TÜRKÇETÜRKÇEveve
YABANCI KELİMELERYABANCI KELİMELER
Dil bilimine göre kelimelerin bir dilin malı olup olmadığının
ölçüsü, kelimenin kökeni değil kullanımıdır.
Çince, Fransızca, Rusça, Arapça, Çince, Fransızca, Rusça, Arapça, Farsça, Rumca, İtalyanca gibi Farsça, Rumca, İtalyanca gibi
dillerden yüzyıllarca önce dilimize dillerden yüzyıllarca önce dilimize geçen geçen
istasyon istasyon (Fransızca)(Fransızca) mantımantı (Çince)(Çince) duvar duvar (Farsça)(Farsça) hayathayat (Arapça)(Arapça) temel temel (Rumca)(Rumca) iskeleiskele (İtalyanca)(İtalyanca) can can (Farsça)(Farsça) şapkaşapka (Rusça)(Rusça)
gibi kelimeler, Türkçeye mal olmuşlardır ve kökenleri ne olursa olsun artık Türkçe sayılmaktadır.
Çünkü bu tür kelimeler, Çünkü bu tür kelimeler, dilimize uzun zaman önce dilimize uzun zaman önce
girmiş ve belli bir kullanım girmiş ve belli bir kullanım alanı ve yaygınlığı alanı ve yaygınlığı
kazanmışlardır.kazanmışlardır.
Bu tür sözler o günden bu yana
Deyimlerimize;
can atmak makaraları koyuvermek defterini dürmek şapka çıkarmak nazar değmek şirazeden çıkmak
Atasözlerimize;
Çobanın gönlü olursa tekeden süt çıkarır Arife günü yalan söyleyenin bayram günü yüzü
kara çıkar
Bilmecelerimize;
Dam üstünde kadı gibi, gözleri var cadı gibi (baykuş)
Akça dağın eteği, cümlemizin yatağı (beşik) Çınçınlı hamam, kubbesi tamam, bir gelin
aldım babası imam (çalar saat)
masallarımıza, öykülerimize, türkülerimize, şarkılarımıza, şiirlerimiz girerek dilimizin zenginliğini oluşturmuşlardır.
Dolayısıyla dilimize uzun zaman Dolayısıyla dilimize uzun zaman önce girerek belli bir kullanım alanı önce girerek belli bir kullanım alanı ve kullanım sıklığı kazanan bu tür ve kullanım sıklığı kazanan bu tür kelimeler, kelimeler, TürkçeTürkçenin söz varlığında nin söz varlığında
önemli bir yer tutmaktadırlar. önemli bir yer tutmaktadırlar.
Dilimizdeki bu tür sözler, alıntı kelimeler olarak adlandırılmaktadır.
Bu tür Bu tür alıntı kelimelerealıntı kelimelere de Türkçe de Türkçe karşılıklar bulmak dilimiz adına karşılıklar bulmak dilimiz adına
sevindirici olmakla birlikte, sevindirici olmakla birlikte,
dilimiz için asıl tehlike, bu tür alıntı dilimiz için asıl tehlike, bu tür alıntı kelimeler değil dilimize yeni yeni kelimeler değil dilimize yeni yeni girerek yaygınlaşmaya başlayan girerek yaygınlaşmaya başlayan
fastfood, konsept, e-mail, fastfood, konsept, e-mail, bodyguard, center, stant, star, maç, bodyguard, center, stant, star, maç,
gurme, faks, printer, stresgurme, faks, printer, stres
gibigibiyabancı sözlerdiryabancı sözlerdir. .
Bunlar, zamanla Bunlar, zamanla yaygınlaşarak dilimizin söz yaygınlaşarak dilimizin söz varlığı içine yerleşme varlığı içine yerleşme eğilimi göstermektedirler.eğilimi göstermektedirler.
Bu tür yabancı sözlerin dilimizde yaygınlaşmaya başlaması kimi sorunları da beraberinde getirmektedir.
Bu sorunların en başında Bu sorunların en başında dilimizde zaten bir karşılığı olduğu dilimizde zaten bir karşılığı olduğu
hâlde başka dillerden alınan hâlde başka dillerden alınan yabancı sözler yer almaktadır. yabancı sözler yer almaktadır.
Bu tür yabancı sözcüklerin Bu tür yabancı sözcüklerin yaygınlaşmasıyla zamanla Türkçe yaygınlaşmasıyla zamanla Türkçe
karşılıkları unutulabilmektedir.karşılıkları unutulabilmektedir.
Dilimize giren bu tür yabancı sözler, birden fazla Türkçe sözün yerine de kullanılabilmektedir:
misyonmisyon görevgörev amaçamaç hedefhedef maksatmaksat gayegaye erekerek işlevişlev vazifevazife ödevödev
antipatikantipatik sevimsizsevimsiz iticiitici soğuksoğuk
eforefor güçgüç çabaçaba gayretgayret emekemek
efor harcamakefor harcamak emek vermekemek vermek gayret göstermekgayret göstermek çaba sarf etmekçaba sarf etmek emeği geçmekemeği geçmek
orijinalorijinal kendine özgükendine özgü özelözel özgünözgün gerçekgerçek asılasıl
şoke olmakşoke olmak şaşırmakşaşırmak şaşmakşaşmak şaşakalmakşaşakalmak etkilenmeketkilenmek hayret etmekhayret etmek
likitlikit akışkanakışkan sıvısıvı nakitnakit
sabotajsabotaj
sabote etmeksabote etmek
baltalamabaltalama kundaklamakundaklama
baltalamakbaltalamak engellemekengellemek taş koymaktaş koymak kundaklamakkundaklamak
konseptkonsept kavramkavram anlayışanlayış görüşgörüş tarztarz düzendüzen
sempati duymaksempati duymak sempatiksempatik bodyguardbodyguard deep-freezedeep-freeze forvetforvet jenerasyonjenerasyon kamuflajkamuflaj
kanı ısınmakkanı ısınmak sevimlisevimli korumakoruma derin dondurucuderin dondurucu ileri uçileri uç kuşak, nesilkuşak, nesil gizleme, alalamagizleme, alalama
komplokomplo komplo kurmakkomplo kurmak
limitlimit kriterkriter
tuzak, düzentuzak, düzen tuzak kurmak, oyuna tuzak kurmak, oyuna
getirmekgetirmek uç, sınır, üst sınıruç, sınır, üst sınır ölçüt, kıstasölçüt, kıstas
teenageteenage marjinalmarjinal starstar maçmaç prestijprestij
ergenergen sıra dışı, uçsıra dışı, uç yıldızyıldız karşılaşmakarşılaşma saygınlık, itibarsaygınlık, itibar
Görüldüğü gibi sık sık duyduğumuz Görüldüğü gibi sık sık duyduğumuz birçok yabancı kelimenin aslında birçok yabancı kelimenin aslında
dilimizde güzel karşılıkları dilimizde güzel karşılıkları bulunmaktadır.bulunmaktadır.
Öyleyse sık sık yabancı kelimelere Öyleyse sık sık yabancı kelimelere baş vurmak dilimizin baş vurmak dilimizin
yetersizliğinden yetersizliğinden kaynaklanmamaktadır. kaynaklanmamaktadır.
Yabancı kelimelerin yerli yersiz Yabancı kelimelerin yerli yersiz kullanılması daha çok kullanılması daha çok özentiözenti niteliği niteliği
taşımaktadır. taşımaktadır.
Buna bağlı olarak, dilimizde kullanılmaya başlanan bir yabancı söz, zamanla kendine yakın sözleri de beraberlerinde getirmektedir.
natürelnatürel natüralizmnatüralizm natürizmnatürizm natürmortnatürmort naturanatura natürnatür
popülerpopüler popülaritepopülarite popülasyonpopülasyon popülistpopülist popülizmpopülizm
karizmakarizma endoskopendoskop defansdefans ofansofans megamega
karizmatikkarizmatik endoskopiendoskopi defansifdefansif ofansifofansif megastarmegastar
Yabancı sözler, zamanla Yabancı sözler, zamanla Türkçe sözlerle birleşik Türkçe sözlerle birleşik yapılar da kurabilmektedir:yapılar da kurabilmektedir:
start almak start almak empati kurmakempati kurmak
markaja almakmarkaja almak konsensüse varmakkonsensüse varmak strese girmekstrese girmek
(başlamak) (başlamak) (kendini onun yerine (kendini onun yerine
koymak)koymak) (tutmak) (tutmak) (uzlaşmak)(uzlaşmak) (gerilmek)(gerilmek)
Yabancı sözlerin ortaya çıkardığı Yabancı sözlerin ortaya çıkardığı başka bir sorun da bu tür sözlerin başka bir sorun da bu tür sözlerin
dilimizde yazılıp okunması dilimizde yazılıp okunması konusudur. konusudur.
Bilindiği gibi Türkçe sondan eklemeli bir dildir.
Yabancı kelimelere ekler Yabancı kelimelere ekler Türkçe söyleyişe göre Türkçe söyleyişe göre
getirildiğinde,getirildiğinde,mortgage’mortgage’aa on-line’on-line’ının hacker’hacker’larlar
gibi tuhaf durumlar ortaya gibi tuhaf durumlar ortaya çıkmaktadır. çıkmaktadır.
İşte bu gibi sözleri yazıp İşte bu gibi sözleri yazıp okuyabilmek için çoğu kez Türkçe okuyabilmek için çoğu kez Türkçe
bilmek yetmemekte, biraz da bilmek yetmemekte, biraz da İngilizce veya Fransızca bilmek İngilizce veya Fransızca bilmek
gerekmektedir. gerekmektedir.
Bu da aşağıdaki gibi kimi tuhaf durumlara yol açabilmektedir:
Bu örneklerde de görüldüğü gibi; günümüzde selamlaşmadan vedalaşmaya, iş yeri adlarından yiyecek içecek adlarına kadar yabancı sözlerin kullanımı, giderek moda hâlini almaktadır.
Bir zamanlar Arapça ve Farsçadan; daha sonra da Fransızca ve İtalyancadan dilimize sözcükler girerken bugün İngilizceden Türkçeye yoğun bir biçimde sözcük akışı yaşanmaktadır.
Bu durumu da önceden gören Atatürk, 12 Temmuz 1932’deTürk Dil Kurumunukurmuştur.
Türk Dil KurumuTürk Dil Kurumunun nun iki temel amacı iki temel amacı vardır: vardır:
a) Türk dilinin zenginliğini ortaya a) Türk dilinin zenginliğini ortaya çıkarmak, çıkarmak,
b) Türkçenin özleşmesini, yani b) Türkçenin özleşmesini, yani yabancı kelimelerden yabancı kelimelerden
arındırılmasını sağlamak.arındırılmasını sağlamak.
AtatürkAtatürk, Türkçenin , Türkçenin yabancı sözlerden yabancı sözlerden arındırılması konusunda arındırılması konusunda da önderlik etmiş; bu da önderlik etmiş; bu amaçla yürütülen amaçla yürütülen çalışmalara bizzat çalışmalara bizzat katılmıştır. katılmıştır.
Bu çalışmalardan biri de yabancı geometri terimlerinin Türkçeleştirilmesidir.
Bugün kullandığımız pek çok Bugün kullandığımız pek çok geometri terimi, bizzat geometri terimi, bizzat AtatürkAtatürk’ün ’ün bulduğu karşılıklardır:bulduğu karşılıklardır:
artıartı düzeydüzey eksieksi yamukyamuk bölübölü
üçgenüçgen açıaçı dörtgendörtgen beşgenbeşgen oranoran
Atatürk’ün bulduğu bu karşılıklar, bir araya
getirilerek Türk Dil Kurumu
tarafından Geometri adıyla yayımlanmıştır.
Türk Dil Kurumunun kuruluşundan Türk Dil Kurumunun kuruluşundan bu yana bu yana Geometri Geometri gibi pek çok eser gibi pek çok eser hazırlanmış, pek çok yabancı söze hazırlanmış, pek çok yabancı söze
Türkçe karşılıklar bulunmuştur.Türkçe karşılıklar bulunmuştur.
Dilimize yerleşme eğilimi Dilimize yerleşme eğilimi gösteren yabancı sözlere Türkçe gösteren yabancı sözlere Türkçe karşılıklar önerilmesi çalışmaları, karşılıklar önerilmesi çalışmaları, bugün de aynı hızla devam bugün de aynı hızla devam etmektedir.etmektedir.
Türk Dil Kurumu tarafından Türk Dil Kurumu tarafından yürütülen bu çalışmalarla hem yürütülen bu çalışmalarla hem
gündelik konuşma dilindeki yabancı gündelik konuşma dilindeki yabancı sözlere hem de bilim, sanat ve sözlere hem de bilim, sanat ve meslek alanlarında kullanılan meslek alanlarında kullanılan
yabancı terimlere yabancı terimlere Türkçe Türkçe karşılıklar karşılıklar önerilmektedir. önerilmektedir.
Bu amaçla ülkemizin farklı üniversitelerinden
bilim adamlarımız ve sanatçılarımızdan oluşan
çalışma grupları oluşturulmuştur.
Dilimize yerleşme eğilimi gösteren yabancı sözlere karşılık önerilirken kısaca şu yol izlenmektedir:
Öncelikle o yabancı sözün dilimizde Öncelikle o yabancı sözün dilimizde bir karşılığı olup olmadığına bir karşılığı olup olmadığına
bakılmaktadır. Varsa bu karşılık bakılmaktadır. Varsa bu karşılık hatırlatılmaktadır.hatırlatılmaktadır.
Bunun için sırasıyla yazı dilimizde, Bunun için sırasıyla yazı dilimizde, halk ağzında ve diğer Türk halk ağzında ve diğer Türk
lehçelerinde yer alan söz varlığımız lehçelerinde yer alan söz varlığımız taranmaktadır. taranmaktadır.
Birçok yabancı sözün aslında Birçok yabancı sözün aslında dilimizde güzel karşılıkları vardır:dilimizde güzel karşılıkları vardır:
• agresif• aktüel• center• first class• absürt• hit• prestij• provokasyon• ambulans
• saldırgan• güncel• merkez• birinci sınıf• saçma, anlamsız• gözde• saygınlık• kışkırtma• cankurtaran
Eğer yazı dilimizde bir karşılık Eğer yazı dilimizde bir karşılık bulunamazsa halk ağızlarımızdan bulunamazsa halk ağızlarımızdan
yararlanılmaktadır:yararlanılmaktadır:
Halk ağızlarından bulunan karşılıklar:
• akut• patchwork• sürpriz• anahtar • pedal
• iveğen• kırkyama• şaşırtı• açar • ayakça
Eğer halk ağızlarımızdan da bir Eğer halk ağızlarımızdan da bir karşılık bulunamazsa diğer Türk karşılık bulunamazsa diğer Türk
lehçelerine bakılmaktadır:lehçelerine bakılmaktadır:
Lehçelerimizden alınan karşılıklar:
• kota• slogan• nüans• lobi• class• duayen• konsültasyon
• ülüş• uran• çalar • dalan• orun • aksakal• keneş
Eğer o yabancı sözün dilimizde Eğer o yabancı sözün dilimizde karşılığı yoksa Türkçenin zengin karşılığı yoksa Türkçenin zengin
kök ve eklerinden uygun bir karşılık kök ve eklerinden uygun bir karşılık türetilmektedir.türetilmektedir.
Bu durumda da türetilen karşılığın Bu durumda da türetilen karşılığın yabancı sözü eksiksiz bir biçimde yabancı sözü eksiksiz bir biçimde
karşılayabilmesine, söyleyiş ve karşılayabilmesine, söyleyiş ve yazımındaki kolaylıkla dilin gelişimi yazımındaki kolaylıkla dilin gelişimi
içinde yaşayarak yazı dili ve içinde yaşayarak yazı dili ve gündelik konuşma diline girebilecek gündelik konuşma diline girebilecek
nitelikte olmasına dikkat nitelikte olmasına dikkat edilmektedir. edilmektedir.
Yabancı sözleri dilimizde Yabancı sözleri dilimizde
karşılamak için bu yolla birçok yeni karşılamak için bu yolla birçok yeni kelime türetilmiştir:kelime türetilmiştir:
Yeni türetilen karşılıklar:
kampüs afiş angarya antoloji bestseller printer no-frost avans
yerleşke ası yüklenti seçki çoksatar yazıcı karlanmaz öndelik
Önerilen bütün bu karşılıklar, çeşitli yollarla kamuoyuna duyurulmaktadır.
Bu yollardan biri de Dağarcığınıza Her Gün İki
Söz adlı çalışmamızdır.
Bu hizmetimize üye olan herkesin Bu hizmetimize üye olan herkesin e-posta adresine ücretsiz olarak e-posta adresine ücretsiz olarak
her gün iki kelime gönderilmektedir.her gün iki kelime gönderilmektedir.
Bu sözlerden birini de yabancı Bu sözlerden birini de yabancı sözlere Türk Dil Kurumunca sözlere Türk Dil Kurumunca önerilen önerilen TürkçeTürkçe karşılıklar karşılıklar
oluşturmaktadır.oluşturmaktadır.
Bu hizmetimizden yararlananların sayısı seksen bine yaklaşmıştır.
Yabancı sözlere önerilen karşılıklar Yabancı sözlere önerilen karşılıklar ayrıca aylık ayrıca aylık Türk DiliTürk Dili dergimiz dergimiz
yoluyla düzenli olarak kamuoyuna yoluyla düzenli olarak kamuoyuna sunulmaktadır. sunulmaktadır.
Yabancı sözlere önerilen bu Yabancı sözlere önerilen bu karşılıklar, bir kitapçık hâline de karşılıklar, bir kitapçık hâline de
getirilmiştir. getirilmiştir.
Bu kitapçık, konuyla Bu kitapçık, konuyla ilgililere ücretsiz olarak ilgililere ücretsiz olarak dağıtılmaktadır.dağıtılmaktadır.
Sonuç olarak;
TürkçeTürkçe, ihtiyaçlarımıza cevap , ihtiyaçlarımıza cevap verebilecek nitelikte zengin ve verebilecek nitelikte zengin ve
köklü bir dildir. köklü bir dildir.
Ayrıca kültürel değişmeler ve gelişmeler sonucunda dilimize giren yeni kavramları kendi sözcükleriyle adlandırabilecek işlekliğe de sahiptir.
Buna karşın bir dönem Buna karşın bir dönem Arapça, Arapça, Farsça Farsça veve Fransızca Fransızca kelimelerin kelimelerin
olduğu gibi günümüzde de olduğu gibi günümüzde de İngilizce İngilizce sözlerin bir özenti sonucu sözlerin bir özenti sonucu
TürkçeTürkçelerine tercih ediliyor oluşu, lerine tercih ediliyor oluşu, dilimizin bugün için en büyük dilimizin bugün için en büyük
sorunlarındandır. sorunlarındandır.
Türkçenin kültürün her alanına Türkçenin kültürün her alanına hâkim olması, günlük konuşma dili hâkim olması, günlük konuşma dili dâhil, bilim ve sanat alanlarında da dâhil, bilim ve sanat alanlarında da
tamamen Türkçe konuşulması; tamamen Türkçe konuşulması;
kitle iletişim organlarında, cadde, kitle iletişim organlarında, cadde, sokak ve iş yeri adlarında Türkçe sokak ve iş yeri adlarında Türkçe
sözlerin kullanılması; sözlerin kullanılması;
kısaca, kısaca, yozlaşmayozlaşmaya uğramadan ve ya uğramadan ve başka dillerin başka dillerin etkisi altınaetkisi altına girmeden girmeden
dilimizin kendi öz güzelliği ile dilimizin kendi öz güzelliği ile varlığını sürdürmesi, varlığını sürdürmesi,
Türk Dil KurumuTürk Dil Kurumunun olduğu kadar nun olduğu kadar TürkçeTürkçe konuşan herkesin konuşan herkesin
duyarlılığınıduyarlılığını gerektiren önemli bir gerektiren önemli bir konudur.konudur.
Bu duyarlılığı gösterdiğiniz vebizi dinlediğiniz için teşekkür ederiz.