอกไมสาหรบบารงพระองคบชาพระศาสดาแลว มมอเปลามาสเรอน ถกหมอมฉนถามวา " ดอกไมอยไหน ? ' กกลาวคาชอน, หมอมฉนดา เขาแลวกลาววา ' ธรรมดาพระราชาทงหลายเปนผดราย กรวคราวเดยวก กระทาความพนาศแมมาก ดวยการตดมอและเทาเปนตน, ความพนาศ พงมแมแกเรา เพราะกรรมทเธอกระทา ' ดงนแลวกทงเขามาในทน; กรรมทเขากระทา จงเปนกรรมดกตาม จงเปนกรรมชวกตาม, กรรม นนจงเปนของเขาผเดยว; ขอเดชะ พระองคจงทรงทราบความทเขาอน หมอมฉนทงแลว."

พระราชาทรงทาเปนกรว

พระราชาทรงบรรลโสดาปตตผล ถงพรอมดวยศรทธา เปน อรยสาวก ดวยการเหนทแรกนนแล ทรงดารวา "โอ ! หญงนเปน อนธพาล ไมยงความเลอมใสในคณเหนปานนใหเกดขน." ทาวเธอ ทาเปนดงกรว ตรสวา " เจาพดอะไร แม ? นายมาลาการนนกระทา การบชา ดวยดอกไมสาหรบบารงเราหรอ ?" หญงนน ทลวา " ขอเดชะ พระเจาขา." พระราชาตรสวา " ความดอนเจาทงเขา กระทาแลว, เราจกรกจทควรกระทาแกนายมาลาการผกระทาการบชาดวย ดอกไมทงหลายของเรา," ทรงสงหญงนนไปแลว รบเสดจไปในสานก พระศาสดา ถวายบงคมแลว เสดจเทยวไปกบดวยพระศาสดานนเทยว. พระศาสดาทรงทราบความเลอมใสแหงพระหฤทย ของพระราชานน เสดจเทยวไปสพระนครตามถนนเปนทเทยวไปดวยกลองแลว ไดเสดจไป


สพระทวารแหงพระราชมนเฑยรของพระราชา. พระราชาทรงรบบาตร ไดทรงมพระประสงคจะเชญเสดจพระศาสดาเขาไปสพระราชมนเฑยร. สวน พระศาสดา ไดทรงแสดงพระอาการทจะประทบนงในพระลานหลวง นนเอง. พระราชาทรงทราบพระอาการนนแลว รบสงใหกระทาปะราใน ขณะนนนนเอง ดวยพระดารสวา "ทานทงหลายจงกระทาปะราโดยเรว." พระศาสดาประทบนงกบหมภกษแลว. ถามวา " กเพราะเหตไร พระศาสดาจงไมเสดจเขาสพระราช- มนเทยร ? " แกวา " (เพราะ) ไดยนวา ความปรวตกอยางนไดมแกพระ- องควา 'ถาวาเราพงเขาไปนงในภายในไซร, มหาชนไมพงไดเพอจะ เหนเรา. คณของนายมาลาการจะไมพงปรากฏ, แตวามหาชนจกไดเพอ เหนเราผนงอย ณ พระลานหลวง, คณของนายมาลาการจกปรากฏ."

พระราชาทรงพระราชทานสงของอยางละ ๘ อยาง จรงอย พระพทธเจาของเราเทานน ยอมอาจเพอกระทาคณของ บคคลผมคณทงหลายใหปรากฏ, ชนทเหลอเมอจะกลาวคณของบคคลผม คณทงหลาย ยอมประพฤตตระหน (คอออมเสย). แผนดอกไม ๔ แผน ไดตงอยในทศทง ๔ แลว. มหาชนแวดลอมพระศาสดาแลว. พระราชา ทรงองคาสภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ดวยอาหารอนประณต. ในเวลาเสรจภตกจ พระศาสดาทรงกระทาอนโมทนาแลว อนแผน ดอกไม ๔ แผน แวดลอมโดยนยกอนนนแล อนมหาชนผบนลอสหนาท แวดลอม ไดเสดจไปสวหารแลว. พระราชา ตามสงพระศาสดา กลบ


แลว รบสงใหหานายมาลาการมาแลว ตรสถามวา " เจาวาอยางไร จงบชาพระศาสดาดวยดอกไม อนตนพงนามาเพอเรา ?" นายมาลาการ กราบทลวา "ขอเดชะ ขาพระองคคดวา 'พระราชาจะฆาเรากตาม จะขบไลเราเสยจากแวนแควนกตาม' ดงนแลว จงสละชวตบชาพระ- ศาสดา." พระราชาตรสวา "เจาชอวาเปนมหาบรษ" แลวพระราชทาน ของทควรให ชอหมวด ๘ แหงวตถทงปวงน คอชาง ๘ มา ๘ ทาส ๘ ทาส ๘ เครองประดบใหญ ๘ กหาปณะ ๘ พน นาร ๘ นาง ทนามา จากราชตระกล ประดบดวยเครองอลงการทงปวง และบานสวย ๘ ตาบล

พระศาสดาตรสสรรเสรญนายมาลาการ พระอานนทเถร ะ คดวา "วนน ตงแตเชาตร เสยงสหนาท ตงพน และการยกทอนผาขนตงพนยอมเปนไป. วบากของนายมาลาการ เปนอยางไรหนอแล ?" พระเถระนน ทลถามพระศาสดาแลว ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะพระเถระนนวา " อานนท เธออยาไดกาหนดวา กรรมมประมาณเลกนอย อนนายมาลาการนกระทาแลว' กนายมาลาการ นไดสละชวตกระทาการบชาเราแลว, เขายงจตใหเลอมใสในเราดวยอาการ อยางนน จกไมไปสทคต ตลอดแสนกลป" ดงนแลว ตรสวา :- "นายมาลาการ จกดารงอยในเทวดาและมนษย ทงหลาย จกไมไปสทต ตลอดแสนกลป, นเปน ผลแหงกรรมนน, ภายหลงเขาจกเปนพระปจเจก- พทธะ นามวาสมนะ." กในเวลาพระศาสดาเสดจถงวหาร เขาไปสพระคนธกฎ ดอกไม เหลานนตกลงทซมพระทวารแลว.


ไมควรทากรรมทเดอดรอนภายหลง ในเวลาเยน ภกษทงหลายสนทนากนในโรงธรรมวา " แหม ! กรรมของนายมาลาการ นาอศจรรย. เธอสละชวตเพอพระพทธเจาผยง ดารงพระชนมอย กระทาการบชาดวยดอกไมแลว ไดของพระราชทาน ชอวาหมวด ๘ ลวน ในขณะนนนนเอง." พระศาสดาเสดจออกจาก พระคนธกฎแลว ไปสโรงธรรมดวยการเสดจไป ๓ อยาง อยางใด อยางหนง ประทบนงบนพระพทธอาสนแลว ตรสถามวา " ภกษ ทงหลาย บดน เธอทงหลายนงประชมกนดวยกถาอะไรหนอ ?" เมอ ภกษเหลานนกราบทลวา " ดวยกถาชอน," จงตรสวา "อยางนนภกษ ทงหลาย ความเดอดรอนในภายหลงยอมไมม โสมนสเทานนยอมเกดขน ในขณะทระลกแลว ๆ เพราะบคคลกระทากรรมใด, กรรมเหนปานนน อนบคคลควรกระทาแท" เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรส พระคาถานวา:- ๙. ตจ กมม กต สาธ ย กตวา นานตปปต ยสส ปตโต สมโน วปาก ปฏเสวต. "บคคลทากรรมใดแลว ยอมไมเดอดรอนใน ภายหลง เปนผเอบอม มใจด ยอมเสวยผลของ กรรมใด, กรรมนนแล อนบคคลทาแลว เปน กรรมด."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน สองบทวา ย กตวา ความวา บคคลกระทา


กรรมใด คอกรรมทสามารถเพออนยงสมบตแหงเทวดาและสมบตแหง มนษย และนพพานสมบตใหเกด คอมสขเปนกาไร ยอมไมตาม เดอดรอน, โดยทแท บคคลนน ชอวาเปนผเอบอมแลวดวยกาลงแหง ปต และชอวามใจดดวยกาลงแหงโสมนส ในขณะทระลกถง ๆ เปน ผเกดปตและโสมนสในกาลตอไป ยอมเสวยผล ในทฏฐธรรมนนเอง, กรรมนนอนบคคลกระทาแลว เปนกรรมด คอเปนกรรมงาม ไดแก สละสลวย. ในเวลาจบเทศนา การตรสรธรรมไดมแกสตว ๘ หมน ๔ พนแลว ดงนแล. เรองนายสมนมาลาการ จบ.


๑๐. เรองพระอบลวรรณาเถร [๕๔]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระเถร นามวาอบลวรรณา ตรสพระธรรมเทศนานวา "มธวา มต พาโล" เปนตน.

พระเถรตงความปรารถนา ดงไดสดบมา พระเถรนน ตงความปรารถนาไวแทบบาทมลของ พระพทธเจาพระนามวาปทมตตระ กระทาบญทงหลาย สนแสนกลป ทองเทยวอย ในเทวดาและมนษย จตจากเทวโลก ถอปฏสนธในสกล เศรษฐ ในกรงสาวตถ ในพทธปบาทกาลน. กมารดาบดาไดตงชอนาง วา อบลวรรณนา เพราะนางมผวพรรณเหมอนกลบอบลเขยว. ตอมา ในกาลทนางเจรญวยแลว พระราชาและเศรษฐทงหลายในสกลชมพ- ทวป สงบรรณาการไปสสานกของเศรษฐวา "ขอเศรษฐจงใหธดา แกเรา." ชอวาคนผไมสงบรรณาการไป มไดม. ลาดบนน เศรษฐ คดวา "เราจกไมสามารถเอาใจของคนทงหมดได. แตเราจกทาอบาย ลกอยางหนง." เศรษฐนนเรยกธดามาแลวกลาววา " แม เจาจกอาจ เพอบวชไหม ? " คาของบดาไดเปนเหมอนนามนทหงแลวตง ๑๐๐ ครง อนเขารดลงบนศรษะ เพราะความทนางมภพมในทสด; เพราะฉะนน นางจงกลาวกะบดาวา "พอ ฉนจกบวช." เศรษฐนน ทาสกการะ เปนอนมากแกนางแลว นานางไปสสานกนางภกษณ ใหบวชแลว.


พระอบลวรรณาเถรบรรลพระอรหต

เมอนางบวชแลวไมนาน วาระรกษาลกดาลในโรงอโบสถถงแลว นางตามประทป กวาดโรงอโบสถ ยนถอนมตแหงเปลวประทป แลด แลว ๆ เลา ๆ ยงฌานมเตโชกสณเปนอารมณใหเกดแลว กระทาฌาน นนแลใหเปนบาท บรรลพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทาและอภญญา ทงหลายแลว. โดยสมยอน พระเถรนนเทยวจารกไปในชนบท กลบมา แลว เขาไปสปาอนธวน. ในกาลนน พระศาสดายงไมทรงหามการอยปา ของพวกนางภกษณ. ครงนนพวกมนษยทากระทอม ตงเตยงกนมานไว ในปานน แกพระเถรนน. พระเถรนน เขาไปบณฑบาตในกรงสาวตถ ออกมาแลว.

นนทมาณพขมขนพระเถร ฝายนนทมาณพ ผเปนบตรแหงลงของพระเถรนน มจตปฏพทธ ตงแตกาลแหงพระเถรยงเปนคฤหสถ สดบความทพระเถรมา จงไปสปา อนธวนกอนแตพระเถรมาทเดยว เขาไปสกระทอม ซอนอยภายใตเตยง พอเมอพระเถรมาแลว เขาไปสกระทอม ปดประต นงลงบนเตยง เมอ ความมดในคลองจกษยงไมทนหาย เพราะมาจาก (กลาง) แดดใน ภายนอก, จงออกมาจากภายใตเตยง ขนเตยงแลว ถกพระเถรหามอยวา " คนพาล เธออยาฉบหายเลย, คนพาล เธออยาฉบหายเลย" ขมขน กระทากรรมอนตนปรารถนาแลวกหนไป. ครงนน แผนดนใหประดจ วาไมอาจจะทรงโทษของเขาไวได แยกออกเปน ๒ สวนแลว . เขาขาไปส แผนดน ไปเกดในอเวจมหานรกแลว.


ฝายพระเถร บอกเนอความแกภกษณทงหลายแลว. พวกภกษณ แจงเนอความนนแกภกษทงหลาย. พวกภกษ กราบทลแดพระผม- พระภาคเจา.

คนพาลประสบทกขเพราะบาปกรรม พระศาสดา ทรงสดบเรองนนแลว ตรสเรยกภกษทงหลายมาตรส วา " ภกษทงหลาย บรรดาภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา ผใด ผหนงเปนพาล เมอทากรรมลามก เปนผยนดราเรง เปนประดจฟขน ๆ ยอมทาได ประดจบรษเคยวกนรสของหวาน มจาพวกนาผง และ นาตาลกรวดเปนตน บางชนด" ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดง ธรรม ตรสพระคาถานวา :- ๑๐. มธวา มต พาโล ยาว ปาป น ปจจต ยทา จ ปจจต ปาป อถ (พาโล) ทกข นคจฉต. "คนพาลยอมสาคญบาปประดจนาผง ตราบเทา ทบาปยงไมใหผล; กเมอใด บาปใหผล; เมอนน คนพาล ยอมประสพทกข.

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา มธวา เปนตน ความวา กเมอ คนพาลกระทาบาป คออกศลกรรมอย กรรมนนยอมปรากฏดจนาผง คอ ดจนาหวาน ไดแกประดจนาใคร นาชอบใจ, คนพาลนน ยอมสาคญบาป นน เหมอนนาหวาน ดวยประการฉะน. บทวา ยาว คอ ตลอดกาลเพยงใด.


สองบทวา ปาป น ปจจต ความวา คนพาล ยอมสาคญ บาปนนอยางนน ตราบเทาทบาปยงไมใหผลในทฏฐธรรม หรอใน สมปรายภพ. บทวา ยทา จ ความวา กในกาลใด เมอคนพาลนน ถกทา กรรมกรณตาง ๆ ในทฏฐธรรม หรอเสวยทกขใหญในอบายมนรก เปนตนในสมปรายภพ บาปนนชอวายอมใหผล; ในกาลนน คนพาลนน ยอมเขาถง คอประสพ ไดแกกลบไดทกข. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน.

พระขณาสพไมยนดกามสข โดยสมยอน มหาชนสนทนากนในธรรมสภาวา "แมพระขณาสพ ทงหลาย ชะรอยจะยงยนดกามสข ยงเสพกาม, ทาไมจกไมซองเสพ; เพราะพระขณาสพเหลานน ไมใชไมผ, ไมใชจอมปลวก. มเนอและ สรระยงสดเหมอนกน; เพราะฉะนน แมพระขณาสพเหลานน ยงยนด กามสข, ยงเสพกาม." พระศาสดา เสดจมา ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวก เธอนงสนทนาดวยเรองอะไรกน ?" เมอพวกภกษ กราบทลวา " ดวย เรองชอน" จงตรสวา "ภกษทงหลาย พระขณาสพทงหลาย ไมยนด กามสข ไมเสพกาม, เหมอนอยางวา หยาดนาตกลงบนใบบว ยอม ไมตด ไมตงอย. ยอมกลงตกไปทเดยว; และเหมอนเมลดพนธผกกาด ไมตด ไมตงอย ทปลายเหลกแหลม, ยอมกลงตกไปแนแท ฉนใด;


กามแม ๒อยาง ยอมไมซมซาบ ไมตงอยในจตของพระขณาสพ ฉนนน" ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถาม ใน พราหมณวรรค๑วา :- "เรากลาวบคคล ผไมตดอยในกามทงหลาย เหมอนนาไมตดอยในใบบว เหมอนเมลดพนธ ผกกาดไมตดอยทปลายเหลกแหลม; วาเปนพราหมณ." เนอความแหงพระคาถาน จกแจมแจงในพราหมณวรรคนนแล.

ภกษณควรอยในพระนคร กพระศาสดา รบสงใหเชญพระเจาปเสนทโกศลมาแลว ตรสวา " มหาบพตร แมกลธดาทงหลาย ในพระศาสนาน ละหมญาตอนใหญ และกองแหงโภคะมาก บวชแลว ยอมอยในปา เหมอนอยางกลบตร ทงหลายเหมอนกน, คนลามก ถกราคะยอมแลว ยอมเบยดเบยนภกษณ เหลานน ผอยในปา ดวยสามารถแหงการดถกดหมนบาง ใหถงอนตราย แหงพรหมจรรยบาง; เพราะฉะนน พระองคควรทาทอยภายในพระนคร แกภกษณสงฆ." พระราชา ทรงรบวา "ดละ" ดงนแลว รบสงใหสรางทอย เพอภกษณสงฆ ทขางหนงแหงพระนคร. จาเดมแตนนมา พวกภกษณ ยอมอยในละแวกบานเทานน. เรองพระอบลวรรณาเถร จบ. ๑. ข. ธ. ๒๕/๖๙.


๑๑. เรองชมพกาชวก [๕๕]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภชมพกาชวก ตรสพระธรรมเทศนานวา "มาเส มาเส กสคเคน" เปนตน.

กฏมพบารงพระเถระ

ไดยนวา ในกาลแหงพระสมมาสมพทธเจา พระนามวากสสป ในอดตกาล กฎมพชาวบานคนหนง สรางวหาร ( ถวาย ) แกพระเถระ รปหนงแลว บารงพระเถระผอยในวหารนนดวยปจจย ๔. พระเถระ ฉนในเรอนของกฎมพนนเปนนตย. ครงนน ภกษขณาสพรปหนง เทยว บตฑบาตในกลางวน ถงประตเรอนของกฎมพนน. กฎมพเหนพระ- ขณาสพนนแลว เลอมใสในอรยาบถของทาน นมนตใหเขาไปสเรอน องคาสดวยโภชนะอนประณตโดยเคารพ ถวายผาสาฎกผนใหญ ดวยเรยน วา " ทานผเจรญ ทานพงยอมผาสาฎกนนงเถด" ดงนแลว เรยนวา " ทานผเจรญ ผมของทานยาว; กระผมจกนาชางกลบกมา เพอประโยชน แกอนปลงผมของทาน, จกใหจดเตยงมาเพอประโยชนแกการนอน." ภกษกลปกะ ผฉนอยในเรอนเปนนตย เหนสกการะนน ของพระ- ขณาสพนน ไมอาจยงจตใหเลอมใสได คดวา " กฎมพน ทาสกการะ นนเหนปานน แกภกษผทคนเหนแลวครเดยว, แตไมทาแกเราผฉนอย ในเรอนเปนนตย" ดงนแลว ไดไปสวหาร. แมภกษขณาสพนอกน


ไปกบดวยภกษนนนนแล ยอมผาสาฎกทกฏมพถวายนงแลว. แมกฎมพ พาชางกลบกไปใหปลงผมของพระเถระ ใหคนลาดเตยงไวแลวเรยนวา " ทานผเจรญ ขอทานจงนอนบนเตยงนแหละ" นมนตพระเถระ ทงสองรป เพอฉนในวนพรงนแลว กหลกไป. ภกษเจาถนไมอาจอดกลน สกการะทกฎมพทาแกพระขณาสพนนได.

ดาพระอรหนตดวยอาการ ๔ มโทษ ครนเวลาเยน เธอไปสททพระเถระนนนอนแลว ดาดวยอาการ ๔ อยางวา " อาคนตกะผมอาย ทานเคยวกนคถ ประเสรฐกวาการ บรโภคภตในเรอนของกฎมพ. ทานใหถอนผมดวยแปรงตาล ประเสรฐ วาการปลงผมดวยชางกลบก ทกฎมพนามา, ทานเปลอยกายเทยวไป ประเสรฐกวาการนงผาสาฎก ทกฏมพถวาย, ทานนอนเหนอแผนดน ประเสรฐกวาการนอนบนเตยง ทกฎมพนามา." ฝายพระเถระ คดวา " คนพาลน อยาฉบหายเพราะอาศยเราเลย" ดงนแลว ไมเออเฟอถง การนมนต ลกขนแตเชาตรไดไปตามสบายแลว. ฝายภกษเจาถน ทาวตร ทควรทาในวหารแตเชาตรแลว เคาะระฆงดวยหลงเลบเทานน ดวยความ สาคญวา " เวลาน เปนเวลาเทยวภกษา, แมบดน ภกษอาคนตกะ หลบอย, เธอพงตนดวยเสยงระฆง ดงนแลว เขาไปสบานเพอ บณฑบาต แมกฎมพนน กระทาสกการะแลว แลดทางมาของพระเถระ ทงสอง เหนภกษเจาถนแลว ถามวา " ทานผเจรญ พระเถระไปไหน ?" ทนน ภกษเจาถน กลาวกะกฎมพนนวา " ผมอาย อยาไดพดถงเลย ภกษกลปกะของทาน เขาสหองนอย ในเวลาททานออกไปเมอวาน


กาวลงสความหลบ เมอขาพเจา ทาเสยงกวาดวหารกด เสยงกรอกนา ในหมอฉนและหมอนาใชกด เสยงระฆงกด ตงแตเชาตร กยงไมรสก..." กฎมพคดวา "ชอวาการหลบจนถงกาลน ยอมไมม แกพระผเปนเจาของ เราประกอบดวยอรยาบถสมบตเชนนน, แตทานผเจรญรปน จกกลาวคา อะไร ๆ แนนอน เพราะเหนเราทาสกการะแกทาน." เพราะความทตน เปนบณฑต กฎมพนน จงนมนตใหภกษฉนโดยเคารพ ลางบาตรของ ทานใหดแลว ใหเตมดวยโภชนะมรสเลศตาง ๆ แลวกลาววา " ทาน ผเจรญ ถาทานพงเหนพระผเปนเจาของกระผม, ทานพงถวายบณฑบาต น แกพระผเปนเจานน." ภกษนอกนพอรบบณฑบาตนนแลว กคดวา "ถาภกษนน จกบรโภคบณฑบาตเหนปานนไซร, เธอกจกของอยในทน เทานน" ทงบณฑบาตนนในระหวางทาง ไปสทอยของพระเถระ แลด พระเถระนนในทนนมไดเหนแลว. ทนน สมณธรรมแมทเธอทาไว สน สองหมนปไมอาจเพอรกษาเธอได เพราะเธอทากรรมประมาณเทาน. ก ในกาลสนอาย เธอเกดแลวในอเวจ เสวยทกขเปนอนมาก สนพทธนดร หนง ในพทธปบาทกาลน เกดในเรอนแหงตระกล ซงมขาวและนามาก แหงหนงในพระนครราชคฤห.

โทษของการดาพระอรหนต จาเดมแตกาลทเดนไดดวยเทา เขาไมปรารถนา เพอจะนอนบน ทนอนทเดยว ไมปรารถนาเพอจะบรโภคภต, เคยวกนแตสรรวลญชะ๑

ของตนเทานน. มารดาบดา เลยงทารกนนไว ดวยสาคญวา " เดก ๑. อจจาระ.


ไมรเพราะยงออน จงทา." แมในเวลาเปนผใหญ เขาไมปรารถนาเพอ จะนงผา. เปนผเปลอยกายเทยวไป นอนบนแผนดน, เคยวกนแต สรรวลญชะของตนเทานน. ลาดบนน มารดาและบดาของเขา คดวา " เดกนไมสมควรแกเรอนแหงสกล; เดกนสมควรแกพวกอาชวก" ดงน แลว จงนาไปสสานกของอาชวกเหลานน ไดมอบใหวา " ขอทาน ทงหลายจงยงเดกนใหบวชเถด." ลาดบนน อาชวกเหลานนยงเขาใหบวช แลว กแลครนใหบวชแลว พวกอาชวกนนตงเขาไวในหลมประมาณเพยง คอ วางไมเรยบไวบนจะงอยบาทงสอง นงบนไมเรยบเหลานน ถอน ผมดวยทอนแหงแปรงตาล. ลาดบนน มารดาบดาของเขา เชญอาชวก เหลานน เพอฉนในวนพรงนแลว หลกไป. วนรงขน พวกอาชวก กลาวกะเขาวา "ทานจงมา, พวกเราจกเขาไปสบาน." เขากลาววา "ขอ เชญพวกทานไปเถด, ขาพเจาจกอยในทนแล" ดงนแลว กไมปรารถนา. ครงนน อาชวกทงหลาย ไดละเขาผกลาวแลว ๆ เลา ๆ ซงไมปรารถนา อย ไปแลว. ฝายเขาทราบความทอาชวกเหลานนไปแลว เปดประตเวจกฏ ลงไปกนคถปนใหเปนคาดวยมอทงสอง พวกอาชวกสงอาหารไปจากภาย- ในบานเพอเขา. เขาไมปรารถนาแมอาหารนน, แมถกพวกอาชวกกลาวอย บอย ๆ กกลาววา "ขาพเจาไมตองการอาหารน. อาหารอนขาพเจาได แลว." พวกอาชวกถามวา " ทานไดอาหารทไหน ?" เขาตอบวา " ได ในทนนนเอง. " แมในวนท ๒ ท ๓ ท ๘ เขาถกพวกอาชวกนน กลาวอยแม มากอยางนน กยงกลาว "ขาพเจาจกอยในทนแหละ" ไมปรากฏนา เพอจะไปบาน. พวกอาชววก คดวา "อาชวกน ไมปรารถนาจะเขา


บานทกวน ๆ ทเดยว, ไมปรารถนาจะกลนกนอาหารทพวกเรานามาให กลาวอยวา 'อาหารเราไดแลวในทนเทยว; เขาทาอะไรหนอแล ? พวก เราจกจบผดเขา' ดงนแลว เมอจะเขาไปสบาน เวนคนไวคนหนง สองคน เพอจบผด แมซงอาชวกนน จงไป. อาชวกเหลานน เปน ราวกะไปขางหลง ซอนอยแลว. แมเขา รความทอาชวกเหลานนไป แลว ลงสเวจกฎ กนคถโดยนยกอนนนแล. พวกอาชวกนอกน เหน กรยาของเขาแลว จงบอกแกอาชวกทงหลาย. พวกอาชวก ฟงคานน แลว คดวา " โอ กรรมหนก; ถาสาวกของพระสมณโคดม พง รไซร, พงประกาศความเสอมเกยรตของพวกเราวา 'อาชวกทงหลาย เทยวกนคถ; อาชวกนไมสมควรแกพวกเรา" จงขบไลเขาออกจาก สานกของตนแลว. เขาถกพวกอาชวกเหลานนไลออกแลว. มหนดาด กอนหนง ทเขาลาดไวในทถายอจจาระของมหาชน, มกระพงใหญบน แผนหนนน, มหาชนอาศยหนดาดเปนทถายอจจาระ. เขาไปในทนน กนคถในกลางคน ในกาลทมหาชนมาเพอตองการถายอจจาระ เหนยว กอนหนขางหนงดวยมอขางหนง ยกเทาขนขางหนงตงไวบนเขา ยน เงยหนาอาปากอย. มหาชนเหนเขาแลว เขาไปหา ไหวแลว ถามวา " ทานผเจรญ เพราะเหตไร พระผเปนเจาจงยนอาปาก ?" อาชวก. (เพราะ) เรามลมเปนภกษา อาหารอยางอนของเรา ไมม. มหาชน. เมอเชนนน เพราะเหตไร ทานจงยกเทาขางหนงตงไว บนเขายนอยเลา ขอรบ ? อาชวก. เรามตบะสง มตบะกลา แผนดนถกเราเหยยบดวยเทา


ทงสองยอมหวนไหว; เพราะฉะนน เราจงยกเทาขนขางหนงไวบนเขา ยนอย, กเราแลยนอยางเดยว ยงกาลใหลวงไป ไมนง ไมนอน. ขนชอวาพวกมนษยโดยมาก มกเชอเพยงถอยคาเทานน; เพราะ- ฉะนน ชนชาวแควนองคะและมคธะโดยมาก จงลอกระฉอนวา "แหม ! นาอศจรรยจรง. ทานผมตบะชอแมเหนปานน มอย, ผเชนน พวกเรา ยงไมเคยเหน" ดงนแลว ยอมนาสกการะเปนอนมากไปทก ๆ เดอน. อาชวกนน กลาววา "เรากนลมอยางเดยว, ไมกนอาหารอยางอน. เพราะเมอเรากนอาหารอยางอน ตบะยอมเสอมไป " ดงนแลว ไม ปรารถนาของอะไรๆ ทพวกมนษยเหลานนนามา. พวกมนษย ออนวอน บอย ๆ วา " ทานผเจรญ ทานอยาใหพวกกระผมฉบหายเลย, การ บรโภค อนคนผมตบะกลาเชนทานกระทาแลว ยอมเปนไปเพอประโยชน เพอความสข แกพวกกระผม สนกาลนาน." อาชวก กลาววา "เรา นนไมชอบใจอาหารอยางอน" แตถกมหาชนรบกวนดวยการออนวอน จงวางเภสชมเนยใสและนาออยเปนตน อนชนเหลานนนามา ทปลายลน ดวยปลายหญาคาแลว สงไป ดวยคาวา " พวกทานจงไปเถด, เทาน พอละเพอประโยชน เพอความสข แกทานทงหลาย." อาชวกนน เปนคนเปลอย เคยวกนคถ ถอนผม นอนบนแผนดน ใหกาลลวงไป ๕๕ ป ดวยประการฉะน.

พระพทธเจาเสดจไปโปรดชมพกาชวก การตรวจดสตวโลก ในเวลาใกลรง๑ เปนพทธกจ แมอน ๑. ปจจสกาเล ปฏ-อส-กาล กาลเปนทกาจดตอบซงมด.


พระพทธเจาทงหลาย ไมทรงละโดยแท; เพราะฉะนน เมอพระผม- พระภาคเจา ทางพจารณาดสตวโลกในเวลาใกลรงวนหนง, ชมพกาชวก น ปรากฏภายในขายคอพระญาณแลว. พระศาสดา ทรงใครครวญวา "อะไรหนอแล จกม ?" ทรงเหนอปนสยแหงพระอรหต พรอมดวย ปฏสมภทาของเขาแลว ทรงทราบวา "เราจกทาชมพกาชวกนนให เปนตนแลว กลาวคาถา ๆ หนง, ในกาลจบคาถา สตว ๘ หมน ๔ พน จกตรสรธรรม อาศยกลบตรน มหาชนจกถงความสวสด" ดงนแลว ในวนรงขน เสดจเทยวไปในกรงราชคฤหเพอบณฑบาต เสดจกลบจาก บณฑบาตแลว ตรสกะพระอานนทเถระวา "อานนท เราจกไปสสานก ของชมพกาชวก." อานนท. พระองคเทานน จกเสดจไปหรอ พระเจาขา ? พระศาสดา. อยางนน เราผเดยวจกไป. พระศาสดา ครนตรสอยางนนแลว ในเวลาบาย เสดจไปสสานก ของชมพกาชวกนน. เทวดาทงหลาย คดวา "พระศาสดาจะเสดจไปส สานกของชมพกาชวกในเวลาเยน, กชมพกาชวกนน อยบนหนดาด นาเกลยด เปนทถายอจจาระปสสาวะ เศราหมองดวยไมชาระฟน, พวกเราควรใหฝนตก" ดงนแลว จงยงฝนใหตก ครเดยวเทานน ดวยอานภาพของตน. หนดาด ไดสะอาดปราศจากมลทนแลว. ลาดบนน เทวดาทงหลาย ยงฝนเปนวการแหงดอกไม ๕ ส ใหตกลงบนหนดาด นน. ในเวลาเยน พระศาสดา เสดจไปสสานกของชมพกาชวกแลว ได เปลงพระสรเสยงวา "ชมพกะ." ชมพกะคดวา "นนใครหนอแล รยาก


เรยกเราดวยวาทะวาชมพกะ" จงคดวา "นนใคร ?" พระศาสดา. เรา ชมพกะ. ชมพกะ. ทาไม มหาสมณะ ? พระศาสดา. วนน เธอจงใหทอยในทนแกเรา สกคนหนง. ชมพกะ. มหาสมณะ ทอยในทน ไมม. พระศาสดา. ชมพกะ เธออยากระทาอยางนน, เธอจงใหทอย แกเรา สกคนหนง; ชอวาพวกบรรพชตยอมปรารถนาบรรพชต, พวกมนษยยอมปรารถนามนษย, พวกปศสตวยอมปรารถนาพวกปศสตว. ชมพกะ. กทานเปนบรรพชตหรอ ? พระศาสดา. เออ เราเปนบรรพชต. ชมพกะ. ถาทานเปนบรรพชต, นาเตาของทานอยทไหน ? ทพพ สาหรบโบกควนของทานอยทไหน ? ดาย๑สาหรบบชายญของทานอย ทไหน ? พระศาสดา. นาเตาเปนตนนน ของเรามอย, แตการถอเอาเปน แผนก ๆ เทยวไปลาบาก เพราะฉะนน เราจงเกบไวภายในเทานนเทยว ไป. อาชวกนนโกรธวา "ทานจกไมถอนาเตาเปนตนนนเทยวไปได หรอ ?" ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะอาชวกนนวา "ชางเถอะ ชมพกะ, เธออยาโกรธเลย. เธอจงบอกทอยแกเราเถด." เขากลาววา "มหาสมณะ ทอยในทน ไมม." พระศาสดา เมอจะทรงชเงอมแหงหนง ซงมอยในทไมไกลจากท อยของเขา จงตรสวา "ทเงอมนน ใครอย ?" ๑. ยชโญปวต สายเครองหมายวรรณะพราหมณ.


ชมพกะ. มหาสมณะ ทเงอมนน ไมมใครอย. พระศาสดา. ถาเชนนน เธอจงใหเงอมนนแกเรา. ชมพกะ. มหาสมณะ ทานจงรเองเถด. พระศาสดา ทรงปผานง ประทบนงทเงอมแลว.

ชมพกาชวกไดบรรลพระอรหต ครงนน ทาวมหาราชทงส ทาทศทงส ใหมแสงสวางเปนอน เดยวกน มาสทบารงในปฐมยาม. ชมพกะเหนแสงสวางแลว คดวา " นน ชอแสงสวางอะไรกน ?" ในมชฌมยาม ทาวสกกเทวราชเสดจ มาแลว. ชมพกะเหนแมทาวสกกเทวราชนน คดวา "ชอวาใครนน ?" ในปจฉมยาม ทาวมหาพรหม ผสามารถยงจกรวาลหนง ใหสวางดวย นวมอนวหนง ยงจกรวาลสองจกรวาล ใหสวางดวยนวมอ ๒ นว ฯลฯ ยงจกรวาลสบจกรวาล ใหสวางดวยนวมอ ๑๐ นว ทาปาทงสนใหมแสง สวางเปนอนเดยวมาแลว. ชมพกะเหนทาวมหาพรหมแมนน คดวา "นน ใครหนอแล ?" ดงนแลว จงไปสสานกพระศาสดาแตเชาตร กระทา ปฏสนถารแลว ยน ณ ทควรสวนขางหนง ทลถามพระศาสดาวา " มหาสมณะ ใคร ยงทศทงสใหสวาง มาสสานกของทานในปฐม- ยาม ?" พระศาสดา. ทาวมหาราชทงส. ชมพกะ. มาเพราะเหตไร ?" พระศาสดา. มาเพอบารงเรา. ชมพกะ. กทานเปนผยอดเยยมกวาทาวมหาราชทงสหรอ ?


พระศาสดา. เออ ชมพกะ เราแลเปนพระราชายอดเยยมกวาพระ- ราชาทงหลาย. ชมพกะ. กในมชฌมยาม ใครมา ? พระศาสดา. ทาวสกกเทวราช. ชมพกะ. เพราะเหตไร ? พระศาสดา. เพอบารงเราเหมอนกน . ชมพกะ. กทานเปนผยอดเยยมกวาทาวสกกเทวราชหรอ? พระศาสดา. เออ ชมพกะ, เราเปนผยอดเยยมแมกวาทาวสกกะ, กทาวสกกะนน เปนคลานปฏฐากของเรา เชนเดยวกบสามเณรผเปน กปปยการก. ชมพกะ. กใคร ยงปาทงสนใหสวาง มาแลวในปจฉมยาม ? พระศาสดา. ชนทงหลาย มพราหมณเปนตน ในโลก จามแลว พลาดพลงแลว ยอมกลาววา 'ขอความนอบนอม จงม แกมหาพรหม' อาศยผใด ผนนแหละ เปนทาวมหาพรหม. ชมพกะ. กทานเปนผยอดเยยมแมกวาทาวมหาพรหมหรอ ? พระศาสดา. เออ ชมพกะ, เราแลเปนพรหมยงแมกวาพรหม. ชมพกะ. มหาสมณะ ทานเปนผอศจรรย, กเมอเราอยในทน สน ๕๕ ป บรรดาเทวดาเหลานน แมองคหนง กไมเคยมาเพอบารง เรา; กเราเปนผมลมเปนภกษา ยนอยางเดยว ใหกาลนานประมาณ เทานลวงไปแลว, เทวดาเหลานน ไมเคยมาสทบารงของเราเลย. ลาดบนน พระศาสดา ตรสกะชมพกะนนวา "ชมพกะ เธอ ลวงมหาชนผอนธพาลในโลก ยงปรารถนาจะลวงแมซงเรา; เธอเคยวกน


คถเทานน, นอนบนแผนดนอยางเดยว, เปนผเปลอยเทยวไป, ถอนผม ดวยทอนแปรงตาลสน ๕๕ ป มใชหรอ ? กเมอเปนเชนนน เธอลวง โลก กลาววา ' เราเปนผมลมเปนภกษา, ยนดวยเทาขางเดยว, ไมนง ไมนอน,' ยงเปนผปรารถนาจะลวงแมซงเรา ? แมในกาลกอน เธอ อาศยทฏฐอนชวชาลามก เปนผมคถเปนภกษาสนกาลประมาณเทาน เปน ผนอนเหนอแผนดน เปลอยกายเทยวไป ถงการถอนผมดวยทอนแปรง ตาล, แมในบดน เธอยงถอทฏฐอนชวชาลามกเหมอนเดม." ชมพกะ. มหาสมณะ กเราทากรรมอะไรไว. ลาดบนน พระศาสดา ตรสบอกกรรมทเขากระทาแลวในกอนแก ชมพกะนน. เมอพระศาสดา ตรสอยนนแหละ ความสงเวชเกดขนแก เขาแลว, หรโอตตปปะปรากฏแลว. เขานงกระโหยงแลว. ลาดบนน พระศาสดา ไดทรงโยนผาสาฎกสาหรบอาบนาไปใหเขา. เขานงผานน แลว ถวายบงคมพระศาสดา นง ณ ทควรสวนขางหนง. ฝายพระศาสดา ตรสอนบพพกถาแสดงธรรมแกเขา. ในกาลจบเทศนา เขาบรรลพระ- อรหตพรอมดวยปฏสมภทา ถวายบงคมพระศาสดาแลวลกขนจากทนง ทลขอบรรพชาและอปสมบท. ดวยอาการเพยงเทาน กรรมในกอนของ ชมพกะนนสนแลว . กชมพกะน ดาพระมหาเถระผขณาสพ ดวยอกโกส- วตถ ๔ อยาง, ไหมแลวในอเวจ ตราบเทามหาปฐพนหนาขน ๑ โยชน ยงดวย ๓ คาวต ถงอาการอนนาเกลยดนสน ๕๕ ป ดวยเศษแหงผล กรรม ในเพราะการดานน, กรรมนนของเธอสนแลว เพราะบรรลพระ- อรหนตนน, กรรมทเธอทาแลวนน ไมอาจยงผลแหงสมณธรรม ท ชมพกาชวกนทาแลวสน ๒ หมนปใหฉบหายได; เพราะฉะนน พระ-


ศาสดาจงทรงเหยยดพระหตถเบองขวาออก ตรสกะชมพกะนนวา "เธอ จงเปนภกษมาเถด, จงประพฤตพรหมจรรยเถด." ขณะนนเอง เพศ คฤหสถของเธอ หายไปแลว. เธอเปนผทรงบรขาร ๘ ไดเปนประดจ พระเถระมพรรษา ๖๐ แลว.

ชมพกะบอกความจรงแกมหาชน ไดยนวา วนนน เปนวนแหงชาวองคะและมคธะ ถอสกการะมา เพอชมพกะนน; เพราะฉะนน ชาวแวนแควนทงสอง ถอสกการะมาแลว เหนพระตถาคตแลว จงคดวา "ชมพกะผเปนเจาของพวกเราเปนใหญ หรอหนอแล ? หรอวา พระสมณโคดมเปนใหญ" คดวา "ถา พระสมณโคดม พงเปนใหญ, ชมพกะน พงไปสสานกของพระสมณ- โคดม, แตเพราะความทชมพกาชวกเปนใหญ พระสมณโคดมจงเสดจมา สสานกชมพกาชวกน." พระศาสดา ทรงทราบความปรวตกของมหาชน จงตรสวา " ชมพกะ เธอจงตดความสงสยของพวกอปฏฐากของเธอเสย." เธอ กราบทลวา แมขาพระองค กหวงพระพทธดารสมประมาณเทาน เหมอนกน พระเจาขา" ดงนแลว เขาฌานท ๔ ลกขน เหาะขนส เวหาสประมาณชวลาตาล กราบทลวา "พระเจาขา พระผมพระภาคเจา เปนพระศาสดาของขาพระองค, ขาพระองคเปนสาวก" แลวลงมา ถวายบงคม เหาะขนสเวหาสประมาณ ๗ ชวลาตาลอก ดวยอาการอยางน คอ ประมาณ ๒ ชวลาตาล ประมาณ ๓ ชวลาตาล แลวลงมา ยง มหาชนใหทราบความทตนเปนสาวก. มหาชนเหนเหตนนแลว คดวา


" โอ ! ธรรมดาพระพทธเจาทงหลาย เปนผนาอศจรรย มพระคณไม ทรามเลย." พระศาสดาเมอตรสกบมหาชน ตรสอยางนวา "ชมพกะน วาง สกการะทพวกทานนามาแลว ทปลายลนดวยปลายหญาคา ตลอดกาล ประมาณเทาน อยในทน ดวยหวงวา ' เราบาเพญการประพฤตตบะ;' ถาเธอพงบาเพญการประพฤตตบะสน ๑๐๐ ปดวยอบายนไซร, กการ บาเพญตบะนน ยงไมถงเสยวแมท ๑๖ แหงกศลเจตนาเปนเครองตดภต ของเธอผรงเกยจสกลหรอภต แลวไมบรโภคในบดน" ดงนแลว เมอ จะทรงสบอนสนธแสดงธรรม ตรสพระคาถานวา :- ๑๑. มาเส มาเส กสคเตน พาโล ภเชถ โภชน น โส สงขาตธมมาน กล อคฆต โสฬส. "คนพาล พงบรโภคโภชนะดวยปลายหญาคา ทก ๆ เดอน, เขายอมไมถงเสยวท ๑๖ แหงทาน ผมธรรมอนนบไดแลว."

แกอรรถ

พงทราบเนอความแหงคาถานนวา :- " ถาคนพาล คอผมธรรมยงไมกาหนดร เหนหางจากคณมศล เปนตน บวชในลทธเดยรถย บรโภคโภชนะดวยปลายหญาคาทก ๆ เดอน ทถงแลว ดวยหวงวา "เราจกบาเพญการประพฤตตบะ" ชอวา พง บรโภคโภชนะตลอด ๑๐๐ ป. ในกงพระคาถาวา น โส สงขาตธมมาน กล อคฆต โสฬส


แสดงเปนบคลาธษฐานวา "ทานผมธรรมอนรแลว คอผมธรรม อนชงไดแลว เรยกวาผมธรรมอนนบไดแลว, บรรดาทานเหลานน โดยทสดม ณ เบองตา พระโสดาบน ชอวาผมธรรมอนนบไดแลว, โดยทสดม ณ เบองสง พระขณาสพ ชอวาผมธรรมอนนบไดแลว; ชนพาลนน ยอมไมถงเสยวท ๑๖ ของทานผมธรรมอนนบไดแลวเหลาน. สวนเนอความในกงพระคาถาน พงทราบดงน :- กเจตนาของคนพาลนน ผบาเพญการประพฤตตบะอยางนน ตลอด ๑๐๐ ป เปนไปสนราตรนานเพยงนน ยอมไมถงเสยวท ๑๖ แหงกศล- เจตนาเครองตดภตดวงหนงของทานผมธรรมอนนบไดแลว รงเกยจสกล หรอภตแลวไมบรโภค. พระศาสดา ตรสอธบายไวดงนวา "ผลแหงสวนหนง ๆ จาก สวนท ๑๖ ซงทาผลแหงเจตนาของทานผมธรรมอนนบไดแลวนนให เปน ๑๖ สวนแลว ทาสวนหนง ๆ จาก ๑๖ สวนนน ใหเปน ๖ สวน อกนนแล ยงมากกวาการประพฤตตบะของชนพาลนน." ในกาลจบเทศนา ธรรมาภสมย ไดมแกสตว ๘ หมน ๔ พน แลว ดงนแล. เรองชมพกาชวก จบ.


๑๒. เรองอหเปรต [๕๖]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภอหเปรต ตนใดตนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "น ห ปาป กต กมม" เปนตน.

พระมหาโมคคลลานเถระทาการยม ความพสดารวา ในวนหนง ทานพระลกขณเถระ ภายในชฎล พนหนง และทานพระมหาโมคคลลานเถระ ลงจากภเขาคชฌกฏดวย คดวา "เราจกเทยวบณฑบาตในกรงราชคฤห." บรรดาพระเถระ ๒ รป นน ทานพระมหาโมคคลลานะ เหนอหเปรตตนหนง จงไดกระทาการ ยมแยมใหปรากฏ. ลาดบนน พระลกขณเถระ ถามเหตกะพระเถระนนวา " ผมอาย เพราะเหตไร ทานจงทาการยมแยมใหปรากฏ ?" พระเถระ ตอบวา "ผมอาย นไมใชกาลแล เพอวสชนาปญหาน, ทานพงถามผม ในสานกพระผมพระภาคเจาเถด." เมอพระเถระทงสองนน เทยว บณฑบาตในกรงราชคฤห ไปสสานกพระผมพระภาคเจา นงแลว, พระลกขณเถระถามวา " ทานโมคคลลานะผมอาย ทานลงจากภเขา คชฌกฏ ทาการยมแยมใหปรากฏ ผมถามถงเหตแหงการยมแยม ได กลาววา ' ทานพงถามผมในสานกพระผมพระภาคเจา,' บดน ทานจง บอกเหตนนเถด."


พระมหาโมคคลลานะบอกเหตแหงการยม พระเถระ กลาววา "ผมอาย ผมเหนอหเปรตตนหนง จงได ทาการยมแยมใหปรากฏ, อตภาพของเปรตนนเหนปานน, ศรษะของมน เหมอนศรษะมนษย, อตภาพทเหลอของมน เหมอนของง, นนชอ อหเปรต โดยประมาณ ๒๕ โยชน, เปลวไฟตงขนจากศรษะของมน ลามไปจนถงหาง, ตงขนจากหางถงศรษะ, ตงขนในทามกลาง ลามไป ถงขางทงสอง ตงขนแตขางทงสอง รวมลงในทามกลาง." ไดยนวา อตภาพของเปรตทงสอง นนแล ประมาณ ๒๕ โยชน, ของเปรตทเหลอ ประมาณ ๓ คาวต, ของอหเปรตนนนแล และของกากเปรต ประมาณ ๒๕ โยชน, บรรดาเปรตทงสองนน อหเปรต เปนดงนกอน.

บรพกรรมของกากเปรต พระมหาโมคคลลานะ เหนแมกากเปรต อนไฟไหมอยทยอดเขา คชฌกฏ เมอจะถามบรพกรรมของเปรตนน จงกลาวคาถานวา :- " ลนของเจาประมาณ ๕ โยชน, ศรษะของเจา ประมาณ ๙ โยชน, กายของเจาสงประมาณ ๒๕ โยชน, เจาทากรรมอะไรไวจงถงทกขเชนน." ครงนน เปรตเมอจะบอกแกพระเถระนน จงกลาวคาถานวา :- " พระโมคคลลานะผเจรญ ขาพเจากลนกนภต ทเขานามาเพอสงฆ ของพระพทธเจาพระนานวา กสสป ผแสวงหาคณอนใหญ ตานปรารถนา."


ดงนแลว จงกลาววา " ทานผเจรญ ในกาลแหงพระพทธเจาพระนาม วากสสป พวกภกษมากรป เขาไปสบานเพอบณฑบาต. พวกมนษย เหนพระเถระทงหลายแลว รกใคร นมนตใหนงทโรงฉน ลางเทา ทาดวยนามน ใหดมขาวยาค ถวายของควรเคยว รอคอยบณฑบาตกาล นงฟงธรรมอย. ในกาลจบธรรมกถา พวกมนษยรบบาตรของพระเถระ ทงหลายแลว ใหเตมดวยโภชนะมรสเลศตาง ๆ ในเรอนของตน ๆ แลว นามา. ในครงนน ขาพเจาเปนกา จบอยทหลงคาแหงโรงฉน เหน โภชนะนนแลว ไดคาบเอาคาขาว ๓ คาเตมปาก ๓ ครง จากบาตรอน มนษยผหนงถอไว, แตภตนน ยงหาเปนของสงฆไม, มใชเปนภตทเขา กาหนดถวายแกสงฆ, เปนภตอนเหลอจากทภกษทงหลายฉน อนพวก มนษยพงนาไปสเรอนของตนบรโภคกไมใช, เปนเพยงภตทเขานามา เฉพาะสงฆอยางเดยวเทานน. ขาพเจาคาบเอาคาขาว ๓ คาจากบาตรนน, กรรมเพยงเทาน เปนบรพกรรมของขาพเจา, ขาพเจานน ทากาละ แลวไหมในอเวจ เพราะวบากแหงกรรมนน ในบดน เกดเปนกากเปรต เสวยทกขน ทภเขาคชฌกฏ ดวยผลกรรมทเหลอในเพราะกรรมนน เรองกากเปรต มเทาน. แตในเรองน พระเถระกลาววา " ผมเหนอหเปรต จงไดทาการ ยมแยมใหปรากฏ." ลาดบนน พระศาสดาทรงเปนพยานของพระเถระ นน ตรสวา " ภกษทงหลาย โมคคลลานะพดจรง, กเราเหนเปรตนน ในวนบรรลสมโพธญาณเหมอนกน, แตเราไมกลาว เพราะเอนดคนอนวา ' ชนเหลาใด ไมเชอคาของเรา, ความไมเชอนน พงเปนไปเพอสงมใช


ประโยชนเกอกลแกชนเหลานน." กในกาลทพระมหาโมคคลลานะเหน แลวนนแล พระศาสดาทรงเปนพยานของทาน ตรสเรอง ๒ เรอง แมในลกขณสงยต๑เเลว. แมเรองน พระเถระนน กกลาวไวอยางนน เหมอนกน. ภกษทงหลายฟงเรองนนแลว จงทลถามบรพกรรมของเปรต นน. แมพระศาสดา กตรสแกภกษเหลานนวา:-

บรพกรรมของอหเปรต " ไดยนวา ในอดตกาล พวกชนอาศยกรงพาราณส สราง บรรณศาลาไวเพอพระปจเจกพทธเจา ใกลฝงแมนา. พระปจเจกพทธเจา นน อยในบรรณศาลานน ยอมเทยวไปบณฑบาตในเมองเนองนตย. แมพวกชาวเมอง มมอถอสกการะมของหอมและดอกไมเปนตน ไปสท บารงของพระปจเจกพทธเจา ทงเยนทงเชา. บรษชาวกรงพาราณสคน หนง อาศยหนทางนนไถนา. มหาชน เมอไปสทบารงพระปจเจกพทธเจา ยอมเหยยบยานานนไป ทงเยนทงเชา. ชาวนา แมหามอยวา "ขอ พวกทานอยาเหยยบนาของขาพเจา" กไมสามารถจะหามได. ครงนน ชาวนานน ไดมความคดอยางนนวา " ถาบรรณศาลาของพระปจเจก- พทธเจา ไมพงมในทนไซร ชนทงหลายกไมพงเหยยบยานาของเรา." ในกาลทพระปจเจกพทธเจาเขาไปบณฑบาต ชาวนานน ทบภาชนะ เครองใชแลวเผาบรรณศาลาเสย. พระปจเจกพทธเจา เหนบรรณศาลา นนถกไฟไหม จงหลกไปตามสบาย. มหาชน ถอของหอมและระเบยบ ดอกไมมา เหนบรรณศาลาถกไฟไหม จงกลาววา " พระผเปนเจาของ ๑. ส. น. ๑๖/๒๙๘.


พวกเรา ไป ณ ทไหนหนอแล ? " แมชาวนานน กมากบดวยมหาชน เหมอนกน ยนอยในทามกลางแหงมหาชน พดอยางนวา " ขาพเจาเอง เผาบรรณศาลาของพระปจเจกพทธเจา. " ครงนน ชนทงหลายพดวา " พวกทานจงจบ. " พวกเราอาศยบรษชวน จงไมไดเพอจะเหนพระ- ปจเจกพทธเจา. " ดงนแลว กโบยชาวนานน ดวยเครองประหาร ม ทอนไมเปนตน ใหถงความสนชวตแลว. ชาวนานนเกดในอเวจ. ไหม ในนรกตราบเทาแผนดนน หนาขนประมาณโยชนหนงแลว จงเกดเปน อหเปรตทเขาคชฌกฏ ดวยผลกรรมอนเหลอ. "

พระศาสดาทรงเปรยบเทยบผลกรรม พระศาสดา ครนตรสบรพกรรมนของอหเปรตนนแลว จงตรสวา " ภกษทงหลาย ชอวาบาปกรรมนน เปนเชนกบนานม. นานมอนบคคล กาลงรดแล ยอมไมแปรไปฉนใด; กรรมอนบคคลกาลงกระทาเทยว กยงไมทนใหผลฉนนน. แตในกาลใด กรรมใหผล; ในกาลนน ผกระทา ยอมประกอบดวยทกขเหนปานนน " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธ แสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา:- ๑๒. น ห ปาป กต กมม สชชขรว มจจ ฑหนต พาลมเนวต ภสมาจฉนโนว ปาวโก. " กกรรมชวอนบคคลทาแลว ยงไมใหผล เหมอนนานมทรดในขณะนน ยงไมแปรไปฉะนน, บาปกรรม ยอมตามเผาคนพาล เหมอนไฟอนเถา กลบไวฉะนน."


แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา สชชขร ความวา นานมซงไหล ออกจากนมของแมโคนมในขณะนนนนแล ยงอน ยอมไมเปลยน คอ ยอมไมแปรไป. พระศาสดา ตรสคาอธบายไวดงนวา " นานมทเขารด ในขณะนน ยอมไมเปลยน คอไมแปร ไดแกไมละปกตในขณะนน นนแล. แตทเขารดใสไวในภาชนะใด. กยอมไมละปกตตราบเทาทยง ไมไดใสของเปรยวมเปรยงเปนตน ลงในภาชนะนน คอตราบเทาทยง ไมถงภาชนะของเปรยว มภาชนะนมสมเปนตน ยอมละในภายหลง ฉนใด; แมบาปกรรมทบคคลกาลงทา กยอมไมใหผลฉนนนเหมอนกน. ถาบาปกรรมพงใหผล (ในขณะทา ). ใคร ๆ ไมพงอาจเพอทาบาปกรรม ได. กขนธทงหลายทบงเกดดวยกศล ยงทรงอยเพยงใด; ขนธเหลานน ยอมรกษาบคคลนนไวไดเพยงนน. เมอขนธทงหลายเกดในอบาย เพราะ ความแตกแหงขนธเหลานน บาปกรรมยอมใหผล, กเมอใหผล ชอวา ยอมตามเผาผลาญคนพาล." ถามวา "เหมอนอะไร ?" แกวา "เหมอนไฟอนเถากลบไว." อธบายวา เหมอนอยางวา ถานไฟปราศจากเปลวไฟ อนเถา กลบไว แมคนเหยยบแลวกยงไมไหมกอน เพราะเถายงปดไว, แตยง เถาใหรอนแลว ยอมไหมไปจนถงมนสมอง ดวยสามารถไหมอวยวะ มหนงเปนตนฉนใด; แมบาปกรรมกฉนนนเหมอนกน เปนบาปกรรม อนผใดกระทาไว, ยอมตามเผาผนน ซงเปนพาล เกดแลวในอบาย


มนรกเปนตน ในอตภาพท ๒ หรอท ๓. ในกาลจนเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองอหเปรต จบ.


๑๓. เรองสฏฐกฏเปรต [๕๗]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภสฏฐกฏ- เปรต๑ ตรสพระธรรมเทศนานวา " ยาวเทว อนตถาย " เปนตน.

พระมหาโมคคลลานเถระเหนสฏฐกฏเปรต ความพสดารวา พระมหาโมคคลลานเถระ ลงจากภเขาคชฌกฏ พรอมกบพระลกขณเถระ กระทาการยมแยมในประเทศแหงใดแหงหนง โดยนยมในกอนนนแล ถกพระเถระถามถงเหตแหงการยมแยมจงกลาววา " ทานพงถามผมในสานกของพระผมพระภาคเจา" ในกาลแหงพระมหา- โมคคลลานเถระเทยวไปเพอบณฑบาต เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคม นงแลว ถกพระเถระถามอก จงกลาววา " ผมอาย ผมไดเหนเปรตตน หนง มอตภาพประมาณ ๓ คาวต, คอนเหลก ๖ หมนอนไฟตดลกโพลง แลว ตกไปเบองบนแหงกระหมอมของเปรตนนแลว ตงขน ทาลาย ศรษะ, ศรษะทแตกแลว ๆ ยอมตงขนอก, โดยอตภาพน อตภาพเหน ปานน ผมยงไมเคยเหน. ผมเหนอตภาพนน จงไดกระทาการยมแยมให ปรากฏ." จรงอย ในเรองเปรต พระมหาโมคคลลานเถระหมายเอาซง เปรตนนนแหละ จงกลาวคาเปนตนวา๒:- "คอนเหลก ๖ หมน บรบรณแลวโดยประการ ทงปวง ยอมตกไปบนศรษะของเจา ตอยกระหมอม อยเสมอ." ๑. เปรตผมศรษะอนไมคอน ๖ หมน ตอยแลว. ๒. ข. เปต. ๒๖/๒๕๘.


พระศาสดาทรงรบรองวาเปรตม

พระศาสดา ทรงสดบถอยคาของพระเถระแลว จงตรสวา "ภกษ ทงหลาย สตวน แมเรานงอยทโพธมณฑประเทศ กเหนแลวเหมอนกน เราไมบอก กเพอนเคราะหแกคนเหลาอนวา ' กแลคนเหลาใด ไมพง เชอคาของเรา; ความไมเชอนน พงมเพอกรรมไมเปนประโยชนเกอกล แกคนเหลานน,' แตวา บดน เราเปนพยานของโมคคลลานะ จงบอก ได." ภกษทงหลาย ฟงพระดารสนนแลว จงทลถามถงบรพกรรมของ เปรตนน. แมพระศาสดา กตรสแกภกษเหลานนวา :-

บรพกรรมของสฏฐกฏเปรต " ดงไดยนมา ในอดตกาล ในกรงพาราณส ไดมบรษเปลย คนหนง ถงซงความสาเรจในศลปะของบคคลผดดกอนกรวด. บรษนน นง ณ ภายใตตนไทรยอยตนหนง ใกลประตพระนคร อนพวกเดก ชาวบานกลาวอยวา " ทานจงดดกอนกรวดไปเจาะใบไทรนนแสดงรปชาง แกพวกเรา; แสดงรปมาแกพวกเรา" กแสดงรปทงหลายอนพวกเดก ปรารถนาแลว ๆ ไดวตถมของเคยวเปนตน จากสานกพวกเดกเหลานน. ภายหลงวนหนง พระราชาเสดจไปสพระราชอทยาน เสดจถงประเทศนน. พวกเดกซอนบรษเปลยไวในระหวางยานไทรแลว กหนไป. เมอพระ- ราชาเสดจเขาไปสโคนตนไมในเวลาเทยงตรง เงาของชองสองตองพร- สรระ. ทาวเธอทรงดารวา "นอะไรหนอแล ?" ทรงตรวจดในเบองบน ทอดพระเนตรเหนรปมรปชางเปนตนทใบไมทงหลาย จงตรสถามวา " นกรรมของใคร ?" ทรงสดบวา " ของบรษเปลย" จงรบสงใหหา


บรษเปลยนนมาแลว ตรสวา "ปโรหตของเรา ปากกลานก เมอเรา พดแมนดหนอย กพดเสยมากมาย ยอมเบยดเบยนเรา, ทานอาจ เพอ ดดมลแพะประมาณทะนานหนง เขาในปากของปโรหตนนไดหรอ ?" บรษเปลยทลวา " อาจ พระเจาขา, ขอพระองคจงใหคนนามลแพะมา แลวประทบนงภายในมานกบปโรหต, ขาพระองค จกรกรรมทควร กระทาในเรองน." พระราชา ไดทรงกระทาเหมอนอยางนน. บรษ เปลยนอกน ใหกระทาชองไวทมานดวยปลายแหงกรรไกร เมอปโรหต พดกบดวยพระราชา พออาปาก กดดมลแพะไปทละกอน ๆ. ปโรหต กลนมลแพะทเขาปากแลว ๆ. เมอมลแพะหมด บรษเปลยจงสนมาน พระราชา ทรงทราบความทมลแพะหมดดวยสญญานนแลว จงตรสวา " ทานอาจารย เราพดกบทาน จกไมอาจจาคาไวได ทานแมกลนกน มลแพะประมาณทะนานหนงแลว ยงไมถงความเปนผนง เพราะความท ทานมปากกลานก." พราหมณถงความเปนผเกอ จาเดมแตนน ไมอาจ เพออาปากเจรจากบพระราชาได. พระราชารบสงใหเรยกบรษเปลยมาแลว ตรสวา " เราไดความสขเพราะอาศยทาน. " ทรงพอพระทย จงพระ- ราชทานชอหมวด ๘ แหงวตถทงสนแกเขา ไดพระราชทานบานสวย ๔ ตาบล ในทศทง ๔ แหงเมอง. อามาตยผพราสอนอรรถและธรรมของ พระราชาทราบความนนแลว จงกลาวคาถานวา:- " ชอวาศลปะ แมอยางใดอยางหนง กยงประ- โยชนใหสาเรจได. ทานจงดเถด, ดวยการดดตาม ประสาคนเปลย บรษเปลยไดบานสวย อนตงอย ในทศทง ๔."


(กอามาตยนน) โดยสมยนน ไดเปนพระผมพระภาคเจา คอเราน เอง. ครงนน บรษคนหนง เหนสมบตอนบรษเปลยไดแลว จงคดวา " บรษชอน เปนคนเปลย อาศยศลปะน จงถงแลวซงสมบตใหญ แมเราศกษาศลปะนไวกควร. " เขาเขาไปหาบรษเปลย ไหวแลวกลาววา " ทานอาจารย ขอทานจงใหศลปะนแกขาพเจาเถด. " บรษเปลย กลาววา " พอ เราไมอาจใหได. " เขาถกบรษเปลยนนหามแลว คดวา " ชาง เถอะ. เราจกยงบรษเปลยนนใหยนด. " จงกระทากจมการนวดมอและ เทาเปนตน แกบรษเปลยนนอย ใหบรษเปลยนนยนดแลว สนกาลนาน วงวอนบอย ๆ แลว. บรษเปลยคดวา " คนนมอปการะแกเราเหลอเกน " จงมอาจเพอหามเขาได ใหเขาศกษาศลปะแลว กลาววา " พอ ศลปะ ของทานสาเรจแลว, บดนทานจกกระทาอะไรเลา ? " บรษ. ขาพเจาจกไปทดลองศลปะในภายนอก. บรษเปลย. ทานจกทาอยางไร ? บรษ. ขาพเจาจกดดแมโคหรอมนษยใหตาย. บรษเปลย กลาววา " พอ เมอคนฆาแมโค สนไหมมอย ๑๐๐, เมอฆามนษย สนไหมมอย ๑ พน, ทานแมทงบตรและภรรยา จกไม อาจเพอจะปลดเปลองสนไหมนนได, ทานจงอยาฉบหายเสยเลย เมอ ทานประหารบคคลใด ไมตองเสยสนไหม. ทานจะตรวจดใคร ๆ ผหา มารดาบดามไดเชนนน. " บรษนน รบวา " ดละ " แลวเอากรวด ใสพกเทยวเลอกดบคคลเชนนนอย เหนแมโคแลว ไมอาจดดไดดวย คดวา " แมโคนมเจาของ. " เหนมนษยแลวไมอาจดดได ดวยคดวา " คนนมมารดาบดา. "


กโดยสมยนน พระปจเจกพทธเจา ชอวาสเนตตะ อาศยพระนคร อยในบรรณศาลา. บรษนน เหนพระปจเจกพทธเจานน ผเขาไปเพอ บณฑบาต ยนอยทระหวางประตพระนคร จงคดวา " พระปจเจกพทธ- เจาน เปนผไมมมารดาบดา, เมอเราดดผน ไมตองมสนไหม, เราจก ดดพระปจเจกพทธเจาน ทดลองศลปะ " ดงนแลว จงดดกอนกรวดไป หมายชองหเบองขวาของพระปจเจกพทธเจา. กอนกรวดเขาไปโดยชองห เบองขวา ทะลออกโดยชองหเบองซาย. ทกขเวทนาเกดขนแลว. พระ- ปจเจกพทธเจา ไมอาจจะเทยวไปเพอภกษาได. จงไปสบรรณศาลาโดย อากาศ ปรนพพานแลว. พวกมนษยเมอพระปจเจกพทธเจาไมมา คดวา " ความไมผาสกอะไร ๆ จกม " จงไปทบรรณศาลานน เหนทานปร- นพพานแลวรองไหคราครวญแลว. แมบรษนน เหนมหาชนไปอย ไป ทบรรณศาลานนแลว จาพระปจเจกพทธเจาได จงกลาววา " พระปจเจก- พทธเจาองคน เมอเขาไปเพอบณฑบาต พบเราทระหวางประต. เรา เมอจะทดลองศลปะของตน จงประหารพระปจเจกพทธเจาน. " พวกมนษย กลาววา " ไดยนวา คนชวน ประหารพระปจเจกพทธเจา. พวกทาน จงจบ ๆ " โบยใหบรษนนถงความสนชวตในทนนเอง. บรษนน เกด ในอเวจไหมแลว จนแผนดนใหญนหนาขนโยชนหนง บงเกดเปนสฏฐ- กฏเปรต ทยอดภเขาคชฌกฏ ดวยผลกรรมอนเหลอ.

พระศาสดาตรสสอนพวกภกษ พระศาสดา ครนตรสบรพกรรมนของเปรตนนแลว จงตรสวา " ภกษทงหลาย ศลปะหรอความเปนอสระ เมอเกดขนแกผชอวาคนพาล


ยอมเกดขนเพอความฉบหาย, ดวยวา คนพาลไดศลปะหรอความเปน อสระแลว ยอมทาความฉบหายแกตนถายเดยว" ดงนแลว เมอจะทรง สบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา:- ๑๓. ยาวเทว อนตถาย ตต พาลสส ชายต หนต พาลสส สกกส มทธ อสส วปาตย. "ความรยอมเกดแกคนพาล เพยงเพอความ ฉบหายเทานน, ตามรนน ยงหวคดของเขาให ตกไป ยอมฆาสวนสกกธรรมของคนพาลเสย."

แกอรรถ

ศพทวา ยาวเทว ในคาถานนเปนนบาต ในอรรถคอความ กาหนดซงแดน. ภาวะคอความร ชอวา ตต. บคคลยอมรศลปะ แมใด, หรอบคคลดารงอยในความเปนใหญใด หรอดวยความถงพรอม ดวยยศใด อนชนยอมรจก คอปรากฏ ไดแกเปนผโดงดง, คาวา ตต น เปนชอแหงศลปะ ความเปนใหญและความถงพรอมดวยยศนน. แท จรง ศลปะหรอความเปนใหญเปนตน ยอมเกดแกคนพาล เพอความ ฉบหายถายเดยว คอคนพาลนน อาศยศลปะเปนตนนน ยอมทาความ ฉบหายแกคนอยางเดยว. บทวา หนต ไดแก ใหพนาศ. บทวา สกกส คอสวนแหงกศล. อธบายวา กศลปะหรอความเปนใหญ เมอ เกดขนแกคนพาล ยอมเกดขนฆาสวนอนเปนกศลอยางเดยว. บทวา มทธ น เปนชอวาของปญญา. บทวา วปาตย คอกาจดอย อธบายวา กความรนน ฆาสวนกศลของคนพาลนน ยงมทธา กลาวคอปญญา


ใหตกไป คอขจดอยนนแหละ ชอวาฆา. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองสฏ กฏเปรต จบ.


๑๔. เรองพระสธรรมเถระ [๕๘]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระสธรรม- เถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "อสนต ภาวมจเฉยย" เปนตน.

จตตคฤหบดถวายสวนเปนสงฆาราม กเทศนาตงขนแลว ในมจฉกาสณฑนคร จบแลวในกรงสาวตถ. ความพสดารวา จตตคฤหบด ในมจฉกาสณฑนคร เหนพระ- มหานามเถระ ภายในพวกภกษปญจวคคย เทยวบณฑบาตอย เลอมใส ในอรยาบถของพระเถระแลว จงรบบาตร นมนตใหเขาไปสเรอนใหฉน แลว ในกาลเสรจภตกจ สดบธรรมกถา บรรลโสดาปตตผลแลว เปน ผมศรทธาไมหวนไหว ใครเพอจะทาอทยานของตนอนชอวาอมพาฏกวน ใหเปนสงฆาราม จงหลงนาลงไปในมอของพระเถระ มอบถวายแลว. ใน ขณะนน มหาปฐพ ทานาทสด กหวนไหวดวยบอกเหตวา " พระพทธ- ศาสนาตงมนแลว." มหาเศรษฐ ใหสรางวหารใหญในอทยาน ไดเปนผมประตเปดไว เพอพวกภกษผมาจากทศทงปวงแลว. พระสธรรมเถระ ไดเปนเจาอาวาส อยในมจฉกาสณฑ.

คฤหบดบรรลอนาคามผล โดยสมยอน พระอครสาวกทงสอง สดบกถาพรรณนาคณของ


จตตคฤหบดแลว ใครจะทาความสงเคราะหแกคฤหบดนน จงไดไปสมจ- ฉกาสณฑนคร. จตตคฤหบด ทราบการมาของพระอครสาวกทงสองนน จงไปตอนรบสนทางประมาณกงโยชน พาพระอครสาวกทงสองนน มา แลว นมนตใหเขาไปสวหารของตน ทาอาคนตกวตรแลว ออนวอน พระธรรมเสนาบดวา " ทานผเจรญ กระผมปรารถนาฟงธรรมกถาสก หนอย." ครงนน พระเถระกลาวกะเขาวา "อบาสก อาตมะทงหลาย เหนดเหนอยแลวโดยทางไกล, อนง ทานจงฟงเพยงนดหนอยเถด" ดงนแลว กกลาวธรรมกถาแกเขา. คฤหบดนนฟงธรรมกถาของพระเถระ อยแล บรรลอนาคามผลแลว. เขาไหวพระอครสาวกทงสองแลวนมนตวา "ทานผเจรญ พรงนขอทานทงสอง กบภกษพนรป รบภกษาทเรอน กระผม" แลวนมนตพระสธรรมเถระเจาอาวาสภายหลงวา " ทานขอรบ พรงนแมทานกพงมากบพระเถระทงหลาย."

พระสธรรมเถระดาคฤหบด พระสธรรมเถระนน โกรธวา " อบาสกน นมนตเราภายหลง " จงหามเสย แมอนคฤหบดออนวอนอยบอย ๆ กหามแลวนนแล. อบาสก กลาววา "ทานจกปรากฏ ขอรบ" แลวหลกไป ในวนรงขนจดแจง ทานใหญไวในทอยของตน. ในเวลาใกลรงแล แมพระสธรรมเถระ คดวา " คฤหบด จดแจงสกการะเชนไรหนอแล ? เพอพระอครสาวกทงสอง พรงนเราจกไปด" แลวไดถอบาตรและจวรไปสเรอนของคฤหบดนนแต เชาตร. พระสธรรมเถระนน แมอนคฤหบด กลาววา "นมนตนงเถด ขอรบ" กกลาววา "เราไมนง, จกเทยวบณฑบาต" แลวตรวจด


สกการะอนคฤหบดเตรยมไวเพอพระอครสาวกทงสอง ใครจะเสยดส คฤหบดโดยชาต จงกลาววา "คฤหบดสกการะของทานลนเหลอ, กแต ในสกการะน ไมมอยอยางเดยวเทานน." คฤหบด. อะไร ขอรบ ? พระเถระ ตอบวา " ขนมแดกงา คฤหบด" ถกคฤหบดรกราน ดวยวาจาอปมาดวยกา โกรธแลว กลาววา " คฤหบด นนอาวาสของ ทาน, เราจกหลกไป." แมอนคฤหบดหามถง ๓ ครง กหลกไปสสานก พระศาสดา กราบทลลาทจตตคฤหบด และตนกลาวแลว.

พระสธรรมเถระถกสงฆลงปฏสารณยกรรม พระศาสดา ตรสวา "อบาสกเปนคนมศรทธาเลอมใส อนเธอ ดาดวยคาเลว" ดงนแลว ทรงปรบโทษแกพระสธรรมเถระนนนนแล แลวรบสงใหสงฆลงปฏสารณยกรรม๑ แลวสงไปวา "เธอจงไป, ให จตตคฤหบดอดโทษเสย." พระเถระไปในทนนแลว แมกลาววา " คฤหบด นนโทษของอาตมะเทานน, ทานจงอดโทษแกอาตมะเถด " อนคฤหบดนน หามวา "ผมไมอดโทษ" เปนผเกอ ไมอาจใหคฤหบด นนอดโทษได, จงกลบมาสสานกพระศาสดาอกเทยว. พระศาสดา แม ทรงทราบวา "อบาสกจกไมอดโทษแกพระสธรรมนน ทรงดารวา "ภกษน กระดางเพราะมานะ จงไปสทาง ๓ โยชนแลวกลบมา" จง ไมทรงบอกอบายใหอดโทษเลย ทรงสงไปแลว. ๑. กรรมอนใหระลกถงความผด.


สมณะไมควรทามานะและรษยา

ครนในกาลทพระสธรรมเถระนนกลบมา พระศาสดา ประทาน ภกษผอนทตแกเธอผนามานะออกแลว ตรสวา "เธอจงไปเถด, ไปกบ ภกษน จงใหอบาสกอดโทษ" ดงนแลว ตรสวา "ธรรมดาสมณะ ไมควรทามานะหรอรษยาวา 'วหารของเรา, ทอยของเรา, อบาสกของ เรา, อบาสกาของเรา, เพราะเมอสมณะทาอยางนน เหลากเลส มรษยา และมานะเปนตน ยอมเจรญ" เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จง ตรสพระคาถาเหลานวา:- ๑๔. อสนต ภาวมจเฉยย ปเรกขารจ ภกขส อาวาเสส จ อสสรย ปชา ปรกเลส จ มเนว กตมนต คห ปพพชตา อโภ มเมว อตวสา อสส กจจากจเจส กสมจ อต พาลสส สงกปโป อสสา มโน จ วฑฒต. "ภกษผพาล พงปรารถนาความยกยองอนไม มอย ความแวดลอมในภกษทงหลาย ความเปนใหญ ในอาวาส และการบชาในตระกลแหงชนอน ความ ดาร ยอมเกดขนแกภกษผพาลวา 'คฤหสถและ บรรพชตทงสองจงสาคญกรรม อนเขาทาเสรจแลว เพราะอาศยเราผเดยว จงเปนไปในอานาจของเรา เทานน ในกจนอยใหญ กจไร ๆ, รษยาและมานะ ยอมเจรญ (แกเธอ)."


แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา อสนต ความวา ภกษผพาล พง ปรารถนาความสรรเสรญอนไมมอย คอภกษผพาล ไมมศรทธา เปน ผทศล สดบนอย ไมสงด เกยจคราน มสตไมตงมน มจตไมมนคง มปญญาทราม ไมใชขณาสพ ยอมปรารถนาความยกยองอนไมมอยนวา "ไฉนหนอ ชนพงรจกเราวา ' ภกษน มศรทธา มศล เปนพหสต เปนผสงด ปรารภความเพยร มสตตงมน มจตมนคง มปญญา เปน พระขณาสพ" โดยนยททานกลาวไวในปาปจฉตานทเทส๑วา " ภกษ เปนผไมมศรทธาเลย ยอมปรารถนาวา 'ชนจงรจกเราวา 'ผมศรทธา" เปนตน. บทวา ปเรกขาร คอ ซงบรวาร. อธบายวา ภกษผพาล ตง อยในความประพฤตดวยอานาจความอยากอยางนวา " ไฉนหนอ ภกษ ในวหารทงสน พงแวดลอมเราถามปญหาอย" ชอวา ยอมปรารถนา ความแวดลอมในภกษทงหลาย. บทวา อาวาเสส ไดแก ในอาวาสอนเปนของสงฆ. อธบายวา ภกษผพาล จดเสนาสนะประณตในทามกลางวหารเพอภกษทงหลาย มภกษทเปนเพอนเหนและเพอนคบเปนตนของตว ดวยบอกวา "พวก ทาน จงอยในเสนาสนะน" สวนตนเกยดกนเสนาสนะทด จดเสนาสนะ อนทรามและเสนาสนะอนอมนษยหวงแหนแลว ซงตงอยสดทาย เพอ อาคนตกภกษทเหลอทงหลาย ดวยบอกวา "พวกทาน จงอยในเสนา- ๑. อภ. ว. ๓๕/ ๔๗๓.


สนะน" ชอวา ยอมปรารถนาความเปนใหญในอาวาส. บาทพระคาถาวา ปชา ปรกเลส จ ความวา ภกษผพาลยอม ไมปรารถนาการบชาดวยปจจย ๔ ในสกลของมารดาและบดาเลย และ ของพวกญาตกไมปรารถนา. ( แต ) ยอมปรารถนาในสกลของชนเหลา อนเทานน อยางนวา " ไฉนหนอ ชนเหลานน พงถวายแกเราคนเดยว ไมพงถวายแกภกษเหลานน." บาทพระคาถาวา มเมว กตมนต ความวา กความดาร ยอมเกดขนแกภกษผพาลใดวา "พวกคฤหสถและบรรพชต แมทงสอง จงสาคญกจอนตนทาแลว คอทสาเรจแลวเพราะอาศยเราเทานน" ดวย ความประสงค อยางนนวา "นวกรรมอยางใดอยางหนงทเขาทาแลวใน วหาร ดวยสามารถการกระทานวกรรมมโรงอโบสถเปนตน. นวกรรม นนทงหมด อนพระเถระของพวกเราทาแลว." บาทพระคาถาวา นเมว อตวสา อสส ความวา ความดาร ยอมเกดขน (แกภกษผพาลนน) วา "คฤหสถและบรรพชตแมทงหมด จงเปนไปในอานาจของเราแตผเดยว คอ พาหนะและเครองอปกรณทง หลาย เปนตนวา เกวยน โค พรา ขวาน หรอโดยทสดกจทงหลาย เปนตนวา อนแมเพยงขาวยาคแลวดม อนคฤหสถและบรรพชตจะพง ไดกตามเถด. แตบรรดากจนอยและกจใหญ คอบรรดากรณยกจทงนอย ทงใหญ เหนปานน คฤหสถและบรรพชตทงหลาย จงเปนไปในอานาจ ของเราเทานน ในกจไร ๆ คอ แมในกจอยางหนง. อธบายวา จงถาม เราเทานนแลวจงกระทา." สองบทวา อต พาลสส ความวา ความอยากนน และความ


ดารเหนปานน ยอมเกดขนแกภกษผพาลใด, วปสสนา มรรคและผล ยอมไมเจรญทเดยวแกภกษผพาลนน, แตตณหาซงบงเกดขนในทวาร ๖ และมานะ ๙ อยาง๑ ยอมเจรญแกภกษผพาลนนอยางเดยว เหมอนนา เจรญแกทะเลในเวลาพระจนทรขนฉะนน๒. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล.

พระสธรรมเถระบรรลพระอรหต แมพระสธรรมเถระ ฟงพระโอวาทนแลว ถวายบงคมพระศาสดา ลกขนจากอาสนะ กระทาประทกษณแลว ไปกบภกษผเปนอนทตนน กระทาคนอาบตในคลองจกษของอบาสก ยงอบาสกใหอดโทษแลว. พระสธรรมเถระนน อนอบาสกใหอดโทษดวยคาวา "กระผมอดโทษ ขอรบ. ถาโทษของกระผมม, ขอทานอดโทษแกกระผม" ตงอยใน พระโอวาท ทพระศาสดาประทานแลว โดย ๒-๓ วนเทานน กบรรล พระอรหต พรอมดวยปฏสมภทาแลว.

จตตคฤหบดไปเฝาพระศาสดา ฝายอบาสก คดวา "เรายงไมไดเฝาพระศาสดาเลย เมอบรรลโสดา- ปตตผลแลว, ยงไมไดเฝาพระศาสดาเหมอนกน เมอดารงอยในอนาคามผล, ๑. มานะ ๙ อยาง ดพสดารในธรรมวภาค ปรเฉทท ๒. ๒. นแปลตามฉบบสหลและยโรป แตฉบบของเราทใชอย เวลาแปลเตม นสสาย เขามา แปลวา ตณหาอนจะอาศยฉนทะเปนตน เกดขนในทวาร ๖ และมานะ ๙ อยางยอมเจรญแก.., ส. ย. ฉนทาทโย เปน จนโททเย.


เราควรเฝาพระศาสดาโดยแท." คฤหบดนน ใหเทยมเกวยน ๕๐๐ เลม เตมดวยวตถมงา ขาวสาร เนยใส นาออย และผานงหมเปนตนแลว ใหบอกแกหมภกษวา "พระผเปนเจาทงหลายใด ประสงคจะเฝาพระ- ศาสดา. พระผเปนเจาทงหลายนนจงไป, จกไมลาบากดวยบณฑบาต เหนตน" ดงนแลว กใหแจงทงแกหมภกษณ ทงแกพวกอบาสก ทงแกพวกอบาสกา. ภกษประมาณ ๕๐๐ รป ภกษณประมาณ ๕๐๐ รป อบาสกประมาน ๕๐๐ อบาสกาประมาณ ๕๐๐ ออกไปกบคฤหบดนน. เขาตระเตรยมแลวโดยประการทจะไมมความบกพรองสกนอยหนง ดวยขาว ยาคและภตเปนตน ในหนทาง ๓๐ โยชน เพอชนสามพนคน คอ เพอภกษเปนตนเหลานนนนแล และเพอบรษทของตน. ฝายพวกเทวดา ทราบความทอบาสกนนออกไปแลว ปลกคายทพกไวทก ๆ โยชน บารง มหาชนอนดวยอาหารวตถ มขาวยาค องควรเคยว ภตและนาดมเปนตน อนเปนทพย. ความบกพรองดวยวตถอะไร ๆ มไดมแลวแกใคร ๆ. มหาชนอนเทวดาทงหลาย บารงอยอยางนน เดนทางไดวนละโยชน ๆ โดยเดอนหนงกถงกรงสาวตถ. เกวยนทง ๕๐๐ เลม ยงเตมบรบรณเชน เตมนนแหละ. คฤหบด ไดสละบรรณาการ อนพวกเทวดานนแลและ มนษยทงหลายนามา ไปแลว.

พระศาสดาทรงแสดงปฏหารย พระศาสดา ตรสกะพระอานนทเถระวา " อานนท ในเวลาบาย วนน จตตคฤหบด อนอบาสก ๕๐๐ หอมลอมแลว จกมาไหวเรา." พระอานนท. พระเจาขา กในกาลทจตตคฤหบดนน ถวายบงคม


พระองค ปาฏหารยไร ๆ จกมหรอ ? พระศาสดา. จกม อานนท. อานนท. ปาฏหารยอะไร ? พระเจาขา. พระศาสดา. ในกาลทจตตคฤหบดนน มาไหวเรา ฝนลกเหบ แหงดอกไมทพย มส ๕ ส จกตกโดยถองแถวประมาณเพยงเขาใน ประเทศประมาณ ๘ กรส โดยวธนบอยางของหลวง. ชาวเมอง ฟงขาวนนแลว คดวา " ไดยนวา จตตคฤหบดผม บญมากอยางนน จกมาถวายบงคมพระศาสดาวนน, เขาวาปาฏหารยเหน ปานน จกม, แมพวกเรา จกไดเหนผมบญมากนน" ดงนแลวไดถอ เอาเครองบรรณาการไปยนอยสองขางทาง. ในกาลทจตตคฤหบดมาใกล วหาร ภกษ ๕๐๐ รปมาถงกอน. จตตคฤหบด กลาวกะพวกอบาสกาวา " แมทงหลาย พวกทานจงมาขางหลง" แลว สวนตนอนอบาสก ๕๐๐ แวดลอมแลว ไดไปสสานกของพระศาสดา. กชนทงหลาย ผยนกด นงกด ในทเฉพาะพระพกตรของพระพทธเจาทงหลายมไดมขางนหรอขาง โนน ยอมยนอยแนนขนดเทยวในสองขางแหงพทธวถ. จตตคฤหบด กาวลงสพทธวถใหญแลว. ทอนพระอรยสาวกผบรรลผล ๓ แลด ๆ หวนไหวแลว. มหาชนแลดแลว ดวยคดวา " เขาวา คนนนคอ จตตคฤหบด." คฤหบดนนเขาเฝาพระศาสดา เขาไปภายในพระพทธรศม มพรรณะ ๖ จบพระบาทพระศาสดาทขอพระบาททงสองถวายบงคมแลว. ในขณะนนเอง ฝนดอกไมมประการดงกลาวมา ตกแลว. สาธการพน หนงเปนไปแลว.


จตตคฤหบดถวายทาน

คฤหบดนน อยในสานกพระศาสดาสนเดอนหนงแล ไดนมนต ภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประธานทงสน ใหนงในวหารนนแหละ ถวายทานใหญแลว. ทาภกษแมผมากบตนไวภายในวหารนนแหละบารง แลว. ไมตองหยบอะไร ๆ ในเกวยนของตน แมสกวนหนง. ไดทากจ ทกอยาง ดวยบรรณาการ อนเทวดาและมนษยทงหลายนามาเทานน. จตตคฤหบดนน ถวายบงคมพระศาสดาแลว กราบทลวา "พระเจาขา ขาพระองคมาดวยตงใจวา 'จกถวายทานแดพระองค ไดพกอยใน ระหวางทางเดอนหนง, เดอนหนงของขาพระองคลวงไปแลว ในทน, ขาพระองค ไมไดเพอจะถอเอาของอะไร ๆ ทขาพระองคนามาเลย, ไดถวายทาน สนกาลเทาน ดวยบรรณาการทเทวดาและมนษยทงหลาย นามาเทานน, แมถาขาพระองคนน จกอยในทน สนปหนง, กจกไม ไดเพอจะถวายไทยธรรมของขาพระองคแนแท, ขาพระองคปรารถนาจก ถายเกวยนแลวไป, ขอพระองค จงโปรดใหบอกทสาหรบเกบแก ขาพระองคเถด." พระศาสดา ตรสกะพระอานนทเถระวา "อานนท" เธอจงให จดทแหงหนงใหวาง ใหแกอบาสก." พระเถระ ไดกระทาอยางนนแลว. ไดยนวา พระศาสดา ทรงอนญาตกปปยภมแกจตตคฤหบดแลว.

จตตคฤหบดเดนทางกลบ ฝายอบาสกกบชนสามพน ซงมาพรอมกบตน เดนทางกลบดวย เกวยนเปลาแลว. พวกเทวดาและมนษย ลกขนแลว กลาววา "พระผ


เปนเจา ทานทากรรมคอการเดนไปดวยเกวยนเปลา" ดงนแลว กบรรจ เกวยนใหเตมดวยรตนะ ๗ ประการ. คฤหบด นน ไดบารงมหาชนดวย บรรณาการอนเขานามาเพอตน ไปแลว. พระอานนทเถระ ถวายบงคมพระศาสดาแลว กราบทลวา " พระเจาขา จตตคฤหบด แมเมอมาสสานกของพระองค มาแลวโดย เดอนหนง; อยในทนเดอนหนงเหมอนกน. ไดถวายทานดวยบรรณาการ ทเทวดาและมนษยนามาเทานน สนกาลเทาน; ไดยนวา บดนคฤหบดนน ทาเกวยน ๕๐๐ เลม ใหเปลา จกไปโดยเดอนหนงเหมอนกน, แกเทวดา และมนษยทงหลาย ลกขนแลว กลาวแกคฤหบดนนวา ' พระผเปนเจา ทานทากรรมคอการเดนไปดวยเกวยนเปลา" ดงนแลว กบรรจเกวยน ใหเตมดวยรตนะ ๗ ประการ. ไดยนวา คฤหบด บารงมหาชน ดวย เครองบรรณาการอนเทวดาและมนษย นามาเพอตนนนแหละจกกลบไป; พระเจาขา กสกการะนเกดขนแกคฤหบดนนผนาสสานกของพระองคเทา นนหรอ. หรอแมไปในทอนกเกดขนเหมอนกน." พระศาสดา ตรสวา "อานนท จตตคฤหบดนนมาสสานกของเรา กด ไป ณ ทอนกด สกการะยอมเกดขนทงนน, เพราะอบาสกนเปนผ มศรทธา เลอมใส มศลสมบรณ, อบาสกผเหนปานน ยอมคบ (ไป) ประเทศใด ๆ; ลาภสกการะ ยอมเกดแกเขาในประเทศนน ๆ ทเดยว" ดงนแลว ตรสพระคาถาในปกณณกวรรคนวา :- "ผมศรทธา สมบรณดวยศล เพยบพรอม ดวยยศ และโภคะ ยอมคบประเทศใด ๆ ยอมเปนผ อนเขาบชาแลว ในประเทศนน ๆ ทเดยว."


กเนอความแหงพระคาถานน จกแจมแจงในปกณณกวรรคนนแล.

บรพกรรมของจตตคฤหบด เมอพระคาสดา ตรสอยางนนแลว, พระอานนทเถระ จงทลถาม บรพกรรมของจตตคฤหบด. ลาดบนน พระศาสดา เมอจะตรสแกพระ- อานนทเถระนน จงตรสวา :- " อานนท จตตคฤหบดน มอภนหารอนทาไวแทบบาทมลของ พระผมพระภาคเจาพระนามวาปทมตตระ ทองเทยวไปในเทวดาและมนษย สนแสนกลป ในกาลแหงพระพทธเจาทรงพระนามวากสสป เกดในสกล ของพรานเนอ ถงควานเจรญแลว วนหนง เมอฝนตกอยถอหอกไปสปา เพอตองการจะลาเนอ ตรวจดหมเนออย เหนภกษรปหนงนงคลมศรษะ ทเงอมเกดเอง๑แหงหนง จงคดวา "พระผเปนเจารปเดยว จกนงทา สมณธรรม, เราจกนาอาหารมา เพอพระผเปนเจานน" ดงนแลว รบไป สเรอน ใหคนปงเนอทตนนามาเมอวานทเตาแหงหนง ใหหงขาวทเตา แหงหนง เหนภกษเทยวบณฑบาตพวกอน รบบาตรของภกษแมเหลานน นมนตใหนงเหนออาสนะทจดแจงไว ตระเตรยมภกษาแลว สงคนอนวา " พวกทานจงองคาสพระผเปนเจาทงหลาย แลว ใสภตนนลงในตะกรา ถอเดนไป เลอกเกบดอกไมตาง ๆ ในระหวางทาง หอดวยใบไม ไป สทพระเถระนงแลวกลาววา "ทานผเจรญ ขอทานจงทาความสงเคราะห แกกระผมเถด" ดงนแลว รบบาตร ใหเตมดวยภตแลววางไวในมอของ พระเถระ กระทาการบชาดวยดอกไมเหลานน ตงความปรารถนาวา ๑. อกตปพภาร เงอมทบคคลไมไดทา หมายความวา เกดเปนเองตามธรรมชาต


" บณฑบาตอนมรสน พรอมดวยดอกไมเครองบชา ยงจตของขาพเจา ใหยนดฉนใด; ขอบรรณาการพนหนง จงมายงจตของขาพเจาใหยนด ในททขาพเจาเกดแลว ๆ ฉนนน, และขอฝนดอกไมมส ๕ สจงตก." เขาบาเพญกศลจนตลอดชพแลว เกดในเทวโลก. ฝนดอกไมทพย ตกแลว โดยถองแถว ประมาณเพยงเขา ในททเขาเกดแลว. แมในกาลน ฝน ดอกไม (ทพย) กตกในวนทเขาเกดแลว และเมอเขามาในทน การ นาบรรณาการมา และการทเกวยนเตมดวยรตนะ ๗ ประการ กเปนผล แหงกรรมนนแล." เรองพระสธรรมเถระ จบ.


๑๕. เรองพระวนวาสตสสเถระ [๕๙]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระตสสเถระ ผมปกตอยในปา ตรสพระธรรมเทศนานวา " อา ห ลาภปนสา " เปนตน.

พระสารบตรอนเคราะหพราหมณผยากจน เทศนาตงขนแลวในกรงราชคฤห. ไดยนวา สหายของวงคนต- พราหมณ ผบดาของพระสารบตรเถระ ชอ มหาเสนพราหมณ อยในกรง- ราชคฤห. วนหนง พระสารบตรเถระเทยวบณฑบาต ไดไปยงประตเรอน ของพราหมณนน เพอนเคราะหเขา. แตพราหมณนน มสมบตหมด เสยแลว กลบเปนคนยากจน. เขาคดวา "บตรของเราจกมาเพอเทยว บณฑบาตทประตเรอนของเรา, แตเราเปนคนยากจน. บตรของเราเหน จะไมทราบความทเราเปนคนยากจน, ไทยธรรมอะไร ๆ ของเรากไมม," เมอไมอาจจะเผชญหนาพระเถระนนไดจงหลบเสย. ถงในวนอน แมพระ- เถระไดไป (อก). พราหมณกไดหลบเสยอยางนนเหมอนกน. เขาคด อยวา "เราไดอะไร ๆ แลวนนแหละจกถวาย" กไมได (อะไร ๆ). ภายหลงวนหนงเขาไดถาดเตมดวยขาวปายาสพรอมกบผาสาฎกเนอหยาบ ในทบอกลทธของพราหมณแหงหนง ถอไปถงเรอน นกถงพระเถระขน ไดวา " การทเราถวายบณฑบาตนแกพระเถระ ควร." ในขณะนนนนเอง แมพระเถระเขาฌาน ออกจากสมาบตแลว


เหนพราหมณนน คดวา " พราหมณไดไทยธรรมแลว หวงอยซงกรรม ของเรา. การทเราไปในทนน ควร" ดงนแลว จงหมผาสงฆาฏ ถอ บาตร แสดงตนยนอยแลวทประตเรอนของพราหมณนนนนเอง. เพราะ เหนพระเถระเทานน จตของพราหมณเลอมใสแลว. ลาดบนน เขาเขา ไปหาพระเถระนน ไหวแลว กระทาปฏสนถารนมนตใหนงภายในเรอน ถอถาดอนเตมดวยขาวปายาส เกลยลงในบาตรของพระเถระ. พระเถระ รบกงหนงแลวจงเอามอปดบาตร. ทนน พราหมณกลาวกะพระเถระนนวา " ทานผเจรญ ขาวปายาสนสกวาเปนสวนของคน ๆ เดยวเทานน. ขอ ทานจงทาความสงเคราะหในปรโลกแกกระผมเถด, อยาทาความสงเคราะห ในโลกนเลย; กระผมปรารถนาถวายไมใหเหลอทเดยว" ดงนแลว จง เกลยลงทงหมด. พระเถระฉนในทนนนนแล. ครนในเวลาเสรจภตกจ เขาถวายผาสาฎกแมนน แกพระเถระนน ไหวแลว กลาวอยางนวา "ทาน ผเจรญ แมกระผมพงบรรลธรรมททานเหนแลวเหมอนกน." พระเถระ ทาอนโมทนาแกพราหมณนนวา "จงสาเรจอยางนน พราหมณ" ลกขน จากอาสนะหลกไป เทยวจารกโดยลาดบ ไดถงพระเชตวนแลว.

พราหมณยากจนตายไปเกดในกรงสาวตถ กทานทบคคลถวายแลวในคราวทตนตกยาก ยอมยงผถวายใหราเรง อยางยง เพราะฉะนน แมพราหมณถวายทานนนแลว มจตเลอมใส เกด โสมนสแลว ไดทาความสเนหามประมาณยงในพระเถระ. ดวยความ สเนหาในพระเถระนนแล พราหมณนน ทากาละแลว ถอปฏสนธในสกล


อปฏฐากของพระเถระในกรงสาวตถ. กในขณะนนแล มารดาของเขา บอกแกสามวา "สตวเกดในครรภตงขนในทองของฉน." สามนนไดให เครองบรหารครรภแกมารดาของทารกนนแลว . เมอนางเวนการบรโภค อาหารวตถมของรอนจด เยนนก และเปรยวนกเปนตน รกษาครรภอย โดยสบาย ความแพทองเหนปานนเกดขนวา "ไฉนหนอ เราพงนมนต ภกษ ๕๐๐ รปมพระสารบตรเถระเปนประธานใหนงในเรอน ถวายปายาส๑ เจอดวยนานมลวน แมตนเองนงหมผากาสาวะ ถอขนทองนงในทสด แหงอาสนะ แลวบรโภคขาวปายาสอนเปนเดนของภกษประมาณเทาน." ไดยนวา ความแพทองในเพราะการนงหมผากาสาวะนนของนาง ไดเปน บรพนมตแหงการบรรพชาในพระพทธศาสนาของบตรในทอง. ลาดบนน พวกญาตของนาง คดวา "ความแพทองของธดาพวกเราประกอบดวย ธรรม" ดงนแลว จงถวายขาวปายาสเจอดวยนานมลวน แกภกษ ๕๐๐ รป ทาพระสารบตรเถระใหเปนพระสงฆเถระ. แมนางกนงผากาสาวะผน หนง หมผนหนง ถอขนทองนงในทสดแหงอาสนะ บรโภคขาวปายาส อนเปนเดน ( ของภกษ ). ความแพทองสงบแลว. ในมงคลอนเขากระทา แลวในระหวาง ๆ แกนางนน ตลอดเวลาสตวเกดในครรภตลอดกด ใน มงคลอนเขากระทาแลวแกนางผตลอดบตรแลว โดยลวงไป ๑๐ เดอนกด พวกญาตกไดถวายขาวมธปายาสมนานอย แกภกษประมาณ ๕๐๐ รป ม พระสารบตรเถระเปนประธานเหมอนกน. ไดยนวา นเปนผลแหงขาว ปายาสททารกถวายแลว ในเวลาทคนเปนพราหมณในกาลกอน. กใน วนมงคลทพวกญาตกระทาในวนททารกเกด พวกญาตใหทารกนนอาบนา ๑. ขาวชนดหนง ทหงเจอดวยนานม นาผง นาตาล เปนตน หรอขาวเปยกเจอนม.


แตเชาตร ประดบแลวใหนอนเบองบนผากมพลมคาแสนหนงบนทนอน อนมสร.

ทารกบรจาคทาน ทารกนน นอนอยบนผากมพลนนเอง แลดพระเถระแลว คดวา " พระเถระน เปนบรพาจารยของเรา, เราไดสมบตน เพราะอาศยพระ- เถระน, การทเราทาการบรจาคอยางหนงแกทานผน ควร" อนญาต นาไปเพอประโยชนแกการรบสกขาบท ไดเอานวกอยเกยวผากมพลนน ยดไว. ครงนน ญาตทงหลายของทารกนน คดวา " ผากมพลคลองท นวมอแลว" จงปรารภจะนาออก. ทารกนน รองไหแลว พวกญาต กลาววา " ขอพวกทานจงหลกไปเถด, ทานทงหลายอยายงทารกใหรอง- ไหเลย" ดงนแลว จงนาไปพรอมกบผากมพลนนแล. ในเวลาไหวพระ- เถระ. ทารกนน ชกนวมอออกจากผากมพล ใหผากมพลตกลง ณ ทใกล เทาของพระเถระ. ลาดบนน พวกญาตไมกลาววา " เดกเลกไมรกระทา แลว" กลาววา " ทานเจาขา ผาอนบตรของพวกขาพเจาถวายแลว จง เปนอนบรจาคแลวทเดยว" ดงนแลว กลาววา "ทานเจาขา ขอพระผ เปนเจาจงใหสกขาบทแกทาสของทาน ผทาการบชาดวยผากมพลนนแหละ อนมราคาแสนหนง." พระเถระ. เดกนชออะไร ? พากญาต. ชอเหมอนกบพระผเปนเจา ขอรบ. พระเถระ. นจกชอ ตสสะ. ไดยนวา พระเถระ ในเวลาเปนคฤหสถ ไดมชอวา อปตสส- มาณพ, แมมารดาของเดกนน กคดวา "เราไมควรทาลายอธยาศยของ


บตร." พวกญาต ครนกระทามงคลคอการขนานนามแหงเดกอยางนน แลว ในมงคลคอการบรโภคอาหาของเดกนนกด ในมงคลคอการเจาะห ของเดกนนกด ในมงคลคอการนงผาของเดกนนกด ในมงคลคอการ โกนจกของเดกนนกด ไดถวายขาวมธปายาสมนานอย แกภกษประมาณ ๕๐๐ รป มพระสารบตรเถระเปนประธาน. เดกเจรญวยแลว กลาวกะ มารดา ในเวลามอาย ๗ ขวบวา "แม ฉนจกบวชในสานกของพระเถระ." มารดานน รบวา " ดละ ลก, เมอกอนแมกไดหมายใจไววา 'เราไมควร ทาลายอธยาศยของลก.' เจาจงบวชเถดลก" ดงนแลว ใหคนนมนต พระเถระมา ถวายภกษาแกพระเถระนนผมาแลว กลาววา " ทานเจาขา ทาสของทานกลาววา ' จกบวช,' พวกดฉนจกพาทาสของทานนไปส วหารในเวลาเยน" สงพระเถระไปแลว ในเวลาเยนพาบตรไปสวหาร ดวยสกการะและสมมานะเปนอนมาก แลวกมอบถวายพระเถระ.

การบวชทาไดยาก พระเถระกลาวกบเดกนนวา " ตสสะ ชอวาการบวชเปนของททา ไดยาก, เมอความตองการดวยของรอนมอย ยอมไดของเยน, เมอความ ตองการดวยของเยนมอย ยอมไดของรอน, ชอวา นกบวชทงหลาย ยอม เปนอยโดยลาบาก. กเธอเสวยความสขมาแลว ." ตสสะ. ทานขอรบ กระผมจกสามารถทาไดทกอยาง ตามทานอง ททานบอกแลว.

กมมฏฐานพระพทธเจาทกพระองคไมเคยทรงละ พระเถระ กลาววา " ดละ" แลวบอกตจปญจกกมมฏฐานดวย


สามารถแหงการกระทาไวในใจโดยความเปนของปฏกลแกเดกนน ใหเดก บวชแลว. จรงอย การทภกษบอกอาการ ๓๒ แมทงสนควรแท, เมอ ไมอาจบอกไดทงหมด พงบอกตจปญจกกมมฏฐานกได ดวยวากมมฏฐาน น พระพทธเจาทก ๆ พระองคไมทรงละแลวโดยแท. การกาหนดภกษ กด ภกษณกด อบาสกกด อบาสกากด ผบรรลพระอรหต ในเพราะ บรรดาอาการทงหลายมผมเปนตน สวนหนง ๆ ยอมไมม. กภกษทงหลาย ผไมฉลาด เมอยงกลบตรใหบวช ยอมยงอปนสยแหงพระอรหตใหฉบหาย เสย เพราะเหตนน พระเถระพอบอกกมมฏฐานแลว จงใหบวช ใหตง อยในศล ๑๐. มารดาบดาทาสกการะแกบตรผบวชแลว ไดถวายขาว มธปายาสมนานอยเทานนแกภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประธาน ใน วหารนนเองสน ๗ วน. ฝายภกษทงหลายโพนทะนาวา "เราทงหลาย ไมสามารถจะฉนขาวมธปายาสมนานอยเปนนตยได." มารดาบดา แมของ สามเณรนน ไดไปสเรอนในเวลาเยนในวนท ๗ ในวนท ๘ สามเณร เขาไปบณฑบาตกบภกษทงหลาย.

สามเณรมลาภมากเพราะผลทานในกาลกอน ชาวเมองสาวตถ กลาววา " ไดยนวา สามเณรจกเขาไปบณฑบาต ในวนน, พวกเราจกทาสกการะแกสามเณรนน" ดงนแลว จงทาเทรด ดวยผาสาฎกประมาณ ๕๐๐ ผน จดแจงบณฑบาต ประมาณ ๕๐๐ ท ไดถอไปยนดกทางถวายแลว. ในวนรงขน ไดมาสปาใกลวหาร ถวายแลว. สามเณรไดบณฑบาตพนหนง กบผาสาฎกพนหนง โดย ๒ วนเทานน ดวยอาการอยางน ใหคนถวายแกภกษสงฆแลว. ไดยนวา นนเปนผล


แหงผาสาฎกเนอหยาบทสามเณรถวายแลวในคราวเปนพราหมณ. ลาดบนน ภกษทงหลายขนานนามสามเณรนนวา "ปณฑปาตทายกตสสะ." รงขน วนหนงในฤดหนาว สามเณรเทยวจารกไปในวหาร เหนภกษทงหลาย ผงไฟอยในเรอนไฟเปนตนในทนน ๆ จงเรยนวา "ทานขอรบ เหตไร ทานทงหลายจงนงผงไฟ ?" พวกภกษ. ความหนาวเบยดเบยนพวกเรา สามเณร. สามเณร. ทานขอรบ ธรรมดาในฤดหนาว ทานทงหลายควรหมผา กมพล, เพราะผากมพลนน สามารถกนหนาวได. พวกภกษ. สามเณร เธอมบญมาก พงไดผากมพล, พวกเราจกได ผากมพลแตทไหน ? สามเณร กลาววา " ทานขอรบ ถากระนน พระผเปนเจาทงหลาย ผมความตองการผากมพล จงมากบกระผมเถด" แลวใหบอกภกษใน วหารทงสน. ภกษทงหลายคดวา "พวกเราจกไปกบสามเณรแลว นาผา กมพลมา" อาศยสามเณรผมอาย ๗ ป ออกไปแลวประมาณพนรป. สามเณรนน มใหแมจตเกดขนวา " เราจกไดผากมพลแตทไหน เพอ ภกษประมาณเทาน " พวกภกษเหลานนบายหนาสพระนครไปแลว. จรงอย ทานทบคคลถวายดแลว ยอมมอานภาพเชนน. สามเณรนน เทยวไป ตามลาดบเรอนภายนอกพระนครเทานน ไดผากมพลประมาณ ๕๐๐ ผน แลว จงเขาไปภายในพระนคร. พวกมนษยนาผากมพลมาแตทโนนทน. สวนบรษคนหนงเดนไปโดยทางประตรานตลาด เหนชาวรานตลาดคน หนง ผนงคลผากมพล ๕๐๐ ผน จงพดวา " ผเจรญ สามเณรรปหนง รวบรวมผากมพลอย, ทานจงซอมผากมพลของทานเสยเถด.


ชาวรานตลาด. กสามเณรนน ถอเอาสงทเขาใหแลวหรอทเขายง ไมให. บรษ. ถอเอาสงทเขาใหแลว. ชาวรานตลาดพดวา เมอเปนเชนนน, ถาเราปรารถนา เราจกให; หากเราไมปรารถนา, จกไมให; ทานจงไปเสยเถด" ดงนแลวกสงเขาไป.

ลกษณะคนตระหน จรงอย พวกคนตระหนผเปนอนธพาล, เมอชนเหลาอนใหทาน อยางน กตระหนแลว จงเกดในนรก เหมอนกาฬอามาตยเหนอสทสทาน แลว ตระหนอยฉะนน. ชาวรานตลาด คดวา "บรษนมาโดยธรรมดา ของตน กลาวกะเราวา ' ทานจงซอนผากมพลของทานเสย.' แมเรากได กลาววา " ถาสามเณรนน ถอเอาสงทเขาให; ถาเราปรารถนา เราจกให ของ ๆ เรา; หากไมปรารถนา, เรากจกไมให; กเมอเราไมใหของทสาม- เณรเหนแลว ความละอายยอมเกดขน, เมอเราซอนของ ๆ ตนไว ยอม ไมมโทษ; บรรดาผากมพล ๕๐๐ น ผากมพล ๒ ผนมราคาตงแสน; การซอนผา ๒ ผนนไว ควร" ดงนแลว จงผกผากมพลทงสองผน ทาให เปนชายดวยชาย๑ วางซอนไวในระหวางแหงผาเหลานน. ฝายสามเณรถง ประเทศนนพรอมดวยภกษพนหนง. เพราะเหนสามเณรเทานน ความรก เพยงดงบตรกเกดขนแกชาวรานตลาด. สรระทงสนไดเตมเปยมแลวดวย ความรก. เขาคดวา "ผากมพลทงหลายจงยกไว, เราเหนสามเณรนแลวจะ ใหแมเนอคอหทย กควร." ชาวรานตลาดนนนาผากมพลทงสองผนนน ๑. เอาชายผา ๒ ผนผกตดกน.


ออกมาวางไวแทบเทาของสามเณร ไหวแลวไดกลาววา "ทานเจาขา ผมพง มสวนแหงธรรมททานเหนแลว." สามเณรแมนนไดทาอนโมทนาแกเขาวา " จงสาเรจอยางนนเถด" สามเณรไดผากมพล ๕๐๐ ผนแมในภายใน พระนคร. ในวนเดยวเทานน ไดผากมพลพนหนง ไดถวายแกภกษพนหนง ดวยประการฉะน. ครงนน ภกษทงหลาบขนานนามของสามเณรนนวา " กมพลทายกตสสะ." ผากมพลทสามเณรใหในวนตงชอ ถงความเปน ผากมพลพนหนง ในเวลาตนมอาย ๗ ป ดวยประการฉะน.

ใหของนอยแตไดผลมาก ของนอยอนบคคลใหแลวในฐานะใด ยอมมผลมาก. ของมากท บคคลใหแลวในฐานะใด ยอมมผลมากกวา. ฐานะอนนน ยกพระพทธ- ศาสนาเสยมไดม. เพราะเหตนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา " ภกษ ทงหลาย ของนอยทบคคลใหแลวในหมภกษเชนใดมผลมาก; ของมาก ทบคคลใหแลวในหมภกษเชนมผลมากกวา, หมภกษนกเปนเชนนน." แมสามเณรมอาย ๗ ป ไดผากมพลพนหนง ดวยผลแหงผากมพลผนหนง ดวยประการฉะน. เมอสามเณรนนอยในพระเชตวน พวกเดกทเปนญาตมาสสานก พดจาปราศรยเนอง ๆ. สามเณรนนคดวา "อนเราเมออยในทน เมอเดก ทเปนญาตมาพดอย, ไมอาจทจะไมพดได, ดวยการเนนชาคอการสนทนา กบเดกเหลาน เราไมอาจทาทพงแกตนได, ไฉนหนอเราเรยนกมมฏฐานใน สานกของพระศาสดาแลว พงเขาไปสปา."

ตสสสามเณรออกปาทาสมณธรรม ตสสสามเณรนน เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลว ทลใหพระ-


ศาสดาตรสบอกกมมฏฐานจนถงพระอรหต ไหวพระอปชฌายะแลว ถอ บาตรและจวรออกไปจากวหารแลว คดวา " ถาเราจกอยในทใกลไซร, พวกญาตจะรองเรยกเราไป" จงไดไปสนทางประมาณ ๑๒๐ โยชน. ครงนน สามเณรเดนไปทางประตบานแหงหนง เหนชายแกคนหนง จง ถามวา " อบาสก วหารในปาของภกษทงหลายผอยในประเทศนมไหม ?" อบาสก. ม ขอรบ. สามเณร. ถาอยางนน ขอทานชวยบอกทางแกฉน. กความรกเพยงดงบตรเกดขนแลวแกอบาสก เพราะเหนสามเณร นน. ลาดบนน อบาสกยนอยในทนนนนแล ไมบอกแกสามเณรนน กลาววา " มาเถด ขอรบ, ผมจกบอกแกทาน" ไดพาสามเณรนนไป แลว. สามเณร เมอไปกบอบาสกแกนน เหนประเทศ๑ ๖ แหง ๕ แหง อนประดบแลวดวยดอกไมและผลไมตาง ๆ ในระหวางทาง จงถามวา "ประเทศนชออะไร ? อบาสก" ฝายอบาสกนน บอกชอประเทศเหลา นน แกสามเณรนน ถงวหารอนตงอยในปาแลว กลาววา "ทานขอรบ ทนเปนทสบาย, ขอทานจงอยในทนเถด" แลวถามชอวา "ทานชอ อะไร ? ขอรบ" เมอสามเณรบอกวา "ฉนชอวนวาสตสสะ อบาสก." จงกลาววา "พรงน ทานควรไปเทยวบณฑบาตในบานของพวกกระผม" แลวกลบไปสบานของตนนนแหละ บอกแกพวกมนษยวา สามเณร ชอวนวาสตสสะมาสวหารแลว. ขอทานจงจดแจงอาหารวตถมยาคและภต เปนตน เพอสามเณรนน." ครงแรกทเดยว สามเณรเปนผชอวา "ตสสะ" แตนนไดชอ ๓ ชอเหลานคอ ปณฑปาตทายกตสสะ กมพลทายกตสสะ ๑. คาวาประเทศในทน หมายความเพยงบานหนงหรอตาบลหนงเทานน.


วนวาสตสสะ ไดชอ ๔ ชอภายในอาย ๗ ป. รงขน สามเณรนนเขาไป บณฑบาตยงบานนนแตเชาตร. พวกมนษยถวายภกษาไหวแลว. สามเณร กลาววา "ขอทานทงหลายจงถงซงความสข, จงพนจากทกขเถด." แม มนษยคนหนงถวายภกษาแกสามเณรนนแลว กไมสามารถจะ ( กลบ) ไปยงเรอนไดอก, ทกคนไดยนแลดอยทงนน. แมสามเณรนนกรบภตพอ ยงอตภาพใหเปนไปเพอตน. ชาวบานทงสนหมอบลงดวยอก แทบเทา ของสามเณรนนแลว กลาววา ทานเจาขา เมอทานอยในทนตลอดไตร- มาสน พวกกระผมจกรบสรณะ ๓ ตงอยในศล ๕ จกทาอโบสถกรรม ๘ ครงตอเดอน. ขอทานจงใหปฏญญาแกกระผมทงหลาย เพอประโยชน แหงการอยในทน." สามเณรนนกาหนดอปการะ จงใหปฏญญาแกมนษย เหลานน เทยวบณฑบาตในบานนนนนแลเปนประจา. กในขณะทเขา ไหวแลว ๆ กลาวเฉพาะ ๒ บทวา "ขอทานทงหลายจงถงซงความสข, จงพนจากทกข" ดงนแลว หลกไป. สามเณรนนใหเดอนท ๑ และ เดอนท ๒ ลวงไปแลว ณ ทนน เมอเดอนท ๓ ลวงไป, กบรรลพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทา.

อปญฌายะไปเยยมสามเณร ครนเวลาปวารณาออกพรรษาแลว พระอปชฌายของสามเณรนน เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลว กราบทลวา " ขาแตพระองค- ผเจรญ ขาพระองคจะไปยงสานกตสสสามเณร." พระศาสดา. ไปเถด สารบตร. พระสารบตรเถระนน เมอพาภกษประมาณ ๕๐๐ รป ซงเปน


บรวารของตน หลกไป กลาววา "โมคคลลานะผมอาย กระผมจะไป ยงสานกตสสสามเณร" พระโมคคลลานเถระ กลาววา "ทานผมอาย แมกระผมกจกไปดวย" ดงนแลว กออกไปพรอมกบภกษประมาณ ๕๐๐ รป. พระมหาสาวกทงปวง คอ พระมหากสสปเถระ. พระอนรทธเถระ พระอบาสเถระ พระปณณเถระเปนตน ออกไปพรอมกบภกษประมาณ องคละ ๕๐๐ รป โดยอบายนนแล. บรวารของพระมหาสาวกแมทงหมด ไดเปนภกษประมาณ ๔ หมน. อบาสกผบารงสามเณรเปนประจา เหน ภกษเหลานน ผเดนทางประมาณ ๑๒๐ โยชน ถงโคจรคามแลว ณ ประต บานนนเองตอนรบไหวแลว. ลาดบนน พระสารบตรเถระ ถามอบาสก นนวา "อบาสก วหารอนตงอยในปาในประเทศนมอยหรอ ?" อบาสก. มขอรบ. พระเถระ. มภกษไหม ? อบาสก. มขอรบ. พระเถระ. ใคร อยในทนน ? อบาสก. วนวาสตสสสามเณร ขอรบ. พระเถระ. ถากระนน ทานจงบอกทางแกพวกฉน. อบาสก. ทานเปนภกษพวกไหน ? ขอรบ. พระเถระ. พวกเรามาสสานกของสามเณร. อบาสกแลดภกษเหลานน จาพระมหาสาวกแมทงหมดได นบ ตงแตพระธรรมเสนาบดเปนตน . เขามสรระอนปตถกตองแลวหาระหวาง มได กลาววา "ทานขอรบ ขอทานจงหยดกอนเถด" แลวเขาไปส


บานโดยเรว ปาวรองวา " พระอสตมหาสาวกผเปนเจาทงหลายเหลานน นบแตพระสารบตรเถระเปนตน มาสสานกของสามเณร กบดวยบรวาร ของตน ๆ, ทานทงหลายจงถอเอาเครองใช ม เตยง ตง เครองปลาด ประทปและนามนเปนตน ออกไปโดยเรวเถด." ทนใดนนเอง พวก มนษยขนเตยงเปนตน เดนตดตามรอยพระเถระไป เขาไปสวหารพรอม กบพระเถระนนแหละ. สามเณรจาหมภกษได รบบาตรและจวรพระมหา- เถระ ๒ - ๓ องคแลว ไดทาวตร. เมอสามเณรนนจดแจงทอยเพอพระ- เถระทงหลายเกบบาตรและจวรอยนนแล, กมดพอด. พระสารบตรเถระ กลาวกะพวกอบาสกวา " อบาสกทงหลาย พวกทานไปเถด, ความมด เกดแกพวกทาน." พวกอบาสก. ทานผเจรญ วนนเปนวนฟงธรรม, พวกกระผม จกยงไมไป, จกฟงธรรม, ในกาลกอนแตน แมการฟงธรรมมไดมแก กระผมทงหลาย. พระเถระ. สามเณร ถากระนน เธอจงตามประทปประกาศเวลา ฟงธรรมเถด. สามเณรนน ไดทาแลวอยางนน. ลาดบนน พระเถระกลาวกะสามเณรนนวา "ตสสะ พวกอปฏฐาก ของเธอ กลาวอยวา ' พวกเราใครจะฟงธรรม เธอจงกลาวธรรมแก อปฏฐากเหลานน." พวกอบาสก ลกขนพรอมกนทนท กลาววา " ทานผเจรญ พระผเปนเจา ของพวกกระผม ยกแตบท ๒ บทเหลาน คอ ' ขอทานทงหลายจงมความสข, จงพนจากทกข,' หารธรรมกถา อยางอนไม, ขอทานทงหลาย จงใหพระธรรมกถกรปอนแกพวกกระผม


เถด." กสามเณรถงบรรลพระอรหตแลวกมไดกลาวธรรมกถาแกอปฏฐาก เหลานนเลย.

เหตใหถงสขและพนจากทกข กในกาลนน พระอปชฌายะ กลาวกะสามเณรนนวา " สามเณร คนทงหลายจะมความสขไดอยางไร ? [และ] จะพนจากทกขไดอยางไร ? เธอจงกลาวเนอความแหงบททงสองนแกเราทงหลาย." สามเณรนนรบวา " ดละ ขอรบ " แลวถอพดอนวจตร ขนสธรรมาสน ชกผลและเหต มาจากนกายทง ๔ จาแนกขนธ ธาต อายตนะ และโพธปกขยธรรม ดจมหาเมฆตงขนใน ๔ ทวป ยงฝนลกเหบใหตกอย กลาวธรรมกถาดวย ยอดคอพระอรหต แลวกลาววา " ทานผเจรญ ความสขยอมมแกบคคลผ บรรลพระอรหตอยางน. ผบรรลพระอรหตแลวนนแล ยอมพนจากทกข, คนทเหลอไมพนจากชาตทกขเปนตน และจากทกขในนรกเปนตนได." พระเถระกลาววา "ดละ สามเณร การกลาวโดยบทอนเธอกลาวดแลว บดน จงกลาวสรภญญะเถด." สามเณรนน กลาวแมสรภญญะแลว. เมออรณขน พวกมนษยทบารงสามเณร ไดเปน ๒ พวก. บางพวก โกรธวา " ในกาลกอนแตน พวกเราไมเคยเหนคนหยาบชาเชนน. ทาไม สามเณรรธรรมกถาเหนปานน จงไมกลาวบทแหงธรรมแมสกบท หนง แกพวกมนษยผตงอยในฐานะเพยงดงมารดาบดา อปฏฐากอย สนกาลประมาณเทาน. บางพวกยนดวา "เปนลาภของพวกเราหนอ ผ แมไมรคณหรอโทษ บารงทานผเจรญเหนปานน, แตบดน พวกเรา ไดเพอฟงธรรมในสานกของทานผเจรญนน." ในเวลาใกลรงวนนน


แมพระสมมาสมพทธเจา ทรงตรวจดสตวโลก ทรงเหนพวกอปฎฐาก ของวนวาสตสสสามเณร ผเขาไปภายในขายคอพระญาณของพระองค. ทรงใครครวญอยวา "เหตอะไรหนอแล จกม" ทรงใครครวญเนอ ความนวา " พวกอปฏฐากของวนวาสตสสสามเณร บางพวกโกรธ, บาง พวกยนด, กพวกทโกรธสามเณรผเปนบตรของเราจกไปสนรก, เราควร ไปทนนเถด, เมอเราไป, คนเหลานนแมทงหมด จกทาเมตตาจตใน สามเณรแลวพนจากทกข." มนษยแมเหลานน นมนตภกษสงฆแลวกไป บาน ใหคนทามณฑป จดอาหารวตถมยาคและภตเปนตน ปอาสนะไว แลว นงดการมาของพระสงฆ. แมภกษทงหลายทาการชาระสรระแลว เมอจะเขาไปสบานในเวลาเทยวภกษา จงถามสามเณรวา "ตสสะ เธอ จกไปพรอมกบพวกเราหรอ หรอจกไปภายหลง ?" สามเณร. กระผมจกไปในเวลาเปนทไปของกระผมตามเคย, นมนต ทานทงหลายไปเถด ขอรบ.

พวกมนษยเลอมใสตสสสามเณร ภกษทงหลายถอบาตรและจวรเขาไปแลว. พระศาสดา ทรงหมจวรในพระเชตวนนนแล แลวทรงถอบาตร เสดจไปโดยขณะจตเดยวเทานน ทรงแสดงพระองคประทบยนขางหนา ภกษทงหลายทเดยว. ชาวบานทงสนไดตนเตนเอกเกรกเปนอยางเดยวกน วา พระสมมาสมพทธเจา เสดจมา." พวกมนษยมจตราเรง นมนต ภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข ใหนงแลว ถวายยาคแลว ไดถวาย ของควรเคยว. เมอภตยงไมทนเสรจนนแล สามเณรเขาไปสภายในบาน


แลว. ชาวบาน ไดนาออกไป ถวายภกษแกสามเณรโดยเคารพ สามเณรนนรบภกษาเพยงยงอตภาพ. ใหเปนไปแลว ไปสสานกพระศาสดา นอมบาตรเขาไปแลว. พระศาสดาตรสวา " นามาเถด ตสสะ " แลว ทรงเหยยดพระหตถรบบาตร ทรงแสดงแกพระเถระวา "สารบตร จง ดบาตรของสามเณรของเธอ." พระเถระรบบาตรจากพระหตถของพระ- ศาสดา ใหแกสามเณรแลว กลาววา "เธอจงไปนงทาภตกจในททถง แกตน." ชาวบานองคาสภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประธาน แลวทล ขออนโมทนากะพระศาสดา. พระศาสดาเมอจะทรงทาอนโมทนา จง ตรสอยางนวา " อบาสกและอบาสกาทงหลาย เปนลาภของทานทงหลาย ซงไดเหนอสตมหาสาวก คอ สารบตร โมคคลลานะ กสสป เปนตน เพราะอาศยสามเณรผเขาถงสกลของตน ๆ. แมเรากมาแลว เพราะอาศย สามเณรผเขาถงสกลทานทงหลายเหมอนกน. แมการเหนพระพทธเจา อนทานทงหลายไดแลว เพราะอาศยสามเณรนนนเอง, เปนลาภของทาน ทงหลาย. ทานทงหลายไดดแลว." มนษยทงหลายคดวา " นายนด ! เปนลาภของพวกเรา. พวกเราไดเหนพระผเปนเขาของพวกเรา ผสามารถ ในการยงพระพทธเจาและภกษสงฆใหโปรดปราน. และยอมไดถวาย ไทยธรรมแกพระผเปนเจานน." พวกมนษยทโกรธสามเณรกบยนดแลว พวกทยนดแลวเลอมใสโดยประมาณยง. กในเวลาจบอนโมทนา ชนเปน อนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตนแลว พระศาสดา เสดจลกจากอาสนะหลกไปแลว. มนษยทงหลายตามสงเสดจพระศาสดา ถวายบงคมแลวกลบ. พระศาสดา เสดจไปดวยพระธระอนเสมอกบสามเณร ตรสถาม


ประเทศทอบาสกแสดงแลวแกสามเณรนน ในกาลกอนวา "สามเณร ประเทศนชออะไร ? ประเทศนชออะไร ?" ดงนแลว ไดเสดจไป. แมสามเณรกกราบทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ ประเทศนชอน, ประเทศนชอน " ไดไปแลว.

นาตาของมนษยมากกวานาในมหาสมทร พระศาสดา เสดจถงทอยของสามเณรนนแลว เสดจขนสยอด ภเขา. กมหาสมทรยอมปรากฏแกผทยนอยบนยอดภเขานน. พระศาสดา ตรสถามสามเณรวา "ตสสะ เธอยนอยบนยอดเขา แลดขางโนนและ ขางน เหนอะไร ?" สามเณร. เหนมหาสมทร พระเจาขา พระศาสดา. เหนมหาสมทรแลวคดอยางไร ? สามเณร. ขาพระองคคดอยางนวา 'เมอเรารองไหในคราวทถง ทกข นาตาพงมากกวานาในมหาสมทรทงส' พระเจาขา. พระศาสดา ตรสวา "ดละ ดละ ตสสะ, ขอนเปนอยางนน, เพราะนาตาอนไหลออก ในเวลาทสตวผหนง ๆ ถงซงทกข พงเปนของ มากกวานาในมหาสมทรทงส โดยแท." กแล ครนตรสคานแลว จง ตรสพระคาถานวา:- " นาในมหาสมทรทงสนดหนอย, นาคอนาตา ของนระผอนทกขถกตองแลว เศราโศกอย ม ประมาณไมนอย มากกวานาในมหาสมทรทงสนน, สหาย เพราะเหตไร ทานจงยงประมาทอย ? "


สถานทสตวเคยตายและไมเคยตาย ลาดบนน พระศาสดา ตรสถามสามเณรนนอกวา "ตสสะ เธอ อยทไหน ? สามเณร. อยทเงอมเขาน พระเจาขา. พระศาสดา. กเมออยในทนน คดอยางไร ? สามเณร. ขาพระองคคดวา ' การกาหนดททงสรระ อนเราผตาย อย ทาแลวในทน ไมม' พระเจาขา. พระศาสดา. ตรสวา "ดละ ดละ ตสสะ, ขอน อยางนน, เพราะชอวาสถานทแหงสตวเหลาน ผทไมนอนตายบนแผนดน ไมม " ดงนแลว จงตรสอปสาฬหกชาดก๑ในทกนบาตนวา :- " พราหมณ นามวาอปสาฬหก หมนสพน ถกไฟไหมแลวในประเทศน, สถานทอนสตวไมเคย ตายไมมในโลก. ความสตย ๑ ธรรม ๑ ความไม เบยดเบยน ๑ ความสารวม ๑ ความฝกฝน (ทรมาน) ๑ มอยทใด, พระอรยเจาทงหลาย ยอมเสพทเชนนน, สถานทนนชอวา อนสตวไม เคยตายในโลก." เมอสตวทงหลาย ทาการทอดทงสรระไวเหนอแผนดน ตายอย, สตวทงหลาย ชอวาตายในประเทศทไมเคยตาย ยอมไมม ดวยประการ ฉะน. ๑. ข. ชา. ๒๗/๕๗. อรรถกถา. ๓/๗๐.


สวนพระเถระทงหลาย เชนพระอานนทเถระ ยอมปรนพพาน ในประเทศทสตวไมเคยตาย.

การปรนพพานของพระอานนท ดงไดสดบมา พระอานนทเถระ พจารณาดอายสงขารในกาลทม อายได ๑๒๐ ป ทราบความทอายนนสนไปรอบ จงบอกวา " เราจก ปรนพพานในวนท ๗ แตวนน." บรรดามนษยผอยทฝงทงสองแหง แมนาโรหณ ทราบขาวนนแลว ผทอยฝงน กลาววา "พวกเรา ม อปการะมากแกพระเถระ, พระเถระจกปรนพพานในสานกของพวกเรา." ผทอยฝงโนนกกลาววา " พวกเรามอปการะมากแกพระเถระ, พระเถระ จกปรนพพานในสานกของพวกเรา." พระเถระฟงคาของชนเหลานนแลว คดวา "แมพวกชนผทอยฝงทงสองกมอปการะแกเราทงนน. เราไมอาจ กลาววา ' ชนเหลานไมมอปการะ' ได, ถาเราจกปรนพพานทฝงน, ผอยฝงโนนจกทาการทะเลาะกบพวกฝงน เพอจะถอเอา (อฐ) ธาต; ถาเราจกปรนพพานทฝงโนน, พวกทอยฝงน กจกทาเหมอนอยางนน; ความทะเลาะแมเมอจะเกด กจกเกดขนอาศยเราแนแท, แมเมอจะสงบ กจะสงบอาศยเราเหมอกน" ดงนแลว กลาววา "ทงพวกทอยฝงน ยอมมอปการะแกเรา, ทงพวกทอยฝงโนน กมอปการะแกเรา. ใคร ๆ ชอวาไมมอปการะไมม; พวกทอยฝงนจงประชมกนทฝงนแหละ, พวก ทอยฝงโนนกจงประชมกนทฝงโนนแหละ." ในวนท ๗ แตวนนน พระเถระนงโดยบลลงกในอากาศประมาณ ๗ ชวลาตาล ในทามกลางแหง แมนา กลาวธรรมแกมหาชนแลวอธษฐานวา "ขอสรระของเราจงแตก


ในทามกลาง, สวนหนงจงตกฝงน, สวนหนงจงตกฝงโนน" นงอยตาม ปกตนนแหละ เขาสมาบตมเตโชธาตเปนอารมณ. เปลวไฟตงขนแลว. สรระแตกแลวในทามกลาง. สวนหนงตกฝงน; สวนหนงตกทฝงโนน. มหาชนรองไหแลว. เสยงรองไห ไดเปนราวกะวาเสยงแผนดนทรด นาสงสาร แมกวาเสยงรองไหในวนปรนพพานแหงพระศาสดา. พวก มนษยรองไหราไรอยตลอด ๔ เดอน เทยวบนเพออยวา " เมอพระเถระ ผรบบาตรจวรของพระศาสดายงดารงอย, ไดปรากฏแกพวกเรา เหมอน การทพระศาสดายงทรงพระชนมอย, บดน พระศาสดาของพวกเรา ปรนพพานแลว."

พระศาสดาสนทนากบตสสสามเณร พระศาสดา ตรสถามสามเณรอกวา " ตสสะ เธอไมกลวในเพราะ เสยงแหงสตวทงหลายมเสอเหลองเปนตน ในชฏปานหรอ ?" สามเณรกราบทลวา " ขาแตพระผมพระภาคเจา ขาพระองค ยอมไมกลว, กแลอกอยางหนง ชอวาความยนดในปา ยอมเกดขนแก ขาพระองค เพราะฟงเสยงแหงสตวเหลานน" แลวกลาวพรรณนาปาดวย คาถาประมาณ ๖๐ คาถา. ครงนน พระศาสดาตรสเรยกสามเณรนนวา "ตสสะ." สามเณร. อะไร ? พระเจาขา. พระศาสดา. พวกเราจะไป เธอจกไปหรอจกกลบ ? สามเณร. เมออปชฌายะของขาพระองค พาขาพระองคไป, ขาพระองคจกไป, เมอใหขาพระองคกลบ, ขาพระองคกจกกลบพระเจาขา.


พระศาสดา เสดจหลกไปกบภกษสงฆ. แตอธยาศยของสามเณร ใครจะกลบอยางเดยว. พระเถระทราบอธยาศยนน จงกลาววา " ตสสะ ถาเธอใครจะกลบ, กจงกลบเถด." สามเณรถวายบงคมพระศาสดาและ ไหวภกษสงฆแลวกลบ. พระศาสดาไดเสดจไปยงพระเชตวนแลวเทยว.

พวกภกษสรรเสรญสามเณร การสนทนาของภกษทงหลาย เกดขนในโรงธรรมวา "นา อศจรรยหนอ ตสสสามเณร ทากรรมทบคคลทาไดยาก; จาเดมแตถอ ปฏสนธ พวกญาตของเธอ ไดถวายขาวปายาสมนานอยแกภกษประมาณ ๕๐๐ ในมงคล ๗ ครง, ในเวลาบวชแลว กไดถวายขาวมธปายาสมนา นอยเหมอนกน แกภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประธาน ภายในวหาร สน ๗ วน ครนบวชแลว ในวนท ๘ เขาไปสบาน ไดบณฑบาตพน หนงกบผาสาฎกพนหนง โดย ๒ วนเทานน, วนรงขน ไดผากมพลพน หนง ในเวลาเธออยในทน ลาภและสกการะมากกเกดขนแลว ดวย ประการฉะน. บดน เธอทงลาภสละสกการะเหนปานนเสย แลวเขาไปส ปา ยงอตภาพใหเปนไปดวยอาหารทเจอกน; สามเณรทากรรมททาได โดยยากหนอ."

ขอปฏบต ๒ อยาง พระศาสดา เสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงสนทนากนดวยเรองอนใดหนอ ?" เมอภกษเหลานน กราบ ทลวา "ดวยเรองชอน" จงตรสวา "อยางนน ภกษทงหลาย ชอวา ขอปฏบตอนเขาไปอาศยลาภนนเปนอยางอน, ขอปฏบตอนยงสตวใหถง


พระนพพาน เปนอยางอน กอบาย๑ ๔ มประตอนเปดแลวนนแล ดงอย เพอภกษผรกษาขอปฏบตอนเขาไปอาศยลาภ ดวยสามารถแหงการ สมาทานธดงค มการอยปาเปนตน ดวยหวงวา ' เราจกไดลาภดวยการ ปฏบตอยางน' สวนภกษผละลาภและสกการะอนเกดขน ดวยขอปฏบต อนยงสตวใหถงพระนพพานแลวเขาไปสปา เพยรพยายามอย ยอมยดเอา พระอรหตไวได" ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรส พระคาถานวา :- ๑๕. อา ห ลาภปนสา อา นพพานคามน เอวเมต อภาย ภกข พทธสส สาวโก สกการ นาภนนเทยย วเวกมนพรหเย. "กขอปฏบตอนเขาไปอาศยลาภ เปนอยางอน, ขอปฏบตอนยงสตวใหถงพระนพพาน เปนอยางอน (คนละอยาง). ภกษผเปนสาวกของพระพทธเจา ทราบเนอความนนอยางนแลว ไมพงเพลดเพลน สกการะ พงตามเจรญวเวก."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา อา ห ลาภปนสา ความวา ชอวาขอปฏบตอนเขาไปอาศยลาภนเปนอยางนแล; ขอปฏบต อนยงสตวใหถงพระนพพาน เปนอยางอน ( เปนคนละอยาง). จรงอย ๑. อบาย ๔ คอ นรก เปรต อสรกาย สตวดรจฉาน.


อนภกษผจะใหลาภเกดขน ควรทาอกศลกรรมหนอยหนง. การคดกาย เปนตน นาทเธอจะพงทา. ดวยวา ในกาลใดภกษทาการคดบางอยาง บรรดาคดกายเปนตน, ในกาลนนลาภยอมเกดขน. กเมอภกษหยอนมอ ลงตรง ๆ ในถาดเขาปายาสไมใหงอแลวยกขน, มอเปนแตเพยงเปอน เทานน, แตเมอหยอนลง ทาใหงอแลวยกขน, มอยอมชอนกอนขาว ปายาสออกมาไดแท; ลาภและสกการะยอมเกดขนในคราวทาการคดกาย เปนตนอยางน: นจดเปนขอปฏบตอนเขาไปอาศยลาภทไมชอบธรรม. แต ลาภทเกดขนดวยเหตเหนปานน คอ "การถงพรอมดวยอปธ๑ การ ทรงไวซงจวร (การครองจวร) ความเปนพหสต ความมบรวาร การ อยปา" ชอวาประกอบดวยธรรม. กภกษผบาเพญขอปฏบตอนยงสตว ใหถงพระนพพาน พงละการคดกายเปนตนเสย, อนภกษผบาเพญขอ ปฏบตอนยงสตวใหถงพระนพพาน ไมใชคนบอด เปนเหมอนคนบอด ไมใชคนใบ เปนเหมอนคนใบ ไมใชคนหนวก เปนเหมอนคนหนวก จงควร. บทวา เอวเมต เปนตน ความวา ภกษชอวาเปนสาวก เพราะอรรถวา เกดในทสดแหงการฟง หรอเพราะอรรถวา ฟงโอวาท และอนสาสน ของทานผชอวาพทธะ เพราะอรรถวา ตรสรสงขตธรรม และอสงขตธรรมทงหมด ทราบขอปฏบตเปนเครองยงลาภใหเกดขน และขอปฏบตยงสตวใหถงพระนพพานนน อยางนนแลว ไมพงเพลดเพลน ๑. อปธสมปทา ฉบบยโรปเปน อปสมปทา. คาวา อปธ เปนชอของกเลสกม ของรางกายกม ในทนเปนชอของรางกาย อปธสมปทา จงหมายถงรปสมบต.


สกการะคอปจจย๑ ๔ อนไมชอบธรรม คอไมพงหามสกการะอนชอบ ธรรมนนนนแล พงเจรญวเวก มกายวเวกเปนตน. บรรดาวเวกเหลานน ความเปนผมกายโดดเดยว ชอวากายวเวก, สมาบต๒ ๘ ชอวาจตตวเวก พระนพพาน ชอวาอปธวเวก๓. บรรดาวเวกเหลานน กายวเวก ยอมบรรเทาความคลกคลดวยหม, จตตวเวก ยอมบรรเทาความหมกหมมดวยกเลส, อปธวเวก ยอมบรรเทา ซงความเกยวของดวยสงขาร; กายวเวก ยอมเปนปจจยแหงจตตวเวก, จตตวเวก ยอมเปนปจจยแหงอปธวเวก. สมจรงดงคาทพระสารบตรเถระ แมกลาวไววา "กายวเวกของผมกายสงบแลว ยนดยงแลวในการออก บวช, จตตวเวกของผมจตบรสทธแลว ถงความผองแผวอยางยง, และอปธวเวกของบคคลผไมมอปธ ถงพระนพพาน๔" พงเจรญ คอ พงพอกพน อธบายวา พงเขาไปสาเรจวเวก ๓ นอย. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระวนวาสตสสเถระ จบ. พาลวรรควรรณนา จบ. วรรคท ๕ จบ. ๑. จวร บณฑบาต เสนาสนะ คลานเภสช. ๒. รปฌาน ๔ อรปฌาน ๔. ๓. อปธม ๔ คอ ขนธปธ, กเลสสปธ, อภสงขารปธ, กามปธ. ๔. ข. มหา. ๒๙/๑๗๒.


คาถาธรรมบท บณฑตวรรค๑ท ๖ วาดวยบคคลผเปนบณฑต [๑๖] ๑. บคคลพงเหนผมปญญาใด ซงเปนผกลาว นคคหะชโทษ วาเปนเหมอนผบอกขมทรพยให พงคบผมปญญาเชนนน ซงเปนบณฑต เพราะวา เมอคบทานผเชนนน มแตคณอยางประเสรฐ ไมม โทษทลามก. ๒. ผใดพงวากลาว พงสอน และพงหามจาก ธรรมของอสตบรษ ผนนแล ยอมเปนทรกของ สตบรษทงหลาย ไมเปนทรกของพวกอสตบรษ. ๓. บคคลไมควรคบบาปมตร ไมควรคบบรษ ตาชา ควรคบกลยาณมตร ควรคบบรษสงสด. ๔. บคคลผเอบอมในธรรม มใจผองใส ยอม อยเปนสข บณฑตยอมยนดในธรรมทพระอรยเจา ประกาศแลวทกเมอ. ๕. อนคนไขนาทงหลายยอมไขนา ชางศร ทงหลายยอมดดศร ชางถากทงหลายยอมถากไม บณฑตทงหลายยอมฝกตน. ๑. วรรคท ๖ มอรรกถา ๑๑ เรอง.


๖. ภเขาศลาลวน เปนแทงเดยว ยอมไม สะเทอนดวยลมฉนใด บณฑตทงหลาย ยอมไม เอนเอยงในเพราะนนทาและสรรเสรญฉนนน. ๗. บณฑตทงหลาย ฟงธรรมแลว ยอมผองใส เหมอนหวงนาลก ใสแจว ไมขนมวฉะนน. ๘. สตบรษทงหลาย ยอมเวนในธรรมทงปวง แล สตบรษทงหลาย หาใชผปรารถนากามบนไม บณฑตทงหลาย อนสขหรอทกขถกตองแลว ยอม ไมแสดงอาการขนลง. ๙. บณฑตยอมไมทาบาปเพราะเหตแหงตน ยอมไมทาบาปเพราะเหตแหงบคคลอน บณฑตไม พงปรารถนาบตร ไมพงปรารถนาทรพย ไมพง ปรารถนาแวนแควน ( และ) ไมพงปรารถนาความ สาเรจเพอตนโดยไมเปนธรรม บณฑตนนพงเปนผ มศล มปญญา ตงอยในธรรม. ๑๐. บรรดามนษย ชนผถงฝงมจานวนนอย ฝายประชานอกนเลาะไปตามตลงอยางเดยว กชน เหลาใดแล ประพฤตสมควรแกธรรมในธรรมทเรา กลาวชอบแลว ชนเหลานนลวงบวงมารทขามไดยาก อยางเอกแลวจกถงฝง.


๑๑. บณฑตละธรรมดาแลว ออกจากอาลย อาศยธรรม อนหาอาลยมไดแลว ควรเจรญธรรมขาว ละกามทงหลายแลว หมดความกงวล พงปรารถนา ความยนดยงในวเวก อนเปนทซงประชายนดไดยาก บณฑตควรทาตนใหผองแผวจากเครองเศราหมอง ชนเหลาใดอบรมจตดแลว โดยชอบ ในองคธรรม แหงความตรสร ( และ) ชนเหลาใดไมถอมน ยนดในการละ เลกความถอมน ชนเหลานน ฯ เปนพระขณาสพ รงเรอง ดบสนทแลวในโลก. จบบณฑตวรรคท ๖


๖. บณฑตวรรควรรณนา ๑. เรองพระราธเถระ [๖๐]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบ อยในพระเชตวน ทรงปรารภทานพระราธะ ตรสพระธรรมเทศนานวา "นธนว ปวตตาร" เปนตน.

ราธพราหมณซบผอมเพราะไมไดบวช ไดยนวา พระราธะนน ในเวลาเปนคฤหสถ ไดเปนพราหมณ ตกยากอยในกรงสาวตถ. เขาคดวา " เราจกเลยงชพอยในสานกของ ภกษทงหลาย" ดงนแลว ไปสวหาร ตายหญา กวาดบรเวณ ถวาย วตถมนาลางหนาเปนตน อยในวหารแลว. ภกษทงหลายไดสงเคราะห เธอแลวกตาม, แตกไมปรารถนาจะใหบวช. เขาเมอไมไดบวช จง ซบผอมแลว.

ราธพราหมณมอปนสยพระอรหต ภายหลงวนหนง พระศาสดาทรงตรวจดสตวโลกในเวลาใกลรง ทอดพระเนตรเหนพราหมณนนแลว ทรงใครครวญอยวา "เหตอะไร หนอ ?" ดงนแลว ทรงทราบวา "ราธพราหมณจกเปนพระอรหนต" ในเวลาเยน เปนเหมอนเสดจเทยวจารกไปในวหาร เสดจไปสสานกของ


พราหมณแลวตรสถามวา "พราหมณ เธอเทยวทาอะไรอย ?" เขา กราบทลวา " ขาพระองคทาวตรปฏวตรแกภกษทงหลายอย พระเจาขา." พระศาสดา. เธอไดการสงเคราะหจากสานกของภกษเหลานน หรอ ? พราหมณ. ไดพระเจาขา, ขาพระองคไดแตเพยงอาหาร, แต ทานไมใหขาพระองคบวช.

พระสารบตรเปนผกตญกตเวท พระศาสดารบสงใหประชมภกษสงฆในเพราะเรองนนแลว ตรส ถามความนนแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย ใคร ๆ ระลกถงคณของ พราหมณนได มอยบางหรอ ?" พระสารบตรเถระกราบทลวา "พระเจาขา ขาพระองคระลกได, เมอขาพระองคเทยวบณฑบาตอยใน กรงราชคฤห พราหมณนใหคนถวายภกษาทพพหนง ทเขานามาเพอตน, ขาพระองคระลกถงคณของพราหมณนได." เมอพระศาสดาตรสวา " สารบตร กการทเธอเปลองพราหมณผมอปการะอนกระทาแลวอยางนน จากทกข ไมควรหรอ ?" ทานกราบทลวา " ดละ พระเจาขา, ขา- พระองคจกใหเขาบวช" จงใหพราหมณนนบวชแลว.

พราหมณบวชแลวเปนคนวางาย อาสนะทสดแหงอาสนะในโรงฉนยอมถงแกทาน. ทานลาบากอย ดวยอาหารวตถมขาวยาคและภตเปนตน. พระเถระพาทานหลกไปสท


จารกแลว, กลาวสอน พราสอนทานเนอง ๆ วา " สงน คณควรทา, สงน คณไมควรทา " เปนตน. ทานไดเปนผวางาย มปกตรบเอา โอวาทโดยเคารพแลว, เพราะฉะนน เมอทานปฏบตตามคาทพระเถระ พราสอนอย โดย ๒-๓ วนเทานน กไดบรรลพระอรหตแลว. พระเถระ พาทานไปสสานกพระศาสดา ถวายบงคมนงแลว. ลาดบนน พระศาสดาทรงทาปฏสนถารกะทานแลว ตรสวา " สารบตร อนเตวาสกของเธอเปนผวางายแลหรอ ?" พระเถระ. อยางนน พระเจาขา. เธอเปนผวางายเหลอเกน เมอโทษไร ๆ ทขาพระองคแมกลาวสอนอย. ไมเคยโกรธเลย. พระศาสดา. สารบตร เธอเมอไดสทธวหารกเหนปานน จะพง รบไดประมาณเทาไร ? พระเถระ. ขาพระองคพงรบไดแมมากทเดยว พระเจาขา.

พวกภกษสรรเสรญพระสารบตรและพระราธะ ภายหลงวนหนง พวกภกษสนทนากนในโรงธรรมวา "ไดยนวา พระสารบตรเถระเปนผกตญกตเวท ระลกถงอปการะสกวาภกษาทพพ หนง ใหพราหมณตกยากบวชแลว; แมพระราธเถระกเปนผอดทนตอ โอวาท ยอมไดทานผควรแกการใหโอวาทเหมอนกนแลว."

พระศาสดาทรงแสดงอลนจตตชาดก พระศาสดาทรงสดบกถาของภกษเหลานนแลว ตรสวา "ภกษ ทงหลาย มใชแตในบดนเทานน, ถงในกาลกอน สารบตรเปนผ


กตญกตเวทเหมอนกน" ดงนแลว เพอจะประกาศความนน จงตรส อลนจตตชาดก๑ ในทกนบาตน ใหพสดารวา:- " เสนาหมใหญอาศยเจาอลนจตตกมาร ราเรง ทวกนแลว ไดใหชางจบพระเจาโกศลทงเปน ผไม พอพระทยดวยราชสมบต, ภกษผถงพรอมดวยนสย อยางน เปนผมความเพยรอนปรารภแลว เจรญ กศลธรรมอย, เพอบรรลธรรมเปนแดนเกษมจาก โยคะ พงบรรลธรรมเปนทสนไปแหงสงโยชน ทงปวงโดยลาดบ." ไดยนวา ชางตวหนงเทยวไปตวเดยว รอปการะทพวกชางไม ทาแลวแกตน โดยภาวะคอทาเทาใหหายโรค แลวใหลกชางตวขาวปลอด ในครงนน ไดเปนพระสารบตรเถระแลว .

ภกษควรเปนผวางายอยางพระราธะ พระศาสดาครนตรสชาดกปรารภพระเถระอยางนนแลว ทรง ปรารภพระราธเถระ ตรสวา "ภกษทงหลาย ธรรมดาภกษควรเปน ผวางายเหมอนราธะ, แมอาจารยชโทษกลาวสอนอย กไมควรโกรธ อนง ควรเหนบคคลผใหโอวาท เหมอนบคคลผบอกขมทรพยใหฉะนน ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม ไดตรสพระคาถานวา :- ๑. ข. ชา. ๒๗/ขอ ๑๖๑. อรรถกถา. ๓/๒๓.


๑. นธนว ปวตตาร ย ปสเส วชชทสสน นคคยหวาท เมธาว ตาทส ปณฑต ภเช ตาทส ภชมานสส เสยโย โหต น ปาปโย "บคคลพงเหนผมปญญาใด ซงเปนผกลาว นคคหะ ชโทษ วาเปนเหมอนผบอกขมทรพยให, พงคบผมปญญาเชนนน ซงเปนบณฑต, ( เพราะวา) เมอคบทานผเชนนน มแตคณอยางประเสรฐ ไมม โทษทลามก."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา นธน ไดแก หมอแหงขมทรพยอน เตมดวยเงนทองเปนตน ซงเขาฝงเกบไวในทนน ๆ บทวา ปวตตาร คอ เหมอนอยางผทาความอนเคราะหคนเขญใจ ซงเปนอยโดยฝดเคอง แลวชกชวนวา " ทานจงมา, เราจกชอบาย เลยงชพโดยสะดวกแกทาน" ดงนแลว นาไปยงทขมทรพยแลว เหยยด มอออกบอกวา " ทานจงถอเอาทรพยนเลยงชพตามสบายเถด." วนจฉยในบทวา วชชทสสน ภกษผชโทษม ๒ จาพวก คอ ภกษคอยแสหาโทษ ดวยคดวา "เราจกขมภกษนนดวยมารยาทอนไม สมควร หรอดวยความพลงพลาดอนนในทามกลางสงฆ" ดงน จาพวก ๑, ภกษผดารงอยแลวตามสภาพ ดวยสามารถแหงการอมชดวยการแลดโทษ นน ๆ เพอประโยชนจะใหรสงทยงไมร เพอตองการจะไดตามถอเอาสง ทรแลว เพราะความเปนผปรารถนาความเจรญแหงคณมศลเปนตนแกผ


นน จาพวก ๑; ภกษจาพวกหลงน พระผมพระภาคเจาทรงประสงค ในบทวา วชชทสสน น. คนเขญใจถกผอนคกคามกด ตกด ชขมทรพย ใหวา "แกจงถอเอาทรพยน" ยอมไมทาความโกรธ, มแตปราโมทย อยางเดยว ฉนใด; เมอบคคลเหนปานดงนน เหนมารยาทมบงควรกด ความพลงพลาดกด แลวบอกอย. ผรบบอกไมควรทาความโกรธ ควร เปนผยนดอยางเดยว ฉนนน, ควรปวารณาทเดยววา "ทานเจาขา กรรมอนใหญ อนทานผตงอยในฐานะเปนอาจารย เปนอปชฌาย ของ กระผมแลว สงสอนอยกระทาแลว, แมตอไป ทานพงโอวาทกระผม" ดงน. บทวา นคคยหวาท ความวา กอาจารยบางทานเหนมารยาท อนมบงควรกด ความพลงพลาดกด ของพวกศษยมสทธวหารกเปนอาท แลว ไมอาจเพอจะพด ดวยเกรงวา "ศษยผนอปฏฐากเราอยดวยกจวตร มใหนาบวนปากเปนตน แกเรา โดยเคารพ; ถาเราจกวาเธอไซร, เธอจกไมอปฏฐากเรา, ความเสอมจกมแกเรา ดวยอาการอยางน" ดงน ยอมหาชอวาเปนผกลาวนคคหะไม, เธอผนนชอวาเรยรายหยากเยอ, ลงในศาสนาน. สวนอาจารยใด เมอเหนโทษปานนนแลว คกคาม ประณาม ลงทณฑกรรม ไลออกจากวหาร ตามสมควรแกโทษ ใหศกษา อย. อาจารยนน ชอวาผกลาวนคคหะ แมเหมอนอยางพระสมมาสมพทธ- เจา. สมจรงอยางนน พระผมพระภาคเจาตรสคานไววา "ดกอนอานนท เราจกกลาวขม ๆ, ดกอนอานนท เราจกกลาวยกยอง ๆ ผใดเปนสาระ, ผนนจกดารงอยได." บทวา เมธาว คอ ผประกอบดวยปญญาอนรงเรองในธรรม.


บทวา ตาทส เปนตน ความวา บคคลพงคบ คอพงเขาไปนง ใกล บณฑตเหนปานนน, เพราะเมออนเตวาสกคบอาจารยเชนนนอย, คณอยางประเสรฐยอมม โทษทลามกยอมไมม คอมแตความเจรญอยาง เดยว ไมมความเสอมเสย. ในทสดเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผล เปนตน ดงนแล. เรองพระราธเถระ จบ.


๒. เรองภกษอสสชและปนพพสกะ [๖๑]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษอสสช และปนพพสกะ ตรสพระธรรมเทศนานวา "โอวเทยยานสาเสยย" เปนตน . กเทศนาตงขนแลวทกฏาคร.

ภกษลามกตองถกปพพาชนยกรรม ดงไดสดบมา ภกษ ๒ รปนน แมเปนสทธจะจารกของพระ- อครสาวกกจรง, ถงอยางนน เธอกกลายเปนอลชช เปนภกษชว. ภกษ ๒ รปนน เมออยทกฏาคร กบภกษ ๕๐๐ รป ซงเปนบรวาร ของตน (ลวน ) เปนผชวชา ทาอนาจารหลายอยางหลายประการ เปนตน ปลกตนไมกระถางเองบาง ใชใหเขาปลกบาง ทากรรมแหง ภกษผประทษรายตระกล เลยงชพดวยปจจยอนเกดแตกรรมนน ไดทา อาวาสนนมใหเปนทอยแหงพวกภกษมศลเปนทรก. พระศาสดาทรงสดบ ขาวนนแลว ตรสเรยกพระอครสาวกทงสองพรอมดวยบรวารมา เพอ ทรงประสงคทาปพพาชนยกรรมแกภกษพวกนนแลว ตรสวา "สารบตร และโมคคลลานะ เธอพากนไปเถด. ในภกษเหลานน เหลาใดไมเชอฟง คาของเธอ. จงทาปพพาชนยกรรมแกภกษเหลานน; สวนเหลาใดเชอฟง คา, จงวากลาวพราสอนภกษเหลานน, ธรรมดาผวากลาวสอน ยอมไมเปน ทรกของผทไมใชบณฑตเทานน, แตเปนทรกทชอบใจของบณฑต


ทงหลาย" ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงไดตรสพระ- คาถานวา:- ๒. โอเทยยานสาเสยย อสพภา จ นวารเย สต ห โส ปโย โหต อสต โหต อปปโย. "ผใดพงวากลาว พงสอน และพงหามจาก ธรรมของอสตบรษ, ผนนแล ยอมเปนทรกของ สตบรษทงกลาย, ไมเปนทรกของพวกอสตบรษ."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา โอวเทยย ความวา เมอเกดเรอง ขนแลว จงกลาว ชอวายอมโอวาท, เมอยงไมเกดเรอง ชโทษอน ยงไมมาถง ดวยสามารถเปนตนวา "แมโทษจะพงมแกทาน" ดงน ชอวายอมอนศาสน; กลาวตอหนา ชอวายอมโอวาท, สงทตหรอศาสน ไปในทลบหลง ชอวายอมอนศาสน. แมกลาวคราวเดยว ชอวายอม โอวาท, กลาวบอย ๆ ชอวายอมอนศาสน. อกอยางหนงกาลงโอวาท นนแล ชอวาอนศาสน พงกลาวสงสอนอยางน ดวยประการฉะน. บทวา อสพภา ความวา พงหามจากอกศลธรรม พงใหตงอย ในกศลธรรม. บทวา สต ความวา บคคลเหนปานนนน ยอมเปน ทรกแหงสตบรษทงหลาย มพระพทธเจาเปนตน; แตผวากลาว ผสงสอน นน ยอมไมเปนทรกแหงพวกทไมเหนธรรม มปรโลกอนขามลวงแลว ผเหนแกอามส บวชเพอประโยชนแกการเลยงชพเหลานน ชอวาอสตบรษ ผทมแทงดวยหอกคอปากอยางนนวา " ทานไมใชอปชฌายอาจารยของพวก


เรา, วากลาวพวกเราทาไม ?" ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตนแลว. ฝายพระสารบตรและพระโมคคลลานะ ไปทกฏาครนน วากลาว สงสอนภกษเหลานนแลว. ในภกษเหลานน บางพวกกรบโอวาท ตงใจ ประพฤตปฏบต, บางพวกกสกไป, บางพวกตองปพพาชนยกรรม ดงนแล. เรองภกษอสสชและปนพพสกะ จบ.


๓. เรองพระฉนนเถระ [๖๒]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระฉนนเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "น ภเช ปาปเก มตเต" เปนตน.

พระฉนนเถระดาพระอครสาวก ดงไดสดบมา ทานพระฉนนะนนดาพระอครสาวกทงสองวา "เราเมอตามเสดจออกมหาเนษกรมณ กบพระลกเจาของเราทงหลายใน เวลานน มไดเหนผอนแมสกคนเดยว, แตบดน ทานพวกนเทยวกลาววา เราชอสารบตร, เราชอโมคลลลานะ, พวกเราเปนอครสาวก." พระ- ศาสดาทรงสดบขาวนนแตสานกภกษทงหลายแลว รบสงใหหาพระฉนน- เถระมา ตรสสอนแลว. ทานนงในชวขณะนนเทานน ยงกลบไปดาพระ- เถระทงหลายเหมอนอยางนนอก. พระศาสดารบสงใหหาทานซงกาลงดา มาแลว ตรสสอนอยางนนถง ๓ ครงแลว ตรสเตอนวา "ฉนนะ ชอวา อครสาวกทงสองเปนกลยาณมตร เปนบรษชนสงของเธอ, เธอจงเสพ จงคบกลยาณมตรเหนปานน" ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดง ธรรม จงตรสพระคาถานวา :- ๓. น ภเช ปาปเก มตเต น ภเช ปรสาธเม ภเชถ มตเต กลยาเณ ภเชถ ปรสตตเม.


"บคคลไมควรลบปาปมตร ไมควรคบบรษตาชา ควรคบกลยาณมตร ควรคบบรษสงสด."

แกอรรถ เนอความแหงพระคาถานนวา "คนผยนดในอกศลกรรม มกาย ทจรตเปนตน ชอวาปาปมตร, คนผชกนาในเหตอนไมสมควร มการ ตดชองเปนตนกด อนตางโดยการแสวงหาไมควร ๒๑ อยาง๑กด ชอวา บรษตาชา. อนง ชน ๒ จาพวกนน ชอวาเปนทงปาปมตร ทงบรษ ตาชา; บคคลไมควรคบ คอไมควรนงใกลเขาเหลานน; ฝายชนผผด ตรงกนขาม ชอวาเปนทงกลยาณมตร ทงสตบรษ, บคคลควรคบ คอ ควรนงใกลทานเหลานน. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตนแลว.

พระศาสดาตรสสงใหลงพรหมทณฑพระฉนนะ ฝายพระฉนนเถระ แมไดฟงพระโอวาทแลว กยงดาขพวกภกษ อยอกเหมอนนยกอนนนเอง. แมพวกภกษกกราบทลแดพระศาสดาอก. พระศาสดาตรสวา " ภกษทงหลาย เมอเรายงมชวตอย พวกเธอจกไมอาจ เพอใหฉนนะสาเหนยกได, แตเมอเราปรนพพานแลว จงจกอาจ" ดงน แลว, เมอทานพระอานนททลถาม ในเวลาจวนจะเสดจปรนพพานวา "พระเจาขา อนพวกขาพระองคจะพงปฏบตในพระฉนนเถระอยางไร ? จงตรสบงคบวา "อานนท พวกเธอพงลงพรหมทณฑแกฉนนภกษเถด." ๑. ปรมตถโชตกา หนา ๒๖๕.


พระฉนนะนน เมอพระศาสดาเสดจปรนพพานแลว ไดฟง พรหมทณฑ ทพระอานนทเถระยกขนแลว มทกข เสยใจ ลมสลบ ถง ๓ ครง แลววงวอนวา " ขาแตทานผเจรญ ขอทานอยาใหกระผม ฉบหายเลย" ดงนแลว บาเพญวตรอยโดยชอบ ตอกาลไมนานนก กบรรลพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทาทงหลายแลว ดงนแล. เรองพระฉนนเถระ จบ.


๔. เรองพระมหากปปนเถระ [๖๓]

ขอความเบองตน พระศาสดา เมอประทบอยในพรพะเชตวน ทรงปรารภพระมหา- กปปนเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ธมมปต สข เสต" เปนตน. ในเรองนน มอนบพพกถา ดงตอไปน :-

พระปจเจกพทธเจาทลขอหตถกรรมทาเสนาสนะ ไดยนวา ในอดตกาล ทานพระมหากปปนะ มอภนหารไดทาไว แทบบาทมลของพระพทธเจา ทรงพระนามวาปทมตตระ ทองเทยวอยใน สงสาร เกดเปนนายชางหกผเปนหวหนา ในบานชางหกแหงหนงในท ไมไกลแตกรงพาราณส. ครงนน พระปจเจกพทธเจาประมาณพนองค อยในหมวนตประเทศ ๘ เดอน อยในชนบท ๔ เดอนอนเปนฤดฝน. คราวหนง พระปจเจกพทธเจาเหลานน พกอยในทไมไกลแตกรงพาราณส แลวสงพระปจเจกพทธเจา ๒ รปไปยงสานกพระราชาดวยคาวา "ทาน ทงหลายจงทลขอหตถกรรมเพอประโยชนแกการทาเสนาสนะ." กในกาล นน เปนคราววปปมงคลแรกนาขวญของพระราชา. ทาวเธอทรงสดบวา "ไดยนวา พระปจเจกพทธเจาทงหลายมา" จงเสดจออกไป ตรสถามถง เหตทมา แลวตรสวา "ขาแตทานผเจรญ วนนยงไมมโอกาส, (เพราะ) พรงน ขาพเจาทงหลายจะมการมงคลแรกนาขวญ, ขาพเจาจกทาใน


วนท ๓ ไมทรงอาราธนาพระปจเจกพทธเจาทงหลายไวเลย เสดจเขาไป แลว. พระปจเจกพทธเจาทงหลายคดวา " เราทงหลายจกเขาไปสบาน อน" หลกไปแลว.

พวกบานชางหกทาบญ ในขณะนน ภรรยาของนายชางหกผหวหนา ไปสกรงพาราณส ดวยกจบางอยาง เหนพระปจเจกพทธเจาเหลานน นมสการแลวถามวา "ทานผเจรญ พระผเปนเจามาในกาลมใชเวลา เพราะเหตไร ?" ได ทราบความเปนไปนนตงแตตน เปนหญงมศรทธา ถงพรอมดวยปญญา นมนตวา " ทานผเจรญ ขอทานทงหลายจงรบภกษาของดฉนทงหลาย ในวนพรงน." พระปจเจก. นองหญง พวกเรามมาก. หญง. มประมาณเทาไร ? เจาขา. พระปจเจก. มประมาณพนรป นองหญง. หญงนนกลาววา "ทานผเจรญ พวกดฉนมประมาณพนคน อย ในบานน, คนหนง ๆ จกถวายภกษาแดพระผเปนเจารปหนง ๆ ขอทาน ทงหลาย จงรบภกษาเถด, ดฉนคนเดยวจกใหทาแมทอยแกทานทงหลาย." พระปจเจกพทธเจาทงหลายรบ (อาราธนา ) แลว. นางเขาไปสบาน ปาวรองวา "เราเหนพระปจเจกพทธเจาประมาณพนองค นมนตไวแลว, ทานทงหลายจงจดแจงทเปนทนงแดพระผเปนเจาทงหลาย, จงจดอาหาร วตถทงหลายมขาวตมและขาวสวยเปนตน แดพระผเปนเจาทงหลายเถด" แลวใหสรางปะราในทามกลางบาน ลาดอาสนะไวในวนรงขน จงให


นมนตพระปจเจกพทธเจาทงหลายนง องคาสดวยโภชนะอนประณต ใน เวลาเสรจภตกจ จงพาหญงทงหมดในบานนน พรอมกบหญงเหลานน นมสการพระปจเจกพทธเจาทงหลายแลว รบเอาปฏญญาเพอประโยชนแก การอยตลอดไตรมาส แลวปาวรองชาวบานอกวา "แมและพอทงหลาย บรษคนหนง ๆ แตตระกลหนง ๆ จงถอเอาเครองมอมมดเปนตน เขาไป สปา นาเอาทพสมภาระมาสรางทเปนทอยของพระผเปนเจาทงหลาย." พวกชาวบานตงอยในถอยคาของนางแลว คนหนง ๆ ทาทแหง หนง ๆ แลวใหสรางศาลามงดวยใบไมพนหลง พรอมกบทพกกลางคน และกลางวน แลวอปฏฐากพระปจเจกพทธเจาผเขาจาพรรษาในบรรณ- ศาลาของตน ๆ ดวยตงใจวา " เราจกอปฏฐากโดยเคารพ. เราจกอปฏฐาก โดยเคารพ." ในเวลาออกพรรษาแลว นางชกชวนวา "ทานทงหลายาจง ตระเตรยมผาเพอจวร ( ถวาย ) แดพระปจเจกพทธเจาทงหลายผอย จาพรรษาในบรรณศาลาของตน ๆ เถด," แลวใหถวายจวรมคาพนหนง แดพระปจเจกพทธเจาองคหนง ๆ. พระปจเจกพทธเจาทงหลายออก พรรษาแลว ทาอนโมทนาแลวกหลกไป.

อานสงสทานนาใหเกดในดาวดงส แมพวกชาวบาน ครนทาบญนแลว จตจากอตภาพนนแลวเกด ในภพดาวดงส ไดมความวาคณะเทวบตรแลว. เทวบตรเหลานน เสวย ทพยสมบตในภพดาวดงสนน ในกาลแหงพระสมมาสมพทธเจา ทรงพระ-


นามวากสสปะ (มา) เกดในเรอนของกฎมพ ในกรงพาราณส. หวหนา ชางหกไดเปนบตรของกฎมพผใหญ. ฝายภรรยาของเขา กไดเปนธดา ของกฎมพผใหญเหมอนกน. หญงเหลานนแมทงหมด ถงควานเจรญวย แลว เมอจะไปสตระกลสาม กไดไปสเรอนของบรษเหลานนนนแล.

กฎมพถวายมหาทาน ตอมาวนหนง เขาปาวรองการฟงธรรมในวหาร กฎมพเหลานน แมทงหมด ไดยนวา "พระศาสดาจะทรงแสดงธรรม ปรกษากนวา " เราทงหลายจกฟงธรรม" แลวไดไปสวหารกบภรรยา. ในขณะทชน เหลานน เขาไปสทามกลางวหาร ฝนไดตงเคาแลว. บรรพชตทงหลาย มสามเณรเปนตน ผเปนกลปกะหรอเปนญาตของชนเหลาใดมอย; ชน เหลานนกเขาไปสบรเวณของบรรพชตเหลานน. แตกฎมพเหลานนไม อาจจะเขาไปในทไหน ๆ ได เพราะความทกลปกะหรอญาตเหนปานนน ไมม ไดยนอยทามกลางวหารนนเอง. ลาดบนน กฎมพผเปนหวหนา จงกลาวกะกฎมพผบรวารเหลา นนวา "ทานทงหลาย จงดอาการอนนาเกลยดของพวกเรา, ธรรมดา กลบตรทงหลาย ละอายดวยเหตมประมาณเทาน สมควรแลว." บรวาร. นาย พวกเราจะทาอยางไรเลา ? กฎมพ. พวกเราถงอาการอนนาเกลยดน เพราะไมมสถานทซงม คนคนเคยกน, เราทงหมดรวมทรพยกน สรางบรเวณเถอะ. บรวาร. ดละ นาย. คนผหวหนา ไดใหทรพยพนหนง, ชนทเหลอใหคนละ ๕๐๐,


พวกหญงใหคนละ ๒๕๐. ชนเหลานนรวบรวมทรพยนนแลวเรม ( สราง ) ชอบรเวณใหญ เพอประโยชนเปนทประทบของพระศาสดาซงมเรอนยอด พนหลงเปนบรวาร. เมอทรพยไมเพยงพอ เพราะความทนวกรรมเปน งานใหญ, จงไดออกอกคนละกง จากทรพยทตนใหแลวในกอน. เมอ บรเวณเสรจแลว. ชนเหลานนเมอจะทาการฉลองวหาร จงถวายมหาทาน แกภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมขตลอด ๗ วน แลวจดจวรเพอภกษ สองหมนรป.

ภรรยาของกฎมพถวายดอกองกาบ ฝายภรรยาของกฎมพผเปนหวหนา ไมทาใหมสวนเสมอดวยชน ทงหมด ตงอยดวยปญญาของตน คดวา "เราจกบชาพระศาสดาทาให ยง (กวาเขา)" จงถอเอาผอบดอกองกาบ กบผาสาฎกมสดงดอกองกาบ ราคาพนหนง ในเวลาอนโมทนา บชาพระศาสดาดวยดอกองกาบแลว วางผาสาฎกนนไว แทบบาทมลของพระศาสดาตงความปรารถนาวา " ขาแตพระองคผเจรญ ขอสรระของหมอมฉนจงมสดจดอกองกาบนแหละ ในทหมอมฉนเกดแลว ๆ, และขอหมอมฉนจงมนามวา อโนชา นนแล." พระศาสดาไดทรงทาอนโมทนาวา "จงสาเรจอยางนนเถด."

กฎมพภรรยาและบรวารเกดในราชตระกล ชนเหลานนแมทงหมด ดารงอยจนตลอดอายแลว จตจากอตภาพ นนแลวกเกดในเทวโลก ในพทธปบาทกาลน จตจากเทวโลกแลว. กฎมพผเปนหวหนาเกดในราชตระกล ในกกกฏวดนคร ถงความเจรญ


วยแลว ไดเปนพระราชาพระนามวา พระเจามหากปปนะ, ชนทเหลอ วยเกดในตระกลอามาตย; ภรรยาของกฎมพผเปนหวหนาเกดในราชตระกล ในสาคลนคร ในมททรฐ, พระนางไดมพระสรระเชนกบสดอกองกาบ นนเทยว, พระญาตขนานพระนามแกพระนางวา " อโนชา" นนแล. พระนางทรงถงความเจรญวยแลว กไปสพระราชมณเฑยรของพระเจา กปปนะ ไดเปนพระเทวมพระนามวาอโนชาแลว, แมหญงทงหลายทเหลอ เกดในตระกลอามาตยทงหลายถงความเจรญวยแลว กไดไปสเรอนแหง บตรอามาตยเหลานนเหมอนกน. ชนเหลานนแมทกคน ไดเสวยสมบต เชนกบสมบตของพระราชา. ในกาลใด พระราชาทรงประดบ เครองอลง- การทงปวง ทรงชางเทยวไป; ในกาลนน แมชนเหลานนกเทยวไปเหมอน อยางนน. เมอพระราชาเสดจเทยวไปดวยมาหรอดวยรถ, แมชนเหลานน กเทยวไปเหมอนอยางนน. ชนเหลานนเสวยสมบตรวมกน ดวยอานภาพ แหงบตรททารวมกน ดวยประการฉะน. กมาของพระราชามอย ๕ ตว คอ " มาชอพละ ๑ พลวาหนะ ๑ ปปผะ ๑ ปปผวาหนะ ๑ สปตตะ ๑. บรรดามาเหลานน มาชอ สปตตะ พระราชาทรงเอง. มา ๔ ตว นอกน ไดพระราชทานแกพวกมา ใช เพอประโยชนนาขาวสารมา.

พระราชาใหสบขาวพระรตนตรย พระราชาใหมาใชเหลานน บรโภคแตเชาตรแลว ทรงสงไปดวย พระดารสวา "พวกทานไปเถด, เทยวไป ๒ หรอ ๓ โยชนแลวทราบ วาพระพทธ พระธรรม หรอพระสงฆอบตแลว จงนาขาวทใหเกดสข


มาแกเรา." มาใชเหลานน ออกโดยประตทง ๔ เทยวไปได ๒-๓ โยชน ไมไดขาวแลวกกลบ.

พระราชาไดขาวพระรตนตรยจากพอคามา ตอมาวนหนง พระราชาทรงมาชอสปตตะ อนอามาตยพนหนง แวดลอม เสดจไปพระราชอทยาน ทอดพระเนตรเหนพวกพอคาประมาณ ๕๐๐ ผมรางกายออนเพลยกาลงเขาสพระนคร แลวทรงดารวา "ชนเหลาน ลาบากในการเดนทางไกล. เราจกไดฟงขาวดอยางหนงจากสานกแหงชน เหลานเปนแน " จงรบสงใหเรยกพอคาเหลานนมาแลวตรสถามวา "ทาน ทงหลายมาจากเมองไหน ?" พอคา. พระเจาขา พวกขาพระองคมาจากนครชอสาวตถซงมอย ในทสดประมาณ ๑๒๐ โยชน แตพระนครน. พระราชา. กขาวอะไร ๆ อบตขนในประเทศของพวกทานม อยหรอ ? พอคา. พระเจาขา ขาวอะไร ๆ อยางอนไมม, แตพระสมมา- สมพทธเจาทรงอบตขนแลว. พระราชามพระสรระอนปตมวรรณะ ๕ ถกตองแลว ในทนใด นนนนเอง ไมอาจเพอจะกาหนดอะไร ๆ ได ทรงยบยงอยครหนงแลว ตรสถามวา "พวกทานกลาวอะไร ? พอ. " พวกพอคากราบทลวา " พระเจาขา พระพทธเจาทรงอบตขนแลว." แมครงท ๒ แมครงท ๓ พระราชากทรงยบยงอยเหมอนอยางนน, ในวาระท ๔ ตรสถามวา พวก ทานกลาวอะไร ? พอ" เมอพอคาเหลานน กราบทลวา "พระเจาขา


พระพทธเจาทรงอบตขนแลว." จงตรสวา "พอทงหลาย เราใหทรพย แกพวกทานแสนหนง " แลวตรสถามวา "ขาวอะไร ๆ แมอนอก ม อยหรอ ? พอ." พวกพอคากราบทลวา " มอย พระเจาขา, พระธรรม อบตขนแลว." พระราชาทรงสดบแมคานนแลว ทรงยบยงอยตลอด ๓ วาระโดยนยกอนนนแล. ในวาระท ๔ เมอพวกพอคากราบทลบทวา " ธมโม " จงตรสวา "แมในเพราะบทน เราใหทรพยแกพวกทาน แสนหนง " แลวตรสถามวา " ขาวแมอนอก มอยหรอ ? พอ." พวก พอคากราบทลวา " พระเจาขา มอย, พระสงฆรตนะอบตขนแลว." พระราชาทรงสดบแมคานนแลวทรงยบยงอยตลอด ๓ วาระอยางนนเหมอน กน, ในวาระท ๔ เมอพวกพอคากราบทลบทวา " สงโฆ " จงตรสวา " แมในเพราะบทน เราใหทรพยแกพวกทานแสนหนง " แลวทรงแลด อามาตยพนหนงตรสถามวา "พอทงหลาย พวกทานจกทาอยางไร ?" อามาตย. พระเจาขา พระองคจกทรงทาอยางไรเลา ? พระราชา. พอทงหลาย เราไดสดบวา ' พระพทธเจาทรงอบต ขนแลว, พระธรรมอบตขนแลว, พระสงฆอบตขนแลว จกไมกลบ อก, เราจกอทศตอพระศาสดาไปบวชในสานกของพระองค. อามาตย. แมขาพระองคทงหลาย กจกบวชพรอมดวยพระองค พระเจาขา.

พระราชาออกผนวชพรอมกบอามาตย พระราชารบสงใหเจาพนกงานอาลกษณจารกอกษรลงในแผนทอง แลว ตรสกะพวกพอคาวา "พระเทวพระนามวาอโนชา จกพระราช-


ทานทรพย ๓ แสนแกพวกทาน; กแลพวกทานพงทลอยางนวา 'ได ยนวา พระราชาทรงสละความเปนใหญถวายพระองคแลว, พระองคจง เสวยสมบตตามสบายเถด; กถาพระเทวจกตรสถามพวกทานวา 'พระราชา เสดจไปทไหน ?" พวกทานพงทลวา 'พระราชาตรสวาจกบวชอทศ พระศาสดา" แลวกเสดจไป แมอามาตยทงหลายกสงขาวไปแกภรรยาของตน ๆ อยางนนเหมอน กน. พระราชาทรงสงพวกพอคาไปแลว อนอามาตยพนหนงแวดลอม เสดจออกไปในขณะนนนนแล. ในวนนน แมพระศาสดาเมอทรงตรวจดสตวโลกในกาลใกลรง ไดทอดพระเนตรเหนพระเจามหากปปนะพรอมทงบรวาร ทรงดารวา " พระเจามหากปปนะน ไดทรงสดบความทรตนะ ๓ อบตขนแตสานก ของพวกพอคาแลว ทรงบชาคาของพอคาเหลานนดวยทรพย ๓ แสน ทรงสละราชสมบต อนอามาตยพนหนงแวดลอม ทรงประสงคเพอจะ ผนวช อทศเรา จกเสดจออกไปในวนพรงน, ทาวเธอพรอมทงบรวาร จกบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย, เราจกทาการตอนรบ ทาวเธอ" ดงนแลว ในวนรงขน ทรงบาตรและจวรดวยพระองคเอง ทเดยว เสดจตอนรบสนทาง ๑๒๐ โยชน ดจพระเจาจกรพรรดทรง ตอนรบกานนฉะนน ประทบนงเปลงพระรศม มวรรณะ ๖ ภายใตโคน ตนนโครธรมฝงแมนาจนทภาคานท. ฝายพระราชาเสดจมาถงแมนาแหงหนงแลว ตรสถามวา "นชอ แมนาอะไร ?"


อามาตย. ชออารวปจฉานท พระเจาขา. พระราชา. พอทงหลาย แมนานประมาณเทาไร ? อามาตย. โดยลก คาวตหนง, โดยกวาง ๒ คาวต พระเจาขา. พระราชา. กในแมนาน เรอหรอแพมไหม ? อามาตย. ไมม พระเจาขา. พระราชาตรสวา " เมอเราทงหลายมวหายานมเรอเปนตน, ชาต ยอมนาไปสชรา, ชรายอมนาไปสมรณะ, เราไมมความสงสย ออกบวช อทศพระรตนตรย. ดวยอานภาพแหงพระรตนตรยนน นาน อยาได เปนเหมอนนาเลย" ดงนแลว ทรงระลกถงคณพระรตนตรย ระลกถง พทธานสสตวา " แมเพราะเหตน พระผมพระภาคเจาพระองคนนเปน พระอรหนตสมมาสมพทธเจา" เปนตน พรอมทงบรวารเสดจไปบน หลงนาดวยมาพนหนง. มาสนธพทงหลายกวงไป ดจวงไปบนหลงแผน หน. ปลายกบกไมเปยก.๑ พระราชาเสดจขามแมนาแลว เสดจไปขางหนา ทอดพระเนตร เหนแมนาอนอก จงตรสถามวา "แมนานชออะไร ?" อามาตย. ชอนลวาหนานท พระเจาขา. พระราชา. แมนานประมาณเทาไร ?" อามาตย. ทงสวนลก ทงสวนกวาง ประมาณกงโยชนพระเจาขา. คาทเหลอกเชนกบคากอนนนแล. กพระราชา ทอดพระเนตรเหนแมนานนแลว ทรงระลกถงธรรมา- นสสตวา "พระธรรมอนพระผมพระภาคตรสดแลว" เปนตนเสดจไป ๑. ถาบาลเปน อคคาเนว เตมส กแปลวา ปลายกบเทานน เปยกนา.


แลว. ครนเสดจขามแมนาแมนนไปไดแลว ทอดพระเนตรเหนแมแมนา อนอก จงตรสถามวา "แมนานชออะไร ?" อามาตย. แมนานชอวาจนทภาคานท พระเจาขา. พระราชา. แมนานประมาณเทาไร ? อามาตย. ทงสวนลก ทงสวนกวาง ประมาณโยชนหนง พระ- เจาขา. คาทเหลอกเหมอนกบคากอนนนแล. สวนพระราชาทอดพระเนตรเหนแมนานแลว ทรงระลกถงสงฆา- นสสตวา "พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา เปนผปฏบตดแลว" เปนตน เสดจไปแลว. กเมอเสดจขามแมนานนไป ไดทอดพระเนตร เหนพระรศมมวรรณะ ๖ แตพระสรระของพระศาสดา. กงคาคบ และใบ แหงตนนโครธ ไดเปนราวกะวาสาเรจดวยทองคา.

พระราชาและอามาตยไดบรรลคณวเศษ พระราชาทรงดารวา " แสงสวางน ไมใชแสงจนทร, ไมใชแสง อาทตย, ไมใชแสงสวางแหงเทวดา มาร พรหม นาค ครฑเปนตน ผใดผหนง เราอทศพระศาสดามาอย จกเปนผอนพระมหาโคดมพทธเจา ทรงเหนแลวโดยแนแท." ในทนใดนนนนแล ทาวเธอเสดจลงจาก หลงมาทรงนอมพระสรระ เขาไปเฝาพระศาสดา ตามสายพระรศม เสดจ เขาไปภายในแหงพระพทธรศม ราวกะวาดาลงไปในมโนสลารส ถวาย บงคมพระศาสดาแลว ประทบนง ณ สวนขางหนงพรอมกบอามาตย พนหนง


พระศาสดาทรงแสดงอนปพพกถาแลว. ในเวลาจบเทศนาพระราชา พรอมดวยบรวาร ตงอยแลวในโสดาปตตผล. ลาดบนนชนเหลานน ทงหมด ลกขนทลขอบรรพชาแลว. พระศาสดาทรงใครครวญวา "บาตรจวรสาเรจแลวดวยฤทธของ กลบตรเหลาน จกมาหรอหนอแล ?" ทรงทราบวา " กลบตรเหลาน ไดถวายจวรพนผน ไดพระปจเจกพทธเจาพนองค, ในกาลแหงพระ- พทธเจาพระนามวากสสป ไดถวายจวรสองหมน แมแกภกษสองหมนรป, ความมาแหงบาตรและจวรอนสาเรจแลวดวยฤทธของกลบตรเหลาน ไมนา อศจรรย" ดงนแลว ทรงเหยยดพระหตถขวา ตรสวา " ทานทงหลาย จงเปนภกษมาเถด. ทานทงหลายจงประพฤตพรหมจรรย เพอทาทสด ทกขโดยชอบเถด." ทนใดนนนนเองกลบตรเหลานนเปนราวกะพระเถระ มพรรษาตง ๑๐๐ ทรงบรขาร ๘ เหาะขนสเวหาส กลบลงมาถวาย บงคมพระศาสดานงอยแลว.

พระนางอโนชาเทวเสดจออกผนวช ฝายพอคาเหลานนไปสราชตระกลแลว ใหเจาหนาทกราบทลขาวท พระราชาทรงสงไป. เมอพระเทวรบสงวา "จงมาเถด" เขาไปถวาย บงคมแลว ไดยนอย ณ สวนขางหนง. ลาดบนน พระเทวตรสถาม พอคาเหลานนวา " พอทงหลาย พวกทานมาเพราะเหตอะไร ?" พอคา. พระราชาทรงสงพวกขาพระองคมายงสานกของพระองค, นยวา ขอพระราชทานทรพย ๓ แสนแกพวกขาพระองค. พระเทว. พอทงหลาย พวกทานพดมากเกนไป, พวกทานทาอะไร


แกพระราชา. พระราชาทรงเลอมใสในอะไรของพวกทานจงรบสงให พระราชทานทรพยมประมาณเทาน ? พอคา. พระเจาขา อะไรๆ อยางอน พวกขาพระองคมไดทา, แตพวกขาพระองคไดกราบทลขาวแดพระราชา. พระเทว. พอทงหลาย กพวกทานสามารถบอกแกเราบางไดไหม ? พอคา. ได พระเจาขา. พระเทว. พอทงหลาย ถากระนน พวกทานจงบอก. พอคา. พระเจาขา พระพทธเจาทรงอบตขนแลวในโลก. แมพระเทวทรงสดบคานนแลว มพระสรระอนปตถกตองแลว โดยนยกอนนนแล ทรงกาหนดอะไร ๆ ไมไดถง ๓ ครง, ในวาระท ๔ ทรงสดบบทวา "พทโธ" แลวจงตรสวา "พอทงหลายในเพราะ บทน พระราชาพระราชานอะไร ?" พอคา. ทรพยแสนหนง พระเจาขา. พระเทว. พอทงหลาย พระราชาทรงสดบขาวเหนปานนแลวพระ- ราชทานทรพยแสนหนงแกทานทงหลาย ( ชอวา) ทรงกระทาไมสมกน เลย, แตเราจะใหแกพวกทาน ๓ แสน ในเพราะของกานลอนขดสน ของเรา. ขาวอะไรอก ? ททานทงหลายกราบทลแลว. พอคาเหลานนกราบทลขาว ๒ อยาง แมอนอกวา "ขาวอยาง น แลอยางน." พระเทวมพระสรระอนปตถกตองแลว โดยนยกอนนนแล ทรง กาหนดอะไร ๆ ไมไดถง ๓ ครง, ในครงท ๔ ทรงสดบอยางนนเหมอน กนแลว รบสงใหพระราชทานทรพยครงละ ๓ แสน. พอคาเหลานน


ไดทรพยทงหมดเปน ๑๒ แสน ดวยประการฉะน. ลาดบนน พระเทวตรสถามพอคาเหลานนวา "พอทงหลาย พระ- ราชาเสดจไปไหน ?" พอคา. พระเจาขา พระราชารบสงวา "เราจกบวชอทศพระ- ศาสดา" แลวกเสดจไป. พระเทว. ขาวอะไร ? ทพระองคพระราชทานแกเรา. พอคา. นยวา พระองคทรงสละความเปนใหญทงหมด ถวาย พระองค. นยวา พระองคจงเสวยสมบตตามพระประสงคเถด. พระเทว. กพวกอามาตยไปไหน ? พอ. พอคา. แมอามาตยเหลานนกลาววา เราจกบวชกบพระราชา เหมอนกน' แลวกไป พระเจาขา. พระนาง รบสงใหเรยกภรรยา ของอามาตยเหลานนมาและตรสวา "แมทงหลาย สามของพวกเจา กลาววา 'เราจกบวชกบพระราชา' แลวกไป, พวกเจาจกทาอยางไร?" หญง. พระเจาขา กขาวอะไร ? ทพวกเขาสงมาเพอพวกหมอมฉน . พระเทว. ไดยนวา อามาตยเหลานน สละสมบตของตน ๆ แก พวกเจาแลว. ไดยนวา พวกเจาจงบรโภคสมบตนนตามชอบใจเถด. หญง. กพระองคจกทรงทาอยางไรเลา ? พระเจาขา. พระเทว แมทงหลาย ทแรก พระราชานนทรงสดบขาวแลว ประทบยนในหนทางเทยว ทรงบชาพระรตนตรยดวยทรพย ๓ แสน ทรงสละสมบตดจกอนนาลาย ตรสวา เราจกบวช แลวเสดจออกไป; สวนเราไดฟงขาวพระรตนตรยแลว บชาพระรตนตรยดวยทรพย ๙ แสน;


กแล ชอวาสมบตน มไดนาทกขมาแตพระราชาเทานน. ยอมเปนเหต นาทกขมา แมแกเราเหมอนกน, ใครจกคกเขารบเอากอนนาลายท พระราชาทรงบวนทงแลวดวยปากเลา ? เราไมตองการดวยสมบต, แม เรากจกไปบวชอทศพระศาสดา. หญง. พระเจาขา แมพวกหมอมฉนกจกบวชกบพระองคเหมอนกน พระเทว. ถาพวกเจาอาจ. กดละแม. หญง. อาจ พระเจาขา. พระเทว ตรสวา "ถากระนน พวกเจาจงมา " ดงนแลว รบสง ใหเทยมรถพนคน เสดจขนรถออกไปกบหญงเหลานน ทอดพระเนตร เหนแมนาสายทหนงในระหวางทาง ตรสถามเหมอนพระราชาตรสถาม แลวเหมอนกน ทรงสดบความเปนไปทงหมดแลว ตรสวา " พวกเจา จงตรวจดทางเสดจไปของพระราชา เมอหญงเหลานนกราบทลวา " พวกหมอมฉนไมเหนรอยเทามาสนธพ พระเจาขา" ทรงดารวา " พระราชาจกทรงทาสจจกรยาวา ' เราออกบวชอทศพระรตนตรย" แลวเสดจไป, ถงเรากออกบวชอทศพระรตนตรย, ดวยอานภาพแหง พระรตนะเหลานนนนแล ขอนานอยาไดเปนเหมอนนาเลย " ดงนแลว ทรงระลกถงคณพระรตนตรย ทรงสงรถพนคนไป. นาไดเปนเชนกบ หลงแผนหน. ปลายเพลาและเกลยวกงแหงลอกไมเปยกเลย. พระเทว เสดจขามแมนาทงสองแมนอกนไปได โดยอบายนนเหมอนกน. พระศาสดาทรงทราบความเสดจมาของพระเทว ไดทรงทาโดย ประการทภกษทงหลาย ผนงอยในสานกของพระองค ไมปรากฏได. แมพระเทวเสดจไปอย ๆ ทอดพระเนตรเหนพระรศมพงออกจากพระสรระ


ของพระศาสดา ทรงดารอยางนนเหมอนกน แลวเสดจเขาไปเฝาพระ- ศาสดา ถวายบงคมแลว ประทบยนอย ณ สวนขางหนง ทลถามวา " ขาแตพระองคผเจรญพระเจามหากปปนะ เสดจออกผนวชอทศพระองค, ทาวเธอชะรอยจะเสดจมาในทนแลว, ทาวเธอประทบอยไหน ? พระองค ไมทรงแสดงแมแกพวกหมอมฉนบาง." พระศาสดาตรสวา "ทานทงหลายจงนงกอน, จกเหนพระราชา ในทนเอง." หญงเหลานนแมทกคน มจตยนด นงแลว ดวยคดวา " นยวา พวกเรานงในทนแหละ จกเหนพวกสาม." พระศาสดาตรสอนปพพกถาแลว. ในเวลาจบเทศนา พระนาง อโนชาเทว พรอมทงบรวาร บรรลโสดาปตตผลแลว. พระมหากปปนเถระพรอมทงบรวาร สดบพระธรรมเทศนาท พระศาสดาทรงขยายแกหญงเหลานนแลว กไดบรรลพระอรหต พรอม ดวยปฏสมภทาทงหลาย. ในขณะนน พระศาสดา ทรงแสดงภกษ เหลานน ผบรรลพระอรหตแลว แกหญงเหลานน. ไดยนวา ในขณะทหญงเหลานนมานนเทยว จต (ของเขา) ไมพงมอารมณเปนหนง เพราะเหนสามของตน ๆ ทรงผายอมนาฝาด, มศรษะโลน เพราะเหตนน หญงเหลานน จงไมพงอาจเพอบรรลมรรค ผลได; เพราะฉะนน ในเวลาหญงเหลานน ตงมนอยในศรทธาอนไม หวนไหวแลว พระศาสดาจงทรงแสดงภกษเหลานน ผบรรลพระอรหต แลว แกหญงเหลานน. แมหญงเหลานน เหนภกษเหลานนแลว นมสการดวยเบญจางคประดษฐแลว กลาววา "ทานผเจรญ กจบรรพชต ของทานทงหลาย ถงทสดกอน" ดงนแลวถวายบงคมพระศาสดา ยนอย


ณ สวนขางหนง แลวทลขอบรรพชา. อาจารยบางพวก กลาววา "ไดยนวา เมอหญงเหลานนกราบ ทลอยางนนแลว. พระศาสดาทรงดารการมาของพระอบลวรรณาเถร." แตพระศาสดาตรสกะอบาสกาเหลานนวา " ทานทงหลายพงไปส กรงสาวตถ บรรพชาในสานกแหงภกษณเถด." อบาสกาเหลานน เทยว จารกไปโดยลาดบ มสกการะและสมมานะอนมหาชนนามาในระหวางทาง เดนทางไปดวยเทาสนหนทาง ๑๒๐ โยชน บวชในสานกแหงนางภกษณ ไดบรรลพระอรหตแลว. แมพระศาสดากไดทรงพาภกษพนรป เสดจไป สพระเชตวน ทางอากาศนนแล. ไดยนวา ในภกษเหลานน ทานพระมหากปปนะเทยวเปลงอทาน ในททงหลายมทพกกลางคนและทพกกลางวนวา "สขหนอ สขหนอ." ภกษทงหลายกราบทลแดพระผมพระภาคเจาวา "ขาแตพระองคผเจรญ พระมหากปปนะ เทยวเปลงอทานวา 'สขหนอ สขหนอ,' ทานเหน จะกลาวปรารภความสขในราชสมบตของตน." พระศาสดารบสงใหเรยกพระมหากปปนะนนมาแลว ตรสถามวา " กปปนะ ไดยนวา เธอเปลงอทานปรารภสขในกาม สขในราชสมบต จรงหรอ ?" พระมหากปปนะทลวา "ขาแตพระองคผเจรญ พระผมพระภาคเจา ยอมทรงทราบ การเปลงหรอไมเปลงปรารภกามสขและรชสขนนของ ขาพระองค" พระศาสดาตรสวา "ภกษทงหลาย บตรของเรายอมเปลงอทาน ปรารภสขในกาม สขในราชสมบต หามได, กแตวา ความเอบอมใน


ธรรม ยอมเกดขนแกบตรของเรา. บตรของเรานนยอมเปลงอทาน อยางนน เพราะปรารภอมตมหานพพาน" ดงนแลวเมอจะทรงสบอนสนธ แสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- ๔. ธมมปต สข เสต วปปสนเนน เจตสา อรยปปเวทเต ธมเม สทา รมต ปณฑโต. "บคคลผเอบอมในธรรม มใจผองใส ยอมอย เปนสข, บณฑตยอมยนดในธรรมทพระอรยเจา ประกาศแลวทกเมอ."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา ธมมปต ความวา ผเอบอมในธรรม อธบายวา ผดมธรรม. กชอพระธรรมน อนใคร ๆ ไมอาจเพอจะดม ได เหมอนดมขาวยาคเปนตน ดวยภาชนะฉะนน. กบคคลถกตอง โลกตรธรรม ๙ อยาง ดวยนามกาย ทาใหแจงโดยความเปนอารมณ แทงตลอดอรยสจมทกขเปนตน ดวยกจมการบรรลธรรมดวยความกาหนด รเปนตน ชอวายอมดมธรรม. คาวา สข เสต น สกวาเปนหวขอเทศนา. อธบายวา ยอม อยเปนสข แมดวยอรยาบถ ๔. บทวา วปปสนเนน คอไมขนมว ไดแก ไมมอปกเลส. บทวา อรยปปเวทเต ความวา ในโพธปกขยธรรม อนตางดวย สตปฏฐานเปนตน อนพระอรยเจาทงหลาย มพระพทธเจาเปนตน ประกาศแลว.


สองบทวา สทา รมต ความวา บณฑตผเอบอมในธรรมเหน ปานนน มใจผองใสอย มาตามพรอมแลวดวยความเปนบณฑตยอมยนด คอยอมชนชมทกเมอ. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมาก ไดเปนพระอรยบคคล มพระ- โสดาบนเปนตนแลว ดงนแล. เรองพระมหากปปนเถระ จบ.


๕. เรองบณฑตสมเณร [๖๔]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภบณฑต สามเณร ตรสพระธรรมเทศนานวา "อทก ห นยนต" เปนตน.

พระศาสดาตรสอนโมทนากถา ดงไดสดบมา ในอดตกาล พระสมมาสมพทธเจาพระนามวากสสป มพระขณาสพ ๒ หมนรปเปนบรวาร ไดเสดจไปสกรงพาราณส. มนษย ทงหลายกาหนดกาลงของตน ๆ แลว รวมกน ๘ คนบาง ๑๐ คนบาง ไดถวายอาคนตกทานแลว. ตอมาวนหนง ในกาลเปนทเสรจภตกจ พระศาสดาไดทรงทา อนโมทนาอยางนวา " อบาสกอบาสกาทงหลาย คนบางคนในโลกน คดวา ' เราใหของ ๆ ตนเทานนควร, ประโยชนอะไรดวยการชกชวน คนอน' ดงนแลว จงใหทานดวยตนเทานน ไมชกชวนผอน, เขายอม ไดโภคสมบต ไมไดบรวารสมบต ในท ๆ ตนเกดแลว, บางคนชกชวน ผอน ไมใหดวยตน, เขายอมไดบรวารสมบตไมไดโภคสมบต ในท ๆ ตนเกดแลว, บางคนทงไมใหดวยตน ทงไมชกชวนผอน. เขายอม ไมไดโภคสมบต ไมไดบรวารสมบต เปนคนกนเดนเปนอย ในท ๆ ตน เกดแลว; บางคนทงใหดวยตน ทงชกชวนผอน, เขายอมไดทงโภคสมบต ในท ๆ คนเกดแลว."


ผเลอมใสในอนโมทนากถา

ชายบณฑตผหนงยนอยในทใกล ไดฟงอนโมทนากถานนแลวคด วา "บดน เราจกทาอยางทสมบตทงสองจกมแกเรา." เขาถวายบงคม พระศาสดาแลว กราบทลวา " พรงน ขอพระองคโปรดทรงรบภกษาของ ขาพระองค พระเจาขา." พระศาสดา. ตองการภกษเทาไร ? บณฑต. กบรวารของพระองค มเทาไร ? พระเจาขา. พระศาสดา. มภกษ ๒ หมนรป. บณฑต. พระเจาขา พรงน ขอพระองคกบภกษทงหมด โปรดทรง รบภกษาของขาพระองค. พระศาสดาทรงรบนมนตแลว. เขาเขาไปบานแลว เดนบอกบญ วา "แมและพอทงหลาย พรงน ขาพเจานมนตภกษสงฆมพระพทธเจา เปนประมขไว ( เพอรบภกษา). ทานทงหลายจงถวายแกภกษเทาจานวน ทสามารถ ( ถวายได)." เมอชนทงหลายกาหนดกาลงของตน ๆ แลว กลาววา "พวกเรา จกถวาย ๑๐ รป, พวกเราจกถวาย ๒๐ รป, พวกเรา ๑๐๐ รป, พวกเรา ๕๐๐ รป" ดงนแลว จงจดคาของคนทงหมดลง ไวในบญชตงแตตนมา.

ชายเขญใจยนดรบเลยงภกษ กในสมยนน ในกรงนนมชายคนหนงปรากฏชอวา " มหาทคตะ" เพราะความเปนผยากจนยงนก. ชายบณฑตนนเหนชายเขญใจแมนนมา เฉพาะหนา จงบอกวา "เพอนมหาทคตะ ขาพเจาไดนมนตภกษสงฆ


มพระพทธเจาเปนประธานไว เพอฉนในวนพรงน, พรงน ชาวเมอง จกถวายทานกน, แกจกเลยงภกษสกกรป ?" มหาทคตะ. คณ ผมจะตองการอะไรดวยภกษเลา ? ชอวาความ ตองการภกษ เปนของคนมทรพย, สวนผมแมสกวาขาวสารทะนานหนง เพอประโยชนแกขาวตมพรงน กไมม, ผมทางานรบจางเลยงชพ. ผม จะตองการอะไรดวยภกษ ? ธรรมดาผชกชวนพงเปนผฉลาด. เพราะฉะนน ชายบณฑตนน แมเมอมหาทคตะพดวา "ไมม" กไมนงเฉย ยงกลาวอยางนวา "เพอนมหาทคตะ คนเปนอนมาก ในเมองน บรโภคโภชนะอยางด นงผาเนอละเอยด แตงตวดวยเครองอาภรณตาง ๆ นอนบนทนอนอน สงางาม ยอมเสวยสมบตกน, สวนแกทางานรบจางตลอดวน ยงไมได อาหารแมพอเตมทอง; แมเมอเปนเชนน แกยงไมรสกวา 'เราไมได อะไรๆ เพราะไมไดทาบญอะไร ๆ ไวแมในกาลกอน." มหาทคตะ. ผมทราบ คณ. บณฑต. เมอเชนนน ทาไมบดนแกจงไมทาบญเลา ? แกยงเปน หนม มเรยวแรงสมบรณ แกแมทางานจางแลว ใหทานตามกาลง จะ ไมควรหรอ ? มหาทคตะนน เมอชายบณฑตกลาวอย ถงความสลดใจ จงพด วา "คณจงลงบญชภกษใหผมบางสกรปหนง, ผมจกทางานจางอะไร สกอยางแลว จกถวายภกษาแกภกษรปหนง. ชายบณฑตนอกน คดวา "ภกษรปเดยว จะจดลงในบญชทาไม ?" ดงนแลวจงไมจดไว. ฝายมหาทคตะ ไปเรอนแลว พดกะภรรยาวา "หลอน พรงน


ชาวเมองเขาจดภตเพอพระสงฆ แมฉนกถกผชกชวนบอกวา 'จงถวาย ภกษาแกภกษรปหนง. พวกเราจกถวายภกษาแกภกษรปหนง พรงน." ลาดบนน ภรรยาของเขาไมพดเลยวา " พวกเราเปนคนจน, แกรบคา เขาทาไม ?" กลาววา " นาย แกทาดแลว, เมอกอนเราไมใหอะไร ๆ ชาตนจงเกดเปนคนยากจน, เราทงสองคน ทางานจางแลว จกถวาย แกภกษรปหนง" แมทงสองคนไดออกไปสทสานกงานจาง. มหาเศรษฐ เหนมหาทคตะ จงถามวา "เพอนมหาทคตะ เธอจกทางานจางหรอ ?" มหาทคตะ. ขอรบ กระผม. มหาเศรษฐ. จกทาอะไร ? มหาทคตะ. แลวแตทานจกใหทา. มหาเศรษฐกลาววา "ถาอยางนน พรงน เราจกเลยงภกษ ๒ - ๓ รอย, จงมา ผาฟนเถด" แลวกใหหยบมดและขวานมาให. มหาทคตะ ถกเขมรอยางแขงแรง ถงความอตสาหะ วางมด ควาขวาน ทงขวาน ฉวยมด ผาฟนไป. ลาดบนน เศรษฐพดกะเขาวา "เพอน วนน เธอขยนทางาน เหลอเกน, มเหตอะไรหรอ ?" มหาทคตะ. นาย ผมจกเลยงภกษรปหนง. เศรษฐฟงคานนแลว มใจเลอมใส คดวา นาเลอมใสจรง มหาทคตะน ทากรรมททาไดยาก, เขาไมถงความเฉยเมยดวยคดวา 'เราจน' พดวา 'จกทางานจางแลวเลยงภกษสกรปหนง." ฝายภรรยาของเศรษฐ เหนภรรยาของมหาทคตะนนแลว ก ถามวา " แม เจาจกทางานอะไร ? เมอนางตอบวา "แลวแตจะใช


ดฉนใหทา" จงใหเขาไปสโรงกระเดองแลว ใหมอบเครองมอมกระดง และสากเปนตนใหแลว. นางยนดราเรง ทงตาและฝดขาวเหมอนจะ ราละคร. ลาดบนน ภรรยาเศรษฐถามนางวา "แม เจายนดราเรงทางาน เหลอเกน. มเหตอะไรหรอ ?" นาง. คณนาย พวกดฉนทางานจางนแลว จกเลยงภกษสกรป หนง. ฝายภรรยาเศรษฐ ฟงคานนแลว เลอมใสในนางวา "นาเลอมใส นางนทากรรมททาไดยาก." ในเวลาทมหาทคตะผาฟนเสรจ เศรษฐสงใหใหขาวสาล ๔ ทะนาน ดวยพดวา "นคาจางของเธอ" แลวสงใหใหแมอก ๔ ทะนาน ดวยพดวา "นเปนสวนทเพมใหเพราะความยนดแกเธอ." เขาไปสเรอน บอกกะภรรยาวา " ฉนรบจางไดขาวสาลมา, สวนน จกเปนกบ. เจาจงถอเอาของ คอ นมสม นามน และเครองเทศ ดวยคาจาง ( แรงงาน ) ทเจาไดแลว." ฝายภรรยาเศรษฐ สงใหจายเนยใสขวดหนง นมสมกระปกหนง เครองเทศหนง และขาวสารสาลอยางเปนตวทะนานหนงแกนาง. เขา ทงสองไดมขาวสารรวม ๕ ทะนาน ดวยประการฉะน. ทงสองผวเมยยนดราเรงวา "เราไดไทยธรรมแลว" ลกขนแต เชาตร. ภรรยาพดกบมหาทคตะวา "ไปหาผกมาซ นาย" เขาไม เหนผกในรานตลาด จงไปฝงแมนา มใจราเรงวา " จกไดถวายโภชนะ แกพระผเปนเจา " รองเพลงพลาง เลอกเกบผกพลาง. ชาวประมงยน


ทอดแหใหญอย รวา " เปนเสยงของมหาทคตะ" จงเรยกเขามาถาม วา " แกมจตยนดเหลอเกน รองเพลงอย, มเหตอะไรหรอ ?" มหาทคตะ. เกบผก เพอน. ชาวประมง. จกทาอะไรกน ? มหาทคตะ. จกเลยงภกษสกรปหนง. ชาวประมง. โอ ! อมละ ภกษทฉนผกของแก. มหาทคตะ. จะทาอยางไรได ? เพอน, กนตองเลยงภกษดวย ผกทกนได. ชาวประมง. ถาอยางนน มานเถด. มหาทคตะ. จะทาอยางไร ? เพอน. ชาวประมง. จงถอเอาปลาเหลาน รอยใหเปนพวง มราคาบาทหนง บาง กงบาทบาง กหาปณะหนงบาง. เขาไดกระทาอยางนน. ชาวเมองซอปลาทมหาทคตะรอยไว ๆ ไป เพอประโยชนแกภกษ ทตนนมนตแลว ๆ. เมอเขากาลงรอยปลาอยนนแล, กถงเวลาภกขาจาร แลว. เขากาหนดเวลาแลว กลาววา " จกตองไป เพอน, น เปน เวลาทภกษมา." ชาวประมง. กพวงปลายงมอยไหม ? มหาทคตะ. ไมม เพอน, หมดสนแลว. ชาวประมง. " ถาอยางนน ปลาตะเพยน ๔ ตว ขาหมกทรายไว เพอประโยชนแกตน, แมถาแกตองการจะเลยงภกษ, จงเอาปลาเหลาน ไปเถด" ดงนแลว กไดใหปลาตะเพยนเหลานนแกเขาไป.


มหาทคตะไดถวายทานแดพระพทธเจา

กวนนน พระศาสดาทรงตรวจดสตวโลก ในเวลาใกลรง ทรง เหนมหาทคตะ เขาไปในภายในขายคอพระญาณของพระองค ทรงราพง วา " จกมเหตอะไรหนอ ?" ทรงดารวา " มหาทคตะ " คดวา จกเลยง ภกษรปหนง, จงไดทางานจางกบภรรยาแลวในวนวาน, เขาจกไดภกษ รปไหนหนอ ?" จงทรงใครครวญวา " คนทงหลาย จกพาภกษไปคาม ชอทจดไวในบญชแลว ใหนงในเรอนของตน ๆ. มหาทคตะเวน เรา เสยแลว จกไมไดภกษอน." ไดยนวา พระพทธเจาทงหลาย ยอมทรงทาความอนเคราะหใน พวกคนเขญใจ. เพราะฉะนน พระศาสดาทรงทาสรรกจแตเชาตรแลว เสดจเขาสพระคนธกฎ ประทบนง ดวยทรงดารวา "จกสงเคราะหมหา- ทคตะ." แมเมอมหาทคตะ กาลงถอปลาเขาไปสเรอน, บณฑกมพล- ศลาอาสนของทาวสกกะ แสดงอาการรอน. ทาวเธอทรงพจารณาวา " เหตอะไรกนหนอ ?" ทรงดารวา "วานน มหาทคตะไดทางานจาง กบภรรยาของตน ดวยจงใจวา 'จกถวายภกษาแกภกษสก ๑ รป' เขา จกไดภกษรปไหนหนอ ?" ทรงทราบวา "ภกษอนไมมสาหรบเขา, แต พระศาสดา ประทบนงในพระคนกฎนนเอง ดวยตงพระทยวา 'จก สงเคราะหมหาทคตะ,' มหาทคตะ พงถวายขาวตมขาวสวย และมผก เปนกบ อยางทตวบรโภคเองแดพระตถาคต. ถากระไร เราควรไปยง เรอนของมหาทคตะ ทาหนาทเปนพอครว" ดงนแลว จงทรงจาแลง เพศมใหใครรจก เสดจไปทใกลเรอนของมหาทคตะนนแลว ตรสถาม วา "ใคร ๆ มงานจางอะไรบางหรอ ?" มหาทคตะเหนทาวสกกะแลว


จงกลาววา "จกทางานอะไร ? เพอน." ชายแปลง. ขาพเจารวชาการทกอยาง นาย, ชอวาวชาการสงไร ทขาพเจาไมเขาใจ ไมมเลย, รจนการปรงขาวตม ขาวสวยเปนตน. มหาทคตะ. เพอน พวกขาพเจามความตองการดวยการงานของ ทาน, แตยงไมเหนคาจางทควรจะใหแกทาน. ชายแปลง. กทานตองการทาอะไร ? มหาทคตะ. ขาพเจาประสงคจะถวายภกษาแกภกษรปหนง, ประสงคจดแจงขาวตมขาวสวยถวายภกษนน. ชายแปลง. ถาทานจะถวายภกษาแกภกษ. ขาพเจาไมตองการ คาจาง, ทานใหบญแกขาพเจา ไมควรหรอ ? มหาทคตะ. เมอเปนเชนนน กเปนการดละ เพอน, เชญเขา ไปเถด. ทาวสกกะนน เสดจเขาไปในเรอนของมหาทคตะนนแลว ใหนา ขาวสารเปนตนมาแลว ทรงสงมหาทคตะนนไปดวยคาวา "ไปเถดทาน, จงนาภกษทถงแกตนมา." ฝายผจดการทาน ไดจายภกษไปสเรอนของพวกชนเหลานน ๆ ตามรายการทจดไวในบญชนนแล. มหาทคตะไปยงสานกของเขาแลว พดวา "จงใหภกษทถงแกผมเถด" เขาไดสตขนในขณะนน จงพดวา "ฉนลมภกษสาหรบแกเสยแลว" มหาทคตะเปนเหมอนถกประหารท ทองดวยหอกอนคม ประคองแขนราไรวา " เหตไรจงใหผมฉบหาย เสยเลา ? คณ, แมผมอนทานชวนแลวเมอวาน กพรอมดวยภรรยาทางาน


จางตลอดวน วนน แตเชาตร เทยวไปทฝงแมนา เพอตองการผก แลวจงมา ขอทานจงใหภกษแกผมสกรปหนงเถด."

มหาทคตะไปนมนตพระศาสดา คนทงหลายประชมกนแลว ถามวา "มหาทคตะ นนอะไรกน ?" เขาบอกเนอความนน. คนเหลานน ถามผจดการวา "จรงไหม ? เพอน, ไดยนวา มหาทคตะน ทานชกชวนวา 'จงทางานจางแลวถวายภกษา แกภกษรปหนง. ผจดการ. ขอรบ นาย. คนเหลานน. ทานจดการภกษมประมาณถงเทาน ไมไดใหภกษ แกมหาทคตะนสกรปหนง ทากรรมหนกเสยแลว. เขาละอายใจ ดวยคาพดของคนเหลานน จงพดกะมหาทคตะ นนวา "เพอนมหาทคตะ อยาใหฉนฉบหายเลย, ฉนถงความลาบาก ใหญ เพราะเหตแหงทาน. คนทงหลาย นาภกษทถงแกตน ๆ ไปตาม รายการทจดไวในบญช, ชอวาคนผซงจะถอนภกษผซงนงในเรอนของตน ให ไมม, สวนพระศาสดา สรงพระพกตรแลวประทบนงอยในพระ- คนธกฎนนเอง, พระเจาแผนดน ยพราช และคนโต ๆ มเสนาบด เปนตน นงแลดการเสดจออกจากพระคนธกฎแหงพระศาสดา คดวา 'จกรบบาตรของพระศาสดาไป,' ธรรมดาพระพทธเจาทงหลาย ยอม ทรงทาอนเคราะหในคนยากจน, ทานจงไปวหาร กราบทลพระศาสดา วา 'ขาพระองคเปนคนยากจน พระเจาขา, ขอพระองค จงทรงทา


ความสงเคราะหแกขาพระองคเถด; ถาทานมบญ. ทานจกไดแน" เขา ไดไปสวหารแลว.

พระศาสดาประทานบาตรแกมหาทคตะ ลาดบนน พระเจาแผนดนและยพราชเปนตน ตรสกะเขาวา "มหาทคตะ ไมใชเวลาภตกอน, เจามาทาไม?" เพราะเคยเหนเขา โดยความเปนคนกนเดนในวหาร ในวนอน ๆ. มหาทคตะกราบทลวา " ขาพระองคทราบอยวา 'ไมใชเวลาภตกอน' แตขาพระองคมากเพอ ถวายบงคมพระศาสดา" ดงนแลว จงซบศรษะลงทธรณพระคนธกฎ ถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐ กราบทลวา " ผทยากจนกวา ขาพระองคในพระนครนไมม พระเจาขา, ขอทรงเปนทพงแกขาพระองค เถด, ขอทรงทาความสงเคราะหแกขาพระองคเถด." พระศาสดาทรง เปดพระทวารพระคนธกฎ ทรงนาบาตรมาประทานในมอของเขา. เขา ไดเปนเหมอนบรรลจกรพรรดสร. พระเจาแผนดนและยพราชเปนตน ตางทรงดแลดพระพกตรกนและกน. แทจรง ใครๆ ชอวาสามารถเพอจะรบบาตรทพระศาสดาประทาน แกมหาทคตะ ดวยอานาจความเปนใหญ หามไม. เปนแตกลาวอยางน วา "เพอนมหาทคตะ ทานจงใหบาตรของพระศาสดาแกพวกเรา, พวกเราจกใหทรพยมประมาณเทาน คอ พนหนงหรอแสนหนง แกทาน. ทานเปนคนเขญใจ จงเอาทรพยเถด, ประโยชนอะไรของทานดวยบาตร เลา ?" มหาทคตะ ตอบวา "ขาพเจาจกไมใหใคร, ขาพเจาไมม ความตองการดวยทรพย, จกใหพระศาสดาเทานนเสวย." ชนทงหลาย


ทเหลอ ออนวอนเขา ไมไดบาตรแลวจงกลบไป. ฝายพระเจาแผนดน ทรงดารวา " มหาทคตะ แมถกเขาเลาโลม ลอดวยทรพย กไมใหบาตรของพระศาสดา, กใคร ๆ ไมอาจจะรบบาตร ทพระศาสดาประทานแลวดวยพระองคเองได, อนไทยธรรมของมหา ทคตะน จกมประมาณเทาไร ? ในเวลามหาทคตะนถวายไทยธรรม เสรจ เราจกนาพระศาสดาไปยงเรอน ถวายอาหารทเขาจดไวสาหรบเรา" ดงนแลว จงไดตามเสดจไปพรอมดวยพระศาสดาทเดยว.

พระศาสดาเสดจไปเรอนของมหาทคตะ ฝายทาวสกกเทวราช จดอาหารภตมขาวตมขาวสวยและผกเปนตน ปอาสนะทสมควรเปนทประทบแหงพระศาสดาแลวประทบนง. มหา ทคตะนาพระศาสดาไปแลว กราบทลวา "จงเสดจเขาไปเถด พระเจาขา." กเรอนทอยของเขาตา, ผทไมกม ไมอาจเขาไปได, กแต ธรรมดาพระพทธเจาทงหลาย เมอเสดจเขาสเรอน ไมตองกมเสดจเขาไป, เพราะวา ในเวลาเสดจเขาสเรอน แผนดนใหญยอมยบลงภายใต. หรอ เรอนสงขน. นเปนผลแหงทานทพระพทธเจาทงหลายนนถวายไวดแลว. ในเวลาทพระองคเสดจออกไปแลว ทกสงเปนปกตเหมอนเดมอก; เพราะ- ฉะนน พระศาสดา ทงประทบยนอยนนเอง เสดจเขาสเรอนแลว ประทบนงบนอาสนะททาวสกกะปไวแลว. เมอพระศาสดาประทบนงแลว พระราชารบสงวา " เพอนมหาทคตะ ทานไมใหบาตรของพระศาสดา แกพวกเรา แมผออนวอนอย, พวกเราจะดกอน, สกการะททานจด ถวายพระศาสดาเปนเชนไร ?" ลาดบนน ทาวสกกะเปดขาวยาคและภต


ออกอวด. กลนเครองอบอาหารภตเหลานน ไดตลบทวพระนครตงอย. พระราชาทรงตรวจดขาวยาคเปนตนแลว กราบทลพระผมพระภาคเจาวา "ขาแตพระองคผเจรญ หมอนฉน คดวา ' ไทยธรรมของมหาทคตะ จกมสกเทาไร ? เมอมหาทคตะนถวายไทยธรรมแลว จกนาเสดจ พระศาสดาไปยงเรอน ถวายอาหารทเขาจดไวสาหรบตน' ดงน จง มาแลว, อาหารเหนปานน หมอมฉนไมเคยเหนเลย, เมอหมอมฉนอย ในทน มหาทคตะตองลาบากเหลอเกน หมอมฉนจะกลบ" ถวายบงคม พระศาสดาแลว เสดจหลกไป.

บานของมหาทคตะเตมดวยแกว ๗ อยาง ฝายทาวสกกะ ถวายยาคเปนตน ทรงองคาสพระศาสดาโดยเคารพ. แมพระศาสดา ทรงทาภตกจแลว ทรงทาอนโมทนา เสดจลกจากอาสนะ หลกไป. ทาวสกกะไดใหสญญาแกมหาทคตะ. เขารบบาตร ตามเสดจ พระศาสดา. ทาวสกกะเสดจกลบ ประทบยนอยทประตเรอนของมหา ทคตะ ทรงแลดอากาศแลว. ฝนแกว ๗ ประการตกลงจากอากาศ เตมภาชนะทงหมดในเรอนของเขาแลว ยงลนไปทวเรอน. ในเรอนของ เขาไมมทวาง ภรรยาของเขาไดจงมอพวกเดก นาออกไปยนอยภายนอก. เขาตามเสดจพระศาสดาแลวกลบมาเหนเดกขางถนน จงถามวา "น อะไร ?" ภรรยาของเขาตอบวา " นาย เรอนของเราเตมไปดวยแกว ๗ ประการทวทงหลง, ไมมชองจะเขาไปได." เขาคดวา "ทานของเรา ใหผลในวนนเอง" ดงนแลวจงไปสพระราชสานก ถวายบงคมพระราชา แลว, เมอพระราชารบสงถามวา " มาทาไม ?" จงกราบทลวา


" พระเจา เรอนของขาพระองค เตมไปดวยแกว ๗ ประการ, ขอ พระองคทรงถอเอาทรพยนนเถด." พระราชาทรงดารวา "นาอศจรรย ทานทเขาถวายแดพระพทธเจา ทงหลาย ถงทสดวนนเอง" ดงนแลว จงรบสงกะเขาวา "เธอควรจะ ไดอะไร ?" มหาทคตะ. ขอจงพระราชทานเกวยนพนเลม เพอตองการนา ทรพยมา. พระราชาทรงสงเกวยนพนเลมไป ใหนาทรพยมา เกลยไวท พระลานหลวง. กองทรพยไดเปนกองสงประมาณเทาตนตาล. พระราชา รบสงใหชาวเมองประชมกนแลว ตรสถามวา "ในกรงน ใครมทรพย ถงเทานไหม ?" ชาวเมอง. ไมม พระเจาขา. พระราชา. จะควรทาอยางไร ? แกคนมทรพยมากอยางนน. ชาวเมอง. ควรตงเปนเศรษฐ พระเจาขา. พระราชาทรงทาสกการะเปนอนมากแกเขาแลว รบสงใหพระ- ราชทานตาแหนงเศรษฐ. ลาดบนน ทาวเธอตรสบอกทบานของเศรษฐคนหนงในกาลกอน แกเขาแลว ตรสวา " เธอจงใหถางพมไมทเกดในทนแลว ปลกเรอน อยเถด." เมอเขาแผวถางทนน ขดพนททาใหเรยบอย. หมอทรพยได ผดขนยดเยยดกนและกน. เมอเขากราบทลแดพระราชา, ทาวเธอจง รบสงวา "หมอทรพยเกดเพราะบญของเธอนนเอง, เธอนนแหละจงถอ เอาเถด."


มหาทคตะตายแลวเกดในกรงสาวตถ

เขาไดปลกเรอนแลว ไดถวายมหาทานแกภกษสงฆมพระพทธเจา เปนประมขตลอด ๗ วน. แมเบองหนาแตนน เขาดารงอย บาเพญบญ จนตลอดอาย ในทสดอาย ไดบงเกดในเทวโลก เสวยทพยสมบต สนพทธนดรหนง ในพทธปบาทกาลน จตจากนนแลวถอปฏสนธใน ทองธดาคนโต ในตระกลอปฏฐาก ของพระสารบตรเถระในกรงสาวตถ. ครงนน มารดาบดาของนาง ทราบความทนางตงครรภ จงได ใหเครองบรหารครรภ. โดยสมยอน นางเกดแพทองเหนปานนวา "โอ ! เราพงถวายทานแกภกษ ๕๐๐ รป ตงตนแตพระธรรมเสนาบด ดวยรส ปลาตะเพยนแลว นงผายอมนาฝาด นงในทสดอาสนะ บรโภคภตท เปนเดนของภกษเหลานน." นางบอกแกมารดาบดาแลวกไดกระทาตาม ประสงค. ความแพทองระงบไปแลว. ตอมาในงานมงคล ๗ ครงแมอน จากนน. มารดาบดาของนางเลยงภกษ ๕๐๐ รป มพระธรรมเสนาบด เถระเปนประมข ดวยรสปลาตะเพยนเหมอนกน. พงทราบเรองทงหมด โดยนยทกลาวแลว ในเรองตสสกมาร นนแล. กแตวา นเปนผลแหงการถวายรสปลาตะเพยนทถวายในกาลท เดกนเปนมหาทคตะนนเอง.

ทารกออกบวชเปนสามเณร กในวนตงชอ เมอมารดาของเดกนน กลาววา "ขาแตทานผเจรญ ขอทานจงใหสกขาบททงหลายแกทาสของทานเถด" พระเถระจงกลาววา "เดกนชออะไร ?"


มารดาของเดก ตอบวา " ขาแตทานผเจรญ คนเงอะงะในเรอนน แมพวกพดไมไดเรอง กกลบเปนผฉลาด ตงแตกาลทเดกนถอปฏสนธ ในทอง; เพราะฉะนน บตรของดฉน จกมชอวา "หนบณฑต" เถด. พระเถระ ไดใหสกขาบททงหลายแลว. กตงแตวนทหนบณฑตเกดมาความ คดเกดขนแกมารดาของเขาวา " เราจกไมทาลายอธยาศยของบตรเรา." ในเวลาทเขามอายได ๗ ขวบ เขากลาวกะมารดาวา "ผมจกบวชใน สานกพระเถระ." นางกลาววา "ได พอคณ, แมไดนกไวแลวอยางนนวา 'จกไมทาลายอธยาศยของเจา" ดงนแลว จงนมนตพระเถระใหฉนแลว กลาววา "ขาแตทานผเจรญ ทาสของทาน อยากจะบวช, ดฉนจกนา เดกนไปวหารในเวลาเยน" สงพระเถระไปแลว ใหหมญาตประชมกน กลาววา "พวกขาพเจา จกทาสกการะทควรทาแกบตรของขาพเจา ใน เวลาเปนคฤหสถ ในวนนทเดยว" ดงนแลว กใหทาสกการะมากมาย พาหนบณฑตนนไปสวหาร ไดมอบถวายแกพระเถระวา "ขอทานจงให เดกนบวชเถด เจาขา." พระเถระนอกความทการบวชเปนกจทาไดยาก แลว, เมอเดกรบรองวา "ผมจกทาตามโอวาทของทานขอรบ" จง กลาววา "ถาอยางนน จงมาเถด" ชบผมใหเปยกแลว บอกตจปญจก- กมมฏฐาน ใหบวชแลว. แมมารดาบดาของบณฑตสามเณรนน อยใน วหารนนเองสน ๗ วน ถวายทานแกภกษสงฆ มพระพทธเจาเปน ประมข ดวยรสปลาตะเพยนอยางเดยว ในวนทเจด เวลาเยนจงไดไป เรอน. ในวนทแปด พระเถระเมอจะไปภายในบาน พาสามเณรนนไป ไมไดไปกบหมภกษา เพราะเหตไร ? เพราะวา การหมจวรและถอบาตร


หรออรยาบถของเธอ ยงไมนาเลอมใสกอน; อกอยางหนง วตรทพงทา ในวหารของพระเถระ ยงมอย; อนง พระเถระ, เมอภกษสงฆเขาไป ภายในบานแลว. เทยวไปทววหาร กวาดท ๆ ยงไมกวาด ตงนาฉนนา ใชไวในภาชนะทวางเปลา เกบเตยงตงเปนตน ทยงเกบไวไมเรยบรอย แลว จงเขาไปบานภายหลง; อกอยางหนง ทานคดเหนวา " พวก เดยรถยเขาไปยงวหารวางแลว อยาไดเพอจะพดวา ' ดเถด ทนง ของพวกสาวกพระสมณโคดม' ดงนแลว จงไดจดแจงวหารทงสน เขา ไปบานภายหลง; เพราะฉะนน แมในวนนน พระเถระใหสามเณรนน เอง ถอบาตรจวร เขาไปบานสายหนอย.

สามเณรเขาไปบณฑบาตกบพระเถระ สามเณรเมอไปกบพระอปชฌาย เหนเหมองในระหวางทางจง เรยนถามวา " นชออะไร ? ขอรบ. พระเถระ. ชอวาเหมอง สามเณร. สามเณร. เขาทาอะไร ? ดวยเหมองน. พระเถระ. เขาไขนาจากทน ๆ แลว ทาการงานเกยวดวยขาว กลาของตน. สามเณร. กนามจตไหม ? ขอรบ พระเถระ. ไมม เธอ. สามเณร. ชนทงหลายยอมไขนาทไมมจตเหนปานนสท ๆ ตน ปรารถนาแลว ๆ ไดหรอ ? ขอรบ. พระเถระ. ได เธอ.


สามเณรนน คดวา " ถาคนทงหลายไขนาซงไมมจตแมเหนปานน ท ๆ คนปรารถนาแลว ๆ ทาการงานได; เหตไฉน ? คนมจตแท ๆ จกไมอาจเพอทาจตของตนใหเปนไปในอานาจแลว บาเพญสมณธรรม." เธอเดนตอไปเหนพวกชางศรกาลงเอาลกศรลนไฟแลว เลงดวยหางตา ดดใหตรง จงเรยนถามวา " พวกน ชอพวกอะไรกน ? ขอรบ." พระเถระ. ชอชางศร เธอ. สามเณร. กพวกเขา ทาอะไรกน ? พระเถระ. เขาลนทไฟ แลวดดลกศรใหตรง. สามเณร. ลกศรนน มจตไหม ? ขอรบ. พระเถระ. ไมมจต เธอ. เธอคดวา " ถาคนทงหลายถอเอาลกศรอนไมมจตลนไฟแลวดด ใหตรงได; เพราะเหตไร ? แมคนมจต จงจกไมอาจเพอทาจตของตน ใหเปนไปในอานาจ แลวบาเพญสมณธรรมเลา ?" ครนสามเณรเดนตอไป เหนชนถากไมทาเครองทพสมภาระมกา กงและดมเปนตน จงเรยนถามวา "พวกน ชอพวกอะไร ? ขอรบ." พระเถระ. ชอชางถาก เธอ. สามเณร. กพวกเขา ทาอะไรกน ? พระเถระ. เขาถอเอาไมแลวทาลอแหงยานนอยเปนตน เธอ. สามเณร. กไมเหลานน มจตไหม ? ขอรบ. พระเถระ. ไมมจต เธอ.

สามเณรลากลบไปทาสมณธรรม ทนน เธอไดมความตรตรองอยางนนวา "ถาคนทงหลายถอเอา


ทอนไมทมจต ทาเปนลอเปนตนได. เพราะเหตไร คนผมจตจงจกไม อาจทาจตของตนใหเปนไปในอานาจแลวบาเพญสมณธรรมเลา ? เธอ เหนเหตเหลานแลว จงเรยนวา " ใตเทาขอรบ ถาใตเทาควรถอบาตร และจวรของใตเทาได; กระผมพงกลบ" พระเถระมไดเกดความคด เลยวา "เจาสามเณรเลกนบวชไดหยก ๆ ตามเรามา กลาวอยางนนได" กลบกลาวา " จงเอามา สามเณร" แลวไดรบบาตรและจวรของ ตนไว. ฝายสามเณรไหวพระอปชฌายแลว เมอจะกลบ จงเรยนวา "ใตเทา เมอจะนาอาหารมาเพอกระผม พงนามาดวยรสปลาตะเพยนเถอะขอรบ." พระเถระ. เราจกได ในทไหนเลา ? เธอ. สามเณรเรยนวา "ถาไมไดดวยบญของใตเทา กจกไดดวยบญของ กระผม ขอรบ." พระเถระวตกวา "แมอนตรายจะพงมแกสามเณรเลก ผนงขางนอก' จงใหลกดาลไปแลวบอกวา "ควรเปดประตหองอยของ ฉนแลว เขาไปนงเสยภายใน." เธอไดกระทาอยางนนแลว นงหยงความ รลงในกรชกายของตน พจารณาอตภาพอย.

อาสนะทาวสกกะรอนเพราะคณของสามเณร ครงนน ทประทบนงของทาวสกกะ แสดงอาการรอนดวยเดช แหงคณ ของสามเณรนน. ทาวเธอใครครวญวา "จกมเหตอะไรกน หนอ ?" ทรงดารไดวา "บณฑตสามเณรถวายบาตรและจวรแกพระ- อปชฌายแลวกลบ. ดวยตงใจวา 'จกทาสมณธรรม' แมเรากควรไป ในทนน" ดงนแลว, ตรสเรยกทาวมหาราชทง ๔ มา ตรสวา " พวก


ทานจงไปไลนกทบนจอแจอยในปาใกลวหารใหหนไป แลวยดอารกขา ไวโดยรอบ," ตรสกะจนทเทพบตรวา "ทานจงฉดรงมณฑลพระจนทร ไว. ตรสกะสรยเทพบตรวา "ทานจงฉดรงมณฑลพระอาทตยไว" ดงนแลว พระองคเอง ไดเสดจไปประทบยนยดอารกขาอยทสายย, ใน วหารแมเสยงแหงใบไมแกกมไดม. จตของสามเณรไดมอารมณเปนหนง แลว . เธอพจารณาอตภาพแลว บรรลผล ๓ อยางในระหวางภตนน เอง. ฝายพระเถระ คดวา "สามเณรนงแลวในวหาร, เราอาจจะได โภชนะทสมประสงคแกเธอ ในสกลชอโนน" ดงนแลว จงไดไปส ตระกลอปฏฐาก ซงประกอบดวยความรกและเคารพตระกลหนง. กใน วนนน มนษยทงหลายในตระกลนน ไดปลาตะเพยนหลายตวนงดการมา แหงพระเถระอยเทยว. พวกเขาเหนพระเถระกาลงมาจงกลาววา " ทาน ขอรบ ทานมาทน ทากรรมเจรญแลว " แลวนมนตใหเขาไปขางใน ถวายขาวยาคและของควรเคยวเปนตนแลว ไดถวายบณฑบาตดวยรสปลา ตะเพยน. พระเถระแสดงอาการจะนาไป. พวกมนษยเรยนวา " นมนต ฉนเถดขอรบ ใตเทาจกไดแมภตสาหรบจะนาไป" ในเวลาเสรจภตกจ ของพระเถระ ไดเอาโภชนะประกอบดวยรสปลาตะเพยน ใสเตมบาตร ถวายแลว. พระเถระคดวา " สามเณรของเราหวแลว " จงไดรบไป

พระศาสดาทรงทาอารกขาสามเณร แมพระศาสดา ในวนนน เสวยแตเชาทเดยว เสดจไปวหารทรง ใครครวญวา " บณฑตสามเณรใหบาตรและจวรแกพระอปชฌายแลว


กลบไป ดวยตงใจวา 'จกทาสมณธรรม;' กจแหงบรรพชตของเธอ จกสาเรจหรอไม ?" ทรงทราบวา สามเณรบรรลผล ๓ อยางแลว จงทรงพจารณาวา "อปนสยแหงพระอรหตจะมหรอไมม ?" ทรงเหน วา "ม" แลวทรงใครครวญวา "เธอจกอาจเพอบรรลพระอรหตกอน ภตทเดยว หรอจกไมอาจ ?" ไดทรงทราบวา " จกอาจ." ลาดบนน พระองคไดมความปรวตกอยางนวา "สารบตร ถอภตเพอสามเณร รบมา. เธอจะพงทาอนตรายแกสามเณรนนกได, เราจกนงถอเอาอารกขา ทซมประต, ทนนจกถามปญหา ๔ ขอกะเธอ, เมอเธอแกอย, สาม- เณรจกบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา" ดงนแลว จงเสดจไปจาก วหารนน ประทบยนอยทซมประต ตรสถามปญหา ๔ ขอกะพระเถระ ผมาถงแลว. พระเถระแกปญหาทพระศาสดาตรสถามแลว. ในปญหานน มปจฉาวสชนาดงตอไปน :- ไดยนวา พระศาสดาตรสกะพระเถระนนวา " สารบตร เธอ ไดอะไรมา ? พระเถระ. อาหาร พระเจาขา. พระศาสดา. ชอวาอาหาร ยอมนาอะไรมา ? สารบตร. พระเถระ. เวทนา พระเจาขา. พระศาสดา. เวทนา ยอมนาอะไรมา ? สารบตร. พระเถระ. รป พระเจาขา. พระศาสดา. กรป ยอมนาอะไรมา ? สารบตร. พระเถระ. ผสสะ พระเจาขา.


คาอธบายในปญหา

ในปญหานน มอธบายดงน :- จรงอย อาหารอนคนหวบรโภคแลว กาจดความหวของเขาแลว นาสขเวทนามาให. เมอสขเวทนาเกดขนแกผมความสขเพราะการบรโภค อาหาร วรรณสมบตยอมมในสรระ, เวทนาชอวายอมนารปมา ดวย อาการอยางนน. กผมสขเกดสขโสมนส ดวยอานาจรปทเกดจากอาหาร นอนอยกตาม นงอยกตาม ดวยคดวา "บดน อสสาทะ เกดแกเรา แลว" ยอมไดสขสมผส.

สามเณรบรรลพระอรหตผล เมอพระเถระแกปญหาทง ๔ ขอเหลาน อยางนนแลว สามเณร กไดบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา. ฝายพระศาสดา ตรสกะพระ- เถระวา "ไปเถด สารบตร, จงใหภตแกสามเณรของเธอ." พระ- เถระไปเคาะประตแลว. สามเณรออกมารบบาตรจากมอพระเถระ วางไว ณ สวนขางหนงแลว จงเอาพดกานตาลพดพระเถระ. ลาดบนน พระเถระ กลาวกะเธอวา " สามเณร จงทาภตกจเสยเถด." สามเณร. กใตเทาเลา ขอรบ. พระเถระ. เราทาภตกจเสรจแลว, เธอจงทาเถด. เดกอาย ๗ ขวบ บวชแลว ในวนท ๘ บรรลพระอรหตเปน เหมอนดอกปทมทแยมแลว ในขณะนน ไดนงพจารณาทเปนทใสภต ทาภตกจแลว. ในขณะทเธอลางบาตรเกบไว จนทเทพบตรปลอยมณฑล พระจนทร. สรยเทพบตรปลอยมณฑลพระอาทตย ทาวมหาราชทง ๔


อารกขาทง ๔ ทศ, ทาวสกกเทวราช เลกอารกขาทสายย, พระอาทตย เคลอนคลอยไปแลวจากททามกลาง.

ธรรมดาบณฑตยอมฝกตน ภกษทงหลายโพนทะนาวา "เงา บายเกนประมาณแลว, พระ- อาทตยเคลอนคลอยไปจากททามกลาง. กสามเณรฉนเสรจเดยวนเอง, น เรองอะไรกน หนอ ? พระศาสดาทรงทราบความเปนไปนนแลวเสดจมา ตรสถามวา "ภกษทงหลาย พวกเธอพดอะไรกน ?" พวกภกษ. เรองชอน พระเจาขา. พระศาสดาตรสวา " อยางนน ภกษทงหลาย. ในเวลาผมบญ ทาสมณธรรม จนทเทพบตรฉดมณฑลพระจนทรรงไว, สรยเทพบตร ฉดมณฑลพระอาทตยรงไว, ทาวมหาราชทง ๔ ถออารกขาทง ๔ ทศ ในปาใกลวหาร, ทาวสกกเทวราชเสดจมายดอารกขาทสายย, ถงเราผ มความขวนขวายนอยดวยนกเสยวา 'เปนพระพทธเจา' กไมไดเพอ จะนงอยได, ยงไดไปยดอารกขาเพอบตรซงเรา ทซมประต, พวก บณฑตเหนคนไขนากาลงไขนาไปจากเหมอง ชางศรกาลงดดลกศรให ตรง และชางถากกาลงถากไมแลว ถอเอาเหตเทานน ใหเปนอารมณ ทรมานตนแลว ยอมยดเอาพระอรหตไวไดทเดยว" ดงนแลว เมอจะ ทรงสบอนสนธแสดงธรรม ตรสพระคาถานวา :- ๕. อทกห นยนต เนตตกา อสการา นนยนต เตชน ทาร นมยนต ตจฉกา อตตาน ทมยนต ปณฑตา.


" อนคนไขนาทงหลายยอมยอมไขนา, ชางศร ทงหลายยอมดดศร, ชางถากทงหลายยอมถากไม, บณฑตทงหลายยอมฝกตน."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา อทก เปนตน ความวา ชนทงหลาย ขดทดอนบนแผนดน ถมทเปนบอแลวทาเหมอง หรอวางรางไมไว ยอมไขนาไปสทตนตองการ ๆ เพราะฉะนน จงชอวาผไขนา. บทวา เตชน ไดแก ลกศร. มพระพทธาธบาย ตรสไวดงนวา :- " พวกคนไขนายอมไขนาไปตามชอบใจของตนได, แมชางศรก ยอมลนดดลกศร คอทาใหตรง, ถงชางถาก เมอจะถากเพอเปน ประโยชนแกทพสมภาระมกงเปนตน ยอมดดไม คอทาใหตรงหรอคด ตามชอบใจของตน. บณฑตทงหลายทาเหตมประมาณเทาน ใหเปน อารมณอยางนนแลว ยงมรรคมโสดาปตตมรรคเปนตนใหเกดขนอย ยอมชอวาทรมานตน, แตเมอบรรลพระอรหตแลวยอมจดวาทรมานโดย สวนเดยว." ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองบณฑตสามเณร จบ.


๖. เรองพระลกณฏกภททยเถระ [๖๕]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระลกณฏก- ภททยเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "เสโล ยถา" เปนตน.

พระเถระถกลอเลยนเพราะรางเลก ไดยนวา สหธรรมกมสามเณรเปนตน ซงเปนปถชน เหนพระ- เถระแลว จบทศรษะบาง ทหบาง ทจมกบาง พลางกลาววา " อาจะ อาจา อาไมกระสน ยงยนดแนนแฟน ในพระศาสนาหรอ ?" พระเถระ ไมโกรธ ไมประทษรายในสหธรรมกเหลานนเลย. ภกษทงหลายสนทนากนในโรงธรรมวา "ผมอายทงหลาย พวก ทานจงดเถด สหธรรมมกมสามเณรเปนตน เหนพระลกณฏกภททยเถระ แลว ยอมรงแกอยางนนอยางน, ทานไมโกรธ ไมประทษรายในสห- ธรรมกเหลานนเลย."

พระขณาสพเปนดงศลา พระศาสดาเสดจมาแลว ตรสถามวา " ภกษทงหลาย พวกเธอ พดอะไรกน ?" เมอภกษเหลานน กราบทลวา " เรองชอนพระเจาขา" จงตรสวา "อยางนน ภกษทงหลาย ธรรมดาพระขณาสพ ยอมไมโกรธ ไมประทษรายเลย, เพราะทานเหลานนไมหวนไหว ไมสะเทอน เชนกบ ศลาแทงทบ" ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม ตรสพระ- คาถานวา:-


๖. เสโล ยถา เอกฆโน วาเตน น สมรต เอว นนทาปสสาส น สมนชนต ปณฑตา. "ภเขาศลาลวน เปนแทงเดยว ยอมไม สะเทอนดวยลมฉนใด, บณฑตทงหลาย ยอมไม เอนเอยงในเพราะนนทาและสรรเสรญฉนนน.

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน ในบทวา นนทาปสสาส น พระผมพระ- ภาคเจาตรสโลกธรรมไว ๒ กจรง, ถงอยางนน พงทราบเนอความดวย สามารถแหงโลกธรรมแมทง ๘. อธบายวา เหมอนอยางวาภเขาศลาลวน เปนแทงเดยว คอ ไมมโพรง ยอมไมสะเทอน คอ ไมเอนเอยง ไม หวนไหว ดวยลม ตางดวยลมพดมาแตทศตะวนออกเปนตนฉนใด; เมอ โลกธรรมแมทง ๘ ครอบงาอย บณฑตทงหลายยอมไมเอนเอยง คอไม หวนไหว ไมสะเทอน ดวยอานาจความยนรายหรอยนดฉนนน." ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลพระอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระลกณฏกภททยเถระ จบ.


๗. เรองมารดาของนางกาณา [๖๖]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภมารดาของ นางกาณา ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยถาป รหโท คมภโร" เปนตน . เรองมาแลวในวนย๑ แล.

นางกาณาดาภกษ กครงนน ในกาลเมอมารดาของนางกาณาทอดขนม เพอสงธดา ใหเปนผไมมมอเปลา ไปสตระกลผวแลว ถวายแกภกษ ๔ รปเสย ถง ๔ ครง เมอพระศาสดาทรงบญญตสกขาบทในเพราะเรองนน, เมอสาม ของนางกาณา นาภรรยาใหมมาแลว, นางกาณาไดฟงเรองนน จงดา จงบรภาษพวกภกษ ซงตนไดเหนแลวและเหนแลววา "การครองเรอน ของเรา อนภกษเหลาน ใหฉบหายแลว." ภกษทงหลายไมอาจเดนไป สถนนนนได.

นางกาณาบรรลโสดาปตตผล พระศาสดาทรงทราบเรองนนแลว จงไดเสดจไปในทนน. มารดา ของนางกาณา ถวายบงคมพระศาสดาแลว นมนตใหประทบนงบนอาสนะ ทตนตกแตงไว ไดถวายขาวยาคและของควรเคยวแลว; ๑. มหาวภงค ๒/๓๒๒. แตในคมภรนน กลาวถงจานวนภกษรบขนมเพยง ๓ องค และ มารดาของนางกาณากทอดขนมถวายภกษเพยง ๓ ครงเทานน.


พระศาสดาเสวยพระกระยาหารเชาแลว ตรสถามวา "กาณาไป ไหน ?" กาณมารดา. พระเจาขา นางเหนพระองคแลว เปนผเกอยน รองไหอย. พระศาสดา. เพราะเหตอะไรเลา ? กาณมารดา. นางดาบรภาษพวกภกษ; เพราะฉะนน นางเหน พระองคแลว จงเปนผเกอ ยนรองไหอย พระเจาขา. ลาดบนน พระศาสดาทรงมรบสงใหเรยกนางกาณามาแลว ตรส ถามวา "กาณา เจาเหนเราแลว จงเกอเขน แอบรองไหทาไม ?" ครงนน มารดาของนางกราบทลกรยาทนางกระทาแลว (ใหทรงทราบ). ทนน พระศาสดาตรสกะมารดาของนางกาณาวา "กาณมารดา กสาวก ทงหลายของเรา ถอเอาสงทเธอใหแลวหรอวาทยงมไดใหเลา ?" กาณมารดา. ถอเอาสงทหมอมฉนถวายแลว พระเจาขา. พระศาสดา. ถาสาวกของเราเทยวบณฑบาต ถงประตเรอนของ เธอแลว ถอเอาสงทเธอใหแลว , จะมโทษอะไรแกสาวกเหลานนเลา ? กาณมารดา. โทษของพระผเปนเจาไมม พระเจาขา. โทษของ นางนเทานน มอย. พระศาสดา. ตรสกะนางกาณาวา "กาณา ไดยนวา สาวกของเรา เทยวบณฑบาต มาถงประตเรอนนแลว, เมอเปนเชนน มารดาของเจา ไดถวายขนมแกสาวกเหลานน, ในเรองน ชอวาโทษอะไรจกมแกพวก สาวกทงหลายของเราเลา ?" .


นางกาณา. โทษของพระผเปนเจา ไมม พระเจาขา, หมอมฉน เทานน มโทษ. นางถวายบงคมพระศาสดา ใหทรงอดโทษแลว. ครงนน พระ- ศาสดาไดตรสอนบพพกถาแกนาง. นางบรรลโสดาปตตผลแลว.

พระราชาทรงตงนางกาณาในตาแหนงเชษฐธดา พระศาสดาเสดจลกจากอาสนะแลว เมอจะเสดจไปสวหาร ได เสดจไปทางพระลานหลวง . พระราชาทอดพระเนตรเหนแลว ตรสถามวา " พนาย นนดเหมอนพระศาสดา," เมอราชบรษกราบทลวา "ถกแลว พระเจาขา" ดงนแลว จงสงไปดวยพระดารสวา "จงไป จงกราบทล ความทเราจะมาถวายบงคม" แลว ไดเขาไปเฝาพระศาสดา ซงประทบ ยนอย ณ พระลานหลวง ถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐแลว ทล ถามวา "พระองคจะเสดจไปไหน ? พระเจาขา." พระศาสดา. มหาบพตร อาตมภาพจะไปสเรอนมารดาของนาง กาณา. พระราชา. เพราะเหตอะไร ? พระองคจงเสดจไป พระเจาขา. พระศาสดา. ไดขาววา นางกาณาดาบรภาษภกษ. อาตมภาพไป เพราะเหตนน. พระราชา. กพระองคทรงทาความทนางไมดาแลวหรอ ? พระ- เจาขา. พระศาสดา. ถวายพระพร มหาบพตร อาตมภาพทานางมให เปนผดาภกษแลว และใหเปนเจาของทรพยอนเปนโลกกตระแลว.


พระราชา. "พระองคทรงทาใหนางเปนเจาของทรพยทเปน โลกตระแลวกชางเถด พระเจาขา. สวนหมอมฉน จกทานางใหเปนเจา ของทรพยทเปนโลกย" ดงนแลว ถวายบงคมพระศาสดาเสดจกลบแลว ทรงสงยานใหญทปกปดไป รบสงใหเรยกนางกาณามาแลวประดบดวย เครองอาภรณทกอยาง ทรงตงไวในตาแหนงพระธดาผใหญแลว ตรสวา " ผใดสามารถเลยงดธดาของเราได; ผนนจงรบเอานางไป."

มหาอามาตยรบเลยงนางกาณา ครงนน มหาอามาตยผสาเรจราชกจทกอยางคนหนง กราบทลวา " ขาพระองคจกเลยงดพระธดาของผาพระบาท" ดงนแลว นานาไปยง เรอนของตน มอบความเปนใหญทกอยางใหแลว กลาววา " เจาจงทา บญตามชอบใจเถด." จาเดมแตวนนนมา นางกาณาตงบรษไวทประตทง ๔ กยงไมได ภกษและภกษณทตนพงบารง. ของควรเคยวและของควรบรโภคทนาง กาณาตระเตรยมตงไวทประตเรอน ยอมเปนเหมอนหวงนาใหญ. พวกภกษสนทนากนในโรงธรรมวา " ผมอาย ในกาลกอนพระ- เถระ ๔ รป ทาความเดอดรอนใหแกนางกาณา, นางแมเปนผเดอดรอน- อยางนน อาศยพระศาสดา ไดความถงพรอมดวยศรทธาแลว; พระศาสดา ไดทรงทาประตเรอนของนาง ใหเปนสถานทควรเขาไปของพวกภกษอก, บดน นางแมแสวงหาภกษหรอภกษณทงหลายทคนจะพงบารง กยงได, โอ ! ธรรมดาพระพทธเจาทงหลาย มคณนาอศจรรยจรง. พระศาสดาเสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน


พวกเธอนงประชมกนดวยกถาอะไรหนอ ?" เมอภกษเหลานน กราบ ทลวา "ดวยกถาชอน." จงตรสวา "ภกษทงหลาย ภกษแกเหลานน ทาความเดอดรอนแกนางกาณา มใชแตบดนเทานน. แมในกาลกอน พวกเธอกทาแลวเหมอนกน; อนง เราไดทาใหนางกาณาทาตามถอยคา ของเรา มใชแตในบดนเทานน, ถงในกาลกอน เรากทาแลวเหมอนกน อนพวกภกษผใครจะฟงเนอความนน ทลวงวอนแลวจงตรสพพพชาดกน๑ โดยพสดารวา:- " แมวตวหนงไดหนและเนอในทใด, แมว ตวท ๒ กยอมเกดในทนน. ตวท ๓ และตว ท ๔ กยอมเกดในทนน. แมวเหลานนทาลาย ปลองนแลว (ถงแกความตาย). " แลว ทรงประชมชาดกวา " ภกษแก ๔ รป (ในบดน) ไดเปนแมว ๔ ตวในครงนน. หนไดเปนนางกาณา. นายชางแกว คอเรานนเอง " ดงนแลว ตรสวา " ภกษทงหลาย แมในอดตกาล นางกาณาได เปนผมใจหมนหมอง มจตขนมวอยางนน (แต ) ไดเปนผมจตผองใส เหมอนหวงนามนาใส เพราะคาของเรา เมอจะทรงสบอนสนธแสดง ธรรม จงตรสพระคาถานวา:- ๗. ยถาป รหโท คมภโร วปปสนโน อนาวโล เอว ธมมาน สตวาน วปปสทนต ปณฑตา. " บณฑตทงหลาย ฟงธรรมแลว ยอมผองใส เหมอนหวงนาลก ใสแจว ไมขนมว ฉะนน. " ๑. ข. ชา. เอก. ๒๗/๔๔. อรรถกถา. ๒/๓๖๔.


แกอรรถ

หวงนาใด แมเมอเสนาทง ๔ เหลา๑ ขามอย ยอมไมกระเพอม. หวงนาเหนปานน ชอวา รหโท ในพระคาถานน. กนลมหาสมทรซงลกถง ๘ หมน ๔ พนโยชน โดยอาการทงปวง ชอวา หวงนา. แทจรง นาในทมประมาณ ๔ หมนโยชน ภายใต นลมหาสมทรนน ยอมหวนไหวเพราะฝงปลา. นาในทมประมาณเทานน เหมอนกน ในเบองบน ยอมหวนไหวเพราะลม. (สวน) นาในทม ประมาณ ๔ พนโยชนในทามกลาง (นลมหาสมทรนน) ไมหวนไหว ตงอย; น ชอวาหวงนาลก. บทวา ธมมาน ไดแก เทศนาธรรมทงหลาย. พระผมพระภาคเจา ตรสคาอธบายนไววา " หวงนานน ชอวา ใสแจว เพราะเปนนาไม อากล ชอวา ไมขนมว เพราะเปนนาไมหวนไหว ฉนใด; บณฑต ทงหลาย ฟงเทศนาธรรมของเราแลว ถงความเปนผมจตปราศจาก อปกเลส ดวยสามารถแหงมรรคมโสดาปตตมรรคเปนตน ชอวา ยอม ผองใส ฉนนน. สวนทานผบรรลพระอรหตแลวยอมเปนผผองใสโดย สวนเดยวแล." ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองมาดาของนางกาณา จบ. ๑. ไดแก จตรงคเสนา คอ พลชาง พลมา พลรถ และพลเดนเทา.


๙. เรองภกษ ๕๐๐ รป [๖๗]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภภกษ ๕๐๐ รป ตรสพระธรรมเทศนานวา " สพพตถ เว สปปรสา วชนต " เปนตน. พระธรรมเทศนาตงขนทเมองเวรญชา.

พระศาสดาเสดจเมองเวรญชา ความพสดารวา ครงปฐมโพธกาล พระผมพระภาคเจาเสดจไป เมองเวรญชา อนพราหมณชอวาเวรญชะทลนมนตแลว จงเสดจจาพรรษา พรอมดวยภกษ ๕๐๐ รป. เวรญชพราหมณถกมารดลใจ๑มใหเกดสต ปรารภถงพระศาสดาแมสกวนหนง. แมเมองเวรญชาไดเปนเมองขาวแพง แลว. พวกภกษเทยวไปบณฑบาตตลอดเมองเวรญชา ทงภายในภายนอก เมอไมไดบณฑบาต จงลาบากมาก. พวกพอคามาจดแจงภกษา มขาวแดงราวแลงหนง ๆ เพอภกษ เหลานน. พระมหาโมคคลลานเถระเหนภกษเหลานนลาบาก ไดมความ ประสงคจะใหภกษฉนงวนดน และประสงคจะใหพวกภกษเขาไปสอตตร- กรทวป เพอบณฑบาต. พระศาสดาไดทรงหามทานเสย. แมในวนหนง พวกภกษมไดมความสะดงเพราะปรารภบณฑบาต. ภกษทงหลายเวน ความประพฤตดวยอานาจความอยากแลอยแลว. ๑. มาราวฏฏเนน อาวฏโฏ อนเครองหมนไปทวแหงหารใหหมนทวแลว.


พระศาสดาเสดจไปกรงสาวตถ

พระศาสดาประทบอยทเมองเวรญชานน สนไตรมาสแลว ทรง อาลาเวรญชพราหมณ มสกการะสมมานะอนพราหมณนนกระทาแลว ทรงใหเขาตงอยในสรณะแลว เสดจออกจากเมองเวรญชานนเสดจจารก ไปโดยลาดบ สมยหนง เสดจถงกรงสาวตถ ประทบอยในพระเชตวน ชาวกรงสาวตถ กระทาอาคนตกภตแดพระศาสดาแลว. กในกาลนน พวกกนแดนประมาณ ๕๐๐ คน อาศยพวกภกษ อยภายในวหารนนเอง. พวกเขากนโภชนะอนประณต ทเหลอจากภกษ ทงหลายฉนแลว กนอนหลบ ลกขนแลว ไปสฝงแมนา แผดเสยง โหรอง กระโดดโลดเตน ซอมมวยปลา เลนกนอยประพฤตแตอนาจาร เทานน ทงภายในวหาร ทงภายนอกวหาร. พวกภกษสนทนากนในโรงธรรมวา "ดเถด ผมอายทงหลาย, ในเวลาเกดทพภกขภย พวกกนเดนเหลาน มไดแสดงวการอะไร ๆ ในเมองเวรญชา, แตบดน กนโภชนะอนประณตเหนปานนแลว เทยว แสดงอาการแปลก ๆ เปนอเนกประการ ; สวนพวกภกษ สงบอย แม ในเมองเวรญชา ถงในบดน กพากนอยอยางเสงยมเหมอนกน.

พระศาสดาตรสวาโลทกชาดก พระศาสดาเสดจไปสโรงธรรมแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย พวกเธอพดอะไรกน ? " เมอพวกภกษกราบทล "เรองชอน" ดงนแลว ตรสวา "แมในกาลกอน คนกนเดนเหลาน เกดในกาเนดลา เปนลา


๕๐๐ ไดดมนามรสนอยอนเลว ซงถงการนบวา 'นาหาง' เพราะ ความทเขาเอานาขยากากอนเปนแดนซงเหลอจากนาลกจนทนมรสชม ทมา สนธพชาตอาชาไนย ๕๐๐ ดมแลว จงกรองดวยผาเปลอกปอเกา ๆ เปน เหมอนเมานาหวาน เทยวรองเอดองอย" เมอจะทรงแสดงกรยาของลา เหลานน อนพระโพธสตวผอนพระราชาทรงสดบเสยงของลาเหลานน ตรสถามแลว ไดกราบทลแดพระราชา ตรสวาโลทกชาดก๑นโดยพสดาร วา :- "ความเมายอมบงเกดแกพวกลา เพราะดมกน นาหางมรสนอยอนเลว, แตความเมายอมไมเกดแก มาสนธพ เพราะดมรสทประณตน. ขาแตพระราชาผเปนจอมนรชน ลานนเปนสตว มชาตเลว ดมนามรสนอย อนรสนนถกตองแลว ยอมเมา, สวนมาอาชาไนย ผเอาธระเสมอ เกด ในตระกล (ทด) ดมรสทเลศแลวหาเมาไม" แลว ตรสวา "ภกษทงหลาย สตบรษเวนธรรมคอความโลภแลว ยอม เปนผไมมวการเลย ทงในเวลาถงสข ทงในเวลาถงทกข อยางน" เมอ จะทรงสบอนสนธแสดงธรรม ไดตรสพระคาถานวา :- ๘. สพพตถ เว สปปรสา วชนต น กามกามา ลปยนต สนโต สเขน ผฏา อถวา ทกเขน น อจจาวจ ปณฑตา ทสสยนต. ๑. ข. ชา. ๒๗/๖๕. อรรถกถา. ๓/๑๒๖.


" สตบรษทงหลายยอมเวนในธรรมทงปวงแล. สตบรษทงหลาย หาใชผปรารถนากามบนไม,๑ บณฑตทงหลาย อนสขหรอทกขถกตองแลว ยอม ไมแสดงอาการขนลง. "

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา สพพตถ ไดแก ในธรรมทงหมด ตางโดยธรรมมขนธ เปนตน . บรษด ชอวา สปปรสา. บทวา วชนต ความวา สตบรษเมอคราฉนทราคะออกดวย อรหตมรรคญาณ ชอวายอมเวนฉนทราคะ. บทวา น กามกามา ไดแก ผใครกาม. ( อกอยางหนง) ได แก เพราะเหตแหงกาม คอเพราะกามเปนเหต. สองบทวา ลปยนต สนโต ความวา สตบรษทงหลายมพระ- พทธเจาเปนตน ยอมไมบนเพอดวยตนเองเลย (ทง ) ไมยงผอนให บนเพอ เพราะเหตแหงกาม. จรงอย ภกษเหลาใดเขาไปเพอภกษา ตงอยในอจฉาจาร กลาวคาเปนตนวา " อบาสก บตรภรรยาของทาน ยงสขสบายดหรอ ? อปทวะไร ๆ ดวยสามารถแหงราชภยและโจรภย เปนตน มไดมในสตว ๒ เทาและสตว ๔ เทาดอกหรอ ? " ภกษ เหลานน ชอวา ยอมบนเพอเอง. กครนกลาวอยางนนแลว ( พด ) ใหเขานมนตตนวา " อยางนน ขอรบ พวกผมทกคนมความสขด. ๑. อกนยหนง แปลวา สตบรษทงหลาย ยอมไมพราเพอ เพราะความใครในกาม. ๒. ขนธ ๕ คอ รปขนธ เวทนาขนธ สญญาขนธ สงขารขนธ วญญาณขนธ.


อปทวะไร ๆ มไดม, บดน เรอนของพวกผมมขาวนาเหลอเฟอ. นมนต ทานอยในทนแหละ " ดงน ชอวาใหบคคลอนบนเพอ. สวนสตบรษ ทงหลาย ยอมไมทาการบนเพอแมทงสองอยางนน. คาวา สเขน ผฏา อถวา ทกเขน น สกวาเปนเทศนา. อธบายวา " บณฑตทงหลายผอนโลกธรรม๑ ๘ ถกตองแลว ยอมไม แสดงอาการขนลง ดวยสามารถแหงความเปนผยนดและความเปนผเกอเขน หรอดวยสามารถแหงการกลาวคณและกลาวโทษ. " ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษ ๕๐๐ รป จบ. ๑. โลกธรรม ๘ คอ ลาภ เสอมลาภ ยศ เสอมยศ นนทา สรรเสรญ สข ทกข.


๙. เรองพระเถระผตงอยในธรรม [๖๘]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระธรรมก- เถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "น อตตเหต" เปนตน.

อบาสกหนไปบวชไดบรรลพระอรหต ไดยนวา อบาสกคนหนงในกรงสาวตถ อยครองเรองโดยชอบ ธรรม. อบาสกนนเปนผใครจะบวช วนหนงเมอนงสนทนาถงถอยคา ปรารภความสขกบภรรยา จงพดวา "นางผเจรญ ฉนปรารถนาจะ บวช." ภรรยาออนวอนวา "นาย ถากระนน ขอทานจงคอย จน กวาดฉนจะคลอดบตรซงอยในทองกอนเถด." เขาคอยแลว ในเวลา ทเดกเดนได จงอาลานางอก เมอนางวงวอนวา "นาย ขอทานจงคอย จนกวาเดกนเจรญวนเถด." จงมาคดวา "ประโยชนอะไรของเราดวย หญงน ทเราลาแลวหรอไมลา, เราจกทาการสลดออกจากทกขแกตนละ" ดงนแลว ออกไปบวชแลว. ทานเรยนกมมฏฐาน พากเพยนพยายามอย ยงกจแหงบรรพชตของตนใหสาเรจแลวจง (กลบ) ไปเมองสาวตถอก เพอประโยชนแกการเยยมบตรและภรรยาเหลานน แลวไดแสดงธรรมกถา แกบตร.

บตรและภรรยาออกบวชไดบรรลพระอรหต แมบตรนนออกบวชแลว. กแลครนบวชแลว ไมนานนกกได บรรลพระอรหต. ฝายภรรยาเกาของภกษ (ผเปนบดา) นนคดวา


"เราอยครองเรอนเพอประโยชนแกชนเหลาใด, ชนเหลานนแมทงสอง กบวชแลว, บดน ประโยชนอะไรของเราดวยการครองเรอนเลา ? เรา จกบวชละ " แลวจงออกไปบวชในสานกงานภกษณ, กแลครนบวชแลว ไมนานเลยกไดบรรลพระอรหต.

พวกภกษสรรเสรญพระธรรมกะ ภายหลงวนหนง พวกภกษสนทนากนขนในธรรมสภาวา "ผม อายทงหลาย ธรรมกอบาสก ออกบวช บรรลพระอรหตแลว ทงได เปนทพงแกบตรและภรรยา กเพราะความทตนตงอยในธรรม." พระศาสดาเสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอ นงประชมกนดวยเรองอะไรหนอ ?" เมอพวกภกษกราบทลวา "ดวยกถาชอนพระเจาขา" แลว, จงตรสวา "ภกษทงหลาย ธรรมดา วาบณฑตไมพงปรารถนาความสาเรจเพราะเหตแหงตน (และ) ไมพง ปรารถนาความสาเรจเพราะเหตแหงคนอน, แตพงเปนผตงอยในธรรม มธรรมเปนทพงโดยแท" เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระ- คาถานวา :- ๙. น อตตเหต น ปรสส เหต น ปตตมจเฉ น ธน น รฏ น อจเฉยย อธมเมน สมทธมตตโน ส สลวา ปญวา ธมมโก สยา. "บณฑตยอมไมทาบาป เพราะเหตแหงตน, ยอมไมทาบาป เพราะเหตแหงบคคลอน, บณฑต


ไมพงปรารถนาบตร, ไมพงปรารถนาทรพย ไมพง ปรารถนาแวนแควน, ( และ) ไมพงปรารถนาความ สาเรจเพอตน โดยไมเปนธรรม, บณฑตนนพง เปนผมศล มปญญา ตงอยในธรรม."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา น อตตเหต ความวา ธรรมดา บณฑต ยอมไมทาบาป เพราะเหตแหงตนหรอเพราะเหตแหงบคคลอน. บทวา น ปตตมจเฉ ความวา บณฑตไมพงปรารถนาบตร หรอทรพย หรอแวนแควน ดวยกรรมอนลามก. บณฑตเมอปรารถนา แมสงเหลานน ยอมไมกระทากรรมลามกเลย. บทวา สมทธมตตโน ความวา บณฑตไมพงปรารถนา แม ความสาเรจเพอตน โดยไมเปนธรรม. อธบายวา บณฑตยอมไมทาบาป แมเพราะเหตแหงความสาเรจ บทวา ส สลวา ความวา บคคลผเหนปานนนนแล พงเปน ผมศล มปญญา และตงอยในธรรม อธบายวา ไมพงเปนอยางอน. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระเถระผตงอยในธรรม จบ.


๑๐. เรองการฟงธรรม [๖๙]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภการฟงธรรม ตรสพระธรรมเทศนานวา "อปปกา เต มนสเสส" เปนตน.

คนอาศยภพแลวตดภพมมาก

ดงไดสดบมา พวกมนษยผอยถนนสายเดยวกน ในกรงสาวตถ เปนผพรอมเพรยงกน ถวายทานโดยรวมกนเปนคณะแลว กใหทาการ ฟงธรรมตลอดคนยงรง, แตไมอาจฟงธรรมตลอดคนยงรงได; บางพวก เปนผอาศยความยนดในกามกกลบไปเรอนเสยกอน, บางพวกเปนผอาศย โทสะไปแลว, แตบางพวกงวงงนเตมท นงสปหงกอยในทนนนนเอง ไมอาจจะฟงได. ในวนรงขน พวกภกษยงถอยคาใหตงขนในโรงธรรม เจาะจงถงเรองนน. พระศาสดาเสดจมา ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงสนทนากนดวยเรองอะไรหนอ ?" เมอภกษทงหลาย กราบทลวา " ดวยเรองชอน" จงตรสวา "ภกษทงหลาย ธรรมดา สตวเหลาน อาศยภพแลวเลยของอยในภพนนเอง โดยดาษดน, ชนดผ ถงฝงมจานวนนอย," เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม ไดตรสพระ- คาถาเหลานวา :- ๑๐. อปปกา เต มนสเสส เย ชนา ปารคามโน อถาย อตรา ปชา ตรเมวานธาวต.


เย จ โข สมมทกขาเต ธมเม ธมมานวตตโน เต ชนา ปารเมสสนต มจจเธยย สทตตร. "บรรดามนษย ชนผถงฝงมจานวนนอย, ฝาย ประชานอกนเลาะไปตามตลงอยางเดยว. กชน เหลาใดแล ประพฤตสมควรแกธรรมในธรรมทเรา กลาวชอบแลว, ชนเหลานนลวงบวงมารทขามได ยากอยางเอกแลว จงถงฝง."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา อปปกา คอ นดหนอย ไดแก ไมมาก. บทวา ปารคามโน คอบรรลพระนพพาน. บาทพระคาถาวา อถาย อตรา ปชา ความวา ฝายประชาทเหลอนใด ยอมเลาะไปตาม รมตลง คอ สกกายทฏฐ, นแล มากนก. บทวา สมมทกขาเต คอตรสโดยชอบ ไดแกตรสถกตอง. บทวา ธมเม คอ ในเทศนาธรรม. บทวา ธมมานวตตโน ความ วา ประพฤตสมควรแกธรรม ดวยสามารถแหงการฟงธรรมนนแลว บาเพญปฏปทาเหมาะแกธรรมนนแลว กระทามรรคผลใหแจง. บทวา ปารเมสสนต ความวา ชนเหลานน คอเหนปานนน จงถงฝงคอนพพาน. บทวา มจจเธยย ไดแก วฏฏะอนเปนไปใน ๓ ภม อนเปนสถานทอยอาศยของมจจ กลาวคอกเลสมาร. บทวา สทตตร ความวา ชนเหลาใดประพฤตธรรมสมควรแก ธรรม, ชนเหลานนลวงคอเลยบวงมารทขามไดยากอยางเอก คอกาวลวง


ไดยากนกแลวนน จกถงฝายคอพระนพพาน. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงน. เรองการฟงธรรม จบ.


๑๑. เรองภกษอาคนตกะ [๗๐]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพวกภกษ อาคนคกะ ตรสพระธรรมเทศนานวา "กณห ธมม วปปหาย" เปนตน .

พระศาสดาตรสเหมาะแกความประพฤต ดงไดทราบมาวา ภกษประมาณ ๕๐๐ รป จาพรรษาอยใน แควนโกศล ออกพรรษาแลว ปรกษากนวา "จกเฝาพระศาสดา" จงไปยงพระเชตวน ถวายบงคมพระศาสดาแลว นงอย ณ ทสแหงหนง. พระศาสดาทรงพจารณาธรรมอนเปนปฏปกษแกจรยาของพวกเธอ เมอ จะทรงแสดงธรรม ไดตรสพระคาถาเหลานวา:- ๑๑. กณห ธมม วปปหาย สกก ภาเวถ ปณฑโต โอกา อโนกมาคมม วเวเก ยตถ ทรม ตตราภรตมจเฉยย หตวา กาเม อกจโน ปรโยทเปยย อตตาน จตตเกลเสห ปณฑโต. เยส สมโพธยงเคส สมมา จตต สภาวต อาทานปฏนสสคเค อนปาทาย เย รตา ขณาสวา ชตมนโต เต โลเก ปรนพพตา. " บณฑตละธรรมดาแลว ออกจากอาลย อาศย ธรรมอนหาอาลยมไดแลว ควรเจรญธรรมขาว, ละ กามทงหลายแลว หมดความกงวล พงปรารถนา


ความยนดยงในวเวก อนเปนซงประชายนดไดยาก, บณฑตควรทาตนใหผองแลว จากเครองเศราหมอง. ชนเหลาใดอบรมจตดแลวโดยชอบ ในองคธรรมแหง ความตรสร, (และ) ชนเหลาใด ไมถอมนยนด ในการละเลกความถอมน, ชนเหลานน ๆ เปน พระขณาสพ รงเรอง ดบสนทแลวในโลก."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน สองบทวา กณห ธมม ความวา ละ คอ สละอกศลธรรม ตางโดยเปนกายทจรตเปนตน. สองบทวา สกก ภาเวถ ความวา ภกษผเปนบณฑต ควร เจรญธรรมขาว ตางโดยเปนกายสจรตเปนตน ตงแตออกบวช จน ถงอรหตมรรค. เจรญอยางไร ? คอออกจากอาลย ปรารภธรรมอนหา อาลยมได. อธบายวา ธรรมเปนเหตใหอาลย ตรสเรยกวาโอกะ ธรรมเปน เหตใหไมมอาลย ตรสเรยกวา อโนกะ, บณฑตออกจากธรรมเปนเหต ใหอาลยแลว เจาะจง คอปรารภพระนพพาน กลาวคอธรรมเปนเหต ไมมอาลย เมอปรารถนาพระนพพานนน ควรเจรญธรรมขาว. บาทพระคาถาวา ตตราภรตมจเฉยย ความวา พงปรารถนา ความยนดยงในวเวก ทนบวาเปนธรรมอนไมมอาลย คอพระนพพาน ซงสตวเหลานนอภรมยไดโดยยาก. สองบทวา หตวา กาเม ความวา ละวตถกามและกเลสกาม แลวเปนผหมดความกงวล พงปรารถนาความยนดยงในวเวก.


บทวา จตตเกลเสห ความวา พงทาตนใหขาวผอง คอให บรสทธจากนวรณ ๕. บทวา สมโพธยงเคส ไดแก ในธรรมเปนองคเครองตรสร. บาทพระคาถาวา สมมา จตต สภาวต ความวา (ชน เหลาใด) อบรม คอเจรญจตดวยดแลว ตามเหต คอตามนย. บาทพระคาถาวา อาทานปฏนสสคเค ความวา ความยดถอ ตรสเรยกวา ความถอมน, ชนเหลาใด ไมถออะไร ๆ ดวยอปาทาน ๔ ยนดแลวในการไมถอมน กลาวคอการเลกละความยดถอนน. บทวา ชตมนโต ความวา ผมอานภาพ คอผยงธรรมตางโดย ขนธเปนตนใหรงเรอง แลวดารงมนอย ดวยความรงเรองคอญาณอน กากบดวยอรหตมรรค. สองบทวา เต โลเก เปนตน ความวา ชนเหลาชนชอวา ดบสนทแลว ในขนธาทโลกน คอปรนพพานแลว ดวยปรนพพาน ๒ อยาง คอดวยปรนพพานทชอวาสอปาทเสส เพราะกเลสวฏอนตน ใหสนไปแลว ตงแตเวลาทบรรลพระอรหต และดวยปรนพพานทชอวา อนปาทเสส เพราะขนธวฏอนตนใหสนไปแลว ดวยดบจรมจต คอถง ความหาบญญตไมได ดงประทปหาเชอมไดฉะนน. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองภกษอาคนตกะ จบ. บณฑตวรรควรรณนา จบ. วรรคท ๖ จบ.



อรหนตวรรค๑ท ๗ วาดวยภกษอรหนต [๑๗] ๑. ความเรารอน ยอมไมมแกทานผมทางไกล อนถงแลว หาความเศราโศกมได หลดพนแลวในท ทงปวง ผละกเลสเครองรอยรดทงปวงไดแลว. ๒. ทานผมสตยอมออก ทานยอมไมยนดใน ทอย ทานละความหวงใยเสย เหมอนฝงหงสละเปอก ตมไปฉะนน. ๓. คตของชนทงหลายผหาสงสมมได ผกาหนด รโภชนะ มสญญตวโมกข และอนมตตวโมกข เปนอารมณ ไปตามยาก เหมอนทางไปของฝงนก ในอากาศฉะนน. ๔. อาสวะทงหลายของบคคลใดสนแลว บคคล ใดไมอาศยแลวในอาหารและสญญตวโมกข อนมตต- วโมกข เปนโคจรของบคคลใด รองรอยของบคคล นน ๆ รไดยาก เหมอนรอยของนกทงหลายในอากาศ ฉะนน. ๕. อนทรยทงหลายของภกษใด ถงความสงบ แลว เหมอนมาอนนายสารถฝกดแลวฉะนน แม ๑. ในวรรคน มอรรถกถา ๑๐ เรอง.


เหลาเทพเจายอมกระหยมตอภกษนน ผมมานะอน ละแลว ผหาอาสวะมได ผคงท. ๖. ภกษใด เสมอดวยแผนดน เปรยบดวย เสาเขอนคงท มวตรด มกเลสดงเปอกตมไปปราศ แลว เหมอนหวงนาปราศจากเปอกตม ยอมไม (ยนด) ยนราย สงสารทงหลายยอมไมมแกภกษ นน ผคงท. ๗. ใจของทานพนวเศษแลว เพราะรชอบ ผ สงบระงบ คงท เปนผมใจสงบแลว วาจากสงบแลว การงานกสงบแลว. ๘. นระใดไมเชองาย มปกตรพระนพพานอน ปจจยทาไมได ตดทตอ มโอกาสอนกาจดแลว ม ความหวงอนคายแลว นระนนแล เปนบรษสงสด ๙. พระอรหนตทงหลาย อยในทใด เปนบาน กตาม เปนปากตาม ทลมกตาม ทดอนกตาม ทนนเปนภมสถานทนารนรมย. ๑๐. ปาทงหลาย เปนทนารนรมย ทานผมราคะ ไปปราศแลวทงหลาย จกยนดในปาอนไมเปนทยนด ของชน เพราะทานผมราคะไปปราศแลวเหลานน เปนผมปกตไมแสวงหากาม. จบอรหนตวรรคท ๗


๗. อรหนตวรรควรรณนา ๑. เรองหมอชวก [๗๑]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในสวนมะมวงของหมอชวก ทรงปรารภ ปญหาอนหมอชวกทลถามแลว ตรสพระธรรมเทศนานวา "คตทธโน" เปนตน.

พระเทวทตทาโลหตปบาทกรรม เรองหมอชวก ทานใหพสดารในขนธกะแลวแล. ความพสดารวา ในสมยหนง พระเทวทตเปนผรวมคดกบพระเจา อชาตศตรขนสเขาคชฌกฎ มจตคดราย คดวา "เราจกปลงพระชนม พระศาสดา" จงกลงหนลง. ยอดเขา ๒ ยอดรบหนนนไว. สะเกดซง แตกออกจากหนนน กระเดนไป กระทบพระบาทของพระผมพระภาคเจา ยงพระโลหตใหหอแลว. เวทนากลบเปนไปแลว.

หมอชวกทาการพยาบาลแลว ภกษทงหลายนาพระศาสดาไปยงสวนมททกจฉ. พระศาสดามพระ- ประสงคจะเสดจ แมจากสวนมททกจฉนนไปยงสวนมะมวงของหมอชวก จงตรสวา " เธอทงหลาย จงนาเราไปในสวนมะมวงของหมอชวกนน." พวกภกษไดพาพระผมพระภาคเจาไปยงสวนมะมวงของหมอชวกแลว. หมอ ชวกทราบเรองนน ไปสสานกพระศาสดา ถวายเภสชขนานทชะงด เพอ ประโยชนกาชบแผล พนแผลเสรจแลว ไดกราบทลคานกะพระศาสดาวา


" พระเจาขา ขาพระองคประกอบเภสชแกมนษยผหนงภายในพระนคร, ขาพระองคจกไปยงสานกของมนษยนนแลว จก ( กลบ) มาเฝา นจงตง อยโดยนยามทขาพระองคพนไวนนแหละจนกวาขาพระองคจะกลบมาเฝา." เขาไปทากจทควรทาแกบรษนนแลว กลบมาในเวลาปดประต จงไมทนประต. ทนน เขาไดมความวตกอยางนวา "แยจรง เราทา กรรมหนกเสยแลว ทเราถวายเภสชอยางชะงด พนแผลทพระบาทของ พระตถาคตเจา ดจคนสามญ;๑ เวลานเปนเวลาแกแผลนน, เมอแผลนน อนเรายงไมแก, ความเรารอนในพระสรระของพระผมพระภาคเจาจกเกด ตลอดคนยงรง."

แผลของพระศาสดาหายสนท ขณะนน พระศาสดาตรสเรยกพระอานนทเถระมาเฝา รบสงวา " อานนท หมอชวกมาในเวลาเยนไมทนประต, กเขาคดวา 'เวลาน เปนเวลาแกแผล,' เธอจงแกแผลนน." พระเถระแกแลว. แผลหายสนท ดจสะเกดไมหลดออกจากตนไม.

พระอรหนตไมมความเรารอนใจ หมอชวกมายงสานกพระศาสดาโดยเรว ภายในอรณนนแล ทลถาม วา "พระเจาขา ความเรารอนเกดขนในพระสรระของพระองคหรอไม ?" พระศาสดาตรสวา "ชวก ความเรารอนทงปวงของตถาคตสงบราบคาบ แลว ทควงโพธพฤกษนนแล" ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดง ธรรม จงตรสพระคาถานวา :- ๑. อตรสส แปลวา คนใดคนหนง.


๑. คตทธโน วโสกสส วปปมตตสส สพพธ สพพคนถปปหนสส ปรฬาโห น วชชต. " ความเรารอน ยอมไมมแกทานผมทางไกล อนถงแลว หาความเศราโศกมได หลดพนแลวใน ธรรมทงปวง ผละกเลสเครองรอยรดทงปวงไดแลว."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา คตทธโน ไดแก ผมทางไกลอนถง แลว. ชอวาทางไกลม ๒ อยาง คอ ทางไกลคอกนดาร ทางไกลคอ วฏฏะ, บรรดาทางไกล ๒ อยางนน ผเดนทางกนดาร, ยงไมถงท ๆ คนปรารถนาเพยงใด ; กชอวาผเดนทางไกลเรอยไปเพยงนน, แตเมอ ทางไกลนนอนเขาถงแลว ยอมเปนผชอวามทางไกลอนถงแลว, ฝายสตว ทงหลายแมผอาวฏฏะ, คนยงอยในวฏฏะเพยงใด; กชอวาผเดนทางไกล เรอยไปเพยงนน. มคาถามสอดเขามาวา เพราะเหตไร ? แกวา เพราะ ความทวฏฏะอนตนยงใหสนไปไมได. แมพระอรยบคคลทงหลายมพระ- โสดาบนเปนตน กชอวาผเดนทางไกลเหมอนกน. สวนพระขณาสพยง วฏฏะใหสนไปไดแลวดารงอย ยอมเปนผชอวามทางไกลอนถงแลว. แก พระขณาสพนนผมทางไกลอนถงแลว. บทวา วโสกสส คอชอวาผหาความเศราโศกมได เพราะความ ทความเศราโศกมวฏฏะเปนมลปราศจากไปแลว. บาทพระคาถาวา วปปมตตสส สพพธ คอผหลดพนแลวใน ธรรมมขนธเปนตนทงปวง.


บาทพระคาถาวา สพพคนถปปหนสส คอ ชอวาผละกเลสเครอง รอยรดทงปวงได เพราะความทกเลสเครองรอยรด ๔ อยางอนตนละได แลว. บาทพระคาถาวา ปรฬาโห น วชชต ความวา ความเรารอน ม ๒ อยาง คอ ความเรารอนเปนไปทางกายอยาง ๑ ความเรารอนเปน ไปทางจตอยาง ๑. บรรดาความเรารอน ๒ อยางนน ความเรารอนเปน ไปทางกาย ซงเกดขนแกพระขณาสพ ดวยสามารถแหงผสสะมหนาวและ รอนเปนตน ยงไมดบเลย, หมอชวกทลถามหมายถงความเรารอนอน เปนไปทางกายนน. แตพระศาสดาทรงพลกแพลงพระเทศนาดวย สามารถ แหงความเรารอนอนเปนไปทางจต เพราะความทพระองคเปนผฉลาดใน เทศนาวธ เพราะความทพระองคเปนพระธรรมราชาจงตรสวา "ชวก ผมอาย กโดยปรมตถ ความเรารอน ยอมไมมแกพระขณาสพผเหน ปานนน." ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองหมอชวก จบ.


๒. เรองพระมหากสสปเถระ [๗๒]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภพระมหากสสป- เถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "อยยชนต" เปนตน.

ธรรมเนยมของพระพทธเจาผจะเสดจจารก ความพสดารวา ในสมยหนง พระศาสดาทรงจาพรรษาอยในกรง- ราชคฤห รบสงใหแจงแกภกษทงหลายวา " โดยกาลลวงไปกงเดอน เราจกหลกไปสทจารก." ไดยนวา การรบสงใหแจงแกภกษทงหลายวา "บดนเราจกหลก ไปสทจารกโดยกาลลวงไปกงเดอน" ดงน ดวยทรงประสงควา "ภกษ ทงหลายจกทากจตาง ๆ มการระบมบาตรและยอมจวรเปนตนของตนแลว จกไปตามสบาย ดวยอาการอยางน " นเปนธรรมเนยนของพระพทธเจา ทงหลาย ผมพระประสงคจะเสดจจารกไปกบพวกภกษ. กเมอภกษทงหลาย กาลงทากจตาง ๆ มการระบมบาตรเปนตนของตนอย. แมพระมหากสสป- เถระ กชกจวรทงหลายแลว.

พวกภกษวาพระเถระละญาตและอปฏฐากไปไมได พวกภกษยกโทษวา "เพราะเหตไร พระเถระจงชกจวร ? ใน พระนครน ทงภายในและภายนอก มมนษยอาศยอย ๑๘ โกฏ: บรรดา มนษยเหลานน พวกใดไมเปนญาตของพระเถระ, พวกนนเปน


อปฏฐาก, พวกใดไมเปนอปฏฐาก, พวกนนเปนญาต; ชนเหลานน ยอมทาความนบถอ ( และ ) สกการะแกพระเถระดวยปจจย ๔; พระ- เถระนน จกละอปการะมประมาณเทานน ไป ณ ทไหนได; แมหากพง ไปได กจกไมไป เลยจากซอกชอมาปมาทะ. ดงไดสดบมา พระศาสดาเสดจถงซอกใดแลว ยอมตรสบอกภกษ ทงหลาย ผควรทพระองคพงใหกลบอกวา " เธอทงหลายจงกลบเสยแต ทน, อยาประมาท," ซอกนนชาวโลกเรยกวา "ซอกมาปมาทะ," คานน ภกษทงหลายกลาวหมายเอาซอกมาปมาทะนน.

รบสงใหพระมหากสสปกลบ แมพระศาสดาเสดจหลกไปสทจารกพลางดารวา " ในนครนทงภาย ใน ทงภายนอก มมนษยอย ๑๘ โกฏ. อนภกษจะตองไปในททาการ มงคลและอวมงคลของมนษยทงหลายมอย, เราไมอาจทาวหารใหเปลาได เราจกใหใครหนอแลกลบ." ลาดบนน พระองคไดทรงมพระปรวตกอยางนวา "กพวกมนษย เหลานน เปนทงญาตเปนทงอปฏฐากของกสสป, เราควรใหกสสปกลบ." พระองคตรสกะพระเถระวา " กสสป เราไมอาจทาวหารใหเปลาได, ความตองการดวยภกษ ในททามงคลและอวมงคลทงหลาย ของพวก มนษยมอย, เธอกบบรษทของตน จงกลบเถด." พระเถระทลวา "ดละ พระเจาขา" แลวพาบรษทกลบ. ภกษทงหลายโพนทะนาวา " ผมอาย ทงหลาย พวกทานเหนไหมละ, พวกเราพดประเดยวนเองมใชหรอ ? คาทพวกเราพดวา 'เพราะเหตไร พระมหากสสปจงชกจวร ? ทานจก


ไมไปกบพระศาสดา,' ดงนนนแลเกด เปนจรง แลว."

ทรงชแจงเหตทพระมหากสสปกลบ พระศาสดาทรงสดบถอยคาของภกษทงหลายแลวเสดจกลบประทบ ยน ตรสวา "ภกษทงหลาย พวกเธอกลาวชออะไรกนนน ?" ภกษ เหลานนกราบทลวา "พวกขาพระองค กลาวปรารภพระมหากสสปเถระ พระเจาขา" ดงนแลว กราบทลเรองราวทงหมดตามแนวความทตน กลาวแลวนนแล. พระศาสดาทรงสดบคานนแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย พวก เธอกลาว (หา) กสสปวา ของแลวในตระกลและในปจจยทงหลาย,' (แตความจรง) เธอกลบแลว ดวยทาในใจวา 'เราจกทาตามคาของเรา (ตถาคต).' กกสสปนน แมในกาลกอน เมอจะทาความปรารถนานนแล กไดทาความปรารถนาวา 'เราพงเปนผไมของในปจจย ๔ มอปมาดง พระจนทร สามารถเขาไปสตระกลทงหลายได,' กสสปนน ไมมความ ของในตระกลหรอในปจจยทงหลาย; เราเมอจะกลาวขอปฏบตอนเปรยบ ดวยพระจนทร และขอปฏบตแหงวงศของพระอรยะ กกลาวอางกสสปให เปนตน."

พระศาสดาตรสบรพจรตของพระเถระ ภกษทงหลายทลถามพระศาสดาวา "กพระเถระตงความปรารถนา ไวเมอไร ? พระเจาขา." พระศาสดา. พวกเธอประสงคจะฟงหรอ ? ภกษทงหลาย. พวกภกษ. ขาแตพระองคผเจรญ พระเจาขา.


พระศาสดา ตรสแกภกษเหลานนวา "ภกษทงหลาย ในทสด แหงแสนกลปแตกลปน พระพทธเจา ทรงพระนามวาปทมตตระ ทรง อบตขนแลวในโลก" ดงนแลว ตรสความประพฤตในกาลกอนของ พระเถระทงหมด ตงตนแตทานตงความปรารถนาไวในกาลแหงพระ- พทธเจาทรงพระนามวาปทมตตระ. บรพจรตนน พระธรรมสงคาหกา- จารยใหพสดารแลว ในพระบาลอนแสดงประวตของพระเถระนนแล.

ตรสเปรยบพระเถระดวยพระยาหงส กพระศาสดาครนตรสบรพจรตของพระเถระนใหพสดารแลว จง ตรสวา "ภกษทงหลาย เพราะอยางนแล เราจงกลาวขอปฏบตอนเปรยบ ดวยพระจนทร และขอปฏบตแหงวงศของพระอรยะ อางเอากสสปบตร ของเราใหเปนตน. ชอวาความของในปจจยกด ตระกลกด วหารกด บรเวณกด ยอมไมมแกบตรของเรา. บตรของเราไมของในอะไร ๆ เลย เหมอนพระยาหงส รอนลงในเปอกตม เทยวไปในเปอกตมนนแลว กบน ไปฉะนน" ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรมจงตรสพระ- คาถานวา:- ๒. อยยชนต สตมนโต น นเกเต รมนต เต หสาว ปลลล หตวา โอกโมก ชหนต เต. "ทานผมสตยอมออก. ทานยอมไมยนดใน ทอย; ทานละความหวงใยเสย เหมอนฝงหงส ละเปอกตมไปฉะนน."


แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถาวา อยยชนต สตมนโต ความ วา ทานผถงความไพบลยแหงสต คอวาทานผมอาสวะสนแลวยอมขวน ขวาย ราอยในคณอนตนแทงตลอดแลว มฌานและวปสสนาเปนตน ดวยนกถง ดวยเขาสมาบต ดวยออกจากสมาบต ดวยตงใจอยในสมาบต และดวยพจารณาถง. บาทพระคาถาวา น นเกเค รมนต เต คอชอวาความยนดใน ทหวงของทาน ยอมไมม. บทวา หสาว น เปนแงแหงเทศนา. กนความอธบายในคาน วา :- ฝงนกถอเอาเหยอของตน ในเปอกตมอนบรบรณดวยเหยอแลว ในเวลาไป ไมทาความหวงสกหนอยในทนนวา "นาของเรา, ดอก ปทมของเรา, ดอกอบลของเรา, ดอกบณฑรกของเรา. หญาของเรา" หาความเสยดายมไดเทยว ละประเทศนน บนเลนไปในอากาศ ฉนใด : พระขณาสพทงหลายนน กฉนนนแล แมอยในทใดทหนง ไมของแลว ในสกลเปนตนเทยวอย แมในคราวไป ละทนนไปอย หาความหวงหา ความเสยดายวา " วหารของเรา, บรเวณของเรา, อปฏฐากของเรา" มไดเทยว ไปอย. บทวา โอกโมก คอ อาลย, ความวา ละความหวงทงปวงเสย. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระมหากสสปเถระ จบ.


๓. เรองพระเพฬฏฐสสเถระ [๗๓]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชต วนทรงปรารภทานเพฬฏฐสสะ ตรสพระธรรมเทศนานวา "เยส สนนจโย นตถ" เปนตน.

ทรงบญญตสนนธการสกขาบท ดงไดสดบมา ทานนนเทยวบณฑบาตถนนหนง ภายในบาน ทาภตกจแลว เทยวถนนอนอก ถอเอาขาวตากนาไปวหารเกบไว คดเหน วา " ขนชอวาการเทยวแสวงหาบณฑบาตราไป เปนทกข" ยงวนเลก นอยใหลวงไป ดวยสขในฌานแลว, เมอตองการดวยอาหารมขน, ยอม ฉนขาวตากนน. พวกภกษรเขาตเตยนแลว ทลความนนแดพระผมพระ- ภาคเจา. พระศาสดาแมทรงบญญตสกขาบทแกภกษทงหลาย เพอประ- โยชนเวนการสงสมตอไปในเพราะเหตนนแลว กตอเมอจะทรงประกาศ ความหาโทษมไดแหงพระเถระ เพราะการเกบอาหารนน อนพระเถระ อาศยความมกนอย ทาเมอยงมไดทรงบญญตสกขาบท เมอจะทรงสบ อนสนธแสดงธรรม ไดตรสพระคาถานวา:- ๓. เยส สนนจจโย นตถ เย ปราตโภชนา สโต อนมตโต จ วโมกโข เยส โคจโร อากาเสว สกนตาน คต เตส ทรนนยา.


" คตของชนทงหลายผหาสงสมมได, ผกาหนด รโภชนะ, มสญญตวโมกข และอนมตตวโมกขเปน อารมณ, ไปตามยาก เหมอนทางไปของฝงนกใน อากาศฉะนน."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน ในบทวา สนนจโย๑ สงสมม ๒ อยาง คอ สงสมกรรม ๑ สงสมปจจย ๑; ในการสงสม ๒ อยางนน กรรมท เปนกศลและอกศล ชอวาสงสมกรรม. ปจจย ๔ ชอวาสงสมปจจย. ในสงสม ๒ อยางนน สงสมปจจยยอมไมมแกภกษผอยในวหาร เกบนา ออยกอนหนง เนยใสสกเทาเสยวท ๔ และขาวสารทะนานหนงไว. ยอมมแกภกษผเกบไวยงกวานน; สงสม ๒ อยางนของชนเหลาใดไมม. บทวา ปราตโภชนา คอกาหนดรโภชนะดวยปรญญา ๓. กการรโภชนะมขาวตมเปนตน โดยความเปนขาวตมเปนตน ชอวา ญาตปรญญา (กาหนดรดวยอนรอยแลว). สวนการกาหนดรโภชนะ ดวยอานาจสาคญเหนในอาหารปฏกล ชอวาตรณปรญญา (กาหนดรดวย อนไตรตรอง). ญาณเปนเหตถอนความกาหนดดวยอานาจความพอใจใน โภชนาหารออกเสย ชอวาปหานปรญญา (กาหนดรดวยอนละเสย); ชนเหลาใด กาหนดรโภชนะดวยปรญญา ๓ น. ในบาทพระคาถาวา สโต อนมตโต จ น แมอปปณหต- วโมกข กทรงถอเอาดวยแท. เหตวา บทเหลานนทง ๓ เปนชอแหง ๑. บาล เปน สนนจจโย.


พระนพพานนนแล. จรงอย พระนพพานทานกลาววาสญญตวโมกข เหตวา วาง เพราะไมมแหงราคะโทสะโมหะ และพนจากราคะโทสะ โมหะนน, พระนพพานนน ทานกลาววาอนมตตวโมกข เหตวา หานมตมได เพราะไมมแหงนมตมราคะเปนตน และพนแลวจากนมต เหลานน. อนงทานกลาววา อปปณหตวโมกข เหตวา มไดตงอย เพราะไมมแหงปณธ คอกเลสเปนเหตตงอยมราคะเปนตน และพนแลว จากปณธเหลานน. วโมกข ๓ อยางนน เปนอารมณของชนเหลาใด ผ ทาพระนพพานนนใหเปนอารมณ ดวยอานาจเขาสมาบต สมปยตดวย ผลจตอย. บาทพระคาถาวา คต เตส ทรนวยา ความวา เหมอนอยาง วา ทางไปของฝงนกผไปแลวโดยอากาศไปตามยาก คอไมอาจจะร เพราะ ไมเหนรอยเทา ฉนใด; คตของชนทงหลายผหาสงสม ๒ อยางนมได ผกาหนดรโภชนะดวยปรญญา ๓ น และผมวโมกขมประการอนกลาว แลวนเปนอารมณ กไปตามยาก คอไมอาจบญญต เพราะไมปรากฏแหง การไปวา "ไปแลว ในสวน ๕ น คอ ' ภพ ๓ กาเนด ๔ คต ๕ วญญาณฐต ๗ สตตาวาส ๙ ' โดยสวนชอน ๆ " ฉนนนแล. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระเพฬฎฐสสเถระ จบ.


๔. เรองพระอนรทธเถระ

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภพระอนรทธเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา " ยสสาสวา ปรกขณา " เปนตน.

เทพธดาถวายผาแกพระอนรทธเถระ ความพสดารวา ในวนหนง พระเถระมจวรเกาแลว แสวงหา จวรในททงหลายมกองหยากเยอเปนตน. หญงภรรยาเกาของพระเถระนน ในอตภาพท ๓ แตอตภาพน ไดเกดเปนเทพธดาชอชาลน ในดาวดงส- ภพ. นางชาลนเทพธดานน เหนพระเถระเทยวแสวงหาทอนผาอย ถอผาทพย ๓ ผน ยาว ๓ ศอก กวาง ๔ ศอก แลวคดวา " ถาเรา จกถวายโดยทานองน. พระเถระจกไมรบ " จงวางผาไวบนกองหยากเยอ แหงหนง ขางหนาของพระเถระนน ผแสวงหาทอนผาทงหลายอย โดย อาการทเพยงชายผาเทานน จะปรากฏได. พระเถระเทยวแสวงหาทอนผา อยโดยทางนน เหนชายผาของทอนผาเหลานนแลว จงจบทชายผานน นนแลฉดมาอย เหนผาทพยมประมาณดงกลาวแลวถอเอาดวยคดวา " ผาน เปนผาบงสกลอยางอกฤษฏหนอ " ดงนแลวหลกไป.


พระศาสดาทรงชวยทาจวร ครนในวนทาจวรของพระเถระนน พระศาสดามภกษ ๕๐๐ รป เปนบรวาร เสดจไปวหารประทบนงแลว. แมพระเถระผใหญ ๘๐ รป กนงแลวอยางนนเหมอนกน. พระมหากสสปเถระนงแลวตอนตน เพอ เยบจวร. พระสารบตรเถระนงในทามกลาง. พระอานนทเถระนงในทสด. ภกษสงฆกรอดาย. พระศาสดาทรงรอยดายนนในรเขม. พระมหา- โมคคลลานเถระ. ความตองการดวยวตถใด ๆ มอย. เทยวนอมนาวตถ นน ๆ มาแลว. แมเทพธดาเขาไปสภายในบานแลว ชกชวนใหรบภกษา วา " ทานผเจรญทงหลาย พระศาสดาทรงทาจวรแกพระอนรทธเถระ ผเปนเจาของเราทงหลายวนน อนพระอสตมหาสาวกแวดลอม ประทบ นงอยในวหาร กบภกษ ๕๐๐ รป. พวกทานจงถอขาวยาคเปนตน ไป วหาร. " แมพระมหาโมคคลลานเถระ นาชนชมพใหญมาแลวในระหวาง ภต. ภกษ ๕๐๐ รปไมอาจเพอขบฉนใหหมดได. ทาวสกกะไดทรงทา การประพรมในทเปนทกระทาจวร. พนแผนดนไดเปนราวกะวายอมดวย นาครง. กองใหญแหงขาวยาคของควรเคยวและภต อนภกษทงหลาย ฉนเหลอ ไดมแลว.

พระขณาสพไมพดเกยวกบปจจย ภกษทงหลายโพนทะนาวา " ประโยชนอะไร ? ของภกษมประมาณ เทาน ดวยขาวยาคเปนตนอนมากอยางนน. ญาตและอปฏฐาก อนภกษ ทงหลายกาหนดประมาณแลว พงพดวา 'พวกทาน จงนาวตถชอม ประมาณเทานมา มใชหรอ ? พระอนรทธเถระเหนจะประสงคใหเขาร


ความทแหงญาตและอปฏฐากของตนมมาก." ลาดบนน พระศาสดา ตรสถามภกษเหลานนวา "ภกษทงหลาย พวกเธอพดอะไรกน ?" เมอภกษเหลานนกราบทลวา "พดเรองชอน พระเจาขา" จงตรสถาม วา "ภกษทงหลาย กพวกเธอสาคญวา 'ของนอนอนรทธะใหนามา แลวหรอ ?" ภกษทงหลายกราบทลวา "อยางนน พระเจาขา" พระ- ศาสดาตรสวา "ภกษทงหลาย อนรทธะผบตรของเรา ไมกลาวถอยคา เหนปานนน, แทจรง พระขณาสพทงหลาย ยอมไมกลาวกถาปฏสงยต ดวยปจจย กบณฑบาตน เกดแลวดวยอานภาพของเทวดา" เมอจะ ทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- ๔. ยสสาสวา ปรกขณา อาหาเร จ อนสสโต สโต อนมตโต จ วโมกโข ยสส โคจโร อากาเสว สกนตาน ปทนตสส ทรนนย. "อาสวะทงหลาย ของบคคลใด สนแลว, บคคลใด ไมอาศยแลว ในอาหาร, และสญญต- วโมกข อนมตตวโมกข เหนโคจรของบลคลใด, รองรอยของบคคลนน ๆ รไดยาก เหมอนรอยของ นกทงหลายในอากาศฉะนน."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา ยสสาสวา ความวา อาสวะ ๔ ของบคคลใด สนแลว. บาทพระคาถาวา อาหาเร จ อนสสโต ความวา อนตณหานสยและทฏฐนสย ไมอาศยแลว ในอาหาร.


บาทพระคาถาวา ปทนตสส ทรนวย ความวา อนบคคลไมอาจ เพอจะรรอยของนกทงหลายซงไปในอากาศวา "นกทงหลายเหยยบดวย เทาในทนบนไปแลว, กระแทกทนดวยอกบนไปแลว, ทนดวยศรษะ, ทนดวยปกทงสองฉนใด, อนใคร ๆ กไมอาจเพอบญญต ซงรอยของ ภกษผเหนปานน โดยนยเปนตนวา 'ภกษน ไปแลวโดยทางนรก หรอไปแลวโดยทางดรจฉานกาเนด" ฉนนนเหมอนกน . ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระอนรทธเถระ จบ.


๕. เรองพระมหากจจายนเถระ [๗๕]


พระศาสดาเมอประทบอยในบพพาราม ทรงปรารภพระมหากจจา- ยนเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยสสนทรยาน" เปนตน.

พระเถระยกยองการฟงธรรม ความพสดารวา ในสมยหนง พระศาสดาอนพระสาวกหมใหญ แวดลอมแลว ประทบนง ณ ภายใตปราสาทของมคารมารดา ในวน มหาปวารณา. ในสมยนน พระมหากจจายนเถระอยในอวนตชนบท กทานนนมาแลวแมแตทไกล ยอมยกยองการฟงธรรมนนเทยว. เพราะ- ฉะนน พระเถระผใหญทงหลายเมอจะนง จงนงเวนอาสนะไวเพอ พระมหากจจายนเถระ. ทาวสกกเทวราชเสดจมาจากเทวโลกทงสองพรอม ดวยเทพบรษท ทรงบชาพระศาสดา ดวยของหอมและระเบยบดอกไม อนเปนทพยเปนตนแลว ประทบยนอย มไดเหนพระมหากจจายนเถระ จงทรงราพงวา " เพราะเหตอะไรหนอแล ? พระผเปนเจาของเราจงไม ปรากฏ. กถาพระผเปนเจาพงมา, การมาของทานนน เปนการดแล." พระเถระมาแลวในขณะนนนนเอง แสดงตนซงนงแลวบนอาสนะของตน นนแล. ทาวสกกะทอดพระเนตรเหนพระเถระแลว ทรงจบขอเทาทงสอง อยางมนแลว ตรสวา " พระผเปนเจาของเรามาแลวหนอ. เราหวงการ มาของพระผเปนเจาอยทเดยว " ดงนแลว กทรงนวดเทาทงสองของพระ-


เถระดวยพระหตถทงสอง บชาดวยของหอมและระเบยบดอกไมเปนตน ไหวแลวไดประทบยนอย ณ สวนขางหนง.

เทพดารกใครภกษผสารวมอนทรย ภกษทงหลายโพนทะนาวา "ทาวสกกะทรงเหนแกหนา จงทา สกการะ, ไมทรงทาสกการะเหนปานนแกพระสาวกผใหญทเหลอ เหน พระมหากจจายนเถระแลว จบขอเทาทงสองโดยเรว ตรสวา 'พระ- ผเปนเจาของเรามา ดหนอ, เราหวงการมาของพระผเปนเจาอยทเดยว' ดงนแลว ทรงนวดเทาทงสองดวยพระหตถทงสอง บชาแลว ไหวแลว ประทบยนอย ณ สวนขางหนง." พระศาสดาทรงสดบถอยคาของภกษ ทงหลายนนแลว ตรสวา "ภกษทงหลาย ภกษผมทวารอนตนคมครอง แลวในอนทรยทงหลาย เชนกบดวยมหากจจายนะผบตรของเรายอมเปน ทรกของเหลาเทพเจานนเทยว" เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จง ตรสพระคาถานวา:- ๕. ยสสนทรยาน สมถงคตาน อสสา ยถา สารถนา สทนตา ปหนมานสส อนาสวสส เทวาป ตสส ปหยนต ตาทโน. "อนทรยทงหลายของภกษใด ถงความสงบแลว เหมอนเมาอนนายสารถฝกดแลวฉะนน, แมเหลา เทพเจา ยอมกระหยมตอภกษนน ผมมานะอนละ แลว ผหาอาสวะมได ผคงท".


แกอรรถ

เนอความแหงพระคาถานน ดงน :- อนทรย ๖ ของภกษใดถงความสงบ คอความเปนอนทรยอนตน ทรมานแลว ไดแกความเปนอนทรยหมดพยศราย เหมอนมาอนนายสารถ ผฉลาดฝกดแลวฉะนน, ตอภกษนน ผชอวามมานะอนละแลว เพราะ ละมานะมอยาง ๙ ดารงอย ผชอวาหาอาสวะมได เพราะไมมอาสวะ ๔. บทวา ตาทโน ความวา ทงเหลาเทพเจา ทงเหลามนษย ยอมกระหยม คอยอมปรารถนาการเหน และการมาของภกษผเหนปานนน ผดารงอย โดยภาวะแหงผคงท. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระมหากจจายนเถระ จบ.


๖. เรองพระสารบตรเถระ [๗๖]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระสารบตร- เถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "ปวสโม" เปนตน .

พระสารบตรถกภกษรปหนงฟอง ความพสดารวา ในสมยหนง ทานพระสารบตร ออกพรรษาแลว ใครจะหลกไปสทจารก จงทลลาพระผมพระภาคเจา ถวายบงคมแลว ออกไปกบดวยบรวารของตน. ภกษทงหลายมากแมอนตามสงพระเถระ แลว. กพระเถระปราศรยกะภกษทงหลายผปรากฏอย ดวยสามารถชอ และโคตร ตามชอและโคตรแลวจงบอกใหกลบ. ภกษผไมปรากฏ ดวยสามารถชอและโคตรรปใดรปหนง คดวา "โอหนอ พระเถระ นาจะยกยองปราศรยกะเราบาง ดวยสามารถชอและโคตร แลวพงใหกลบ." พระเถระไมทนกาหนดถงทาน ในระหวางแหงภกษสงฆเปนอนมาก. แม ภกษนนผกอาฆาตในพระเถระวา "พระเถระไมยกยองเรา เหมอนภกษ ทงหลายอน." มมสงฆาฏแมของพระเถระถกสรระของภกษนนแลว. แม ดวยเหตนน ภกษนนกผกอาฆาตแลวเหมอนกน. ภกษนนรวา " บดน พระเถระจกลวงอปจารวหาร" จงเขาไปเฝาพระศาสดากราบทลวา "พระ- เจาขา ทานพระสารบตรประหารขาพระองคเหมอนทาลายหมวกห ไมยง ขาพระองคใหอดโทษแลว หลกไปสทจารก" ดวยสาคญวา "เปน อครสาวกของพระองค." พระศาสดารบสงใหเรยกพระเถระมาแลว.


พระเถระเปรยบตนดวยอปมา ๙ อยาง

ในขณะนน พระมหาโมคคลลานเถระและพระอานนทเถระคดแลว วา "พระศาสดาไมทรงทราบความทแหงภกษน อนพชายของพวกเรา ไมประหารแลวกหาไม, แตพระองคจกทรงประสงคใหทานบนลอสหนาท, เราจกใหบรษทประชมกน." พระเถระทงสองนนมลกดาลอยในมอ เปดประตบรเวณแลวกลาววา " ทานผมอายทงหลายจงออก, ทานผม อายทงหลายจงออก, บดนทานพระสารบตรจกบนลอสหนาท ณ เบอง พระพกตรแหงพระผมพระภาคเจา" ใหภกษสงฆหมใหญประชมกนแลว. ฝายพระเถระมาถวายบงคมพระศาสดานงแลว. ลาดบนน พระ- ศาสดาตรสถามเนอความนนกะพระเถระนนแลว. พระเถระไมกราบทล ทนทวา "ภกษนอนขาพระองคไมประหารแลว" เมอจะกลาวคณกถา ของตนจงกราบทลวา "พระเจาขา สตเปนไปในกาย อนภกษใดไมพง เขาไปตงไวแลวในกาย. ภกษนนกระทบกระทงสพรหมจารรปใดรปหนง ในศาสนาน ไมขอโทษแลวพงหลกไปสทจารกแน" ดงนแลว ประกาศ ความทแหงตนมจตเสมอดวยแผนดน เสมอดวย นา ไฟ ลม ผาเชด- ธล เดกจณฑาล โคอสภะมเขาขาด ความอดอดดวยกายของคนเหมอน ซากงเปนตน และการบรหารกายของตน ดจภาชนะมนขนโดยนยเปนตน วา "พระเจาขา บคคลยอมทงของอนสะอาดบาง ยอมทงของอนไม สะอาดบาง ลงในแผนดนแมฉนใด" กแลเมอพระเถระกลาวคณของตน ดวยอปมา ๙ อยางนอย, แผนดนใหญไหวจนทสดนา ในวาระทง ๙ แลว. กในเวลานาอปมาดวยผาเชดธล เดกาจณฑาลและภาชนะมนขนมา ภกษผปถชนไมอาจเพออดกลนนาตาไวได, ธรรมสงเวชเกดแกภกษผ


ขณาสพทงหลายแลว. เมอพระเถระกลาวคณของตนอยนนแล, ความ เรารอนเกดขนในสรระทงสนของภกษผกลาวตแลว. ทนใดนนแล ภกษ นนหมอบลงใกลพระบาททงสองของพระผมพระภาคเจา ประกาศโทษ ในเพราะความกลาวต ดวยคาอนไมจรงแสดงโทษลวงเกนแลว.

จตของพระสารบตรเหมอนแผนดน

พระศาสดาตรสเรยกพระเถระมาแลว ตรสวา " สารบตร เธอจง อดโทษตอโมฆบรษนเสย, ตลอดเวลาทศรษะของเขา จกไมแตกโดย ๗ เสยง." พระเถระนงกระโหยงประคองอญชลกราบทลวา "พระเจาขา ขาพระองกยอมอดโทษตอผมอายนน, และขอผมอายนนจงอดโทษตอ ขาพระองค. ถาวาโทษของขาพระองคมอย." ภกษทงหลายกลาววา " ผมอายทงหลาย ทานทงหลายจงดความทพระเถระมคณไมตาทราม, พระเถระไมกระทาความโกรธหรอความประทษราย แมมประมาณนอย ในเบองบนของภกษผกลาวตดวยมสาวาทชอเหนปานน ตวเองเทยวนง กระโหยงประคองอญชลใหภกษนนอดโทษ." พระศาสดาทรงสดบกถานนแลวตรสถามวา "ภกษทงหลาย พวก เธอพดอะไรกน ? เมอภกษทงหลายกราบทลวา "กถาชอนพระเจาขา" ตรสวา "ภกษทงหลาย ใคร ๆ ไมอาจใหความโกรธหรอความประทษ- รายเกดขนแกภกษผเชนกบสารบตรได. ภกษทงหลาย จตของสารบตร เชนกบดวยแผนดนใหญ เชนกบเสาเขอนและเชนกบทวงนาใส" เมอ จะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา:-


๖. ปวสโม โน วรชฌต อนทขลปโม ตาท สพพโต รหโทว อเปตกททโม สสารา น ภวนต ตาทโน. "ภกษใด เสมอดวยแผนดน เปรยบดวยเสา เขอน คงท มวตรด มกเลสดงเปอกตมไปปราศแลว เหมอนหวงนาปราศจากเปอกตม ยอมไม (ยนด) ยนราย, สงสารทงหลายยอมไมมแกภกษนน ผคงท."

แกอรรถ

เนอความแหงพระคาถานน ดงน:- ภกษทงหลาย ชนทงหลายยอมทงของสะอาดมของหอมและระเบยบ ดอกไมเปนตนบาง ยอมทงของไมสะอามมตรและกรสเปนตนบาง ลง ในแผนดน. อนงเดกเปนตน ยอมถายปสสาวะบาง ยอมถายอจจาระบาง รดเสาเขอน อนเขาฝงไวใกลประตเมอง, แตชนทงหลายพวกอน ยอม สกการะเสาเขอนนน ดวยวตถมของหอมและระเบยบดอกไมเปนตน, ใน เพราะการทานน ความยนดหรอความยนราย ยอมไมเกดแกแผนดน หรอเสาเขอนนนแลฉนใด; ภกษผขณาสพนใดชอวาผคงท เพราะความ เปนผไมหวนไหว ดวยโลกธรรมทงหลาย ๘, ชอวาผมวตรด เพราะ ความทแหงวตรทงหลายงาม, ภกษนนกฉนนนเหมอนกน เมอชน ทงหลายทาสกการะและอสกการะอย ยอมไมยนดยอมไมยนรายทเดยววา "ชนเหลานนยอมสกการะเราดวยปจจย ๔, แตชนเหลานยอมไมสกการะ;


โดยทแท ภกษผขณาสพนนยอมเปนผเสมอดวยแผนดนและเปนผเปรยบ ดวยเสาเขอนนนเอง. กหวงนาทมเปอกตมไปปราศแลว เปนหวงนาใส ฉนใด; ภกษผขณาสพนน ชอวามเปอกตมไปปราศแลว ดวยเปอกตม ทงหลายมเปอกตมคอราคะเปนตน เพราะความเปนผมกเลสไปปราศแลว ยอมเปนผผองใสเทยว ฉนนน. บทวา ตาทโน ความวา กชอวาสงสารทงหลาย ดวยสามารถ แหงการทองเทยวไปในสคตและทคตทงหลาย ยอมไมมแกภกษนน คอ ผเหนปานนน. ในเวลาจบเทศนา ภกษ ๙ พนรปบรรลพระอรหตพรอมดวย ปฏสมภทาทงหลาย ดงนแล. เรองพระสารบตรเถระ จบ.


๗. เรองพระตสสเถระชาวกรงโกสมพ [๗๗]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภสามเณรของ พระตสสเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "สนต ตสส มน โหต" เปนตน.

ศษยบรรลพระอรหตกอนอาจารย ดงไดสดบมา กลบตรชาวกรงโกสมพผหนง บวชในพระศาสนา ไดอปสมบทแลวปรากฏวา "พระโกสมพวาสตสสเถระ." เมอพระเถระ นนจาพรรษาอยในกรงโกสมพ อปฏฐากนาไตรจวร เนยใสและนาออย มาวางไวใกลเทา. ครงนนพระเถระกลาวกะอปฏฐากนนวา "นอะไร ? อบาสก." อปฏฐาก. กระผมนมนตทานใหอยจาพรรษามใชหรอ ขอรบ, กพวกภกษผจาพรรษาอยในวหารของพวกกระผม ยอมไดลาภนน, นมนต รบเถด ขอรบ. พระเถระ. ชางเถด อบาสก. ความตองการดวยวตถน ของเรา ไมม. อปฏฐาก. เพราะเหตอะไร ? ขอรบ. พระเถระ. แมสามเณรผเปนกปปยการกในสานกของเรา กไมม ผมอาย.


อปฏฐาก. ทานผเจรญ ถากปปยการกไมม บตรของกระผมจก เปนสามเณรในสานกของพระผเปนเจา. พระเถระรบแลว. อบาสกนาบตรของตนผมอาย ๗ ขวบไปส สานกของพระเถระแลว ไดถวายวา "ขอทานจงใหเดกนบวชเถด." ครงนน พระเถระชบผมของเดกนนใหชมแลว ใหตจปญจกกมมฏฐาน ใหบวชแลว. ในเวลาปลงผมเสรจนนเอง กมารนนกบรรลพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทา. พระเถระครนใหกมารนนบวชแลวอยในทนนสน กงเดอนแลวคดวา "จกเฝาพระศาสดา" จงใหสามเณรถอหอภณฑะ เดนไปสวหารแหงหนงในระหวางทาง. สามเณรถอเสนาสนะจดแจงเพอ พระอปชฌายแลว. เมอสามเณรนนจดแจงเสนาสนะอยเทยว กหมดเวลา แลว. เพราะเหตนน สามเณรจงไมอาจจดแจงเสนาสนะเพอตนได. ครงนน พระเถระถามสามเณรนน ผมาในเวลาบารงนงอยแลววา "สามเณร เจาจดแจงทอยของตนแลวหรอ." สามเณร. กระผมไมไดโอกาสเพอจดแจง ขอรบ.

ตาสามเณรแตกเพราะอาจารย พระเถระกลาววา "ถากระนน จงอยในทอยของฉนเถด, การ อยในทอาคนตกะลาบาก" พาสามเณรนนแลเขาไปสเสนาสนะแลว. ก พระเถระเปนปถชน พอนอนเทานน กหยงลงสความหลบ. สามเณร คดวา "วนนเปนวนท ๓ ของเรา ผอยในเสนาสนะเดยวกนกบพระ- อปชฌาย; ถาเราจกนอนหลบ, พระเถระพงตองสหไสยาบต, เราจะ นงอยางเดยว ยงกาลใหนอมลวงไป." สามเณรนงคบลลงกใกลเตยงของ


พระอปชฌายเทยว ยงราตรใหนอมลวงไปแลว. พระเถระลกขนในเวลา ใกลรง คดวา "ควรใหสามเณรออก" จงจบพดทวางอยขางเตยง เอา ปลายใบพดตเสอลาแพนของสามเณรแลว ยกพดขนเบองบนกลาววา "สามเณรจงออกไปขางนอก" ใบพดกระทบตา. ตาแตกแลว ทนใด นนนนเอง สามเณรนน กลาววา " อะไร ? ขอรบ" เมอพระเถระ กลาววา "เจาจงลกขน ออกไปขางนอก." กไมกลาววา " ตาของผม แตกแลว ขอรบ" ปด (ตา) ดวยมอขางหนงออกไปแลว. กแลใน เวลาทาวตร สามเณรไมนงนงดวยคดวา "ตา ของเราแตกแลว." กมตาดวยมอขางหนง ถอกาไมกวาดดวยมอขางหนง กวาดเวจกฎและทลาง หนาและตงนาลางหนาไวแลวกวาดบรเวณ. สามเณรนนเมอถวายไมชาระ ฟนแกพระอปชฌาย ไดถวายดวยมอเดยว.

อาจารยขอโทษศษย ครงนน พระอปชฌายกลาวกะสามเณรนนวา "สามเณรนไมได สาเหนยกหนอ, จงไดเพอถวายไมชาระฟนแกอาจารยและอปชฌายดวย มอเดยว." สามเณร. ผมทราบ ขอรบ วา 'นนไมเปนวตร,' แตมอขาง หนงของผม ไมวาง พระเถระ. อะไร ? สามเณร. สามเณรนนบอกความเปนไปนนแลวจาเดมแตตน. พระเถระพอ ฟงแลวมใจสลด กลาววา " โอ กรรมหนกอนเราทาแลว" กลาววา "จงอดโทษแกฉน สตบรษ, ฉนไมรขอนน, ขอจงเปนทพง" ดงน


แลว ประคองอญชล นงกระโหยงใกลเทาของเดกอาย ๗ ขวบ. ลาดบ นนสามเณรบอกกะพระเถระนนวา "กระผมมไดพดเพอตองการเหตนน ขอรบ, กระผมเมอตามรกษาจตของทาน จงไดพดแลวอยางน, ในขอน โทษของทานไมม, โทษของผมกไมม, นนเปนโทษของวฏฏะเทานน, ขอทานอยาคดแลว, อนผมรกษาความเดอดรอนของทานอยนนเทยว จงไมบอกแลว" พระเถระแมอนสามเณรใหเบาใจอย ไมเบาใจแลว ม ความสลดใจเกดขนแลว ถอภณฑะของสามเณรไปสสานกของพระศาสดา แลว. แมพระศาสดาประทบนงทอดพระเนตรการมาของพระเถระนน เหมอนกน. พระเถระนนไปถวายบงคมพระศาสดา ทาความบนเทงกบ พระศาสดาแลว อนพระศาสดาตรสถามวา " พออดพอทนหรอ ? ภกษ, ความไมผาสกทรนแรงอะไร ๆ ไมมหรอ?" จงกราบทลวา "พออด พอทน พระเจาขา. ความไมผาสกทรนแรงอะไร ๆ ของขาพระองค ไมม. กอกอยางหนงแล คนอนผมคณอยางลนเหลอเหมอนสามเณร เดกน อนขาพระองคไมเคยเหน" พระศาสดาตรสถามวา "กรรมอะไร ? อนสามเณรนทาแลว ภกษ." พระเถระนนกราบทลความเปนไปนนทงหมด ตงแตตนแดพระผมพระภาคเจาแลวกราบทลวา " พระเจาขา สามเณรน อนขาพระองคใหอดโทษอยอยางนน กลาวกะขาพระองคอยางนนวา 'ในขอน โทษของทานไมมเลย, โทษของผมกไมม, นนเปนโทษของวฏฏะเทานน, ขอทานอยาคดแลว,' สามเณรยงขาพระองคใหเบาใจแลวนนเทยวดวย ประการฉะน, ไมทาความโกรธไมทาความประทษราย ในขาพระองค เลย; ขาแตพระองคผเจรญ ผสมบรณดวยคณเหนปานน อนขาพระองค ไมเคยเหน."


พระขณาสพไมโกรธไมประทษรายใคร

ลาดบนน พระศาสดาตรสกะเธอวา "ภกษ ธรรมดาพระขณาสพ ทงหลาย ไมโกรธ ไมประทษราย ตอใครๆ, เปนผมอนทรยสงบแลว เปนผมใจสงบแลวเทยว" ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม ตรสพระคาถานวา :- ๗. สนต ตสส มน โหต สนตา วาจา จ กมม จ สมมทา วมตตสส อปสนตสส ตาทโน. "ใจของทานผพนวเศษแลว เพราะรตอบ ผ สงบระงบ คงท เปนใจสงบแลว วาจากสงบแลว การงานกสงบ."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา สนต ความวา ใจของสมณะผ ขณาสพนน ชอวา สงบแลวแท คอ ระงบ ไดแก ดบ เพราะความ ไมมแหงมโนทจรตทงหลายมอภชฌาเปนตน, อนงวาจา ชอวา สงบแลว เพราะความไมมแหงวจทจรตทงหลายมมสาวาทเปนตน, และกายกรรม ชอวา สงบแลวนนเทยว เพราะความไมมแหงกายทจรตมปาณาตบาต เปนตน. บาทพระคาถาวา สมมทา วมตตสส ความวา ผพนวเศษ แลว ดวยวมตต ๕ เพราะรโดยนยโดยเหต. บทวา อปสนตสส ความวา ชอวาผสงบระงบแลว เพราะความ ระงบแหงกเลสมราคะเปนตน ณ ภายใน.


บทวา ตาทโน คอ ผสมบรณดวยคณเหนปานนน. ในเวลาจบเทศนา พระตสสเถระชาวกรงโกสมพบรรลพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย, ธรรมเทศนาไดเปนประโยชน แมเก มหาชนทเหลอ ดงนแล. เรองพระตสสเถระชาวกรงโกสมพ จบ.


๘. เรองพระสารบตรเถระ [๗๘]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระสารบตร- เถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "อสสทโธ" เปนตน.

สทธนทรยเปนตนมอมตะเปนทสด ความพสดารวา ภกษผอยปาเปนวตร ประมาณ ๓๐ รป วน หนงไปสสานกพระศาสดา ถวายบงคมนงแลว. พระศาสดาทรงทราบ อปนสยแหงพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย ของภกษเหลานน แลว ตรสเรยกพระสารบตรเถระมา ตรสถามปญหาปรารภอนทรย ๕ อยางนนวา "สารบตร เธอเชอหรอ ?, อนทรยคอศรทธาอนบคคล เจรญแลว ทาใหมากแลว ยอมหยงถงอมตะ มอมตะเปนทสด." พระเถระ ทลแกปญหานนอยางนนวา "พระเจาขา ขาพระองคยอมไมถงดวยความ เชอตอพระผมพระภาคเจาในอนทรย ๕ นแล; (วา) อนทรย คอ ศรทธา ฯลฯ มอมตะเปนทสด, ขาแตพระองคผเจรญ อนทรย คอ ศรทธานน อนชนเหลาใดไมรแลว ไมสดบแลว ไมเหนแลว ไมทราบ แลว ไมทาใหแจงแลว ไมถกตองแลว ดวยปญญา, ชนเหลานนพงถง ดวยความเชอตอชนเหลาอนในอนทรย ๕ นน (วา) อนทรย คอ ศรทธา ฯลฯ มอมตะเปนทสด." ภกษทงหลายฟงคานนแลว ยงกถาใหตงขนวา "พระสารบตรเถระ แกแลว ดวยการถอผดทเดยว, แมในวนน พระเถระไมเชอแลวตอ พระสมมาสมพทธเจานนเทยว."


พระสารบตรอนใคร ๆ ไมควรตเตยน พระศาสดาทรงสดบคานนแลว ตรสวา " ภกษทงหลาย พวกเธอ กลาวคาชออะไรนน ? เราแล ถามวา 'สารบตร เธอเชอหรอวา ชอวาบคคลผไมอบรมอนทรย ๕ ไมเจรญสมถะและวปสสนา สามารถ เพอทามรรคและผลใหแจงมอย" สารบตรนน กลาววา " พระเจาขา ขาพระองคไมเชอวา 'ผกระทาใหแจงอยางนน ชอวามอย' สารบตร ไมเชอผลวบาก แหงทานอนบคคลถวายแลว หรอแหงกรรมอนบคคล กระทาแลวกหาไม; อนง สารบตร ไมเชอคณของพระรตนะ ๓ มพระ- พทธเจาเปนตนกหาไม; แตสารบตรนน ไมถงความเชอตอบคคลอนใน ธรรมคอ ฌาน วปสสนา มรรค และผล อนตนไดเฉพาะแลว; เพราะฉะนน สารบตรจงเปนผอนใคร ๆ ไมควรตเตยน, เมอจะทรงสบ อนสนธแสดงธรรม ตรสพระคาถานวา :- ๘. อสสทโธ อกตญ จ สนธจเฉโท จ โย นโร หตาวกาโส วนตาโส ส เว อตตมโปรโส. "นระใดไมเชองาย มปกตรพระนพพาน อน ปจจยทาไมได ตดทตอ มโอกาสอนกาจดแลว มความหวงอนคายแลว นระนนแล เปนบรษ สงสด."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา อสสทโธ เปนตน พงทราบวเคราะห ดงน :-


นระ ชอวา อสสทโธ เพราะอรรถวา ไมเธอคณอนตนแทง ตลอดแลว ดวยคาของชนเหลาอน, ชอวา อกต เพราะอรรถวา รพระนพพานอนปจจยทาไมไดแลว, อธบายวา มพระนพพานอนตน ทาใหแจงแลว ชอวา สนธจเฉโท เพราะอรรถวา ตดทตอคอวฏฏะ ทตอคอสงสาร ดารงอย ชอวา หตาวกาโส เพราะอรรถวา โอกาส แหงการบงเกด ชอวาอนนระกาจดแลว เพราะความทพชคอกศลกรรม และอกศลกรรมสนแลว. ชอวา วนตาโส เพราะอรรถวา ความหวง ทงปวง ชอวาอนนระนคายแลว เพราะความทกจอนตนควรทาดวย มรรค ๔ อนตนทาแลว. กนระเหนปานนใด, นระนนแล ชอวาผสงสด ในบรษ เพราะอรรถวา ถงความเปนผสงสดในบรษทงหลาย ดวยความ ทแหงโลกตรธรรม อนคนแทงตลอดแลว. ในเวลาจบพระคาถา ภกษประมาณ ๓๐ รป ผอยปาเหลานน บรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลายแลว. พระธรรมเทศนาได มประโยชนแมแกมหาชนทเหลอ ดงนแล. เรองพระสารบตรเถระ จบ.


๙. เรองพระขทรวนยเรวตเถระ [๗๙]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระเรวตเถระ ผอยปาไมสะแก๑ ตรสพระธรรมเทศนานวา "คาเม วา" เปนตน.

พระสารบตรชวนพนองบวช ความพสดารวา ทานพระสารบตร ละทรพย ๘๗ โกฏบวชแลว (ชกชวน) นองสาว ๓ คน คอนางจาลา, นางอปจาลา, นางสสปจาลา, (และ) นองชาย ๒ คนน คอ นายจนทะ, นายอปเสนะ, ใหบวชแลว. เรวตกมารผเดยวเทานนยงเหลออยแลวในบาน. ลาดบนน มารดาของ ทานคดวา "อปตสสะบตรของเรา ละทรพยประมาณเทานบวชแลว (ยงชกชวน) นองสาว ๓ คน นองชาย ๒ คน ใหบวชดวย, เรวตะ ผเดยวเทานนยงเหลออย ถาเธอจก (ชกชวน) เรวตะแมนใหบวชไซร, ทรพยของเราประมาณเทานจกฉบหาย, วงศสกลจกขาดสญ เราจกผก เรวตะนนไว ดวยการอยครองเรอน แตในกาลทเขายงเปนเดกเถด." ฝายพระสารบตรเถระสงภกษทงหลายไวกอนทเดยววา "ผมอาย ถาเรวตะประสงคจะบวช มาไซร, พวกทานพงใหเขาผมาตรวามาถงเทานน บวช (เพราะ) มารดาบดาของผมเปนมจฉาทฏฐ, ประโยชนอะไรดวย ทานทงสองนน อนเรวตะจะบอกลาเลา ? ผมเองเปนมารดาและบดาของ เรวตะนน." ๑. ขทร แปลวาไมตะเคยนกม.


มารดาบดาใหเรวตะแตงงาน แมมารดาของพระสารบตรเถระนน ประสงคจะผกเรวตกมารผม อาย ๗ ขวบเทานน ดวยเครองผกคอเรอน จงหมนเดกหญงในตระกล ทมชาตเสมอกน กาหนดวนแลว ประดบตกแตงกมารแลว ไดพาไป สเรอนของญาตเดกหญง พรอมดวยบรวารเปนอนมาก. ลาดบนน เมอ พวกญาตของเขาทงสองผทาการมงคลประชมกนแลว, พวกญาตใหเขา ทงสองจมมอลงในถาดนาแลว กลาวมงคลทงหลาย หวงความเจรญ แกเดกหญง จงกลาววา " ขอเจาจงเหนธรรมอนยายของเจาเหนแลว, เจาจงเปนอยสนกาลนาน เหมอนยาย นะแม" เรวตกมาร คดวา "อะไรหนอแล ? ชอวาธรรมอนยายนเหนแลว" จงถามวา " คนไหน ? เปนยายของหญง." ลาดบนน พวกญาตบอกกะเขาวา "พอ คนน มอาย ๑๒๐ ป มฟนหลด ผมหงอก หนงหดเหยว ตวตกกระ หลงโกงดจกลอนเรอน เจาไมเหนหรอ ? นนเปนยายของเดกหญงนน." เรวตะ. กแมหญงน จกเปนอยางนนหรอ ? พวกญาต. ถาเขาจกเปนอยไซร, กจกเปนอยางนน พอ.

เรวตะคดหาอบายออกบวช เรวตะนน คดวา "ชอวาสรระ แมเหนปานน จกถงประการ อนแปลกน เพราะชรา, อปตสสะพชายของเรา จกเหนเหตนแลว. ควร ทเราจะหนไปบวชเสยในวนนแหละ." ทนน พวกญาตอมเขาขนสยาน อนเดยวกนกบเดกหญงพาหลกไปแลว . เขาไปไดหนอยหนงอางการถาย


อจจาระ พดวา "ทานทงหลาย จงหยดยานกอน, ฉนลงไปแลวจก มา" ดงนแลว ลงจากยานทาใหชกชาหนอยหนง ทพมไมพมหนงแลว จงไดไป. เขาไปไดหนอยหนงแลว ลงไปดวยการอางนนนนแลแมอก ขนแลวกไดทาอยางนนเหมอนกนอก. ลาดบนน พวกญาตของเขากาหนดวา "เรวตะน หมนไปแทๆ " จงมไดทาการรกษาอยางเขมแขง. เขาไปไดหนอยหนงกลงไปดวยการอาง นนนนแลแมอกแลว พดวา "พวกทาน จงขบไปขางหนา, ฉนจก คอย ๆ เดนมาขางหลง" จงลงไปแลว ไดบายหนาตรงไปยงพมไม.

เรวตะไดบรรพชา แมพวกญาตของเขา ไดขบยานไปดวยสาคญวา เรวตะจกมา ขางหลง." ฝายเรวตะนนหนไปจากทนนแลว, ไปยงสานกของภกษ ประมาณ ๓๐ รป ซงอยในประเทศแหงหนง ไหวแลวเรยนวา "ทาน ขอรบ ขอทานทงหลายจงใหกระผมบวช." พวกภกษ. ผมอาย เธอประดบดวยเครองอลงการพรอมสรรพ พวกขาพเจาไมทราบวา เธอเปนพระราชโอรสหรอเปนบตรของอามาตย จกใหเธอบวชอยางไรได." เรวตะ. พวกทานไมรจกกระผมหรอ ? ขอรบ. พวกภกษ. ไมร ผมอาย. เรวตะ. กระผมเปนนองชายของอปตสสะ. พวกภกษ. ชอวาอปตสสะนน คอใคร ? เรวตะ. ทานผเจรญทงหลาย เรยกพชายของกระผมวา สาร-


บตร เพราะฉะนน เมอกระผมเรยนวา 'อปตสสะ' ทานผเจรญทงหลาย จงไมทราบ. พวกภกษ. กเธอเปนนองชายของพระสารบตรเถระหรอ ? เรวตะ. อยางนน ขอรบ. ภกษเหลานนกลาววา "ถากระนน มาเถด พชายของเธออนญาต ไวแลวเหมอนกน" ดงนแลว กใหเปลองเครองอาภรณของเขาออก ใหวางไว ณ ทสดแหงหนง ใหเขาบวชแลว จงสงขาวไปแกพระเถระ. พระเถระ ฟงขาวนนแลว จงกราบทลแดพระผมพระภาคเจาวา " พระเจาขา ภกษทงหลายสงขาวมาวา ' ไดยนวา พวกภกษทอยปาให เรวตะบวช' ขาพระองคไปเยยมเธอแลวจงจกกลบมา." พระศาสดา มไดทรงยอมใหไป ดวยพระดารสวา "สารบตร จง ยบยงอยกอน." โดยการลวงไป ๒-๓ วน พระเถระกทลลาพระศาสดา อก. พระศาสดามไดทรงยอมใหไป ดวยพระดารสวา "สารบตร จงยบยง อยกอน แมเรากจกไป."

เรวตสามเณรบรรลพระอรหต ฝายสามเณรคดวา "ถาเราจกอยในทนไซร พวกญาตจกใหคนตด ตามเรยกเรา ( กลบ)" จงเรยนกมมฏฐานจนถงพระอรหตแตสานก ของภกษเหลานน ถอบาตรแลจวร เทยวจารกไปถงปาไมสะแกในท ประมาณ ๓๐ โยชนแตทนน ในระหวาง ๓ เดอนภายในพรรษานนแล บรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย. แมพระเถระปวารณาแลว ทลลาพระศาสดาเพอตองการไปในท


นนอก. พระศาสดาตรสวา "สารบตร แมเรากจกไป" เสดจออกไป พรอมดวยภกษ ๕๐๐ รป. ในเวลาเสดจไปไดหนอยหนง พระอานนท- เถระยนอยททาง ๒ แพรง กราบทลพระศาสดาวา "พระเจาขา บรรดา ทางทไปสสานกของเรวตะ ทางนเปนทางออม ประมาณ ๖๐ โยชน เปนทอยของมนษย ทางนเปนทางตรง ประมาณ ๓๐ โยชน อนอมนษย คมครอง พวกเราจะไปโดยทางไหน ?" พระศาสดา. อานนท กสวล มากบพวกเรา ( มใชหรอ ?) อานนท. อยางนน พระเจาขา. พระศาสดา. ถาสวลมา, เธอจงถอเอาทางตรงนนแหละ.

พวกภกษอาศยบญของพระสวลเถระ ไดยนวา พระศาสดามไดตรสวา "เราจกยงขาวตมและขาวสวยให เกดขนแกพวกเธอ พวกเธอจงถอเอาทางตรง" ทรงทราบวา "ทนนเปน ทใหผลแหงบญแกชนเหลานน ๆ" จงตรสวา "ถาสวลมา เธอจงถอเอา ทางตรง." กเมอพระศาสดาทรงดาเนนไปทางนน พวกเทวดาคดวา " พวกเราจกทาสกการะแกพระสวลเถระ พระผเปนเจาของเรา" ใหสราง วหารในทโยชนหนง ๆ ไมใหเกนไปกวาโยชนหนง ลกขนแตเชาเทยว ถอเอาวตถมขาวตมเปนตนอนเปนทพยแลวเทยวไปดวยตงใจวา "พระสวล เถระผเปนเจาของเรา นงอยทไหน ?" พระเถระใหเทวดาถวายภตทนามาเพอตน แกภกษสงฆ มพระ- พทธเจาเปนประมข. พระศาสดาพรอมทงบรวารเสวยบญของพระสวล- เถระผเดยว ไดเสดจไปตลอดทางกนดารประมาณ ๓๐ โยชน.


ฝายพระเรวตเถระ๑ ทราบการเสดจมาของพระศาสดา จงนรมต พระคนธกฎเพอพระผมพระภาคเจา นรมตเรอนยอด ๕๐๐ ทจงกรม ๕๐๐ และทพกกลางคนและทพกกลางวน ๕๐๐. พระศาสดาประทบอยใน สานกของพระเรวตเถระนนสนกาลประมาณเดอนหนงแล. แมประทบอย ในทนน กเสวยบญของพระสวลเถระนนเอง. กบรรดาภกษเหลานน ภกษแก ๒ รป ในเวลาพระศาสดาเสดจ เขาไปสปาไมสะแก คดแลวอยางนวา " ภกษนทานวกรรม (การกอสราง) ประมาณเทานอย จกอาจทาสมณธรรมไดอยางไร ? พระศาสดาทรง ทากจคอการเหนแกหนา ดวยทรงดารวา 'เปนนองชายของพระสารบตร' จงเสดจมาสสานกของเธอผประกอบนวกรรมเหนปานน."

พระศาสดาทรงอธฐานใหภกษลมบรขาร ในวนนน แมพระศาสดาทรงตรวจดสตวโลกในเวลาใกลรง ทรง เหนภกษเหลานนแลว ไดทรงทราบวาระจตของภกษเหลานนแลว เพราะ เหตนน ประทบอยในทนนสนกาลประมาณเดอนหนงแลว ในวนเสดจ ออกไป ทรงอธษฐานโดยประการทภกษเหลานนลมหลอดนามน ลกจน- นา และรองเทาของตนไว เสดจออกไปอย ในเวลาเสดจออกไปภายนอก แตอปจารวหารจงทรงคลายพระฤทธ. ครงนน ภกษเหลานนกลาวกนวา "ผมลมสงนและสงน แมผมก ลม" ดงนแลว ทงสองรปจงกลบไป ไมกาหนดถงทนน ถกหนาม ๑. เรวตะ เปนสามเณร แตเรยกวาพระเถระ เปนเพราะทานบรรลพระอรหตผลแลว.


ไมสะแกแทง เทยวไป พบหอสงของของตน ซงหอยอยทตนสะแกตน หนง ถอเอาแลวกหลกไป. แมพระศาสดาทรงพาภกษสงฆไป เสวยบญของพระสวลเถระ ตลอดกาลประมาณเดอนหนงนนแลอก เสดจเขาไปสบพพาราม. ลาดบ นน ภกษแกเหลานนลางหนาแตเชาตร เดนไปดวยตงใจวา พวกเราจก ดมขาวตมในเรอนของนางวสาขา ผถวายอาคนตกภต ดมขาวตมแลว ฉนของเคยวแลวนงอย.

นางวสาขาถามถงทอยของเรวตะ ลาดบนน นางวสาขาถามภกษแกเหลานนวา "ทานผเจรญ ก ทานทงหลายไดไปทอยของเรวตเถระกบพระศาสดาหรอ ?" ภกษแก. อยางนน อบาสกา. วสาขา. ทานผเจรญ ทอยของพระเถระนารนรมยหรอ ? ภกษแก. ทอยของพระเถระนนเปนสถานทนารนรมย จกมแต ทไหน ? อบาสกา ทนนรกดวยไมสะแกมหนามขาว เปนเชนกบสถาน ทอยของพวกเปรต. ครงนน ภกษหนมสองรปพวกอนมาแลว. อบาสกาถวายขาวตม และของควรเคยวทงหลายแมแกภกษหนมเหลานนแลว ถามอยางนน เหมอนกน. ภกษเหลานน กลาววา "อบาสกา พวกฉนไมอาจ พรรณนาได ทอยของพระเถระ เปนเชนกบเทวสภาชอสธรรมาดจตกแตง ขนดวยฤทธ." อบาสกาคดวา "ภกษพวกทมาครงแรกกลาวอยางอน ภกษพวกน


กลาวอยางอน ภกษพวกทมาครงแรก ลมอะไรไวเปนแน จกกลบไป ในเวลาคลายฤทธแลว สวนภกษพวกนจกไปในเวลาทพระเถระตกแตง นรมตสถานทดวยฤทธ" เพราะความทตนเปนบณฑตจงทราบเนอความ นน ไดยนอยแลวดวยหวงวา "จกมลถามในกาลทพระศาสดาเสดจมา." ตอกาลเพยงครเดยวแตกาลนน พระศาสดาอนภกษสงฆแวดลอม เสดจ ไปสเรอนของนางวสาขา ประทบนงเหนออาสนะอนเขาตกแตงไวแลว นางองคาสภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมขโดยเคารพในเวลาเสรจภตกจ ถวายบงคมพระศาสดาแลว ทลถามเฉพาะวา "พระเจาขา บรรดาภกษ ทไปกบพระองค บางพวกกลาววา ทอยของพระเรวตเถระ เปนปารก ดวยไมสะแก บางพวกกลาววา เปนสถานทรนรมย ทอยของพระเถระ นนเปนอยางไรหนอแล ?" พระศาสดาทรงสดบคานนแลวตรสวา "อบาสกา จะเปนบานหรอ เปนปากตาม พระอรหนตทงหลายยอมอยในทใด ทนนนารนรมยแท " ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- ๙. คาเม วา ยท วา รเ นนเน วา ยท วา ถเล ยตถ อรหนโต วหรนต ต ภมรามเณยยก. "พระอรหนตทงหลาย อยในทใด เปนบาน กตาม เปนปากตาม ทลมกตาม ทดอนกตาม, ทนนเปนภมสถานนารนรมย."


แกอรรถ

ในพระคาถานน มความวา พระอรหนตทงหลาย ยอมไมไดกาย- วเวกภายในบานกจรง, ถงดงนน ยอมไดจตตวเวกอยางแนนอน, เพราะ อารมณทงหลายแมเปรยบดงของทพย ยอมไมอาจทาจตของพระอรหนต เหลานนใหหวนไหวได, เพราะเหตนน จะเปนบานหรอจะเปนทใดทหนง มปาเปนตน, พระอรหนตทงหลายยอมอยในทใด. บาทพระคาถาวา ต ภมรามเณยยก ความวา ภมประเทศนน เปนทนารนรมยแท. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย ม โสดาปตตผลเปนตนแลว.

พวกภกษปรารภถงความเปนไปของพระสวล โดยสมยอนอก ภกษทงหลายสนทนากนวา "ผมอายทงหลาย เพราะเหตไรหนอแล ทานพระสวลเถระ จงอยในทองของมารดา ตลอด ๗ ป ๗ เดอน ๗ วน ? เพราะกรรมอะไร จงไหมแลวในนรก ? เพราะกรรมอะไร จงถงความเปนผมลาภเลศ และมยศเลศอยางนน ?" พระศาสดาทรงสดบถอยคานนแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย พวกเธอกลาวอะไรกน ?" เมอภกษเหลานนกราบทลวา "กถาชอน พระเจาขา" ดงนแลว เมอจะตรสบรพกรรมของทานพระสวลเถระนน จงตรสวา :-

บรพกรรมของพระสวล "ภกษทงหลาย ในกลปท ๙๑ แตกลปน พระผมพระภาคเจา ทรงพระนามวาวปสส ทรงอบตในโลกแลว สมยหนงเสดจเทยวจารกไปใน


ชนบท กลบมาสนครของพระบดา. พระราชาทรงตระเตรยมอาคนตกทาน เพอภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ทรงสงขาวแกชาวเมองวา "ชนทงหลายจงมาเปนสหายในทานของเรา." ชนเหลานนทาอยางนน แลวคดวา "พวกเราจกถวายทานใหยงกวาทานทพระราชาถวายแลว " จงทลนมนตพระศาสดา ในวนรงขนตกแตงทานแลว กสงขาวไปทลแด พระราชา. พระราชาเสดจมาทอดพระเนตรเหนทานของชนเหลานนแลว ทรงดารวา "เราจกถวายทานใหยงกวาทานน" ในวนรงขนทรงนมนต พระศาสดาแลว. พระราชาไมทรงสามารถจะใหชาวเมองแพไดเลย (ถง) ชาวเมองกไมสามารถจะใหพระราชาแพได. ในครงท ๖ ชาวเมองคดวา "บดนพวกเราจกถวายทานในวนพรงน โดยประการทใคร ๆ ไมอาจพด ไดวา "วตถชอนไมม ในทานของชนเหลาน" ดงนแลว ในวน รงขนจดแจงของถวายเสรจแลวตรวจดวา "อะไรหนอแล ? ยงไมมใน ทานน" ไมไดเหนนาผงดบ๑เลย, สวนนาผงสกมมาก. ชนเหลานนให คนถอเอาทรพย ๔ พนแลว สงไปในประตแหงพระนครทง ๔ เพอ ตองการนาผงดบ. ครงนน คนบานนอกคนหนงมาเพอจะเยยมนายบาน เหนรวงผง ในระหวางทาง ไลตวผงใหหนไปแลว ตดกงไมถอรวงผงพรอมทงคอน นนแลเขาไปสพระนครดวยตงใจวา "เราจกใหแกนายบาน" บรษผไป เพอตองการนาผงพบคนบานนอกนนแลว จงถามวา "ทานผเจรญ นาผงทานขายไหม ?" ๑. อลลมธ ตามศพทแปลวานาผงสด. ไดแกนาผงทไดจากรงใหม ๆ ยงไมไดตมหรอเคยว, เพอความใหความเขากนกบนาผงสก ศพทนจงควรแปลวา นาผงดบ.


คนบานนอก. ไมขาย นาย. บรษ. เชญทานรบเอากหาปณะนแลว จงให (รวงผงแกฉน ) เถด. คนบานนอกนนคดวา "รวงผงนยอมไมถงคาแมสกวาบาทหนง; แตบรษนใหทรพยกหาปณะหนง, เหนจะเปนผมกหาปณะมาก, เราควร ขนราคา." ลาดบนน เขาจงตอบกะบรษนนวา "ฉนใหไมได." บรษ. ถากระนน ทานจงรบเอาทรพย ๒ กหาปณะ. คนบานนอก. แมดวยทรพย ๒ กหาปณะฉนกใหไมได. เขาขนราคาดวยอาการอยางนน จนถงบรษนนกลาววา "ถา กระนน ขอทานจงรบเอาทรพยพนกหาปณะน" ดงนแลว นอมหอ ภณฑะเขาไป. ทนนคนบานนอกกลาวกะบรษนนวา "ทานบาหรอหนอ แล ? หรอไมไดโอกาสเปนทเกบกหาปณะ; นาผงไมถงคาแมบาทหนง ทานยงกลาววา 'ทานรบเอากหาปณะพนหนงแลว จงให (รวงผงแก ฉน), ชอวาเหตอะไรกนน ?" บรษ. ผเจรญ ขาพเจาร, กกรรมของขาพเจาดวยนาผงนมอย, เพราะเหตนน ขาพเจาจงพดอยางนน. คนบานนอก. กรรมอะไร ? นาย. บรษ. พวกขาพเจาตระเตรยมมหาทาน เพอพระวปสสสมมา- สมพทธเจา ผมสมณะ ๖ ลาน ๘ แสนเปนบรวาร, ในมหาทานนนยง ไมมนาผงดบอยางเดยวเทานน, เพราะฉะนน ขาพเจาจงขอซอ (รวงผง) ดวยอาการอยางนน. คนบานนอก. เมอเปนอยางนน ขาพเจาจกไมใหดวยราคา, ถา


แมขาพเจาไดสวนบญในทานบางไซร, ขาพเจาจกให. บรษนนไปบอกเนอความนนแกชาวเมอง. ชาวเมองทราบความท ศรทธาของเขามกาลง จงรบวา "สาธ ขอเขาจงเปนผไดสวนบญ. พวกชาวเมองนนนมนตภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมขใหนงแลว ถวายขาวตมและของเคยว ใหคนนาถาดทองคาอยางใหญมาใหบบรวงผง แลว. แมกระบอกนมสมอนมนษยนนแลนามา เพอตองการเปนของ กานลมอย. เขาเทนมสมแมนนลงในถาดแลวเคลากบนาผงนน ไดถวาย แกภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมขจาเดมแตตน. นาผงนนทวถงแก ภกษทกรป ผรบเอาจนพอความตองการ. ไดเหลอเกนไปดวยซา. ใคร ๆ ไมควรคดวา "นาผงนอยอยางนน ถงแกภกษมากเพยงนนได อยางไร ?" จรงอย นาผงนน ถงไดดวยอานภาพแหงพระพทธเจา. พทธวสยใคร ๆไมควรคด. จรงอย เหต๑ ๔ อยาง อนพระผมพระภาคเจา ตรสวา " เปนเรองทไมควรคด." ใคร ๆ เมอไปคดเหตเหลานนเขา ยอมเปนผมสวนแหงคนบาทเดยว ดวยประการฉะน. บรษนน ทากรรมประมาณเทานนแลว ในกาลเปนทสนสดแหง อาย บงเกดในเทวโลก ทองเทยวอยสนกาลนานประมาณเทานน ใน สมยหนงจตจากเทวโลก บงเกดในราชตระกลในกรงพาราณส โดยกาล ทพระชนกสวรรคต ถงความเปนพระราชาแลว. ทาวเธอทรงดารวา "จกยดเอาพระนครหนง" จงเสดจไปลอม (นครนนไว). และทรง สงสาสนไปแกชาวเมองวา "จงใหราชสมบตหรอใหการยทธ" ชาวเมอง เหลานนตอบวา "จกไมใหทงราชสมบตนนแหละ, จกไมใหทงการยทธ" ๑. อนจไตย เรองทไมควรคด ๔ อยาง คอ พทธวสย. ฌานวสย. กรรมวสย. โลกจนตะ.


ดงนแลว กออกไปนาฟนและนาเปนตนมาทางประตเลก ๆ, ทากจ ทกอยาง. ฝายพระราชานอกนรกษาประตใหญ ๔ ประต ลอมพระนครไว สน ๗ ป ยงดวย ๗ เดอน ๗ วน. ในกาลตอมา พระชนนของพระราชา นนตรสถามวา บตรของเราทาอะไร ?" ทรงสดบเรองนนวา "ทรง ทากรรมชอน พระเจาขา" ตรสวา "บตรของเราโง, พวกเธอจงไป จงทลแกบตรของเรานนวา "จงปดประตเลก ๆ ลอมพระนคร." ทาวเธอทรงสดบคาสอนของพระชนนแลว กไดทรงทาอยางนน. ฝายชาวเมองเมอไมไดเพอออกไปภายนอก ในวนท ๗ จงปลง พระชนมพระราชาของตนเสย ไดถวายราชสมบตแดพระราชานน. ทาว เธอทรงทากรรมนแลว ในกาลเปนทสนสดแหงอายบงเกดในอเวจ, ไหม แลวในนรกตราบเทามหาปฐพนหนาขนไดประมาณโยชนหนง, จตจาก อตภาพนนแลว ถอปฏสนธในทองของมารดานนนนแหละ อยภายในทอง สน ๗ ป ยงดวย ๗ เดอน นอนขวางอยทปากชองกาเนดสน ๗ วน เพราะ ความทตนปดประตเลก ๆ ทงส. ภกษทงหลาย สวลไหมแลวในนรกสนกาลประมาณเทานน เพราะ กรรมทเธอลอมพระนครแลวยดเอาในกาลนน ถอปฏสนธในทองของ มารดานนนนแหละ อยในทองสนกาลประมาณเทานน เพราะความทเธอ ปดประตเลก ๆ ทงส, เปนผถงความเปนผมลาภเลศ มยศเลศ เพราะ ความทเธอถวายนาผงใหม ดวยประการอยางน.

พวกภกษชมเชยบญของเรวตะ ในวนรงขน ภกษทงหลายสนทนากนวา "แมสามเณรผเดยวทา


เรอนยอด ๕๐๐ หลง เพอภกษ ๕๐๐ รป มลาภ, มบญ. นาชมจรง," พระศาสดาเสดจมาตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดนพวกเธอนงประชม กนดวยถอยคาอะไรหนอ ?" เมอภกษเหลานนกราบทลวา "ดวยถอยคา ชอนพระเจาขา," ตรสวา "ภกษทงหลาย บตรของเราไมมบญ, ไมมบาป; (เพราะ) บญและบาปทงสองเธอละเสยแลว" ไดตรสพระคาถาน ใน พราหมณวรรค วา:- "บคคลใดในโลกน ลวงเครองของ ๒ อยาง คอบญและบาป, เราเรยกบคคลนน ผไมโศก ปราศ- จากกเลสเพยงดงธล ผหมดจดวา เปนพราหมณ." เรองพระขทรวนยเรวตเถระ จบ.


๑๐. เรองหญงคนใดคนหนง [๗๐]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภหญงคนใด คนหนง ตรสพระธรรมเทศนานวา "รมณยาน" เปนตน.

หญงนครโสภณยวจตพระเถระใหหลง ดงไดสดบมา ภกษผถอบณฑบาตเปนวตรรปหนง เรยนกมมฏฐาน ในสานกของพระศาสดาแลว เขาไปสสวนรางสวนหนงทาสมณธรรมอย. ครงนนหญงนครโสภณคนหนง ทาการนดแนะกบบรษวา "ฉนจกไปส ทชอโนน, เธอพงมาในทนน" ไดไปแลว. บรษนนไมมาแลว. นาง แลดทางมาของบรษนนอยไมเหนเขา กระสนขนแลว จงเทยวไปขางโนน ขางน เขาไปสสวนนนพบพระเถระนงคบลลงก แลไปขางโนนขางน ไมเหนใคร ๆ อน คดวา "ผนเปนเปนชายเหมอนกน, เราจกยงจตของ ผนใหลมหลง" ยนอยขางหนาของพระเถระนน เปลองผานงแลว (กลบ) นงบอย ๆ, สยายผมแลวเกลา, ปรบมอแลวหวเราะ. ความสงเวชเกดขนแกพระเถระ แผซานไปทวสรระ. ทานคด วา "นเปนอยางไรหนอแล ?"

พระศาสดาทรงแสดงธรรมแกพระเถระ ฝายพระศาสดาทรงใครครวญวา " ความเปนไปของภกษผเรยน กมมฏฐานจากสานกของเราไปแลวดวยตงใจวา 'จกทาสมณธรรม'


เปนอยางไรหนอแล ?" ทรงเหนหญงนนแลว ทรงทราบกรยาอนาจาร ของหญงนน และความเกดขนแหงอวามสงเวชของพระเถระ ประทบนง ในพระคนธกฎนนแหละ ตรสกบพระเถระนนวา "ภกษ ท ๆ ไม รนรมยของพวกคนผแสวงหากามนนแหละ เปนทรนรมยของผมราคะ ปราศจากแลวทงหลาย." กแลครนตรสอยางนนแลว ทรงแผพระโอภาส ไป เมอจะทรงแสดงธรรมแกภกษนน ตรสพระคาถานวา :- ๑๐. รมณยาน อรน ยตถ น รมต ชโน วตราคา รเมสสนต น เต กามคเวสโน. "ปาทงหลาย เปนทนารนรมย, ทานผมราคะ ไปปราศแลวทงหลาย จกยนดในปาอนไมเปนท ยนดของชน, ( เพราะ ) ทานผมราคะไปปราศแลว นน เปนผมปกตไมแสวงหากาม."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา อราน ความวา ธรรมดาปาทงหลาย อนประดบดวยไพรสณฑมตนไมรน ๆ มดอกบานแลว สมบรณดวย นาใสสะอาด เปนทนารนรมย. บทวา ยตถ เปนตน ความวา ชน ผแสวงหากาม ยอมไมยนดในปาทงหลายใด เหมอนแมลงวนบาน ไมยนดในปาบวหลวง ซงมดอกอนแยมแลวฉะนน. บทวา วตราคา เปนตน ความวา กทานผมราคะไปปราศแลว ทงหลาย คอพระขณาสพ จกยนดในปาทงหลายเหนปานนน เหมอน แมลงภและแมลงผง ยนดในปาบวหลวงฉะนน.


ถามวา " เพราะเหตไร ?" แกวา "เพราะทานผมราคะไปปราศแลวเหลานน เปนผมปกต ไมแสวงหากาม." อธบายวา เพราะทานเหลานนยอมไมเปนผมปกต แสวงหากาม (จงยนดในปาทงหลาย). ในกาลจบเทศนา พระเถระนนนงตามปกตนนแล บรรลพระอรหต พรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย มาโดยอากาศ ทาความชมเชย ถวาย บงคมพระบาททงสองของพระตถาคต ไดไปแลว ดงนแล. เรองหญงคนใดคนหนง จบ. อรหนตวรรควรรณนา จบ. วรรคท ๗ จบ.



สหสสวรรค๑ท ๘ วาดวยสงเดยวประเสรฐกวารอยกวาพน [๑๘] ๑. หากวาจาแมตงพน ไมประกอบดวยบทท เปนประโยชนไซร บททเปนประโยชนบทเดยว ซง บคคลฟงแลวสงบระงบได ประเสรฐกวา. ๒. หากวา คาถาแมพนหนง ไมประกอบ ดวยบทเปนประโยชน (ไมประเสรฐ ) บทแหง คาถาบทเดยว ซงบคคลฟงแลว สงบระงบได ประเสรฐกวา. ๓. กผใดพงกลาวคาถาตงรอย ซงไมประกอบ ดวยบทเปนประโยชน บทแหงธรรมบทเดยวทบคคล ฟงแลวสงบระงบได ประเสรฐกวา (การกลาวคาถา ตงรอยของผนน) ผใดพงชนะมนษยพนหนงคณดวย พนหนง (คอ ๑ ลาน) ในสงคราม ผนนหาชอวา เปนยอดแหงชนผชนะในสงครามไม สวนผใดชนะ ตนคนเดยวได ผนนแลเปนยอดแหงผชนะใน สงคราม. ๔. ตนนนแล บคคลชนะแลวประเสรฐ สวน ๑. วรรคท ๘ มอรรถกถา ๑๔ เรอง.


หมสตวนอกน บคคลชนะแลวไมประเสรฐเลย (เพราะ) เมอบรษฝกตนแลว ประพฤตสารวม เปนนตย เทวดา คนธรรพ มาร พรอมทงพรหม พงทาความชนะของสตวเหนปานนน ใหกลบแพ ไมไดเลย. ๕. ผใด พงบชาดวยทรพยพนหนงทก ๆ เดอนสน ๑๐๐ ป สวนการบชานนนนแลของผทพง บชา ทานผมตนอบรมแลวคนเดยว แมครหนง ประเสรฐกวาการบชาของผนน การบชาสน ๑๐๐ ป จะประเสรฐอะไรเลา. ๖. กสตวใด พงบาเรอไฟในปาตง ๑๐๐ ป สวนเขาพงบชาทานผมตนอบรมแลวผเดยว แมคร หนง การบชานนนนแลประเสรฐกวา (การบชาไฟ ในปาตง ๑๐๐ ป) การบชา ๑๐๐ ป จะประเสรฐ อะไรเลา. ๗. ผมงบญพงบชายญและทาบาบวงอยางใด อยางหนงในโลกตลอดป ทานนนแมทงหมดไมถง สวน ๔ การอภวาทในทานผดาเนนตรงประเสรฐสด. ๘. ธรรม ๔ ประการ คอ อาย วรรณะ สขะ พละ เจรญแกบคคลผกราบไหวเปนปกต ผออนนอมตอทานผเจรญเปนนตย. ๙. กผใดทศล มใจไมตงมน พงเปนอย


๑๐๐ ป ความเปนอยวนเดยวของผมศล มฌาน ประเสรฐกวา (ความเปนอยของผนน). ๑๐. กผใดมปญญาทราม มใจตงมน พงเปน อย ๑๐๐ ป ความเปนอยวนเดยวของผมปญญา ม ฌาน ประเสรฐกวา (ความเปนอยของผนน). ๑๑. กผใดเกยจครานมความเพยรอนทราม พงเปนอย ๑๐๐ ป ความเปนอยวนเดยวของทานผ ปรารภความเพยรมน ประเสรฐกวาชวตของผนน. ๑๒. กผใดไมเหนความเกดขนและความเสอม อย พงเปนอย ๑๐๐ ป ความเปนอยวนเดยวของ ผเหนความเกดและความเสอม ประเสรฐกวา ความเปนอยของผนน. ๑๓. กผใดไมเหนบทอนไมตาย พงเปนอย ๑๐๐ ป ความเปนอยวนเดยวของผเหนบทอนไม ตาย ประเสรฐกวาความเปนอยของผนน. ๑๔. ผใดไมเหนธรรมอนยอดเยยม พงเปน อย ๑๐๐ ป ความเปนอยวนเดยวของผเหนธรรม อนยอดเยยม ประเสรฐกวาความเปนอยของผนน. จบสหสสวรรคท ๘.


๘. สหสสวรรควรรณนา ๑. เรองบรษผฆาโจรมเคราแดง [๘๑]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภบรษผฆาโจร มเคราแดง ตรสพระธรรมเทศนานวา "สหสสมป เจ วาจา " เปนตน.

เพชฌฆาตเคราแดง ดงไดสดบมา โจร ๔๙๙ คน ทากรรมมการปลนชาวบานเปนตน สาเรจความเปนอยแลว. ครงนน บรษผหนงมตาเหลอกเหลอง มเครา แดง ไปยงสานกของโจรเหลานน กลาววา "แมเราจกเปนอยกบ พวกทาน." ทนนพวกโจรแสดงบรษนนแกหวหนาโจร แลวกลาววา "ชายแมน ปรารถนาจะอยในสานกของพวกเรา." ครงนนหวหนาโจร แลดบรษนนแลวคดวา "บรษผน กกขฬะนก สามารถในการทจะ ตดนมของแม หรอนาเลอดในลาคอของพอออกแลว กนได" จงหามวา " กจคอการอย ในสานกของพวกเราสาหรบบรษนไมม." บรษนนแมถก หวหนาโจรหามแลวอยางนนกไมไป บารงศษยคนหนงของหวหนาโจร นนนนแลใหพอใจแลว. โจรนนพาบรษนนเขาไปหาหวหนาโจรแลว ออนวอนวา "นาย ผนเปนคนด มอปการะแกพวกเรา, ขอทานจง


สงเคราะหเขาเถด" ใหหวหนาโจรรบไวแลว. ภายหลงวนหนง พวก ชาวเมองรวมกนกบพวกราชบรษจบโจรเหลานนได จงนาไปสสานกของ พวกอามาตยผวนจฉยทงหลาย. พวกอามาตยสงบงคบการตดศรษะของโจร เหลานนดวยขวาน. ลาดบนน พวกชาวเมองปรกษากนวา "ใครหนอ แล ? จกฆาโจรเหลาน" แสวงหาอย ไมเหนใคร ๆ ผปรารถนาเพอ จะฆาโจรเหลานน จงพดกะหวหนาโจรวา ทานฆาโจรเหลานแลว จกไดทงชวต ทงความนบถอทเดยว. ทานจงฆาโจรเหลานน." แม หวหนาโจรนน กไมปรารถนาจะฆา เพราะความทพวกโจรนนอาศยตน อยแลว. พวกชาวเมองถามโจร ๔๙๙ คนโดยอบายนน. แมโจรทงหมด กไมปรารถนาแลว. พวกชาวเมอง ถามนายตมพทาฐกะ ( เคราแดง) ผมตาเหลอกเหลองนน ภายหลงโจรทงหมด. นายตมพทาฐกะนนรบคา วา " ดละ " แลว ฆาโจรทงหมดนน ไดทงชวตทงความนบถอแลว.

เพชฌฆาตออกจากตาแหนงเวลาแก พวกชาวเมองนาโจร ๕๐๐ คนมาแมแตทศทกษณแหงเมองแลว แสดงแกพวกอามาตยโดยอบายนน, เมอพวกอามาตยนนสงบงคบใหตด ศรษะโจรเหลานน, จงถามตงแตหวหนาโจรเปนตนไป ไมเหนใครผ ปรารถนาจะฆา จงถามวา "ในวนกอน บรษหนงฆาโจร ๕๐๐ คนแลว, บรษนนอยทไหนหนอแล ?" เมอชนทงหลายตอบวา "พวกขาพเจา เหนเขาแลวในทชอโนน" จงใหเรยกเขาแลวสงบงคบวา "ทานจงฆา โจรเหลาน, ทานจะไดความนบถอ." นายตมพทาฐกะนนรบวา "ดละ" แลวฆาโจรเหลานน ไดความนบถอแลว.


ครงนนชาวเมองเหลานนปรกษากนวา "บรษคนนด, พวกเรา จกทาเขาใหเปนคนฆาโจรประจาทเดยว" ดงนแลว จงใหตาแหนงนน แกเขา กระทาความนบถอแลว. นายตมพทาฐกะนนฆาโจร (คราวละ) ๕๐๐ ๆ ซงเขานามาแต ทศปศจมบาง ทศอดรบาง. เขาฆาโจร (สน) ๒ พนคน ซงนามา แตทศทง ๔ ดวยอบายอยางนน จาเดมแตนน เมอฆามนษยทเขานามา ๆ คอ "คนหนง สองคน" ทกวน ๆ ไดกระทาโจรฆาตกกรรมสน ๕๕ ป. ในเวลาเปนคนแก เขาไมอาจจะตดศรษะดวยการฟนทเดยวได, ตองฟน ๒-๓ ท ทาใหมนษยทงหลายลาบาก. พวกชาวเมองคดกนวา "คนฆาโจร แมอนจกเกดขน, ผนทามนษยทงหลายใหลาบากเหลอเกน. จะตองการ อะไรดวยผน" จงถอนตาแหนงนนของเขาเสย. นายตมพทาฐกะนน กระทาโจรฆาตกรรมอยในกาลกอน จงไมได กจ อยางน คอ "การนงผาใหม การดมยาคเจอนานมทปรงดวย เนยใสใหม การประดบดอกมะล การทาดวยของหอม." ในวนทถก ออกจากตาแหนง เขากลาววา " ทานทงหลาย จงดมยาคเจอนานมแก เรา" แลว ใหคนถอผาใหม ระเบยบดอกมะลและเครองทา ไปยงแมนา อาบนาแลว นงผาใหม ประดบดอกไม มตวทาดวยของหอมมาสเรอน นงแลว. ทนนชนทงหลายวางยาคเจอนานมทปรงดวยเนยใสใหมขางหนา ของเขาแลว นานาสาหรบลางมอมา.

นายตมพทาฐกะกระทาบญแกพระสารบตร ในขณะนน พระสารบตรเถระออกจากสมาบต พจารณาทางเทยว


ภกษาของตนวา "วนน เราควรไปทไหนหนอแล ?" เหนยาคเจอนานม ในเรอนของนายตมพทาฐกะนน จงใครครวญวา "บรษนน จกทาการ สงเคราะหเราหรอหนอแล ?" รวา "เขาเหนเราแลว จกทาการสงเคราะห แกเรา, กแล กลบตรน ครนกระทาแลว จกไดสมบตใหญ" จงหม จวร ถอบาตร แสดงตนยนอยทประตเรอนของนายตมพทาฐกะนน นนแล. นายตมพทาฐกะนน พอแลเหนพระเถระกมจตเลอมใส คดวา "เรากระทาโจรฆาตกกรรมมานาน, เราฆามนษยเสยเปนอนมาก; บดน ในเรอนของเราตกแตงยาคเจอนานมไว, แลพระเถระกมายนอยทประต เรอนของเรา; เราถวายไทยธรรมแกพระผเปนเจาเสยในเวลาน กควร" ดงนแลว จงนายาคทวางไวขางหนาออกไปแลว เขาไปหาพระเถระ ไหวแลวนมนตใหนงภายในเรอน เกลยยาคเจอนานมลงในบาตร ราดเนย ใสใหมแลว ไดยนพดพระเถระอย. ทนน อธยาศยเพอดมยาคเจอนานม ไดมกาลง เพราะเขาไมเคยไดแลวสนเวลานาน. พระเถระรอธยาศยของ นายตมพทาฐกะนน จงพดกะเขาวา " อบาสก ทานจงดมยาคของตน เถด." เขาใหพดในมอแกผอนแลวดมยาคเอง. พระเถระพดกะบรษผ พดวา "ทานจงไป จงพดอบาสกเถด." เขาอนบรษนนพดอย ดมยาค เตมทองแลวมายนพดพระเถระ ไดรบบาตรของพระเถระ ผกระทาภตกจ เสรจแลว. พระเถระเรมอนโมทนาแกเขาแลว เขาไมอาจกระทาจต ของตนใหไปตามธรรมเทศนาของพระเถระได. พระเถระสงเกตไดจงถาม วา "อบาสก เหตไร ทานจงไมอาจทาจตใหไปตามธรรมเทศนาได ?" ตมพทาฐกะ. "ทานผเจรญ ขาพเจาทากรรมหยาบชามาสนกาล


นาน. มนษยเปนอนมากถกขาพเจาฆาตาย, ขาพเจามวระลกถงกรรม ของตนนนอย จงไมอาจทาจตใหไปตามเทศนา ของพระผเปนเจาได." พระเถระคดวา "เราจกลวงบรษนน" จงพดวา "กทานได กระทาตามชอบใจตน, หรอถกคนอนใหกระทาเลา ?" ตมพทาฐกะ. ทานผเจรญ พระราชาใหขาพเจาทา." พระเถระ. " อบาสก เมอเปนเชนนน อกศลจะมแกทานอยางไร หนอ ?"

นายตมพทาฐกะตายไปเกดในดสตบร อบาสกเปนคนธาตทบ ถกพระเถระกลาวอยางนน มความสาคญวา "อกศลไมมแกเรา" จงกลาววา " ทานผเจรญ ถากระนน ขอทาน จงกลาวธรรมเถด." อบาสกนน เมอพระเถระทาอนโมทนาอยล มจต มอารมณเปนหนง ฟงธรรมอย ยงขนตเปนไปโดยอนโลม ( แกอรยสจ ) ภายในแหงโสดาปตตมรรค ใหบงเกดแลว . แมพระเถระ กระทา อนโมทนาแลวกหลกไป. นางยกษณตนหนงมาแลวดวยเพศแหงแมโคนม ขวดทอกอบาสก ผตามสงพระเถระหนอยหนงแลวกลบอยใหตายแลว. อบาสกนนกระทา กาละแลวกบงเกดในดสตบร.

กลยาณมตรเปนเหตใหเกดในดสต ภกษทงหลายสนทนากนในโรงธรรมวา "บรษฆาโจร กระทา กรรมหยาบชาสน ๕๕ ป พนจากกรรมนนในวนนแล ถวายภกษาแก


พระเถระกในวนนเหมอนกน กระทากาละกในวนนนนแล, เขาบงเกด ในทไหนหนอแล ?" พระศาสดาเสดจมาแลว ตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวกเธอนงสนทนากนดวยถอยคาอะไรหนอ ?" เมอภกษเหลานนกราบ ทลวา "ดวยถอยคาชอน" จงตรสวา "ภกษทงหลาย บรษนน บงเกดในดสตบร." ภกษทงหลายทลถามวา "พระเจาขา พระองค ตรสอะไร ? บรษนนฆามนษยเทานสนเวลาเทาน แลวบงเกดในวมาน ดสต." พระศาสดาตรสวา "อยางนน ภกษทงหลาย, บรษนนได กลยาณมตรผใหญ, เขาฟงธรรมเทศนาของสารบตร ยงอนโลมญาณให บงเกดแลว เคลอนจากโลกนแลว บงเกดในวมานดสต" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา :- " บรษผฆาโจรในเมอง ฟงคาเปนสภาษตแลว ไดอนโลมขนต ไปสเทวโลกชนไตรทพย ยอม บนเทงใจ." ภกษ. " พระเจาขา ธรรมดาอนโมทนากถามกาลง, บรษนน กระทาอกศลกรรมไวมาก, เขายงคณวเศษใหบงเกดดวยเหตเทานนอยางไร ได ?" พระศาสดาตรสวา "ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงอยาถอประมาณ แหงธรรมทเราแสดงแลววา 'นอยหรอมาก' เพราะวา แมวาจาคาเดยว ทอาศยประโยชน ประเสรฐโดยแท" เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :-


๑. สหสสมป เจ วาจา อนตถปทสหตา เอก อตถปท เสยโย ย สตวา อปสมมต. "หากวาจาแมตงพน ไมประกอบดวยบททเปน ประโยชนไซร, บททเปนประโยชน บทเดยว ซง บคคลฟงแลวสงบระงบได ประเสรฐกวา."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา สหสสมป เปนคาสาหรบกาหนด. อธบายวา "แมหากวาวาจาเขากาหนดดวยพนอยางน คอ ๑ พน ๒ พน ไซร, กวาจาเหลานนไมประกอบดวยบททเปนประโยชน คอ ประกอบ ดวยบททงหลายทไมเปนประโยชน อนประการแตเรองพรรณนาอากาศ พรรณนาภเขา และพรรณนาปาเปนตน ไมแสดงนพพาน มมากเพยงใด; กเปนวาจาชวนนแหละ เพยงนน." สองบทวา เอก อตถปท ความวา สวนบคคลฟงบทใด ท เปนประโยชนแมบทเดยวเหนปานนวา "นกาย, นสตไปในกาย, วชชา ๓ เราตามบรรลแลว, คาสอนของพระพทธะทงหลาย เรากระทาแลว." ยอมสงบระงบ ดวยการสงบระงบกเลส มราคะเปนตนได, บทนน สาเรจประโยชน ประกอบดวยนพพาน คอแสดงขนธ ธาต อายตนะ อนทรย พละ โพชฌงค และสตปฏฐาน แมบทเดยว ยงประเสรฐกวา โดยแท. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองบรษผฆาโจรมเคราแดง จบ.


๒. เรองพระทารจรยเถระ [๘๒]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ- ทารจรยเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "สหสสมป เจ คาถา" เปนตน.

ทารจรยะสาคญวาตนเปนอรหนต ความพสดารวา ในกาลหนง มนษยเปนอนมากแลนเรอไปส มหาสมทร เมอเรออบปางในภายในมหาสมทร ไดเปนภกษาของเตา และปลาแลว. บรรดามนษยเหลานน บรษคนหนงแลจบกระดานไวได แผนหนง พยายามกระเสอกไป สฝงแหงทาเรอชอสปปารกะ. ผานงหม ของเขาไมม. บรษนนไมเหนอะไรอน จงเอาปอพนทอนไมแหงทาเปน ผานงหม ถอกระเบองจากเทวสถาน ไดไปสทาเรอสปปารกะ. มนษย ทงหลายเหนเขาแลวใหยาคและภตเปนตนแลวยกยองวา "ผนเปนพระ- อรหนตองคหนง." บรษนน เมอมนษยทงหลายนาผาเขาไปให คดวา " ถาเราจกนงหรอจกหม, ลาภสกการะของเราจกเสอม" จงหามผาทเขา นามาเสย นงหมแตเปลอกไมเทานน. ครงนน เมอเขาถกมนษยเปนอนมากกลาวอยวา "เปนพระ- อรหนต" ความปรวตกแหงใจจงเกดขนอยางนวา "พระอรหนต หรอ ผบรรลพระอรหตมรรคเหลาใดเหลาหนงแลในโลก, บรรดาพระอรหนต


เหลานน เรากเปนพระอรหนตองคใดองคหนง." ทนนเทวดาผเปน สาโลหตกนในกาลกอนแหงบรษนน กคดแลว อยางนน.

ประวตเดมของทารจรยะ ขอวา ผเปนสาโลหตกน ในกาลกอน คอกระทาสมณธรรมรวมกน ในครงกอน. ไดยนวา ในกาลกอนเมอศาสนาของพระทศพล พระนาม วากสสปะเสอมลงอย, ภกษ ๗ รปเหนประการอนแปลกแหงบรรพชต ทงหลายมสามเณรเปนตนแลว ถงความสลดใจคดวา "ความอนตรธาน แหงพระศาสนายงไมมเพยงใด; พวกเราจกกระทาทพงแกตนเพยงนน" ไหวพระเจดยทองคาแลว เขาไปสปา เหนภเขาลกหนง จงกลาววา "ผมอาลยในชวตจงกลบไป, ผไมมอาลยจงขนภเขาลกน" พาดบนได แลว แมทงหมดขนสภเขานน ผลกบนไดแลวกระทาสมณธรรม. บรรดา ภกษเหลานน พระสงฆเถระบรรลพระอรหตโดยลวงไปราตรเดยวเทานน. พระเถระนนเดยวไมชาระฟนชอนาคลดาในสระอโนดาต นาบณฑบาตมา แตอตตรกรทวป แลวกลาวกะภกษเหลานนวา "ผมอายทงหลาย พวก ทานเคยวไมชาระฟนน บวนปากแลวจงฉนบณฑบาตน." ภกษ. ทานผเจรญ กพวกเราทากตกากน ไวอยางนวา "ภกษ ใดบรรลพระอรหตกอน, ภกษทงหลายทเหลอ จกฉนบณฑบาตทภกษ นนนามา หรอ ?" พระเถระ. ผมอาย ขอนนไมมเลย. ภกษทงหลายกลาววา " ถาเชนนน แมพวกเราพงยงคณวเศษ ใหบงเกดเหมอนทาน, พวกเราจกนามาบรโภคเอง" ดงนแลว กไม


ปรารถนา. ในวนท ๒ พระเถระองคท ๒ บรรลอนาคามผลแลว. แม พระเถระนนนาบณฑบาตมาแลว กนมนตภกษนอกนอยางนนเหมอนกน ภกษเหลานนกลาวอยางนวา "ทานผเจรญ กพวกเราทากตกากนไว อยางนวา 'พวกเราจกไมบรโภคบณฑบาตทพระมหาเถระนามา แตจก บรโภคบณฑบาตทพระอนเถระนามา, หรอ ?" พระเถระองคท ๒. ผมอาย ขอนนไมมเลย. ภกษเหลานนกลาววา "เมอเปนเชนนน แมพวกเรายงคณวเศษ ใหบงเกดเหมอนทานแลว อาจเพอบรโภคดวยความเพยรแหงบรษของ ตนไดจงจกบรโภค " ดงนแลว กไมปรารถนา. บรรดาภกษเหลานน ภกษผบรรลพระอรหตปรนพพานแลว, ภกษ ผเปนอนาคามบงเกดในพรหมโลก, ภกษ ๕ รปนอกนไมอาจยงคณวเศษ ใหบงเกดได ผายผอมแลวกระทากาละในวนท ๗ บงเกดในเทวโลก ในพทธปบาทกาลน จตจากเทวโลกนนแลว บงเกดในเรอนแหงตระกล นนๆ. บรรดาคนเหลานน คนหนงไดเปนพระราชา พระนามวา ปก- กสาต, คนหนงไดเปนพระกมารกสสป, คนหนงไดเปนพระทารจรยะ, คนหนงไดเปนพระทพพมลลบตร, คนหนงไดเปนปรพาชกชอสภยะแล. คาวา เทวดาผเปนสาโลหตกนในกาลกอนน ทานกลาวหมายเอาภกษผท บงเกดในพรหมโลกนน.

พรหมบอกความจรงแกทารจรยะ พรหมนน ไดมความปรวตกอยางนนวา "บรษนพาดบนไดแลว


ขนสภเขา ไดกระทาสมณธรรมกบเรา, เดยวนเขาถอลทธนเทยวไป พงฉบหาย. เราจกยงเขาใหสลดใจ." ทนนพรหมนนเขาไปหาบรษนน แลวกลาวอยางนวา "พาหยะ ทานไมใชเปนพระอรหนตดอก, ทานยง ไมไดบรรลพระอรหตมรรคเลย: ถงปฏปทาของทานเปนเหตใหเปนพระ- อรหนต หรอเปนผบรรลพระอรหตมรรค กยงไมม." พาหยะแลด มหาพรหมผยนพดอยในอากาศจงคดวา "โอ ! เราทากรรมหนก, เรา คดวา 'เราเปนพระอรหนต.' กมหาพรหมผนพดกะเราวา ' ทานไมใช พระอรหนต, ทานยงไมไดบรรลพระอรหตมรรคเลย,' พระอรหนตอน มอยในโลกหรอหนอแล ?" ทนนเขาถามมหาพรหมนนวา " ทานผเปน เทวดา เดยวนพระอรหนตหรอผบรรลพระอรหตมรรค มอยในโลกหรอ หนอแล ?" ครงนน เทวดาบอกแกพาหยะนนวา " พาหยะ นครชอสาวตถ มอยในชนบทแถบอดร, เดยวน พระผมพระภาคเจาผเปนพระอรหนต- สมมาสมพทธะนน ประทบอยในพระนครนน, พาหยะ กพระผมพระ- ภาคเจานน เปนพระอรหนตดวย ทรงแสดงธรรมเพอความเปนพระอรหนต ดวย."

ทารจรยะไปเฝาพระศาสดา พาหยะฟงคาของเทวดาในสวนแหงราตรแลว มใจสลด ในทนใด นนนนเอง ออกจากทาเรอสปปารกะไดไปถงกรงสาวตถ ดวยการพก โดยราตรเดยว. เขาไดเดนทางประมาณ ๑๒๐ โยชน ทงหมดโดยการ พกราตรเดยวเทานน; กแล เมอไป ไปแลวดวยอานภาพของเทวดา.


อาจารยบางพวกกลาววา "ไปดวยอานภาพของพระพทธเจาบาง "ทเดยว. กในขณะนน พระศาสดาเสดจเขาไปสกรงสาวตถเพอบณฑบาต. พาหยะนนถามภกษทงหลายผฉนอาหารเชาแลว เดนจงกรมอยในทแจง เพอตองการเปลองความครานทางกายวา "เดยวน พระศาสดาประทบ อยทไหน ?" ภกษทงหลายตอบวา "เสดจเขาไปกรงสาวตถเพอบณฑบาต" แลวถามบรษนนวา "กทานมาแตทไหนเลา ?" ทารจรยะ. ขาพเจามาแตทาเรอสปปารกะ. ภกษ. ทานออกในกาลไร ? ทารจรยะ. ขาพเจาออกในเวลาเยนวานน. ภกษ. ทานมาแตทไกล, จงนงกอน, ลางเทาแลวทาดวยนามน แลว จงพกเหนอยเสยหนอย, ทานจกเหนพระศาสดา ในเวลาทเสดจมา. ทารจรยะ. ทานผเจรญ ขาพเจาไมรอนตรายแหงชวตของพระ- ศาสดาหรอของขาพเจา, ขาพเจาไมไดหยด ไมไดนงในทไหน เดนมา สนทาง ๑๒๐ โยชนโดยคนเดยวเทานน, ขาพเจาพลเหนพระศาสดาแลว จงจกพกเหนอย. พาหยะนน กลาวอยางนนแลว มททาเรงรอน๑เขาไปยงกรงสาวตถ เหนพระผมพระภาคเจาเสดจเทยวไปบณฑบาตดวยพทธสรอนหาทเปรยบ มได คดวา "นานหนอ เราเหนพระโคดมสมมาสมพทธะ" ดงนแลว กนอม ตวเดนไปตงแตทๆ ตนเหน ถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐในระหวาง ถนน จบทขอพระบาททงสองแนน แลวกราบทลอยางนวา "พระเจาขา ๑. ตรมานรโป=มรปแหงบคคลผดวน แปลตรงศพท ไมไดความแกภาษา, เพอใหไดความ แกภาษาและเหมาะแกเรอง จงไดแปลอยางนน.


ขอพระผมพระภาคเจาจงทรงแสดงธรรมแกขาพระองค, ขอพระสคตจง ทรงแสดงธรรม อนจะพงเปนไปเพอประโยชนสข แกขาพระองคสนกาล นานเถด."

ทารจรยะบรรลพระอรหตแตยงเปนคฤหสถ ลาดบนน พระศาสดาตรสหามเขาวา "พาหยะ ไมใชกาลกอน, เราเปนผเขาไปสระหวางถนนเพอบณฑบาต." พาหยะ ฟงพระพทธ- ดารสนนแลวกราบทลวา " พระเจาขา ผทองเทยวไปในสงสาร ไมเคย ไดอาหารคอคาขาวเลยหรอ ? ขาพระองคไมรอนตรายแหงชวตของพระ- องค หรอของขาพระองค, ขอพระองคจงทรงแสดงธรรมแกขาพระองค เถด." แมครงท ๒ พระศาสดากตรสหามแลวเหมอนกน. ไดยนวา พระศาสดานนไดทรงปรวตกอยางนนวา "จาเดมแตกาลทพาหยะนเหนเรา แลว สรระทงสน (ของเขา) อนปตทวมทบไมมระหวาง, ผมปตกาลง แมฟงธรรมแลวจกไมอาจแทงตลอด (ของจรง) ได, เขาจงตงอย ในอเบกขาคอความมธยสถกอน, แมความกระวนกระวายของเขาจะมกาลง เพราะเปนผเดนมาสนทาง ๑๒๐ โยชนโดยคนเดยวเทานน, แมความ กระวนกระวายนนจงระงบเสยกอน," เพราะฉะนน พระศาสดาจงตรส หามถง ๒ ครง ถกเขาออนวอนแมครงท ๓ ประทบยนในระหวางถนน นนเอง ทรงแสดงธรรมโดยนยเปนตนวา "พาหยะ เพราะเหตนน เธอ พงศกษาในศาสนาน อยางนนวา "เมอรปเราไดเหนแลว รปจกเปนเพยง เราเหน." พาหยะนนกาลงฟงธรรมของพระศาสดานนแล ยงอาสวะ ทงหมดใหสนไป บรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทา ๔ แลว, กแล


ขณะนนนนเองเขาทลขอบรรพชากะพระผมพระภาคเจา, ถกตรสถามวา " บาตรจวรของเธอครบแลวหรอ ?" ทลตอบวา "ยงไมครบ." ทนน พระศาสดาตรสกะเขาวา "ถาอยางนน เธอจงแสวงหาบาตรจวร" แลว กเสดจหลกไป. ไดยนวา พาหยะนนกระทาสมณธรรมสน ๒ หมนป คดวา "ธรรมดาภกษไดปจจยดวยตนแลว ไมเหลยวแลผอน บรโภคเองเทานน จงควร" ดงนแลว ไมไดกระทาการสงเคราะหดวยบาตรหรอจวร แม แกภกษรปหนง. เพราะฉะนน พระศาสดาทรงทราบวา "บาตรจวรอน สาเรจแลวดวยฤทธ จกไมเกดขน" จงไมไดประทานบรรพชา ดวยความ เปนเอหภกษแกเขา. แมพาหยะนนแสวงหาบาตรจวรอยนนแล ยกษณ คนหนงมาดวยรปแมโคนม ขวดถกตรงขาออนขางซาย ใหถงความสน ชวต. พระศาสดาเสดจเทยวบณฑบาต ทรงกระทาภตกจเสรจแลวเสดจ ออกไปพรอมกบภกษเปนอนมาก ทรงเหนสรระของพาหยะถกทงในท กองขยะ จงทรงบญชาภกษทงหลายวา "ภกษทงหลาย เธอทงหลาย จงยนใกลประตเรอนแหงหนง ใหนาเตยงมาแลว นาสรระนออกจากเมอง เผาแลวกระทาสถปไว." ภกษทงหลายกระทาดงนนแลว; กแลครนกระทา แลวไปยงวหารเขาเฝาพระศาสดา ทลบอกกจทตนกระทาแลว ทลถาม อภสมปรายภพของพาหยะนน.

ทารจระเลศในทางขปปาภญญา ลาดบนน พระผมพระภาคเจาตรสบอกความทพาหยะนนปรนพพาน


แลวแกภกษเหลานน, ทรงตงไวในเอคทคคะ๑วา "ภกษทงหลาย พาหยะ ทารจรยะ (ผนงผาเปลอกไม) เปนเลศกวาภกษผสาวกของเรา ผตรสร เรว." ลาดบนน ภกษทงหลายทลถามพระศาสดาวา "พระเจาขา พระองคตรสวา 'พาหยะ ทารจรยะ บรรลพระอรหต, เขาบรรล พระอรหตเมอไร ?" พระศาสดา. ในกาลทเขาฟงธรรมของเรา ภกษทงหลาย. ภกษ. กพระองคตรสธรรมแกเขาเมอไรเลา ? พระศาสดา. เรากาลงเทยวบณฑบาต ยนในระหวางถนนกลาว ธรรมแกเขา. ภกษ. พระเจาขา กธรรมทพระองคประทบยนในระหวางถนน ตรสแลว มประมาณเลกนอย เขายงคณวเศษใหบงเกดดวยธรรมมประมาณ เพยงนนอยางไร ? ลาดบนน พระศาสดาตรสกะภกษเหลานนวา "ภกษทงหลาย เธอทงหลายอยานบธรรมของเราวา 'นอยหรอมาก,' ดวยคาถาวา พนหนงแมเปนอเนกทไมอาศยประโยชน ไมประเสรฐ, สวนบทแหง คาถาแมบทเดยวอาศยประโยชน ประเสรฐกวา" ดงนแลว เมอจะทรง สบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- ๒. สหสสม เจ คาถา อนตถปทสหตา เอก คาถาปท เสยโย ย สตวา อปสมมต. "หากวา คาถาแมพนหนง ไมประกอบดวย บทเปนประโยชน [ไมประเสรฐ]: บทแหงคาถา ๑. อง. เอก. ๒๐/๒๓.


บทเดยว ซงบคคลฟงแลว สงบระงบไดประเสรฐ กวา."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน สองบทวา เอก คาถาปท ความวา แม คาถา ๆ เดยวเหนปานนวา " ความไมประมาท เปนทางอมตะ ฯลฯ เหมอนคนตายแลว" ประเสรฐกวา. บททเหลอพงทราบตามนยกอน นนแล. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระทารจรยเถระ จบ.


๓. เรองพระกณฑลเกสเถร [๘๓]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภนางกณฑลเกส ตรสพระธรรมเทศนานวา "โย จ คาถา สต ภาเส" เปนตน.

ธดาเศรษฐไดโจรเปนสาม ดงไดสดบมา ธดาเศรษฐคนหนงในกรงราชคฤห มอายยาง ๑๖ ป มรปสวย นาด. กนารทงหลายผตงอยในวยนน ยอมมความฝกใฝใน บรษ โลเลในบรษ. ครงนน มารดาบดา ใหธดานนอยในหองอน มสร บนพนชนบนแหงปราสาท ๗ ชน, ไดกระทาทาสคนเดยวเทานน ใหเปนผบารงบาเรอนาง. ครงนน พวกราชบรษจบกลบตรคนหนง ผกระทาโจรกรรม ไดมดมอไพลหลง โบยดวยหวายครงละ ๔ เสน ๆ แลวนาไปสทสาหรบ ฆา. ธดาเศรษฐไดยนเสยงของมหาชน คดวา "นอะไรกนหนอแล ? ยนแลดอยบนพนปราสาท เหนโจรนนแลวกมจตปฏพทธปรารถนาอย หามอาหารแลวนอนบนเตยง." ลาดบนน มารดาถามนางวา " แม น อยางไรกน ?" ธดาเศรษฐ. ถาดฉนจกไดบรษคนทถกเขาจบนาไปวา 'เปนโจร' นนไซร, ดฉนจกเปนอย; ถาไมได, ชวตดฉนกจะไมม, ดฉนจกตาย ในทนนแหละ.


มารดา. แม เจาอยากระทาอยางนนเลย. เจาจกไดสามอนซงเสมอ กนโดยชาตและโภคะของเรา. ธดาเศรษฐ. กจดวยบรษอนสาหรบดฉนไมม; ดฉนเมอไมได บรษคนนจกตาย. มารดา เมอไมอาจยงธดาใหยนยอมไดจงบอกแกบดา. ถงบดา นนกไมอาจยงธดานนใหยนยอมได คดวา "เราอาจจะกระทาอยางไร ได ?" สงหอภณฑะพนหนงแกราชบรษ ผใหจบโจรนนแลวเดนไป อย ดวยคาวา " ทานจงรบภณฑะนไวแลว ใหบรษคนนนแกฉน." ราชบรษนนรบคาวา "ดละ" แลวรบกหาปณะ ปลอยโจรนนไป ฆา บรษอนแลว กราบทลแดพระราชาวา "ขอเดชะ ขาพระองคฆาโจรแลว." แมเศรษฐไดใหธดาแกโจรนนแลว . นางคดวา "จกยงสามให ยนด" จงตกแตงดวยเครองประดบทงปวง จดแจงยาคเปนตนแกโจร นนเองทเดยว.

โจรคดอบายพาภรรยาไปฆา โดยกาลลวงไป ๒-๓ วน โจรคดวา "ในกาลไรหนอแล ? เรา จกไดเพอฆาหญงน ถอเอาเครองประดบของหญงน ขายกนในโรงสรา แหงหนง." โจรนนคดวา "อบายนมอย" จงหามอาหารเสยนอนบน เตยง. ทนน นางเขาไปหาโจรนนแลวถามวา" นาย อะไรเสยดแทงทาน ?" โจร. อะไร ๆ ไมไดเสยดแทงดอก นางผเจรญ. ธดาเศรษฐ. กมารดาบดาของดฉน โกรธทานแลหรอ ? โจร. ไมโกรธ นางผเจรญ.


ธดาเศรษฐ. เมอเปนเชนนน นชออะไร ? โจร. นางผเจรญ ฉนถกจบนาไปในวนนน บนบาน๑ไวตอเทวดา ผสถตอยทภเขาทงโจรไดชวตแลว, แมหลอนฉนกไดดวยอานภาพแหง เทวดานนเหมอนกน, นางผเจรญ ฉนคดวา "ฉนตงพลกรรมนนไวตอ เทพดา." ธดาเศรษฐ. นาย อยาคดเลย, ดฉนจกกระทาพลกรรม, ทาน จงบอก, ตองการอะไร ? โจร. ตองการขาวมธปายาสชนดมนานอย และดอกไมมขาวตอก เปนท ๕. ธดาเศรษฐ. ดละ นาย, ดฉนจกจดแจง. ธดาเศรษฐนนจดแจงพลกรรมทกอยางแลว จงกลาววา "มาเถด นาย เราไปกน." โจร. นางผเจรญ ถาอยางนน หลอนใหพวกญาตของหลอนกลบ เสย ถอเอาผาและเครองประดบทมดามากแลวจงตกแตงตว, เราจกหวเราะ เลนพลางเดนไปอยางสบาย. นางไดกระทาอยางนนแลว. ทนทนน ในเวลาถงเชงเขา โจรนน กลาวกะนางวา "นางผเจรญ เบองหนาแตน เราจกไปกน ๒ คน, หลอนจงใหคนทเหลอกลบพรอมกบยาน ยกภาชนะพลกรรมถอไปเอง." นางไดกระทาอยางนน. โจรพานางขนสภเขาทงโจร กมนษยทงหลายยอมขนไปโดยขาง ๆ หนงแหงภเขานน. ขาง ๆ หนงเปนโกรกชน, มนษยทงหลายยนอยบนยอดเขาแลว ยอมทงโจร ๑. พลกมม ปฏสสณตวา รบซงพลกรรม คอการบวงสรวง.


ทงหลายโดยทางขางนน. โจรเหลานนเปนทอนเลกทอนนอยตกลงไปท พน; เพราะฉะนน เขาจงเรยกวา " เขาทงโจร." นางยนอยบนยอด เขานนกลาววา "นาย ทานจรทาพลกรรมของทาน." โจรนนไดนงแลว. เมอนางกลาวอกวา "นาย เหตไรทานจงนงเสยเลา ?" จงบอกกะนางวา "ฉนไมตองการพลกรรมดอก, แตฉนลอลวงพาหลอนมา." ธดาเศรษฐ. เพราะเหตไร ? นาย. โจร. เพอตองการฆาหลอนเสย แลวถอเอาเครองประดบของ หลอนหนไป. นางถกมรณภยคกคามแลวกลาววา " นายจา ดฉนและเครอง ประดบของดฉนกเปนของ ๆ ทานทงนน. เหตไร ทานจงพดอยางน ?" โจรนนแมถกออนวอนบอย ๆ วา "ทานจงอยากระทาอยางน" กกลาว วา "ฉนจะฆาใหได." นางกลาววา "เมอเปนเชนนน ทานจะตอง การอะไร ? ดวยความตายของดฉน, ทานถอเอาเครองประดบเหลาน แลวใหชวตแกดฉนเถด, จาเดมแตนทานจงจาดฉนวา 'ตายแลว,' หรอ วาดฉนจกเปนทาสของทานกระทาหตถกรรม" ดงนแลว กลาวคาถานวา:- " สายสรอยทองคาเหลาน ลวนสาเรจดวยแกว ไพฑรย, ทานผเจรญ ทานจงถอเอาทงหมด และ จงประกาศวาดฉนเปนทาส." โจรฟงคานนแลว กลาววา "เมอฉนกระทาอยางนน, หลอนไปแลว กจกบอกแกมารดาบดา, ฉนจกฆาใหได, หลอนอยาคราครวญไปนกเลย" ดงนแลว กลาวคาถานวา :-


"หลอนอยาคราครวญนกเลย, จงรบหอสงของ เขาเถด, ชวตของหลอนไมมดอก, ฉนจะถอเอาสง ของทงหมด."

ธดาเศรษฐผลกโจรตกเขาตาย นางคดวา "โอ กรรมนหนก, ชอวาปญญา ธรรมดามไดสราง มาเพอประโยชนแกงกน, ทแท สรางมาเพอประโยชนพจารณา, เรา จกรสงทควรกระทาแกเขา." ลาดบนน นางกลาวกะโจรนนวา "นาย ทานถกจบนาไปวา 'เปนโจร' ในกาลใด; ในกาลนน ดฉนบอกแกมารดาบดา, ทาน ทงสองนนสละทรพยพนหนง ใหนาทานมากระทาไวในเรอน, จาเดม แตนนดฉนกอปการะทาน, วนนทานจงใหดฉนกระทาตว ( ทาน ) ให เหนถนดแลวไหว." โจรนนกลาววา "ดละ นางผเจรญ, หลอนจงทาตว (ฉน) ใหเหนไดถนด แลวไหวเถด" ดงนแลว กไดยนอยบนยอดเขา. ทนน นางทาประทกษณ ๓ ครง ไหวโจรนนในท ๔ สถานแลว กลาววา "นาย นเปนการเหนครงสดทายของดฉน. บดนการททานเหนดฉน หรอการทดฉนเหนทานไมมละ" แลวสวมกอดขางหนาขางหลงยนทขาง หลงเอามอขางหนงจบโจรผประมาท ยนอยบนยอดเขาตรงคอเอามอขาง หนงจบตรงรกแรขางหลง ผลกลงไปในเหวแหงภเขา. โจรนนถกกระทบ ททองแหงเขา เปนชนเลกชนนอย ตกลงไปแลวทพน.


หญงผมปญญากเปนบณฑตได เทวดาผสถตอยบนยอดเขาททงโจร เหนกรยาแมของชนทงสองนน จงใหสาธการแกหญงนน แลวกลาวคาถานวา :- "บรษนน เปนบณฑตในททกสถาน กหาไม, แมสตร ผมปญญาเหนประจกษ กเปนบณฑตได ในทนน ๆ." ธดาเศรษฐแมนน ครนผลกโจรลงไปในเหวแลว (คดวา) " หากวา เราจกไปบาน. มารดาบดาจกถามวา 'สามของเจาไปไหน ? หากเราถกถามอยางนนจะตอบวา 'ดฉนฆาเสยแลว' ทานจกทมแทง เราดวยหอกคอปากวา 'นางคนหวดอ เจาใหทรพยพนหนงใหนาผวมา บดน กฆาเขาเสยแลว;' แมเมอเราบอกวา ' เขาปรารถนาจะฆาดฉน เพอตองการเครองประดบ,' ทานกจกไมเชอ; อยาเลยดวยบานของเรา" ดงนแลว ทงเครองประดบไวในทนนนนเอง เขาไปสปาเทยวไปโดย ลาดบ ถงอาศรมของพวกปรพาชกแหงหนง ไหวแลว กลาววา "ทาน ผเจรญ ขอทานทงหลายจงใหการบรรพชา ในสานกของทานแกดฉน เถด." ลาดบนน ปรพาชกทงหลายใหนางบรรพชาแลว.

ธดาเศรษฐบวชเปนปรพาชกา ธดาเศรษฐนนพอบวชแลว ถามวา " ทานผเจรญ อะไรเปน สงสดแหงบรรพชาของทาน." ปรพาชก. นางผเจรญ บคคลกระทาบรกรรมในกสณ ๑๐ แลว


พงยงฌานใหบงเกดบาง, พงเรยนวาทะพนหนงบาง, นเปนประโยชน สงสดแหงบรรพชาของพวกเรา. ธดาเศรษฐ. ดฉนไมอาจจะยงฌานใหเกดไดกอน, แตจกเรยน วาทะพนหนง พระผเปนเจา. ลาดบนน ปรพาชกเหลานน ยงนางใหเรยนวาทะพนหนงแลว กลาววา "ศลปะ ทานกเรยนแลว, บดน ทานจงเทยวไปบนพนชมพ- ทวป ตรวจดผสามารถจะกลาวปญหากบตน" แลว ใหกงหวาในมอ แกนาง สงไปดวยสงวา "ไปเถด นางผเจรญ; หากใคร ๆ เปนคฤหสถ อาจกลาวปญหากบทานได, ทานจงเปนบาทปรจารกา ของผนนเทยว; หากเปนบรรพชต, ทานจงบรรพชาในสานกผนนเถด." นางมชอวา ชมพปรพาชกา ตามนาม (ไม) ออกจากทนนเทยวถามปญหากะผทตน เหนแลว ๆ. คนชอวาผสามารถจะกลาวกบนางไมไดมแลว. มนษย ทงหลายพอฟงวา "นางชมพปรพาชกามาแตทน' ยอมหนไป. นาง เขาไปสบานหรอตาบลเพอภกษา กอกองทรายไวใกลประตบาน ปกกงหวา บทกองทรายนน กลาววา "ผสามารถจะกลาวกบเรา จงเหยยบกงหวา" แลวกเขาไปสบาน. ใคร ๆ ชอวาสามารถจะเขาไปยงทนน มไดม. แม นางยอมถอกงอน ในเมอกงหวา ( เกา) เหยวแหง. เทยวไปโดย ทานองน ถงกรงสาวตถ ปกกง (หวา) ใกลประตบาน พดโดยนย ทกลาวมาแลวนนแล เขาไปเพอภกษา. เดกเปนอนมากไดยนลอมกงไม ไวแลว.


ธดาเศรษฐมชอวากณฑลเกสเถร ในกาลนน พระสารบตรเถระเทยวไปเพอบณฑบาต กระทาภตกจ แลวออกไปจากเมอง เหนเดกเหลานนยนลอมกงไม จงถามวา "น อะไร ?" เดกทงหลายบอกเรองนนแกพระเถระแลว. พระเถระกลาววา "เดกทงหลาย ถาอยางนน พวกเจาจงเหยยบกงไมน." พวกเดก. พวกกระผมกลว ขอรบ. พระเถระ. เราจกกลาวปญหา, พวกเจาเหยยบเถด. เดกเหลานน เกดความอตสาหะดวยคาของพระเถระ กระทาอยางนน โหรองอย โปรยธลขนแลว. นางปรพาชกามาแลวดเดกเหลานน กลาววา "กจดวยปญหาของ เรากบพวกเจาไมม; เหตไร พวกเจาจงพากนเหยยบกงไมของเรา ?" พวกเดกกลาววา "พวกเรา อนพระผเปนเจาใชใหเหยยบ." นางปรพาชกา. ทานผเจรญ ทานใชพวกเดกเหยยบกงไมของ ดฉนหรอ ? พระเถระ. เออ นองหญง. นางปรพาชกา. ถาอยางนน ทานจงกลาวปญหากบดฉน. พระเถระ. ดละ, เราจกกลาว. นางปรพาชกานน ไดไปสสานกของพระเถระเพอถามปญหาใน เวลาเงาไมเจรญ (คอเวลาบาย). ทวทงเมอง ลอกระฉอนกนวา "พวก เราจกฟงถอยคาของ ๒ บณฑต." พวกชาวเมองไปกบนางปรพาชกานน เหมอนกน ไหวพระเถระแลวนง ณ ทสดขางหนง.


นางปรพาชกา กลาวกะพระเถระวา " ทานผเจรญ ดฉนจกถาม ปญหากะทาน." พระเถระ. ถามเถด นองหญง. นางถามวาทะพนหนงแลว. พระเถระแกปญหาทนางถามแลว ๆ. ลาดบนน พระเถระกลาวกะนางวา "ปญหาของทานมเทาน, ปญหาแมอนมอยหรอ ?" นางปรพาชกา. มเทานแหละ ทานผเจรญ. พระเถระ. ทานถามปญหาเปนอนมาก. แมเราจกถามสกปญหาหนง, ทานจกแกไดหรอไม ? นางปรพาชกา. ดฉนรกจกแก, จงถามเถด ทานผเจรญ. พระเถระ ถามปญหาวา "อะไร ? ชอวาหนง." นางปรพาชกา นน ไมรวา "ปญหาน ควรแกอยางน" จงถามวา "นนชอวาอะไร ? ทานผเจรญ" พระเถระ. ชอพทธมนต นองหญง. นางปรพาชกา. ทานจงใหพทธมนตนน แกดฉนบาง ทาน ผเจรญ. พระเถระ. หากวา ทานจกเปนเชนเรา. เราจกให. นางปรพาชกา. ถาเชนนน ขอทานยงดฉนใหบรรพชาเถด. พระเถระ บอกแกนางภกษณทงหลายใหบรรพชาแลว. นางครน ไดบรรพชาอปสมบทแลว มชอวากณฑลเกสเถร บรรลพระอรหตพรอม ดวยปฏสมภทาทงหลายโดย ๒-๓ วนเทานน.


ชนะกเลสประเสรฐ

ภกษทงหลาย สนทนากนในโรงธรรมวา "การฟงธรรมของ นางกณฑลเกสเถรไมมมาก, กจแหงบรรพชตของนางถงทสดแลว, ได ยนวา นางทามหาสงครามกบโจรคนหนงชนะแลวมา." พระศาสดาเสดจมาแลวตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดน พวก เธอนงสนทนากนดวยถอยคาอะไรหนอ ?" เมอภกษทงหลายนน กราบทล วา "ถอยคาชอน." จงตรสวา "ภกษทงหลาย พวกเธออยานบธรรม ทเราแสดงแลววา 'นอยหรอมาก' บททไมเปนประโยชนแม ๑๐๐ บท ไมประเสรฐ, สวนบทแหงธรรมแมบทเดยวประเสรฐกวาเทยว; อนง เมอบคคลชนะโจรทเหลอ หาชอวาชนะไม, สวนบคคลชนะโจรคอกเลส อนเปนไปภายในนนแหละ จงชอวาชนะ" เมอจะทรงสบอนสนธแสดง ธรรม จงตรสพระคาถาเหลานวา :- ๓. โย จ คาถาสต ภาเส อนตถปทสหตา เอก ธมมปท เสยโย ย สตวา อปสมมต. โย สหสส สหสเสน สงคาเม มานเส ชเน เอกจ เชยยมตตาน ส เว สงคามชตตโม. "กผใด พงกลาวคาถาตงรอย ซงไมประกอบ ดวยบพเปนประโยชน; บทแหงธรรมบทเดยวทบคคล ฟงแลวสงบระงบได ประเสรฐกวา ( การกลาว คาถาตง ๑๐๐ ของผนน). ผใด พงชนะมนษย พนหนงคณดวยพนหนง (คอ ๑ ลาน) ในสงคราม


ผนน หาชอวา เปนยอดแหงชนผชนะในสงครามไม, สวนผใดชนะตนคนเดยวได, ผนนแล เปนยอดแหง ผชนะ ในสงคราม."

แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน สองบทวา คาถาสต ความวา กบคคลใด พงกลาวคาถากาหนดดวยรอย คอเปนอนมาก. บาทพระคาถาวา อนตถปทสหตา ความวา ประกอบดวยบททงหลายอนไมมประโยชน ดวยอานาจพรรณนาอากาศเปนตน. บททปฏสงยตดวยธรรมมขนธเปนตน สาเรจประโยชน ชอวา บทธรรม. บรรดาธรรม ๔ ทพระศาสดาตรสไวอยางนวา " ปรพาชก ทงหลาย บทธรรม ๔ เหลาน; ๔ คออะไรบาง ? ปรพาชกทงหลาย บทธรรมคอความไมเพงเลง, บทธรรมคอความไมปองราย, บทธรรม คอความระลกชอบ, บทธรรมคอความตงใจไวชอบ บทธรรมแมบท เดยวประเสรฐกวา." บาทพระคาถาวา โย สหสส สหสเสน ความวา ผใดคอ นกรบในสงคราม พงชนะมนษยพนหนงซงคณดวยพน ในสงคราม ครงหนง ไดแกชนะมนษย ๑๐ แสนแลว พงนาชยมา, แมผน กหา ชอวา เปนยอดแหงชนทงหลายผชนะในสงครามไม. บาทพระคาถาวา เอกจ เชยยมตตาน ความวา สวนผใด พจารณากมมฏฐานอนเปนไปในภายใน ในทพกกลางคนและทพกกลางวน พงชนะตน ดวยการชนะกเลสมโลภะเปนตน ของตนได.


บาทพระคาถาวา ส เว สงคามชตตโม ความวา ผนนชอวา เปนยอด คอประเสรฐ แหงชนทงหลายผชนะในสงคราม ไดแก เปน นกรบเยยมในสงคราม. ในเวลาจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระกณฑลเกสเถร จบ.


๔. เรองอนนถปจฉกพราหมณ [๘๔]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภอนตถปจฉก- พราหมณ ตรสพระธรรมเทศนานวา "อตตา หเว" เปนตน.

ความฉบหายยอมมแกผเสพกรรม ๖ อยาง ไดยนวา พราหมณนนคดวา "พระสมมาสมพทธเจาทรงทราบ สงทเปนประโยชนอยางเดยวหรอหนอแล ? หรอทรงทราบแมสงมใช ประโยชน; เราจกทลถามพระองค" ดงนแลว จงเขาไปเฝาพระศาสดา ทลถามวา "พระเจาขา พระองคเหนจะทรงทราบสงทเปนประโยชน อยางเดยว. ไมทรงทราบสงทมใชประโยชน." พระศาสดา. พราหมณ เราะรทงสงทเปนประโยชน ทงสงทมใช ประโยชน. พราหมณ. ถาเชนนน ขอพระองคจงตรสบอกสงทมใชประโยชน แกขาพระองคเถด. ลาดบนน พระศาสดาตรสพระคาถาน แกพราหมณนนวา "การนอนจนตะวนขน (นอนตนสาย) ความ เกยจคราน ความดราย การผดวนประกนพรง๑ การ เดนทางไกลของคนคนเดยว การเขาไปเสพภรรยาของ ๑. ทฆโสตตย หมายความวา การผดเพยนกาลเวลา, การผนวนประกนพรง


ผอน พราหมณ ทานจงเสพกรรม ๖ อยาง นเถด, สงมใชประโยชน [ความฉบหาย] จกมแกทาน." พราหมณฟงพระพทธดารสนนแลว ไดใหสาธการวา "ดละ ดละ ทานผเปนอาจารยของคณะ ทานผเปนใหญในคณะ, พระองคเทยว ยอมทรงทราบทงสงทเปนประโยชน ทงสงทมใชประโยชน." พระศาสดา. อยางนน พราหมณ, ขนชอวาผรสงทเปนประโยชน และสงมใชประโยชน เชนกบดวยเราไมม. ลาดบนน พระศาสดาทรงตรวจดอธยาศยของพราหมณนนแลว จงตรสถามวา "พราหมณ ทานเปนอย (เลยงชพ) ดวยการงานอะไร ?" พราหมณ. ดวยการงานคอเลนสกา (การพนน) พระโคดมผเจรญ พระศาสดา. กทานชนะหรอแพเลา ?

ชนะตนเปนการชนะประเสรฐ เมอพราหมณนนทลวา "ชนะบาง แพบาง" ดงนแลว พระ- ศาสดาจงตรสวา "พราหมณ นนยงมประมาณนอย. ขนชอวาความ ชนะของบคคลผชนะผอนไมประเสรฐ; สวนผใดชนะตนได ดวยชนะ กเลส, ความชนะของผนนประเสรฐ; เพราะวาใคร ๆ ไมอาจทาความ ชนะนนใหกลบพายแพได" เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรส พระคาถาเหลานนวา :- ๔. อต ตา หเว ชต เสยโย ยา จาย อตรา ปชา อตตทนตสส โปสสส นจจ สตจารโน


เนว เทโว น คนธพโพ น มาโร สห พรหมนา ชต อปชต กยรา ตถารปสส ชนตโน. "ตนนนแล บคคลชนะแลว ประเสรฐ, สวน หมสตวนอกน บคคลชนะแลว ไมประเสรฐเลย, (เพราะ) เมอบรษฝกตนแลว ประพฤตสารวมเปน นตย, เทวดา คนธรรพ มาร พรอมทงพรหม พง ทาความชนะของสตวเหนปานนน ใหกลบแพไมได เลย."

แกอรรถ ในพระคาถานน ศพทวา หเว เปนนบาต. ศพทวา ชต เปนลงควปลาส. ความวา ตนอนบคคลชนะแลว ดวยความชนะกเลสของตน ประเสรฐ. บาทพระคาถาวา ยา จาย อตรา ปชา ความวา สวนหมสตว นใด คอ ทเหลอ พงเปนผอนเขาชนะ ดวยการเลนสกากด ดวยการ ฉอทรพยกด ดวยการครอบงาพลในสงครามกด, ความชนะทบคคลผชนะ หมสตวนนชนะแลว ไมประเสรฐ. ถามวา "กเหตไร ? ความชนะนนเทานนประเสรฐ, ความชนะน ไมประเสรฐ." แกวา "เพราะเมอบรษฝกตนแลว ฯลฯ ของสตวเหนปานนน ใหกลบแพไมได." พระศาสดาตรสคานไววา "เพราะวา เมอบรษผชอวาฝกตนแลว เพราะเปนผไรกเลส ไมมกเลสเพยงดงเนน มปกตประพฤตสารวม


ทางกายเปนตนเปนนตย, เทวดากด คนธรรพกด กหรอมารพรอม ทงพรหม แมพากเพยรพยายามอยวา ' เราจกทาความชนะของผนนให กลบแพ, จกทากเลสทงหลายทเขาละไดดวยมรรคภาวนาใหเกดอก, กไม พงอาจเลย เพอจะทา ( ความชนะ) ของสตวเหนปานนน คอ ผสารวม แลว ดวยการสารวมทางกายเปนตน เหลานน ใหกลบแพ เหมอนผแพ ดวยทรพยเปนตนแลวเปนปรปกษ ชนะผทคนนอกนชนะแลว พงทาให กลบแพอกฉะนน" ในเวลาจบเทศหา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองอนตถปจฉกพราหมณ จบ.


๕. เรองพราหมณผเปนลงของพระสารบตรเถระ [๘๕]


พระศาสดาเมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภพราหมณ ผเปนลงของพระสารบตรเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "มาเส มาเส" เปนตน.

พระเถระพาลงไปเฝาพระศาสดา

ไดยนวา พระเถระ ไปสสานกของพราหมณนนแลว ถามวา พราหมณ ทานทากศลอะไร ๆ บางหรอหนอแล ?" พราหมณ. ทา ขอรบ. พระเถระ. ทากศลอะไร ? พราหมณ. ผมกใหทาน ดวยบรจาคทรพยพนหนง ทก ๆ เดอน พระเถระ ใหแกใคร ? พราหมณ. ใหแกพวกนครนถ ขอรบ. พระเถระ ปรารถนาอะไร ? พราหมณ. พรหมโลก ขอรบ. พระเถระ. กนเปนทางแหงพรหมโลกหรอ ? พราหมณ. อยางนน ขอรบ. พระเถระ. ใครกลาวอยาน ? พราหมณ. พวกอาจารยของผมกลาว ขอรบ.


พระเถระกลาววา "ทานไมรทางแหงพรหมโลกทเดยว, แมพวก อาจารยของทานกไมร: พระศาสดาพระองคเดยวเทานน ทรงร, มาเถด พราหมณ. ฉนจะทลอาราธนาใหพระองคตรสบอกทางแหงพรหมโลกแก ทาน" ดงนแลว พาพราหมณนน นาไปสสานกของพระศาสดา กราบ ทลเรองนนวา พราหมณผน กลาวอยางนน พระเจาขา" แลวกราบทล วา "ดละหนอ ขอพระองคตรสบอกทางแหงพรหมโลกแกพราหมณนน."

พระศาสดาทรงแสดงธรรมโปรดพราหมณ พระศาสดาตรสถามวา "ไดยนวา อยางนนหรอ ? พราหมณ" เมอพราหมณนนทลวา " อยางนน พระโคคมผเจรญ " จงตรสวา "พราหมณ การแลดสาวกของเราดวยจตอนเลอมใสเพยงครเดยว หรอ การถวายอาหารวตถเพยงภกษาทพพเดยว มผลมากแมกวาทานททานเมอ ใหอยางนน ใหแลวตง ๑๐๐ ป เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา:- ๕. มาเส มาเส สหสเสน โย ยเชถ สต สม เอจ ภาวตตตาน มหตตมป ปชเย สา เย ปชนา เสยฮ ย ยเจ วสสสต หต. "ผใด พงบชาดวยทรพยพนหนงทก ๆ เดอน สน ๑๐๐ ป, สวนการบชานนนนแล ของผทพง บชาทานผมตนอบรนแลวคนเดยวแมตรหนง ประ- เสรฐกวาการบชาของผนน, การบชา สน ๑๐๐ ป จะประเสรฐอะไรเลา ?"


แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา สหสเสน ความวา ดวยการบรจาค ทรพยพนหนง. บาทพระคาถาวา โย ยเชถ สต สม ความวา ผใดเมอบรจาค ทรพยพนหนงทก ๆ เดอน พงใหทานแกโลกยมหาชน สน ๑๐๐ ป. บาทพระคาถาวา เอกจ ภาวตตาน ความวา สวนผใดพง บชาทานผมในอบรมแลว ดวยอานาจแหงคณผเดยว โดยทสดเบองตาเปน พระโสดาบน โดยทสดเบองสงเปนพระขณาสพ ผมาถงแทบประตเรอน ดวยอานาจถวายภกษาทพพหนง ดวยอานาจถวายอาหาร พอยงอตภาพ ใหเปนไปได หรอดวยเพยงถวายผาเนอหยาบ, บชาของผนนนนแล ประเสรฐ คอลาเลศ ไดแก สงสดกวาความบชาอนบคคลนอกนบชา แลว สน ๑๐๐ ป. ในเวลาจบเทศนา พราหมณนนบรรลโสดาปตตผลแลว, ชนแม เหลาอนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพราหมณผเปนลงของพระสารบตรเถระ จบ.


๖. เรองพราหมณผเปนหลานของพระสารบตรเถระ [๘๖]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภหลานของ พระสารบตรเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "โย จ วสสสต ชนต" เปนตน .

พระเถระพาหลานไปเฝาพระศาสดา

ความพสดารวา พระเถระเขาไปหาหลานแมนนแลว ถามวา "พราหมณ เธอทากศลหรอ ?" พราหมณ. อยางนน ขอรบ. พระเถระ. ทากศลอะไร ? พราหมณ. ฆาสตวเลยงตวหนงแลวบาเรอไฟทก ๆ เดอน. พระเถระ. ทาอยางนน เพออะไร ? พราหมณ. เขาวา นนเปนทางแหงพรหมโลก. พระเถระ. ใคร วาอยางนน ? พราหมณ. พวกอาจารยของกระผม ขอรบ. พระเถระกลาววา " เธอไมรทางแหงพรหมโลกเลย. แมพวก อาจารยของเธอกไมร มาเถด, เราจกไปสานกของพระศาสดา" ดงน แลว นาหลานนนไปสสานกของพระศาสดา ทลเรองนนแลว กราบทลวา " พระเจาขา ขอพระองคตรสบอกทางแหงพรหมโลกแกพราหมณน."


พระศาสดาทรงแสดงธรรมโปรดพราหมณ พระศาสดาตรสถามวา "ไดยนวา อยางนนหรอ ?" เมอพราหมณ นนทลวา "อยางนน พระโคดมผเจรญ" จงตรสวา "พราหมณ การบาเรอไฟของทานผบาเรอไฟอยางนน ตง ๑๐๐ ป ยอมไมถงแม การบชาสาวกของเรา เพยงขณะเดยว" เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- ๖. โย จ วสสสต ชนต อคค ปรจเร วเน เอกจ ภาวตตตาน มหตตมป ปชเย สา เยว ปชนา เสยโย ยเจ วสสสต หต. "กสตวใด พงบาเรอไฟในปา ตง ๑๐๐ ป, สวนเขา พงบชาทานผมตนอบรมแลวผเดยว แม ครหนง, การบชานนนนแลประเสรฐกวา ( การบชา ตง ๑๐๐ ป ของสตวนน) การบชา ๑๐๐ ป จะประเสรฐอะไรเลา ?"

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา ชนต น เปนชอของสตว. บาทพระ- คาถาวา อคค ปรจเร วเน ความวา แมเขาไปสปา ดวยปรารถนา ความเปนผไมมธรรมเครองเนนชา พงบาเรอไฟในปานน. คาทเหลอ เชนเดยวกบคาทมในกอนนนแล.


ในเวลาจบเทศนา พราหมณบรรลโสดาปตตผล. ชนแมเหลาอน เปนอน มากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพราหมณผเปนหลานของพระสารบตรเถระ จบ.


๗. เรองพราหมณผเปนสหายของพระสารบตรเถระ [๘๗]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเวฬวน ทรงปรารภพราหมณผ เปนสหายของพระสารบตรเถระ. ตรสพระธรรมเทศนานวา "ยงกจ ยฏจ" เปนตน.

พระเถระพาสหายไปเฝาพระศาสดา ความพสดารวา พระเถระเขาไปหาพราหมณแมนนแลว ถามวา "พราหมณ ทานทากศลบางอยางหรอ ?" พราหมณ. อยางนน ขอรบ. พระเถระ. ทากศลอะไร ? พราหมณ. บชายญอยางทเขาบชากน. ทราบวา ครงนน ชนทงหลายยอมบชายญนน ดวยการบรจาค อยางมาก. ตอแตน พระเถระถามโดยนยกอนนนแล แลวนาพราหมณ นนไปยงสานกของพระศาสดา ทลเรองนนแลว กราบทลวา " พระ- เจาขา ขอพระองคตรสบอกทางแหงพรหมโลก แกพราหมณน."

พระศาสดาทรงแสดงธรรมโปรดพราหมณ พระศาสดาตรสถามวา ไดยนวาอยางนนหรอ ? พราหมณ" เมอพราหมณทลรบวา "อยางนน" แลว จงตรสวา "พราหมณ ทานททานบชายญอยางทเขาบชากน ใหแกโลกยมหาชนตงป ยอมไมถง


แมเพยงสวนท ๔ แหงกศลเจตนาทเกดขนแกคนทงหลาย ผไหวสาวก ของเราดวยจตทเลอมใส" เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรส พระคาถานวา :- ๗. ยงกจ ยฏ ว หต ว โลเก สวจฉร ยเชถ ปเปกโข สพพป ต น จตภาคเมต อภวาทนา อชคเตส เสยโย. "ผมงบญพงบชายญ และทาบาบวงอยางใด อยางหนงในโลกตลอดป, ทานนนแมทงหมดไมถง สวนท ๔, การอภวาทในทานผดาเนนตรงประเสรฐ สด."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา ยงกจ น เปนคารวบถอไมมสวน เหลอ. บทวา ยฏ ไดแก ทานทเขาใหดวยอานาจการทามงคลเปนตน โดยมาก. บทวา หต ไดแก ทานเพอแขกทเขาจดแจงทา และทานท เขาเธอกรรมและผลของกรรมทา. สองบทวา สวจฉร ยเชถ ความวา พงใหทานมประการ ดงกลาวแลวแกโลกยมหาชนแมในจกรวาลทงสน ตลอดปหนงไมมระหวาง เลย. บทวา ปเปกโข ไดแก ผปรารถนาบญ. บทวา อชคเตส ความวา ในพระโสดาบนโดยทสดอยางตา ในพระขณาสพโดยทสดอยางสง.


คาน เปนคาทพระศาสดาตรสไววา "ทานนนทงหมด ไมถงแม สวนท ๔ จากผลแหงกศลเจตนา ของผนอมสรระไหว ดวยจตทเลอมใส เหนปานนน; เพราะฉะนน การอภวาทในทานผดาเนนตรงเทานน ประเสรฐสด. ในเวลาจบเทศนา พราหมณบรรลโสดาปตตผลแลว. ชนแมเหลา อนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพราหมณผเปนสหายของพระสารบตรเถระ จบ.


๘. เรองอายวฒนกมาร [๘๘]


พระศาสดาเมอทรงอาศยทฆลมพกนคร ประทบอย ณ กฎในปา๑ ทรงปรารภกมารผอายยน ตรสพระธรรมเทศนานวา "อภวาทนสลสส" เปนตน.

พราหมณ ๒ สหายออกบวช ไดยนวา พราหมณ ๒ คนชาวทฆลมพกนคร บวชในลทธภาย นอก บาเพญตบะสนกาล ๔๘ ป. บรรดาพราหมณ ๒ คนนน คนหนง คดวา "ประเพณของเราจกเสอมเสย, เราจกสก " ดงนแลว จงขาย บรขารตบะทตนทาไวแกคนเหลาอน ไดภรรยาพรอมดวยโค ๑๐๐ ตว และทรพย ๑๐๐ กหาปณะ ใหตงไวเปนกองทน. ครงนน ภรรยาของ เขาคลอดเดก. สวนสหายของเขานอกจากนไปสตางถนแลว กกลบมาสนครนนอก นนแล. เขาไดยนความทสหายนนมา จงไดพาบตรและภรรยาไปเพอ ตองการเยยมสหาย, ครนถงแลวใหบตรในมอของมารดาแลวกไหวเอง กอน. แมมารดาใหบตรในมอของบดาแลวกไหว. สหายนนกลาววา " ขอทานจงเปนผมอายยน" แตเมอมารดาบดาใหบตรไหวแลว สหาย นนไดนงเสย. ๑. กฏกศพท แปลวา กระทอม กม คาวา อรกฏกาย คงเปนกระทอมทเขาสราง ไวในปา ไมใชสถานทประทบยน เปนทประทบชวคราว.


พราหมณถามเหตทสหายไมใหพรแกบตร สาคญนน เขากลาวกะสหายนนวา "ผเจรญ กเพราะเหตไร ? เมอผมไหว ทานจงกลาววา ' ขอทานจงเปนผมอายยน.' ในเวลาทเดก นไหว ไมกลาวคาอะไร ๆ ?" สหาย. พราหมณ อนตรายอยางหนงของเดกนมอย. พราหมณ. เดกจกเปนอยตลอดกาลเทาไร ? ขอรบ. สหาย. ๗ วน พราหมณ. พราหมณ. เหตเปนเครองปองกน มไหม ? ขอรบ. สหาย. เราไมรเหตเปนเครองปองกน. พราหมณ. กใครพงรเลา ? ขอรบ. สหาย. พระสมณโคดม, ทานจงไปสานกของพระสมณโคดมนน แลวถามเถด. พราหมณ. ผมไปในทนน กลวแตการเสอมแหงตบะ. สหาย. ถาความรกในบตรของทานมอย, ทานอยาคดถงการเสอม แหงตบะ จงไปสานกของพระสมณโคดมนน ถามเถด.

พราหมณไปเฝาพระศาสดา พราหมณนนไปสสานกของพระศาสดาไหวเองกอน. พระศาสดา ตรสวา "ทานจงมอายยน," แมในเวลาทปชาบดไหว กตรสแกนาง อยางนนเหมอนกน ในเวลาทเวลาใหบตรไหวไดทรงนงเสย. เขาทลถาม พระศาสดาโดยนยกอนนนแล. แมพระศาสดากทรงพยากรณแกเขาอยาง นนเหมอนกน.


ไดยนวา พราหมณนนไมแทงตลอดพระสพพญตญาณ จงเทยบ เคยงมนตของตนกบพระสพพญตญาณ. แตไมรอบายเครองปองกน.

พระศาสดาตรสบอกอบายปองกน พราหมณทลถามพระศาสดาวา "กอบายเครองปองกนมอยหรอ ? พระเจาขา." พระศาสดา พงม พราหมณ. พราหมณ. พงมอยางไร ? พระศาสดา. ถาทานพงอาจเพอทามณฑปใกลประตเรอนของตน ใหทาตงไวตรงกลางมณฑปนน แลวปอาสนะไว ๘ หรอ ๖ ท ลอม รอบตงนน ใหสาวกของเรานงบนอาสนะเหลานน ใหทาพระปรตร ๗ วนไมมระหวาง. อนตรายของเดกนนพงเสอมไป ดวยอบายอยางน. พราหมณ. พระโคดมผเจรญ ขาพระองคอาจทามณฑปเปนตนได. แตจกไดสาวกของพระองคอยางไร ? พระศาสดา. เมอทานทากจเทานแลว เราจกสงสาวกของเราไป พราหมณทลรบวา "ดละ พระโคดมผเจรญ" แลวทากจนน ทงหมดใกลประตเรอนของตนแลว ไดไปยงสานกของพระศาสดา.

พวกภกษไปสวดพระปรตร พระศาสดาทรงสงภกษทงหลายไป. ภกษเหลานนไปนงในมณฑป นน. พราหมณสามภรยาใหเดกนอนบนตงแลว. ภกษทงหลายสวดพระ- ปรตร ๗ คน ๗ วนไมมระหวาง. ในวนท ๗ พระศาสดาเสดจมาเอง. เมอพระศาสดานนเสดจไปแลว. พวกเทวดาในจกรวาลทงสนประชมกน แลว.


กอวรทธกยกษตนหนงบารงทาวเวสวณ ๑๒ ป เมอจะไดพรจาก สานกทาวเวสวณนน ไดกลาววา "ในวนท ๗ จากวนน ทานพงจบ เอาเดกน; เพราะฉะนน ยกษตนนนจงไดมายนอย. กเมอพระศาสดา เสดจไปในมณฑปนน, เมอพวกเทวดาผมศกดใหญประชมกน. พวก เทวดาผมศกดนอยถดถอยไป ไมไดโอกาส หลกไปตลอด ๑๒ โยชน ถงอวรทธกยกษกไดหลกไปยนอยางนนเหมอนกน.

เดกพนอนตรายกลบมอายยน แมพระศาสดาไดทรงทาพระปรตรตลอดคนยงรง. เมอ ๗ วน ลวงแลว, อวรทธกยกษไมไดเดก. กในวนท ๘ เนออรณพอขนเทานน, สองสามภรรยานาเดกมาใหถวายบงคมพระศาสดา. พระศาสดาตรสวา " ขอเจาจงมอายยนเถด." พราหมณ. พระโคดมผเจรญ กเดกจะดารงอยนานเทาไร ? พระศาสดา. ๑๒๐ ป พราหมณ. ลาดบนน ๒ สามภรรยาขนานนามเดกนนวา "อายวฒนกมาร." อายวฒนกมารนน เตบโตแลว อนอบาสก ๕๐๐ คนแวดลอมเทยวไป.

การกราบไหวทานผมคณทาใหอายยน ภายหลงวนหนง ภกษทงหลายสนทนากนในโรงธรรมวา "ผม อายทงหลาย ทานทงหลายจงด, ไดยนวา อายวฒนกมารพงตายใน วนท ๗, บดนอายวฒนกมารนน (ดารงอย ๑๒๐ ป) อนอบาสก ๕๐๐ คนแวดลอมเทยวไป; เหตเครองเจรญอายของสตวเหลาน เหนจะม."


พระศาสดาเสดจมาแลวตรสถามวา "ภกษทงหลาย บดนพวกเธอ นงประชมกน ดวยเรองอะไรหนอ ?" เมอภกษทงหลายกราบทลวา "ดวยเรองชอน," จงตรสวา "ภกษทงหลาย อายเจรญอยางเดยว เทานนกหาไม, กสตวเหลานไหวทานผมพระคณ ยอมเจรญดวยเหต ๔ ประการ, พนจากอนตราย, ดารงอยจนตลอดอายทเดยว" ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- ๘. อภวาทนสลสส นจจ วฑฒาปจายโน จตตาโร ธมมา วฑฒนต อาย วณโณ สข พล. "ธรรม ๔ ประการ คอ อาย วรรณะ สขะ พละ เจรญแกบคคลผกราบไหวเปนปกต ผออนนอม ตอทานผเจรญเปนนตย."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา อภวาทนสลสส คอ ผไหวเปนปกต ไดแก ผขวนขวายกจคอการไหวเนอง ๆ. บทวา วฑฒาปจายโน ความ วา แกคฤหสถผออนนอมหรอผบชาเปนนตย ดวยการกราบไหว แมใน ภกษหนมและสามเณรบวชในวนนน, กหรอแกบรรพชตผออนนอมหรอ ผบชาเปนนตย ดวยการกราบไหวในทานผแกกวาโดยบรรพชาหรอโดย อปสมบท (หรอ ) ในทานผเจรญดวยคณ. สองบทวา จตตาโร ธมมา ความวา เมออายเจรญอย, อายนน ยอมเจรญสนกาลเทาใด, ธรรมทงหลายแมนอกน กเจรญสนกาลเทานน เหมอนกน, ดวยวาผใดทากศลทยงอาย ๕๐ ป ใหเปนไป, อนตราย


แหงชวตของผนนพงเกดขนแมในกาลมอาย ๒๕ ป; อนตรายนนยอม ระงบเสยได ดวยความเปนผกราบไหวเปนปกต. ผนนยอมดารงอยไดจน ตลอดอายทเดยว. แมวรรณะเปนตนของผนน ยอมเจรญพรอมกบอายแล. นยแมยงกวาน กอยางนแล. กชอวาการเจรญแหงอาย ทเปนไปโดยไมมอนตราย หามไม. ในเวลาจบเทศนา อายวฒนกมาร ตงอยในโสดาปตตผล พรอม กบอบาสก ๕๐๐ แลว. แมชนเหลาอนเปนอนหาก กบรรลอรยผล ทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองอายวฒนกมาร จบ.


๙. เรองสงกจจสามเณร [๘๙]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภสงกจจสามเณร ตรสพระธรรมเทศนานวา "โย จ วสสสต ชเว" เปนตน.

กลบตร ๓๐ คนออกบวช ไดยนวา กลบตรประมาณ ๓๐ คนในกรงสาวตถ ฟงธรรมกถา แลว บวชถวายชวตในศาสนาของพระศาสดา. ภกษเหลานนอปสมบท๑

ได ๕ พรรษา เขาไปเฝาพระศาสดา สดบธระ ๒ ประการ คอ " คนธธระ วปสสนาธระ" ไมทาอตสาหะในคนถธระ เพราะเปนผ บวชในเวลาเปนคนแก มความประสงคจะบาเพญวปสสนาธระ ทลให พระศาสดาตรสบอกกมมฏฐานจนถงพระอรหตแลว จงทลอาลาพระ- ศาสดาวา "ขาพระองคจกไปสแดงปาแหงหนง พระเจาขา." พระศาสดาตรสถามวา "พวกเธอจกไปยงทไหน ? เมอภกษ เหลานนกราบทลวา "สถานชอโนน," ไดทรงทราบวา "ภยจกเกดขน ในทนนแกภกษเหลานน เพราะอาศยคนกนเดนคนหนง กแตวาเมอ สงกจจสามเณรไปแลว ภยนนจกระงบ, เมอเปนเชนนนกจบรรพชตของ ภกษเหลานนจกถงความบรบรณ." ๑. อปสมปทาย ปจวสสา หตวา เปนผมพรรษา ๕ โดยการอสมบท.


ประวตของสงกจจสามเณร

สามเณรของพระสารบตรเถระชอสงกจจสามเณร มอาย ๗ ป โดยกาเนด. ไดยนวา มารดาของสงกจจสามเณรนน เปนธดาของ ตระกลมงคงในกรงสาวตถ. เมอสามเณรนนยงอยในทอง มารดานน ไดทากาละในขณะนนนนเอง ดวยความเจบไขอยางหนง. เมอมารดา นนถกเผาอย เนอสวนทเหลอไหมไป เวนแตเนอทอง. ลาดบนน พวกสปเหรอยกเนอทองของนางลงจากเชงตะกอน แทงดวยหลาวเหลก ในท ๒-๓ แหง. ปลายหลาวเหลกกระทบทางตาของทารก. พวก สปเหรอแทงเนอทองอยางนนแลว จงโยนไปบนกองถาน ปกปดดวย ถานนนแลแลวหลกไป. เนอทองไหมแลว. สวนทารกไดเปนเชนกบรป ทองคาบนกองถาน เหมอนนอนอยในกลบแหงดอกบว. แทจรง สตวผ มในภพเปนทสด แมถกภเขาสเนรทบอย ชอวายงไมบรรลพระอรหต แลวสนชวตไมม. ในวนรงขน พวกสปเหรอมาดวยคดวา "จกดบเชง ตะกอน" เหนทารกนอนอยอยางนน เกดอศจรรยและแปลกใจ คดวา " ชออยางไรกน ? เมอสรระทงสนถกเผาอยบนฟนเทาน ทารกไมไหม แลว, จกมเหตอะไรกนหนอ ?" จงอมเดกนนนาไปภายในบานแลว ถามพวกหมอทายนมต. พวกหมอทายนมตพดวา "ถาทารกน จกอย ครองเรอน. พวกญาตคลอด ๗ เครอสกล จกไมยากจน; ถาจกบวช, จกเปนผอนสมณะ ๕๐๐ รปแวดลอมเทยวไป." พวกญาตขนานนามวา สงกจจะ เพราะหางตาของเขาแตกดวยขอเหลก. สมยอน เดกนนปรากฏวา "สงกจจะ." ครงนน พวกญาต


เลยงเขาไว ดวยปรกษากนวา "ชางเถด, ในเวลาทเขาเตบโตแลวพวก เราจะใหเขาบวชในสานกพระสารบตรผเปนเจาของเรา. ในเวลาทตน มอายได ๗ ขวบ สงกจจะนนไดยนคาพดของพวกเดก ๆ วา "ในเวลา ทเจาอยในทอง มารดาของเจาไดกระทากาละแลว, เมอสรระมารดาของ เจานนแมถกเผาอย เจากไมไหม" จงบอกแกพวกญาตวา "เขาวา ฉนพนภยเหนปานนน, ประโยชนอะไรของฉนดวยเรอน. ฉนจกบวช." ญาตเหลานนรบวา " ดละพอ" แลวนาไปยงสานกพระสารบตรเถระ ไดถวายดวยกลาววา "ทานเจาขา ขอทานจงใหเดกนบวช." พระเถระ ใหตจปญจกกมมฏฐานแลวกใหบวช. สามเณรนนบรรลพระอรหตพรอม ดวยปฏสมภทา ในเวลาปลงผมเสรจนนเอง, ชอวาสงกจจสามเณรเพยง เทาน.

รบสงใหภกษไปลาพระสารบตร พระศาสดาทรงทราบวา "เมอสามเณรนไปแลว ภยนนจกระงบ, เมอเปนเชนนน กจแหงบรรพชตของภกษเหลานน จกถงความบรบรณ" ดงนแลว จงตรสวา "ภกษทงหลาย พวกเธอจงอาลาสารบตรพชาย ของพวกเธอแลวจงไป." ภกษเหลานน รบวา "ดละ" แลวไปยง สานกของพระเถระ เมอพระเถระถามวา "อะไร ? ผมอาย" จงกลาว วา "พวกกระผมเรยนกมมฏฐานในสานกพระศาสดาแลว มประสงคจะ เขาไปปาจงทลอาลา, เมอเปนเชนนน พระศาสดาจงตรสอยางนแกพวก กระผมวา 'พวกเธออาลาพชายของพวกเธอแลวจงไป,' ดวยเหตนน พวกกระผมจงมาในทน."


พระเถระ คดวา "ภกษเหลาน จกเปนผทพระศาสดาทรงเหน เหตอยางหนงแลวสงมาทน, นอะไรกนหนอแล ? รเรองนนแลว จง กลาววา "ผมอาย กสามเณรของพวกทานมหรอ ?" พวกภกษ. ไมม ทานผมอาย. พระเถระ. ถาไมม, พวกทานจงพาสงกจจสามเณรนไป. พวกภกษ. อยาเลย ทานผมอาย. เพราะอาศยสามเณร ความ กงวลจกมแกพวกกระผม, ประโยชนอะไรดวยสามเณร สาหรบพวก ภกษผทอยในปา. พระเถระ. ทานผมอาย เพราะอาศยสามเณรน ความกงวลจก ไมมแกพวกทาน, กแตวาเพราะอาศยพวกทาน ความกงวลจกมแก สามเณรน, ถงพระศาสดาเมอจะทรงสงพวกทานมายงสานกเรา ทรง หวงจะสงสามเณรไปกบพวกทานจงทรงสงมา, พวกทานจงพาสามเณรน ไปเถด.

ภกษ ๓๐ รปไปทาสมณธรรม ภกษเหลานนรบวา "ดละ" รวมเปน ๓๑ รปพรอมทงสามเณร อาลาพระเถระออกจากวหารเทยวจารกไป บรรลถงบานหนง ซงม พนสกลในทสด ๑๒๐ โยชน. พวกมนษยเหนภกษเหลานนมจตเลอมใส องคาสโดยเคารพแลว ถามวา "ทานเจาขา พวกทานจะไปไหน ?" เมอภกษเหลานนตอบวา "จะไปตามสถานทผาสก ผมอาย" จงหมอบลง แทบเทาออนวอนวา "ทานเจาขา เมอพวกพระผเปนเจาอาศยบานน อยตลอดภายในพรรษา, พวกกระผมจะสมาทานศลหาทาอโบสถกรรม."


พระเถระทงหลายรบแลว. ครงนน พวกภกษจดแจงทพกกลางคน ทพกกลางวน ทจงกรมและบรรณศาลา ถงความอตสาหะวา "วนน พวกเรา, พรงน พวกเรา" ไดทาการบารงภกษเหลานน.

พวกภกษตงกตกากนอยจาพรรษา ในวนเขาจาพรรษา พระเถระทงหลายทากตกวตรกนวา "ผม อาย พวกเราเรยนกมมฏฐาน ในสานกของพระพทธเจา ผยงทรงพระ- ชนมอย, แตเวนความถงพรอมดวยขอปฏบต พวกเราไมอาจยงพระ- พทธเจาทงหลายใหยนดได, อนง ประตอบายกเปดแลวสาหรบพวกเรา ทเดยว, เพราะฉะนน เวนเวลาภกษาจารในตอนเชา และเวลาบารง พระเถระตอนเยน ในกาลทเหลอ พวกเราจกไมอยในทแหงเดยวกน ๒ รป; ความไมผาสกจกมแกทานผใด, เมอทานผนนตระฆง, พวกเรา จกไปสานกทานผนน ทายา; ในสวนกลางคนหรอสวนกลางวนอนจากน พวกเราจกไมประมาทประกอบกมมฏฐานเนอง ๆ."

ทคตบรษมาอาศยอยกบพวกภกษ เมอภกษเหลานน ครนทากตกาอยางนนอย. บรษเขญใจคนหนง อาศยธดาเปนอย, เมอทพภกขภยเกดขนในทนน, มความประสงคจะอาศย ธดาคนอนเปนอย จงเดนทางไป, แมพระเถระทงหลายเทยวไปบณฑบาต ในบาน มาถงทอย อาบนาในแมนาแหงหนงในระหวางทางนงบน หาดทราย ทาภตกจ. ในขณะนน บรษนนถงทนนแลวไดยนอย ณ ทสด สวนขางหนง. ลาดบนน พระเถระทงหลายถามเขาวา "จะไปไหน ?" บรษนนบอกเนอความนนแลว. พระเถระทงหลายเกดความกรณาในบรษ


นน จงกลาววา "อบาสก ทานหวจด, จงไป, นาใบไมมา, พวกเรา จกใหกอนภตแกทานรปละกอน" เมอเขานาใบไมมาแลว; จงคลกดวย แกงและกบ โดยทานองทจะฉนดวยตน ๆ ไดใหกอนภตรปละกอน. ทราบวา ธรรมเนยมมดงน ภกษผจะใหภตแกผมาถงในเวลาฉน ไม ใหภตตอนยอด๑ พงใหนอยบาง มากบาง โดยทานองทจะฉนดวยตน นนแล; เพราะฉะนน ภกษแมเหลานน จงไดใหอยางนน. บรษนนทา ภตกจแลวไหวพระเถระทงหลาย ถามวา "ทานขอรบ พวกพระผเปนเจา ใคร ๆ นมนตไวหรอ ?" พวกภกษ. ไมมการนมนตดอก อบาสก, พวกมนษยถวายอาหาร เชนนแหละทกวน ๆ. ทคตบรษคดวา "เราแมขยนขนแขงทางานตลอดกาลเปนนตย กไมอาจไดอาหารเชนนน, ประโยชนอะไรของเราดวยการไปทอน, เรา จกเปนอยในสานกของภกษเหลานนแหละ." ลาดบนน จงกลาวกะภกษ เหลานวา "กระผมปรารถนาจะทาวตรปฏบตอยในสานกของพวกพระผ- เปนเจา." พวกภกษ. ดละ อบาสก.

ทคตบรษหนพวกภกษไปเยยมธดา เขาไปทอยของภกษเหลานนกบภกษเหลานน ทาวตรปฏบตเปน อนด ยงพวกภกษใหรกใครอยางยง โดยลวงไป ๒ เดอน ปรารถนาจะ ไปเยยมธดา คดวา "ถาเราจกอาลาพวกพระผเปนเจา, พระผเปนเจา ๑. อนามฏฐบณฑบาต ภกษละเมดธรรมเนยมน ทานปรบอาบตทกกฏ.


ทงหลาย จกไมปลอยเรา, เราจกไมอาลาไปละ" ดงนแลว กไมบอก แกภกษเหลานนเลยออกไปแลว. ทราบวา ขอทเขาไมบอกพวกภกษ หลกไปเทานน ไดเปนความพลงพลาดอยางขนาดใหญ, กในหนทางไป ของบรษนน มดงอยแหงหนง. วนท ๗ เปนวนของโจร ๕๐๐ คน ผทาการบนบานเทวดาวา " ผใดจกเขาสดงน, พวกเราจกฆาผนนแลว ทาพลกรรมแดทาน ดวยเนอและเลอดของผนนแหละ" แลวอยในดง นน.

เขาถกโจรจบในกลางดง เพราะฉะนน ในวนท ๗ หวหนาโจรขนตนไมตรวจดพวกมนษย เหนบรษนนเดนมา จงไดใหสญญาแกพวกโจร. โจรเหลานนรความท บรษนนเขาสกลางดง จงลอมจบเขา ทาการผกอยางมนคง สไฟดวยไม สไฟ ขนฟนมากอเปนกองไฟใหญ เสยมหลาวไว. บรษนนเหนกรยา ของโจรเหลานน ถงถามวา "นาย ในทน ขาพเจาไมเหนหมและเนอ เปนตนเลย, เหตไร พวกทานจงทาหลาวน ?" พวกโจร. พวกเราจกฆาเจา ทาพลกรรมแกเทวดา ดวยเนอและ เลอดของเจา. บรษนนถกมรณภยคกคาม มไดตดถงอปการะนนของพวกภกษ เมอจะรกษาชวตของตนอยางเดยวเทานน จงกลาวอยางนวา "นาย ขาพเจาเปนคนกนเดน กนภตทเปนเดนเตบโต, ขนชอวาคนกนเดน เปนคนกาลกณ; กพวกพระผเปนเจา แมออกบวชจากสกลใดสกลหนง เปนกษตรยทเดยว; ภกษ ๓๑ รปอยในทโนน พวกทานจงฆาภกษ เหลานนแลวทากรรม, เทวดาของพวกทานจกยนด เปนอยางยง."


พวกโจรไปจบภกษเพอทาพลกรรม

พวกโจรฟงคานนแลวคดวา "คนนพดด, ประโยชนอะไรดวย คนกาลกณน, พวกเราจกฆาพวกกษตรยทาพลกรรม" ดงนแลว จงกลาววา "มาเถด, จงแสดงทอยของภกษเหลานน" แลวใหเขา นนแลเปนผนาทาง ถงทนนแลว ไมเหนพวกภกษในทานกลางวหาร จงถามเขาวา "พวกภกษไปไหน ?" เขารกตกวตรของภกษเหลานน เพราะอยถง ๒ เดอน จงกลาวอยางนวา "พวกภกษนงอยในทพก กลางคนและทพกกลางวนของตน, จงตระฆงนน, พวกภกษจกประชม กนดวยเสยงระฆง." หวหนาโจรตระฆงแลว. พวกภกษไดยนเสยงระฆง คดวา "ใครตระฆงผดเวลา, ความไมผาสกจกมแกใคร" ดงนแลว จงมานงบนแผนหนทเขาแตงตงไว โดยลาดบตรงกลางวหาร พระสงฆ- เถระแลดพวกโจรแลว ถามวา "อบาสก ใครตระฆงน." หวหนาโจร ตอบวา ขาพเจาเองขอรบ." พระสงฆเถระ. เพราะเหตไร ? หวหนาโจร. พวกขาพเจาบนบานเทพยดาประจาดงไว, จกจบ ภกษรปหนงไป เพอตองการทาพลกรรมแกเทวดานน.

พวกภกษยอมตวใหโจรจบ

พระมหาเถระฟงคานนแลว จงกลาวกะพวกภกษวา "ผมอาย ธรรดากจเกดแกพวกนอง ๆ ผเปนพชายตองชวยเหลอ, ผมจกสละชวต ของตนเพอพวกทาน ไปกบโจรเหลาน, ขออนตรายจงอยามแกทก ๆ ทาน, พวกทานจงเปนผไมประมาททาสมณธรรมเถด." พระอนเถระ


กลาววา "ทานขอรบ ธรรมดากจของพชายยอมเปนภาระของนองชาย, กระผมจกไป, ขอทานทงหลายจงเปนผไมประมาทเถด." โดยอบายน ชนแมทง ๓๐ ลกขนพดเปนลาดบวา "ผมเอง ผมเอง." ดวยประการ ฉะน ภกษทงหมดไมเปนบตรของมารดาเดยวกนเลย. ไมเปนบตรของ บดาเดยวกน, ทงยงไมสนราคะ, แตกระนนกยอมเสยสละชวตตามลาดบ เพอประโยชนแกภกษทเหลอ; บรรดาภกษเหลานน แมภกษรปหนง ชอวาสามารถกลาววา "ทานไปเถด" มไดมเลย.

สงกจจสามเณรยอมมอบตวใหแกโจร สงกจจสามเณรไดฟงคาของภกษเหลานน จงกลาววา "หยด เถด ทานขอรบ, กระผมจกสละชวตเพอพวกทานไปเอง." พวกภกษ. ผมอาย เราทงหมดแมจกถกฆารวมกน กจกไมยอม สละเธอผเดยว. สามเณร. เพราะเหตไร ? ขอรบ. พวกภกษ. ผมอาย เธอเปนสามเณรของพระธรรมเสนาบด สารบตรเถระ, ถาเราจกสละเธอ, พระเถระจกตวา 'พวกภกษพา สามเณรของเราไปมอบใหแกพวกโจร,' เราไมอาจจะสลดคาตเตยนนน ได ดวยเหตนน เราจกไมสละเธอ. สามเณร. ทานขอรบ พระสมมาสมพทธเจาทรงสงพวกทานไปยง สานกพระอปชฌายะของกระผมกด, พระอปชฌายะของกระผม สง กระผมมากบพวกทานกด. ไดทรงเหนเหตอนนแลวทงนน จงสงมา, หยดเถด ขอรบ, กระผมนแหละจกไปเอง.


สามเณรนนไหวภกษทง ๓๐ รปแลว กลาววา "ทานขอรบ ถาโทษของกระผมมอย, ขอทานจงอดโทษ" ดงน แลวกออกไป. ความสลดใจอยางใหญเกดขนแกพวกภกษแลว, ตาเตมไปดวยนาตา, เนอหวใจสนแลว. พระมหาเถระพดกะพวกโจรวา "อบาสก เดกนเหน พวกทานกอไฟ เสยมหลาว ลาดใบไมจกกลว, ทานทงหลายพกสามเณร นไวในทสวนหนง พงทากจเหลานน." พวกโจรพาสามเณรไปพกไวใน ทสวนหนง แลวทากจทงปวง.

นายโจรลงมอฆาสามเณร ในเวลาเสรจกจ หวหนาโจรชกดาบเดนเขาไปหาสามเณร. สามเณร เมอนง นงเขาฌานมน, หวหนาโจรแกวงดาบฟนลงทคอสามเณร. ดาบงอเอาคมกระทบคม. หวหนาโจรนนสาคญวา "เราประหารไมด" จงดดดาบนนใหตรงแลวประหารอก. ดาบเปนดงใบตาลทมวน ไดรนถง โคนดาบ. แทจรง บคคลแมจะเอาภเขาสเนรทบสามเณรในเวลานน ชอวาสามารถจะใหสามเณรตายไมมเลย, จะปวยกลาวไปไยถงวาจะเอา ดาบฟนใหตาย. หวหนาโจรเหนปาฏหารยนนแลวคดวา "เมอกอนดาบ ของเรา ยอมตดเสาหนหรอตอไมตะเคยนเหมอนหยวกกลวย, บดน ดาบ ของเรางอคราวหนง อกคราวหนงเกดเปนดงใบตาลมวน; ดาบชอน แมไมมเจตนา ยงรคณของสามเณรน, เรามเจตนายงไมร.

นายโจรเลอนใสในปาฏหารยของสามเณร นายโจรนนทงดาบลงทฟนดน เอาอกหมอบแทบใกลเทาของ สามเณร แมจะถามวา "ทานเจาขา พวกผมเขามาในดงน เพราะเหต


ตองการทรพย. บรษแมมประมาณพนคน เหนพวกเราแตทไกลเทยว ยงสน, ไมอาจพด ๒ - ๓ คาได, สวนสาหรบทานแมเพยงความหวาด สะดงแหงจตกมไดม, หนาของทานผองใสดงทองคาในปากเบา และ ดงดอกกรรณการทบานด; เหตอะไรกนหนอ ?" จงกลาวคาถานวา :- "ความหวาดเสยวไมมแกทาน, ความกลวก ไมม, วรรณะผองใสยงนก, เหตไร ทานจงไม คราครวญ ในเพราะภยใหญหลวงเหนปานนเลา ?" สามเณรออกจากฌาน เมอจะแสดงธรรมแกหวหนาโจรนน จง กลาววา "ทานผเปนนายบาน ขนชอวาอตภาพของพระขณาสพ ยอม เปนเหมอนภาระ (ของหนก) ซงวางไวบนศรษะ, พระขณาสพนน เมออตภาพนนแตกไป ยอมยนดทเดยว ยอมไมกลวเลย" ดงนแลว ไดกลาวคาถาเหลานวา :- "ทานผเปนนายบาน ทกขทางใจยอมไมมแก ทานผไมมความหวงใย, ทานผแสวงหาคณ สน สญโญชนแลว กาวลวงภยทกอยางได, ตณหา อนนาไปสภพของพระขณาสพนนสนแลว, ทานเหน ธรรมแลวตามเปนจรง หรอโดยถองแท, ความตาย [ของทาน] หมดภยดงปลงภาระลงฉะนน."

นายโจรขอบรรพชากะสามเณร หวหนาโจรนนฟงคาสามเณรนนแลว แลดโจร ๕๐๐ คนพดวา " พวกทานจกทาอยางไร ?"


พวกโจร. กทานเหลา ? นาย. นายโจร. กจในทามกลางเรอนของฉนไมม เพราะเหนปาฏหารย เหนปานนกอน, ฉนจกบวชในสานกพระผเปนเจา. พวกโจร. แมเราจกทาอยางนนเหมอนกน. นายโจร. ดละ พอ. ลาดบนน โจรทง ๕๐๐ คนไหวสามเณรแลวจงขอบรรพชา. สามเณรนนตดผมและชายผาดวยคมดาบของโจรเหลานนเอง ยอมดวย ดนแดง ใหครองผากาสายะเหลานน ใหตงอยในศล ๑๐ เมอพา สามเณรเหลานนไป คดวา "ถาเราจกไมเยยมพระเถระทงหลายไปเสย, พระเถระเหลานนจกไมอาจทาสมณธรรมได, จาเดมแตกาลทพวกโจรจบ เราออกไป บรรดาพระเถระเหลานน แมรปหนงกมไดอาจอดกลนนาตา ไวได, เมอพระเถระเหลานน คดอยวา 'สามเณรถกโจรฆาตายแลว หรอยงหนอ' กมมฏฐาน จกไมมงหนาได;๑ เพราะฉะนน เราเยยม ทานแลวนนแหละ จงจกไป."

สามเณรกลบไปเยยมพวกภกษ สามเณรนนมสามเณร ๕๐๐ รปเปนบรวารไปในทนน, เมอภกษ เหลานนกลบไดความเบาใจเพราะเหนตนแลว กลาววา "สงกจจะผ สตบรษ เธอไดชวตแลวหรอ ?" จงตอบวา "อยางนนขอรบ, โจร เหลานใครจะฆากระผมใหตาย กไมอาจฆาได เลอมใสในคณธรรมของ กระผม ฟงธรรมแลวบวช: กระผมมาดวยหวงวา 'เยยมทานแลวจก ๑. ถอเอาความวา ไมเปนอนตงหนาทากมมฏฐานได.


ไป,' ขอทานจงเปนผไมประมาททาสมณธรรมเถด, กระผมจกไปสานก พระศาสดา" แลวไหวภกษเหลานน พาสามเณรนอกนไปยงสานก พระอปชฌายะ, เมอทานถามวา "สงกจจะ เธอไดอนเตวาสกแลว หรอ ?" จงตอบวา "ถกแลว ขอรบ" ดงนแลวกเลาเรองนน, ก เมอพระเถระกลาววา 'สงกจจะ เธอจงไป, เฝาเยยมพระศาสดา,' เธอ รบวา "ดละ" แลวไหวพระเถระพาสามเณรเหลานนไปยงสานกพระ- ศาสดา, แมเมอพระศาสดาตรสถามวา "สงกจจะ เธอไดอนเตวาสก แลวหรอ ?" จงกราบทลเรองนน

ผมศลประเสรฐกวาผทศล พระศาสดาตรสถามวา "ไดยนวา อยางนนหรอ ? ภกษทงหลาย," เมอพวกภกษทลรบวา "อยางนน พระเจาขา" จงตรสวา "ความ ตงอยในศลแลวเปนอยแมวนเดยวในบดน ประเสรฐกวาการททานทา โจรกรรมตงอยในทศลเปนอยตง ๑๐๐ ป" ดงนแลว เมอจะทรงสบ อนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา:- ๙. โย จ วสสสต ชเว ทกสสโล อสมาหโต เอกาห ชวต เสยโย สลวนตสส ฌายโน. "กผใดทศล มใจไมตงมน พงเปนอย ๑๐๐ ป, ความเปนอยวนเดยวของผมศล มฌาน ประเสรฐ วา (ความเปนอยของผนน)."


แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา ทสสโล คอ ไมมศล. บทวา สลวนตสส ความวา ความเปนอยแมวนเดยว คอ แมครเดยวของผมศล มฌาน ดวยฌาน ๒ ประการ ประเสรฐ คอ สงสดกวาความเปนอย ๑๐๐ ปของผทศล. ในเวลาจบเทศนา ภกษแม ๕๐๐ นนบรรลพระอรหตพรอมดวย ปฏสมภทาทงหลาย, ธรรมเทศนาไดมประโยชนแมแกมหาชนผประชม กน.

ประวตอธมตตกสามเณร โดยสมยอนอก สงกจจะไดอปสมบทแลวมพรรษา ๑๐ จงรบ สามเณรไว. กสามเณรนนเปนหลานของทานเอง ชออธมตตกสามเณร. ครงนน พระเถระเรยกสามเณรนนมาในเวลามอายครบสงไปดวยคาวา " เราจกทาการอปสมบทเธอ, จงไป, ถามจานวนอายในสานกพวกญาต แลวจงมา." อธมตตกสามเณรนน เมอไปสานกของมารดาบดา ถก พวกโจร ๕๐๐ คนจะฆาใหตายเพอตองการทาพลกรรมในระหวางทาง แสดงธรรมแกโจรเหลานนเปนผอนพวกโจรมจตเลอมใส ปลอยไปดวย คาวา "ทานไมพงบอกความทพวกผมมอยในทนแกใคร ๆ" เหนมารดา บดาเดนสวนทางมากรกษาสจจะไมบอกแกมารดาบดาเหลานน แมเดนไป ทางนนนนแหละ. เมอมารดาบดานนถกพวกโจรเบยดเบยน คราครวญ พดวา "ชะรอยวาแมทานกเปนพวกเดยวกนกบพวกโจรจงไมบอกแกเรา" โจรเหลานนไดยนเสยงแลว รความทสามเณรไมบอกแกมารดาบดา กมจต


เลอมใส ขอบรรพชา. แมอธมตตกสามเณรนนกยงโจรเหลานนทงหมด ใหบวชแลว เหมอนสงกจจสามเณร นามายงสานกพระอปชฌาย ผอน พระอปชฌายนนสงไปยงสานกพระศาสดา พาภกษเหลานนไป กราบทล เรองนนแดพระศาสดาแลว. พระศาสดาตรสถามวา "เขาวาอยางนนหรอ ? ภกษทงหลาย" เมอพวกภกษทลวา "ถกแลวพระเจาขา" เมอจะทรง สบอนสนธแสดงธรรมโดยนยกอนนนแล จงตรสพระคาถานวา :- "กผใดทศล มใจไมตงมน พงเปนอย ๑๐๐ ป, ความเปนอยวนเดยวของผมศล มฌาน ประเสรฐ วา [ความเปนอยของผนน]." (ชอเรองอธมตตกสามเณร) แมน ขาพเจากกลาวไวแลวดวย พระคาถานเหมอนกน. เรองสงกจจสามเณร จบ.


๑๐. เรองพระขานโกณฑญญเถระ [๙๐]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระขาน- โกณฑญญเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "โย จ สสสต ชเว " เปนตน.

พระเถระนงเขาฌาน โจรเอาหอของทบไมรสก ไดยนวา พระเถระนนเรยนกมมฏฐานในสานกพระศาสดาอยในปา บรรลพระอรหตแลวคดวา "จกทลพระศาสดา" เมอมาจากทนนเหนด เหนอยในระหวางทาง แวะจากทางนงเขาฌานบนศลาดาด๑แหงหนง. ครงนน โจร ๕๐๐ คนปลนบานแหงหนงแลวผกหอสงของตามสมควร แกกาลงของตน เอาศรษะเทนเดนไป ครนเดนไปไกลกเหนดเหนอย คดวา 'เรามาไกลแลว, จกพกเหนอยบนศลาดาดน' แวะจากทางไปยง ทใกลศลาดาด แมเหนพระเถระแลวกมความสาคญวา "นเปนตอไม." ลาดบนน โจรคนหนงวางหอสงของลงบนศรษะพระเถระ. โจรคนอน ๆ กวางหอสงของพงพระเถระนน. ดวยประการฉะน โจรแมทง ๕๐๐ คน เอาหอสงของ ๕๐๐ หอลอมรอบพระเถระ แมตนเองกนอนหลบ ตน ในเวลาอรณขน ควาหอของตน ๆ ไดเหนพระเถระกเรมจะหนไป ดวย สาคญวา "เปนอมนษย." ทนใดนน พระเถระกลาวกะพวกโจรนนวา "อยากลวเลยอบาสก, ๑. ปฏ ปาสาเณ บนแผนหนมหลง.


ฉนเปนบรรพชต." โจรเหลานนหมอบลงทใกลเทาพระเถระ ใหพระเถระ อดโทษดวยคาวา " โปรดอดโทษเถด ขอรบ. พวกกระผมไดสาคญวา ตอไม," เมอหวหนาโจรบอกวา "เราจกบวชในสานกพระผเปนเจา," พวกโจรทเหลอกกลาววา "แมพวกเรากจกบวช" มฉนทะเปนอนเดยวกน ทงหมดเทยว ขอบรรพชากะพระเถระ. พระเถระใหโจรเหลานนทงหมด บวช ดจสงกจจสามเณร. จาเดมแตนน พระเถระปรากฏชอวา "ขาน- โกณฑญญะ." ทานไปสานกพระศาสดาพรอมดวยภกษเหลานน, เมอ พระศาสดาตรสถามวา โกณฑญญะ เธอไดอนเตวาสกแลวหรอ ? จง กราบทลเรองนน.

คนมปญญาดกวาคนทรามปญหา พระศาสดาตรสถามวา "เขาวาอยางนนหรอ ? ภกษทงหลาย" เมอภกษเหลานนทลรบวา " ถกแลว พระเจาขา, พวกขาพระองค ไมเคยเหนอานภาพเหนปานนนของผอนเลย, ดวยเหตนน พวกขาพระองค จงบวช," จงตรสวา "ภกษทงหลาย ความเปนอยแมวนเดยวของพวก เธอ ผประพฤตในปญญาสมปทาในบดน ประเสรฐกวาความตงอยใน กรรมของผมปญญาทรามเหนปานนน เปนอยตง ๑๐๐ ป" ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- ๑๐. โย จ วสสสต ชเว ทปปโ อสมาหโต เอกาห ชวต เสยโย ปวนตสส ณายโน. "กผใดมปญญาทราม มใจไมตงมน พงเปน อย ๑๐๐ ป, ความเปนอยวนเดยวของผมปญญา ม ฌาน ประเสรฐกวา [ความเปนอยของผนน]."


แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา ทปปโ ความวา ผไรปญญา บทวา ปวนตสส ความวา ผเปนไปกบดวยปญญา. คาท เหลอเชนเดยวกบคามในกอนนนแล. ในกาลจบเทศนา ภกษแม ๕๐๐ รป บรรลพระอรหต พรอม ดวยปฏสมภทาแลว, พระธรรมเทศนาไดมประโยชนแมแกมหาชนผ ประชมกน ดงนแล. เรองพระขานโกณฑญญเถระจบ.


๑๑. เรองพระสปปทาสเถระ [๙๑]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระสปปทาส- เถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา "โย จ วสสสต ชเว" เปนตน.

พระเถระใหงกดตว ดงไดสดบมา กลบตรผหนงในกรงสาวตถ ฟงพระธรรมเทศนา ของพระศาสดาแลว บรรพชาไดอปสมบทแลว โดยสมยอนอก กระสนขน จงคดวา "ชอวาภาวะแหงคฤหสถ ไมควรแกกลบตรเชนเรา. แมการ ดารงอยในบรรพชาแลวตายไป เปนความดของเรา" ดงนแลว กเทยว คานงหาอบายเพอมรณะของตนอย. ภายหลงวนหนง ภกษทงหลายสรงนาแตเชาตร ทาภตกจเสรจแลว ไปสวหาร เหนงทโรงไฟ จงใสงนนไวในหมอใบหนงปดหมอแลวถอ ออกจากวหาร. ฝายภกษผกระสน ทาภตกจแลวเดนมาเหนภกษเหลานน จงถามวา "นอะไร ? ผมอาย" เมอพวกภกษตอบวา "ง ผมอาย" จงถามวา "จกทาอะไรดวยงน ?" ฟงคาของภกษเหลานนวา "เราจก ทงมน" คดวา "เราจกใหงนกดตวตายเสย" จงกลาววา "นามาเถด, กระผมจกทงมนเอง" รบหมอจากมอของภกษเหลานนแลว นงอยในท แหงหนงแลว กใหงนนกดตน. งไมปรารถนาจะกด. ภกษนนเอามอ


ลวงลงในหมอแลว คนขางโนนขางน, เปดปากงแลวสอดนวมอเขาไป. งกไมกดเธอเลย. เธอคดวา "งนมใชงมพษ, เปนงเรอน" จงทงงนน แลวไดไปยงวหาร. ลาดบนน ภกษทงหลายกลาวกะเธอวา "ผมอาย ทานทงงแลว หรอ ?" ภกษกระสน . ผมอาย นนจะไมใชง (พษ), นนเปนงเรอน. ภกษ. ผมอาย ง (พษ) ทเดยว แผแมเบยใหญ ขฟฟ พวก ผมจบไดโดยยาก, เพราะเหตไร ทานจงวาอยางน ? ภกษกระสน. ผมอาย ผมใหมนกดอวยวะบาง สอดนวมอเขาใน ปากบาง กไมอาจใหมนกดได. พวกภกษฟงคานนแลว ไดนงเสย.

พระเถระบรรลพระอรหตแลวมชอวาสปปทาสะ ภายหลงวนหนง ชางกลบกถอมดโกน ๒-๓ เลม ไปวหาร วางมดโกนเลมหนงไวทพน เอาเลมหนงปลงผมของภกษทงหลาย. ภกษ กระสนนน จบมดโกนเลมทเขาวางไวทพนแลว คดวา "จกตดคอดวย มดโกนนตาย" จงยนพาดคอไวทตนไมตนหนงแลว จอคมมดโกนท กานคอ ใครครวญถงศลของตน จาเดมแตกาลอปสมบท ไดเหนศล หมดมลทน ดงดวงจนทรปราศจากมลทน และดงดวงแกวมณทขดด. เมอ เธอตรวจดศลนนอย, ปตเกดแผซานทวทงสรระ. เธอขมปตไดแลว เจรญวปสสนา บรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย จงถอ


มดโกนเขาไปทามกลางวหาร. ลาดบนน ภกษทงหลาย ถามเธอวา " ผมอาย ทานไปไหน ?" ภกษกระสน. ผมอาย ผมไปดวยคดวา 'จกเอามดโกนนตด กานคอตาย.' ภกษ. เมอเปนเชนนน เพราะเหตไร ทานจงไมตาย ? ภกษกระสน. บดน ผมเปนผไมควรนาศสตรา๑มา, ดวยวาผมคดวา 'จกตดกานคอดวยมดโกนน, แตตดกเลสเสยสนดวยมดโกนคอญาณ.' พวกภกษกราบทลแดพระผมพระภาคเจาวา "ภกษน พยากรณ พระอรหตดวยคาทไมเปนจรง." พระผมพระภาคเจาทรงสดบคาของภกษ เหลานน จงตรสวา "ภกษทงหลาย ธรรมดาพระขณาสพยอมไมปลงตน จากชวตดวยมอตนเอง." ภกษ. พระเจาขา พระองคตรสภกษนวา 'เปนพระขณาสพ,' กภกษน สมบรณดวยอปนสยแหงพระอรหตอยางนน เหตไรจงกระสน ? อะไรเปนเหตแหงอปนสยแหงพระอรหตของภกษนน; เหตไรงนนจงไม กดภกษนน. พระศาสดา. "ภกษทงหลาย งนนไดเปนทาสของภกษนในอตภาพ ท ๓ จากอตภาพนกอน, มนไมอาจจะกดสรระของผเปนนายของตน ได." พระศาสดาทรงบอกเหตอยางหนงแกภกษเหลานน ดวยประการ ฉะนกอน. กตงแตนนมา ภกษนนไดชอวาสปปทาสะ. ๑. นเปนสานวน หมายความวา ฆาตวตาย.


บรพกรรมของพระสปปทาสเถระ

ดงไดสดบมา ในกาลแหงพระกสสปพทธเจา บตรแหงคฤหบด ผหนง ฟงธรรมของพระศาสดาแลว เกดความสลดใจจงบรรพชา ได อปสมบทแลว. โดยสมยอนอก เมอความเบอหนายเกดขน, จงบอกแก ภกษผสหายรปหนง. สหายนน กลาวโทษในภาวะแหงคฤหสถแกเธอ เนอง ๆ. ภกษนอกนฟงคานนแลว กยนดยงในพระศาสนา จงนง ขดสมณบรขารทงหลายซงมลทนจบในเวลาทหนายในกอน ใหหมดมลทน ใกลขอบสระแหงหนง. ฝายสหายของภกษนนนงในทใกลนนเอง. ลาดบ นน ภกษนนกลาวกะสหายนนอยางนวา "ผมอาย ผมเมอสก ได ปรารถนาจะถวายบรขารเหลานแกทาน." สหายนนเกดโลภขน คดวา "เราจะตองการอะไรดวยภกษนผยงบวชหรอสกเสย, บดน เราจกยง บรขารทงหลายใหฉบหาย." ตงแตนนมา สหายนนพดเปนตนวา "ผม อาย บดนจะประโยชนอะไรดวยชวตของพวกเรา ผซงมมอถอกระเบอง เทยวไปเพอกอนขาวในสกลผอน ? (ทง) ไมทาการสนทนาปราศรย กบบตรและภรรยา" ดงนแลว กกลาวคณแหงภาวะของคฤหสถ. ภกษ นนฟงคาของสหายนนแลว กกระสนขนอก คดวา "สหายนเมอเรา กลาววา 'ผมกระสน' กกลาวโทษในภาวะแหงคฤหสถกอน บดน กลาวถงคณเนอง ๆ, เหตอะไรหนอแล ? รวา "เพราะความโลภใน สมณบรขารเหลาน" จงกลบจตของตนเสยดวยตนเองทเดยว. เพราะ ความทภกษรปหนงถกตนทาใหกระสนแลว ในกาลแหงพระกสสป- พทธเจา บดนความเบอหนายจงเกดขนแกภกษนน ดวยประการฉะน. กสมณธรรมใดอนภกษนนบาเพญมา ๒ หมนปครงนน, สมณธรรมนน


เกดเปนอปนสยแหงพระอรหตของภกษนน ในกาลบดนแล.

ชวตของผปรารภความเพยรวนเดยวประเสรฐ ภกษเหลานนฟงเนอความนจากสานกพระผมพระภาคเจา จงทล ถามยงขนวา "พระเจาขา ไดยนวา ภกษนยนจดคมมดโกนทกานคออย เทยวบรรลพระอรหต, พระอรหตมรรคเกดขนไดโดยขณะเพยงเทานน หรอหนอแล ?" พระศาสดาตรสวา "อยางนน ภกษทงหลาย, เมอภกษผปรารภ ความเพยร ยกเทาขนวางบนพน เมอเทายงไมทนถงฟนเลย พระอรหต- มรรคกไดเกดขน; แทจรง ความเปนอยแมเพยงชวขณะของทานผปรารภ ความเพยร ประเสรฐกวาความเปนอย ๑๐๐ ป ของบคคลผเกยจคราน" ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- ๑๑. โย จ วสสสต ชเว กสโต หนวรโย เอกาห ชวต เสยโย วรย อารภโต ทฬห. " ผใดเกยจครานมความเพยรอนทราม พง เปนอย ๑๐๐ ป, ความเปนอยวนเดยว ของทานผ ปรารภความเพยรมน ประเสรฐกวาชวต ของผนน."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บทวา กสโต ไดแก บคคลผยงเวลาใหลวง ไปดวยวตก ๓ มกามวตกเปนตน.


บทวา หนวรโย คอไรความเพยร. บาทพระคาถาวา วรย อารภโจ ทฬห ความวา ผปรารภ ความเพยรมนคง ซงสามารถยงฌาน ๒ ประการใหเกด. คาทเหลอ เชนเดยวกบคามในกอนนนแล. ในกาลจบเทศนา ชนเปนอนมากบรรลอรยผลทงหลาย มโสดา- ปตตผลเปนตน ดงนแล. เรองพระสปปทาสเถระ จบ.


๑๒. เรองนางปฏาจารา [๙๒]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระ- ปฏาจาราเถร ตรสพระคาถานวา "โย จ วสสสต ชเว" เปนตน.

ความรกไมเลอกชนวรรณะ ดงไดสดบมา นางปฏาจารานนไดเปนธดาของเศรษฐผมสมบต ๔๐ โกฏในกรงสาวตถ มรปงาม. ในเวลานางมอาย ๑๖ ป มารดา บดาเมอจะรกษา จงใหนางอยบนชนบนปราสาท ๗ ชน. ถงเมอเปน เชนนน นางกยงสมคบกบคนรบใชคนหนงของตน. ครงนนมารดา บดาของนางยกใหแกชายหนมคนหนง ในสกลทมชาตเสมอกนแลว กาหนดวนววาหะ. เมอวนววาหะนนใกลเขามา, นางจงพดกะคนรบใช ผนนวา "ไดยนวา มารดาบดาจกยกฉนใหแกสกลโนน, ในกาลทฉน ไปสสกลผว ทานแมถอบรรณาการเพอฉนมาแลว กจกไมไดเขาไปในท นน, ถาทานมความรกในฉน, กจงพาฉนหนไปโดยทางใดทางหนงใน บดนนแล." คนรบใชนนรบวา " ดละ นางผเจรญ" แลวกลาววา " ถา อยางนนฉนจกยนอยในทชอโนนแหงประตเมองแตเวลาเชาตรพรงน, หลอนพงออกไปดวยอบายอยางหนงแลว มาในทนน" ในวนท ๒ ก ไดยนอยในทนดหมายกนไว.


นางปฏาจาราหนไปกบคนใช ฝายธดาเศรษฐนนนงผาปอน ๆ สยายผม เอาราทาสรระถอหมอนา ออกจากเรอนเหมอนเดนไปกบพวกทาส ไดไปยงทนนแตเชาตร. ชายคน รบใชนนพานางไปไกลแลว สาเรจการอาศยอยในบานแหงหนง ไถนา ในปาแลว ไดนาฟนและผกเปนตนมา. ธดาเศรษฐนอกนเอาหมอนามา แลว ทากจมการคาขาวและหงตนเปนตนดวยมอตนเอง เสวยผลแหง ความชวของตน. ครงนน สตวเกดในครรภตงขนในทองของนางแลว. นางมครรภแกแลวจงออนวอนสามวา "ใคร ๆ ผอปการะของเราไมม ในทน, ธรรมดามารดาบดา เปนผมใจออนโยนในบตรทงหลาย, ทาน จงนาฉนไปยงสานกของทานเถด, ฉนจกคลอดบตรในทนน." สามนน คดคานวา "นางผเจรญ เจาพดอะไร ? มารดาบดาของเจาเหนฉนแลว พงทากรรมกรณมอยางตาง ๆ ฉนไมอาจไปในทนนได." นางแมออนวอน แลว ๆ เลา ๆ เมอไมไดความยนยอม ในเวลาทสามนนไปปา จงเรยก คนผคนเคยมาสงวา "ถาเขามาไมเหนฉน จกถามวา 'ฉนไปไหน ?' พวกทานพงบอกความทฉนไปสเรอนแหงตระกลของตน" ดงนแลว กปดประตเรอนหลกไป. ฝายสามนนมาแลว ไมเหนภรรยานนจงถามคนคนเคย ฟงเรอง นนแลว กตดตามไปดวยคดวา "จกใหนางกลบ" พบนางแลวแมจะ ออนวอนมประการตาง ๆ กมอาจใหนางกลบได. ทนน ลมกมมชวาตของนางปนปวนแลวในทแหงหนง. นางเขา ไปในระหวางพมไมพมหนง พดวา "นาย ลมกมมชวาตของฉน ปนปวนแลว" นอนกลงเกลอกอยบนพนดน คลอดเดกโดยยากแลว คด


วา "เราพงไปสเรอนแหงตระกลเพอประโยชนใด, ประโยชนนนสาเรจ แลว" จงกลบมาสเรอนกบสาม สาเรจการอยกนอกเทยว. สมยอน ครรภของนางตงขนอก. นางเปนผมครรภแกแลวจง ออนวอนสามโดยนยกอนนนแล เมอไมไดความยนยอม จงอมบตรดวย สะเอวหลกไปอยางนนนนแล แมถกสามนนตดตามไปพบแลว กไม ปรารถนาจะกลบ. ครงนน เมอชนเหลานนเดนไปอย, มหาเมฆอนมใชฤดกาลเกด ขน. ทองฟาไดมทอธารตกลงไมมระหวาง ดงสายฟาแผดเผาอยโดยรอบ ดงจะทาลายลงดวยเสยงแผดแหงเมฆ. ในขณะนน ลมกมมชวาตของนาง ปนปวนแลว. นางเรยกสามมากลาววา "นาย ลมกมมชวาตของฉน ปนปวนแลว, ฉนไมอาจจะทนได, ทานจงรสถานทฝนไมรดฉนเถด." สามนนมมดอยในมอ ตรวจดขางโนนขางน เหนพมไมซงเกดอยบน จอมปลวกแหงหนง เรมจะตด. ลาดบนน อสรพษมพษรายกาจเลอย ออกจากจอมปลวก กดเขาในขณะนนนนแล สรระของเขามสเขยวดง ถกเปลวไฟอนตงขนในภายในไหมอย ลมลงในทนนนนเอง. ฝายภรรยา นอกนเสวยทกขอยางมหนต แมมองดทางมาของเขาอย กมไดเหนเขาเลย จงคลอดบตรคนอนอก. ทารกทง ๒ ทนกาลงแหงลมและฝนไมได ก รองไหลน. นางเอาทารกแมทง ๒ คนนนไวทระหวางอทร ยนเทา แผนดนดวยเขาและมอทง ๒ ใหราตรลวงไปแลว. สรระทงสนไดเปน ดงสใบไมเหลอง เหมอนไมมโลหต. เมออรณขนนางอมบตรคนหนงซง มสดงชนเนอดวยสะเอว จงบตรนอกนดวยนวมอกลาววา "มาเถด พอ, บดาเจาไปโดยทางน" ดงนแลว กเดนไปตามทางทสามไป เหนสาม


นนลมตายบนจอมปลวกมสเขยวตวกระดาง รองไหราพนวา "เพราะ อาศยเรา สามของเราจงตายทหนทางเปลยว" ดงนแลวกเดนไป. นางเหนแมนาอจรวด เตมเปยมดวยนามประมาณเพยงหวเขา๑ มประมาณเพยงนม เพราะฝนตกตลอดคนยงรง ไมอาจลงนาพรอมดวย ทารก ๒ คนได เพราะตนมความรออน จงพกบตรคนใหญไวทฝงน อมบตรคนเลกนอกนไปฝงโนน ลาดกงไมไวใหบตรนอนแลว คดวา "จกไปทอยของบตรนอกน" ไมอาจละบตรออนไดกลบแลดแลว ๆ เลา ๆ เดนไป. ครนในเวลาทนางถงกลางแมนาเหยยวตวหนงเหนเดก นน จงโฉบลงมาจากอากาศ ดวยสาคญวา "เปนชนเนอ." นางเหน มนโฉบลงเพอตองการบตร จงยกมอทงสองขน รองเสยงดง ๓ ครงวา "ส ส" เหยยวไมไดยนเสยงนนเลยเพราะไกลกน จงเฉยวเดกบนขนส เวหาสไปแลว. แมบตรผยนอยทฝงน เหนมารดายกมอทงสองขน รอง เสยงดงททามกลางแมนา จงกระโดดลงในแมนาโดยเรวดวยสาคญวา " มารดาเรยกเรา." เหยยวเฉยวบตรออนของนางไป บตรคนโตถกนาพด ไป ดวยประการฉะน.

นางทราบขาววามารดาบดาตายอก นางเดนรองไหราพนวา "บตรของเราคนหนงถกเหยยวเฉยวไป, คนหนงถกนาพดไป, สามกตายเสยในทเปลยว," พบบรษผหนงเดนมา แตกรงสาวตถ จงถามวา "พอ ทานอยทไหน ?" บรษ. ฉนอยในกรงสาวตถ แม. ๑. ฉบบสหล ชานปปมาณ ไมม.


ธดาเศรษฐ. ตระกลชอโนนเหนปานนใกลถนนโนนในกรงสาวตถ มอย, ทราบไหม ? พอ. บรษ. ฉนทราบ แม, แตอยาถามถงตระกลนนเลย; ถาทาน รจกตระกลอน, กจงถามเถด. ธดาเศรษฐ. กรรมดวยตระกลอนของฉนไมม, ฉนถามถงตระกล นนเทานนแหละ พอ. บรษ. แม ฉนบอกกไมควร. ธดาเศรษฐ. บอกฉนเถด พอ บรษ. วนน แมเหนฝนตกคนยงรงไหม ? ธดาเศรษฐ. ฉนเหน พอ, ฝนนนตกคนยงรงเพอฉนเทานนไม ตกเพอคนอน, แตฉนจกบอกเหตทฝนตกเพอฉนแกทานภายหลง, โปรด บอกความเปนไปในเรอนเศรษฐนนแกฉนกอน. บรษ. แม วนน ในกลางคน เรอนลมทบคนแมทง ๓ คอ เศรษฐ ๑ ภรรยาเศรษฐ ๑ บตรเศรษฐ ๑, คนทง ๓ นนถกเผาบน เชงตะกอนเดยวกน, แมเอย ควนนนยงปรากฏอย. ในขณะนน นางไมรสกถงผาทนงซงไดหลดลง ถงความเปนคน วกลจรตยนตะลงอย รองไหราพนบนเพอเซซวนไปวา:- "บตร ๒ คน ตายเสยแลว, สามของเรา กตายเสยททางเปลยว, มารดาบดาและพชายกถกเผา บนเชงตะกอนเดยวกน." คนทงหลายเหนนางแลว เขาใจวา "หญงบา ๆ" จงถอเอา หยากเยอ กอบฝน โปรยลงบนศรษะ ขวางดวยกอนดน.


พระศาสดาประทบนงแสดงธรรมอยในทามกลางบรษท ๔ ใน พระเชตวนมหาวหาร ไดทอดพระเนตรเหนนางผบาเพญบารมมาแสนกลป สมบรณดวยอภนหารเดนมาอย.

นางไดตงความปรารถนาไวในชาตกอน ไดยนวา ในกาลแหงพระพทธเจาทรงพระนามวาปทมตตระ นางปฏาจารานน เหนพระเถรผทรงวนยรปหนง อนพระปทมตตรศาสดา ทรงทงไวในตาแหนงเอตทคคะ ดงทาวสกกะจบทแขน ตงไวในสวน นนทวน จงทาคณความดแลว ตงความปรารถนาไววา " แมหมอมฉน พงไดตาแหนงเลศกวาพระเถรผทรงวนยทงหลายในสานกพระพทธเจาเชน กบดวยพระองค," พระปทมตตรพทธเจาทรงเลงอนาคตงสญาณไป ก ทรงทราบวาความปรารถนาจะสาเรจจงทรงพยากรณวา "ในอนาคตกาล หญงผนจกเปนผเลศกวาพระเถรผทรงวนยทงหลาย มนามวาปฏาจารา ในศาสนาของพระโคดมพทธเจา." พระศาสดา ทรงเหนนางผมความปรารถนาตงไวแลว อยางนน ผสมบรณดวยอภนหาร กาลงเดนมาแตทไกลเทยว ทรงดารวา " เวน เราเสย ผอนชอวาสามารถจะเปนทพงของหญงผนได ไมม" จงได ทรงทานางโดยประการทนางจะบายหนาสวหารเดนมา. บรษทเหนนางแลวจงกลาววา "ทานทงหลาย อยาใหหญงบาน มาทนเลย." พระศาสดาตรสวา "พวกทานจงหลกไป, อยาหามเธอ" ในเวลา นางมาใกล จงตรสวา "จงกลบไดสตเถด นองหญง." นางกลบได


สตดวยพทธานภาพไมขณะนนเอง. ในเวลานน นางกาหนดความทผานง หลดไดแลว ใหเกดหรโอตตปปะขน จงนงกระโหยง. ลาดบนน บรษผหนงจงโยนผาหมไปใหนาง. นางนงผานนแลว เขาไปเฝาพระศาสดา ถวายบงคมดวยเบญจางคประดษฐ แทบพระบาท ทงสองซงมพรรณะดงทองคาแลว ทลวา "ขอพระองคจงทรงเปนทพง แกหมอมฉนเถด พระเจาขา, เพราะวาเหยยวเฉยวบตรคนหนงของ หมอมฉนไป; คนหนงถกนาพดไป, สามตายททางเปลยว, มารดาบดาและ พชายถกเรอนทบตาย เขาเผาบนเชงตะกอนเดยวกน." พระศาสดาทรงสดบคาของนาง จงตรสวา "อยาคดเลยปฏาจารา, เธอมาสสานกของผสามารถจะเปนทพงพานกอาศยของเธอไดแลว; เหมอน อยางวา บดน บตรคนหนงของเธอถกเหยยวเฉยวไป, คนหนงถกนา พดไป, สามตายแลวททางเปลยว, มารดาบดาและพชายถกเรอนทบ ฉนใด; นาตาทไหลออกของเธอผรองไหอยในสงสารน ในเวลาทปยชน มบตรเปนตนตาย ยงมากกวานาแหงมหาสมทรทง ๔ กฉนนนเหมอนกน" ดงนแลว ตรสพระคาถานวา:- "นาในสมทรทง ๔ มประมาณนอย, นาตาของ คนผอนทกขถกตองแลว เศราโศก มใชนอย มาก วานาในมหาสมทรนน; เหตไร เธอจงประมาทอย เลา ? แมนอง." เมอพระศาสดาตรสอนมตคคปรยายสตรอยอยางนน, ความโศกใน สรระของนาง ไดถงความเบาบางแลว.


ลาดบนน พระศาสดาทรงทราบทนางผมความโศกเบาบางแลวทรง เตอนอก แลวตรสวา " ปฏาจารา ขนชอวาปยชนมบตรเปนตน ไมอาจ เพอเปนทตานทาน เปนทพง หรอเปนทปองกนของผไปสปรโลกได; เพราะฉะนน บตรเปนตนเหลานนถงมอย กชอวายอมไมมทเดยว, สวน บณฑตชาระศลแลว ควรชาระทางทยงสตวใหถงนพพานของตนเทานน" เมอจะทรงแสดงธรรม ไดตรสพระคาถาเหลานวา :- "บตรทงหลาย ไมมเพอตานทาน, บดากไมม ถงพวกพองกไมม, เมอบคคลถกความตาย ครอบงา แลว ความตานทานในญาตทงหลาย ยอมไมม; บณฑตทราบอานาจประโยชนนนแลว สารวมในศล พงชาระทางไปพระนพพานโดยเรวทเดยว." ในกาลจบเทศนา นางปฏาจาราเผากเลสมประมาณเทาฝนใน แผนดนใหญแลว ตงอยในโสดาปตตผล, ชนแมเหลาอนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล.

นางปฏาจาราทลขอบวช ฝายนางปฏาจารานนเปนพระโสดาบนแลว ทลขอบรรพชากะ พระศาสดา. พระศาสดาทรงสงนางไปยงสานกของพวกภกษณใหบรรพชา แลว. นางไดอปสมบทแลวปรากฏชอวา " ปฏาจารา " เพราะนางกลบ ความประพฤตได.๑ วนหนง นางกาลงเอาหมอตกนาลางเทา เทนาลง. ๑. บาลวา เพราะมความประพฤตเวนจากผนผา ดงนกม.


นานนไหลไปหนอยหนงแลวกขาด. ครงท ๒ นาทนางเทลง ไดไหลไป ไกลกวานน. ครงท ๓ นาทเทลง ไดไหลไปไกลแมกวานน ดวยประการ ฉะน. นางถอเอานานนนนแลเปนอารมณ กาหนดวยทง ๓ แลว คดวา "สตวเหลาน ตายเสยในปฐมวยกม เหมอนนาทเราเทลงครงแรก, ตาย เสยในมชฌมวยกม เหมอนนาทเราเทลงครงท ๒ ไหลไปไกลกวานน, ตาย เสยในปจฉมวยกม เหมอนนาทเราเทลงครงท ๓ ไหลไปไกลแมกวานน." พระศาสดาประทบในพระคนธกฎ ทรงแผพระรศมไป เปนดง ประทบยนตรสอยเฉพาะหนาของนาง ตรสวา "ปฏาจารา ขอนน อยางนน, ดวยวาความเปนอยวนเดยวกด ขณะเดยวกด ของผเหน ความเกดขนและความเสอมแหงปญจขนธเหลานน ประเสรฐกวา ความ เปนอย ๑๐๐ ป ของผไมเหนความเกดขนและความเสอมแหงปญจขนธ" ดงนแลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา:- ๑๒. โย จ วสสสต ชเว อปสส อทยพพย เอกาห ชวต เสยโย ปสสโต อทยพฑย. "กผใด ไมเหนความเกดขนและความเสอมอย พงเปนอย ๑๐๐ ป, ความเปนอยวนเดยว ของ ผเหนความเกดและความเสอม ประเสรฐกวา ความเปนอยของผนน."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน บาทพระคาถา อปสส อทยพพย ความวา ไมเหนความเกดขนและความเสอมอย ดวยลกษณะ ๒๕ แหงปญจขนธ.


บาทพระคาถาวา ปสสโต อทยพพย ความวา ความเปนอยแมวนเดยว ของผเหน ความเกดขนและความเสอมแหงปญจขนธเหลานน ประเสรฐ กวาความเปนอยของบคคลนอกน. ในกาลจบเทศนา นางปฏาจาราบรรลพระอรหตพรอมดวยปฏสม- ภทาทงหลาย ดงนแล. เรองนางปฏาจารา จบ.


๑๓. เรองนางกสาโคตม [๙๓]

ขอความเบองตน พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภนางกสาโคตม ตรสพระธรรมเทศนานวา "โย จ วสสสต ชเว" เปนตน.

ทรพยของเศรษฐกลายเปนถาน ไดยนวา ทรพย ๔๐ โกฏ ในเรอนของเศรษฐคนหนง ในกรง สาวตถ ไดกลายเปนถานหมดตงอย. เศรษฐเหนเหตนนเกดความเศราโศก จงหามอาหารเสย นอนอยบนเตยงนอย. สหายผหนงของเศรษฐนนถาม วา "เหตไร จงเศราโศกเลา ? เพอน" ฟงความเปนไปนนแลว กลาววา " อยาเศราโศกเลย เพอน, ฉนทราบอบายอยางหนง, จงทาอบายนนเถด." เศรษฐ. ทาอยางไรเลา ? เพอน. สหาย. เพอน ทานจงปเสอลาแพนทตลาดของตน ทาถานใหเปน กองไว จงนงเหมอนจะขาย, บรรดามนษยทมาแลว ๆ คนเหลาใดพด อยางนวา 'ชนทเหลอ ชายผา นามน นาผง และนาออยเปนตน สวน ทานนงขายถาน,' ทานพงพดกบคนเหลานน วา 'เราไมขายของ ๆ ตนจกทาอะไร ?' สวนผใดพดกบทานอยางนวา 'ชนทเหลอ ขายผา นามน นาผง และนาออยเปนตน, สวนทานนงขายเงนและทอง,' ทาน พงพดกะผนนวา 'เงนและทองทไหน ?' กเมอเธอพดวา 'น,' ทาน พงพดวา 'จงนาเงนทองนนมากอน, แลวรบดวยมอทงสอง ของทเขาให


ในมอของทานอยางนน จกกลายเปนเงนและทอง; กผนนถาเปนหญง รนสาว, ทานจงนานางมาเพอบตรในเรอนของทาน มอบทรพย ๔๐ โกฏ ใหแกนาง พงใชสอยเงนทองทนางให, ถาเปนเดกชาย, ทานพงใหธดา ผเจรญวยแลวในเรอนของทานแกเขา แลวมอบทรพย ๔๐ โกฏใหแกเขา ใชสอยทรพยทเขาให. เศรษฐนนกลาววา "อบายด" จงทาถานใหกองไวในรานตลาด ของตน นงทาเหมอนจะขาย. คนเหลาใดพดกะเศรษฐนนอยางนวา " ชนทเหลอทงหลาย ขายผา นามน นาผง และนาออยเปนตน, ทาน นงขายถาน" กใหคาตอบแกคนเหลานนวา "ฉนไมขายของ ๆ ตน จกทาอยางไร ?"

ถานกลายเปนทรพยอยางเดม ครงนน หญงรนสาวคนหนงชอโคตม ปรากฏชอวา "กสาโคตม" เพราะนางมสรระแบบบาง เปนธดาของตระกลเกาแก ไปยงประตตลาด ดวยกจอยางหนงของตน เหนเศรษฐนน จงกลาวอยางนนวา "พอ ชนท เหลอ ขายผา นามน นาผง และนาออยเปนตน. ทาไมทานจงนงขาย เงนและทอง ?" เศรษฐ. เงนทองทไหน ? แม. นางโคตม. ทานนงจบเงนทองนนเอง มใชหรอ ? เศรษฐ. จงนาเงนทองนนมากอน แม. นางกอบเตมมอแลว วางไวในมอของเศรษฐนน. ถานนนไดกลาย เปนเงนและทองทงนน. ลาดบนน เศรษฐถามนางวา "แม เรอนเจาอยไหน." เมอนาง


ตอบวา "ชอโนนจะ." รความทนางยงไมมสามแลว จงเกบทรพยนานาง มาเพอนบตรของตน ใหรบทรพย ๔๐ โกฏไว. ทรพยทงหมดไดกลาย เปนเงนและทองดงเดม. สมยอนอกนางตงครรภ. โดยกาลลวงไป ๑๐ เดอน นางคลอดบตร แลว. บตรนนไดทากาละแลวในเวลาเดนได. นางหามพวกชนทจะนา บตรนนไปเผา เพราะนางไมเคยเหนความตาย อมรางบตรผตายแลวดวย สะเอว ดวยหวงวา "จกถามถงยา เพอบตรเรา" เทยวถามไปตามลาดบ เรอนวา "ทานทงหลายรจกยาเพอบตรของฉนบางไหมหนอ ?" ทนน คนทงหลายพดกบนางวา " แม เจาเปนบาแลวหรอ ? เจาเทยวถามถง ยาเพอบตรทตายแลว." นางสาคญวา "จกไดคนผรจกยาเพอบตรของเรา แนแท" จงเทยวไป. ทนน บรษผเปนบณฑตคนหนง เหนนางแลวคดวา "ธดาของ เรานจกคลอดบตรคนแรก ไมเคยเหนความตาย, เราเปนทพงของหญง นยอมควร" จงกลาววา "แม ฉนไมรจกยา, แตฉนรจกคนผรยา." นางโคตม. ใครร ? พอ. บณฑต. แม พระศาสดาทรงทราบ, จงไปทลถามพระองคเถด นางกลาววา "พอ ฉนจกไป, จกทลถาม พอ" ดงนนแลวเขาไป เฝาพระศาสดา ถวายบงคมแลวยนอย ณ ทสดขางหนง ทลถามวา "ทราบ วา พระองคทรงทราบยาเพอบตรของหมอมฉนหรอ ? พระเจาขา." พระศาสดา. เออ เราร. นางโคตม. ไดอะไร ? จงควร. พระศาสดา. ไดเมลดพนธผกกาดสกหยบมอหนง ควร.


นางโคตม. จกได พระเจาขา, แตไดในเรอนใคร ? จงควร. พระศาสดา. บตรหรอธดาไร ๆ ในเรอนของผใด ไมเคยตาย. ไดในเรอนของผนน จงควร. นางทลรบวา " ดละ พระเจาขา" แลวถวายบงคมพระศาสดา อมบตรผตายแลวดวยสะเอวเขาไปภายในบาน ยนทประตเรอนหลงแรก กลาววา " เมลดพนธผกกาดในเรอนน มบางไหม ? ทราบวานนเปน ยาเพอบตรของฉน." เมอเขาตอบวา "ม" จงกลาววา " ถาอยางนน จงใหเถด," เมอคนเหลานนนาเมลดพนธผกกาดมาให, จงถามวา " ใน เรอนน บตรหรอธดาเคยตายไมมบางหรอ ? แม" เมอเขาตอบวา "พด อะไร ? แม เพราะคนเปนมเลกนอย, คนตายนนแหละมมาก." จงกลาว วา "ถาอยางนน จงรบเมลดพนธผกกาดของทานไปเถด, นนไมเปนยา เพอบตรของฉน" แลวไดใหคนไป; เทยวถามโดยทานองน ตงแตเรอน หลงตน. นางไมรบเมลดพนธผกกาดแมในเรอนหลงหนง ในเวลาเยน คดวา "โอ กรรมหนก, เราไดทาความสาคญวา 'บตรของเราเทานน ตาย,' กในบานทงสน คนทตายเทานนมากกวาคนเปน." เมอนางคดอย อยางน หวใจทออนดวยความรกบตร ไดถงความแขงแลว. นางทงบตร ไวในปา ไปยงสานกพระศาสดา ถวายบงคมแลว ไดยน ณ ทสดขาง หนง. ลาดบนน พระศาสดาตรสกะนางวา "เธอไดเมลดพนธผกกาด ประมาณหยบมอหนงแลวหรอ ?" นางโคตม. ไมได พระเจาขา, เพราะในบานทงสน คนตายนน แหละมากกวาคนเปน.


ลาดบนน พระศาสดาตรสกะนางวา "เธอเขาใจวา 'บตรของ เราเทานนตาย,' ความตายนนเปนธรรมยงยนสาหรบสตวทงหลาย, ดวย วา มจจราชฉดคราสตวทงหมด ผมอธยาศยยงไมเตมเปยมนนแลลงใน สมทรคออบาย ดจหวงนาใหญฉะนน" เมอจะทรงแสดงธรรมจงตรส พระคาถานวา :- "มฤตย ยอมพาชนผมวเมาในบตรและสตว ของเลยง ผมใจซานไปในอารมณตาง ๆ ไป ดจ หวงนาใหญ พดชาวบานผหลบไหลไปฉะนน." ในกาลจบคาถา นางกสาโคตมดารงอยในโสดาปตตผล, แมชน เหลาอนเปนอนมาก บรรลอรยผลทงหลาย มโสดาปตตผลเปนตน ดงนแล

นางบวชในพทธศาสนา ฝายนางกสาโคตมนนทลขอบรรพชากะพระศาสดาแลว. พระศาสดา ทรงสงไปยงสานกของนางภกษณใหบรรพชาแลว. นางไดอปสมบทแลว ปรากฏชอวา " กสาโคตมเถร." วนหนง นางถงวาระในโรงอโบสถ นงตามประทปเหนเปลวประทป ลกโพลงขนและหรลง๑ ไดถอเปนอารมณวา " สตวเหลานนกอยางนน เหมอนกน เกดขนและดบไปดงเปลวประทป, ผถงพระนพพาน ไม ปรากฏอยางนน." พระศาสดาประทบนงในพระคนธกฎนนแล ทรงแผพระรศมไป ดง นงตรสตรงหนานาง ตรสวา "อยางนนแหละโคตม สตวเหลานน ยอม เกดและดบเหมอนเปลวประทป, ถงพระนพพานแลว ยอมไมปรากฏ ๑. ภชชนตโย.


อยางนน; ความเปนอยแมเพยงขณะเดยว ของผเหนพระนพพาน ประ- เสรฐกวาความเปนอย ๑๐๐ ป ของผไมเหนพระนพพานอยางนน" ดงน แลว เมอจะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- ๑๓. โย จ วสสสต ชเว อปสส อมต ปท เอกาห ชวต เสยโย ปสสโต อมต ปท. "กผใด ไมเหนบทอนไมตาย พงเปนอย ๑๐๐ ป, ความเปนอยวนเดยว ของผเหนบทอนไมตาย ประเสรฐกวา ความเปนอยของผนน."

แกอรรถ บรรดาบทเหลานน สองบทวา อมต ปท ความวา อมตมหา- นพพาน อนเปนสวนทเวนจากมรณะ. คาทเหลอ เชนเดยวกบคามในกอนนนแล. ในกาลจบเทศนา นางกสาโคตมนงอยตามเดมนนแล ดารงอยใน พระอรหตพรอมดวยปฏสมภทาทงหลาย ดงนแล. เรองนางกสาโคตม จบ.


๑๔. เรองพระพหปตตกาเถร [๙๔]


พระศาสดาเมอประทบอยในพระเชตวน ทรงปรารภพระพหปตตกา- เถร ตรสพระธรรมเทศนานวา " โย จ วสสสต ชเว" เปนตน.

นางมลกมาก ไดยนวา ในตระกลหนง ณ กรงสาวตถ ไดมบตร ๗ คนและ ธดา ๗ คน บตรและธดาแมทงหมดนนเจรญวยแลว ดารงอยในเรอน ไดถงความสขตามธรรมดาของตน. สมยอน บดาของชนเหลานนไดทา กาละแลว. มหาอบาสกา ถงเมอสามลวงลบไปแลว กยงไมแบงกองทรพยให แกบตรทงหลายกอน. ครงนน บตรทงหลายกลาวกะมารดานนวา "เมอ บดาของฉนลวงลบไปแลว, ประโยชนอะไรของแมดวยกองทรพย, พวก ฉนไมอาจบารงแมไดหรอ ?" นางฟงคาของบตรเหลานนแลวกนงเสย ถกบตรเหลานนพดบอย ๆ จงคดวา "พวกลก ๆ จกบารงเรา, ประ- โยชนอะไรของเราดวยกองทรพยสวนหนง" ไดแบงสมบตทงหมดครงหนง ใหไป ครงนน โดยกาลลวงไป ๒-๓ วน ภรรยาของบตรคนใหญกลาว กะแมผวนนวา "โอ คณแมของพวกเรามาเรอนนเทานนเหมอนกะให ไว ๒ สวนวา 'บตรชายคนใหญของเรา." แมภรรยาของบตรทเหลอ กกลาวอยางนนเหมอนกน.


ตงตนแตธดาคนใหญกกลาวกะนางดจเดยวกน แมในเวลาทนางไป เรอนของธดาเหลานน. นางถกดหมน คดวา "ประโยชนอะไร ดวย การอยในสานกของคนเหลาน. เราจกเปนนางภกษณเปนอย " แลวไปส สานกของนางภกษณขอบรรพชาแลว . นางภกษณเหลานนใหนางบรรพชา แลว. นางไดอปสมบทแลวปรากฏชอวา "พหปตตกาเถร." นางคดวา " เราบวชในเวลาแก, เราไมควรเปนคนประมาท" จงทาวตรปฏบตแก นางภกษณทงหลาย, คดวา " จกทาสมณธรรมตลอดคนยงรง" จงเอา มอจบเสาตนหนงทภายใตปราสาท เดนเวยนเสานนทาสมณธรรม แม เมอเดนจงกรมกเอามอจบตนไมดวยคดวา "ศรษะของเราพงกระทบตน ไมหรอทไหน ๆ ในทมด " ดงนแลว เดนวนเวยนตนไมนน ทาสมณ- ธรรม, นกถงธรรมดวยคดวา "จกทาตามธรรมทพระศาสดาทรงแสดง" ตามระลกถงธรรมอยเทยวทาสมณธรรม. ลาดบนน พระศาสดาประทบนงในพระคนธกฎเทยว ทรงแผพระ- รศมไปดงประทบนงตรงหนา เมอตรสกบนาง ตรสวา "พหปตตกา ความเปนอยแมครเดยวของผเหนธรรม ทเราแสดง ประเสรฐกวาความ เปนอย ๑๐๐ ป ของผไมพจารณา ผไมเหนธรรมทเราแสดง" เมอ จะทรงสบอนสนธแสดงธรรม จงตรสพระคาถานวา :- ๑๔. โย จ วสสสต ชเว อปสส ธมมมตตม เอกาห ชวต เสยโย ปสสโต ธมมมตตม. "กผใด ไมเหนธรรมอนยอดเยยม พงเปนอย ๑๐๐ ป ความเปนอยวนเดยวของผเหนธรรมอน ยอดเยยม ประเสรฐกวา ความเปนอยของผนน."


แกอรรถ

บรรดาบทเหลานน บทวา ธ มมมตตม ไดแก โลกตรธรรม ๙ อยาง. กโลกตรธรรมนน ชอวา ธรรมอนยอดเยยม. กผใดไมเหนธรรม อนยอดเยยมนน, ความเปนอยแมวนเดยว คอแมขณะเดยว ของผเหน คอแทงตลอดธรรมนน ประเสรฐกวาความเปนอย ๑๐๐ ป ของผนน. ในกาลจบคาถา พระพหปตตกาเถรดารงอยในพระอรหตพรอม ดวยปฏสมภทาทงหลาย ดงนแล. เรองพระพหปตตกาเถร จบ. สหสสวรรควรรณนา จบ. วรรคท ๘ จบ.